mA-

t-i*

<v

>»*>• /?^

« *r;

f« - . -.. i-i"

Y

*'-•«;

X

^

\

^

>~

^

-<

N

/

y T

.V

T

>--

7'

A

r;

1

^,

^

*

^

^:

X

}

Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/bioannisdunsscot01duns

B. lOANNIS DUKS SCQTI

COMMENTARIA OXONIENSIA

B. lOANNIS DUNS SCOTI

DOCTORIS SUBTILIS AC MARIANI

ORDINIS FKATRUM MIXORUM

COMMENTARIA OXOMENSIA

AD IV. l.lliKOS MAGISTRI SENTRNTIAHLM

NOVIS CUBIS EDIDIT

P. MARIANUS FERNANDEZ GARCIA 0. F. M.

PROY. S. lACOBI IN HISPANIA ALUMNUS.

To.M. I. — In I. Lib. Sententiarum.

In doctrinis glnrificate Dominum.
Isai. XXIY, 15.

AD CLARAS AQUAS (Quaracchi)

propo FlorentiAm
EX TYPOGRAPIIIA COLLEGII S. BONAVENTUKAE

iyi2.

Proprietas litteraria

^

?^/^^

Eminentissimis ac Revekendissimis Dominis

S. R. E. CAKDINALinUS

lOSEPIIO 8EBA8TIAN0 NETTO

GREGORIO MARIAE AGUIRRE Y GARCIA

DIO]\IEDI FALCONIO

lOSEPHO CALASANCTIO VIVES Y TUTO

E Seraphico S. Franclsci pusillo Grege

AD SuPREMi Cathol. Eccl. Pastokis amplis.simum Senatum

ASSUMPTIS

HUMILLIMUS EdITOR

D. C. O.

BoMAE, ad S. Antonii,
decurrento Men.se Mariano, 1912.

CENSUKA EX PAKTE OKDIXIS

COLLEOIO DI S. BoMAVENTfKA

Jirozzi-Quuracchi pratao Fireme.

No8 iniru8cri])ti ii lidmo V. Dionysio Schuler, duiii Miuiiiter Geiicra-
lis erat, ad rcvidcndiiin iiovutn cditioncin Commmtarii Oxonitfniti^ iioatri
Doctori.s Subtilis li. loANMti Dl.sm .Scoti ad .Magistruin Sent4-ntiaruni, u
I{. P. Afarinno Ferndndez Garcia paratain rt typis liuiua nodtri Coilcgii
S. Bonavcnturuc coinini.ssum, qua Ccu.sorc.4 dcdigiiati, dccluruniuu nihil ob-
starc rjuoininus priinuiii liiiius cditioni.s volumcn publici iuria -Ifiat, utpote
quod i|iiiii vcl iniuimiim coutra fidein bonosve tnores coiitiueat, iidelitcr
rcfcrt Magistri nostri Scori salubcrrimuin et iu omuibuu catholicuin doctri-
uum dc iS'. TltPoloffia uc Divina Jifvelalione dcquc Jj'o Uno et Triuo, fa-
cili mcthodo, mira iiiduatria a luuduto 1'. Fcruundcz cuiusquc cuptui apta-
tain: iinmo ccnsemus hauc Theologiae Docxoiua Mariani uovain editionein
ct Ordini haud modicuin decoris, et sacrarum Scicntiarum cultoribus plu-
riinum utilitutis alluturum.

Ad Clura» Aqua.s, iu festo S. Uonavcuturac .1012.

Fr. Luciu.s .M" Nunez, Jjcct. (Jen. Prov. ^'. Jacohi.
Fr. ZEritvuiNOs Lazzeui, Prov. SS, Stigmat.

APPKOBATIO OKDIXIS

Fb. I'ACIFICUS monza

T0TID8 ORL)INIS FKATRUM MINORUM MINISTER OENEKALIS
ET IIUMILIS IN DOMINO MERVUS.

DKCKKTUM.

Cuin nova cditio Coinmmlariorum Oxoniensium nostri H. Doctoris Ioan-
Nis Duns Scoti ad IV J.ibro» Mdf/intri Sentnitiaruui, curis Ji. P. Mariani
Ferndndfz Garrla, Lectoris lubiluti iii S. Thcologia, Froviiuiuc S. lurobi
alumni, a duobus Patribus Examiuatoribus recognita fuerit, nibilque in ea
coutru fidcm boiiosvc mores iuveuiutur, eius publicationcin, servatis servan-
dia, pcrmittimus; et Fatri Editori cx iiitimo cordc bcucdicimus ob indetca-
sam diligcntiaiii quu iii propagiiiidam tunti Doctoris doctrinain, ad Ecclesiae
Catliolicae dccus et honorem, totis viribus adlaborat.

Datum Komae, die 25 Augusti 1912, Doininica Septem Gattdiis li.M. V.
in Ordinc Frutrum .Minoruin sacra.

Fr. Flacidus-Anoelus H. Luios,
I^roc. DtUgaUts Geiteralit.

IMPRIMATUR:
Fr, Albertus Lepidi 0. P., S. P. Ap, Magister.

IMPRIMATUE:

Feanciscus Faberi, Vic. Urbis Adsessor.

rUAEFATlO

§ 1. — De Commentarii Oxoniensis Editionibns.

« Potissiinum Ihx; intcr Scoti opcra, ait cla-
rissinuis Lu(;as Waddin^us (1), auctorcm non tani
in fronte pracfcrt quani ipsa sua (li<i,iiitatc rcfcrt.
Pracstantissinii Doctoris in (HchmkIo acunicn, in
(lisscrenclo copiani, in asserendo pondus, in prin-
cipiis stabilicndis firniitateui, in connectendis eon-
stantiam, ])rae rclicjuis ciusdem scriptis lioc ma-
xiujc connncndant; at(|uc uti fclicissimi in^cnii
nohilissimum partum ct amplissimac doctrinae
fcrtilc scminarium, onmcs non tam amplcctun-
tur (piam admirantur, (jui|)pi; quod sj)arsim variis
lil)ris, sivc ipsc sive alii dcxtcnt, lu(; mira contcx-
tura vcl hab(mt ditfusc scrij)tum, vel exubcranti
compcndio c()llc(;tum, aut foccundo j)rinci|)iorum
alvo c()mj)rcssum. Ne<i;lcctis j^roindr aliis Scoti
elucubrationibus, in lianc universim incumbunt,
sivc (jui Plulosoj)lua(' j)raecepta tradunt, sive (jui
Tlicolo^iac m\ stcria j)crscrutantur; indc factum ut,
aliis dclitcsccntibus, lioc dumtaxat j)racstaret ct fre-J5 Ul
qucnti cditione ul)i(jue j^rodiret », uti sc(juens cbro-
nolo^ica scries, (juamvis incomj)lcta, commonstrat.

(1) In Cenaura, cd. Vivos, \'III. p. 1.

X PRAEFATIO.

Sine indicatione anni ct loci describit Hain (1)
sul) 11. 6421 editioiiciii lib. I cuin additionihus ; qui
sine data Vcnetiis (|uo(iue prodiit in f.° (2). —
Lib. IV., a Tliouia Anglico reco^nitus, iinpressioni
Venetiis deditus est, sine indicatione anni, ductu et
inipensa loannis Agrippinensis sociique eius loan-
nis Mantlicn de Glierretzem, quein Eugubii in Bi-
bliotheca coniniunali (11, 17. E. 2) inspexiinus. Pro-
diit (|uoquc Parisiis apud Micbaelcin Friburger,
Martinuin Crantz et Udalricum Gering (3).

1472 prodiit Venetiis apud Vindelinum Spi-
rensem lib. I. a Fr. Rufino Ordinis Cordiferorum
emendatus (4) ; rursusque curante Antonio Trom-
betta 0. F. M. (5); itemque XIII kal. decemb. per
Albertum de Stendael (6) ; et « Quaestiones in I
lib. Sententiarum per Leonardum Aurl (7) ». —
Eod. an. editus est Vicetiae lib. III (8).

1473 sine loci indicatiom prodiit lib. IV (9);
itemque Parisiis (8). — Et Vicetiae, ex Hain (10)
lib. III, (( quem Magister lohannes de Reno im-
pressit MCCCCLXXIII » , uti fert exeinplar a no-
bis examinatum apud Bibliopolam Romanum Sa-
monati.

1474 Tliomas Penketh, Anglus, Ord. Heremit.
S. xlugust., Patavii edidit Commentaria Oxoniensia in

(1) Repertorium BibliograjMcum.

(2) P. Raymond, 0. M. Cap. apud Dictionnaire de Theologie Catholique,
fasc. XXXII, Duns Scot, col. 1943.

(3) Hain, n. 6428.

(4) Id. n. 6422.

(5) Id. n. 6423.

(6) Bruuet, Manuel du Libraire, ttc. t. V. col. 240.

(7) Hain, n. 6424.

(8) P. Eaymond, 1. c.

(9) Hain, n. 6429.

(10) N. 6427.

PRAKPATIO. Xi

(|iiatnor lihros Sentciitianim i*t Qiuxllihctji typis
Alborti Sti'ii(lacl, (|uaiii cditioiKMn Waddin^us ( 1 )
f)rim(ini rcputavit. — Lihcr vcro II his eodcin
aimo iisdciiKjui' typis prodiit; cx Ilain (2) ctcniin
ita cxprurit: « loliaimis S(!Oti 'riicolojii acutiHsiini
(piaesti<jncs in II Scnt(Mitiarum imprcssAc pcr
Ma^istrum Alhcitum dc Stendacd Aniio Doinini
MCCCCLXXIllI »■ cx Fossio(3) autcm : « Ex-
pli(duiit (piacstioncs lolianni.s Scoti Tluu)Ioji,i acu-
tissimi, sac^ri Minoriim ()rdiiii.s, supcr II Seii-
tentiarum ah (^\(*ellcntissimo saera»' riicolo^iae
Profcssorc Tlioina I^enkctli An^dico, cx Ilcreini-
tanorum aedc, iu^enti dili;j;entia cmcndatac et
per Ma^lstrum Alhcrtum de Stcndacl impre.s.sac
aiiiii) Domiiii MCCCCLXXlill ». - Kod. (inno
Venetiis prodierunt lih. II et III tyi)is loannis
de Colonia, ct(r. (4), ct lih. I V .92/?^ indlcatione loci,
iuxta llaiii \('ro(5) Noriinhi'r<^-ac apud Ant. K<»-
hcr;j.<'r.

1477 prodicrunt I\ lihri NCiictiis, expensia et
inandato loannis de Colonia .socii(juc cius loannis
Mantlicn, a Tlionia Pcnkctli cincndati ('»).

1478 VII idus laiiuarii ihid. ]>rodiit lih. 11,
cuius ('.xcmplar cxaminavimus in llihliotlieca Col-
Iti^ii S. .\ntoiiii ^\v Trhc (). l'\ M. - KoiL an. iJo-
noniae t\ pis loaiinis {\v .\ nnunciata dc .\ u;i:usta
prodiit lih. 1.

(1) ScriplorrH, vtv. v. lonnne» Huim Scoliu.

(2) N. (J4'2G.

(8) Cadilof/. Codit'. suff. .Vr im/irrMn. i/iii in /iuhlica Itihliul. .\ioi/ii<i/>r-
chiaiut Florrntiiir ndtirrvdntnr, 'l\>iu. II. col. f>(il-»52.

(4) SbHralfu, Snpplrinmtnm ntl Srrijiturrn, cCc.

(5) N. (M:»).

(♦>) Hrititih .yfuaenin: Cntalotjue oj printrtt hoi>k»: Lonitun /.>.>?, v Jiun*.

XII PRAEFATIO.

1481 libri IV, a Tlioiria Penketh castigati,
prodierunt Nurcrnbergae (1), impensa ct mandato
Antonii Koburger ; et Venetiis, ope ac impensa
loannis de Colonia, Nicolai len^on Sociorumque ;
quam editionem nos ipsi in diversis Bibliothecis
examinavimus.

1490 fiorebat Gratianus Brixianus 0. F. M.,
S. Theologiae Doctor sui aevi singularissimus (2),
an. 1477 a Senatu Veneto evocatus ad moderan-
dum Gymnasium Patavinum in via Scoti (3), dein
Minister Provinciae Romaniae, an. 1488 Lector Re-
gens Conventus Patavini ; qui praeter egregia Opera
ad mentem Doctoris Subtilis conscripta, eiusdem
Scriptum Oxoniense cum Quodlihetis et tractatu De
Primo Principio typis Bernardini di Novaria Ve-
netiis memorato anno edidit, praemissa copiosis-
sima Tahula generali alphabetice disposita, ex aliis
quoque Scoti Operibus fere omnibus. En huius
editionis rationem :

« Ut unusquisque praesentis Operis ac Tabulae sequentis noti-
tiam habeat, cognoscere debet nos primo posuisse textum Magistri
Sententiarum. Et quoniam DoCTOR Subtilis aliquando tangit materiam
primae partis distinctionis, et deinde materiam secundae partis, se-
cundum diversas quaestiones quas ponit, idcirco primo posuimus te-
xtum et deinde quaestionem unam vel duas, et postea secundam par-
tem textus et deinde alias quaestiones, secundum quod intuenti pa-
tere poterit. Et in fine cuiuslibet distinctionis posuimus expositionem
S. Thomae, qui perpulchre, videlicet ponendo semper tres conclusiones,
textum Magistri exponit. Et illa est expositio ubi invenies istam
sententiam : Ista ; ex. gr. : Ista est distlnctio prima vel Ista est di-
stinctio secunda: illa est espositio textus secundum Thomam ».

(1) Hain n. 6417.

(2) Helias Capreolus: Beruni Brixianor. lib. XII, apud Sbaraleam;
Supplementum, etc.

(3j Ib.

PRAEFATIO. Xm

Eod. an. edituin fuiH.Hf ViMictiis lil). II a IMii-
li|)|)<) [*()V('AU'A'\ H Ba<i,'iia(:av{iIlo, dc cjuo intVa, ri^ttTt
P. liayiiiuiulus supra citatus, v.t itcrum lii^ros I\' a
Tlioina PtMikcth (^orrcctos, asscrit loanncs ah Incar-
natioiK^ iii Prolo^o ad suain anni IGO!) cditioncm.

1497 landatus Pliili|)])iis Porcacci, scri^is >fi-
nistcr (jrcncralis Ordinis rcnuiiciatus, iiovam ('ont-
mentatii Oxoniensis Doctoris Suhtilis ac (Juodlibcta'
liiun Quaestionum, Vcnctiis, impcnsa Octavijini
Scoti typis(jU(^ Boncti Locatclli, cditioncm absol-
vit sul) titulo: Scotus norissitne cuni entendafissinio
codice parisino casti(jafus^ quam scrpicntihus Litteris
Francisco Sansoni, tunc tcmporis Ministro Gcnc-
rali, iiiincii})avit:

Phillpiins Jidfjnoairdliits Miiinritdiii Ordinis Pnivstdiiti.^tiiino
Piitri Franrisco Sajoni (sic) TlieoliHionnn rminentissimo totinsi^ue
Minoritanne Professionis Generali Ministro /clicitatein.

« Miraberis, scio, pientissime Puter, quid sit quod ef^o unus ex
omnil)U8 sulttilissimi Doctoria loANNis ScoTi assectatorihus, qui per-
multi sunt numero, lonj^eque ingenio et eruditione praestant, eius sim
demum scripta reco<^noscere ausus, qui omnium qui de re christiana
aliquid scripsorunt sit haud dul)if^ acutissinius, (juuni multo plures
potuissent audacius id onus subiro ac rein tnntam tutius tractare. Sed
quo consilio alii j)rudenti opera al)stinuerint, nequo satis sci<>, uec
si sciam dixerim. I])se ([uod ad me attinet, non humanc solum, sed
pie quoque sum mihi visus facere, et quod illius scripta, per quem
aliquid omnino perieci, aut certe mo perfecisse existimo. quantum in-
genio et industria efficere potui, al) omni laJ)e vindicavi, et quod ho-
nestao meornm discipulonun vohmtnti meum nccomiuodavi otlicium. qui
diu n ino hoc ipsuiii eflUif^itare non destiterunt. iilentidein adinonentes,
inj^rato niiiiium et invidiose tieri quod einiiientissimi Theologorum
scriptn, et (|uae mystorii instar oraculive alicuins verissimi omnis
mirotur posteritas, minima sui parte inoffensa manerent, quneque oh
singularem frugiforam<iuo di^trinam aureis essent litteris scril^enda,
multis foedata inquinamentis pnipeiiKxlum sordescorent. Non quia igi-
tur pliis potui (luaiii (luivis alius hniK' ndivi provinoiam, se«l iiuotl
plus posse volui, totis(|Uo ingenii virilms connixus foci, ut divinum
nlioqui o|iiis iimtrnn ex ]>nrto videri posttet restitiituni. Nam ai qua

XIV TRAEFATIO.

temere ab aliis Doctoris eximii rebus inserta, parisini codicis atque
eiusdem emendatissimi collatione usus, et supervacua maleque cohe-
reutia exemi. Quae contra pro alienis adempta in integrum restitui.
Quaedam vero, ac potissimum quarto Libro, satis habui subiecta linea
pro extrariis notare, ut legentibus observatu faciliora essent. Subieci
ad liaec responsa quae alibi quaerenda ipse demonstrat Auctor. Ad-
ditiones praepterea bipartitas quae ad primum Librum attinent in
unum contuli^ spai'simque toto opere plurium auctorum opiniones limi-
tari margine repraesentavi ; et cum his Aristotelis locos ex ipsius Com-
mentario petitos, per quae tamquam digitus a nobis ad fontem in-
tenderetur.

« Quae nostri studii lucubratio, quantulacumque est, nulli melius
quam tibi, Pater praestantissime, inscribi potuit aut debuit ; quippe
qui non solum dignitate caeteros theologicae professionis viros ante-
cellis, sed ingenio etiam et singulari eruditione ; cuius etiam virtutibus
amplissimis non jjoterit Minoritanum nomen disciplinis optimis et
mox sanctitate non semper florere. Caeterum si nostra haec industria
Tuo sapientissimo probabitur iudicio, aliquid certe sumus. Si minus,
non voluntas accusanda est, quae officio non caruit, sed parum felix
navatae operae eventus, qui nostris non respondit votis, etsi divini
sit potius quam humani ingenii ubique scribentibus iudicium constare,
et in his praesertim quae natura sunt cognitu difficillima.

« Vale, Pater amplissime, et Philippum, qui Tui est nominis obser-
vantissimus, Tua pietate fove et tuere » .

Eod. an. " Aurea in quartiim Sententiarum ex-
positio. Parisiis per Andream Bocard, impensis lo-
hannis Richart, lohannis Petit et Darandi Ger-
lerii Parisiensium civium 1497, die XXIII No-
vemb. (1) „.

1498 Yenetiis prodiit lib. IV (2).

1508 ibid. repetita est editio an. 1497 Philippi
Porcacci (3).

1506 Mauritius Fildaeus de Portu, Hibernicus,
0. F. M., qui eod. an. Archiepiscopus Tuamensis
renunciatus est, praecedentibus longe castigatio-

(1) Hain, n. G43I.

(2) P. Raymond, 1. cit.

(3) Sbaralea, Supplementum, etc.

FRAKFATIO. \'V

rcin C()in|)lcvit; Comttwutarii Oxo/iiiusis editiomin,
cuiiis rationcin ipscinct Hcqucntibus reddit:

« Magister Mauritins cle l'ortu Minoritninift. IfH» Diitir Mhnst^ r.

Ad Lectorem.
« Accipe, .stiidio.se lector, Doctori.s erainenti.ssimi interjiolata vo-
lumina: quae pridem, ne id quidem iniuria, pleri.sqtie iuerqftit orbata,
quae iwtius eruditionis copia quam neces.saria cojj^nitione caeteris pe-
riodis a Doctore fuerant interpc).sita. 8ed quia ex his multa vel scitu
digna alibi fuerant constituta, ul»i quoruradam negligentia, his dun-
taxat inspicientium quae oculis sunt subiecta, deciderant, vetnstiori
institut/) faraulantes inseruimns, ne quid arte quidve doctrinae exu-
berautia conditum sit qiiempiam lateat, nec prae.stantissimi Viri qnip-
piam desideretur. Et (|uae decoro sunt interclusa variata ac anfra-
ctuosa linea com|iressimu.s. Addimus dilutiones nonnullas iuniorum
industria comparatas, quas Doctor intactas reliquerat, pleraque postrao-
dum resarcita, quae lf»ngiori tempestate fuerant alxdeta ; propriis |)08t-
modum sediljus caetera constituta. Superessent novissimae ex})hcatio-
ues, quas nostro examine in phirimos sinticulosos ac j)ropemodum dif-
ficillimos locos annotavimus. Hic se offerunt posteriorum argutiae a
Doctore nostro di.sceptantes eiu.sdemque rationiV)us pugnantes. Com-
mentitias rationes, seu malis, quorumdam ridiculas respitnsiones vali-
dissimis Viri huius argumentis omittimus; e.x adverso in adversarios
instantias relinquimus, importuuas ratiocinationes eorum diluimus;
quae omnia longiori volumine j)ollicemur, quam margines librorum
satis sint, ne in tam den.sa, quo<l esset oj^us, eleraentorura copia j^le-
rtimquo animos occuj^omus ; in j^osterum cumulatius ac seorsum i>roj)rio
quodam vohnnino otlendes. Quorum laliorum studiorumque omnium id
dumtaxat j^ostularem, ut vestrorum omnijim jirocibus, quibus tam se-
dulo sim famulatus, Dei Sumrai ac Optimi gratia nobis j)erfrui con-
tingat » .

Eod. an., iuxta sacpc laudatum V. liayniun-
(lum, V(>n('tlis rccu.si cst cditio IMiilippi Porcacci,
(lc (jua siij>ra.

1513 l*arisiis, opcra Nicolai i\v Tratis pro
loannc Cranioii Lihrario iurato Uni\crsitatis Pari-
sicnsis, prodicrunt saltcm lil)ri I. II. ct III. (Mlioni.**
Mauritii i\v rortu, (pios in Hihliotliccji ('ommumvli
Assisicnsi (\ I, 7. I\ . \\.) vidimus. — Koihm auuo

XVI PRAEFATIO.

probabiliter editus est liber IV, qiii asservatiir in
Bibliotheca Communali Assisi (V. 6. V. 9) m uno
eodemque volumine religatus cum Quodlih., Colla-
tion. et tractato de Primo Principio eo aniio praefatis
typis editis. — " Liber quartus Doctoris Subtilis
Fratris loliannis Duns Scoti, Ordinis Minorum, su-
per Sententias, cum quaestionibus ab imprimis ab
eodem Doctore editis, una cum eiusdem quarti te-
xtus debita insertione. Quem nuper a mendis quam-
plurimis doctissimi sacrae Theologiae Professores
lohannes Griilot et Antonius Capelli, eiusdem Or-
dinis, emendaverunt diligenti admodum diligentia.
Praeposuerunt insuper singulis quaestionibus bre-
vem totius quaestionis sententiam, ut legentibus
facilius quid quisque quaesierit occurrat. Et toti
operi tabulam omnium contentorum indicem ex-
quisito ordine subdiderunt. Impressaque est quam
emendatissime Parrhisiis lohannis Cranion ahnae
Universitatis bibliopohie iurati cura atque im-
pensis.

" Venundatur Parrhisiis a lohanne Cranion
eiusdem civitatis bibliopola in claustro Brunello
prope scholas decretorum e regione divae Virginis
Mariae „.

1515 Antonius de Fantis, Tarvisinus, in Uni-
versitate Patavina Medicinae, Philosophiae ac Theo-
logiae Professor egregius, " studiosus Operum Scoti
maximopere(l) „, " Scoticae doctrinae magnus as-
sertor (2) „, Doctoris Subtilis Commentaria Oxo-
niensia in Sententiarum Libros et Quodlibeta quam
diligenter perpolivit ediditque Venetiis apud Gre-

(1) Sbaralea, Supplementum, etc.

(2) Wadd. Scriptores, v. Antonius de Fantis.

PRAEPATIO. XVII

^•oriiiin (1(; Grv^fSovWH an. ir)15 ciini l\ihula ijefienili
niira artc; a se prinio cxcio^itata ct nia^no lahore
confccta, (juain sunnnis laudihus cuniularunt Do-
inini(;us (jrrinunuis Patriaix^lia A(juilcicnsis ac S.
R. K. Cardinalis, Ordinis Hcrapliici Protcctor, An-
tonius Contarcnus Patriarclia Vcnctiaruni, Cliristo-
pIiorusMarcellus Arcliiepiscopus Cor(;yrcnsis, Anto-
uius Troinbctta, O.F. M., Atlicnaruni Arcliicpiscopus
et Kpiscopus Urhinatcnsis, Ilicronynius Ma^nanus
Episcopus I)U(lucnsis, Komae in Acdihus Pontiticiis
coinniorans, I^crnardinus Prati da Clicrio, O. F. M.
Ministcr (jrcncralis, et An^(dus Arctinus, (Tcncralis
Ord. Serv. H. M., (|uil)us Opus nuncupa\ crat.

Editionis Fantisianac lil). 1. II ct III \idimus
in Convcntu 0. F. M. S. Damiani apud Assisium,
aOsque indicatione anni^ (.[Uixc t\)YiM\u liaheri posset ex
lih. IV.

1516 camdcm Antonii a 1^'antis prodii.ssc cdi-
tioncm (;um Tahitla (Jcficraii, vol. 4. in-S", affirmat
P. Kaimundus (1).

1517, XVir. kalcnd. ^faii, Papiac imprcs.sa
est })cr iacohum dc Kur^-ofranco cditio Fantisiana,
curantc loanne Glarola 0. F. M., (lul cam nuncu-
pavit Fr. Kcncdicto de Bcnedictis Dalmatac, ciusd.
Ordinis.

1518. Parisiis apud loliauncm (Jran lon cditi
sunt IV. Lihri una cum Quudlib., Collation. ct tra-
ctatu ])c Prinio Princ. (2).

1519 cadcm l^antisiana cditio rccusa (v^^t \o-
nctiis in t'.", iuxla P. Kaymundum(l) rt iuxta P.
loanncm ah Incarnationc, intVa cit., (pii Mliani

(1) Loo. oit.

('2) Iirlti«h j^fimrnin, 1. cit.

ToM. I.

XVIII PRAEFATIO.

cod. ari. Parisiis faetam refert « oinniiu) tersain,
atqiie ab addititiis illis et plane adulterinis siif-
fareinanientis quani })urgatissiniani, ex mandato
et speciali providentia R. P. F. Franeisci Liclieti
nostri Ordinis tunc Generalis Ministri ».

1520 Lugduni excusa est editio Fantisiana
in aedihus Licobi Myt, sumptu L^icobi q. Fran-
cisci de Giunta et soeii florentini, " cuius impulsu
at()ue dilioentia et opus ipsum recognitum et ad-
notamenta adiecta sunt,,. — Eod. an. iisdemque
typis prodiit, iuxta Wadingum (1), editio Mauri-
tiana supra descripta.

152L22 Venetiis prodiit nova editio, quam ipse-
met Mauritius paulo ante obitum praeparaverat,
" multisque novis, pulchris atque perquam neces-
sariis additionibus numquam alias in hunc usque
diem impressis exornaverat, appositis etiam oinni-
bus his quae paulo ante per eximium Doctorem
Dominum Antonium de Fantis Tarvisinum sunt
addita vel correcta,,.

1530 Lugduni in aedibus loannis Crespin re-
cusa est editio Fantisiana.

1580 Salvator Bartohiccius Assisias 0. F. M.
Conv. Theologus illustris ac eloquens Orator,
qui an. 1562 egregiam habuerat ad Patres Concilii
Tridentini concionem, Sc?'iptum Oxoniense colla-
tione multorum codicum recognovit, castigavit ac
typis liaeredum Melcliioris Sessae Venetiis edidit
una eum QQ. Quodlibetalibiis^ Collationibus^ necnon
Resolutionibus Melchioris Flavii, 0. F. M., qui Com-
missarius Generalis pro Germania Superiore exsti-

(1) Scriptores v. Mauritius de Portu.

I'RAKKATIO. XIX

tit, et sanotiinonia vitao ac proplietiae spiritu
(;laruit(l).

1597-98 ex eadcni ty|)()<^rapliia alia i^rotliit
editio pluriinis annotationihus exr^rnata, iunH;u|)a-
taque Pliilij)|)() Gesualdo, Min. Conv. (jrenerali
Ministro, eui, liortante fiuidone l>artolu(;eio et
prohantihus Patrihus c(jnseriptis, in votis crat
nniversa Doctoris Subtilis Opera typis mandjnv'.

1609 P. loannes ah Inearnatione, 0. F. M.
Prov. Portu;^alliae, ordinavit, expuij^avit et Co-
niinhriae edidit lih. I, (|U('in in hihliotlieea nostri
Coiiventus Keeei vidinius.

1616 Gre<»()rius Pomoaureus, Ruhensis, S.
Theol. Doetor, Venetiis ty})is Pernardi luiitae,
loan. 1>. Ciotti et Soeioruin lih. l cdidit, [)eeuliari
nietliodo dis])osituin, votuin ferente Felice Centino
0. F. M. Conv., serius S. K. K. Cardinali. Edi-
tionein nuncupavit Cardinali dc Monte Elparo,
Episcopo Praenestino.

1617 Vcnetiis quorpie, typ. loannis Salis, no-
vaui Scripti Oxoniens. curavit editioiiem Paulinus
Berti, Au<z;ustinianus Luceiisis, (juain .Vntoiiio (Jri-
mano Episeopo Tontellensi ae Patriarcliac electo
A^juileiensi nuneiipavit.

1620 " llu;j.() Cavellus Hihcrnus, Dunensis,
ae(jue pius ac doctus, Provinciae S. hicohi ac Coe-
nohii Salmantieensis alumnus, i'x primis tundato-
rihus et directorihus insijrnis Collc<i,ii S. Antonii
Lovaniensis Fratruin Minoruin Ilihcrnorum, cui

(1) Vm. (toiizaga, Dr Orirjine Srraplkicar Itrlitjionia, eto. part Hl —
Mnrtyrolotfium Francinc. iui li. IT Murt.: « ToIobho Houti Mcloliiori» Kiavii
C«inf., <|ui iiiii)iii «■xortiix jtrD-oiiiiii, ormlitioiu", optiini» moriltiH iit<|m' vitao
HHiu-titato iiiulto illiiHtrior, proplictiuu iluiio no iniruciiliH ctiain claruit * .

XX PRAEFATIO.

nmltis annis praefuit, et semper usque ad nior-
tem profuit, sacrae Tlieolo^iae, quam Lovanii et
in Urbe ad insi^ne Aracoeli Coenobium professus
est, Lector emeritus, sui Ordinis Definitor Gene-
ralis, et demum Arcliiepiscopus Armacanus, totius
Hiberniae Primas, disciplinae re^ularis uti exactis-
simus observator, ita etiam perpetuus promotor

et sator Scoti Commentarios in quatuor Li-

bros Sententiarum (1) „ sub sequenti titulo edidit:
" Fr. loannis Duns Scoti Ordinis Minorum Do-
ctoris Subtilis, Thologorum Principis, in Pri-
mum (secundum, etc.) Sententiarum Questiones
subtilissimae; nunc noviter recognitae, et habita
collatione cum selectioribus antiquis editionibus
ac vetustissimo codice manuscripto, ab innumeris
mendis et vitiis, quibus ubique scatebant, casti-
gatae, annotationibus marginalibus, doctorumque
celebriorum ante quamlibet quaestionem citatio-
nibus exornatae ; scholiis per universum opus in
textum insertis, indicibus variis et copiosis, aliis-
que multis (de quibus in praefatione ad Lecto-
rem) summo labore et industria illustratae per Rev.
P. F. Hugonem Caveilum Hibernum Dunensem,
in Collegio S. Antonii Paduani Minoritarum Hi-
bernorum apud Lovanienses sacrae Theologiae Le-
ctorem lubilatum. Accesserunt per eumdem Vita
ScoTi, Apologia pro ipso contra P. Abrahamum
Bzovium, et Appendix ad q. 1 dist. 3 lib. 3, quae
posita in fine eiusdem lib. 3 de Immaculata Con-
ceptione. Antuerpiae Apud loannem Keebergium
M.DC.XX. Superiorum permissu,,.

(1) Wadd. Scriptores, etc.

Il

pnAKKATIO. XXI

Nuiiciipatur Sercnissiinac Ilispaniaruni Infanti
J). Isahcllac (^larac Jui^^cniac licl^^aruni l^rincipi.

(^uia " rcco^j^nitioncin lianc, oinnihus nuincris
absolutain, „ scquutus cst Waddin^us in sua Opc-
ruin oinniuin ScoTi cditionc Lu<^(luncnsi an. 1639,
(piain ct iKjs cuni cditinnc Vcnct. an. 14'J0 cnn-
tuiimus, ut infVa dicHMniis, opcrac prctiuin du(;i-
niiis cx (^jivcllo ipso (piid is ])racstitcrit, cpiatcnus
ad rcin nostram f'a(;it, rcfcrrc :

• In primis ante quamlihet diutinctionem ponitur eadem distin-
ctio ex Maj^iMtn» Sententiaium, nec absciue camia. Primo quia . .

Tertio, quia ScoTus passim ae remittit ad

litteram Mngi.stri, dicen.s: hdhetiir in littfra. Quarto, quia cum Ma-
pistri littera .scateat selecti.ssimi.s auctoritatil)US, tam .sacrae Scripturae
quam Sanctorutu Patruin, ScoTUS multoties novas auctoritatcs non
addit, sed, praeallej^atis Ma^istri auctoritatihaa contentus, firmissimas
ipse addens rationes, e.vcellentem et divinam quamdam conficit rai-
xtionem, solidam et perfectam Theologiam, nuUi hactenua scriptae se-
cundam, .sed omnil)U8 subtilitate et rationum acumine sublimiorem.
Propter hacc et alia, SCOTI distinctionibus Mngistri littera nece.sse
est praefi<jatur, quae inconsiderate in recentioril)Us editionil)Us eat
omissa. Licet enim ScoTUs ipse novas saepe citet auctoritates, id tan-
tum facit ubi Magistro vidit deesse etlicaces; alioquin ubi auctori-
tates a Magistro collectae sunt validiores, nuUas adducit, sed rationes
tantuni subtilissiraas e.xcogitat, auctoritatibus tamen Magistri innixas,
ita ut si auctoritates subtrahantur, rationes illae, alit»«|uin subtilissi-
mae, non thoologicae, sed metaphysicalos potius appnreant.

« Hostitunntur lix*a qunmpliirimn in etlitionil^iis ultiiuis dopravata,
quae translatione, apj)ositione vel a»leinptione unius aut plurium \er-
lK)rum, niillum vel contriariura Auctori sensum ri-<ldebant. Nonnum-
quaiu integrao claiisulne antea oiui.ssae sunt restitutae, et aliae su-
pcrlliiae, n (|uibusdn!n ndditae, nunc omnino delentur, ita ut in I Li-
bro «KX) nd minus loca sint restituta, ex antiquissimis et correctiori-
bus oxeiuplnrilttis improssis, necnon ox votustissimo c<xlice raanu-
scripto, queiii nti hiiiic linoiii nobis siippoditavit Monnsterium S. Mar-
tini huiiis Univorsitatis Lovnniensis. I)o castigatioue vero punctuatio-
nuin et orthographiae non est quo<l dicara, cuin editiones ipsae te-
stentur, tot propemodum fuis.so huiusmo<li menda, quot lineas, eaque
de causa o.xistirao pluriiuos a ScoTi lootinne avei*sos, quia mendos*
ptinctiiatio iiupodiebat sensuiu ot longe re«.idebat oscuriorera.

XXII PRAEFATIO.

« Delevimus insuper additiones multas, quarum nonnullae vide-
bantur inintelligibiles, aliae malam doctrinam continebant; illas vero
quae aliquid acuminis liabent aut doctrinae non reiecimus, sed suis
locis diverso charactere impressas reliquimus, ne aliquando librario-
rum incuria irrepant in textum, prout de facto irrepserunt multae,
omissione manus et asterisci, quibus discernebantur a textu. Unde
ScOTUS frequenter impugnatur et reprebenditur a nonnullis, additiones
pro eius textu sumentibus. Nec si etiam omissa non fuissent prae-
dicta signa, ideo discernerentur additiones a littera, quia quid ista
significent in i^ecentioribus editionibus non indicatur. Adde etiam haec
sigua saepius poni, maxime libro I, ubi nulla est additio, et hinc
plurima incommoda orta, quibus hac editione exactissime occurritur.

« Distribuinus etiam textum^ claritatis causa, et correximus pas-
sim distributionem recentiorum editionum, in quibus- frequenter ver-
siculus aut paragraphus inchoatur, existente sensu textus praece-
dentis adhuc imperfecto

1639. — Recognitionem lianc secutus est Wad-
clingus, et ipse Provinciae S. lacobi alumnus (1),
iu omniuin Operum Scoti editione, quam una
cum aliis Collegii S. Isidori de Urbe Profes-
soribus, iussu Ministri Generalis loannis Baptistae
a Campanea, complevit sumptibusque Laurentii
Durand Lugduni publicavit an. 1639, ut Capituli
Generalis Toleti 1633, sub praesidentia Rmi D.
Nuntii Apostolici celebrati, statutum, ab Urbano
VIII mox approbatum, exsecutioni mandaretur:
" Sedulam operam navabit Minister Generalis, qua-
tenus universa Subtilis Doctoris Opera praelo tra-
dantur in folio „. — Waddingus Comraentarios
adiunxit Francisci Licbeti, iam Ordinis Generalis
Ministri, loannis Poncii et Antonii Iliquaei, pro-
priaque scbolia, annotationes, etc.

1680 Venetiis, typis Stepbani Curtii, recusa
est editio Salvatoris Bartoluccii, de qua supra.

(1) Uti ipsemet testatur Annal. An. 1291 n. LXIV.

PRAEFATIO. XXllI

1754. '' VcMi. I'. ri Dn.t. I.Kiii. Duns SroTi, Or-
(linis Minoruin, Theolo*:,! eniincntis.sinii at(juc* Aca-
(lcniijiL' Suhtiliuin Antcsionaiii, (,)uacstioncs (^uatuor
Voluniinuin scripti O.xonicnsis supcr Scntcntias ct
Quodliheta, a IJ. A. !'. l''r. .\ntonio I^arros, Ob-
servantis Provinciac^ S. Iacol)i ahinino, Ltfct. lul).
Arcliicpiscopatus CoinposteUani Exaininatorc Sy-
nodah, dictac Provinciae E.v-Ministiv) l^*ovinciali
ac P. I )i[;iiiorc, ct in IJoinana T^uria Procuratore Gc-
ncrali Ordini.s, ac-curatc rcco^nitac, et iiixta cinen-
datiorcm ct cxactiorcm ex iis (|uae liucusijiic pro-
dicrunt liuiiis Operis editioncin rjuiiKjue voiuini-
nihus pro inaiori studcntiuin coininodo pu])licac
luci ct utihtati datac. Homae ^r.DCC.LIV. Typis
Aii;j,cli Jiotilij. Supi-riorum permissu ,,. — - iSiincu-
])atur " Illmo ac liino D. D. Andreac dc Ciondar,
Sacrac Tlieolojj^iac clarissimo Doctori, in Saiicta
A])()stoIica Metr()])olitana S. Luohi Apostoli et
llisj)aniarum Patroni Ec(desia Canonico et Can-
toris dinnitiitc ornato „, (jui non soliim laudando
et aus|)i(Ms tiiendo, vcrum ctiaiii oj^ihus adiuvit.
^* (^uij)])(^ iii}4-entem j)ccuniac viin contulisti ad
istam ScoTi Theolo^iam iiovis tyj)is cdcndam, et
(juid(|uid lucri a dix-cnditis exemj)larihiis, uti tit,
colli^ctiir, id omnc in tcmjilo nosrrorum Coinj^o-
stcllano j)crficicndo et ornando, (juod aii. \2\^ a
1). l''ran(isco acditicatum, ij)si dciiidc dlcatum cst,
(juod(juc c^o in lorniam elc«i,antiorem, cum Coe-
nohio ])raeessem, rcstitucrc cocj)i, cssc insumen-
dum constituisti (1 ) „.

\\) l\\ V.\)'\»Ut\ii iitiiiciipiitoriii.

XXIV PRAEFATIO.

« Benevolo Lectori.

« Tibi paucis aperiam, quae rationes me impulerint ad lianc no-
vam Scotisticae Theologiae editionem curandam. Scire te, scire orbem
catliolicum pro certo habeo, quantopere vigeat in Reguis Hispaniae
studium Scholasticae Theologiae... Notum pariter est quantum Scho-
lastica disserendi methodus pro Dogmatica et Positiva^ sive pro Fidei
nostrae mysteriis introspiciendis, explicandis, firmandis, atque ab er-
rorum tenebris, quas nebulones tartarei, hoc est haeretici illis offun-
dunt, in hicem effereudis, tum eorum fallaciis et sophismatibus profli-
gandis ac destruendis inserviat. Quod constat aperte ex implacabili
heterodoxorum odio, quo nempe agitati, velut rabidi canes in Theo-
logiam Scholasticam, Scholasticosque Doctores debacchantur

« Despiciendi sunt ergo crytici isti sine causa garrientes, danda-
que est opera SS. Patribus et qui iis insistunt de Schola Theologis,
horumque utilissimae controversiae, quae doctrinam catholicam et ac-
curatius exponunt, et fortius confirmant, intento studio pervolutandae.
In his autem disputationibus illae profecto locum principem tenent
quas DoCTOR Subtilis lucubravit, vir scientia divina et eruditione multi
iugi cum primis Ecclesiae comparandus luminibus, ac nulli secundus.
Quare per leges Ordinis nosti-i iubentur Lectores (idque sub poena
privationis) Theologiam Scholasticam- ad SuBTlLlS DOCTORIS mentem
discipulis tradere ; cum tamen, ut sententias illius, ubi fieri potest, cum
sententiis componant Doctoris Seraphici, vel ubi dissident atque di-
scordant, utrosque doceant tamquam probabiles.

« Quod quidem praeceptum in Familia Ultramontana (1) maximo cum
iuniorum profectu Ordinisque splendore religiose observatur. Utrum
vero in hac etiam Cismontana mos iste vigeat, nescio. Utinam Prae-
fecti id animo attendant, et in pravae novitatis amatores, si quos
forte reperiant, serio tandem animadvertant.

« Non sine magna animi mei voluptate expertus sum, non Lecto-
res modo, sed discipulos etiam, qui in studio proficiunt, minime con-
tentos in sententiis et conclusionibus quas in Scholae nostrae prima-
riis Auctoribus legere solent, fontes ipsos expetere, hoc est litteram,
unde illi hauxerunt, Subtilis Magistri. Etsi autem nostrae Bibliothecae
exemplaribus Operum Subtilis Doctoris abundant, illa tamen, quae
sunt vulgo prae manibus, magna ex parte obsoleta vetustate, expres-
saque gothicis characteribus, laborem legentibus et fastidium creare
intelligebam, eosque proinde ab hoc laudabili studio retardare. Itaque
statui diligenter incumbere ad scriptum ScOTl Oxoniense in quatuor

(1) Editor Romae haec scribebat.

1'1',AK1'ATI0. XXV

libros Sententiarum cum QnfxUUtctis, ut vocant, quinqae tomiH con-
tentura, Opu.s omnium iudicin praoHtanti.s.simum, noviH typiH e<ien<him.
Fiet id autem charactere comrauni; eritque Operin pretium mo<lera-
tum, ac parva moles, ut omnibus usui esse po.ssit.

« Haec mihi a^itanti stimulos addidit Illmus ac Rmus DominuH,
cui Opua dedicavi, quique pro Hua in Ecclesiam pietate et in Ordi-
nem nostrum benevolentia, mihi auctor fuit ut novam hanc Operis
impressionein curarera, suo aere absolvendam.

« Vides, candide lector, non hic meam me laudem, .sed tuam quae-
rere utilitatem. Nihil etenim Of)eri, nihil irapensis de meo addidi, tan-
tumque curavi, ut recens cussi characteres, charta itidem lx>na, cor-
rectio denique textus ad meliora exemplaria quae prodierunt, hanc
editionem coramendarent, eo nempe consilio, ut mecum omnes doctrinae
Scoticae amore caperentur, et ad eara tenen<lam omnes ingenii, indu-
striaeque nervos contenderent. Id si assequor, laboris me mei ul>erri-
mum fructum collegisse existiraabo. Vale » .

LihiT IV explicit :

" Ut i'V\jro exocMlamus in }4ra(lil)as hcatitudinis,
et pcnitus cvitcnuis latitudincui pocnac durationc
iuHnitac, (tuncta debeinus operari conforniiter Rc-
f)^ulae Supcriori, Scraphieuni Patrem ac Patriar-
cliam nostruni D. Francnscruni iinitando, et adnii-
rahilci inn('niuni roANNis Du.vs Scoti. Laus Deo „.

1893-94. — Parisiis apu<l Vives 1891-95 re-
cusa est Waddin;4'iana cditio oninium Operum Scoti.
Connnentaria Oxoniensia autem (tom. VIIl-XXI)
edita sunt an. 1S93-94.

§ 2. — Iluius Editionis rafio.

Quum DocTORis SuHTiMs Opcra, ollm frcfpicn-
tissima, liodic vix in ma^nis hihliothecis iiivenian-
tur, saluherrimam purissimam ac vivificam ipsius
doctrinae a({uam phirimi nonnisi focdatis iduhunt
canalihus, (pii, cxtrancis adii^ctis suhstantiis, in-
(piinatam sacpc cam transmittunl. Mirum saiu- (piot
in Philosophiac ac S. rhcolo^riju. recentiorihus .Ma-

XXVI PRAEPATIO.

luialibns absona Scoto tribiiinitur, ab ipsius mente
iiecduiii alieiia, verum et explieitis eiusdeni verbis
liaud semel contraria! Hinc Doctor Makianus, " cu-
ius laus quanta sit in Ecclesia inerito soli prave
affecti mente non conspiciunt „ (1), cuiusque " do-
ctrinae grave illud testimoniuin exstat, quod libri
eius absque ullo erroris naevo usque in hanc diem
inviolati perinanserint „ (2), iinmo et a Summis
Pontificibus non solum laudata, verum etiam ut
in Scholis doceretur pluries praescripta fuerit (3),
opinionuin minus probatarum sumina iniuria pa-
rens reputatur; quia quin eius Scripta " tranquille
et solius veritatis inquirendae vel determinandae ra-
tione „, ut ipse cum scriptis aliorum, teste Hurter(4),
fecit, perlegantur, plerumque ne pervolvuntur qui-
dem, sed ex contrarioruin ore germana ipsius sen-
tentia expetitur, vel a priori in pravum accipitur
sensum, quin quid ipse reapse docuerit ab ipsomet
quaeratur.

In votis ideoque erat plurimorum, ut tanti
Doctoris Scripta faciliori methodo, minorique sum-
ptu sacrarum scientiarum cultoribus offerrentur.
Qua ratione iam anno 1910 aureos tractatus De
Rerum Principio ac De Primo Princijjio unico vo-

(1) Ambros. Cathat. Ord. Praedic.

(2) Possevinus S. I. in Apporatu Sacro. Cui consonat clarissimus D.
Salv. Talamo, hodiernus S. Petri in Urbe Cauonicus : « L' ortodossia delle
opinioni di Duns Scoto... e dimostrata chiaramente dalle Opere, non solo
di lui, ma eziandio di quegli assai dotti filosofi e teologi che, per tutto il
medio evo tennero per le opinioni del Dottor Sottile, con quel calore che
sa ogni cultore della storia letteraria di quell' epoca, senza che la Chiesa
le avesse mai riprovate in tempi, in cai gli studi si svolgevano all' ombra
e sotto la dipendenza di Lei » .

(3) Cfr. nostrum opusculum De Vita, Scripitis et Doctrina B. I. Duns
Seoti, § III. nn. 49-67.

(4) Nomenclator, etc. II. col. 458.

PRAEFATIO. XXVII

luniino typis iMlidinuis, })ra(;inis.sa Practationc de
Vita, Scriptis et Doctrina 1j. Ioannis Duns Scoti, in
(|ua ipsius ad liodicrnos jiropulsandos crrorcs effi-
caciani ])au(;is ostcndiinus.

Nunc vcro, cacdcm fcrnic (^ausac (puic coin-
provincialcin nostruin l\ Antoniuin Barro^ incclio
«acculo XVI II ad cditioncin roinanain pa^. XXIII
dcscriptani, parandain iinpulcrunt, inovcnt ct nos
ut Connne.ntaria Ooconicnsia ty})is i\(^ novo mandanda
curcmus. Quod (juidcm arduum o})us, liortantihus
Viris omni ex(;c})tione inaiorihus, hcncdiccntibus,
})rohanti])US ct <)})cm fcrcntihus Kcvcrcndissimis
Patrihus Dionysio Sciiuler, iain Ministro Gcncrali
Ordinis nostri, nuiu; mcritissimo Naziantii Arcliie-
})isc()})o, ac PACirico Monza, i})sius in totius Ordinis
giibcrnio di;j,nissimo Succcssorc, a;j,L:,rcssi suniua
ct }jr()sc(juimur, Deo(}uc favcntc a(; B. V. Mauia
cuin sno dcvotissimo famulo B. Ioanne Duns Scoto
adsistcntil)us, ahsolvcndum studcl)iinus, sub sc-
(}ucnti })c(uiliari mcthodo:

I. 01) })otissiinas rationcs a Cavcllo su})ra,
})a^-. XXI, indicatas, I)o(;toris Suijtilis Quacstio-
nihus cuius(juc 1 )istinctionis tcxtum Ma^istri Scn-
tcntirum Pctri Lomhardi })racinisiinus, uti iam a
Gratiano Brixicnsi an. 141)0 cum Scoti Commcnta-
riis })uhlicatus iiicrat; (}uac (|ui(lcm cditio })arum a
rcccntiorihus diticrt. Ti/poruni varictatc ct o})}K)r-
tunis (lirisionibus textuin clariorvm rcddcrc curavi-
inus, ad calccm insii})cr n|)])ositis S. Scrij)turai' ct
SS. Patruin cxa(;tis citationihus. Maior iutcr lincas
scparatio divisioncm })cr caj>itula \\\ rcccntiorihus
cditionil)Us inductam dcsi;j,nat. — llai'c <juoad
textum Maijistri.

XXVIII PRAEPATIO.

II. CommeMtaria autem Doctoris Mariani in-
tcgTa oinnino dainus prouti in editione Veneta
an. 1490, pag. XIE laudata continentur, quam cum
editione Waddingi (pag. XXII) a Vives repro-
ducta (pag. XXV) contulimus^ adhibitis interdum
aliis editionibus, tam antiquioribus quam recen-
tioribas, ut typographica menda, in praefata Ve-
neta editione frequentissima, detegere ac corrigere
valeremus. Additiones plurimas posteriorum editio-
num, quamvis ab Waddingo retentae fuerint, nisi
in editione 1490 contineantur, expunximus, vel, si
maioris sunt momenti, ad caleem paginarum eas
amandavimus. — E contra in textum Doctoris in-
duximus quidquid citata profert editio, licet in
Waddingiana desit, vel ad instar additionis refera-
tur. Textum item editionis Waddingianae ad fidem
editionis Venetae identidem modificavimus: et pro
I quidem Libro vel in uno eiusdem sensus verbo,
ex. gr. igitur loco ergo ; pro sequentibus vero Li-
bris nihili faciemus eiusdeni significationis diversa
vocabula, quae ex una aliave editione indiscrimi-
natim usiirpabimus. lam vero tam additiones quam
modificationes ex editione Veneta 1490 sumptas si-
gno * ante et post accurate distinximus. Si quae
autem in editione Veneta tjpographorum incuria
desiderantur y ea intra ( ) cum annotatione ad cal-
cem, deest in edit. Ven., ex Waddingo retinuimus.
Sicubi Waddingi lectio praeferenda visum fuit,
lectionem Venetam in nota invenies; sicuti e con-
verso lectionem Waddingi in nota damus quoties
alium a Veneta lectione exhibet sensum. — No-
tae omnes marginales sub litteris a, h, c, etc. in-
dicatae ad textus variationes referuntur.

PRAKI-ATIO. XXIX

III. Docttoris RuiJTiLis tc-xtu inxta pracmissa ?'/<-
ie(jro saiurtc^ fidditercjue scrvato, soqucnitia (iirca ejr-
triictHram (^\\\?> v\U'x\u\\u rdatc ad alias ('ditioncs iii-
nova\iinus, of) fjuidcin consilio, ut cuiusfpu" captui
obviani Doctoris nostri scntcntiani rcddcrcinus.

1) Titulos quaestionnm initialcs separat(*s non
dainus, (juia nc(jue in antifjuioribus cditionibus
liabontur, ct sufficientcr intra tcxtuin sub Propo-
nitlir quaestio cxprimuntur. (Jnacsfionvs ali(pias ab
inviccm srparavitniis \v\ roninnximus^ prouti cditio
Vcncta fert et contcxtus do(;trinac cxpostularc vi-
dcbatur. — Quacstioncs (liflusiorcs, \\\n matcrici
(bvcrsitas id rc(|uin;l)at, in articidos divisimus,
lios(pu^ ali(piando iii j^arafjraphos ^- ea tamcn U'<^e
ordinaric scrvata, nt articuioruni ct jnira(jraj)lioru)n
inscriptiones ipsismct Docrtoris vcrbis «^ textu dc-
sum]itis cxprimantur.

2) Maiori elaritatis causa, rctcnta intra ( )
Waddinjj;i luimcrationc, (juac pro cpialibct i^uae-
stionc una crat, unicani pro umxpKxpic Libn» nnme-
rorum sericm adliibuimus, (pios ubi opus cst etiani
in S('(picntil)us Libris citabimus. (^uid autcm sub
sinu,ulis numcris tractctur, brevioribus titulis vel
))ropositi(»nibus, aegyptlanis, uti vocant, typis ex-
pressis, ihidcm indicalur: (pios titulos ct propositio-
nes, sicuti ct alios similcs sub cliaiactcribus rursi-
vis cxpressos, (piamvis ad scnsum Doctoris ct pK'-
ruuKpie cx ipslus littcia sint desum])ti, cave tamcn
nc pro SroTi tcxtu cns acci])ias, nisi ali(piando
.'ilitcr patcat, ut, cx. <^r., Contra, Ad oppositum, ctc.

ii) Sub uno(pi(»(pie numcro tVcMpicntcr aliam
suhdivisioncm iiivcnics, littcris (/, 1)^ c, ctc. indica-
tam, ut contraria anjnnwnta vcl taviMitcs ratione»

XXX FRAEFATIO.

distiiicte appareant: sub quibus iisdem litteris, ad
numemm inibi ad calcem citatum, solutionem argu-
meutorum vel rationum explicafionem habebis. Con-
fer ex. gr. Lib. I, pag. 552, n. 584, et numerum
correspondentem 597, pag. 567 : item pag. 586,
n. 612 et pag. 588. n. 617.

4) Innumera prope quibus priores editiones
scatebant typographica menda, quantum humana
fragilitas siniit, correximus, ac signorum orthogra-
phicorum , ; : . — ope lectionem clariorem reddere
et sensum Jideliorem exprimere studuimus.

IV. Sacrae Scripturae loca omnia iuxta hodier-
nam methodum citavimus, retenta tamen in textu
Doctoris Subtilis k^ctione, uti eam nobis exhibet
editio Ven. 1490. — S. Augustini quoque citationes
examinavimus, cuius verba interdum in notis tran-
scripximus. Pro aliis vero Patribus, quorum auctori-
tate Doctor rarius utitur, et Philosophis, editionibus
Venetae et Waddingianae ordinario fidem dedimus.

Superest ut Emmis ac Rmis Dnis S. R. E.
Cardinalibus Iosepho Sebastiano Netto, tit. SS. XII
Apost. iam Dlyssiponensi Patriarchae, Gregorio M^^
Aguirre y Garcia, tit. S. loan. ante Fortam Latinam,
Archiepiscopo Toletano, Hispaniarum Primati ac
Patriarchae Indiar. Occid., Diomedi Falconio tit.
^S'. Mariae de Aracoeli, iam Delegato Apostolico in
Foederatis Statibus, Iosepho Calasanctio Vives y
Tuto, tit. S. Adrianiy S. Congr. De Religiosis Prae-
fecto, e Seraphico Ordine assumptis, humillimas
gratias agamus, qui, pro eorum in Doctorem Sub-
TiLEM ac Marianum propensissima voluntate, hanc
Commentarii Oxoniensis editionem ipsis nuncupatam

l'UAEi<ATIO. XXXI

acccpto liabcrc l^oni^nissiinc (lij^nnti sunt ; ([uihus
idcircM) diutissiiniun incoluniitatcni ac onmijrcnani
prospcritatcni, ad S. Ectclcsiac bonuni ct Ordinis
Scrapliici dccus, a Doniino adprccamur.

Monitos tandi-ni lcctorcs vobnniis, liaccr, ct alia
a no])is scripta, vitaquc durantc scrihcnda, Innni-
litcr ct sinccrc nos subl)iccrc iudicio S. Kriinanac
Ecclesiac, cuius scni])cr 8u))diti cssc volunuis, ct
ciusdcin ])c(]il)us su])iccti, stal)ilcs(juc in J'idc ca-
tliolica, uti Lco;ifcr nostcr S. Francis(;us, ^* vir ca-
t]io]i(;us„, vcrbo ct cxcnij)lo n(;s docuit ac pracci-
picndo iussit (1), ct ^[a(i;istcr nostcr Doctor Sin-
TiLiB ac Makianus fi(]clitcr scrai^liiccfpic a(]iin])]cvit:
ut Drus, Domini noHtri Icsu (Jhristi, Putvr (/loriae,
det nobis sjiiritnm sapietitiae et revetationis, in aijni-
tione eiusj i/lumi)iutos ociilos cordis nostri, ut scia-
inus quae sit spes vocationis eius, et quae divitiae
(jloriae haereditatis eius in Sanctis (2), oninil^nsfjuc
ostcndcrc valcamus " illain bcncdictam coniunctio-
ncm (Miristi ct Ec(dcsiac; (|uac coniunctio nunc cst
pcr fidcm ct alicjualcm di]c(^tioncm ; scd in Patria
crit j)cr visioncm ct i^crfcctam fVuitioncm Sj^onsac
non ]ia])cntis maculam, nc(juc ru^^am, ad Sj^onsum
sj)cciosum j)rac filiis liominum : (\\i sit lionor ct
^loria in saccula sacculornm Amcn (15) „.

T)atum Komac, c ('ollc;^io S. Antonii, dic li^
luiiii, S. 'riiauinatur;^() Patavino sacra, 1012.

Fr. Maiua.nus Fkk.naxukz (iah(1a,
(). F M.

(1) K(>);uIhu rap. XM.

(2) /•.>/*»•*. r. I. vv. 17 l.S.

(8) S«oT. Oxon IV. d. 4'-». ii. IJ

DEVOTISSIMAE ORATIONES

TIIEOLOGIS STUDENTIHUS PERUTILKS

A B. lOANNE DUNS SCOTO

DOCTORE SUBTIIJ CONSCRIPTAE

Inter praeclara, tuni philosophica tuin theologica, quae
scripsit Opera B. Ioannes Duns Scotus, ille vere aureus Tra-
ctatus venit enumerandus, cui tituhis De Primo rerum ornnium
Principio (1), in quo inslar aquilae in coeluni volantis, quan-
tum humano ingenio possibile esse videtur, Dei naturam ac
perfectiones mire perscrulatur, ipsius benignissimi Dei speciali
adiutorio innixus, quod ferventissimis precibus in hoc Opere
passini interiectis, dum scriberet pius Doctor impetrabat.

Circa finem « recolHgeiido dicta in hoc Tractatu, mirabilem
facit contemplativum discursum, divinas percurrens perfectiones,
illuminans quidem intellectum, sed magis accendens affectum.
Nectar est suavissimum, cibusque dulcissimus, quibus anima
devota, sed theologica, pascitur, delectatur et inebriatur. Fer-
ventissima oratio est, miris modis mentem incitans, ut relictis
terrenis, in Deura suum celeri volatu ascendat. Utinam quotidie
Studentes theologi eam recitarent! Sentirent proculdubio scin-
tilUs divini amoris suas accendi mentes, doctique evaderent
doctrice gratia, non scientia inflante, sed charitate aedifi-
cante (2) ».

Ante studium.

0 altitudo divitiarum sapientiae et scientiae tuae, Deus,
qua omnia intelligibilia comprehendis! Nunquid inteliectui meo
parvo poteris concludere Te esse infinitura et incoraprehensi-
bilem?(3)

(1) Quem an. 1910 publicavimus ad Claras Aquas una cum Libro De
Rerum Prmeqno.

(2) P. Hugo Cavellus in Scholio ad num. 87 capituli IV huiusce Tra-
ctatus, editionis nostrae.

(3) Cap. IV. n. 75.

DEVOTISSIMAF-: ORATIONES. XXXIII

Veifs bouiuui, orniiia iii sypi^Titia onlinata tecisti, ut cui-
lih(;t iiiteJlectui ratioiiabilil^T viilealur quo<l oriin»' eiis "<» >>r-
dinuturn (1).

DorniiHi Deus noster, de tua iiatuia uiiica, vere prirna,
vellern perlectioiies, quas iiiesse non dubito, aliqualilfjr osten-
dero, si rayan;s (2).

Doiniiu! Deus iioster, ({ui Te priinurn ac novissiniuni esse
praedicasli, docc servuin luuiii Te esse priinum eniciiens, ac
priniuin eminens, fln«Mn(jue ultirnum, ostendere ratione, (|U(jd
certissirna flde tenet ('.i).

l)(jmirie D(His ri(jstor, qui Doctorem venerabiNMii Au^nislinuin
de Te Triiio S(;riose scribentein infallibilitcr docuisti (4), et
Moysi sorvo luo, do tuo Nomine flliis Israel proponendo, a To
doctore vcracissimo sciscitanfi, sciens (juid de Te possit conci-
pere intellcclus mortalium, nornen tuum benedictum reserans
respondisli: Ego suni qui su)n, Tu es vesum esse; Tu es to-
tum esse; lioc ci-edo; lioc si rnilii (^sset possibile, scire vellem.
Adiuva me, Domine, iiujuirenlem ad (iiiantam coj^nitiunem de
vero esse, quod Tu es, p(jssit perlinpTe ratio nostra natura-
lis (5).

Post studium.

Domine Deus noster, Tu prirnum efllciens; Tu ultimus flnis;
Tu supr-cmus in perteclionc et cuncta transcendens (0). Tu pe-
nitus incausabilis (7), ideo infjonerabilis.et incorruplibilis, imo
omnino impossibile nori (^sse, (juia ex Te necesse esse (8), ideo-
quo aeternus, (juia interminabilitatem durationis simul liabens
sine potentia ad succ(?ssionem, (juia nulla successio potest csse

(1) Cap. III. n. Gl.

(2) Ciip. I\'. n. GG.
(8) Cuj). III. n. 43.

(4) Cai». II. 11. l.T

(5) Ciip. I. II. I.

((t) Hx liiic triplici Dci |)riii)itut(* cvidcntcr ostonsa luculontisHiniuui of-
forinat Dortor lirf^iiinontiiin pro (loinonstriiiula Doi fxistcntia, ut vidcrt* ost
hic, c. III. n. IJJ-oS. — />»• Uerum Priucipio, (|. 1. art. III. — Oxou. I.
d. 2. (|. 2. jier tut.

(7) lisdcin in Ioci.i evincit Doctor Dci incuutfHbilitutcin.

(8) Ibid. odtciidit otiuin Doum csao cna uccossariuin.

XXXIV DEVOTISSIMAE ORATIONES.

nisi vel in continue causato, vel saltein in essendo ab alio de-
pendente, quae dependenlia longe est a necessario ex se in
essendo.

Tu vivus vita nobilissima, quia intelligens et volens (1).
Tu beatus, inio essentialiter beatitudo, quia Tu es comprehensio
Tui ipsius, Tu visio Tui clara, dilectio iucundissima; et licet in
Te solo beatus, et Tibi summe sine aliis suflicias, Tu tamen
omne intelligibile siraul actu intelligis; Tu omno causabile
contingenter et libere simul potes velle, et volendo causare (2);
verissime ergo es infinitae potentiae.

Tu incomprehensibilis, inflnitus; nam nihil omne sciens est
flnitum; nihil potentiae inflnitae est finitum; nihil supremum
in entibus, nec flnis ultiraus est finitura; nec per se existens,
simplex penitus, est finitum (3).

Tu es infinitae et suramae siraplicitatis, nullas partes habens
re distinctas; nullas realitates in essentia tua liabens realiter
non easdem. In Te nulJa quantitas, nullum accidens potest in-
veniri (4); et ideo es secundum actum non mutabilis, sicut Te
in essentia tua irarautabilera esse superius iam expressi (5).

Tu solus sirapliciter es perfectus : non perfectus Angelus,
aut corpus, sed perfectura ens, cui nihil deest entis possibilis
alicui inesse. Non potest omnis entitas alicui formaliter inesse;
sed potest in aliquo forraaliter vel erainenter haberi, quomodo
Tu, Deus, habes, qui es supreraura eiitium, irao solus in en-
tibus inflnitus (6).

Tu bonus sine termino, bonitatis tuae radios liberalissime
comraunicans (7), ad quem amabilissimum singula suo raodo
concurrunt ut ad ultimura suum finem.

(1) Circa Dei intellectionetn et voluntatem vid. Doctorera, hic c. IV.
nn. 70 et 73. — Oxon. I. d. 2 q. 2; d. 8. q. 5; d. 39.

(2) Vid. Doctorem, hic c. IV. n. 70. — De Rerum Princ. qq. 3. et 4.

— Oxon. I. d. 2. qq. 1 et 2. n. 245 seqq. — d. 8. q. 5. n. 689seqq. — d. 37.

(3) De infinitate et incomprensibilitate Dei agit Doctor, hic, c. IV.
nn. 68-69; 75-83. — Oxon. I. d. 2. q. 2.

(4) De omnimoda Dei simplicitate fuse agit hic, c. IV, nn. 66 et 85-86.

— Oxon. I. d. 8. q. 1 seqq.

(o) De immutabilitate Dei pulchre et fuse agit Doctor De Rer. Princip.
q. 3. pcr tot.

(6) De infinita Dei perfectione, ubi de infinitate.

(7) Vid. De Rer. Princ. q. 4. art. 2. sect. 1» 2^ et 3*.

DEVOTISSIMAE ORATIONES. XXXV

Tu os intolIi«,'ibilis suh porfectissimn rntione iMtellifrihili;
Tu es tu(j inlelleclui praesens. Tu solus «•« veritas j>ririja;
quippe f{U0(l iion est qnod apj)arot falsuin rst; erj^o est aliud
sibi ralio aj^j^arondi, (juia si s(jla oius natura osset sihi ratio
aj>j)arendi, ajjjjaroret esse quod ost. Tihi nihil osl ratio appa-
rendi, (juia ornnia aj)j)aront in tua essentia Tihi prirnitus np-
apjjarentc, ac j)or lioc niliil Tihi j)Osterius est ratio apparendi.
— In illa, irKjuain, essentia omno int(!lli!.'-ihil(?, suh jKM*fcclissima
ratione intolli;.rihilis, est inlelloctui tno j)raesens. Tu cs igitur
inlclli^.nhilis, j)r'aeclarissima voritas, et veritas infallihilis, et vc-
rilatom omniurn intcllifiihilium cei*tissime comj)i"ohondcns. Tua
asscntia ost j)ei"lccla ratio cojrnoscendi (juodcumfjue cof,'nosci-
hilc, suh (jiiacum(|U(! i-ationo cojjnosciliili.

Pr-aotor j)ra(Nlicta do Te a Pliilosoj)his pi'ohata, saepc Ca-
Iholici Te laudant omnij)otoiitom, imrncnsum, uhi(jue praesen-
tcm, vorum, iuslum et misericordom, cunctis crcjaturi.s, et spc-
cialitor intclli^nhilihns j)i-ovidentcm; (juae oo sunt Catholicis
ccrfioia, (juo non inlcllcctiu nostro caecutionti. ot in plurihus
vacillanti, sod tuao solidissimao verilati firmitor imiituntui- (1).

Domine Dcus nostor, Tu os unus naturalitcr; Tu cs unus
numoralitor. Vere dixisti, (juod exlra Te non est Dcus; nam
ctsi sint tlii iunlli nuncuj)alivo ot j)utativ(\ sed Tu es unicus
numcraliter, Dcus vorus, ox (juo oinnia, in (juo omnia, pcr
qiicMi oninia ; Tu es iMMiedictus in saecula sa(?culorum. Amen (2).

(1) Ex cap. IV. n. 87 seqfi.

(2) II). n. H;». — Di-i iinitiitfin rlurissimi' ovincit SuiiTlns hic, c. IV.
n. 8?i. — /)-• /.Vr. Prinr. <j. 1. prr lof. - Oxun. I. li. 1'. (|. 3.

-«/evCsD^

QUOTIDIANA R. I. SCOTI GOMMEMORATIO (1).

0 Doctor Subtilissime, Ioannes, qui Deiparae Gustos fidus
fuisti; quamque Adam non foedaverat, Iramaculatam clarius
tu priraus perpexisti; nostri tuam da raentibus doctrinam da-
tam coelitus ad Matris laudem Christi.

f. Protege nos, Virgo praeservata ab omni macula.

i^. Ut liberati a peccatis omnibus, per te perveniamus ad
Praeservatorem tuum.

Oremus. — Deus, qui per Immaculatam Virginis Con-
ceptionem dignum Filio tuo habitaculum praeparasti: et qui
per hoc lucis mysterium Seraphicam S. Francisci Religionera
ilkistrare, atque in ea gloriosum Doctorem Subtilem Ioannem
ScoTUM rairiflcare dignatus es: praesta quaesumus; ut qui ex
morte Filii Mariae praevisa, eam ab omni labe praeservasti,
nos quoque mundos eius intercessione ad te pervenire concedas.
Per eumdem Ghristum Dorainum nostrum. Amen.

ciebat

(1) Quam D. Octavius Episc. Arbensis, postea Assisiensis, quotidie fa-

a.t

'(LX?SXS>0'

PliOl.OdLS MAdLSilU SENTKNTIAKLM.

Cupientes aliquid de penuria ac tenuitate nostra cum paupercula
in f^azophylacium Domini mittere(l), ardua scandere, opus ultra virea
nostras a<^ere praesurapsimus, consummationis fiduciam laborisc^ue mer-
cedem in Saniaritano (2; statuentes, (jui. prolatis in curationem semi-
vivi duoluis denariis, suj)erero<^anti cuncta reddere protessus est. De-
lectat nos veritas poUicentis, sed terret immensitas lal>oris: desiderium
hortatur proficiendi, sed dehortatur infinnitas dertciendi, quara vincit
zelua doraua Dei. « Quo inardeacentes, fidem nostram adversus erro-
res carnaliura atque animalium hominum » (8i, Davidicae turris clypeia
munire vel potiua raunitam ostendere ac theolo^icarum inquisitionuni
alx^lita aporire, nec non et Sacramontorum ecclesiasficorum pro modulo
intelli;^ontiat' nostrae notitiam tradere studuimus, € non valentes stu-
diosorum fratrum votia iure resistere, eorum in Christo laudaliililma
studiia, lin<;ua ac stilo noa aervire fla^'itantium, quas bigas in nohia
agitat Chriati caritas » (4).

« Quamvis non aml)i<;amus, omnem humani eloquii sennonem
calumniae atque contradictioni aemulorum semj)er fuiaae obnoxium,
quia, dissentientibus voluntatum motibus, dissentiens qufHjue fit ani-
morum sonsus, ut, cum omno dictum vori rationo j>ortoctum sit,
tamen, dum aliud aliis aut videtur aut comj)lacet, veritati vel non
intellectae vel offendenti imj)ietatia error obnitatur, ac voluntatia in-
vidia rosultet • , (luam Dcits fiuius 8<ieculi ni>ern(itr in illia diffiden-
liae filiis[b), qui non rationi voluntatera subiiciunt, nec doctrinae atu-
dium imj)endunt, aed his (juae .somniarunt sapientiae verba coaj)tar«

(1) Liie. XXI. V. 2; ot Marc. XII. v. 11'.

("2) Luf. X V. ;»;").

(3) Auj;. III. Df Triii. in rnwemio

(4) Aiip. liK*. cit.

(n) II. C.r. IV. V. \. n Kph II v. 1.

ro.M. I.

2 PROLOGUS MAfilSTRI SRNTKNTIARUM.

nituntur, non veri, sed placiti rationem sectantes, quos iniqua volun-
tas non ad intellisentiam veritatis, sed ad defensionem placentium
incitat, non desiderantes doceri veritatem, sed ab ea ad fabulas con-
vertentes auditum (1). Quorum professio est magis placita quam do-
cenda conquirere, nec docenda desiderare, sed desideratis doctrinam
coaptare. Ilabent rationem sapientiae in superstitione (2) : quia fidei
defectionem sequitur hypocrisis mendax, ut sit in verbis pietas,
quam amiserit conscientia, ipsamque simulatam pietatem omni verbo-
rum mendacio impiam reddunt, falsae doctrinae institutis fidei sancti-
tatem corrumpere molientes, auriumque pruriginem sub novello sui
desiderii dogmate aliis ingerentes, qui contentioni studentes contra
veritatem sine foedere bellant. Inter veri namque assertionem et
placiti defensionem pertinax pugna est, dum se et veritas tenet, et se
voluntas erroris tuetur » (3). Horum igitur et Deo odibilem Ecclesiam
evertere atque ora oppilare, ne virus nequitiae iu alios effundere
queant, et lucernam veiitatis in candelabro exaltare volentes (4), in
labore multo ac sudore hoc volumen, Deo praestante, compegimus ex
testimoniis veritatis in aeternum fundatis, in quatuor libros distinctum.
In quo maiorum exempla doctrinamque reperies, in quo per domi-
nicae fidei sinceram professionem vipereae doctrinae fraudulentiam
prodidimus, additum demonstrandae veritatis complexi, nec periculo
impiae professionis inserti, temperato inter utrumque moderamine
utentes. Sicubi vero parum vox nostra insonuit, non a paternis dis-
cessit limitibus. « Non igitur debet hic labor cuiquam pigro vel mul-
tum docto videri superfluus, cum multis impigris multisque indoctis,
inter quos etiam mihi, sit necessarius » (5), brevi volumine complicans
Patrum sententias, appositis eorum testimoniis, ut non sit necesse
quaerenti librorum numerositatem evolvere, cui brevitas collecta quod
quaeritur offert sine labore. « In hoc autem tractatu non solum pium
lectorem, sed etiam liberum correctorem desidero, maxime ubi pro-
funda versatur veritatis quaestio, quae utinam tot haberet invento-
res, quot habet contradictores » (6). Ut autem quod quaeritur facihus
occurrat, titulos, quibus singulorum librorum capitula distinguun-
tur, praemisimus (7).

(1) II. Tiin. IV. V. 4.
(2> Coloss. II. V. 23.
(3) Hilar. De Trin. lib. X. in puinc.
1,4) Matth. V. V. 15.

(5) Ex August. De Trin. III. in ProoeQiio.
(6j Ex eod. ib.

(7) Quos, brevitatis causa, praetermisimus, quia in decursu Operis
habentur expressi.

B. lOANNIS DUNS SCOTT

IlOI-roRtH HCIITII.IH AC MAKIAM

srpKR PHOLor.rM m.\gistfu skntknti.xrim

QUAESTIONES

t. — Prologi divisio. — Circa Piolor/uni huius primi Lihri
Soiiteiitiaiuiu (iua«!iu!itur quifujue. — Primut/i de necfssitato
huius (loctrinac, <H spectal ail ^^cnus causae efficicntis; et est
«jiia»'sti(>: Utrum tieccssurium sit hnmini pro stalu isto ali-
(liKim (loctrinnm spccinleni supcrnaturalitcr inspirari ? —
Secumlura spectat a<l fZfiius causa»» /'or>/»a//.s; et ost quaestio:
Utrum co(jnitio supcr/uiturali.t necessnria vintori trndita
sit sufjlcicnter in sacra Scriptura? — Tcrtium sjxHMat ail
;z-omis <aus:H» materinlis; ot est quaeslio: Utrum Theologia
sit ile Dco tnmiiunm <le subiecto primof — Quartum et
(luintu.m pertiiieiit ad {.'•enus causae finalis ; »'t esl quarta
(|iiaesti(K f,'trum Thcoliu/ia sit prncticn ? Quinta ver«Mjuae-
stio: Utrum ej' ordinc nd pra.rim ut ad fincm dicatur per
ae scientia jn^irficn ?

(Jl AKSTU) 1.

'i. ( ' ) — Piopouitur quaestio. Phimo (juaeritur:
Utrum homini pro stntu isto sit ncccssnrium aliqunm
doctrinnm sjiccialcm supcrnnturnlilcr inspirari, nd quam
ridclicct non possit atlingcrc luminc naturali intcllcctusf

'.\. — Argumonta princijialia (1 1. — Kt vidctur (|U(hI non, sic:
rtK)iiiiiis potcntia halxMis ali(|ii(Ml c(»niiiiuii«' pro primo ol»i«H'lo
nalurali |>ot(>st iii ipKMllihct contentuni suli illo sicut in per se

(1) Morifl t'Ht upuil SclHilaaticoa, ijuargtiunf fiuintiiitH, |irinri|mlin contrn
«■iiiii prnoniitlcrc iir^^iiinnitH, pnitt tntius iiuaratiuitia discusiiionem ordinario

.si)lvcniiii.

4 PROLOGI QUAESTIO I.

obiectuin natui'ale. — Hoc patet per exemplum de primo obiecto
visus et aliis contentis sub illo, et ita iiiductive in aliis obiectis
primis et potentiis. — Patet etiam per ratioiiem: quia primum
obiectum dicitur quod est adaequatum 'potentiae: sed si in
aliquo esset ratio eius, * scilicet primi obiecti, * circa quod non
posset potentia habere actum naturaliter, * obiectum * non esset
potentiae adaequatum, sed * obiectum * excederet potentiam. —
Patet ergo maior. — Sed primum obiectum intellectus nostri
naturale est ens in qua^itum ens; ert>o intellectus noster
potest naluraliter habere actum circa quodcumque ens, et sic
circa quodcumque intelligibile, etiam circa non ens, quia ne-
gatio cognoscitur per affirmationem ; ergo, etc. — ProbatiO'
minoris: Avic. /. Metaph. c. 5., Ens et res prima impressione
imprimuntur in animam, nec possunt manifestari ex aliis: si
autem esset aliquid aliud ab istis primum obiectum, ista possent
manifestari per rationem illius: sed hoc est impossibile; ergo (1).
b) Praeterea, sensus non indiget aliqua cognitione super-
naturali pro isto statu; ergo nec intellectus. — Antecedens
patet. — Probatio consequentiae : Natura non deficit in neces-
sariis, III. De Anima; et si in imperfectis non deflcit, multo
magis nec in perfectis; ergo si non deflcit in potentiis inferio-
ribus quantum ad necessaria eis, propter actus suos habendos-
et finem earum consequendum, multo magis non deficit in ne-
cessariis potentiae superiori ad actum suum el finem conse-
quendum ; ergo, etc. (2).

(2) cj Praeterea, si ahqua talis doctrina sit necessaria, hoc est
quia potentia in puris naturalibus esl improportionata obiecto
ut sic cognoscibiU; ergo oportet quod per aliquid aliud a se
fiat ei proportionata. — Illud aliud aut est naturale, aut su-
pernaturale. Si est naturale, ergo totum est improportionatum
obiecto primo. Si supernaturale, ergo potentia est impropor-
tionata illi. Et ita sequitur quod per aHud oportet ei propor-
tionari; et sic in infinitum. Gum ergo non sit procedere in
infinitum, II. Metaph., oportet stare in primo, dicendo quod
potentia intellectiva sit ex se proportionata omni cognoscibili,
et secundum omnem modum cognoscibilis; quare, etc. (3).

(1) Solvitur ad n. 26 b.

(2) Solvitur ad n. 27.

(3) Solvitur ad n, 28.

PROLOOI nUAKSTlO I. ART. I. .)

1. - Ad oppositumd), II. Timoth. III. v. 10: Omnis scriptura
divinilus itispirala utilis esl ad docendurn, ad nrguenduui,
* ad corripiouluni in ivstitia, u( perferlus sit homo Dei,* etc.
— Praeteroa, liaruch III. v. 'M seqq. de sapientia dicitur: Son
est qui possii scire vias eius; sed qui scit universa norit eam.
Er^j-o nuilus alius potost hahere eam iiisi a sciente universa. HfK*
quanlum ad necessitateni * «mus *. — \)o facto suJMlit: "fradidit
eam Inrob puero suo et Israel dilrcto suo. Hoc quaiitum ad
vetus Testamentum. — Et soquitur: Post haec in terris risus
est, et cum hominihus cotiversatus est, scilicot (juando tradidit
cain, quoad novum Testamentum.

.\RTI(JL'Lrs I.

EXPONITUR SKNTENTIA PIIILOSOPIIORUM TKNKNTIUM QUOD NULLA
KST COONITIO SIPKRNATURALIS IIOMINI NKCKSSARIA PRO
STATU ISTO.

5. ( 3 ) — Controversia inter Philosophos et Theologos. — In ista
quaestione vidctur css»' controvcisia int(;r Philosophos et Thco-
lo^njs. Tcncnt cnim Philosophi pcitcctioncm nafurac, et ncjjant
pcrfcctioncm suj)ci'iiaturalcm; Thcol(t«/i vcro co«rnoscunt dc-
fcctum naturac ct ncccssitatcm ^'•ratiao et peiTecUionum sup«'r-
iialuraliiim.

(j. — Positio Philosophorum. — Dicerct cr^M> Philosophus
quod nulla est cognitio suponaturalis hoinini necessaria
pro islo stalu, scil (ju()«l omncm iiotiliam sihi iicccssariaiu
p(jssct ac(juircr«^ c.\ aclione causarum naturaliiim. — .\d Ihk*
adduciliir simul nurtoritas et rati(> Philosojihi c.\ divcrsis locis.

11) l'rimo jicr illud // Dr .[ninta, iilii dicil, (JIKmI intel-
lectus ngens est t/uo est oninia facere, et inteflectus possi-
biiis est f/uo est omnia fieri. E.\ hoc ar^^uitur sic: Activo na-
turali ct jjassivo dchilc aj>j»ro,\imatis, ct iion imjMvlitis, iuves-
sario siMjuitiir actio, (jiiia iioii dcjK-ndct cs.scntialitcr nisi ah ims
taiiiijiiam a causis j>riorihiis: activum autcm rcsjHvtu omnium

(I) llic oriiiiiiirii- |iri)|i)>iiiiiitiir liri>vit(>r fiiii(lHtii«MitH Hulutioiiia quar-
atiuuin, (|iui«> iilciri>() tid Docturix tuoiitcin (lii-tii tt>u«>nutiir, uixi Hli(|Uiiiulo
«ilittT iiotftiir.

6 PROLOGI QUAESTIO I. ART. I.

intelligibiliuni est intellectus agens, et passivura est intellectus
possibilis, et haec sunt naturaliter in anima, nec sunt * simpli-
citer * impedita; * patet ergo quod * virtute naturali istorum
potest sequi actus inteliigendi respectn cuiuscumque intelli-
gibilis (1),

(4) Confirmatur ratio: Omni potentiae passivae naturali cor-
respondet aliquod activum naturale, alioquin videretur potentia
passiva esse frustra in natura, si per nihil in natura posset
reduci ad actum : sed intellectus possibilis est potentia passiva
et naturalis respectu quorumcumque intelligibilium ; ergo cor-
respondet sibi aliqua potentia activa naturalis. Sequitur ergo
propositum. — Minor patet, quia intellectus possibilis natura-
liter appetit cognitionem cuiuscumque cognoscibilis; naturaliter
etiam perficitur per quamcumque cognitionem; ergo est natu-
raUter receptivus cuiuscumque intellectionis (2).

b) Praeterea, VI. Metaphys. dividitur scientia speculativa
in Metaphysicam et Physicam, sive naturalem, et Mathema-
ticam. Et ex probatione eius ibidem non videtur possibile
plures habitus esse speculativos, quia in istis consideratur de
toto ente, et in se, et quoad omnes partes eius; sicut autem
non posset esse aliqua alia scientia speculativa ab istis, sic nec
practica aliqua alia a practicis acquisitis activis et factivis;
ergo scientiae practicae acquisitae sufficiunt ad perficiendum
intellectum practicum, et speculativae acquisilae sufficiunt ad
perficiendum intellectum speculativum (3).
{^) c) Praeterea, potens naturaliter intelligere principium po-
test naturaliter cognoscere et intelligere conclusiones inclusas
in principio. — Hanc probo : quia scientia conclusionum non
dependet nisi ex intellectu principii et ex deductione conclu-
sionum ex principio, sicut patet ex definitione scire, 1. Poste-
riorum: sed deductio est ex se manifesta, sicut patet ex de-
finitione syllogismi perfecti, I. Pfnorum, quia nullius est in-
digens ut appareat evidenter necessarius; ergo si principia
intelliguntur, et deductio manifesta est ex se, habentur omnia
quae sunt necessaria ad scientiam conclusionis. Palet ergo maior.

(1) Solvitur ad n. 23.

(2) Vid. solut. ib.

(3) Vid. solut. ad n. 24.

PROLOOI QUAP:STI0 I. ART. II. <

— S<n1 tiritiifaliter iiitolli^Mnius priricipia priiiia, in (/uibus rir-
tualiter includwilin' otnnes conclusiunes sciOiles; erfro natii-
ralitf'r possiiriius 8cii*e omn«;s conclusioiirs istjis M-il)i|ps.

Prt)l)atio jirimae partis minoris : (\n\3i tf»rriiiiii prinioruni
prmcipioiiirii sunt coriiniiinissimi; erj^o islos * naluralit<'r co-
«^iioscimiis iit possuiiius iialuralitor cojrnoscere sive int»'llii.''«'rr,
(iuia e.\ /. Physic, conimunis.siina a jioljis primo inttllifinn-
tur, ((uia simt sicut ianua in (loriio, /. Mrtaph.; «'r{.'o trrminos
rlictos iialuralitcr co^nioscinius *: pri)icipiti anfem coynoscimus
in <i(ianluin terminos cofjno\cimifs, I. Posferio)'. : oviH) |)rin-
cipia prinia possumus nalnralitor co^Mioscer*'.

Prohalio secnndae partis minoris: ijiiia torrnini prinio-
ruiii princi|)iorum suiil comniunissinii; vvni) (piando distri-
liiiimtiir ilislrihiiuntur pi'o omnihus conce|)lil)Us inr<'rioril)Us:
accipiunlur autfm tal«»s terinini iiiiivcr-siililcr in priniis pririci-
piis, rt ita «'.\I«'im1uiiI sc ad oiiincs conceptiis particular«^.s. et
p«'i' consc(piens ail «'Xtr«Miia oninium sjn^cialium c(jnclusionuni.
(Jiiarc, t'lc. i i ).

AnTinuLUS II.

AROUIT DOi.TOR CONTRA PRAKDICTAM SKNTF.NTIAM.

7. («J) — ArgUQientuiii I. contra Philosophos C.i). — Contra
istam positioncm jiolcst ar^rni fripiicitrr. — Primo sic: Oinni
a^n'iili p(M' ct)^niitioii«'iii nocessaria cat disti/icfa cojrniiio sui Onis.

Hanc prolKt: (piia omn«» a«;tn)s proptcr fliuMii ovril «'X aj)-
|)«'tilii liiiis: cl omn«' pcr st; avr«'ns a^iit propt«'r nn«Mn; ciyo
omiic |)(?r sc ai/cns siio mo<lo apj)«'til fliM^ni: «'r"^'o sicul ai;«M]ti
natiir.ili cst nccjissarius ajjjictiliis tiitis, j)roj)t»M' «ju«'ni il«'h«'l
ajjfor^'. ita a^^cnti j>cr co^-^iiiti^^ia^m («ju«kI cliani »st per se a«.'t'ns,
«'X //. 1'ln/sicor. * caj). <1«» /''o/'»/<r/ *) iHr^^asjiriiis csl apjM^litus
siii liiiis, j)roj)tcr (jiicm «h-hct aji«'r«', ijui s«'(|uitur ctujnitiimem.
Patcl ciLic uuiior. - S<'il honio non j)ol<'si scin» ««x iiaturalihiis
nncm siuim disfincfc; cr<ro neccssaria «'sl sihi tlc Ikk* tratli
ahijua coi^nilio suiicrnaturalis.

(1) Viii. aoliitioiKMn ii<l ii. 'J.').

(2) Vid. 1'oiifiriiiiitioiH'iii i'x iim-toritiKc .\rt IV ii. "JI <i.

8 PROLOGl QUAESTIO I. ART. II.

Minor patet a) pr^mo ; quia Philosophus sequons natura-
lem rationera, aut poiiit felicitatem esse perfectam in cogni-
tioiK; substantiarum separatarum acquisita, sicut videtur dicere
/. E/hic. et X, aut si non determinate asserit istam esse su-
premam * perfectionera * nobis possibilera, * aliquara * aliam
taraen ratione naturaii non concludit, ila quod soli rationi na-
turali iiinitendo, vel errabit circa finera in 'particulari, vel du-
bius remanebit. Unde /. Ethic. cap. 13, dubitando ait: Siqui-
dem igitur et aliud aliquod deorum est donum homi?iibus,
rationabile felicitatem Dei datum esse, ei maxime humano-
rum quantum ojitimum.

{"') b) Secundo probatur eadera minor per rationem: quia
nullius substantiae finis proprius cognoscitur a nobis nisi ex
actibus eius nobis raanifestis, ex quibus ostenditur quod talis
finis sit conveniens Udi naturae: nullos autera actus experi-
mur, nec cognoscimus iiiesse naturae nostrae in statu isto, ex
quibus cognoscaraus visionem substantiarum separatarurn
esse convenientera nobis; ergo non possuraus naturaliter co-
gnoscere distincte quod iste finis sit conveniens naturae nostrae.

Hoc saltera certura est, quod quaedam conditio)ies fnis,
propter quas est appctibilior et ferventius inquirendus, non
possunt determinate concludi ratione naturali. Elsi enira da-
retur quod ratio naturalis sutficeret ad probandum quod visio
nuda et fruitio Dei est flnis hominis, tamen non concludere-
tur quod illa perpetuo convenit homini perfecto in corpore
et anima, sicut dicetur in IV. dist. 43 (l). Et taraen perp)e-
tuitas huius boni est condilio reddens finera appetibiliorera
quara si esset transiiorius. Goiisequi etiam hoc bonum in na-
tura perfecta appetibilius est quam in anima separata, sicut
patet per August. XII. Super Genesim. Istas ergo et similes
conditiones finis necessariura est noscere ad efficaciter inqui-
renduin finera: et taraen ad eas non sufRcit ratio naturalis;
ergo requiritur doctrina supernaturaliter tradita (2).

8. ( « ) — Argumentum II. contra Philosophos (3). — Segundo
sic: Omni cognoscenti agenti propter finem necessaria est tri-

(1) Cfr. ib. d. 49. qq. 6 et 11.

(2) Cf. iufr. n. 44.

(3) Vid. confinnationem ex auctoritate Art. IV. n. 21 h.

1'ROLOrfI QLAESTIO I. ART. II. 9

plex cofrnitio: Primo quumodo el qunliter flnis ac<|uii"itiir:
secundo cofxriitio omnium <\uao, sunt iiMcessaria ad fln<*ni: tcr-
tio est necossarium (roj.moscor»! (juod oinnia ista sufjtcinnt ad
taloni fiiiorn. — Primum juitot, ((uia si nesciat <iuorno<lo finis
ac(|uiiMliir, nosciet (jualiter ad consocutiononi illius se disponat.
Secunclum prohatur-, (|uia si nosciat ornnia necossaria ad ipsurn
flnom, iiroptcr i^^noiaiiliarn alicuiiis nccessarii jiotci^lt a flne
dencoic. Kt otiam ijuiinturn ad terliitm, si no.sciat ista ikws-
saria suniccns duldtaiido sc i«rriorar'o ali(juod nocossarium, rn>n
etticacitor prosc^jiictiir illud (jiiod cst iioccssaiium.

S<nl haoc tria non jiotost viator r-ationo nalur-ali co;:no-
scere. — Pr'ol>atio primi: (juia Ix^ititudo confcriur tariKjiiarn
pr*aemiiim jir-o rnoritis cius (juorii I)o\is accejitat lamijuam di-
frnum tali i)r'acmi(j; ct j)er conscfjuons iiulla naturali nec«\ssi-
tate s(vjuitur ;i(l actus nostr^os (jualcscumrjuo, sed continj^onter
dafur a Dco, actus ali^jiios in oi-diric ad ijisam tariKjuam nio-
ritorios accoj^tantc. Hoc aiilcm ii(3n est iiaturaliter scihile, ut
vidclur, (jiii;! iii lioc crrahanl i*liiloso|)lii jjonontcs oninia (juae
suiit a l)c(j iiumcdidte osso ah oo necessario. Sallem alin duo
memhra suiit irnmanifosta; non onim jjotost sciri naturalitcr
acccj^falio voliiiifaiis divinao, ut i)ula tamijuam continj.'ontcr
accoj^taiitis talia vcl tali:i diirna vita aotcnia; ot rjuod otiam
illa sn//icinnt, dciicndcf mcrc cx voluiitaic divina circa ca
ad (juao continLiciitcr sc li^ihef; cr;:o, ctc,

!). ('■>) — Instatur contra praedicta argumenta. — (Jonlra istas
du:is r-ationos i?istn/ur; ct jiriino coiitia jtrimam [n. 7] sic :
a) Ornriis nafiira ci'cata c.ssciifi:ilifcr dcjiciidot a ijualihet jwr
fic causa ; ot propicr falcm dcpciidcntiam ox causato coc:iiito
|)ofcst (lcmonsfratioiic qi/in [;i y*o.s7<»r/o/*/| (iuaclih(>f ciiis |mm' sp
causa coiziiosci; ci-m^o cnm natiira liominis sit homini natiir-a-
lifcr' coj^no.scihilis, (|iii;i nuii rsf i)oioiitiac co^'-nitiva«» imiir^ojM)!*-
tioiudis, scijiiifiir ijiiod ox isia iiatur'a cocfinla jiossit natur^a-
litcr coLrnosci (inis illius miiurae.

/)) Con/irmatur r-atio: (|uia sj cx ii:»tura iiilcriori co^^nita
co«fnoscitiir oius lliiis, noii iiiimis Ikk* ost iM^ssihilo in pi^oixK
sifo, (jui;i \u\- miiior dcpciidcntia csl flnili in pr-oposilo ad suum
flnciii (|ii;im iii :iliis.

c) K\ hac ctiam ratioiic vidclur ijuikI lalsa su isi.i pro-
posiiio, /}ni\' sntistantifii' noii roffnnsritur nisi r.v actiOus

10 PROLOGI QUAESTIO I. ART. II.

eius, qiiae assumebatur in probatione mlnoris [n. 7 b\ quia
ex cognitione naturae in se potest finis eius cognosci demon-
stratione quia.

d) Si autem dicatur, quod ratio concludit hominem na-
turaiiter posse cognoscere suum finem naiuralem, non autem
supernaturalem ; contra, Aug. /. De Praedestinatione Sancto-
rum, c. 5: Proinde, inquit, posse habere fidem, sicut posse
habere charitatem naiurae est hominum; habere autem
fidern quemadmodum habere charitatem gratiae est fi.de-
lium. Si igitur natura hominis est naturaliter cognoscibilis
liomini, naturniiter etiam erit cognoscibilis ista potentia ut est
talis nalurae, et per consequens ordinabilitas talis naturae
ad flnem ad quem fides et charitas disponit,

e) Item, homo naluraliter appetit finem istum quem dicis
supernaturalem ; igitur ad istum naturahter ordinatur; ergo
ex taU ordine potest concludi iste flnis ex cognitione naturae
ordinatae ad ipsum.

f) Item, naturaliter cognoscibile est pi'imum obiectum in-
tellectus esse ens, secundum Avic. * ///. Metaph.*, et natu-
raliter est cognoscibile iii Deo perfectissime salvari rationem
entis : finis autem cuiuscumque potentiae est optimum eorum
quae continentur sub eius obiecto primo, quia in illo solo est
perfecta quietatio et delectatio, ex X. Ethic; igitur naturaliter
cognoscibile est hominem ordinari secundum intellectum ad
Deum tamquam ad flnem.

(10) g) Confii-maiur ratio, quia cui naturaliter est cognosci-
bilis potentia ahqua, sibi naturaliter est cognoscibile quid sit
eius obiectum primum; et ulterius potest cognoscere in quo
* perfectissime * salvatur ratio illius primi obiecti; * quod tale
perfectissimum * est finis potentiae; mens aufem nota est sibi,
secundum Aug. XIV. De Trinii. cap. 4; igitur notum est sibi
quid sit eius primum ohiectum. Et novit Deum non * excludi
a ratione * illius primi obiecti; quia tunc nullo modo esset ab
ipsa mente intelligibilis; ergo novit Deum es.se optimum in
quo salvatur ratio sui primi obiecti. Et ita novit ipsum esse
flnem potentiae.

10. — Instatur contra II. arg. — Contra secundam [n. 8]
rationem arguitur sic: aj Si per unum extremum cognoscitur
aliud, ergo et medium : sed necessaria ad consequendum flnem

PROLOOI QIJAESTIO I. ART. II. l 1

suiil iiiodia iiiter iiatLiiurn et fiiKMii suuiii conse4|u<'iiiIum; ifjri-
tur cuni ox coj^^nitioiio iiaturae jKjssit roj?nosci fliiis iiatura»»,
secimduiii prius probala, vidotur qiiod similifrr jios^iiil co-
j^iiosci media iiocossaria ad niiem.

h) (Jonfir)n(itur ratio: Ita (Miiiii iii pioposito «'iiiium a<l
fiiuMii vid(!tur osso iioccssaria coniioxio ad ipsum finom «sirut
in aliis: s(,mI i^rojiter talom conncxionem iii aliis «*x /fliu.' fo-
^•noscuiitur iila (juae sunt ad finem iicccssaria, sicut per ra-
tionem sunilalis coiicluditur taJia et lalia ifMiuiri ad sanita-
tem; crfjo, eto.

1 1. ( " ) — SatisBt priori iustaiitiae [n. 9 «1. — .\d priinumr
licet procedat de fliie ijui est cnusa finalis, noii d«; fiiic altin-
f/imdu per operadonefn, (piorum finiiim distinctio dicetur infra
*d. 1. >[. \i. i'\ !*> I\'. (j. Utriim natura Imninna sit natura in-
fima capa.r /jrat/tudinis, * potcst taiiicn ad isfud et ad se^juens
de .Aiiii-ustino n. U d\ ct ad tertium ^r potentia et primo
obiecto \\\k /'|. dici unica resiK.)iisione, (JikkI omnia accijtiunt
iioslram naluram vcl jiotenfiam infelleclivam esse iKjhis co-
j^'iioscil»ilcm iiaturalitcr; (ju(m1 lalsiim esl, .s^</> /7/rt /•rt^io/i<? ;)/vj.
pria et sprciali sub (jua ad talcm lliiciii ordiiialur, et sub
qua capax esf •:ratiac consummata».', et suli ijua lialict Dcum jiro
jxMfecti.ssimo oliicclo. .Non eiiim cop^noscilur aiiima * iiostra * a
iiobis, nec iiatura noslra jjro statu isto, nisi sul» latione ali(jua
yenerali abstraliibiJi a scnsibilibus, sicuf patcbii \\\\'v\.\, dist. '.i.
Et sccundum talcm ratioiK.Mii ^«Mieraiem non convcnif sibi ordi-
nari ad talom finem, nec jios.se cajjcn? ^^-atiam, ncc li:dicre
sic. Dcum jiro obi(;clo.

'riiiic ;i(l formain: fiim dicilur (ib. ii\ (jiiod cx ciite nd
flnem * cojinito * jiotcsl c(j^niosci flnis dcmoiisiratione ipiia,
dicendum, (juod iion esl verum. iiisi cojrnito illo ciite ad finem
.su/v illn prop)'ia ratione sub (jua liabct fiiicm istuiii. — Kl
tuiic minor est lalsa. — Kt cum j»rob;itur j>er proportiona-
litulctn, dico (juod lic(«t iiKMis sit eadcm sibi, non tamcii pro
stafu islo csi projiorlion.dis sibi I;iiikjii;iiii i»biectiim, iiisi s«.»-
cuiidiim nitioncs {^encralcs (ju:ic jiossunt abstralii ;il» iiii;ivM-
nabilibus.

Ad confinnaitonoH ^^\b. //, dico, (jU(»d iiec aliarum sul»-
slanfi;iiuiii lliics jtrojirii cofjnoscuntur, (jui sciliccl suiil earum
sccimdiim i;itioncs proprias, iiisi ;diqui sint actiis iiuinitcsti.

12 PROLOGI QUAESTIO I. ART. II.

ex quibus conclutlatur ordo earum ad talem flnem. — El ex
hoc palet ad illud [ib. c\ (|uod adducitur contra probationem
minoris, quod ista propositio non est falsa : Non cognosciiur
* moclo* a nobis finis proprius subsianiiae nisi per actus
eius nobis mnnifestos. Non enim accipit propositio illa quod
non possit aliter cognosci finis; bene enim est verum quod
si substantia sub propria ratione cojj-nosceretur, ex natura
sic co<?nita posset eius causa per se cognosci demonstratione
quia; sed non sic cognoscitur a nobis aliqua substantia nunc;
ideo nuUum finem possumus nunc concludere proprium sub-
stantiae nisi per actum evidentem de illa substantia ut sic
nota in universali et confuse. In proposito autem deflcit utraque
via. — Sed probatio minoris tetigit unam viam de ignorantia
actus, supponendo aliam de ignorantia naturae in se.
(12) Ad secundum de Augustino [ib. d\ dico, quod ilia po-
tentia habendi charitatem, ut ipsa est dispositio respectu Dei
in se sub propria ratione amandi, convenit naturae hominis
secundura rationem specialem, non communem sibi et sensi-
bilibus, et ideo non est illa potentialitas naturaliter cognosci-
bihs de homine: sicut nec homo cognoscitur sub illa ralione
sub qua est eius haec potentia. Et ita respondeo ad illud, in
quantum potest adduci contra conchisionem principalem, sci-
licet oppositara minori primae raiionis. Sed in quantum ad-
ducitur contra iham responsionem de fine nalurali et super-
naturali, concedo Deum esse flnem naturalem hominis, licet
non naturaliter adipiscendura, sed supernaturaliter. Et hoc
probat ratio sequens [ib. e] de desiderio naiurali, quam
concedo (1).

Ad aliud [ib. f] negandum est illud quod assumitur, sci-
licet quod naturaliter eognoscimus ens esse primura obiectum
intellectus nostri, et hoc secundum ioiam indiffereniiam entis ,-
ad sensibilia et insensibiUa. Et hoc quod dicit Avicenna non
concludit quod sit naturaliter notura ; miscuit enira sectam
suam, quae fuit secta Mahometi, philosophicis ; et quaedarn
dixit ut philosophica et ratione probata, aha ut consona suae
sectae. Unde ipse expresse ponit * libro III. '•' Meiaphys. suae,
animam separatam cognoscere substantiam imraaterialem in

(1) Cfr. III. dd. 28 et 29.

FROLOGI OUAE8TI0 I. AHT. II. Vi

se; t'i i<l«'o sub ohuicU) jxitno iiitoll»'(:tiis haU;t ponero suljstaii-
liaiii iiiiiiiat«;rialoiii (^ontiiHTi. Non sic Arist()t«.'k»8; setl s«.*cun-
(luin i()suiii vi(l(!tur osso prinium olji«rtuni int»ill(vtus iHiStri
qiiidditas rei s('?isiOilis, ot lioc vel in S(? s^-nsiliilis, vcl iii suo
inloriori, hoc osl ((iiidditas abstrahibilis a scnsibilibus.
(IJ) Qw)(\ aut(Mii aildilur ile Au^ustino in (•oiidrinatioiK* illius
rationis [ib. </], /esjjonddo et dico, ((uod dicluni AfU^'Ustini
debot intollif^i d(; actu priino .su/ficif/ife tix se *oinnino* ad
actum suiiin socundum; sed tamon nunc imiK-ditur, (trojjtor
quod im()(!(lini(uitum actus secundus iion olicitur a pnnio. I)e
hoc aul(!in amjilius dicetur infra (1).

Si vero ohiiciatur contra ista : Homo iii slatu * innocen-
tiae vol * naturae institutae (xjtuit cojjnoscoro naturam suam;
i^Mlnr llnom naturao, o.\ deductione (iriinae rationis [n. !) a];
i^ntur ista cojznitio iion est su()ornaturalis. — Item contra re-
s()0iisioiioin ad ultimani rationom: si ido(j non c(j^M)oscitur
((uid sit obi(3ctuiii (>rimuin iiitollcctus, ((uia non co^Mioscitur
intelloctus sub ratioiK; propria sub ((ua rospicit tale obiectuiu;
orf^"*) noii ()(>lcst coifnosci de ((uocuiii((iic, ((ikmI ipsum sit in-
tolli<;ibilc, ((uia noii cojjnoscitur (lotcntia sub illa raiione sub
((ua rcsjiicit ((uodcuin((uc ut obicctum iiitclli«.ribilo, respondeo
ad primum: rc((uiiorotur dici, ((ualis luorit coj^Miitio hominis
institnli, ((uod us((ue alias ditrcratur (2); saltein r(>s()(>ctu via-
toris pro statu isfo est dicta co«;iiitio su()ornaluralis, ((uia la-
cultatom eius naturuloin excedens: nafuraiem dico secundum
statiim naturae lapsae.

Ad secundum coiicodo ((uod noii habotur iikhIo co^Miitio
de anima vcl dc ali((ua oius (lolciitia ita distincta, «{uod ex
i(isa (Missit cojLjnosci ((iKjd ali((uod obioctum taie * intcllij^ibilo *
sibi (•oircspondoat; s(!d ex i()so actu ((ucin ox(M'rimur conclu-
diniiis (M)tcnliam ct iialuram cuius ist«» actus cst illiKl n»s()i-
c«M'0 pro obi(3cto «(u«m1 ()orci()imus attiiij.M ()er actuiii : ita (jikhI
obi(»ctum (M)t(Mitiao iion concluditur ox co^Miitiono potentiae,
sed ex coi^fiiitiono actus «(u«Mn ex()orinMir. Sed do obioclo su-
pernatxrafi luMitram co^Miitioncm (M)ssumus hab«M'«»; id«H) ibi
«lcllcit ufr:i((uc via C()|>Miosc«Midi (Iikmii prnpriutn illius naturae.

(1) «I. 3 «|. 3.

(2) Cf. II. «l. r.i. (,. 1. - IV. ii. 1. .|. ;t. n. (7).

14 PROLOGI QUAESTIO I. ART. II.

12. — Satisfit istantiae alteri [n. 10]. — Ad arfj^umentum
contra secundnm mtionem [n. 8] patet, quia supponit quoddam
iam negalum. — Ad confirrnaUonem illius rationis [n, 10 ft]
dico, ({uod quando finis sequilur naturaliter ea quae sunt ad
finem et naturaliter praeexigit illa, tunc ex fine possunt con-
cludi ea que suiit ad fiiiem: tiic autem non est *taiis* conse-
cutio naluralis, sed tantum acceptatio divinae voluntatis com-
pensantis ista merita tamquam digna lali fine * et tali praemio*.

13 ('i) — Argumentum III. contra Philosophos (1). — Tertio
arguitur principaliter contra opinionem Philosophorum : VII.
Metaph.: Cogmtlo substantiarum separatarum est nobilis-
sima, quia est circa nobilissimum genus; ergo cognitio eo-
rum quae sunl propria eis est maxime nobilis et necessaria;
nam illa propria eis sunt nobiliora et perfectiora cognosci-
bilia quara illa in quibus conveniunt cum sensiJDiUbus : sed illa
propria non possumus cognoscere ex puris naturalibus. —
Probo : a) quia si in aliqua scientia naturaliter possibili tra-
derentur haec propria, hoc esset in Metaphysica : sed ipsa non
est possibilis naturaliter a nobis haberi de propriis passionibus
istarum substantiarum separatarum, ut patet dupliciter:

Et primo sic: quia illa non includuntur virtualiter in primo
subiecto Metaphysicae, scilicet in ente. Hoc etiam est quod
dicit Philosophus /. Meta^Jliys., quod oportet sapientem omnia
coguoscere aliqualiter, scilicet in universali, et non in par-
ticulari. Et subdit: qui enim novit universalia novit aliqua-
liter omnia subiecta: sapientem autem vocat metaphysicum,
sicut Metaphysicam prol^at ibi esse sapientiam.

bj Secundo probo ratione : quia non cognoscuntur talia
cognitione propter quid [a priori] nisi cognoscantur '■' eo-
rum * propria subiecta, quae subiecta includunt talia propter
quid: sed propria subiecta eorum non sunt a nobis naturaliter
cognoscibilia ; ergo, etc. — Nec cognoscuntur illa propria eo-
rum demonstratione quia [a posteriori], videlicet ex effectibus.
Quod probatur: nam effectus vel relinquunt intellectum dubium
quoad ista, vel adducunt * illum * in errorem. Quod apparet
ex proprietatibus Primae Substantiae immaterialis in se; pro-
prietas enim naturae eius est quod sit co^nmunicabilis tri-

[1) Vid. confiruiationem ex auctoritate Art. IV. n. 21 cj.

F'ROLOOI (JfARSTIO I. ART. 11. 1')

bvs: s<'(l ('fTectus rion osteiuliint istum j^ropriotiJtern, quia non
siiiit ;ili ipsu iii <ju;mtuiii Irinus; nt »i ul) ollV^-i^tihus ar«ruiitur
ad causani, iiiuf^is duruut in oppi^siluin «'t iii Hrrorern (1), <piia
in luillo «'HVjclu invciiilur una ««/jf/v/ nuiiifio nisi \\\ uiio m})-
'posilo. Pnjpri(!tas otiarii istius naturao nd extra est cavsare
coutinffc.nlrr ; et ad opposiluin huius majjis deducunt «'Ih^ctus
in erroi<'m, sicul patet p<'r opinion»'s Pliilo«<o|)lioruri/ poiK-n-
tium Piimum nccessario causnre. — IV' [»i'opri<'fatibu8 <'tiam
aliarum substaiitiariim patet lioc i<l»'ni, ijuia etlwtus mairis
duciint in stnnjdlernitnlon <'l aelernilatcin, <'t neceaxitatem
eaium, (luam in contiiij^oMitiam et novitatem * seoundum eos *
[F^liilosopliosl. — Similitcr videntur riiilosoplii ex rnotilius con-
cludcre ipiod numerus istariim suhstaritiarum sepai*atarum
sit secundiim numcriun motuum coelestium. — .Similitcr (jurxl
illac sulistaiitiac sunt tiaturnliler hcatae ef imiM,'ccahiles, sicut
Philosophi posueruiit. — Oua<' omnia ahsurdissima suiif.

1 I. ('m — Instatiir rontra arg. III. — Contra istam ratio-
nem aiyiio ct j^roho (piod tpia<'cum(jue neces.saria de suhsfan-
tiis scparalis coj^nioscuntur a nohis nuiic p»'r li<l<'m, sive i>cr
commun<'m * vel specialem * revelationem, possuiit co«;nosci
cof^nitioiw* imturali. Kt Ikjc sic : OnorumcunKjue neccs.sa-
riorum n^vclaforum tcrmiiios naturalitcr co;znoscimus, et illa
pt)ssumus naturaliter comprch<Mi<l«'re : sed omiiium necess;i-
riorum revelatoium tei-minos iiatiiraliler cofinoscimus; er'«;<>, <Mc.
— Prohatio maioria: llla n<H'es«<aria auf sunt medinta, aut
imniedinta. Si immcdinta, vvjlo co^niosciintur coirnitis ti»r-
minis, /. Posteriorum. Si mediatu, erj;o cum iHjssumus cu-
jj^noscw»? extr-iMua, i^ossumiis concipere medium inter ea ; et
tunc coniun}^n'ndo illud mcdium cum utro(iue «'Xtrcmo, aut ha-
bentur praemissac medintc, aut immcdiate. — Si innncdiatet
idcm (piod priiis. Si medialc, procedcmus concipiendo m<'diiim
inter «?xtr«Mna, et coniunjfendo cum extremis «juou.siim» v»'nia-
mus a<l imnwdiatn. — Ij.Mliir taiidcm veniemus ad necessaria
immciliata, <iua<' inh'llif;«'mus «'X lermiiiis, «\\ «luihus s«»«iuun-
tur omriia n«x*essaria m»vliafa; er"j;o ista mediata imm' imme-
diata scire pot»'ririius iialiiralit«'r. — Pmhalio minoris princi-

(1) Iiixtii <ic(itietion<Mn IMiilorioplii ; I)(K'torirt iiut4>in incntom i|un«'ri* infrit.
!. «|. '2. — tl. «. <|. .').

1(3 PROLOGI QUAESTIO 1. ART. II.

falia: quia habens fidem et non habens fldem, contradicen-
tes sibi invicem, non conteiidunt de nominibus tantum, sed de
conceptibus : sicut cum Philosophus et Theologus contradicunt
de ista, Deus est trinus * et unus *; ubi non tantum idem
nomen, sed eumdem conceptum unus negat, et alius affir-
mat; ergo omnem conceplum simplicem quem iste habet, et
ille habet.

15. ('6) — Satisfit praedictae instantiae. — Ad istud respon-
deo: de substantiis separatis sunt aliquae veritates immedia-
tae. Accipio tunc aliquam veritatem lalera primam et imme-
diatam, et sit A. In ista includuntur multae veritates media-
iae, puta omnes quae particulariter enunciant communia ad
praedicatum de communibus ad subiectum ; dicantur B. C.
Ista vera mediata non habent evidentiam nisi ex * aliquo im-
mediato *; ergo non sunt nata sciri nisi ex isto immediato in-
tellecto. Si igitur aliquis intellectus possit * immediate * intel-
ligere terminos B. C. et componere eos ad invicem, non autem
posset intelligere terminos A., nec per consequens ipsum A., B.
* et C * erit intellectui suo propositio neutra. Ita est de nobis,
quia conceptus quosdam communes habemus de substantiis
immaterialibus et materialibus, et istos possumus ad invicem
componere. Sed istae complexiones non habent evidentiam nisi
ex veris immediatis, quae sunt de illis quidditatibus sub ra-
tione propria et speciali, sub qua ratione non concipimus
istas quidditates, et ideo nec scimus illas veritates generales
de conceptibus generalibus.

Fxemplum: si impossibile est alicui concipere triangulum
sub propria ratione, potest tamen abstrahere rationem flgurae
a quadrangulo, et eam concipere, impossibile est etiam sibi
concipere primitatem ut est propria passio trianguli, quia sic
non concipitur nisi ut abstrahitur a triangulo: tamen potest
primitatem abstrahere ab aliis primitatibus, puta in numeris.
Iste intellectus licet posset forraare hanc coraplexionem, ali-
qua figura est prima, quia terminos eius potest apprehen-
dere, tamen iila compositio forraata erit sibi neutra, quia ista
est mediata inclusa in ista iramediata, triangulus est sic pri-
rnus, et hanc immediatam non potest intelligere, quia nec ter-
minos eius; ideo mediatara non potest scire, quae ex hac im-
mediata tantura habet evidentiara.

PROLOr.I QIAESTIO I. ART. II. 17

Per hoc ad aiyiinifriliirii, nefjo maiorem. — A«I prohaiio-
neui (lico, <|ii(mI ilhi iifccssaria sunt inediata. — Et cum di-
cis: i^ntiir curn i)()ssiirinis cofjrnosccrc cxtn^riia |)OSsurnus am-
cipcre inodiuin iiitcr extreina, neg<j consequentiaui ; quia inc-
(liuiii iiitcr oxtrciiia ((uaiHl()(|ue cst essentialiter ordinaiuai,
puta, quod quid est alterius extrorni, vol ])assio jirior re-
spoclu postorioris passionis; et tale cai iiK.iliuni ad cojftcludon-
duni univcrsalitcr extrciiiuiii do oxtroiiio. (^jnc(?do i<^Mtur (|uf)d
(|uicuni<iu(! * iiitcllcctus * potcst inlcllip'r(,' cxtrenia jM)tcsl in-
telliij-cr^! tale iiicdiuin int(!r talia (jxtrcnia; ijuia intclleclus cius
includitur in altcro cxtreiiio, vol osl idcin altcri * extronio *.
— Si aut(Mii iiK.Mliuin sit particulare contcntuin sub alloro
extreino, (!t non (jssciitialitcr ordinatuin iiitcr extronia, lunc
\um oport(;t (juod polons conciiMMO oxtivnia (jetieralia possit
concipore iiKMliuin particularc ad illa (»xtrerna jroneralia. —
Ita ost liic, naiii ista (juidditas suh rationo projiria ot par-
ti(tulari, lial»(Mis passioneni alicpiain sihi ininiedialo inhacren-
tern, est incMliuin inlcrius ad c(jiiceptiiiii sihi coininun^Mii, de
(pio dicilur illa passio in coininuni acccpta, ct idoo non ost
ino(liuni * oss(Mitial(i vel * univorsaliter inlorens pa.saioiuMii de
coniiiiuni, s(3d tanfuiii particularittM'. Iloc patot iii oxeiiiplo
illo, (piia non oi^ortct (luod iMjtens concipcrc fi(n>rain iii coni-
inuiii ot pritnitateni iii coininuiii possil co\\c\\)e\o ti ianrfiduni
in particulari, (piia triaiijjfulus (,>st iiK^diuni cont(Miluin suh
n<;ur;i, inodiuni, iii(|uaiii, ad concludonduiii |ii-iiiiitat(Mii |>articu-
Iaril(M- de (Ifiuia.

Hacc ratio tcrtia * (juao addiicta est [n. IIJJ coiitra opl-
nionem IMiilosophoriiin * iwtissiiiK! concludit de Priina Suh-
staiilia iiiiniat(M-iali, ((uia eius taiii((uain ohici-ti hcalillci (xitis-
siniuin ost co^riiitiu noccssaria * nohis *. Kt tmic rcsponsio ista
ad ohiectionein coiitra ipsain su{)[K)iiit unuiii: ((U(k1 naturalit(>r
* in se * iion conciiiimus Douin nisi iii coiico()lu j^jMioraliconiniuni
sihi ct stMisihilihus, (juod inlcrius dist. .'». 7. /. cxi)oiK»tur. Si
etiaiii iio,s.rotur illiid sii()|)osituiii, adhuc o()orteret dicere, con-
cepluni, ((ui (lotosl Ijcri i\o Doo \ irlult^ creaturae, esso iin|)er-
rectuin; ((ui aut(Mii IhMot * res|)eclu Dei ot * virtulo tjtsiux es-
scntiae ess4,' (MM*rccliiiii. Sicut or^'o dictuin cst de conco()lu ^'e-
iKMali ct s(M3ciaIi, ila dicalur sccunduni aliam viaiii de im-
jH'rfcf/(. t'\ pcrfccto coin'C()lu.

•|'..M. I. 2

IS PROLOGI QUAESTIO I. ART. II.

1(). (i^) — Argumentum IV. contra Philosophos. — Qu arto
l^rincipnlitoi' ariiuitur sic: Onliiintuiii ad aliquciu fineui, ad
(jueiu est e.\ se iiulisposiluni, necesse est paulatim promoveri
acl (lispositioneiu respectu illius finis: sed houio ordinatur ad
fiueiu supernaturahMii, ad (pioin ex se est indispositus; ergo
indij.i-et paulatiiu disi)oni ad hai)eiiduiu illuui fiueui: hoc autern
fit per coi>-iiitioiiein ah(]uain sui)eiiiaturaleiii; erg'0, etc.

Si imletur (piod ai>-eus perlectum potest statiin reino-
vere imperrectionem, et slatim agere, respondelur , quod si
posset de pot(Milia ahsoluta, tamen perfectius est coniinuni-
care hoinini ali(|uain activitatein respectu suae perfectionis

* et actionis * conse^iuendae (juam iion cominunicare: potest
autem hoino iiahere activitateui alitjuam respectu suae perfe-
ctionis finalis; ergo perfectius est quod hoc sihi comraunice-
tiir: quod noii potest fieri sine aliqua cognilione imperfecta
praecedente istam perfectam, ad quam ordinatur finaUter.

17. (i-M — Argumentum V. contra Pliilosophos. — Quinto ar-
guitur sic: Omne agens utens instrumento in agendo non po-
test per illud instruinentum in aliquam aclionem quae excedit
naluram illius iiistrumenti : lumeii autem intellectus agentis est
instrumentum qiio anima nunc utitur in intelligendo naturaliter;
ergo non potest per illud lumen in aliquam actionem quae exce-
dat illud *luinen *: sed dlud de se est liinitatum ad cognitionem
liahitam per viain sensuum; ergo anima iiou potest in aliquam
actionem [cognitionem] ({uae non potest haberi per viam sensus:
sed multorum aliorum cognitio est necessaria pro statu isto

* nohis, quae non possunt haberi per viam sensus; * igitur, elc.

Haec ratio videtur concludere contra eum qui fecit eam;
secundum eiiim deductionem istam lux increata non poterit uti
intellectu agente ut instrumento ad cognitionem alicuius sincerae
veritatis; (luia talis, .secundum eum, non potest haberi via seii-
suuin siiie speciali illustratione (1). Et ita sequitur quod iii co
gnitione veritalis sincerae lumen inlellectus agentis imllo inodo
liabeat aliquam actionem. Quod videtur inconveniens; quia isfa
actio perfectior est communi * (onmi) * intellectione; et per
(consequens (a) ) illud quod perfectius est in anima iii quantum
intellectiva oportet concurrere aliquo modn ad islam actionem.

(1) Cfr. infr. I. d. 3. q. 4.
(a) Deost iu ed. Veu. 14 9U.

I'ROLOOI QUAESTIO I. ART. III. l.'

Istao tluac latioiios [IV. el V,] iioii vi(|»Mitur pluriinuiii
ffllcuces: Priinu t'iiini fssel efflcax si ess«;l probatuiii «jumI
homo ordiiiatiir niialiffr a«I (•oi/nilioMoin siijicriiaturahMn, cuius
proliatio pcrtiiicl ad i|uaeslioncs de bealitudine *IV^<I. lU*,
et si cuni lio<' ostendcn^tur <'«)<rnitionpin naturalcni non snlli-
cicnlcr disponcrc pro stalu islo ad cojj-nitioniMii suiMMnatii-
ralcni coiisc(jucnilain. — Secunda ratio jiclil duo. scilicel, ali-
quorurn co^niiioiicin (;sse luvcssariaiii (jua«; iidn jiossunt co-
cnosci jicr viain sciisuum, et «juod luiiicn iniclUictus ajjrentis
est ad talia coj.Miosciliilia liniitatuin.

T)'('s fViio primae rali«incs jirolialiiliorcs ajijKirciil.

Articulls III.

RKSl-ONDKTI.R DIRECTE AI> (JIAESTIONEM.

18. (2i>) _ Naturale-Su|)ernatiuale. — Ad (juakstmne.m \'/\-
tur rcsjiondco. distin^^ucndo jiriiiio, (jualitcr ali^juid dicitiir sit-
jiernaturale. — Potentia ('iiim r«'c«'ptiva coinjiaratur ad «f/«>/»
(juein rccijiit, vcl ad ar/ens a «juo recipil. — I^iuio modu
ijjsa est jiotcntia naturalis, vel violenta, v«'| n«'Utra. * I)icitur *
natu)'alis, si naturaliter inclinctur: riolenta, si sit contra iii-
clinationem n;ifiiralcm: neulra, si nctjue inclinatur ad istain
roriiiam * «jiiam rccijiit *, iie^juc a«l oj)positam. In liac aut«'m
comjiarationc luilla cst supernulurufitas. — .Sed comjiarando
n.rcplivum ad tn/ens a «juo recijiit lorinam, «»sl uaturalilas
(juando r«'ccj)livum comjiaratiir ad lalc a;.,'ens «juod natuin csl
naturalitcr imj)rimer«> tal«>in rormam in tali jiasso: superna'
turulila.s autcm (juando coinjiaratui* atl talc apMis «ju«mI non
est naluralitcr imjircssivum illius forinae in illud jiassunul).

i<i. (21) _ Cognitio naturalis-supernaturalis. — Ad jiroposi-
tuin «lico, (juod comjiarando intell«'ctum jiossiliilein ad uolitiaui
ucluuleui in se, nulla esl silii cof^Miitio sujiernaturalis; «juia in-
tcllectus jMi.ssiliilis (juacuiiKjue coj;iiilion«' naturalit«>r jierflcitur,
et ad (juamcunKjue naturahter inclinatur. — S«>«1 ^- "ndo
modo l«Mjuen(lo, sic esl .supernaturulis «juia ^(MKM-.ilur al» alnjuo

(1) Diiri torinHa 8i>u lialiitiiH iiitriiiiiiH'*' 8ii|u'riiiUiirnl*>s, «>t non tantuin |M>r
rcHpoctiiin mi ii^ciis, iiiici>t StMiTii.Dt pturilii. iiiMxiinr I. d. 17. q. .'{. n. is HM]q.
— II. (l.M)80(|i| — lll. il. iM. n. (\*i 8»>q<|.

20 PROLOGI QUAESTIO I. ART. III.

agente quod non est natum raovere intellectum possibilem ad
talem cognitionem naluraliter. Pro statu autem isto, secun-
dum Philosophum, intellectus possibilis natus est moveri ad
cognitionem ab intellectu agente et phantasmate; igitur sola illa
cognitio naturalis est quae ab istis agentibus potest imprimi.

Virtute autem istorum potest haberi omnis cognitio m-
complexa quae secundum legem communem habetur a via-
tore, sicut patet in instantia contra teriiam- rationem prin-
cipalem [nn. 14 et 15]. Et ideo licet Deus possit per revela-
tionem specialem cognitionem alicuius incomplexi causare,
sicut in raptu, non tamen tahs cognitio supernaturalis est ne-
cessaria de communi lege. — De complexis autem veritati-
bus secus est ; quia, sicut ostensura est per tres rationes pri-
raas contra primam opinionem adductas [nn. 7. 8. 13], po-
sita tota actione intellectus agentis et phantasraatum, multae
complexiones remanebunt ingnotae et nobis neutrae, quarum
cognitio est nobis necessaria. Istarura igitur notitiara est ne-
cesse nobis supernaturalitei tradi; quia nullus earum noti-
tiam potuit naturaliter invenire, et eara aliis docendo tradere;
quia -sicut uni, ita cuilibet ex naturalibus erunt neutrae.
(•22) utrura autera post primam traditionem doctrinae de ta-
libus possit aliquis assentire naturaliter doctrinae traditae. De
hoc in III. lib. dist. 23.

20. — Revelatio. — Haec autera priraa traditio talis do-
ctrinae dicitur revelatio; quae ideo est supernaturalis, quia
est ab agente quod non est naturaliter motivura intellectus
nostri pro statu isto. — Aliter etiam posset dici supernaturalis,
quia est ab agente supplente vicem obiecti supernaturalis. Nam
obiectum natum causare notitiam huius, Deus est trinus et
unus, vel similiura, est essentia sub propria ratione cogmXd^:
ipsa autem sub tali ratione cognoscibilis est obiectum nobis
supernaturale {i). QuodcumiTue igitur agens causat notitiam
aliquarura veritatura, quae per tale obiectum sic cognitum na-
tae sunt esse evidentes, illud agens in hoc supplet vicera il-
lius obiecti. Quod si ipsura agens causaret notitiam perfectam
istarura veritatum qualem ipsum obiectum in se cognitum cau-
saret, (tunc perfecte suppleret vicem obiecti; sed si agens non

(1) Vid. infr. I. d. 3. q. 2. n. (16).

PROLOOI QUAESTIO I. ART. IV. 21

ity i)orfi'ctiiiii iiolitiarn causat sicut obit^ctuiii iii Sfj causarot («)),
tuiic iinpt;r/'ecic supphit vicem ohi«'cti, pro (juaiito scilicet iuiiier-
fecta iiotitia, quaiii facit, virtualiter continetur iii iJla peiii^cta,
cuius obi<'ctuni in se cof,Miituni esset causa. Ita iii i^)roj)osilo:
naiii revelans liaiic, Deufi est trinus, causat in * init'll»'clu *
ali(|ualeni notitiain liuius veritatis, licet obscuram, quia causat
de obiecto iion sub propria ralione co^Miito; quod obioctuiu si
co^Miitum (!ss<'t, natiim <»sset causare notitiani perl<}ctain et cla-
rani veritatis illius. Pro (juaiito i^ntur ha<3c notitia obscura iii
in illa clara inclmlitur <Mniimnter sicut iinperfecturn in j^er-
fecto, pro tanto revelans lianc obscurani et causans supi^let
viceiii obiecti illins clara<' notitiae causalivi; pra<»cipue curn
iion possit nolitiani alicuius veritatis causare, nisi ul supi^lens
vicem alicnius obiecti, nec veritatum taliuin (b; illo obi<'«:to iio
titiain causarc posset ut siipi)leiis vicem obi<»cti alicuius infe-
rioris naturaliler niotivi intelbictns noslri, * et * (juia nullum tale
virtualiter includit aliiiuain notitiam istarum veritatum, etiani
n<^c obscuram; ij^Mtur oportet (iU(jil in causando etiam istaiii
obscuiam aliiiualiler suppleat vicem obiecti supernaturalis.

I)ineit'ntia * aut<'in * istorurn duoruin mulorurn ponendi
sHpernaturalitatcoi nolitiae rev<>lata<' patet sepai-arido unuin
ab alio: piita, si aj^ens supernalurab; caiisan;! notitiam obiei^ti
iialuralis, ut si inlunderet G<;oinetriam alicui, illa esset super-
natur'alis primo inodo, et non secundo iikkIo: si autein infun-
derot iiotitiam biiius, Dcus est trinus, vel similium, liaec su-
IKMMiaturalis esset utroque modo, (^uia secundus iiiferl primuni,
licet iioii e converso: iibi aiitem (38t priinus tanluni, ibi non
est iiec«»sse <|U(mI sit sic sii|M'rnalnralis, <jiiiii naluraliter possit
liaberi: iibi vi'ro esl .secundus iikxIus esl n<'c<'ssitas ut sujmt-
n:iliii:ilitt'r li;ibe;ifiir, (iiii:i nafiii-;iliter liaUMM noii pol«»st.

.Articui.is IV.

CONFIRMANTIR TRI.V I'RIN(:n'ALI.\ ARiUMENTA ART. II.

21. (23) — Confirmatio. — Trcs rationes pritnac * faclae su-
perius contra opimoiiem Pliilosophoium, * (|uibus innititur ista
solulio, conflrmantur \Hn' aucturitatcs. — a) /*»i»;»o ,n. 7' \)er

(a) DffHt iii cU, W-ii.

22 PROLOOI QUAESTIO I. ART. IV.

auctoritatem Au<>-iist. De Civit. Dei, lib. XVIII, c. 41, * iuxta
finem, ubi ait:* Philosophi, inquit, nescie^iies ad quem finem
referencla ista essent, inter falsa qicae locuti sunt, verum vi-
dere potuerunt {\).

b) Secunda ratio [n. 8] confirmatur per August. XI. De
Civii. c. 2: Quid prodest nosse quo eundum sit, si ignoratur
via qua eiindum sit? In hoc enim erral)ant Piiilosophi, quia
etsi aliqua de virtutibus vera tradiderunt, tamen falsa mi-
scuerunt, secundum auctoritatem praecedeiitem Aug., et patet
ex eorum libris. Improbat enim Aristoteles politias dispositas
a multis aliis, //. Politicorum; sed nec ilia Aristotelis est ir-
reprehensibiUs, XII. Polit., ubi docet deos esse honorandos:
Decet, inquit, culium exhibere diis. Et ibidem *c. 5:* Lex
mdlum orbatum tradit nutriri. Et in eodem lib. c. 8. dicit
quod oportet fieri aborsum in casu (2).

cj Tertia ratio [n. 13] confirmatur per Aug. XI. De Ci-
vit. c. 3: Quae remota sunt a sensibus nostris, quae tesli-
monio nostro scire non possum.us, de his alios testes re-
quirimus.

Et hoc confirmat totam solutionem principalem [art. III]:
quia enim * veritates * illae, de quibus argulum est, nobis
* ipsae * ex se sunt neutrae, nullus potest suo testimonio cre-
dere de ipsis, sed oportet testimonium supernaturale requirere
alicuius superioris tota specie humana.

d) Qualiter autem prima revelatio sive traditio talis do-
ctrinae fleri potuerit et facta sit, est dubiura, an scilicet lo-
cutione interiore, an exteriore, an cum aliquibus signis adhi-
bitis suflicientibus ad causandum assensum. Ad propositum
suflicit quod utroque modo potuit supernaturaliter revelari

(1) En integrum D. Augustini textum: Quidquid Philosophi quidam
inter falsa quae opinati sunt verum videre potuerunt, et lahoriosis disputa-
tionibus persuadere moliti sunt, quod mundum istum fecerit Deus, eumque
ipse providentissimus administraret, d<i honestate virtutum, de amore patriae,
de fide amicitiae, de bonis operibus, atque omnibus ad mores probos perti-
nentibus rebus, quamvis nescientes ad quem finem, et quonam modo essent ista
omnia referenda, propheticis, hoc est, divinis vocibus, quamvis per homines,
in illa eivitate populo commendata sunt, non argumentationum concertationi-
bus inculcata, ut non hominis ingenium, sed Dei eloquium contemnere formi-
daret qui illa cognosceret.

(2) Cf. n. 39 b.

II

rnor.Oiii ni akstio i. aht. v. '''

lali.s (Idctriiia. Sod iicutic» iimmI*» jMjtiiit :iii lioiiiiiK! siiio ori«»rt^
|M'iin<> ti-:iili.

•i'i. c-') ~ In.staiitia contra praedicta argnmeuta. — n} p,n-
ponitfir. — (^)iitr:i ist;ts ti«'s nitioiics instdliir sirniil. «iiicmI «;•
ipsiis (lcstriuuit : i(iii:i i|U(mI ((slciKliliir cssc n«'c<'ss;iri(» coirno
.sct'ii(liiiii, lioc (»st('ii(litiir (3.ss(i vcrurn, ((iii:i iiiliil scitiir iiisi ve-
ruiii; ciiro ((uiil<(iii(l ista(^ ralioiios ostciidunt * inlcljcctui * oss<"
nfccss:iriiini co^niosci : itut:i ((iiod Iruitio l)(^i in se sit fiiiis ho-
iniiiis, ((iio;i(l priiiuim ralioncin \n. 7 , ((ikmI via (lovcniondi
ad ii)sain osl por incrita, ({iia(.> Doiis acccptat iit di^rna tali
pracinio, ((iioad secundain [w. S', ((iiod I>cus cst Iriiius ot
contiiiirciilor c;ius;ins, ct Imiusniodi, i(iioad lcrtinin in. 13];
toluni illud ostoiiditur esse voriini. Vcl orjro illac rationes non
suiit nisi ox lldo, vol o.\ i()sis coiicludiiiir oi>()Osiliim cius i(uod
l)rol):int.

fi) Sulritur. — Rcspondeo: natur:ili r:»tiono ostcndilur
n(»ccss:iriuin esso scirc altorain i);irtoiii dclcrniinate huius con-
tr:idictioiiis: frvitin cst /inis: fruitin non est finis; Ikh: ost,
i(U(mI inlcllcctus iion sit moro duhiiis vcl nculor in Ihh' pro-
hlcnuilc, an fmitio sit finis, quia l:dis diihit^itio vcl i^rnoian-
tia imiH'dirct iiKpiisiiioiK^m llnis. Noii autcm ostcnditur rationc
iKitiinili 1(11(^1 /lacc (lars sil iwvi^ssario co^Miosccnda. Et Ikh"
inodo i;ilionos pracdicl^io, ut suiit natiiralcs, concludunl dc al-
t«M:i parto contradictionis, hac ret illa, non (trterminnte de
har, nisi e.\ creditis taiiliim.

.•Vnrir.iirs V.

SOLVJTNTUR AROrMKNTA.

«!; I. — Solrnntur nrgutnenla Pliilosoplwrnm.

ZA. (•'J-') — Soliitio argumeuti a n. «i. — .\d .\rj;umoiita pro
opininne Aristofelis. — Ad priniuiii dico ((IKmI covrnitio dt^lMMi-
dct ;il) nniina rofjnosrenti' ot obieelo enifiiito; <(uia s<'cundiim
.\ii;riisl., /,V. I)e Trin. c. ult., a cof/nosrente et rinjnilo pnritur
nolilia. X.wei oiyo anima hah«\»t surtlcicns :ictivum ol passivum
iiitra so pro (|uant() actio rosiH'ctu comiilionis convcnil aninme,
nnii UiiiKMi h:ih«>t inlr:i si^ surtlcions nctiviim pro «luanlo actin

24 PROLOGI QUAESTIO I. ABT. V.

convenit obiecto, quia sic est ui tabula nuda, ut dicitur
De Anima. Est igitur intellectus agens quo est omnia fa-
cere: veruin est iii quantum * factio sive * actio competit
animae respectu cognitionis, et non in quantum obiectum est
activum.

Ad confirmationem rationis dico ad maiorem quod 7iatura
quandoque accipitur pro principio m/rms^co motus vel quietis,
prout describitur II. Pliysicorum: quandoque pro principio
activo naturali, prout natura distinguitur contra artem sive
propositum propter oppositura modum principiandi, * sive sit in-
trinsecum, sive non, dicitur, modo sit naturale *. — Primo modo
non est vera maior ; quia non correspondet omni passivo nalu-
rali principium activum quod sic sit natura, quia multa sunt
naturaliter receptiva alicuius perfectionis, cuius non -habent
principium intrinsecum activum. — Secundo modo etiam pro-
positio maior est falsa in quibusdam, quando scilicet natura
propter sui excellentiam ordinatur naturaliter ad recipiendum
perfectionem ita eminentem, quod non possit subesse causalitati
agentis naturalis secundo modo dicti; et ita est in proposito.
— Cum probatur mmor, dico quod polentia passiva non est
frustra in natura; quia licet per agens naturale non possit
principaliter reduci ad actura, tamen potest per tale agens
dispositio ad ipsum induci, et potest per aliquod aliud agens
in natura, id est in tota coordinatione entium, puta per agens
* priraum * swpernaturale, complete reduci ad actum.
(26) Obiectio. — Si autem obiiciatur, quod illud viliflcat na-
turam, quod ipsa non possit consequi perfectionem suam ex
naturalibus, cum natura rainus deflciat in nobilioribus, ex II.
Coeli et Mundi, res'pondeo: si felicitas nostra consisteret in
speculatione illa supreraa, ad quain possumus nunc naturali-
ier attingere, non diceret Philosophus naturam deflcere in ne-
cessariis; nunc autem concedo illam posse naturaliter haberi;
et ultra hoc dico aliam erainentiorera posse 7%aturaliter recipi'.
ergo in hoc magis dignificatur natura quam si suprema sibi
possibilis poneretur solum esse illa naturalis. Nec mirum quod
ad maiorem perfectionem sit capacitas passiva in aliqua na-
tura quam eius causalitas activa se extendat, * ut patet de
corpore humano *. — Illud autem quod additur de II. Coeli et
Mundi non est ad propositum; quia Philosophus loquitur ibi-

FROLOOI QUAESTIO I. AKT. V. 'i'i

deni do oi}_'nnis ccjrrosjKHulf-iitibiis poNnitiao inotivae, si * ij>s;) ♦
iiiesset st«!llis, (jiiod ii:itiira dtHlisset »ms orffana ; et conco<lo iiiii-
versalitor, (jiiod cui daliir j)ot<'ntia quao nata ost essi? or^^^anica,
ei datur a natiira orj^^animi. iii non (jrl>atis dico; s<'d in proj)osito
dico (jiKxl dala ost jMjtcntia, s4'd noii or«ranica: non tani»Mi sunt
naturalilcr dala oiiinia alia jjraetor j)ol<'ntiain concurivnlia ad
actuni. A lMiil(jsoj)lio i^atur ibi liaberi jiotosl quod naluraliter
ordiiiabil»! ad aliijuoni actuni vol ol>i«H:lum iiaturalitcr baliet
potontiani ad ilhiil ot * ad * or«ranuni * roquisituni ad actim), *
si jiolontia ost oi^ranica; sod iion sic ost do j)ostorioribus re-
(juisilis ad actimi.

Aliter tamon j^ossot dici ad maiovem, (JU(mI ij»sa csl vera
loqnondo do j)ottMitia j)assiva naturali iit jiassiva comjiaratur
ad (ictivam; iion autom ut jiassiva conij)aratur ad aclum re-
ceptum. Ditron-ntia mombrorum jjalct iii j)rincii)io snlulio)iis
* istius * quaestionis [n. 1S|. — Minor vero esl vei*a stx:undo
modo, non primo.

Possot autem te)'/io modo facilius dici ad minorer^K no-
{jraiido (jiKxl licct absolut»' intolloctus j)Ossibilis sit naturaliter
roccptiviis lalis intolloctioiiis, non taiiion pro stalu isto, causa
cuius dic(,'lur inloiiiis, dislinctione lertia.

24. ('^") — Solutio ai*g. b n. 6. — a) Aliorum soiytio im-
qjrobatur. — Ad secundum dicitur (|iio<l diversa ratio scibilis
divci*sitatom sciontiarum inducit: oanidom (Miim conclusionom
domonslrat Astrolo;;us et .Naturalis: jiula, (juod lerra est ro-
lunda; sod Astroloji^us j)«'r mcdiiim matlicniaticum, id ost a
niatoria abstractiim; Naturalis autom |)or modium circa ma-
toriam coiisi(l(M'atuiii. riido iiiliil j)i-oliibot do oisdom robiis, de
(juibus j)liilosoj)liicao scioiitiae tractant, socundum (JIKhI sunt
co^nioscibilia limiiiK? naturalis rationis, eliam aliam sciontiam
tractaro, secundum (juod coj^noscuntur lumino ilivinao rove-
lationis.

Contrn hoc: Si do co«rnoscibilibus m Tlieolosria ost * co-
^:nilio iradila vol * j)ossibilis iraili in aliis sciontiis, licot iii alio
luniinc, ci!4:o iion ost do ois nocossiiria co^-nitio tlioolojjica. —
ConsetiKcntia \yMol in oxoinj)lo oiiis, (jiiia jK^r medium j)hy-
sicum co;j:nosc(Mis torram ossc rotundam, non indip^t ci>^Mn-
tione eius j)or inoilium matbiMnaticum, tamijuani simj)licitor ne-
cessarium.

•^(i PROLOr.l QUAESTIO I. AKT. V.

Dicta autPin responsio ail secwidum exj)onitur sic, * quod
scilicet * haliitus el est Imbltas, et est forma : in quantum est
hnbilus habet distinctioneni ab obiecto: * seil * in quanlum est
fovma potest distingui a principio activo: respectu auteni ha-
bilus scientiflci principia sunt causoe etfectivae. Licet igitur ubi
est idem scibile, puta, quod ierra est rotumla, non sil distinctio
per obiecta, tamen est ibi distinctio per principia, quibus
Mathematicus et Physicus hoc ostendunt: et ita est distinctio
habituum, in quantum sunt formae, * et non in quantum sunt
habitus *.

{^^) Conira istud: Forma est communis * .seu consequen'^ * ad
habitum, quia omnis habitus esf forma, et non e converso : im-
possibile e^t autem aliqua esse distincta in ratione superioris,
et non esse distincta iii ratione inferioris; ergo impossibile est
aliqua esse distincta in ratione formae, et tamen esse indistincta
in ratione habituum; hoc enim esset ac si aliqua essent di-
stincta in ratione animaiis, et indistincta in ratione hominis.

— Praeterea, supponit ({uod principia sunt distinctiva habitus
conclusionis in * ali({uo * alio genere causae quam ut princi-
pia effectiva; quod falsum est, quia si aliquam rationem causae
distinctivae habent ad iiabitos istos, non habent nisi rationem
causae eHfectivae. — Praeterea, seraper stat ratio: quia quan-
tumcunKfue possent poni habitus cognoscitivi distincti, non tamen
salvatur necessitas unius habitus, quasi alia cognitio sit im-
possibilis, ponendo possibiUtatem alterius iiabitus undecumque
distincti.

b) Solutio Doctoris. — Ideo ad argumentum respondeo,
quod in illis scientiis speculativis etsi tractetur de ornnibus
speculabilibus, non tamen quantum ad omnia cognoscibilia
de eis, quia non quantum ad propria eorum cognoscibilia, sicut
patuit prius in fertia ratione principali contra opinionera Phi-
losophorum n. 13'.

25. (,29) — Solvitur arg. c n. 6. — a) Aliorum sotutiones.

— Ad iertium respondetur sic: quod prima principia non pos-
sunt applicari ad conclusiones aliquas nisi sensibiles: tum quia
termini eorum sunt abstracti a sensibihbus, et ita sapiunt na-
turam eorum: tum quia intellectus agens, per querc debet fleri
applicatio, limitatur ad sensibilia. — Contra, certum est intel-
lectui <piod illa principia prima sunt vera non tantum in sen-

pnoior.l olAESTIO I. ART. V. V?7

sihilil»ii'«;, s«*il in iti^i n^iihilihns ; non ♦•iiim ina^s duhitatur
t|u<xl (•(Hitra(lictr)tia noii sunl siiuul v«'ia tU; eo4l»Mn iniina(»'riali
ijuiiiii iiiatcriali; <iiiar<' n^sponsio iiulla.

h) VA u\(H) alitt'!' (licitiir, iiuod teriiiinu-i jniuii in-incii)ii
Mst t'ns (|U(»(I (liviihliir iii decon fjcneru, ct ilhnl iinii t'3f1<'ii(lit s<*
ad ohicctuiu tlK^ihjv^it;"'"- — //'^t-' nihil ralet, ({iiia non iiiat.n'*
(luhitamus (juod C(jiitrailictoria non sunt siiuul vcra (h' I>»'o
«jiiarii dc altcro, ut tjiiod /V//s esit heattis et non heaiust
'* vertfs ot non verus, (jiiaiu dc alho *.

c) Alia (lalnr resptjnsifj, ijuod (\v uiaiorihus soluui non
^'•juuMtur coiiclusiones, S(»d cuni minorihus atliuuctis: nunc
lutcni ininorcs non suiit naturalitcr riiaiiifV»stac, (juao dchcnt
illis adiuiiun. — Contr(t, iuint»rc«< sutncii(la(> siih j)riinis princi-
l^iif: i»ractlicaiit il(3 sumi^tis siil» terminos suhi»x.'tos prituorum
I»riii('il»i(jrum : scd iKjtiim est tcrminos primorum principionim
dici (1(3 (juolihci, ijuia sunt commiiiiissimi ; er^'(» . . . .
(^"i (l) So/ufio f)o('t(>ris. — l.lco resjiofuleo, (juod st'cu/ula
jKWs )ninoris cst lalsa, haw. scilicct, (ju<»(l in priniis pi'incipiis
inrluduntnr virtudliter oin/ws conclusio/ies scihiles. — .\d
jirohationeiii dico, ijuod sicul teiiuini suhitvti sunt commuiies.
ita et termini pracilicati ; (jiiando itritur tcriuini suhi(H.*li sic di-
strihiiti accipiuriliir pro omnihiis, non atn^ipiuntur nisi resix^-
ctu terminoriim piacilicatorum, (jiii suiit communissimi, et jhm*
consciiu^Mis virtut(» taliuiii piincipi(»rum non sciunlur dc inferio-
rihus nisi pracditata coinniunissiina. — Hik: patet rntione:
'luia mctlium iioii iKitcst esse propter <piid resj^t^ctu * ali-
ciiius * passionis, nisi ♦ illa passio * includilur virtualiter in ra-
tioiie illius medii: in rationc aut(Mn suhiecti principii communis-
siiiii iioii incluililur propler (juid alitpia passio particularis,
^»»(1 tantum * passio * commuuissima : * id^Mu suhiectuiu noii
potest esse tnedium vel ratio co;.rn(»sceudi alia iiisi sub illa ra-
ti(»ii(; communissima, et imm* consitjueiis noii est ♦ ratiu co^Mio-
scciiili iiisi passioiies communissimas: s«'tl praeter i>assion<^s
toiiimimissimas suiil multae aliae pa.ssiones 8i*ihil«»s, ad <|uas
iioii i»o.ssunl rationes primorum * t»MMuinoruni * principioruiu
'•s.st> m<'ilia, tjuia non iiicliiilunt illas; »m*^'o sunt nniltae ventatt»s
scihilcs (jiiac non includiintur in priiui'* principiis. — Uoc patel
'X hoc exenipln: ijuia istiid, omne tntnm est mnius smi fnirfe,
ctsi includat istani, liuatertuirius est mnior hinario^ el alias

2(S PROLOGI QUAESTIO I. ART. V.

siiniles de codem praedicato, non tamen incladit istas, scilicet:
qi(aternarius esl « dwplus » ad binarium, et ternarius se
habet iti proportione sexquialtera ad dualiiatem ; nam ad
ista praedicata oportet habere media specialia conciudentia
ipsa. — * Tertia 2:)robatio '^ logica est : quia licet contingat
descendere sub subiecto universaiis affirmativae, non tamen
sub praedicato: multa autem praedicata contenta sub praedi-
catis primorum principiorum sunt scibilia de inferioribus ad
subiecta illorum; igitur illa praedicata per prima principia
non sciuntur de illis subiectis.

(31) Contra istud obiicitur: De quolibet affirmatio vel nega-
tio est de necessitate vera * et de nullo obiecto simul;* se-
quitur ergo de necessitate hoc esse album vel non album,
ita quod licet ibi descendere sub praedicato et sub subiecto.
— Respondeo: illud principium, de quolibet affirmatio vel
negatio, etc, valet istam: de quolibet cuiuslibet conlradi-
ctionis altera pars est vera, altera falsa; ubi duplex est
dislributio ex parte subiecti, scilicet de quolibet et cuiuslibet,
et sub utroque distributo licet descendere; igitur de hoc huius
contradictionis altera pars esi vera, altera falsa. Sed sub
praedicato confuse tantum non licet descendere, quia non se-
quitur: de quolibet cuiuslibei altera pars, etc, ergo haec
pars; et ita in aliis principiis semper praedicatum universalis
afflrmativae stat confuse tantum, sive sint ibi duae distribu-
tiones in subiecto, sive una. — Et in proposito exemplo adhuc
patet propositum, quia de liomine * scibile * verum est quod
sit risibilis, nunquam tamen per hoc principium: de quoli-
bet, etc. * de homine vero * potest plus inferri nisi risibile vel
no7i risibile. Altera igitur pars praedicati disiuncti nunquam
scietur de subiecto per hoc principium, sed requiritur aliquod
principium speciale, * ut definitio subiecti vel passionis, quod est
medium et ratio ad sciendum risibile determinate * de homine.

§ 2. — Solvuntur argumenta principalia.

26. (32) _ Solvitur arg. I. princ. — a) Aliorum solutio. —
Ad argumenta principalia. — Ad primum [n. 3a] distinguo de
obiecto naturali, quod potest accipi vel pro eo ad quod natu-
raliter, sive ex actione causarum naturaliter activarum potest

rROLOGI yUAESTIO 1, ART. V. 2^>

pnlenlla altinf/ere, \e\ pro illo ad (JikmI potcnlia nntui afiter
inclinatur, sivo possit illiid noturdliter altinjrore, sive non, —
Possel er^ro maior ne«fari int«'liij;»'n(lo * obi^^c-lurn * naturaie
prinio modo ; «juia ol)i»K!tun» prirnurn cst adacquatiin^ iKjlcn-
tia»', et ideo abstractum ab omnibus illis circa (juae potcst po-
toritiji opei-ari; riori autem oj)orlel, si intelleclus jMissit riafu-
iiililcr iiifclli^T-re tale commune, (piod possit int«?lli^'»Me (JU^mI-
ciiiiMpi»' coiitj^ntum sub illo; (piia int<'ll»'ctio alicuiiis coiitciiti
iiuilto «!Xc»'Il<iiitior est int«?II<'cti()ne confmn tulis communis. —
Et sic, concessa minorc in utr(M|u<! sensu, eonciusio intenta
nori babctur, scilicet de ?iaturafiler altingibili, «piia sic maior
Cuit falsa.

Contra lianc responsionenr arr/uo, (juia destruit .seipsam.
Primiiiii ciiiiii obiectum <\st adaet/uatum pot(!ntia«', * »'tiam
p«'r ipsum, et vcrum est, * boc est, qiiod iiiliil i-espicit poten-
tia pro obiecto, nisi iri iiiio csl ratio illius primi, ct in ipio-
cuiiKjue est ratio illius prinii illud resjiicit itotentia pro obi<'-
cto; er}zo imjiossibile est ali<piid css«» obi<x'tum primitm natu-
raliter, (luiii ((iKMllilM^t contcntum siib illo sit /)er se obi«^ctum
iiaturaliter; da «'iiim oppositum, ct tunc non est adaequatum
'" uiiiv«'rsalil«'r sive * !iaturalit«'r, s«'(l excedenSy «»l aliijuid «'o
inlcrius «'st adaeijuatum, et ita j)rimum. — Ratio autem (juae
adducitiir j)r-o r-esjionsione fallit securidum rallaciam fifjurae
dictionis ; licet r'iiim cns, ut «'st (jn^Mldaiii iiit«'llii:ibil(; uno actu,
sicuf bomo <>st inl<'lli^-ibilis iina inlcllectione, sit naturaliter
atlini^ibilc, illa eiiim unica intellectio entis ut unius obiccli «'st
iiatur-alis, non tamen ens ut primum obiectum, id est adaequa-
tn,n, jiotest iM)ni * jtrimum obi<'clum * natur-alit^^r- atlin^zibile,
riisi (jiKMllilMH sub oo contentum sit natui*aliter atlinj^ibile; «juia
cst prinium obioctum ul includitur in onmibus per se obitvtis.
Commutatur ij^ntur hoc aiii/uid m </iuile c/uid, cum ar^uil: ens
♦'st natui"alit«*r attin-^^ibile; er«ro ens ut primum obi(H:tum, hoc
esl adaequnlum, est nafur*alit<'r attin|.:ibil«'; «jiiia antecrdetis «»st
verum ul ens est imum intcllia;ibile sinisailaiv, sicul alfntm; s«mI
C07i.s*^7*<c«.<f (!oncludit «Ic cnte ut includitur iii omni intclliiribili,
non ut B»^orsurn ab illis intelle<'tum.

{^■^) b) Solntio Dortoris. — Ad ari.aimeiilum iy-itur t»st afia re-
\ponsio nnilis: «juoil )ninor «»st l'als;i d«» obiecto natur'ali, id est
nnturafitcr attimjifiifi ; vcra alio modo \\y^ obiccto a<l (]ti(Ml

•AO PROLOGI QUAESTIO I. ART. V.

naluraliler inclinalur potentia; cl ita debet intelliiii aiictori-
tas Avicennae. — Uuid auteni sil poneiidum obieclum primum
nalurahter aUingibile, de hoc inlVa, dist. .?il).

Confiriaatur responsio per Ansel. De Lib. Arbit. c. 2: Nul-
lai)i, inquit, ut puto, Jiabonus potestalein, quae sola sufficiat
ad actuni. Potestaiern aulem vocat quod nos communiter dici-
mus polentiam, sicut patet per exemplum eius de sensu visus.
Non est i<>-itur inconveniens potentiam esse naturaliter ordina-
tam ad obiectum, ad quod noii potest naturaliter * ex causis
naturalibus * atlingere. sicut quaeUbet ex se sola ordinatur ad
actum, et tamen non polest ex se sola attingere.

27. — Solvitur arg. II. princ. — Ad secundum argumentum
[n. 3 6] nego consequentiam. — Ad probationem patet ex dictis
in responsione ad confirmationem primi argumenti pro opinione
Philosopbi [n. 23], quod superiora ordinantur ad perfectionem
raaiorem passive recipiendam, quam ipsa possint aclive pro-
ducere, et per consequens istorum perfectio non potest produci
nisi ab aliquo agente supernaturali: non sic est de perfectione
inferiorum, quorum perfectio ullima potest subesse actioni
agentium inferiorum.

28. (3i) — Solvitur arg. III. princ. — Ad tertiura [n. 3 c] dico
quod veritati complexae alicui flrmiter tenendae intellectus pos-
sibilis est improportionatus, hoc est, non est proportionatmn
mobile respectu taliura agentiura quae ex phantasmatibus et ex
lumine naturali intellectus agentis non possunt cognosci. — Curn
autem arguis: igitur flt proportionatus per aliquid aliud, con-
cedo : et per aliud in ratione moventis, quia per rnovens super-
naiurale revelans assentit illi veritati; et per aliud in ratione
formae, quia per istura assensura factura in ipso, qui est quasi
quaedam inclinatio in intellectu ad illud obiectura proportionans
illud isti. — Cura ultra de illo alio quaeris, an sit naturale vel
supernaturale, dico quod supe^^naturale, sive intelligas de
agente, sive de forma. — Cum infers: ergo intellectus est
improportionatus ad illud, et per aliud proportionatur, dico
quod ex se est in potentia obedientiali ad agens, et ita suffl-
cienter proportionatur ilH ad hoc ut ab ipso moveatur. Simi-
liter ex se est capax illius assensus causati a tali agente, et

(1) q. 3.

I'ROUJ<;i nr-AKSTIO II. M

est yinturnUtcf capnj'. Nori opoi^tol «Tf.n» ij»«<iim \m' iiliinl |»io-
|)ortioMiiii illi assf^iisiii in locipiciulo. — Statiir i'.Miur iii s«\:iiinlo,
III Mi iii priiiio, (jiiiii vt'ril;»s ista n»v«'lat;i iioii rst siilllci«Milfir
idcliiialivii iiilt,'ll»'ctiis iiil ;issfMiticn(luiii silii, ol ila cst iinpid|>or-
liiiiiitlt' a^^^tuis, t't piissiiiii silii iiiipit»|)(»rlioiiitlt'. Sod atrons «iiHM»r-
iialiiralf fst sutllcifnlfr iiicliiialivuiii iiilfllfctus a<l istain Vfri-
tatfiii, ciiusaiitlo iii ipso asseiisuin, ijiio projitjrtioiiatur liuic v»;-
ritiili, ita <pi(»il iioii oportct intcllcctuin pfr iiliuil proj)ortioiiari
lali ajzcnli, ncc IbrniiM' ab ijiso inijircssiic, sicut ojxjrtet ijisurii
proj)ortioiiari tali ol)i«H:lo j»cr aliuil, iluj»lici inotlo j^raeilicto.

(JlAKSTK) II.

2S). — Propoiiitur quaestio. — rirn,n OKjnitin sifjyrnn-
turdlis necessariit riatnri sit sn/Jiiicnter trndita in aarra
Scrijtturo ^

:50. ( ' ) — Argumeiita piinci))alia. — * Viilclur * ijuotl iion:
a) (juia c(»^^iiilio iicccssiiria nuiii|uaiii tlfruit i.nMicri liiiiniiiio:
s('(l Sacra Scrijitniii iion t'i:il iii l(';r(' n;iturac, (juia Moys«»s
jdimo scrijisit Pcntiilfiicliiiiii ; iicc tota crat iii IfUf Mosaica,
Nfil laiitum vfius Tcsliimfiilum ; fr}_'o, ftc. (1).

ffj Itfiii, i|uicumqnf ;iiiclor scifiiliiirum liumaiKiriim ((u:iiito
aciilior intfllectn taiito jtlus vitat suj»frl1uil:ittMii iii Iradfiiilo:
sfil in Sacra Scrij»tur;i viilfiilur ct»iilinfri sn(»frllii;i, iil caere-
moiiiae et liistoriac inult;if, ((uoriini co;.:nitio non viiletur ne-
CfS.saria :«(I Halulfin; (Mp», f tc. (2).

cj IttMii, inult:i suiit (If ((iiihus iion coj;n(»scitnr ccrtitutli-
iKilittM* e.v Sacr*a Scrijituiii, utruin sint jM.vcata inortalia, vel
iiiMi: ijuoriim tiiiiifn coffiiitio est necessaria ;i(I .salutem, ((uia
iifscitMis illud «?sse jifccatuin iii(»rt;»lf iioii snlllcitMiter vilabit
illinl : (M"}j:o, etc. ('A).

:U. ('^) — Contra Mfj. XI. De CVr//(//t', cap. ;i, hMjutMisde
Scrijitur.i caiionic;i :iir. Cui fiileui habeinus ile his rehus tjuas
niitordrr nitn e.rpeilit, nrc j>e>- no.^inietipsos twsse idanei suuius.

{ I ) Solvitur ati ii. ir» n
(iJi Sdlvitiir ai| ii, 1."> /<
Cti Solvitur ail ii. l.'> - .

32 PROLOGI QUAESTIO II.

32. — Haereses variae recensentur. — In ista quaestione sunt
haereses innumerae damnantes sacram Scripturam, vel partem
eius, sicut patet in libris Damasceni et Augustini de Haere-
sibus. — Quidam vero haeretici nihil de Scriptura recipiunt.
— Quidam non vetus Testamentum, ut Manichaei, sicut in
lib. Aug. De Utilitate credendi patet, dicentes vetus Testamen-
tum esse a malo principio. — Quidam vero iantum Testa-
mentum velus accipiunt, ut Tudaei. — Quidam autem ali-
quid utriusque, ut Saraceni, quibus Mahometus immundus
ahas immunditias iiummeras immiscuit. — Quidani aliquid
diciam. in novo Testamenio, puta haeretici diversi, qui di-
versas sententias Scripturarum male intellectas habentes pro
fundamento, alias iieglexerunt: verbi gratia ad Rom. XIV. v. 2:
Qui in^rmus est olero. manducet; item lacob. V. v. 16: Con-
fitemini aJlerutrum peccata vestra, ex hoc errarunt circa sa-
cramentum Poenitentiae quidam, dicendo illud posse dispensari
a quocunique non Sacerdote; vel aliis huiusmodi auctoritatibus
innitendo male intellectis.

33. ( 3 ) — Octo viae in communi proponuntur. — Contra omnes
istos in comniuni octo sunt viae eos rationabiliter convincendi,
quae sunt: praenunciatio prophetica, Scripturarum concordia,
auctoritas scribentium, diUgentia recipientium, rationabilitas con-
tentorum, irrationabilitas singulorum errorum, Ecclesiae stabi-
litas, miraculorum claritas (1).

34. — Praenuntiatio prophetica. — aj Ratio. — De primo
patet quia solus Deus potest naturaliter, non ab alio, futura
contingentia certitudinaliter praevidere; ergo solus ille, vel ab
illo instructus potest ea certitudinaliter praedicere: taha autem
multa praenunciata in Scriptura impleta sunt, ut patet conside-
ranti libros prophetales ; ex quibus non est dubium, quin se-
quantur pauca quae restant, secundum Gregorium, in homilia de
adventu.

b) Auctoritas. — Istam viam tangit August. XII. De
Civit. c. 10, ubi ait: Vera se narrasse praeterita ex his
quae futura praenunciavit cum tanta veritate implen-
tur, ostendit.

(1) Nonam addit Doctor [n. 42]: testimonium eorum qui foris sunt; et
decimam n. 43.

PROLO<iI yl AESTIO II. '^*'

'A7}. ( -i ) — Scripturarura concordia. — fij Kuiiu. — ij»,- se-
cuiido, scilicol scripl(iruru/n concordta, sic: Iii iioii «'viilon-
tihiis ox UTiiiiiiis, luic e\ principiis oviilriitiiim linlMMililtU'*, iion
consoiiaiit riniiitrM' ot inrjlIilMlitoi- niiilli ilivprsiriKNb* (Iis|M)sili,
nisi u cnu^a suporion; ipsiji-uni int«'II<'(tus iiiclin«'ntui' ad avsrn-
suni: sod scrijjtoivs sacii Canonis vario dispositi, ol ilivorsis
toniporibus oxistentos, in taliluis iion «'vidrntiljus oinnino con-
sonaltant.

h) Atictoritds. — lianc viaiii portractat \u<z. XVIII. I)e
Civildle Dci, c;i|i. 11('/): .Aucfores fiostri sayir paiici esse de-
biierunt, ne multitudine vilesceret, quod reliyione carum (b)
ita esse opo7'teret, nec tanirn ita pauci, ut eorum non mi-
randn sit consensio. Neque enini in multiludinc Pliilosopho-
rum, (jui lnho)'e etiam lilterario monumentn suorum dogma-
tum rcti<juerttnt, facilc quis inveneril, inlcr tjuos cu)ictn
qtiae sensere convcnianl. Et lioc Aujx. iii*oIiat in cjcmplis ibi.

Maior otiani assiimi^ta iion tantuni jndbatur por cjcui-
plum do * Prophctis, * ut vidotur proliari' .\u.i:ustinus, s»hI
otiani |)or rationcm: ijiiia cuiii intolloctus iiuantuin ad ass«'n-
suiii sit iiatus niovori ah obiocto cridcnte in sr, vol in nliit,
niliil aliud ab obi(^cto vidctiir laloin assonsuin |)osso causaro,
iiisi virtualitcr incliidat ovidontiain ol)iocti ; nani si niliil talo
movoat intolloctiim, romanobit sibi Tboolo^na ncutra; nibil au-
tom (!st talc il(» non ovidontibus cx t»'rminis, nisi int»'ll«'cfus
su|)«'rior nostro; iiiliil autoni iiitolIiLrons suporius boniino potost
liomincm oiroctivo docoro iiisi I)«'us(l).

C) Sofritur obiectio. — iS7 auteni dicatur bi«- i|UimI jm)-
storioro.s, licol alit«'r dispositi ipiam prioros, ot aliis t«>mpori-
bus oxisl«Mitos, tamen babu«'runt «loctrinas pra«'c«^d«Miliuiu in
scripluris, el ac«|ui«'V«Munt « r«»«l«'ndo. siciit discipuli doctrinao
Majj-istrorum, cl ita niliil .scripsorimt dissoimm a prioribus. li-
cot Dous noji docorot bos ot illos, contra hoc vid«»tur .\uiru-
sfinus obiicero nbi prius, dic«Mis do Philosophis: Qui bibora
litterario nntnumcnta suurum dotjninfnm rcliqucrunl, otc,
«luae discipiili lctrcntcs, lic«'f in aliipiibus ossont ass«'nfi«'nfos

(a) Kit. \'rii porporiim : v. '2, iiixtii |iriitoip. riipit.

(b) Aliutt fnriim, n\. ilnriim.

(1) Cfr. tHtni'll II. (1. 11. l|IIUivt(li>llf : Cliiiin .{ili)rlii.<i riinliiiiirii.* ]>':>mI

rffrrfivr iiliifiiiil riiii/iarr iii iiifrll';-(,i hitininin riinfinliti f

loM. I. 3

31 PROLOGI OUAESTIO II.

prioribus, ut discipuli, aliqua tamou improbaveruiit, ut patPt
ibidem de Arislippo et Antistone, qui ambo Socratici, lamen
in (juibusdam sibi contradixeruni; et quaiido(]ue discipuli ma-
gistro, ut Aristoleles Platoni, Quoraodo igilur non conlradixis-
sent posteriores nostri prioribus in aliquibus, si non liabuissent
doclorem communem, eorum inlellectus inclinantem ad eadem
non evidentia?

d) liistaiitia 'proponitur. — Respondeo, quia non evidentia
tradiderunl priores, ideo posteriores non potuerunt eos per ra-
tiones improbare, et noluerunt eis discredere, nisi possent ra-
lionem cogentem pro se babere, reverentes eos ut magistros
veraces; sed Philosopbi discipuli per ralionem potuerunt ma-
gistros impr-obare, quia materia circa quam altercabantur
potuit habere rationes sumptas ex terminis. Exemplam: non
ita contradicit discipulus Historiographus magistro Historiogra-
pho, sicut Philosophus Philosopho, quia hisloriae de praeterito
non possunt esse evidentes, ut avertant discipulum a magistro,
sicut possunt esse philosophicae rationes. — Sohiiur. — Co)t-
tra illud: saltem Ezechiel prophetans in Babylone eo tempore
(juo leremias in ludaea prophetavit, cum non s(jlum illa dice-
rent quae a Moyse quasi communi eorum magistro habuerunt,
sed et aiia multa, in illis potuissent discordare aut dissentire,
cum non essent evidentia ex terminis, nisi habuissent aliquem
communem doctorem supra intellectum humanum.

3(). ( '5 ) — Auctoritas scribentium. — a) Raiio. — De tertio,
scilicet auctoritate scribentium, sic: Aut libri Scripturae sunt
istorum Auctorum quorum esse dicunlur, aut non. Si sic,
cum damnent mendacium, praecipue in fide et moribus, quo-
modo est verisimile eos fuisse mentitos, dicendo: Haec dicit
Dominus, si Dominus non fuisset locutus? — Aut si dicas eos
fuisse deceptos, non mentitos, vel propter lucrum mentiri vo-
\msse, primum improbatur ex dicto Pauli, //. Corin. XII. v. 2:
Scio hominem in Christo, etc. et subdit ibi: Verba arcana
audisse, quae non licet homini loqui. Quae assertiones non
videntur fuisse sine mendacio, si asserens non fuit certus; quia
asserere dubium vel est mendacium, vel non longe est a raen-
dacio. — Ex ista revelatione Pauli et multis aliis revelationi-
bus factis divorsis Sanctis conciuditur quod intellectus eorum
non potuerunt induci ad assentiendura ita firmiter illis, quorum

PROLOOI QUAESTIO II. 'Vy

notitiiuii noii potu«TUiil liiihfre ex naturalihiis, siciit assenso
riiiit, iiisi ab 5if.n'iit«? suporiiiiturali. Sccundum iniprohaiur, sci-
licfi i|iio(l iioii fiHMiint |)ro[)t(>r lucruni inoiititij (|uia pro illis,
ad (|ua(' voliicruiit lioniincs iiKJucoro inl crodonduin, ti^bulalio-
nos ma.xinias susfinuorunl.

Si aiitcni libri fion sunt i/foru?n, sod iilioriini, lioc vide-
tur iiiconvenions dicoro; (juia ila no^^-iibitur f|uicuin(jUo lilKM-
oss«.' illius auctoris (uiiiis dicitur csse Quaro er*jo soli isti
lalso ascripti sunt auctoribiis (juorum non orant? — Praetoroa,
ijut illi i|iii iiscrij^sorunt libnjs istos ojs fiiorunt Cliristiani, aut
non. .Si noii, ikmi vidoiiir (|uod voliierunt talos libr(»s conscri-
bore, ot aliis ascriboro, ot ox Ikjc nia'.''nincaro soctani cuius
contriiiiiiiii Ifiiuorunt. Si rucrunt (Jliristiaiii, (juomodo illi Cliri-
stiiiiii niciidiicitcr talos ois ascriiisoruiit, ciini lex eorum damnct
niciidiicium? siciit inius. Kt proptcr ideni, (|iiomodo assereront
I)cuni locutum esse multa (|uac ibi narriint, et h(X' i^ersonis
(|iiibus libri intitulantur, si taliii iion accidorunt illis personis?
(Jiiomodo cli:uii libri isfj riiissciif if;i iiufliontici (»t divuLMti
osso taliiim auctorum, nisi ruissont corum, ct ipsi auctoros co-
rum iiulhcnlici liiisscni?

h) Auclui ilas. — Do (|uo Hichai. l. l)e Ttin. c. '^: Certe
a sKninior sanrtilatia riris sunt nof/is traditn. I)o hoc etiam
Au;^. A7. De Ciinl. iJci, c. '.'>, I(^(|Uons i\o Christo, dicit sic: Jltc,
iiKpiif, prius pcr Projthctas, dcindc pcr sci])suni, postca pcr
Aposlolos, qunntuin sntis csse iudicarit, fociitus, Scripturant
condidil, (juae canonica nominatur, cmincntissimae aucto-
ritatis, cui fidcin linbcmus dc lus rchus quas iijnorarc non
c.V})cdil, ncc pcr nosincli}isos nossc idonci sumus. VA .\u^.
iii Xl/I. h'j)ist()/n (u/ Ilicronifuiutn, cl liabotiir in (laiKjne
dist. \): Si ad sncras Scripturas ndmi.ssn fucrint rel officiosa
mcndacin, ipiid in cis rcnianchil auctoritittisf Kl idom ad
oiimdciii III ciidcm cpist(i|;i (1): * I:i/o sotis ei.s scripturanim
li/tris ipn inin cnnonici ap})c/lnntur didici hunc honorcm
tiinorcmipic dcfcri-c : iit nu//um coruin nuctorcm scrihendo
a/i(piid crrassc firmissimc crcditm: ac si aliquiit in cis offcn-
dcro Liltcris ipiod ridcatur contrnrium ccritati, nihil ntiud
qunin rc/ nicndosnin cs.^ic codiccm, rc/ intcrprctcitt non n.Kse-

(1) Epiat. .\l.\.

36 PROLOGI QUAESTIO II.

ciUum esse quod dictum esl., vel minime intellexisse non ambi-
gam. A lios autem ita lego, ut quantalibet sanctitate, docirinaque
praepolteant, non ideo verum putcm quia ipsi ita senserunty
sed quia mihi vel per alios auctore.s canonicos, vel probabili
ratione, quod a vero no7i abhorreat persuadere potuermit *.

37. ( 6 ) — Recipientiuin diligentia. — a) Ratio. — Quarturn,
scilicet recipientium diligentia, sic patet: Aut nulli credis de
contingeiiti quod non vidisti, et ita non credes munduin fuisse
ante * te, * nec locuin esse in mundo ubi non fueris, nec istum
esse patrem tuum, et illam esse matrera tuam: et talis incredu-
litas destrueret vitam politicam. Si igitur vis alicui credere de
contingenti quod til)i non est, nec fuit evidens, maxime creden-
dum est communitati, sive illis quae tota communilas approbat,.
et maxime quae communitas famosa et honesta cum maxima
diligentia approbata recipil: talis est Canon divinae Scripturae-
tanta enira apud ludaeos sollicitudo fuit de libris habendis in
Canone, et tanta apud Christianos de libris recipiendis tamquam
authenticis, quod de nulla aha scriptura habenda pro authen-
tica tanta sollicitudo fuit inventa, praecipue cum tam solemnes.
communitates de Scripturis istis curaverunt, taraquara de con-
tinentibus necessaria ad salutem.

b) Auctoritas. — De hoc Aug. XVI 11. De Civit. Dei, c. 38:
Quoraodo scriptura Enoch, de qua ludas in Epistola sua facit
raentionem, non recipitur in Canone, et inultae ahae scripturae,
de quibus fit mentio in lib. Regum? Ubi innuit quod sola illa
recepta sunt in Canone quae Auctores non sicut horaines, sed
sicut Prophetae divina inspiratione soripserunt (1). Et ibidem
c. 41 : Illi Israelitae, quibus credita sunt eloquia, Dei, nullo
modo pseudo prophetas cum veris Prophetis pari licentia
confunderunt, sed concordes inter se, atque in nullo dissen-
tientes, sacrarum litterarum veraces ab eis agjioscebantur
et tenebantur auctores.

38. C^) — Rationabilitas contentorum. — a) Ratio. — De
quinto, scilicet rationabilitate contentorum, patet sic: Quid

(1) En D. Augustini verba: Ego existimo etiam ipsos, quibus ea quae
in auctoritate reUgionis esse deberent, Sanctus utique Sjnritus revelabat, alia
sicut homines historica diligentia, alia sicut prophetas inspiratione divina scri-
bere potxiisse; aique liaec ita fuisse distincta, ut illa tauiquam ipsis, ista vero
tamquam Deo per ipsos loquenti iudicarentur esse tribuenda.

I'HOLOni (JLAKSTIO II. '^l

ralionabilius (jiKun Deurn Uunquan» fineni ultimuni sui»or oninia
(lili^M, et proxirnufu sicut seij)surn? i<l «'st a<l i(l»'ni a«l «(ual se,
secundiun Gr-e^'. In ijuihus duolius |)r-aoc«'j)tis universa I^ex jjffn-
def e( J'r(,p/ietae. iMattli. XXII. v. 10. Itern Mattli. Vl^. v. Ti:
Ornnif/ errfo qnaeen.nKjue vnltis, iil fneiant vobis hnrnines, e(
vosfacite i/lis. Kx islisijuasi cx jirincipiis pr*acticis alia pr-actica
<^oiis('(juuntur in Scr'i|)tur-a ti-ulita, lioiK^sta et i-alioni consona,
sicut (le corurn r-ationahilitate j^atcre potcst sinfj-illatim cuilibel
pertractanti do. praecepiis, consilii.s et sacranientis, ijuia in
omnihus videlur ess(! (jua»<i (juaedam ('X|)licatio le^Ms nalurae,
(juae secundum .Aj^oslolum ad lioni. II. v. !.">, scriptn esl in
curdi/jns fiostris. — II(jc de moribns.

b) Ancloritas. — Et d(» Ikic .Vult. De Cirit. Dei, lil). II.
c. 28: Siliil turpe nc fta(iitiosuni speclandnm, iinitnniinmqfe
j)roj)onitnr, nbi rcri Dri aut praecepta insinnantnr, nut mi-
luicuia narrantnr, aut dona /audanlnr, aut beneficia po-
stuiantnr.

c) Rntio. — Ih' credibi/ibns i)atet:(juia niliil cicdimus de
D(*() (Ju^kI ali(juani irnper-lWctionem iriip(jrtet : iino (juid^juid cr"e-
dirnus vcrirm es.sc, ma^Ms attcsialur pcrlectioni divinac (juarn
cius oppositiim. Patct dc Trinitnte pcrsonarum ct incartnt-
tionc Vcr-lii ct liiiiiismodi. Niliil cnirn crcdimus inci'cdil>ilc:
quia lunc iricnjdiliilc (;ssct muridum ca ci"cd(M'e, sicut dediicit
.Aui/ust. Dc Cirit. Dei, Lll. c. ."): muiKlum tariicn ea cr-cdciv
non est incr-cdibilc, (juia lioc vidcmus.

d) Anctorilas. — I)c liac autcm Ici:c «'t lioncstatc Chri-
stiaiiorum palct pcr .Xu^Mistinum, De ftiiilate credcndi, c. 17:

Vuiijns mariunt, c/ focminnrnm. clc.

:{9. C) — Irrationabilitas siiigulorum erroruiii. — aj Rntio.
— |)c se.rto, sciliccl ih^ irrnlionabi/itate sinffulorum errornm,
palct sic : (Jiiid Pai^-ani pro idololatria siia adducciit, colcntes
opcra manuum siiarum, iii (juibiis nibil cst numinis, sicut satis
oslciidiinl IMiilosojilii ? (Juid Sai-accni vilissimi jioivi, Mabometi
discijiuli, pro suis scriptiiris allcjiabunt, cxiM'ctantcs pi*o lM»ali-
tudiiic (jiiod porris convcnil, scilicct 'julam el coitum ^ (Juam
pi'oniissioiicm d«'spicicns pbilos«ipbus. (jiii fuit (|u;»si il|ius sivtae,
Avic. IX. Mel. c. 7, alium IIikmii, (jiiasi |MM't'»rtK»r*em «»t boniini
mavis coiii:ruenteni, as.scrit diccns: Lcj' nostrn, ipKnn dedit
Ma/iD/ncl/i, oslcndit dispositioncm fclicitntis ct niiscriae qune

38 PROLOai QUAESTIO II.

suni secundum corpus, et est alia promissio quae apprehendi-
iur intellectu. Et sequitur ibi: Snpieniibus magis cupiditas
fuit ad consequendum hanc felicitatem quam corporum; quae
quamvis daretur eis, non tamen attenderunt nec appretiati
sunt eam comparatione felicitatis quae est coniunctio Primae
Veriiati. — Quid ludaei, qui novum Testamentum damnant,
quod in suo veteri promittitur, ut ostendit Apostolus ad Heb. ?(1)
Etiam, quam insipidae sunt eorum caeremoniae sine Christo \
Christum etiara advenisse, et ita novum Testaraentum ab eo prin-
cipaliter promulgatum sicut authenticum fore recipiendum, Pro-
phetae eorum ostendunt: Non auferetur, ait lacob, Gen. XLIX.
V. 10, sceptrum de luda et dux de femore eius, donec reniat
qui miitendus est, et ipse erii expectatio gentium. Et similiter
illud Daniel. IX. v. 24: Cum venerit sancius sancto?'um. — Quid
asini Manichaei fabulantur primum raalum, cum ipsi, etsi non
primi, tamen valde mali essent? Nonne vident omne ens, in
quantum ens, bonum esse? Nonne etiam in novo Teslamento
potuerunt videre esse vetus authenticum et approbatura? —
Quid sinouH alii haeretici, qui unum verbuni Scripturae male
intellexerunt, secundum Aug. in lib. LXXXIII. Quaestionum,
([. 69: Non potest, inquit, error oriri palliatus nomine chri-
stiano, nisi de Scripturis non intellectis. Et hoc ideo quia
praecedentia et sequentia non contulerunt. Unde ibidem infra:
Solet circumstaniia Scripturarum illuminare sententiam.
Nec etiara alia loca Scripturarura contulerunt, unde haereses
ortae sunt per se legendo, quae conferendo repulsae sunt : quia
conferentes diversas sententias adduxerunt, quae ex se invicem
mutuo videri poterant quomodo et qualiter essent intelligendae.

b) Auctoritas. — Contra istos est illud verbum Aug. Con-
tra epistolam Fundamenti: Non crederem, inquit, Evangelio,
nisi quia Ecclesiae caiholicae credo. Igitur irrationabile est
aliquid Canonis recipere, et ahquid non, cura Ecclesia catho-
lica, cui crpdendo Canonem recipio, recipiat totum aequaliter.

Item, doctrinae Philosophorum aliquid continent irrationale,
prout de poUtiis diversis ordinatis a diversis Philosophis probat
Arist. II. Polit.; sed etiam politia sua in quibusdam est irrationa-
bilis, sicut patuit ex solutione quaestionis praecedentis [n. 21 b].

(1) Cap. III. et VIII.

PROT.Or.r QUAKSTIO FI. 39

* Ipso ciiim lra(l»'iis ijolitiinn siiam dicil: Kxpedil fr nd d-hi-
peranliani coituui fact^re senihus. lU^m «licMt, milliim nrba-
tum <1«'I)(M«' mitriri. Similif«'r dicit <(ihmI si <jiiis «r«Mi«'rav»Tit
filios iijtr:) siifflciciitiam (liviliiinim, :iiit('<|iiam s<'iiliutiir vita
llaf ohoi-siim. puiiit cliiim (lcoriim |)liir:tlif;it«Mii Tullius, Dc .\ft-
tura Dcorurn *.

10. (5) — Ecclesiae stabilitas. - Uc scpfimn, scilic»'l tl»^
Eccleaiac stabilifatc, jKitcl (juo:t<l Cnput |)cr illud .\u|.nist. Dc i'ti-
litntc cretletidi, c. 17 ({uasi in linc: ('umif/itur tnntum au.ri'
lium Dci, tnntnm firofectifni, /'ructutnffue ridcnmna. itnlti-
tabiniua nos cius Kcclesiac conflcre ijrciniu, ipffic nsquc iitl
consum inn fionem generis lnnnani ab ajmstolicn scflc jicr suc-
cessiones cpiscoporum firmatn, frustra haereticis circumla-
tranfibns, ct pnrfim plcbis ipsius iuflicin, partim Consilio-
rum f/rnritatc, parfim ctinm mirficulormn mniaffite flam)ni-
tis, culnicn (iiiclorifnfis obfiiiuit {l)^ \\t pariim posl : Qimf
est nfiuil i/uofl fam iyu/ralum /mfcsf csse ojii afi/nc auxilio
dirino, finnm tanfo Inliore /irneflictae auctorifati ri'Uc rc-
sislere^ riwlf» (;:im;ilicl .\cliiiim V. vv. !Ws»hj<(.: Si cst e.r ho-
minibus consilium hoc anf o/ms, flissolrcliir; si rero c.r Dco
est, non polcritis dissolrcrc, nc forfc et Dco rificiimini re-
/lupnnrc. VA I,iic:m' WII. v. W'*, ait Domiiius |'»'lro: Ki/n ro-
t/ari /n'o fc, J*cf/-c, iil non ilcficiat fidcs fnn \ ,•! fn nfiijinimlo
conversus, confirma frntres tiios.

FirmiMis ciiim fc]cclcsi;ic in membris |);itcl |»cr illii<l Aui:.
De Utililate credcnfU, c. 17: Imperifum etinm rufi/us ma-
riinn /ucniinaruini/uc in tmn multis flirersisf/ue i/cnlibus
et credit et /trficdicat. Similcm s»Mitciili;im dicil : Cimtrn epi-
slolam Fundnmenti : (Jnis enim lanlinn inultifudincm ad
peccfitfi /n'onam, nd lcf/cm contrariam cnrni ct sani/nini
sc)'ranifam induccrcf, nisi Dcns f V.\ coiiliriiKiliir, <|uia s»'*Ui
liidacorum iioii imiiicl in viu'(»rc, si(Mit coiilr:i eos ol)iii'il .\\\<i.
iii jwimo sermonc dc mlrenfu : Vos im/unm, conrcniot o
lntlnei.

.Si obiicilnr ih' |)crm;in«'ntia sccUk' .M;iliomcli, /•»•.<;>();<(/«■() :
illa inccpil pliis <(ii:im sc,\<-«Mitum :imiis posl l»'g«Mii (lliri^^li,
»'t m lir<'vi. l)t'o cooptMMiitc, lini«'tiir. •(u:«c miiliiim <lcliiliiala

i1) iii <'<l \'< II ir.<() iiii(|iiikiitii!uiii (litTrrl .n .\ii^ ttxtii»

40 PROLOni QUAKISTIO II.

est aniio Christi 1300, et eiiis cultores inulti mortui et plu-
rimi suiit fufjati, et prophelia dicitur esse apud eos, quod cito
finienda est secta illa.

41. (10) — Miraculorum claritas. — a) Ratio. — De octavo,
scilicet de miraculor-um claritaie, sic palet: Non potest esse
testis falsus Deus: sed Deus invocatus a praedicante Scriptu-
ram, ut ostenderet doctrinam eius esse veram, fecit aliquod
opus sibi proprium, utpote miracula, ac per hoc testiflcatus
est illud esse verum quod iste praedicavit.

Co?ifirmatur hoc per Richar. /. De Trin. c. 2., ubi supra:
Do7nine, si est error, a te decepti stcmus: nam tantis signis
confirmata sunt, quae non nisi per te fieri posseni.

b) Obiectio solvitur. — Quod si clicatur, miracula non
fuisse facta, aut etiam quod ipsa non testantur veritatem,
quia Antichristus faciet miracula; contra primum dici po-
test illa sententia Aug. De Civit. lib. XXII. c. 5: Si ista mira-
cula facta esse non credunt, hoc nobis unum grande mira-
culum sufficit, quod iam terrarum orbis sine ullis miraculis
credidit. Nota valde illud capitulum; (juia si quidquid quod
(iredimus dicatur incredibile esse, non minus est incredibile
homines, inquit, ignobiles, infimos, paucissimos, imperiios,
i'em tam incredibilem, tam e/flcaciter, mundo et in iUo
etiam doctis, persuadere potuisse, ul. mundus illud credat,
sicut iam credidisse videtur, nisi per illos aliqua wAracula
fierent, pe)- c^uae mundus ad credendum induceretuv.
Unde subdil ibi: Qui propterea exiguo numero ignobilium,
infimorum, imperit07'um hominum credidii, quia in tam
contem^rtibililnis testibus multo mirabilius Divinitas seipsa
persuasit. Quid enim incredibilius quam ut ad legem contra-
riain carni et sanguini doctores pauci et rudes et pauperes
possent plurimos potentes ac sapientes converlere? Quod spe-
cialiter patet de multis sapientibus, primo fidei rebellibus, po-
stea conversis : ut de Paulo, prius perseculore, postea Gentium
Doctore, et de Augustino, prius per Manichaeos seducto, po-
stea Doclore catholico, de Dionysio, prius Philosopho, postea
Pauli discipulo, et de Cypriano, prius mago, postea christianis-
simo Episcopo, et de innumeris aliis conversis.
(") Goiitra idem secundo dici potest illud August. De Civit.
Dci, lib. X. c. 18: An dicet aliquis ista falsa esse miracula.

PROLOr,! gu AKSTIO II. tl

nec fnisse facUi, sed tncrulacitci' scriplaf Qnisquis hnc ilicit,
si (le his rebiis iie(jat omnino nllis litteris esse credendunif
poiesf etiam dicere ner deos itllos curare mortalia, »'U!. Kl
ibidcrii «lc «'odern: .^/ lihris maf/icis, sive (([Kod houestius
piUfrnt) theuryiris c)'cdunt, (juid causae est, cur ill>^ lAtteris
iioUnl credere ista facta esse?

(.'odti-a i(lori) tertio: quia iju:i«>iUuii lacla iion uisi a riiruis
j)i"(jt«'r"vi«'ntil»us rH';/aii jtossurit, ut surit riiiracula facta a Sil-
Vf>str'() cor-aiii (ioristaiiliiKj, lam iii ciwatioiic leiir-ae oius, (juarii
in (lis|)utatiorio cius coiitra ludacos, (juae lacta * jK^stca * lani-
quaiii celeher-rMriia inunduni ikjii latucruiit.

Contra secundum dici jiotcsi. (ju(mI si ijuis invocatus iri
testciii si;:iiiiiii (•oiisucluiii tcstificatioriis jiciriiitlal adduci, et
pr^acsciis rioii coiitr^adicat, talis taciturnitas non stat cuiii veri-
tatc iiei-tccta : niii-aculuin aul(Mii cst tolc si^Miuni Dci ut t».'Stis;
ic-ilur' si ijcrrniltal iiiiracula (icii a dacinoniltus, non coritr'adi-
cciis. cnunciaiis scilicct illa iioii cssc testinioriia sua, rioii vi-
dcliir cs^c pcrlcclc vcrax: (|U()(I cst iiiijiossihilc.

Ml j)cr Ikm' dicitiir :id iUiid iU' Anticliristo, (juod j^raedixit
illu Miiracula laciciida iioii cssc If^stimonia vcritatis. sicut jiatcl
Matlli. XXI\'. V. l sc(j(j. cl //. ad Thessalon. c. II. v. 1 sc»j(j.

Itciii, coiiiia idcm cst ditlcrciilia iiiir-aculorurii (juac liuiit
a l)c(), cl (|iiac lliiiit a diaholo, dc (jua difrcr-critia ti'actat Au^.
J)r rtUilair credendi, iiroi»»' liiiciii [cmii. ir»l: MiracutuuXt
iiKjuil, rocu qtiirtiuid arduum nut insolitum suyra spem vel
f/irnlfntrin mirantis (ipparet: (iu;ic(lam sofum faciunt ad-
niirntionem, quardam mafjnatn (/ratifim, henerotentiami/ue
rimrifianf, (jiialia liici'uiil (^liristi ruiracula. iil iM-rtractat ihi
dillusc.

('■-) lt(Mii, contrii iitriimiiue jKJtest dici, (JikmI sunt ali(jua iiii-
i'a(Mila lacta iii le^'c cliristiana. iii (|uil)us jion jMttest essi» de-
ccjitio, (jiiin sint facta, iiec (juin sint tcstimonia verilatis, (juia
a Dco r;i('ta, sciliccl rajitus Paiili, et revclatio coiitinp^nlium
tiiliiroriim. l^rimum jiatct, (juia iiiijMjssihilc esl ali^jucm dcfipi
iii crcdciido sc vidcrc cssriitiam l)ci; cr;:o imjM)ssil)ilc ruit Pau-
luiii crc(|tM-c sc illiiiii vidcrc, nisi eam vid(M'et: s«hI Iu»c assenl
i\r sc //. ml CitrintJi. c. 1*2. v. '.^ se(j(j., struiidum cXJ)ositionem
Saiicloruiii; illiid i^^mIui' tuil vcrc ractum, et iion taiitum ajijia-
i'ciitcr. - Pndtatiu primi antecedrntis: (juia nullus jKilest d»»-

42 PROLOGI QUAESTIO 11.

cipi circa ali(]uod princlpium primum credendo se intelli-
^eve illud, cum non intelligat tale principium, quia tunc non
constaret ex terminis apprehensis (piod esset principium, et
quod non(l); er^^o raulto magis non potest decipi circa Deum
visum. Consequentia ista patet: quia plus flislat visio Dei ab
intellectione cuiuslibet obiecti, etiam quanfum ad perceptio-
nem intellectus iudicantis, (juam distet intelleclio principii com-
plexi ab iniellectione cuiuscunKjue non principii. — Item, qua-
liter intellectus crederet se quietari, si non quietaretur, nonne
poterit cognoscere inclinationem suam ad verum quod non vi-
det? Si crederet se videre Deuu), crederet se quietari in Deo:
si non videt, non quietatur (2). SiuUius, ait Augustinus, nihil
dici poiest quam quod falsa opinione anima sit beata, II.
De Civit. c. 4.

Secundum, scilicet quod a solo Deo fieri potuit, est ma-
nifestum, quia nuUa creatura potest animam beatiflcare, nec
simpliciter, nec ad tempus.

Secundum patet ex multis Prophetis in utroque Testa-
mento. Unde contra falsa miracuh) Antichristi posset sibi obiici
sallem de istis duobus, hoc modo: Si tu es Deus, fac rae vi-
dere essentiam divinam nude, et post visionem memoriam
certam habere visionis, et certitudinem quod illa fuit visio
essentiae divinae, et tunc credam tibi. Item: si tu es Deus, dic
raihi, quid faciam vel quid cogitabo, vel appetam pro taU hora.

cj Auctoritas. — Et huiusraodi viae etficaciam <\\ mira-
culis innuit Salvator loan. V. (3). Opera quae ego facio, ipsa
testimonium perhibent de me: si mihi non vultis credere,
operilms saltem credite.

42. (i^) — Testimonium eorum qui foris sunt. — Nono quoque
loco potest adduci tesiimonium eorum qui foris suni. lose-
phus, in lib. XVIII. Antiquitatum, pulcherrimum testimonium
ponit de Ghristo, ubi inter alia de b^su ait: Christus hic erat,
ubi eius veram doctrinam et resurrectionem ex mortuis con-
fitetur * in his verbis dicens: Fuit autem his temporibus le-
sus sapiens vir, si tamen eum virum nominare fas est;
erat enim mirabilium operum effector et doctor hominum

(1) Cfr. infra, d. 3. q. 4. n. (7) seqq.

(2) Cfr. infra, d 2. q. 2. n {'A\).

(3) vv. 36 et c X v. 38.

PHOLOOI QrAESTIO II. l3

eorum qui lihtinicr qtuie vera aunt audiunt: nt uiuUits qui-
dein ludaeorum et muftos etiaui ex Gentibus sihi adinnxH.
ChyHstns hic erat. Hunc, aci:usatione primorum nustrae gcn-
tis viroruiii, cuni Pilalus in crucem nf/ctulum essr de<;/erisset,
no7i desinunt hi qui ah initio dile.rerunt onn Afiparuit enim
eis lerlio die iteru)n virens, sccundam quod dicinilus inspi-
rati Prophctae vel haec vcl alia dc eo innumcra miranda
fulura esse praedi.rerant. Sed ct in hndicrnum diem Christia-
norum, ipii ah ipso nuncupantur, etiam numen perscveraret
ei f/enus *. Uoin do |)i-()i)lietiji Syhillao nofa illiid XV III. De
Civil. c. 'Z'.\: Icsus Chrislus, Dci filias, Salrafor. It»'iii: Contra
epistahn/i Fundai/>cnli nol;« (inomoilo sini2iiii ha«'n'tici, «1«^ la-
tliolicis inqiiisiti, non a<l su'>s inittnnt, scil a«l voros catholicos,
(juasi ctiani illi soli ab oniniltiis «'tiaiii lia»'n'ticis catholici ik»-
inincnlni- (1).

1:5. — Deus non deest quaercntibus salutera. — Drriino
v\ iiltiino potcsi addiici, qiiod Drus /lon dccst quaercnfihus
toto corde safutcm: iiinlti aut(Mn dili;:»Miti.ssinM' iinjuiicntes
salutcrn ud haiic scciani coiivcrsi snnt; cl ((iianto lcrvcniiorcs
lacli siiiit in iii(|uirciido, taiito in hac s(M-ta aniplius conllrinati,
suliitoi|Uc iii ca pocnitciitcs kW inalitia ad honani vitain inutati
siinl; lornKMifa (luoiiuc pro ca plurcs inaii^na cxiiitationc spi-
ritiis p(Mp('Ssi sunl. (Jiiac non vidcntiir prol»abilia, nisi l»cus
liaiic sccfain, sacrac Scripturac iiinit(Milciii, irrclrai.'ai>ilitcr aj)-
proliarct et ordinarcf ad saliit(Mn.

11. JM — Doctrina sacri Canonis necessaria est et sufficiens
viatori. — llahiio i^jitur confra hacrcticos. (|uoil dot-trina (la-
nonis csf rcra, vidcndum cst scciindo, an sit nccessaria el
sa//i(icns viatori ad consf^iucndiim llnciii siium.

l)ic() ijj-itnr, ipiod isf^i tradit ijuid sit tinis hoininis in jiar-
firalari, i|iiia visio ct Iriiitio Iici, cf lnic tjuantiim ad circmn-
stiuitias ciiis apjwfihilcs ; pufa. ipiiHl ipsa hahetur post ivsur-
rcclioiicm ah hoiniiK^ immortali, cl iii corporc ci in anima
simiil, siiic fliic [n. 7 h\, ~ I|)Sii etiam dctcrininat (|uac siiiit ne-
ccssiiria ad llnciii, cf i|iiod illa saffirianl : (jiiia dccem mandala,
Matfh. XIX. V. 17: Si ris ad rilam inijrnfi , s('rrit mandafa,

(1) Vfrlm .\iiKii8tiiii : Cum omttm hiirrrlici »e cnlhitlit-tvi liici \;^i»t. qnar'
rrnli Ininrn ftrrrifriim aliriii, iihi iul rathiilifiim i K«*('l«>.<iiMiii i coHV^iiattir,
niilltm harrrticnriiin vrl iHitilirnm miam vrt duniiim niitlmt ontrHfirrr <• f*.

44 PROLOGI QUAESTIO II.

de (]uibus habetur in Exod.{\). Horum explicatio, et quantum
ad credenda, el qiiantum ad speranday et quantum ad ope-
randa explicatur ex diversis locis Scripturae. — • Proprietates
quoque substantiarum immaterialium in ea traduntur, quaii-
tum possibile est et utile viatori nosse. — Ista ergo conferendo
ad tres rationes, quibus innititur solutio quaestionis praece-
dentis [nn. 7, 8 et 13] patet, quod sacra Scriptura sufficienter
■continet doctrinam necessariam viatori (2).

45. C'^) — Solvuntur argumenta principalia n. 30. — a) Ad
primum argumentum principale: ad minorem respondeo,
quod lex naturae paucioribus fuit contenta, quae memorialiter
ad fllios per patres devenerunt. lili etiam liomines raagis erant
praediti in naturalibus, et ideo rnodica doctrina inspirata po-
tuit eis sufflcere. — Vel aliter ad iilud et ad aliud de lege
MoysL potest dici, quod ordinatus procpssus Scripturae ostendit
eius doctorem, secundum Aug. LXXXIII. Quaestionum,q. 53 [3).

b) Ad secundum dico, quod dulcius capitur quod latet
sub aliqua senlentia litterali quam si esset expresse dictum,
et ideo ad devotionem conferunt illa quae expressa sunt in
novo Testamento sub figura velata fuisse in Veteri. Haec quoad
caeremonias. Sed quoad historias, in (|uibus exempla sunt
legis declarativa, sirailiter ex toto jirocessu Scripturae patet
ordinala Dei gubernatio respectu horainis et totius creaturae.

c) Ad tertium : Origenes in homdia de Arca Noe dicit:
Nulla scientia omnia scienda expUcavit, sed illa ex quibus
possunt alia ^ufficienter elici. Unde multae veritates ne-
cessariae non exprimuntur in Scriptura, etsi ibi virtualiter
coutineantur sicut conclusiones in principiis, circa quarum iu-
vestigationem utilis fuit lalior expositorum et doctorum.

(1) Cap. XX seqq.

(2) Quin tamen excludatnr divina traditio, cuius necessitatem, utilita-
tem. existentiam evincit Scotus infra I. d. il. q. 1. n. (5) et IV. d. 17 n. (17).

(3) Inchoatio ergo quaedam facta est snb paedagogo, ut magistro i^ier-
fectio servaretur ; cum tavien idem Deus et paedagogum parvulis dederit le-
gem illam, scilicet per famulum smm, et magisterium grandiorihus, id est,
Evangelium per Unicum smim. Quidquid est, mihi crede, in Scripturis illis
cdtum et divinum est: inest omnino veritas et reficiendis instaurandisque ani-
mis accomodatissiina disciplina, et plane ita modificata, ut nemo inde haurire
non possit quod sibi satis est, si modo ad hauriendum devote ac pie, ut vera
religio poscit, accedat. — S. Aug. De Utilitate credendi, c. 6.

I'ROLO(;i QUAE8T10 lU. ARl. 1. 40

(1) Sulintur isffmfin. — El si obiicins: mnlta in jiclilms
hiirnanis siiiit (iiihiji, utnim sinl |)ec,catu mortalia, ♦*tiam siij)-
positis (jiiiiiibiis (loctiiiiis (l(K't()ium ct oxpositorum, rrsj^on-
deo: iioii cst diibia via salutis simplicitor, ({uia a taliluis tam-
rjuaiii a jM^riculosis (lclwt liomo sibi cav«^i(' ct cusfodir»* S4%
110 liomo, (lum se cxponit pcriculo, inciclat iii poccatum. Quo«l
si iioluoril (piaororo salutom, s(hI iiou curando e.xpoiiat se pe-
riculo, ul>i lortc d»; j^^onere actus non est peccatum inortalc,
tamon poccabit mort^litor se tali i^oriculo oxi^onoiido.

QU.\ESTI() 111.

10. — Proponitur quaestio. - Ufrum Theoloyin \if de
Dt'() fniHfjunm de subietHo priuio {i)'^

ARTICJLrS I.
PROPONI.NTUR QUAESTIONKS HIC EXAMINANDAE.

17. i ' ) — .Vrgumenta principalia ex I" Via. — Quod non
ariruitur dunbus niis. — Prinui cst ustoiidcrc istam nc^^ativam
iiL se; (juac probatur:

a) primo imt nucfoi'ilntein Ikwlii, Dc Trin.: Foriun. iii-
(jiiit, siiiiple.r subiectum esfte non pofest (2).

I>) Itom secundo, matoria iioii coincidit ciim aliis causis,
iie(juc iii idcm numem, ikmjiic in idom spccie, ex //. l*/njsi-
Cfjrum: Dcus aulcin cst finis liuius scicnliae ct c/ficicns; non
i{.'itur mafcria (!i).

c) Itcin tcrfio, ox /. Posteriorum, subicctuni scioiitiao lialK»t
pnrtes, principin ct pftssiones: Dcus autcin non liaU^t partos
intcfjralcs, cuin sit simplox; iic(juc jiartcs subicctiras, cum sit
siiii^ulare cx se; \m\uc Ui\\to[ pritu;ipin, cum sil primuin prin-
(;ipiiiiii; iic(juo jiassiones, (juia passio inesl subiocto, ita (IU^hI
est cxtra ciiis cssciitiam: iiiliil aulcin sic inost I)eo(-l).

IH. — Argumenta principalia ex II' Via. - - Secunda via ••-!
ostondcro (jiiod (iliud cst hic subiccfuin ; non erp> istud. —
Anteccden& inobatiir inulliplicilcr: n) Drimo imm* .•\ufjustiinim,

(1) Cf. Urpnrt. I'r..l. .|. I

(2) Vid. 8.>l. tui II. 7S „.
(.')) Vi(i. aol. a.l 11. 78 />.
(4) Viii. 8ul. tid n. 78 e.

40 PROLOGl QUAESTIO III. ART. I.

De Docfi'ina chrisiiana, I. lib. c. 1 : Oyiinis doctrina vel re-
rurn est, vel signoritm ; igitur res vel si<i"na sunt subiectuin (1).

b) llein secuiido, Scriptura habet qualuor sensus, scilicet
anngogicmn, ti-oj^ologicum, allegoricura et Uiteralem: sed
cuilibet sensui correspondel aliquod subiectum prirauin, sicut
aiii scientiae habenti ununi sensuni correspondet subiectum se-
cundum illum sensum; igitur hic sunt quatuor subiecta (2).
( 2 ) c) Item tertio, (juod homo sit subiectum, probatur aucto-
ritate Commentatoris, /. Ethic. in Prologo; quia secundura eura
scientia moralis est de homine quoad animam; medicinalis
est de homine quoad corpus. Ex hoc ergo accipitur ista pro-
positio:quod oranis scientia practica habet pro subieclo primo
illud cui acquiritur flnis practicae, et non ipsura finem: flnis
autem istius scientiae acquiritur horaini, et non Deo; ergo i,3).

d) Item aliter, et quasi in idem redit: flnis scientiae est
per actum suura attingere obiectura priraura, inducendo in
ipsura formara principaliter intentam a scientia: puta in spe-.
culativa inducere in illud esse cognitura, quia cognitio ibi in-
tenditur; et in practica inducere forraam ad quarn oriJinatur
eius praxis : flnis autem hic intentus est bonitas raoralis, quae
non intenditur induci in Deo, sed in homine; igitur homo est
obiectum primum eius (4).

49. — Gontra : Aug. VIIL De Civit. Dei, c. 1 : Theologia
est sermo vel ratio de Deo.

50. — Proponitur quaestio lateralis. — Secundo quaero:
utrum Theologia sit de Deo sub aliqua ratione speciali?

51. (^) — Argumenta principalia. — Quod sic arguitur:
a) Hugo, De Sacramentis, in principio, vult quod o^jera re-
staurationis sint hic subiectum; ergo si Deus est hic subiectum,
hoc erit sub speciali ratione, scilicet in quantum restaurator.
— Iteni Gassiodorus, super Psalmistam, vult quod Christus
caput cum membris sit hic subiectura; igitur specialiter ut
incarnatus et Caput Ecclesiae erit hic subiectum (5).

(1) Vid. sol. ad n. 79 a.

(2) Vid. sol. ad n. 79 h.

(3) Vid. sol. ad n. 79 c.

(4) Vi'i. sol. ad n. 79 d.

(5) Vid. sol. ad n. 80 a.

I'HOr-0<lI OLAKSTIO III. AHT. I. \'

h) It<.'m, Deus nbaolnle «'St sul»i«'<'tuni Mctiijjhysica»'; i}.'ilur
si liic «!st subieclurn, Ikk; »Mit suh nliqua rntiotie sj^eriolt.
— (!onsef/'ienti(i piuliatui', quiii non sul» finlom ryiioii»* oiiiniiio
liic ct il)i fsl siihifcium. — Aiifrredena proliatur |>»'r Pliiloso-
pliiim, 17. Mflnji/ij/s.: Ilonornbilissiinarn scienlinm oporief
esse rir<'(i nohi/issiinnnt (jenus: illa, sfcuiMluiii ipsuiii, ♦♦sl
liiiiusmodi. — H<m' ctiam confirnuitur, ijuia il)i vocat M«*ta-
pliysicam l'hi'olo(/inni (1).

(•) INmii, (Jomm»'iitator. I. l'h>isiroruin, cominento ultiiii»»,
«iicit ijiioil Avic<'iiiia multum p»'ccavit, jm)Ii«'iu1o M»'tai»liysicaiii
proltaif Priiiiam (^ausam ess»', cuiii f.^<'nus subslaiiliarum s<'pa-
ralariim sit ilii suliicclum, «'l iiiilla sci«'ntia prohat suuiii subic-
ctiiiii «'ss»-: raliu aul«'m iioii val«'r«'t, iiisi iiit»'lli«ror«'t ipKMl ipsa
«'s.st't ihi j)iimuiii suhi»'<-tuiii; «'riio, etc. (*4J).

(I ) ll<'iii, ista sci«jntia est lionorahilissima; ergo est de ho-
norahilissimo suhi<'cto suh ration»' honorahili.ssima : huiu>moili
aut«^m ratio <.'st ralio finis <'l ttoni. De line aut<'iii jirohatur
j)t'r Avic, VI. Mi'tn2)/ii/\., »lic«'nl»'m: Si srientia essrl de ornni-
bi(s cnusis, ilhi (lune f.v.vc/ de finr esset nobitissintn. Kx li«x'
coiicludilur <l«i bono : (juia s«'ciiiidum rhilosoj)lium, II. .Metn-
phi/s., .jiii j)onil iiillnilatem iii finihus d»'struit naturam hom,
(juia d<'slruil naluram linis; ».'X hoc eriro accijiitur (juod ralio
honi «^st rali<» finis (1{).

'vi. — Ooiitra: cojznitio contrncta pra<*sujijMiiiil co«:nition<Mii
absoluhun, »'t ahsolula est certior, «'X /. Metnplu/s.; si criro
isla <'st de Deo suh aliijua ralion»' sjnHunli, alia »'sl j)rior el
cerlior <l<' I)<'o absolnte: talis non jioiiitur; «'rp», elc.

■"■).■ I. — Proponitiir altera quaestio lateralis. — Utrum ista
scientia sit de oninibifs e.r nttrihuli<nir ipsoritm nd ftrimuni
eins suhiccfuin ?

• l. l ' ) Argiim. princ. (i). — ^woil sic: I\ . MrtapUy.s.:
Kndein rst srirtilnt de aliipio, et de attrihutis nd ipsum ; et
exemjilillcal ihi dc .v^/to: se«l omnia alia attrihuuntur ess4'ntia-
litur ad subieclum juimum liiiius; er^:o, elc.

(I) Vid. 8ol. Hil n. HO l>.

{'2) Vid, aol. nii n. HO c.

(.3) Vid. Hol. iul n. HO rf.

(i) Vid. »ol. Hd n. S7.

48 PROLOGI QUAESTIO III. ART. II.

55. — Contra: Aug. XIV. De Trinii. c. 1: Neque huic
scientiae tribuendum est * aliquid quod sciri ab homine
potest in rebus humanis, ubi plurimum super-vacanee vani-
tatis obnoxiae curiositatis est, * etc. (1).

Articulus II.

DISTINCTIONES PRAEAMBULAE.

56. — Divisio. — Girca solutionem istarum quaestionum
sic proceclo : primo distinguo de Ttieologia in se et de Theolo-
gia in nobis: secundo assignabo rationem primi subiecti:
tertio distinguam de Theologia quantum ad p)<^^t'^^ ©ius,

57. — Theologia in se — in nobis. — De primo dico, quod
cognitio quaelibet m se est illa quae nata est haberi de ob-
iecto eius secundum quod natum est manifestare se intellectui
proportionato. Cognitio autem eadem in nobis est illa quae
nata est haberi in i?itellectu nostro de obiecto illo intellecto.

Theologia ergo in se talis est cognitio qualem natum esf
facere obiectum theotogicwn in intellectu sibi proportio-
nato [nn. 61 seqq.l. — Theologia vero in nobis talis est co-
gnitio qualem intellectus noster natus est habere de illo
obiecto [n. 70]. — Exemplum : si aliquis intellectus non possit
intelligere geometricaUa, posset autem alicui credere de geo-
metricalibus, Geometria esset sibi fldes, non scientia ; esset
tamen m se scientia, quia obiectum Geometriae natum est fa-
cere de se scientiam in intellectu proportionato.

58. — Assignatur ratio primi obiecti. — De secundo dico,
quod ratio primi subiecti est coniinere in se primo mrtualiter
omnes veritates illius habitus cuius est. — Quod probo primo
sic: quia obiectum primum continet propositiones immediatas,
quia subiectum istarum continet praedicatum, et ita evidentiam
totius propositionis : propositiones autem immediatae continent
conclusiones ; ergo subiectum propositionum immediatarum con-
tinet omnes veritates ilhus habitus * ad quem inchnant. *

Probo idem secundo, quia primitas hic accipitur ex /.
Posteriorum, ex deflnitione Universaiis, secundum quod dicit

(1) Vid. sol. ad n. 87.

rnoLoni yLAK^iHo lu. aki. il i»

a(l(n^(piationeni: uljiei-fiim muUmii s»* hiilx-t inl lial>ittirii sicul
causa ;nl »'(IV'ctuiii, nori cst <'iiirri cnusa (idde^iiuitd uisi coriti-
iieat in'irnit rirtu(/litnr totuiii pn»rlurii; * ij^itur* olii«rtuni iioii
(>ss(!t a(lac<(uatuiii lialtitiii iiisi coiitirii'r-«'t vii-tualitcr* opiriia illa
ad «piae coiisidcrala liabifus talis inclinat*; t'r<:(>, ♦'tc,

Kxjioiio (|iio(l (li.xi yrirno rirtuoliter, rjuia illud ost pH-
rnnm (jiKjd iion dcix-iidct ah alio. Ita f'v>H) primo * rirtuulitrr*
con/inere ost ub (liiis 7ion dejjcndere in con/inendo, s»*(| alia
ab ip^^o, lioc psf, (juod, [i*'V iinpossibilo circuinscrijito (nniii alio,
rnancntc intcllcctu ciiis, adhuc continenH, ot iiiliil aliud continot
nisi ]M'i- rationcni oius (1).

r>!». (•>) Obiectiones. — (tj Projtonuntur. — Coiitra islud
(irguitur diijilicifcr. prinu) sic: Sicuf sc liubct obicctuiii jui-
inuni ]i(itcntiac ad jiotciitiani, ita obioctuni jirinuini liabitus se
babct ad liabifurn: scd obiccfuni jiriiiiuni jMjfciifiao cst ali(jiKKl
(;onimuiic ad iiniiiia jicr so obi(^cta illius jMifcnfinc, * ot noii vir-
tualitcr (•onfincf illa *; oi*^'o jiriniuin obiocfuiii liabitus est ali-
(jiiid (-oniniiiiic ad oninia jicr sc dbiccfa cius, et iioii aliijuid
rirtnuliter contfnetia alia.

Ifcrn secundo : ({unx in sciontiis ;i.ssif.Miatiir coiiiimuiitiM- jiro
su/jiecto prinio ali^jiiid ijikmI csf comiiiiiiic ad oiiiiiia illa ijita(»
considcraiifur iii illa scjcniia. siciit in (rcomctria linru, \i\
.\ritlimotica /lUinerus, iii Motaj)liysica eus.

/)) Solruntur. — .\d priniutn rosj)oiidco, •jiiod jirojHirtio
obiocfi ad jMitontiam ost jimjiortio mo/iri ad /nohile, vol nctiri
iid /)^/.s-.v/ry'//< ,* l»roj)ortio subiocti ad liabiftim ost sicut jirojior-
tio cttKsui' ad effrctuiii. (JiiaiidocttnKiiK; aitt(Mu ali^juod atrons
a^rit iii aliijiKMl j)assum, jMitcst ijuodlibct aj:(Mis oiusdom ratio-
iiis iii (jiiodlibcf jiassum eiusd(Mii rationis apM"o; crpi jirima
o.xfroiiiii iiidjiorfioiiis activi ad passivum sunt coinmunia ad
oiniiia jMM- S(» oxtr(Miia illitts proportioiiis; naiii int(M* illa com-
niuni.ssima ost a(Iac(|uati(i, (itiia in (itKM-tiiiKiuc csl rutio tiiiius,
iiliKJ rosjiicit (luodlibcf in ijuo est ratio alforius: sod jirima
oxtrcma iiidjiorfionis cuusue ad ef/'ectuni iioii sunt coniinitnis-
siinu, •jiiia iiitcr illa iioii ost adacijualio; noii oniiu s(>)iuiltir,
si communo j^otesl causan» liabifum. (jtiod sj>ocialc possit, ei
o convcrso; iioii (Miim iiuodlibcf «•oiitciifum siib illo commuiii

(1) Cf. Rrprrrt. I'r..l .|. 1. iirt -J.
ToM. l.

50 PROLOOI QUAESTIO III. ART. III.

respicil haijiluin illum ut effectuni elus, sed taiilum aliquod
piTinuni obiectuni contenlivuin, qnod virtualUer cont inet omnvA
ad ({uoe liabitus se e.xtendit.

Ad secundum dico, (^uod inultoruin habituuin specie dil-
ferentium potest esse ali^iufxl obiectum comraune, sicut ab ob-
ieclis (3orum potest abstrahi obieclum commune; et hoc modo
in scientiis assignalur obieclum cummune, a quo non est lia-
bitus unm secundum specierji, sed tantum secundum genus.

60. ( <5 ) — Theologiae partes integiales. — De fertio dico,
quod Theologia essentialiler non tantum continet necessaria, sed
etiam contingentia. Quoii patet, quia omnes veritaies de Deo,
sive ut trino, sive de aHqua persona divina ut comparatur ad
inira sunt tiecessariae, ut quod Deus est trinus, et quod Filius
dicitur gerierari a Patre, et huiusmodi: illa vero in quibus
comparatur ad extra sunt contingentes, ut quod Deus creat,
et quod Filius est inca^^natus, et huiusmodi. Omnes autem ve-
ritates de Deo ut trinus, sive de persona determinata, sunt
theotogicae * scientiae *. Similiter veritates contingentes, quia
ad nullam cognitionem naturalem spectant. — Ita (juod primae
partes integrales Theologiae sunt duae, scilicet: veritales neces-
sariae et veritates contingentes [n. 92].

Articulus III.

RESPONDETUR AD PRIMAM QUAESTIONEM QUOAD VERITATES

^MCCESSARIAS.

61. (*) — Deus est primum Theologiae obiectum. — Ex dictis
patet responsio ad primam quaestionem [n. 46]. Et primo lo-
quendo de Theologia in se quantum ad veritates necessarias
ipsius, dico, quod primum subiectum Theologiae in se [n. 57]
non potest esse nisi Deus (1).

62. — Probatur. — Quod probo per tres rationes : a) Prinia
accipitur ex ratione primi obiecti, et arguo sic: Primum ob-
iectum contiiiet virtualiter omnes veritates dlius habitus, cuius
est primum obiectum [n. 58]: sed nihil continet virtualiter omnes
veritates theoiogicas nisi Deus; ergo, etc. — Probatio mi-

[1) Cf. d. 8. qq. 1 et 2 per tot. et infra, n. 75.

PR0I,O<lI (JCAKSTIO Ml. Ain. III. -^A

noris: Niliil ;iliu'l coiiliiift cas iit r«uAa, sive ut illud utl <y</od
hdhemil altrihutifmam, iiisi I)ous, quia Dous iiulli attrihuilur;
nt'c jiliquiil (•oiiliiict «':is iit i'IJ't^ctu!> (I«'iiioiistration«' 7///V1, iiain
nulliis «'frfclu.s (lciiioiisirat I)<niMi *oss«'* tritunn, <juae est |m)-
tissiiiia vi-ritas llicolo^iica, ct siinilia.

//; Siuundo sic: 'riicolof^^ia pst ^W liis «juao siint .so// iu-
tal/ectui (lirino tuifurfiiiter cof/uita ; cv^io est dc ali({UO s^jli
Dco iiaturalitcr iioto: s<^l solus Deus est sibi soli naturaliler
noliis; cr^^o, etc. — Prohfitio primi, M'ilic»'t ant(.'cede/iiis: Si
jsta sciciitia csl dc ;ili(|iiil»us alicui alii iiilcllccliii iiaturalilcr
ii()li>, ov<jro practcr ista ali(|iia alia smit ('(jfjiioscihilia iialu-
ralilcr S(.)li iiitcllcclui divino, (juia iiilinilus est, el ideo pluri-
iiioruiii coj.Mi(jscilivus (|uani intcllcclus flnifus; i«.Mtur adliiic alia
scicntia cst sujM^rior (juaiii isla (piac crit (l«» iialuralil»*r 110-
tis inlcllccliii crcalo. Pro/mtio min<jris: (}uia ouinis essentia
C)'euta aliciii inlcllcctiii crcalo jMJtf^st esse naturalitcr nola ;
* cr^'o soli iiitcljcctui incrcalo cst csscntia incivata naluraliter
!i(»la * 1 1 1.

r) Tertio sic : Iii nulla scicntia Iradiliir ita distincta co-
{.niitio dc aliijuo ali(j (jikmI ikjii cst •^ulticctuni cius primuin si-
cul traditiir iii illa (jiiac csscl dc illo ut \\r suliiccto cius primo;
(jiiia iii iiul)a sci(,'iilia Iraditur ita dislincta co<;iiitio de non \wv
S(,' siihicclo siciit (l«» per se «mus suhiecto, tunc eiiim noii css4»t
r:ilio ({luirc illiid suliicclum <*ssct ma^is siiliicctum eiiis ({uain
aliiid; iiriliir si hciis noii sil liic Mihicctum, tiinc iioii traditur
ila distincta co^Miilio d(j Dco siciil tradcrctur d«» eo in alit(ua
ali.t iii ({Ua jjosset esse suhicclum: scd jMjtest «'s.s«? suljiectuiu
iii alia scicntia ; ij^iliir illa |Mti«'st «•ss«* prior ista.

{V.\. (^) — Peisiiadetur. - Pract«'r autem istas tr«»s rationes
suiil ali((uae persuasione.s :

a) I'riiiift lalis csl :Tlico|(j^'ia, scciiiidnm Au^r. .\7//. /)/• Trtn.
c. IfC-). pio ali((ua (tarlc sui est sapientia, piH) aln{ua parte

1) lii II. d. A. <| '.1. II (G) »fi|(|. liocot SfoTiit. noii viiJ«>ri iiiotniviMiifMs
|><iiii-ri' intflicttiii Aii^cli iiuiititiii rnM** n |iritu-i]iii> oo^niiioniMii liiytiiK-tntn,
iii-tt iilistrHctiviiin, (■.•«Hfiitiiii' (iivintic, iiii i|tiiiiii tntncti • tion podiiot |H-rtin
p-rr r\ nntiirnliliux, iii-t|ni> iilii|iiii nctionr nnlurnli • — IiIihi sibi i|wii
n|)|>riiiii- con.toniiH.

(-) llitrf nmiiiii i/iini' fim unhuf I i r/nini ritrn liiifuin d ''-r rt ciir-

iiiiliter /ecit rt pn tiilit, arrundiim iti»tiiirtiuiiriii ijiinm driiivii*:. ...i.,...ii iusrrpi-

52 PROLOGI QUAESTIO 111. ART. IV.

sui est scientia: si aufem esset tauturri de aliquo non oeiern<y
formaliter, de illo esset Ibrrnaliter i^cientia, et nori sapientia
aliquo rnodo, quia nec ex 'primo siibiecto, nec ex altribu-
tione, quia aeterna non attribuuiitur ternpor-alibus.

bj Secunda persuasio: quia superior portio rationis ha-
bet ali({uarn perfectioiiern propriam sibi correspondentem : ista
autem si est de subiecto non aeterno ut de primo subiectOy
curn aeternum non attribuatur atl non aeternum, sequitur,
quod nuUo inodo est de aeternis, et ita iiuUo modo perficit
portionern super^iorem rationis, et ita esset aiiquis habitus intel-
lectus omnino iiobilior isto perficiens istam portionem : quod
est inconveniens.

c) Tertia ijersuasio est, quia, secundum beatura Aug. XIV.
De Trin. c. 1, ista scientia est de illis quibus fides gignitur,
defenditur et roboratur; er^go est de illo eodem subiecto quod
est primum subiecfum fidei: sed fides esl de Veritate Prima;,
ei'go, etc.

dj Quarta persua.sio est, quia nobilissima scientia est cirxa
nobilissimum genus, ex VI. Metaphysicae, et /. De Anima:
haec autem conceditur nobilissima; ei'go oportet quod sit de-
Deo ut de subiecto *pr"imo*.

Articulus IV.

RESPONDETUR AD QUAEST. : « UTRUM THEOLOGIA SIT DE DEO
SUB ALIQUA RATIONE SPECIALI » ?

64. ( '•) ) — Proponimtur diversae sententiae. — Ex his dictis
respondeo ad secundam quaestionera [n. 50]. — Ad intellectum
cuius pono exemplum: Homo iiilelligitur ut aninial rationale,-
ut substantia, ut mansuetuyn natura, ut nobilissimum anima-
lium. — In primo intelleclu intelligitur secundum rationem quid-
ditativam prupriam : in secundo in communi: in tertio per ac-
cidens, id est in propria passione: iii quarto in respectu ad

mus, ad scientiatn pertinent, non ad snpientiam. Quod autem Verbiim est
sine temporc, sine loco, et est Patri coaeternum et ubique totum, de quo si
qaisquam potcst, quantum potest veracem proferrc sermonem, sermo ille erit
sapientia. Ac per hoc Verbum caro factum, quod est Christus lesus, et sa-
pientiae thesauros hahet et scientiae. — August.

PHOr.OOI QfAESTIO III. AKT. IV. 53

^Und. — Sed porliH^tissiina iiotili}» il»- ln^inin»' iion |)Otost os«e in
reqjectu ad aliiKl, qiiia ist;i i)r;i»'siij)j»iiiit notitiam nhsohdi:
n«!<- (In lioiniiif! siil) rationc passionis, i\\\\\\ notitia passionis
pra»'Siii)j)onit notitiain suhircli: iiec ilr^ hoiniiie in xnirersali,
■quia illa »'st cnn/usn ; <'rL'"<) nohilissiina co^Miitio (lc lioinin»' ost
SOciiiKliiin rationein (inidditnlirnni.

Ita (jtiain possct ixjiii ali^jua scicntia dc lico nj sul» ration»?
respectus nd ex/m, ut n/i<ini poimiit siil» ratione rfjKirnfo-
ris, vel gut>ernntoris, vcl cnpitis Kcctesiae (\): vel possct poiii
de I)»'0 //) sul) aliqua r.ition»! attributa/i, (piae est quasi pas-
«io, sicul ali((iii poiiunt dc I)«'o lianc scicntiani css»^ siib ratione
boni {'i): vcl poss<'i loiii do Dco c) sul) ratione coniinuni ct
univ»'rsali, ut cnlis, vd cntis infiniti, vcl necesse esse, vel ali-
cuius talis (W).

()."). (10) — Deus non est obiectiun Theologiae sub aliqua ratione
communi. — Contra istas onin»?s position«'s ar^uitnr, ct prinio
iir^uitiir coiitra istaiii dc ralione connnuni [n. (51 cj.

aj Nulliis conccptiis coniniunis dc D-h) conline/ rirtu.n-
liter oinnes vcritat«'s propric thcoiojj-icas iM'rtiii»'iites ad pln-
r/tlihitrni pe)'sonaruni ; nain si sic, cuiii illi conccptus com-
niuii«'s naturaliter concipiaiitiir a nohis, «'rfjo proiM)silioin's iin-
nicdiafae lU' illis coiic<'plihus poss»Mil a nol)is iiatnralit»'r t-oncipi
v«'l inl^^lli^n; ct pcr illas |iioiM)sitioncs imnicdiatas iM>sscnius
«cir«' conclusiones. o\ ii;i tolam Theoloi^nam ndtttra/iter ac«|ui-
rere.

b) Secundo, (iui;i cx iiiio conc<'ptus coniiiiun«'s non sunt
.so/i Dco natur;iliicr iioti, ciijo ii«h' vcritati^s inclu.siic in illis
communihiis conccptihiis, th' ((uihiis est Tli«»ol«iiria ; <»r^t) si »'ss»'t
d«' Dco siih r;ition«' l;ili «•onimuni, iioii ovct stdt lh'n nnturn-
liler nota : «uiiis oppositiim osl«'iisum «'st iii priinn ijitae-
slione [n. iV* b\.

<i(i. Neque sub aliqua ratione attributali. — Conlra aliam
jiusitioncm Ar ratioiic nltributnli [n. (H b\ posset aivni |>or
«asdcin r;ition«'s; s»hI adhiic ar^uo pcr alias speriates:

ti ) Priuio, ((ui;i <-o«4:nilio eius t/uod nnid est ♦♦sl jmtu»-
clissim;!, iil dnit IMiilosoplius 17/. Metnph.; eruro couMiilio

(1") Kciicitiir iiil n. «i7.

(2) Kriieitiir itd ii. liii.

(3) lii*iii'itiir nd ii. ti.').

54 PROLOGI QUAESTIO III. ART. IV.

illius * sub ratione * esseniiae est perfectior cognitio *de Deo*"
({uam cofjnitio proprietatis attributalis, quae se habet quasi
passio huius natiirae, secundum Damasc. lib. I. c. 5.

h) Secundo, quia si illae proprietates realiter differrent
ab essenlia, essentia esset realiier causa ipsarimi; ergo sicut
differunt raiione, ita essentia de sua t^atione habet rationem
incausati: illae autem licet per identitatem cum essentia sint
incausatae, non tamen secundwn suam rationem formalem
primo includunt incausationem sui.

c) Tertio, quia illud secundum suam propriam rationem
* formalem * videtur esse actualius in se, cui magis repugnat
communicabihtas ad plura ad extra : sed esseniiae repugnat
conimunicabilitas ad plura ad extra, et nulli proprietati attri-
butah, nisi quatenus est illius essentiae, vel idem illi essentiae
in qnantum infiiiitae.

d) Si vero dicatur quod quaehhet proprietas est infinila,.
et ideo incommunicabihs propter infinitatem ; co?2/rrt, infinita&
isla est in eis propter identitatem earum cum essentia, sicut
ex radice et fundamento omnis perfectionis intrinsecae.

67. (II) — Neque sub aliquo respectu ad estra. — Contra
viam etiam de respectihus ad extra [n, 64 a] potest argui sicut
contra alias duas vias; sed facio rationes speciales:

a) P r imo, quia respectus ad extra est respectus ra^/o>2/s.*
sed scientia non considerans subiectnm suum sub raiione reali
non est realis, sicut nec Logica est realis, hcet consideret de
rebus ut eis attribuuntur intentiones secundae; ergo Theologia
non esset realis: * quod est falsum *.

b) Secundo, quia absolutum et respectivum non faciunt
aliquem unurn conceptum per se ; ergo conceptus aggregans
illa duo in se est conceptus unus per accidens: nulla autem
scieiitia prima est de conceptu uno per accidens, quia talis
praesupponit scientiam de utraquc; parte, et ideo si scientia
subalternata sit de aliquo uno per accidens, praesupponit duas
tractantes de partibus illius totius separatim; si igitur Theo-
logia esset de tali uno per accidens, posset esse alia prior
ea, quae esset de conceptu uno per se.

c) Tertio, nulhis respectus ad extra videtur Deo neces-
mrio convenire ; ergo nihil theologicum necessario conveniret
Deo ut est subiectum Theologiae. — Prohatio consequeniiae :

PRuLOOI QIJAESTIO III. AHT. IV. ';»

(jiKxl conveiiit alicui siih niiioiio moii sibi ii«»coss;irjo iiili;»»*-
reiitis iioii ('onvj-njt ilii noo'<s;irio: s»hI *orniiis* r»'si»»ctiis a«I extra
ost liiiiiisino«li ; riizo, olc. Rl ita iiiilhi vorilas tlii-oioj/ica n»HM*s-
sarin ♦•ssot. — Kt luioc coiirlusio prolialiii- |M'r priinnin <'t se-
cu/nlfnn ratioii»'s j»ositas :i(l priniaui f/uat^siiotwin, srilic»'l «le
riitione prirni ohiecti (ri. i'^'* n . <'f nnfi^ \t,f/ nm rinfir.-n-
hter [ib. b].

08. — Sed sub ratione qua est « haec essentia». — Coiu-rtlo
ipihir tpuirtuin in«»ml»rum, scilicr-t, «{iiod Tli»'olo«:ia ♦•sl «ie I)eo '
sub nitione qua est haec essentifi, sicut |M'rrectissima scienlia
essft (ie liomiiie si esset swundiim «jiiod Jiomo, iion aut»'m
siili ;ilif|ii;i ralionf if/iiversali vei acriftenlali {\).

()l>. (''2) — Habitus evidens ex obiecto — non evidens. — .\«i pri-
niam f/unestifinem n. 10] de Tli»'olo<ria nostrfi dico, <|ihhI ijuaiitio
lialiitiis est in aliijuo int»'ll»'ctii hfibens eritlentifini ex obieeto,
lunc iirimiim olii(vtum illius lial»iiu<. nt >'sf /liius, noii lantum
conli/ief rirhuiliter illum liahiliim. ^««»1 ut iiolum illi iiil«'ll»'ciui
contiii«'t ijisiiiii li;il»ilum, ila ijiiod noiitia ol»i«rti iii illo iiil«'lli-ciu
conlin«'t eridentiuin * isiius * habilus, ut iii illo iiih^llti-lu; ijuia
iiil«'llt'ctiis co;iiiosc«'iis tai(M)bi('ctiim jM»t«'st «'licere oniii«'m c«niciu-
sioiiiMii liuius lialiilus. — In liabitu vt-inji/tv hubente eriflentiinn
e.r obieclo, scd ♦ tanluiii * c:iiisatam aliunde ijuam aii ol»i«\'to
noto, iion <»jM)rt«'t d;ir«> jirimum ol»i«>ctiim cius liaiM'iis duas di-
cfas condilioiics. immo n«'utraiii «»i»ortet darc. ijiiia j)«'riiid(^ ♦'st
luibilui. ut iii /loc, ;ic si ««^sel tl«' continf/entibus, tjuae n«'Ulro
iiiodo liabeni (»bi«'ctiim j»rimiim. T;ili fr^) lialiiliii iiori eviticiili
♦'\ obiecto ibitiir subifctum jirimum. il«' tjiio nolo j»rimo, id
♦^si jwMteclissimo. * v«'l jirimo. id esl. cui imiiH^di;!!»' insuiil j>ri-
ma«' vt-rilates liaiiitiis illiiis ♦.

70. -- Theologiae nostrae, ut nostra est, obiectum est ens in-
finitum. — Tli«'oloL'i;i aui«*iii iiostra (n. TiTJest li:ibiHis non hn/>ens
eriiientinm e.v obieclo: «'liaiii ill:i ijiia»' «'sl iii nobis d«' llieo-
l<»i:ricis neccssariis non ii»;i^'is, ut in iiobis lialjol evi«l«»iiliain
«'\ obi«'clo c«tjrnito ijn^im iila ijuac «'St A*' continfjentibus;i^r\io
Tlieolo^i:i«» nosir;ii', /'/ nosfrn est, iioii ojiortel «i:«ri ol)i»vluin
jiiiiiiiim iiisi jirimum iioiiim, il«> <jiio iioto iiiiiiKtiiatt» ctf.Mio
si;iiiliir |,iirii;i«' v.iit ti"< llltltl {»rinium llttlum isf r.K itifiiii-

56 PROLOGI QUAESTIO III. ART. V.

taui; (luia isle est conceptus porfectissimus quem possumus
liabere de illo ({uod est in se priinum subiectum (1). Quod tamen
neulram praedictarum conditionum habet; quia non continet
habitum nostrum virtualiter in se, nec multo magis ut nobis
notum continet ipsum habitum. — Taraen quia Theologia nostra
de necessariis est de eisdem de quibus est Theologia in se, ideo
sibi assignatur subiectura primuin, quoad hoc quod est veritates
conlinere iii se, et hoc idem est subiectum Theologiae nostrae
<]uod est piimum subiectum Theologiae in se; sed quia illud
non est nobis evidens, ideo non continet istas ut nobis notum,
immo non est nobis notum.

Si arguis : ergo non est primura obiectura nostri ha-
bitus, respondeo: verura est: non est primura subiectum da^s
evidentiam, sed * est * subiectum primum conlinens omnes
veritates, natum dare evidentiara, si ipsum cognoscere-
tur (2).

Et haec dicta sunt ad duas quaestiones de Tlieologia ne-
cessariorum.

Artigulus V.

DE PRIMO OBIEGTO THEOLOGIAE GONTINGENTIUM.

71. C'^) — Assignatur ratio primi obiecti Theologiae contingen-
tium. — Nunc autem videndimi est de veritatibus contingen-
iibits theologicis [n. 60], quid sit primum subiecium Theolo-
giae. — Et quoad istas dico, quod nullum subiectum virtualiter
continet veritates nisi necessarias de ipso; quia ad contingentes
de ipso aequaliter se habet ex se et ad oppositas (3). Tamen
* respectu * contingeniium est ordo: quia aliqua est prima vera
contingens; et ita subiectum primum multarum veritatum con-
tingentium potest poni illud de quo primo, id est immediate,
dicitur praedicatum primae contingentis, quae est quasi pri-
mum principium in ordine contiiigentium, vel * de quo subiecto
immediate dicuntur * praedicata piurium primarum contingen-

(1) Cf. infr. d. '^. q. 2. n. (17)

(2) Cf. d. 3. qq. 1 et 2.

(3) Cf. Quodlih. q. 7. n. (10).

PROLOOI QUAKSTIO III. ART. V. .'»7

tiimi, si i)liir«'s siiiit priinaf; * coiitiii<^t'iilos *. Uiciliir out«Tii
'priiHnni subiectnin pri/nae veritalis continyentis quo»! vi-
sum ut talo iiLitum «'sl pritno rideri coniunf/i ciini pnte-
ilic(i/o iilo; ({ui:i primiim iiotum iii roiiliii^nMitiliiis iion «>st nisi
p(.>r iiituitioiicm cxlnMiioriim; <>r<;o primum iiituihilc, ciii iiisit
primum i)ra«'(licatum primac V(>ritatis (•oiitiiiu:(>iitis. cst pri-
mum suhiectum omiiiiim vt>ritatum coiitiii^«?iitium «irdinata-
rum.

72. - Obiectum prinium Theologiae contingeutium in se, in
Deo et in Beatis. — Ex his ad propositiim dico, (pKjd essenlm
divinn csl primuni suhiectnm Tltcohtjiae continyentis, cl
Ikk: mod«) sumpla (pio pra«'dicliim est ipsam esse subiectuiii
priiiium Tlicol(j^Ma«' ttecessariae [n. ()8j; et hoc tam liuius
Tlicoloiriac coiiticeniis in se, «|uam iif cst in inlcllcctu diritio
ct fjcnffjruin. Totius icitur Tlic(»ln^ri;ie, in se et Dei oi bea-
torum, primiim suhioctum cst essentia dirina ut hnec. (^uiiis
vi.sio iii hcatis cst siciil iii Metaphysica cof.niitio enfis; et ideo
hcala visio non csl Thcolo^-ia («i, sed esl (juasi pcrfocta iiicoui-
plcxa appiv^hciisio siihiccli, pracccdciis iiatiiralilcr sciciitiam
Thcoloi^Mac (f>).

7;{. — Obiectum primum Theologiae nostrae contingentium.
— Suhicclum vcro Thcoloj/iae nostrue contingentis ridetnr
idciii sufnectuin primtim (piod ct tiecessariar, et hoc rnodo
siipra cxposito ^11. 7()|; (juia ikui uI (■oiitiiiciis virtualiter in se
hahitiim, cliamsi iiiluilivc vidcrclur, sed iit coj;iioscihil«> a iiohis
proximum illi ciii iiiluitivc ikiIo iialum es.sci i.ra«.>«licaliim jtri-
iiiac coiiliiicciilis cvidciilcr iiics.se.

Cotitru, vidctiir (jikmI Vcrftum sil suhi*'cliim adae(|uatuiii
Th«'(»loc;iae contiHf/cnfiinn, lam illius coiitin}.,'eiilis tn se, «|uaiu
iil cst iii iiilillcctii diritto, (|uia csl primuiii suhicctuin oniniuin
irliciilorum rcparalioiiis iiostrao. — Respondeo: alitjuod con-
liiip'iis polest priiiio dici iW l':iirc. et ali(|u«Ml «le Spirit»» SancU»,
«'I alifjiiod yW l)co liiiio, ut <-/v.>r;;r ; eruiit i;;itur jMTsonae (juasi
parl(>s suhi(>cli, sicut cliaiii alii|iia ii«'ce8s;iria sunt priiii«» v»M'a
(h- divcrsi^ pcrs«»iiis.

(i«) VA. \'i'ii. rntJiri/nrifii.
lA' l''il \ rii riitfiriiiiriiil III

58 PROLOGI QCAESTIO III. ART. VI.

Articulus VI.

DEMONSTRATUR CHRISTUM NON ESSE ADAEQUATUM
TIIEOLOGIAE OBIECTUM.

74. ('M — Argumenta contra primam opinionem. — Ex prae-
dictis apparet improbatio illius opinioiiis, qiiae ponit Christnm
esse prbnum subiectum [n. 51]; quia a) tuiic veritates necessa-
riae de Patre et Spiritu Sancto non essent theologicae, pula :
Pater generat, Spiritus Sonctus procedii; nec veritates ^o^-
tingentes de eis, puta : PoAer creat 'per Filium, Spiritus
Sanctus temporaliler missus est visibiliier et invisibititer ;
nec veritates necessariae de Deo trino, ut quod esi omnijio-
tens, immensus ; nec contingentes, ut Deus creat, gubernat
mundum, remittit peccata, punit, proemiat. — Et huiusniodi
consequentiae omnes probantur : quia ad nullam scientiain
per se pertinet alicjua veritas nisi sit, de subiecto priino, vel
de eius parte subiectiva, vel integrali, vel esseirtiali, vel de
aliquo essentialiter ad subiectum attributo: sed patet (juod
Pater vel Spiritus Sanctus vei Trinitas noii est Christus, nec
pars aliqua aliquo dictorum inodorum, nec attribuium ad
Christum essentialiter : tum (juia Christus cum dicat duas na-
turas, et hoc iii quantum est sidjiectum, secundum ponentes il-
lud, sequitur quod ut hal^ens naturam creatam erit essentia-
liter prior Patre vel Spiritu Sancto, vel Trinitate, quia essen-
tiaiis attributio non ost iiisi ad essentiahter prius: tum quia
Christus secundum divinitatem eliam non haliet aliquam talem
prioritateni, secundum quam possot Paler vel Trinitas ad Cliri-
stum attribui.

b) Contra istam oXv<xm opinionem sunt duae rationes ul-
timae positae supra in solutione secundae quaestionis contra
opinionem de respecta ad extra [n. 67 b, c].

c) (^ontra idem est prima ratio posita ad solutionem
primae quaestionis [n. 62 a]-, quia veritates necessariae de
Patre et de Spiritu Saiicto et de Trinitatf^ inipossibile est
contineri virtualiter primo in Christo, (juia si Verbum in-
carnatum non fuisset, dlae veritates necessariae nihil minus
fuissent. — Tertia etiani ibidem [ib. c] valet ad hoc, quia

PROLOni (jUAKhTIO III. Al!'I. VI. .')!>

non css(>l tradnitla liic ali<{ua iKitilia do D<m>, iiisj ut iii(-lii*lilur
iii Christo, hoc est «lo Verbo lan'>(tn, ct ila iion oss«'t fiistiti-
clissimn nolitia df I)<'o (|ua<' tradi j)oss»?t; iuitur «^«''.♦•l alia
prior nMjuir<'iiila.

('•'>) <lj A(l JKJC otiam laciuiit alitjuoc pnrsunsiones loi ji. <»:?]
l)fjsita«', ijiiia ista Hnilns «jua»' «'st Cliiisti ut «'sl snjtpositnm
iinnm iii diiahus iiaturis noii «'sl uiiitas nflerna: istaiii aui«'nj
oixjrl<,'t |ioii«'r<; roriiial«'rri iinilal«'iii priiiii sulii<'cli ; «'ri.'o jirirnum
subiocliiiii ui |iriiiiuiii iiuii «'st ali«|uid n<'f«'riiurii

Illa «'tiaiii pcrsuasio d«' /^ide vi«l«'lui coinlud«'re; iioii «'niiii
«'st trcjlihnn vd Vfiiim llicolo^iicum lninc lntminem rsse cru-
cifi.rnin, ikhi implicaiKlo V«'rl)urii iii sultK'ct«.. <|uia liUuC ho-
miiK-iii iii ciu«"<! p()lii<'ruiil lud;ici ii.ituralitcr videre. S«hI cr<»-
dituiii <'st «'I vcriim (lic<)|o<ricum \'crl)um «^'«se homiii<'m <!<'
Virjrinc riatiim, \'i'rl)iiiii <^sse hoiiiinciii criicidxum, \'<'il)Uiu
ess<' hoiiiiiHMii ^«'sur^^-cni^^m. ef sjr «h; :diis arti«'ulis jicrtiu«'iiti-
hiis ad liiimaiiiiatcm. P<'rtiii<'iit<'s aut<'m a<l l)ivinilat<'in j);it<>t,
ijiiod iioii conv<'niiiiit jjrimo (Jliri^to i:l (ihrisfus <^<i, s«h1 alitjui
aliis jicrsonis, aliijui Tiiiiifafi.

l''r^'"o ohicctum ndneqnn/nm Tlwohnjint mm est Cltnstns,
s«'d aliijiiitl ijuasi comriiuin' Verbo, d<' ijuo jn-imn traduntur
aiiiciili j)<'rtiiiciif<>s ;id rejinrnlionem,f{ l*afri cl Sjiirifui S;incto,
scilicel dc (juihiis suiit ali<jiia<! tli«'olt)i.Mcac v«'ritat«'s.

7.'). — Piaedicta exemplo declarautur. — \i<l«'tur ic^iiunli-
c<'iidum, (jiiod sicut si in Mcdicina c(jrj)Us humaiiiiin sit jiri-
muiii suhicclum, (lc (juo considcialui- ihi, * ul * jiassit). saiiitas,
<•( iiilliriiifas. »^1 sj)«'('i«^s corjioris huriiani (>ss«miI «orjius sic mi-
xlum (!t sic, jiufa corjms sani/ninenm <>t corjms j>lilei/mnti-
cn.i/i, <'lc., hoc fofum, corjms sanijninenm sannm, non esset
jirimiim suhi<'cfum: iiim (juia iiimis jurticulare: tum «luia in-
cliidif jiassioiK'!!! coiisidcran<lani dc sulii<>ct(j, <jua<> non |)Ot(^st
<'s.sc i-;itio suhiccti, (juia suhi<'cfum ut suhK'ctU(n est prius na-
fuia i»;issi()iic, cl il.i jussio «'>si't jjrior seijjs;!; el breviler
(juiihpiid dio-retiir dc aliijun Mc<licina tradila, scilicet <juin1
csscf dc i;ili j)articul;iii ct d«' ciit«> jicr acci(l(Mis, s;illeiii iiu-
jiossihilc css«'t jiriiiKim scienliam dc corjiore hominis cssc de
corjiorc homiiiis snni/ninro sano: imino, si i|u:i essel dc ijjho,
ali;i j)oss<'l <'ssc jirior, sive d<> coijM^rc homiins in communi ;
«jui:i ij)sum iii commuiii h;dict aliiju;is jjassioii.^s co</ik)sciI»iIcs

60 PROLOGI QUAESTIO III. ART. VI.

de ipso per rationein communcni, ut est prior inferioribus,
sive de eorpore mnguineo, cuius ratio est naturaliter prior
coryore sanguineo ^ano; et ista ratio prior continet virtua-
liter aliquas passiones de corpore tiorninis sanguineo sano,
quia eius ratio praecedit corpus san^uineum sanum. Ita in
proposito, Christus dicit verbuni hoyninern, secundum Damasc,
lib. 3; ante igitur notitiani quae esset de Christo ut de primo
subiecto iiata esset alia esse prior de Verbo, si qua sibi insit
per rationem qua Verbum, et ante istam alia de Deo quan-
tum ad illa quae insunt per rationem Dei, ut est communis
tribus personis.

Si igitur Theolooiam teneraus secundum se esse primam
notitiam, ipsa non erit primo de Christo; et si aeque est de
veritatibus communibus et propriis tribus personis, ipsa non
erit de aliqua persona ut de subiecto adaequato, sed de Deo
ut est communis triiiius personis (1).

Et tunc salvabitur quod omnis veritas theologica vel est de
pr-imo subiecio, pula, quae inest Deo per rationem Dei: vel
quasi de parle subiectiva primi subiecti, puta, quae est pro-
pria alicui personae: aut de aliquo quod attribuitur ad su-
biectum primura, vel quasi partem subiecti, ut puta, de creatura
quantum ad respectum quem habet ad Deum ut Deus, et de
natura assurapta quantum ad respectum quem liabet ad Ver-
bum suljstentificans.

76. ('6) — Proponuntur argumenta alterius opinionis. — A liter
taraen ponitur Christum esse subiectum primum, secunduni
Linconiensein in Exaemeron, et hoc ut Christus est unum tri-
plici uniiate: quarum prima est ad Patrem et ad Spiritum
Sanctum, secunda Verbi ad naturam. assumptani, tertia
Chrisii capiiis ad membra (2).

a) Et pro ista opinione de Christo videtur esse prima ratio
posita ad primani quaestionem et penultima [n. 62]: quia
septera articulos fidei pertinentes ad humanitatem non con-
tinet Deus ut subiectum, quia per naturam Divinitatis non con-
veniunt Deo: illud autem sul)iectum primo continet passionera
per cuius forraara passio sibi inest: Christus autera et istos
continet, quia secundura huraanitatera sibi insunt; et praetpr

(1) Vid. n. 68.

(2) Cf. III. d. 6. q. 2. n. (3). — Beport. ib. n. 2. — De Rer. Princ. q. 25

PROLOni «JUAKSTIO III. AHT. VI. 01

lioc (Jliristiis contiiH-t icalitrT Jilios ixTtiiK-iilcs jni Ik'itofem,
i(iii:i .s<;('Uii)luni hiviiiitalciii ilhi (licuntur incsso sibi.

0) Itcm, subicctu i)artiufii (iocliina»' <l('l»ont continori sub
subiccto Itjtius, vol ut iiarles sul»ipctiva«% v«>l ut i|Uiisi intejjrra-
les: non aut«Mn coiitin«Milur sul» l)co sic ut suhiccta partiuin sa-
cra«^ Scri|)lura«?. — Qu(mI />/v>/y^//;<;- |K'r niossas niultas in |)riiici-
piis lil)r(jruiii assifiirnanlcs caiisas inatcrialcs ali«juas, (|ua«* non
siiiil ;ili(iui«l Dci, undc supcr Oscam liicit Crlossa, iiikhI malc-
ri;i lihri Osc:i(> csl deccnt tri'/jif.\.

c) l'ra«'tcr«\i, iii ali<|U(j liljro Scriplurac iiiliil proprium «l»*
iJco narratur; <|uia milliim racliim ibi narratur ubi nNiuiratur
ex partc D(?i ali<|iii(l, nisi inrtu«Mitia tantum j,'eneralis: cr<jro ta-
lis lil)«M- noii cst (|r Deo.

11. — Soivuntur. — n) A«l primnin dico, (luod veritatcs
enunciatac (■o/ilinf/cn(er dc (^liristo in miUo siilticcto c<jiitiii«Mitur
virtiialit«M\ sicut sul)i«'ctuni «licitiir conliiien' passion«Mn, «piia
limc iii«'ssenl necessnrio ; taiii«Mi lialj«'iif ali<|U(Ml subiectum. «lc
<|uo imiiie«lial«> «Miunciantur «>t priiiio; illiid cst Verbum: iiam
vcrilates llwolo^ricae «1«' lncariiali«)ii«', Passi«)iic, .Nativitate, etc.
simt isliic: Vc)'hu)n est fnctuni liomo: Vcrbum est homo nntus:
Ver/jcni cst fioino pa.ssu.s, «'lc.

Cum dicis: passio inliacr«'l sccini«iuiii iialuiam liumaiiita-
tis, rcspondco : liumaiiitas iioii cst ratio i)iimi siibi^^cti, ad
<|Uo«l sl«'t r«'s«)luti«), s«^«l esl «iiiasi ])nssio prior, m«'«liaiis intcr
piimum siibi«'ctiim islarum v«'rilalum, «|uo«l cst Vcrbum, cl
alias i)«)sb'ri«)r«'s passioiics, ut nntu.s, «'tc. I*at«>t cnim <|u«kI hu-
nnoiitns noii p«)l«'st csse rati«) subi«>cti r«>sp«>clu passioiiis priniae
«jinie est esse incar)uitn)n, «|uia illii«l diciliir de VerlK», non
pra«'iiil«>ll«>cla liiimanitatc iii ipso ut iii subiccto.

I)} .\(l sccu)idu))i «lic«», «(ii«i(| sulllc('r«'l scienliae siibiivlorum
piirtialiiim atlribiilio ad primiim subi«>ctum, «lualis attribuli«>
ad hciiiii pot«'st salvari «Miiuscuiii<|U«' iiial«'riae assi^Miala«> |mm"
(»l«)s.sas a<l(liiclas.

.Mitcr laiiieii potest dici, t[\u^\ mat«'ria cuiuslilK»l libri cst
Dctis, (|c i|iio ibi iiarr:iliir <|u«»modo ^'eiius liumanum ^uUTiia*
verit; sc«l H;,.ns vcl pers«tii;i ^'ub«'riiata csl materia ivinola; el
it:i inl«'lli;jr«>ii«l:i«> siiiit (ih^ssa^' lales.

^'") c) Vrv lioc pal«>t a«l (crtium, tjuia iu«l c.sscl aliquis li-
b«<r milliim Dci iiiir:i«iiluiii oontin«Mis, lainiMi «(uililtcl coiilinet

{)•> PROLOGI QUAESTIO III. ART. VII.

])rovicleiitiain et <4'ubernationeiii Dei circa lioniiiiem in communi,
vel (ietermiiiatam {zentem vel personam, in tantum quod si
eamdem historiam de Piiaraone scribat Mo3'ses in Exodo, et
aliqiiis Aegyptius in (^bronicis Aeiiyptiorum, subieclum histo-
riae Moysi est Deiis, de ({uo traditur ibi gubernatio hominuni,
misericorditer liberando ludaeos oppressos, iuste puniendo Ae-
gyptios oppressores, sapienter ordinando Ibrmam liberandi
congruam, ad hoc ut populus liberatus logein gratanter acci-
peret, potenter sibi propria signa faciendo. Subiectum vero
historiae Historiographi esset regnum, vel rex, vel populus
Aegyptiacus, cuius actiones et casus circa ipsos contingentes
ipse intendit scribere, ita quod incidens est sibi quid Deus fe-
cerat, sed principale quid gens sua fecerit vel passa sit. Prin-
cipale aulem est Moysi quid Detis egeril vel permiserit, sed
quasi incidens est sibi circa quam materiam hoc contigerit.
p]t dato qnod alicubi nullum miraculum enarretui-, tamen quid
Deus permiserit assistendo secundum comraunem influentiam,
et non irapediendo, hoc principaliter intendilur in libro illo
in quantura est pars Scripturae, et qualiter illud convenienter
ordinatum sit ad bonum alioruin, si fuit ordinabile, vel iuste
punituin, si fuit raalum. Hoc frequenter additur in libro eodem
vel alio, aut si permissum fuit, nec hic punitum, non tacet
Scriptura aUbi de illo in generali, quod alibi punietur.

Artigulus Vll.

SOLVUNTUR ARGUMENTA PRINCIPALIA PRIMAE ET SECUNDAE

QUAESTIONIS.

78. (18) — Ad arg. primae quaest. ex I. via n. 47. — a) Ad
primum argumentum p}-imae quaestionis: ad Boetiuni dico,
quod loquitur ibi de subiecto accidentis, et non de subiecto
considerationis (1).

bj Ad ahud de IL Phys. dico, quod intelligit de materia
ex qua, * quod ipsa et efficiens non coincidunt, et non intel-
ligit de materia * in qua vel circa ({uam. — Vel melius,
quod subiectum scientiae secundum veritatein non pertinet ad

(1) Cf. IV. d. 12. q. 2. n. (5).

I'HUI.U(.1 (Jt.Vl-JslIO III. AHT. \1I. iHi

^'('nus Cdimne inatfi-idlis, s<'<l ;i(| j;»mhis causfie efficienlis ; iW-
ciliir hinicii siihifctuin s<'i«Miliy«' nidtfria |»f'r i|iiuiiiii<'irn simi-
lilutliiMMii ad r;icliuin'iii, iihi siniul coiicurniiil ratio nljiecti circn
(jiiod (.'t raliu i/mliTific suscrplirac, i\u'yj ractio (*st acliis tr.in-
si*Ms (>.\lra. .Non sic osl (U; actu jiroprio scicntiac: laiiicri iii-
lcilii.Mliir transire, (|iiia noii trM'iiiiiiatur iii 8«', hc^I a*l aliud
circa (pKnl est, liccl iion recipiatiir iii illo circa (jikmI »»sl, s<'(l
niaiicl in sciciilc Kt proptcr lianc proprictalcin inatcriac, s<'i-
licct C8SC circa (piud, suhicctani dicitur nialeria rfsjM^ctii
sciciifia»' ct actns cius; * (juia ct artilcx circa aliquid opera-
tur, ct iii codcm rccipitiir cius (actio: ratioiH! |)rimi dicitiir
sul)iccluni malciia iii scicntia; iiuii ralionf secundi, (juia actus
sciciilis iio'i traiisit *.

r) .\i\ iliiiij d<' /. Pnslcr. dicu, (JU(J(I suliiccluiii cuiiislilM't
sciciiliac natnraliter invcntac cst ;iIi((iiiH| unirersale, idco
sul)icctuiii t;dis sciciili;ic uj)ortct (piod liahcal partes suhieclivas.
Isliiis aiil(Mn .sciciitiac subiccluni cst esscntiu haec ut siiujula-
ris, (juia iinpcrrcclionis cst in natura crcala universali, (pujtl
iii iiiiiltis sin^.Milarihus dividatiir; ista i<zitur iiii|)crtcctiont.' ablata,
rcMuiiict (pi(jd isl:i cssciitia cst scibilis sinc divisibilitate cius
iii iiarlc^ siil)icctiv;»s. — T;iin(Mi possct dici ijiiod personac
ilirinac sunt i/uusi parlcs siil)icctivac ipsius ♦'sscntiac divinao;
.sod c.ss(3ntia iii eis iiun nunicratur.

Quod aiitcin udditur dc jtassionihus, dicunt aliqtti, i|Uixl
atlrihuta suiil i/uusi passioncs liuius csscnliac. Scd hoc
non ralel, (jiiia * uiniic jittribiiluin /'/ hoc potcst per sc sciri
tbcolojjficc i\i' l)co, licct aliipiod iit confuse cocfiiituin sil incta-
pbysicc co;jiiiluiii dc ipso; sicut ciiiin !)• us sic cl sic, id osl,
ut ///(■ cl iit con/use co^Miiluni. pcrtinct ad Tli»?olo«,Mcum «'t
Mct:ipbysicuiii, ila ctiaiii iiuodlibcl attributuin sic ct sumptum
cst ipiasi considcratio nttributoriiiii iiaturaiiter a iiobis intolii-
iribiliuin cst considcratio nictapliysica ; non sic autcm attrii>ula
t;»iiluiii C()nvcni(Mitia liuic oss«Miti:ic ut hueCf ot non oi ut a nobis
luiiif iialiiralil(M' iiilclii;.Mlur, scilicct coiil'us<» * («).

irt) Wiui : ('(HiHiiitTittio itltrilititoriiin luitiirHlitor it iiohiM iitti*lli);ibiiium
<*Ht coiiniiirratio int*tn|i)iyMic>t. iiini siiit Hliqiiit iittrlbiitA |N<r m* tNntiiiii ron-
vt>nii*ntiu liiiio (*8Hi>iitiii(* iit harr, (*t non tit n iioliit nnnr nMtumiitcr intrl*

li^itiir confuHt*.

04 PROLOGI QUAESTIO III. ART. VII.

Quod autem additur, quod passio est extra essentiam
sitbiecti, haec est vera ubi passio est realiter causata a sub-
iecto; sed in Divinis illud (juod habet rationein passionis nou est
causatum, quia per identitatem transit in essentiam; tamen
quantum ad scibilitatem scitur per essentiae rationem, ac si
esset realiter distincta ab essentia.

Quod tertio diciiur de principio subiecti, dico, quod non
oporlet principia scihiUs esse principia in se ipsius subiecti ;
quia entis in quantum ens, quod ponitur subiectum Metaphysi-
cae, nulla suiit principia, quia tunc essent cuiuslibet entis; sed
oportet cuiuslibet subiecti esse principia per quae demonstren-
tur eius passiones de eo, ex quibus priiicipiis tamquam ex
mediis demonstrationis formantur principia complexa, sicut
propositiones per se notae. Hoc modo cuiusHbet subiecti pos-
sunt esse principia, quantumcumque inprincipiati respectu sua-
rum passionum.

79. (19) — Ad arg. primae quaest. ex II. via n. 48. — a) Ad
alia secundae viae: ad primum dico, quod illa auctoritas
exprimit materiam huius scientiae in communi, non subiectum
primum formale, * esse res et signa huius *.

b) Ad aliud dico, quod quicumque sensus in una parte
Scripturae non est litteralis, in alia parte est litteralis; et
ideo Ucet aliqua pars Scripturae habeat diversos sensus, ta-
men tota Scriptura habet omnes sensus istos pro sensu lit-
terali.

c) Ad tertium dico, quod argumentum est ad oppositum
dupliciter: primo, quia ?i07no ponitur subiectum Moralis scien-
tiae vel Medicinae, pro eo quod continet virtualiter omnes
veritaies illius scientiae; nam corpus humanum continet vir-
tualiter rationem sanitatis; ideo enim sanitas hominis est talis,
quia corpus humanum est sic complexionatum; simiUter anima
hominis continet virtuahter rationem feliciiatis naturalis * ho-
minis *, sicut patet ex 1. Ethic, ubi ex ratione animae concludi-
tur ratio felicitatis naturahs hominis. Non sic homo continet
rationem finis huius scientiae; quia flnis supernaturalis vel
obiectum eius non includitur in ratione hominis; et ideo non
potest esse subiectum huius soXenixd^Q primum. — Secundo sic:
hoino est flnis ultimus istarum scientiarum, ad quem tam sa-
nitas quam felicitas naturalis ordinatur. Probatio : quia omnis

1'ROLOOI (JIAKSTIO MI. ART. VII. tJ5

jiinor (•onciijiisiMMitiyc i^raosiipponit amoroiii aiincitiaod): saiiitas
aiitoin vol (■«•licitas ainatur ainoro conciipisciMitiaf ; idco illinl
qno(l ainaliir ainorc ainicitia»; *a concupis^-iMito «'.st nlliinior *
fjiiis r(iiarii aliijuod illoruin : sc<l istiid esl corpus, ox iiiia parte,
ct aiiiina cx alia; ifjitur si lionio sccundurn corpus vel ani-
in;iiii «!st .snbicctuin liuius sciciitiao, s«,'(|uifiu' i|ii<mI finis »^t sii-
Wiccluni liuius scicntiac.

(l) Ad quartuiii dico, ijiKjd priiiia propositio est lalsa :
«piia niliil aliuil cst linis sci«'nlia«j «|uain attinf.'«'r«' pcr actuin
|)r(jpriuiii obi«'ctuin illiiis scicntiae; noii «puj«l iii«lucat ali«juain
rorniaiii pcr actuin suuin in obicctuin, «luia .sci«Milia non est
ali«{ua (lualilas factiva.

«0. (-20) _ Ad arg. princ. secundae quaest. \\.h\. — a) A«l pri-
uiuui arf.nini«'iituiii .secundae quaesfionis, «piando arf^aiitur imm-
IIuf:oiieiii et Cassiodoruin, dicitiir, (pi«>d lo«piiiiitur liic iion de
fointuili suhieclo, s<»«l de maleria proxinui, d«' «|ua tlillusius
tractatiir iii Scripfiira, jiropt^M' ordincin iiniii«'dialiorcin ipuMii
liabcl ad nn«'iii.

h) Ad secundum dico, <|Uod M«'tapliysica non «'st •!«• l>c<j
taiiii|uaiii lU' primo suhiec/o. -- Quod prohatur: «juia pract»'r
sciciilias specioles ojiortet css«» aliijuaiii cominuncin^ iii «(ua
prob«)iitur in comniuni oiiinia «juac suiil communia illis sjn^cia-
libus; ii:itur |)ra«'lcr sciciilias sp«'cial«^s «^jiortet «•ssc aliam com-
miiii«'in d«' entc, iii (jua tra«latur cofrnitio passionum d«' cntc,
«puu» sujipoiiitur in aliis sci«'iitiis sj>«'cialibus; si ifjitur alitjua
«'Sf naturalilcr de I)«'o, j)ra«'lcr istaiii. cst alia «lc cnlc naltira-
lilcr .scila tii ijtiaiitum «'ns,

Cum voro prohnlur, ijuod est sci«'ntia «!«• I)eo, jici- IMiiloso-
jiliiiiii 17. Mclapli., dico, (juod ralio cius sic coiicUnlit : nobilis-
sinia scieiitia «^st circa nobilissimum p'iius: v«»l ut prinmtn
ohieclum, v«'l tit <onsidcratum iii illa scicnlia pcrfecti.ssimn
itKuli) ijiio jiolcsf consid«'rari in aJKjua s<*ientia natttralilcr ac-
«juisii.i. Iicus vero iion «'st subi«'«'lum jirimum in Mclaj»hysica;
<'sl taincn (*onsi(I('ratum iii illa scicntia iiobilissimo iikhIo «|iio
jiotcst iii aliijua sci<Milia consid«'rari naliiraliUM' uc«|uisita.
('-•) fj Ad Commentatorent, I. J'hi/s., «Iic«), «juod Avjcemui. cui
contiadixil, bciic dixif, cl CAHnmcntaltir malc. (JuiKi pruhntiir

(1) Cf. n. d. «;. .|. 1? n. (.1) ■(.q(|.

ToM. !.

60 PROLOGI QUAESTIO III. ART. VII.

'pritno: quia si yli(|uas suijstaiitias separalas esse esset suppo-
situin in scientia Metapliysicae, et conclusurii in Naturali scientia,
ergo scientia Naturalis esset siinpliciter prior tota Metapliysica,
quia l^iiilosopliia naluralis ostenderet de subiecto Metapliysicae
si est, quod supponitur toti cognitioni scientiae Metapliysicae. —
Secundo, qui;i per omnem conditionein effectus potest demon-
strari de causa quia est, quam impossil)ile est inesse effectui nisi
causa sit: sed niultae passiones considerantur in Metaphysica,
quas impossihile est inesse nisi ab aliqua causa prima taliuni
entium; ergo ex illis passionibus metaphysicis potest demon-
strari aliquain primam causara istorum entium esse. — Minor
probatur: quia multitudo entium, dependentia et compositio
et huiusmodi, quae suiit passiones metaphysicae, ostendunt ali-
quod esse actu simplex, independens et necesse esse. Mullo
etiam perliectius ostenditur primam cansam esse ex possioni-
bus causatorum consideratis in Metaphysica quam ex passio-
nibus naturalibus ubi ostenditur primun) movens esse; perfe-
ctior enim cognitio et immediatior est de Primo Ente cogno-
scere ipsum ut primum ens, vel ut neces.se esse, quam co-
gnoscere ipsum ut primum. movens.

dj Ad aiiud dico, ({uod ratio fi)tis non est ratio nobi-
lissima cognitionis, sed illud quod est finis, sicut ratio fan-
damentoUs illius respectus: Deitas autem est ratio funda-
mentalis respectu flnis ut finis ad creaturas; igitur Beus est
primum obiectum ; quod concedo, et ita argumentum est in
oppositura.

Cum autein ostendiiur de bonitate ex //. Meiaph., dico,
quod si per aliquam appropriationem bonitas sit fundamentum
finis, tamen Divinitas est radicale et primum fundamentum
ipsius. Bene autem sequitur: si non est finis ultimus, ergo non
est bonum, * ergo non est bonum aliquod; * quia si nullum est
perfectum bonura, nullura est bonuin: nullura autera bonuin est
sirapliciter perfectura quod ordinatur ad aliud, quia quod est
tale habet bonitatera diminutam; si ergo quodlibet ordinatur
ad aliud, nihil est bonura. Non oportet autera bonitatem esse
propriam rationera finis, sed essentia magis erit propria et
fundanientalis ratio. — Et per haec patet ad dictum Avicennae,
VI. Metaph., quod non debet intelligi de fine, sed de ratione
fundamentaii respectu ipsius finis.

I

PROLOrfl (jUAKallO 111. A1',T. VIII. 67

Articilijs VIII.

SOLVITUR QUAKSTIO: « AN THKOLOGIA SIT DK OMNIKIS
i:X ATTHIUUTIONK IPSORUM AD PHIMIM KIUS SUBIECTUM ? »

si. (22) — Opinio ne<,'ans. - Pi-oponilni . — Ad lerlinm
iiniieatiuneiii \\\. '■>'.'>] vidcliir jirofjdbililcr poss»» dici (jnod Then-
/of/ifi non est de oinnibHs sribililjus; ({iii:i (juidditatos distiiicta»'
jili csscntia diviiia, ut est haec ossenlia sinjrularis, coiitiiient prinio
Miultns verilates de se. — Quod profjntur, quia per inipossi-
l)ili' lircuinscrijito oiniii alio, si illac (luidditalcs ('^s«'nl incrca-
tac, adliuc coiilinerciit tales veritates, sicut j^atct de linen et
de nuniero (jiiantuin ad piopositioiics iininedialas de eis. Kt
scciindiini li(»c |)osscl poni (juod in intcllcctu divino essi'iit ha-
l)ii;is disiincfi scicntiales s<x'uiiduin ralioiieni: utpotc Thcolojria
csscl, (puuii causaret essentin dirinn nt hner in intcllcclu;
(fcoinclria aiitcin iii intcllectu eius eswl ipia»' virtutc linene
cs<ct iii intcllcctu ciiis, ct sic de Arithinetica virtutc nutneri,
cf sic dc aliis.

Ifeiiiitur. — Conlrn illud ariinitu.r Iripliciter: n^ l'iiino,
(piia vilcsccrct intcllcclus divinus, pro co (juod * |M>rllceretur *
al) ali(pi() alio ah csscnlia sua ; naiii iii isto instanti naturae
iii (pio iiitclliizit liiicani adliuc cssct (|uasi in |M)teiitia ad veri-
talcs coLnioscciidas cxislcntcs iii linca, cl virluti» illius (puddi-
talis co;.Mi(jscit cas; erj^o liiiea ipiasi circctivc iinpriiner«>t co-
^Miitioncin islaruin vcritatuni iii intelltctu divino; et ita linea
essel niotiva inlcllcctus diviiii.

b) Secundo sic : Oniiiis potenliac aituahilis a divci"sis
ohicclis pcr se virtulc i^ropria coruin priiniini ohiivtuni «'st
ali(piod coininunc eis: .se<l si linea virtuto sui causaivt verila
t<Mii in iiitcllcclu divino, |)ari ratioiic •'! aliae rcs causahunt
veritatciii iii iiilcllcctu eiu.s, et ita priinurn ohiectuni inttdkvtus
diviiii cssci cns coinmune ris, cl iion csscntia divina sin^Milaris.

Nec (ohstat (pi(Ml (aU ohi«H't;i alia attnhiiuntur ad «<asen-
tiani suain; ita «Miiin alia eiitia attrihuuntui ad substanliam,
«'t faiiicn ohiccfuiii infcllcclus nosiri csl ens.

mi IVrst iii ''1, \

68 PROLOGl QUAESTIO III. ART. VIII.

c) Tertlo, quia essentia sua est primum obiectum: patet
quod noii coinmunitate praedicaiionis; er^o est primuni se-
cundum virtutem: non autem esset primum obiectum vir-
tualiter, si quodlibet aliud virtute propria imrnutaret intel-
lectum eius.

82. ('2'^) — Tlieologia Dei est de omnibus cognoscibilibus (1). —
Ideo dico atiter, quod divina Theologia est de omnibm cogno-
scibilibus; quia obiectum primum Theoloi^iae suae facit omnia
alia actu cognita in intellectu suo, ita quod in primo signo
naturae est essentia sua primo cognita in iiitellectu suo; et in
secundo signo naiurae quidditates virtualiter continentes ve-
ritates proprias; in (ertio autem sigiio sunt istae veritates vir-
tualiter conlentae in illis quidditatibus sibi notae. Et non est
ordo secundi ad tertium secundura causaliiatem, quasi illae
quidditates causent aliquid in intellectu eius; sed est tantum
oy^do effeciuum esseiitialiter ordinatorum respectu eiusdem
causae: puta, quod essentia sua quasi prius natura causat illas
(piidditates sibi notas quam veritates de eis fiant notae (2).

Exemplum: si Sol illuminaret aliquam partem propin-
quam sibi, et alia pars remotior non esset illuminabilis nisi a
Sole propter eius opacitatem, Sol tamen illuminaret partem
aliam remotam; non autem pars illuminata primo es^eX causa
liluminationis secundae; esset tamen ordo inter partem pro-
pinquam et remotain, sicut ordo eflfectuum eiusdem causae; et
tamen non est ordo causae ad effectum, quia pars illuminata
nihil agit in partem opacam remotam. !ta in proposito, hoec
esseniia Dei in intellectu suo facit alias quidditates actu notas,
et ({uasi posterius naturaliter facit veritates illas in istis con-
tentas notas intellectui iUi; tamen illae quidditates flnitae nul-
lam virtutem habent respectu intellectus divini imrautandi, quia
intellectus divinus non est natus perflci ab iUis quidditatibus,
({uia ille est infinitus, et illae quidditates finitae, et inflnitum
a flnito nullo modo perflcitur; ita quod si in tertio insianti
naturae divina natura non moveret ad ulteriorem notitiam
veritatum, nunquam infellectus intelligeret eas, quia a nullo
alio motivo illam notitiam posset habere.

(t) Cfr. Report. Prol. q. 3. n. 9seqq.
(2) Cfr. d. III. q. 4. n. (18) seqq.

PROLOOI nUAKSTIO III. ART. viil. 69

Sic fjrpo Drus de omnihus (•of/noscihili/fKs solum hahet
COf/nilionem tlu^ologicam, (jiiia liiiiturn virtiii<' pi-inii oliitfti
tlH?i)lo{^'ici actuiintis iiit<!ll«'ctum eius, ita ijuod Ttioolo^^ia I)«m
noii fst tanluin do oiiiiiilius, so<l ost otiani oiniiis (•0|;iiilio po«-
siliilis hahfri a l)«'o dc eis, ot absolut<' ipsa <'st de <iuocuni<|u<»
oiiiiiis ro;;iiilio, iioii incluilons alicjuaiii ini|i<'ir<'cti(jnein <'X s**,
<iuia i[)sa sola <l<' (lUocuimiiK? couiiosciliili iion incliidit lirnita-
tioiieni; quacliltcl aulPiii alia, ([iiia csl a causa liniitata, inclu-
dif ii<x'0.ssario liniitafioiiciii.

s:i — Non autem Tlieologia Beatorum. — S<'d de iniell<H!ti-
lnis rrcnlis hcalornm alitf*r est : (jiiia inlell<'ctus eoruiii nati
suiil imniulaii a ([iiidditatilius cr^nitis ad co^-nitionem vcri-
tatuiii inclusaruiii iii <is; <>! idco jiracter istam veritatcin theo-
lo^Mcam, ({uaiii liahcnl (!•' illis i[iii(lditatihiis ut ostensis in
essentin fJei, [lossuiif lialMTc nafuralcm co;,Miifioncni de eis ex
[)r(»|)ria iiKjfioiic carum. Theologia i'.;ifiir t/eatorum tU' >\ui-
hiisdam crcatis 7ion esl oaniis cognilio possihitis de ipsis tali
inteilectui.

(2'') S<'d duhiiim csf, aii sit dc omiiihiis * coi/iioscihilihus *, licet
ali<(ua alia sil t\i' ([uihusdam coj^nioscihilihus. — llic (lislin«.'uen-
(liiiii (^st dc Tlicolof^^^ia i)f se, et ul cst hahitus perficiens in-
ti'lli'rlinn rreatunt Itrnlnm. — f^ritno iiiodo cst de omnihns
scihilihus; ([uia omnia alia nata suiil sciri virtutc jirimi ol<-
iccfi flicoloLrici. Serundo niodo dico, (juimI ])ossihile esl eani ess«»
dc ([uocuiii([ue, iiniiio ct de omnibus scihilihus. Patct, (juia sci-
hilia omnia non sunt infinila. De farto aiifeni iion liaU»! li-
milationcm nisi <'.\ voluiifafc l)<i osfciid<'iilis ali([ui(l in ess<>n-
lia sua ; et id«.'o actualifcr Tli<»olo^Ma coruiii est de tot <jUol
voluiifaric I)ciis ostciidit cis in csscntia sua.

si. — Neque Theologla nostra. — I)»' Theolopa aulem no-
sl,(i dico, tjiiod i|)sa non rst nrtualiler ontniuni sribilium
jiro siafii isfo; ([iiia sicuf Thcohj^^ia lM»atoruiii hah<»l l<»rini-
iiiim. ifa t'l iiosira, ex votuntate th'i rt»rW«/i//.'{. Tcrminus au-
lciii |ii-a('ll.\us a volunlafc divina. (|iiantum ad iwelaliuneiu
ygrnrralem {a\) «»st coruiii ([uae sunl in s;icra S'ri|>lura, «juia
sicuf hahctiir in AjMxal. iilt. v. 18: ifui apposuerit atl hat-r,
apjinnrl ri I)t'ns plagas tpnir apponuntur in lihrtt i.v/o. I^itiir

«o »l«'rrtt iii t'tl Vfii

70 PROLOGl QUAESTIO III. ART. VIII.

Thcologia nostra de facto non est nisi de his quae continen-
tur in Scriptura, et de his quae possunt eHci ex ipsis(l).
(23) De possibiUtate Tlieologiae nostrae dico, quod non po-
iest esse de omnibus: tum propter defectum intellectus nostri
non potentis in speciali concipere raultas quidditates; revelatio
auteni secundum communem legem non est nisi de his quorum
termini naturaliter possunt concipi a nobis: tum propter de-
fectum Theologiae nostrae, quia non potest esse cum cogni-
tione evidenti de eisdem cognoscibilibus, secundum aliquos,
et per consequens de naturaliter nobis cognitis non potest stare
Theologia nostra revelata.

85. — Theologia tamen omnis est de omnibus quantum ad
aliqua. — Tamen onmis Theologia, sive nostra, sive beatorum,
sive Dei, est de omnil^us entibus quantum ad aliqua de eis co-
gnoscibiha, sciUcet quantum ad respectus quos habent ad es-
sentiam divinam ut est liaec essentia; quia respectus non
potest cognosci sine cognitione amborum extremorum; et ita
respectus qui est ad hanc essentiam ut haec non potest cogno-
sci sine cognitione huius essentiae ut haec.

86. — CoroUarium. — Sic ergo, ut vere dicatur, Theologia
est de omnibus, et est omnis cognitio, non includens im.per-
fectionem. Et ideo in intellectu Dei, qui non potest habere
ahquam cognitionem imperfectam, est omnis cognitio; non ta-
men * intellectui creato * est omnis cognitio simpliciter, quia
praeter eam potest haberi alia cognitio de ahqua quidditate
speciali movente intelleclum creatum. — Ipsa etiam sola est
cognitio de omnibus quantum ad aliqua cognoscibiUa, scilicet
quantum ad respectum eorum ad hanc essentiam ut haec: si
tamen haec essentia ut haec terminet respectuin creaturae, et
non sub ratione alicuius attributi naturaliter a nobis inteiU-
gibilis.

Et ista est forte ratio una quare non possumus scire de
intellectu creato quod ordinatur ad hunc fyiem ut hunc; quia
non possumus cognoscere respectura fundatura in natura in-
tellectuali ad istara essentiam tamquam ad finem p)roprium,
quia nec extremum ad quod est respectus (2); ideo nec ra-

(1) Noii exclusa traditione, prouti n. 4-4 in not. praemonuimus.

(2) Vid. n. 7.

FROLOOI QUAKSTIO III. AHT. IX. Tl

tjonprii ttnnf/inls n^^poclii illiiis iintiir;ie iii s«», >u la .-jiu;u |i,i-
((Uiiiilur (In i))ifff/ini'.

H7. -- Ad arg. princ. posit. n. 54 et 55. - .\<l priuiurn
arj.'uriM'iitiirii dico, (jikxI (■oiicliiilil di' 'rii('ol()<ria iioii in sr, sptl
proiit tniditiir in sncrn Scri|)fiiru, ct (h' li;ic Njquilur Aujpistimis.

AnTKirus IX.

AN THKOLOGIA SIT SCIKNTIA, KT rTRI M SrMALTEHNANS
VKL SIHALTKRNATA ?

H8. (•^tt) — Pioponuntur hic quaerenda. — lu.vta Ikm- i|uucr«>:
Llriun 'r/it'nf()(/i(i .si/ scientici in se ^ \''A (ttrntit (id nlii/Knm
scicnlifiui hdhrnt hnhifnflinr^n nfi(/fuun snl/nllrrnnnlis w|
Miljnllrrnnhtef

sl). — Scientiae conditiones. — \>\ * printnm (pntrslifjneni*
dico, i|uoil nndlKnr iiicliidit scirntin slriclr snmptn: jirinto,
• jiiod sit cognitio cr)-t(t, lioc ost alisquc dcccptioiic d dultila-
tioiic: * secxndn, (JU(j(I sit * de cog^ttto nerrssnrio: * lerttOf
(jijod sit * Cdnsntd n cnnsn rridrntr intrilrrliti : * i/ttnrlOt
i|iiod causa .sit * applicata ad cofziiitiiiii pcr iliscifrsum si/Htj-
(/i.sticnni (\). llacc apj)arciil cx dclliiitioiK' Scirr, I. l\)sterio-
rion {'.i). ritiiiiiim. scilicol caiisalio scicniiiic pcr discurstun a
causa ad sciluiii, iiicliidit iin/)erfrctioncin c.\ parlc .scienfifte,
.scilicct (|Uod sit ctlcctiis ;ic(piivocus, ct ciiaiii pofenlidlilnlria
c.\ p;irtc ititelfecfus nripicnlis

'•><). — An Theologia in se et in divino intellectu eas habeat?
— Vlv^i) 'riicolo«ji:i i/i se uoii csl scientin (piaiiluin ad nltt-
nin/n coiulilionein scicnliac; s«'d (|ii:iiituiii ;id ;ili:is ircs cuii*
dilioiics cst sciciiti:i in se, ct iii intelfrcfn tlirino.

lU. (•-") — An in beatoruin intellectu? Itruiu .onciu
scicnli;i sil (|iiaiiluiii ;i I iinnrlnin coiidilioncni iii iiitc||«rlu Ac/i-
lornin, iliiliiuiii csl.

n) VA vidcliir ipiod iion, pcr Aiii:iist. .VI'. hr Trinit.
c;ip. I(i: Fortdssis, iiupiit, rofnhites non erunt nosfrae r>>oi-
hitiones tih dliis in nfin eitnlrs ntifio' redruntes, sed < >i

(1) Cfr. Ilt. .1. -M. II (1.-J.

(2) Vi.i l>iKluriiii: iWrr. I. l'rol iiii 1-4.

72 PROLOGl QUAESTIO III. ART. IX.

scientiam nostram unico intuitu videbimus; ergo intellectus
beatorum iion discurret, et ita iion habent scientiam quantuiii
ad istam quai-tam conditionem * scientiae *.

b) Sed oppositum videtur, quia quidditas subiecti, in quo-
cumque lumine videtur, conlinet virtualiter veritates quas po-
test facere nolas intellectui passivo a tali obiecto. Si igitur
quidditas lineae visa in lumine naturali potest notas facere ve-
ritates in se inclusas intellectui nostro, pari ratione et ut visa
in essentia divina: sed omnis veritas causata in intellectu no-
stro per aliquid prius naturaliter notum, causatur per discur-
sum, quia discursus non requirit successionem temporis, nec
ordinem ipsius, sed ordinem naturae, scilicet quod principium
discursus sit naturaliter prius notum, et ut sic sit causativum
alterius extremi discursus.

Hoc potest concedi, videlicet quod beatus vere potest lia-
bere scientiam theoloi^icam quantum ad omnes conditiones scien-
tiae, quae («) omnes conditiones scientiae vere concurrunt in
cognitione beatorum.

Auctoritas August. non cogit, quia loquitur dubitative
et cum forte; nec ilhid intendit asserere, sed quod verbum
nostrum non sit aequale Verbo Dei, quantumcumque verbum
nostrum sit perfectum. — Aliter potest exponi auctoritas Augu-
stini de visione beata quae respicit tantum essentialia in Deo.

92. (28) — Qualiter in Theologia salvatur secunda scientiae
conditio, sc. esse de necessariis. — a) Sed aliud dubium est in ista
quaestione; quia sicut ad Theologiam pertinent necessaria,
sic et contingentia [n. 60]. Quod patet de Theologia nostra, quia
omnes articuU de Incarnatione sunt de contingentihus; in Theu-
logia beatorum patet, quia omnia cognoscibilia de Deo in re-
spectu ad creaturas extra sunt de contingentibus : (de contin-
gentibus autem (b) ) non videtur posse esse scientia, ex deflnitione
scientiae [n. 89]; ergo non videtur quod Theologia, ut extendit
se ad omnia ista contenta, posset habere rationem scientiae,
sive cum discursu, sive non.

b) Hic dico, quod in scientia perfectionis est quod sit evi-
dens et certa, * quia scientia est habitus necessario verus, ita
quod idem manens non potest esse quandoque verus, qiiando-

(a) Wad. quia.

(6) Deest in ed Veu.

I'HOr.OGI (JUAKSTIO III. AHT. IX. T.\

<[U(' riilsiis, sicut n<'c quarido^iiu' sciciitia, (inainliMju»! non sci«*n-
li;i, iii VII. McUtpli. In iiccossario fst (jhi«*clurii ?iece.*isarii, ita
(jiiod ncresailna iioii taiiturn («st comlitio o/v//'<7/' *. (Juo<l aul»'rii
sit tlc tteceasfiriij nhiccto, liaoc est tori(litio obiecti, nori co-
^;ff7/o/i/.s; quia (luaiitiiincuintiuo sciciitia sit de nccp.ssari(j, ipsa
iii sc j)ofcst psso coritiiifjciis ct pcr olilivioneni dcNMi. - .Si
i;.Mtiir ali(iiia alia co^^nitio »*st ccrta «!t ovid«MJs, ct ({uanturii
est i\i' so p<M|)otiia, ipsa vidolur iii sc foriiialit^M- jxM-tcclior
«juaiii scicntia, (jiiac rcfjuirit necessitnton t)hinvAi: s(^\ conti/i-
gcnliii ul jtcrliiiciit ad Tli(?olo;^iaiii iiala siint lialMiro co«;!iitio-
iMiii <ertain ot evidenton, ot quantuiii «^sl «'.\ parto sui «'vi-
dciitiaiii pcrpetiiani. — IIoc j^alct, (jiiia oinnia conliri^r^Milia
tlic(ilo<.rica siiiil iiata vidcii iii jMiino ol)i«?cto tlH^oloj^^ico, ot in
eodciii riala o><l vidcri coiiiiinctio istaruin vci-itatuiii coritinc-cn-
tiuiii: visio aiilcin «^xtrenioruin vorilatis coritiiii,nMitis ot unio-
iiis (,'oruiii iKiccssario causat cvidciitcin certitudiiicni «1«' tali vc-
rlitalc cvidonto. (jiiaiiluin ost ctiarn «'X irjrlo ohiccli theoiof/ici
osiciidcntis talia v(Ma, iiata sunt vidori in tali ohiocto pcrpcfno,
(jiiaiiliiiii cx sc csl. I;j-ilur (•oiitiii^''cntia ul iicrtinoiit ad Thcolo-
^iaiii iiata siiiit lial)(3ro i)«'rlc»ctior«Mii cof^Miitioncni (juam scien-
lia (|«» ncccssiiriis ac(|uisita.

c) Scd iiiiiKjuid corurn c«viiiti() csl scicnfiaf Dico, (Ju^mj
scciiriduiii illaiii ralioiKMii scicntiac j)ositaiii in /. Posterioriim,
tliiac rcijiiirit ncccssitateni ohiccti, non jiolost de ois oss<» scioii-
li;i; ijiii;i co^Mioscon' continc^ciis iit iiccoss;«riuni iion ost c()«j:ik>-
s{-i>\-i> (•oiiliri^'-,'ns. — Tauicii scciiiidiini (jiKjd accipil Hliilos4)plius
scicntiniii , \ II. FJhic, iit dividitiir contra opinioneux i\\ m&pi-
cio/ion, hciic jiotcsl ossc scicntia * do ois *, quia ost hahitus
ijiio (lifcrniinnte verum tliciinus.

i):{. Theolopia rectius dicitur sapientia quam scientia. —
Mairis t;uiicii jirojiric j)olcsi dici qiiod Tli«'oloj:ia socundurn
so «'st sapicnlin; ijiiia i\\' necessariis coiitciitis iii oo ipsj» ha-
hci cvid«'iiii;uii cl ii<'ccssit;»t«Mn «'l cortitudiiicni, ol ohi«H'lurn al-
lissiiiiuiii cl j)crrcclissiiiiuiii * cl iiohilissiniuni *. Ouantuni au-
lciii :i(l conlini/c/ilia liahcl cvidcntiain iiiaiiiloslaiii d«' coiitin-
'jciilihiis * iii sc visis, v«»l * iii ohici-lo thcolo^i»*») iit iii si» visis,
• t iioii cvidcnli:uii iiiciidicalarii :ih aliis priorihus: und«» nolitiu
'•oiitin^rcnlimii iil li:ilictur iii «•;» riia;:is assiniihilur intcllcctni
I>riiici|iiortiiii ijii;iiii scicntiac coiiclusioiiuni.

74 PROLOGI QUAESTIO III. ART. X.

Articulus X.

UTRUM THEOLOGIA SIT SCIENTIA SUBALTERNANS
VEL SUBALTERNATA ?

!)4. {•^•') _ Conclusiones de Theologia in se. — Ad secundam
quaestlonem (1) dico, a) quod haec sclentia nulli sabalterna-
tur ; (juia licet sui)iecturii eius possit aliquo rnodo contineri sub
subieclo Metaphysicae, nalla tainen princtpia accvpit a Me-
taphysico, ({uia nulla passio th(^ologica deriionstrabilis est in
ea per principia entis, vel per rationem suniptarn ex ratione
entis. — h) Nec ipsa aliam silri subaUernat ; quia nulla alia
scientia accipit principia ab ipm; nam qiiaelibet alia in ge-
nere cognitionis naturalis habent resohitionern suam ultinio ad
aliqua principia iuHiK^diata natur^aliter nola.

Proponitur obiectio. — Contra: i^esohitio non stat in
cognoscibiUbus nisi ad pej-fectissimuui cognoscibile, nec de
eodem nisi ad seipsurn ut perfectissime cognitum: linea au-
tem per-fectius cognoscitur in Ver^bo (|uam per motionem sui-
ipsius; ergo resohitio conclusionum de linea non stat ad quid-
ditatem hneae, vel ad principia de ipsa, nisi ut videntur in
Verbo : illa auleni habetur per Verbam visum; ei^go resolutio
ultima ({ukrumcumque conclusionum et priucipiorum stat ad
visionem Verbi ; igitur ista subalternat alias notitias, ({uibus
omnibus dat evidentiarn.

Solviiur. — Ad hoc respondeo, (piod etsi Metaphysicus
cognoscens di.s-tincte quidditatem lineae vel totins, perfectius
coji'nosceret aliquod principuim immediatum de linea vel de
toto, (luam Geometer tantum confuse cognoscens hneam vel
totum, tamen Geometrae * mathematico * (^st illa pr^opositio
immediata per se nota, nec pi'obatur pei' istam Metaphysici,
sed ex conceptu confuso terminoruin fit complexio evidenter
vera. Sed tamen Metaphysicus eamdem per se notam per-
fectius cognoscit. Et hoc magis esset evidens si tanturu per di-
versa moliva vel media cognoscei^etur linea a diversis, et aeque
distincte ex parte obiecti, licet iion aeijue clnre. — Ita in pi^o-
posito, principium immediatum de \\\wa potest esse evidens in-

(1) Utrum Theologia ad aliquam scientiam habeat habitndinem aliqtiam
subalternantis vel subalternatae f Vid. n. 88.

I'F10L0«I yUAKSTKJ 111. AHT. X. '■»

tollcctiii moto a liiioa *ail iiotitiaiii liiicaH* et clarius i'vicli'iis iii-
tollcctiii moto a Vorbo ad iiotitiam liiioa**, sicut liiiea riariiis vi-
(lotur; laiin'11 jjrinripiiim iiiio modoco^Miihiiii nondfunmstrnl se
alio moilo iiotum, sod utro(}u«' modo ost por s»» notiim, licot cla-
rius sic v«.'l sic. Suliaitcriiatio autcm rcquiiit <|Uo(l iiotilhi |iriiici-
piorum scioiitia»' siipcrioris nit consa iiolitiar jiriiiciiiiorum iiife-
rioris sciontiao: *(pio(l non ost liic*. — Ho<' dc Tlicoloiria in sc.

0.'). ('«0) _ Theologia nostra non subalteinatur Thenlogiae Dei et
Beatoium. — Sod (piid dc Tlicolo;:ia noslra i Ks^otiio snhal
lernn, si talis notitia daretur alicui, vcl si osi daf;W

Ad lioc (lirunt //nifkun (piod ost .snhollrrnala ; siibaltcr-
iiatur oiiim scientiae I)ci ct hcatomni.

Contra Ik.ic arj4:uitur sic: aj Isti alibi poiiuiit (pi-nl scien-
lia iion pofost sfaro ciini fUlc: sod iit dicuiif (|U(m1 cst sub-
alforna stat cum (idc ; or«;o stat. sccuudum cos, ct noii siat;
i^^nlur coiitradicuiil sibi.

h) Practcr(!a, scicnlia dc Dco iion pi>tcst tsso iiim nnn:
iirifiii' iiiilla ost snhaltcrnata.

r) Praotcroa, scionfia sccundiim lationcm causae iioii do-
pciidcf nisi i\\) nhieclo, vcl snhirrlo, vcl Inniine: sod rcsp»rlu
inlcjlccfus riatoris^ ri<in hmlnroni iiullam liabot ralionoiu
Cdusae; orj^^^o, ofc.

(I) Pnu^toroa, sciontia suhnllernans ct sutnillernata uoii
sunt jtrimo do eisdem vorilatibiis vcl pracdicitis scitis. Hoc
patcf. (juia iibi suballcriiala incipit ibi suballcrnans dcsinit.
Sod baoc jiolcsl cssc dc eisdem i\r (piibus «».st scuMitia beatn-
)'nm ; crjzo, otc.

e) Praofcroa. Iiabons MMonfiam siibaltcriialam |H>to>.l lia-
boro scioiifiam siibalfciiiantcni, ct o coiivorso: setl in proposito
ost impossibilc ulniiiKjUo; orp), olc Maior palol (|Uoa«l

ufriiiiKpK^: primo, (piia balM^ns principia dc coiiclusiono |)0-
tcsl sciro conclusioiicm. Similifor patol secundunif qiiin prin-
cipia subaltcrnanlis siiiit univoi*s;ili(»ra, ot sic onlino co;;ni-
lionis inicllccliialis |irius iiota, (piia ibi, siM'unduni i|U«mI hinus,
iion proccditiir a nni(/is [U) iioti'*, scd ,\ s«misu. — Minor
cliani patot (pioad utruiiK|uo iiiombruni; (juia sicut r/d/ui* noit
potcst rhirr rnleVC, sii' hi'iilii< iinii jHiti'-;! fi:«l>crc fitlrni 1 ! >.

\ii} l.ti. \ iii. iiiiniif.

(1) Cf. m. (t Jl. p.r lut. - /{rp,.rf Prol. t] l\. iin. IKI?.

76 PROLOGI QUAEST. IV. Ef V.

QUAESTIONES IV. ET V.

96. — Proponitur quaestio IV (1). — Utrum Theologia sit
praciica ?

97. ( ' ) — Argumenta principalia quaest. IV. — Quod non,
arguitur: aj loan. XX. v. 31: Haec autem Hcrrpia sunt, ut
credatis : sed credere est speculativum, quia ei succedit visio;
ergo, etc. (2).

bj Praeterea, practica ponitur esse circa contingens, III.
De Anirna, et /. Ethicor.: sed obiectum huius scientiae non
est contingens, sed necessarium ; ergo, etc. (3).

c) Item, Boetius, De Trinit., assignat tres partes specula-
tivae, quarum una est Theologia, secundum eum. Et quod lo-
quatur de ista videtur, quia subdit ibi de subiecto illius, quod
subiectum eius est p^-ima substantia, de qua dicit quod sub-
stantia Dei materia caret (4).

d) Ilem, omni practica aliqua speculativa est nohilior :
nulla autem est nobilior ista; ergo, etc. — ' Probalio ptHmae:
tum quia speculativa est sui gratia, practica vero gratia usus:
tum (juia speculativa est ceriior, I. Metayhysicae (5).

e) Item, haec inventa est, omnibus necessariis existentibus,
propter fugam ignoraniiae ; quod apparet, quia sollicitudo
circa necessaria impedit ab inquisitione huius doctrinae; ergo
ipsa est speculativa; sic enim arguit Philosophus, 7. il/eto^^/i?/-
sicae, quod Metaphysica est speculativa (6).

98. — Contra, ad Roman. XIII. v. 10: Finis [a) legis est
dilectio. — Item, Matth. XXII. v. 40: In his duobus prae-
ceptis tota lex pendei el Propiheiae. — Item, Aug. De Laude
charitatis : Ille tenet quidquid latei et quidquid paiet in di-
vinis sermonibus qui charitaiem servat in moribus. — Hae
autem aucloritates probant (|Uod ista scientia non est praecise

(1) Eesolvitur Art. V.

(2) Vid. solution. ad u. 145 o.

(3) Vid. solution. ad ii. 145 b.

(4) Vid. solution. ad n. 145 «■■

(5) Vid. solution. ad n. 145 d.

(6) Vid. solution. ad n. 145 e.
(a) Vulg. plenitudo.

PHOLOOI or;AKST. IV. KT V. AHT. I. 77

l)ro|)for spern/fu-i: spoculativa uuUmii ultia sj»eculari iiihil re-
• (uirit, secuiKluiii Avic, /. Mclapluisic.

!>!>. (2) — Proponitur quaestio V(l). — Secundu quaiTo:
Ulrum cx ordine ad ina.rini ut ad finem dicalur per se
scietdia practicn ?

100. - Argum. princ. quaest. V (2). — Ai>'uilur (jurMl sic:
a) III. De Anima (licil Pliil()s()plui><: Intelleclus extensione
fil practicus, r/ (/ifj^cr/ n specnUUiro fine.

/>) Ilciii, /. Metnjdiysicae: Prnctica est niinus no/n/is
quani specuinlirn, quin est r/ratia usus: hoc aiyunientuiii
non toiiprot, nisi iisus psset per sc finis illius hahitus.

c) Itoni, //. Metnpfnjsicae : Finis specu/ntivne reritns,
practicae nutem opus.

lOi. — Contra, 17. Mc/nphiis. (listin^niit Philosophus pi-a-
cticas a spccn/nttris pciios o//iecln, ol noii poncs fines, sicut
palel ihi; (listiii«:uit cnini .sciontiam tam actiram (juam fncti-
vam a specula/irn penes ohiectum. Item, 17. Ellnc. distiii-
{,'uit ratioci/intimni a scien/ifico pon(« ohioctum necessarium
et continfjens. VA III. I)e Animn assijjnat oi^icctum practicae
i)oniiiii, iioii (pio(icum(|uo, sed agi/ji/e et con/ing'ens. — Kr^ro
scientia est practicn per se ex obiecto ; non i^nlur a prnxi
ut a fine.

U)'^. (3) — Divisio quaestionum. — Ad istas quaestiones
s(jivon(ias accipio iiimm }4:onorai«*, ([uod al) omnii^us concetlilur,
(piod /ut/jilus practicus nlifpio modo extenditur ad pra.vim.
— iii spociali ij^nlur jirimo vidondum est, quid sit praxis, ad
(luam dicitur cofjnitio j^ractica o.xtondi: sociindo, qKnliler co-
gnitio practica e,rtenda/ur atl ipsnm jnui.rihi: U'rtio, rr quo
cognilio hn/te/ /ntem extensionem.

AnTinr.ts I.

Qi;in SIT l-n.V.Ms aD (Jl A.M DICITUH t.uoMTIO
1'UACTICA K.XTKNDI.

Io:i. — Dpfinitio praxis. — Dico ivilur prirno, (|uod /)»vij*i5,
ad (piam coi:nitio practica oxhMiditur, osl a) achts alterius

(1) Kcsolvitiir Art. IV.

(2) Vi«l. soliition. 11(1 II. 14G.

78 PROLOG-I QUAEST. IV. ET V, ART. I.

po/eniiae quam intelleciiifi : h) naturaliier posterior intel-
leciione: c) naius, elici conformiter rationi rcctae, ad hoc
ut sit acius recius.

104. — Declaratur I. praxis conditio. — Prima conditio
apparet, (juia stando praecise in actibus intelleclus nulla esl
priixis, quia nulla est exiensio intellectus, quia non extra se
tendit, nisi ut actus oius respicit actum alterius potentiae.

Et ,s/ dicas unum actum intellectus extendi ad alium di-
rectura ]jer illum, non propler hoc secundus est praxis, ut
mot.io l(K|uimur, nec primus est cognitio practica, quia lunc
Log'ica esset practica, ({uia dirigit in actibus discurrendi.

105. — Declaratur II. praxis conditio. — Secunda conditio
patet, quia actus non habentes ordinem ad inlellectum, cuius-
modi sunt nctus vegetativi, aut actus naturaliter praecedentes
intellectionein, ut actus sensitivi, non dicuntur praxes, nec di-
citnr ad eos extendi notitia practica, ut sunt priores intelle-
ctione. Similiter actus appetitus potentiae sensitivae, quatenus
praecedunt actura intellectus, non sunt praxes; hoc enim modo
communes sunt nobis et brutis; nec respectu istorura actuura
est cognitio practica, nisi ut aliquo raodo est raoderativa isto-
rnni actuura, et isti actus sequuntur intellectionem moderati-
vam, ut sunt per ipsara raoderati.

106. ( ^) — Corollarium: Cuiusnam potentiae sit praxis. — Ex
his duabus conditionibus sequitur corollarium, quod praxis,
ad quara extenditur habitus practicus, non est nisi actus vo-
luniatis elicitus vel iraperatus. — Quod palet: nara nullus
alius actus ab actu voluntatis elicito vel imperato est essen-
tiaUter posterior intellectione, quia quicumque alius detur, ali-
quis eiusdem rationis cura illo posset esse prior, sicut patet
discurrendo per oranes actus aliarura potentiarura. — Hoc patet
secundo sic: quia praxis est actus qui est in jjotesiate cogno-
scentis. Quod probatur ex VI. Ethic, quia artifex eget virtute,
id est arte, ad recte agendura: non autera indiget virtute re-
spectu illius quod non est in poteslate sua; ergo artifex in
potestate sua habet factionem, et raulto raagis prudens habet
in potestate sua actionem, qua est formahter virtuosus. — Ex
hoc ultra: si omnis praxis est in potestate cognoscentis, et
nihil est in potestate eius nisi actus voluntatis elicitus vel ira-
peratus, sequitur propositura, ut prius.

IT.ul.UUI ijCAKM. l\ . I'. I S. Aill. I. 7!»

107. — Obiectio contra praedicta. — aj Proponitur. — (>>ii-
trii isUiiii (•()iichisi(>ii«'iii vidctiir sfijui (jikhI Iuik! ali(|iiu intcf-
lcctii) ciil pni.xis, (|iiiii ;ilit|iiy iiit(j||oclio polost os.so yctus
iiiiliciiitiis voluiitLitis, siciit iittus jiltcrius potcntiac inijjciiilur
al) i|»s;i. Kt tuiic iiltra : (^r<j-o primn conditio t-sl 1'alsa. scilicel
(Iiio<i |)r;ixis csl opcnilio alfrrius iM)tciitiu«; ah iiil(;INrlu.

hj So/ritnr. — liespofuteo : licct spcculalio sit (|uac«l.iiii
oi»ci'ali(^ «'I ila i^rtuis sic extc/utenfln nonien, taiiicii ut prn.ris
tlicitiir vo|;i opcratio ad (luaiii iiitcllcctus iM)tcst (^xtcndi, iiiilhi
iiitcllcctio cst pnixis; cl Ikjc iiiodo accipitur (iiiaiido ad praxini
co«riiitio pniciica dicitur ♦•xlciidi. — Cinn v^Wnv arrpiitnr: iii-
tcilcctio csl iiiipcnit;i a voluiitatc; ov*zo cst pnixis;?io/i se(/uttur,
scd sc(iiiitur: «Mjro «'st pr;ixis. vd practien ; ipsa ciiiiii nala
f>st dcnoiiiiiiai i (iuasi accidentalitcr a praxi, ;id i|uani cxtcnsi-
hilis cst ; non ;iulcn) «st tcniiiiius lalis exlcnsionis. TaiiKMi «'
convcrso hciic conccditur (piod omnis praxis cst actus «dicitus
volunt;itis vcl iiii|»cr;ifu>^. Indc cx isla secunda condilionc in
Hmic opposiluiii priniae cst raccn» lallaciani conser/ueniis, \Kt-
iKMido consetjuens.

los. ( i ) - Declaratur III. piaxis conditio. — Terlia coiulUio
pr()h;itiir cx diclo IMiilosophi, 17. Ktliic, (|Uod electio recta \\o-
ccssario rc(|uirit rationem rectam; (|uo(l noii t;iiilu:n vcruiii
«'st dc ch^ctioiic strictc sunipta, scd p;iri rationc «lc iiu:ilil>ot
volitionc rccta, (iiii;i ipsa rciiuirit r:itionciii nvtain, cui c«)n-
roriiiitcr clici;itiir, Oniiiis auh-iii praxis vt»l csl volitio, vcl s»'-
iliiciis volitioiiciii, * ut palel* cx corollarnt pnn>c««d»'ntc n. 10<> ;
crpj oiiinis praxis, ad lioc iil sit recta, nata cst cotiforiniter
elici rntioni rectae. — llcni. cx dictt) \w\i. \V. I)e Triu. c. 7,
intcUcclus intcllifj-it sihi ct ;iliis; crj^o si«-ut iiotesl iu«licare tle
aclii suo, il;i polcst iudic;irc tlo :ictihus ;iliaruin potcnli;»ruin ;
erjj^o i\i' aclu naturalilcr poslcrit^rc ;ictu suo potosl iutlicaiv
prius ii;ituralitci- ;intc(iuaiii ;ictus illo diciatur, ol por conse-
(lucns si rcclc iudicot, oport«'t illiiin :icluiii tonroniiitor olioi
* r;iiioni rcct;ic *, si dclH':it i\sse roctu.s.

100. — Corollaria. V.\ du:ihus «•onditit^nihus nllinus pr;t
xis sc^iuilur a), (|iiod ;iclus iitiperatus a volunlat»' non osl
priiiu) praxis, scd (iu;isi per accidens; «luiu noc priint) osl
poslcrior intdlcclionc, iicc prinio natus olici conroriniter rationi
reclac. Oportot i;.rilnr ;ili(iiiciii aliiim acluin esst» primo prn-

80 PROLOGI QUAEST. IV. ET V. ART. II.

(vim : iste non est nisi voUtio, (\\\vix per istam liabet actus im-
peratiis dictas contlitiones; ergo prima ratio praxis salvatur
in actu elicito voluntatis.

h) Tunc ultra, quandocumque aliquid est primo iale
coniunctum cum alio posterio7^e, si potest separari ab illo,
adhuc esset tale. Si igitur actus voluntatis potest separari ab
actu alterius potentiae * sequentis*, separatus ab illo posteriori
ille est praxis: separatur autem circa quodcumque obiectum
circa quod potest esse actus voluntatis, circa quod non potest
esse actus inferioris potentiae, cuiusmodi sunt omnia imraateria-
lia; ergo circa omne tale obiectum est actus voluntatis, et iste
solus est praxis. — Secundo, hoc idem probatur ex intentione
Philosophi, ///. De Anima, ubi inquirens principium motivum,
postquarn conclusit duo esse motiva, videlicet appetitum et ra-
tionem, subdit: Intellectus non movet sine appeiitu; volun-
tas autem app^etitus est. Et consequenter ostendit quod appe-
titus duo quandoque sunt sibi contrarii. Ideo est ponere quasi
unum movens specie, quia duobus appetitibus communis est
ratio speciei intermediae, videlicet ratio appetitus. Vult ergo
expresse quod sicut appetitus sensitivus habet rationem prin-
cipii motivi cum sensu et phantasia, ita voluntas habet ratio-
nem principii motivi cum intellectu et ratione; igitur sicut
actus appetitus sensitivi sine quocumque transitu ad extra est
vera praxis, quando sequitur actum intellectus, ita et actus
voluntatis, qui ponitur aeque principium motivum, est vere
praxis, quia semper sequitur actum intellectus. Et hoc etiamsi
sit solus sine actu imperato, immo cum actu in appetitu
sensitivo opposito illi quem imperaret; quia ipsa, ut habens
appetiturn sensitivum quandoque contrarium est principium
motivum et operativum, cuius operatio sit praxis.

Articulus II,

QUALITER COGNITIO PRACTICA EXTENDATUR AD PRAXIM.

110. (6 ) — Extenditur per duplicem relationem aptitudinalem.
— Ex hoc articulo patet secundus: nam illa extensio- consi-
stit in duplici relatione aptitudinali, scilicet conformitatis et
prioritaMs naturalis. — De prioriiate patet per illud quod
iam adductum est in primo ariiculo de VL Ethic. — De con-

1'ROLOGI QUAEST. IV. KT V. AHT. III. 81

fnrmilatc aiilorn liah».'tiir ihidciii, iihi dicit qitiMi vnitas (.•oiisi-
iloratioiiis practicao esl confo.sso so habens ai)|M>titiii recto.

Dixi ojttihtdinali, qiiia nciitra n^latio n'«|iiiritiir rtr/wj//.v.
(Jui)(I autom praxis nctudlitcr .s«'t(ualur C(>nsi<|oratinn»'iii. «juae
(•onrorniis sit ipsi considcrationi, lioc oninino <'st nccidentale
ipsi coiisidcrationi ot conliiipjns. Si i|.:itur al» aduali oxl»'n-
sioiKi diccnitur practica, nuUa esset nccessario practica, s«h1
eadcm (juanihxju»' practica el quandoijuo si^oculativa : (|U(hI
iiiliil cst. Kv'ji;o siilllcit duj^lcx ^/yy///«^//Wi//.s cxtensio, siv(» «p//-
tudo ad e.rtensinnem. — Uoc dcctaratKr, i[mii communitcr con-
ccditiir c(jj,Miiti()iicm praclicam cxtcndi ad praxiiii iil dirccti-
v;uii ad diiectiim, sivc iit rc;,'ulativam ad rci:ulaHim. C(jj.'ni-
tionem autcm cssc priorem iiaturalit«.'r praxi ct contormein
iion cst csse conformatam praxi (juasi priori, sed «_»s.se conlor-
iiiativam praxis (juasi jiostcrioris, sive esst» cui praxis sit coii-
formanda, (jikmI cst c(j<^niitioiicm dirijj^erc et ic^^ularc in pra-
\im. — ('friirii autem sic dirij^^ere vel contbrmarc sibi praxim
^it ali^pia clllcicntia iii (to^niitioiic irspcctii praxis, dc Ikk-
'J.~>. distinct. II. lifn-i i[..

1 11. ( " ) - Ditl"erentia practicum inter et speculativum. — Kx
isto secundo articulo patct (piod })rncticuni ct sjnuulatirum
iioii sunt ditfcrciitiac ciscntialcs scicntiac vcl iiolitiae in com-
Miuiii, (juae est ((uoddam absolutum; (juia practicum dicit du-
l»liceni rcspectum notiliac aplitiidinalcm, * (|ua(» (»st (|uasi (|iK>d-
tjam subicclum *, ad praxim iit ail lcrmiiium; spcculativum
iiilcm i»rivat illum rcspcclum diipliccm : iicc rcsiM'ctus luv pri-
vatio cius (!st dc cssentia absoluti, s(hI est (juasi divisio j^(Micris
pcr proprias passiones spccicrum, sicut si dividatur numcrus
pcr jia»- ct imjuir vcl liiic;! per rectutn et cutn^um : alicui
aiilcni ii(»titiae convciiil praclicuiii per se secuudo modo, ex
caiisa iiilrinscca picdicati in subiccto, alicui s|)eculalivum.

.\HTICULUS III.
A QUO COONITK) IIAMKT TAI.KM KXTKNSIONKM.

irj. (•'<) — Expouit opinionem tenentem habitiis et ar*"-
dici practicos ab obiecto, iutellectum vero a fine. r;..-.

I\) QiiiifHt. ftrmn tdifjnid nliiiH a vulnntatr rau»rt r^rtnir (itrijji i ■. -
/'/k/i iii voliiutalr f

'roM 1. G

82 PROLOGI QUAEST. IV. ET V. ART. III.

titiui arliculum sunt opiniones. — Una est talis: quod ab alio
dicitur ititellectas practicus, et ab alio habitus vel actus. Hoc
ostenditur: quia verum operabile et non operabile sunl obiecta
specialia Ibrmaliter diversa; ideo per se distinguunt illa quae
per se respiciunt ipsa, puta liabitus et actus, qui dicuntur
praciici, quia circa operabile. Sed intellectus non dicitur pra-
cticus nisi sit operans {a}, ({ualis non est nisi illud quod ap-
prehendit ordinet ad opus, (|nod non sit nisi motus ex ap-
petiiu finis. Ita quod practicus intellectus includit in suo actu,
non formaliier ut aliquid de essentia actus, sed connotando,
ordinem necessai'io ad desiderium finis explicite, et eorum
quae sunt ad flnem implicite. Quapropter cum speculabile or-
dinari ad opus accidat speculabili, licet non accidat oi ordi-
nabile esse, differentia inter intellectum speculativum et pra-
cticum inde proveniens erit accidentalis, et per respectutn ad
aliquid extra iiitellectum, licet difl^erentia habituum et actuum
sit formalis secundum differenliam formalem obiecti op)era-
biiis el non operabilis. Unde in ///. De Anima dicitur quod
intellectus specuiaiivus et praciicus differunt fine, et ex VI.
Ethicor., obiectum iniellectus practici esi verum confesse se
habens appetiiui recto. — Exemplum: intellectus speculativus
apprehendit sanitatem ut obiectum [b) conveniens; appetitus
vero appetit illam, et sequitur aliquo modo consilium intel-
lectus practici, quod sanitas est acquirenda. Stanle itaque de-
siderio finis, intellectus practicus ex hoc principio, scilicet, illud
per (|uod melius potest acquiri est procurandunj, prucedit di-
scurrendo, et terminatur discursus in uitima conclusione con-
silii. Et totus ille discursus, sicut sumit pi'incipium ex appre-
hensione finis desiderati, qui est primum obiectum intellectus
practici, ita est, ut ista inventa ad flnem operetur, et ideo vo-
luntatem flnis praesupponit, et ad electionem sequentem con-
silium ordinatur.

113. (•>) — - Tribus reiicitur argumentis. — Contra hanc
opinionem, quae, ut breviter dicam, in hoc consistit, quod di-
stinctionem intellectus praciici et speculaiivi ponit penes
finem qui accidit obiecto, * vel qui flnis ordinat ad opus *, sed

(a) Wacid. operativus.

(b) Wadd. bonum.

FROLOOI (JlJAKST. IV. KT V. AHT. III. 83

hiihitus sjjccHlddri ot prnctici ditrcrunt poiios ohiectorum
sjMTiiiliinii (li(r<,'i-«'uliiirii IbiMiiiiltTn, nrguitnr :

n) Uuia <le hnhitiOus (licitiir //. Mr(nj)h. ■ Finis specula-
lirne es/ veritus, praciicne nuton opv.s.

Ij) Sirnililor, lunc liahitus practicus «'ssci ni mtcllcclu spe-
culnliro, wox. ii)l('llf>ctus illo liabilu (lic(*tur pmcticus: ([uwi
vidclur iiicoiivciiiciis, (|iiia oniiii lial>ifu dciKjniiiiatur lial>ens
sfcuiiiliiin iiaturani liahiliis.

Instnntine. — Rcspondcnt \u\ primuin, (jU(j«l sciontiae
l)iacticac fliiis cst opus iii poteiitia cl aplitudiiic, in (|uaiituin
cius obicctuin cst opcrnhilc per se; .scd obicctum oi)cral*ilo
<-()iisid(M-atur s(^cuii(liiiii illuin liahiiiim iii ?</u'r^;*sa//, (|uae con-
sidcratio iioii siillicit ad Iiik', ({uod subiiciatiir opcrationi in actu
cl iii particiilari ; ct (iiiia actus cst inclior jM)tcntia iii l»onis,
idfo i(i(juirilur talis considci-atio particularis ct iii actu; ista
aulcin cst pcr aliimi liabitum a sciciilia practica, ot isto habitus
aliiis solum cst iii iiitcllcclii praclico.

Ad sccu.nduui dicitiir (JikmI (lenonunntirc i)Ot« st dici pra-
cticus, ijon simplicit(!r, scd secuudum quid, scilicot intolli«^'cii(lo
dcnomiiiationom (iori ab liabitii.

Solvunlur. — Contrn : i<^nliir liabitus et actus piacticus
pdssiiiit cssc in inlcllcctu sp(,'culativ(>: ipiia liabitus vol actus
c.\ iiatiiia siia j)racticiis potcst cssc in iiitcllcctu sine tali ro-
lalioiic ad actiiiii voluiitatis, (jualcm poiiit. Consapteiis coiico-
drrct. scd aliiiiii liabitiim j)oiicrct possc lial)<M'i iii mtclloctu
pracfico c.\ actibiis, nun taiitiim practici.s, scd cx actibus iii-
lcllccius practici j;cnorafum. — Contra: babitus practicus
Licnci-atus cx aciibiis practicis sulllcorot ad ea ad (juac illo
liabilus {^n»noratus ox actibus intollccliis practici, (|uia voluiitas
impcrans considcrationi proptcr talciii nn<>m, non dat aliam
ratioiKMii considcratioiii in diri^MMido, noc pcr cuiis4m|U(Mis ha-
bitiii {^(MKMMlo cx consi(l«M'atioiiil)Us * similibus *. —• Iteni, Uiuc
iiiiilla acci(l(Mitia ciiisd(Mii spocioi css(Mit iii c<Hl(Mn: iioii oiiini
proptcr ordinom voliintatis ct iioii ordiiKiii potcst |H>iii dtstinclio
sprcilica actus liiiius ct illius, similiter ikv liabitus.

( ; llcin tertio contra opiiiioiKMii iii se * arKUO sic*: sub-
icclum ma^Ms (bMiominatiir a por s«» coiiditiono sui accidcntis
cl i'sscntinli, (juam a conditiono (MUsd(Mn nccidentitlt ; or^fo si
iiitcllcctiis polcst dici practicus rx conditioiio accuiontuli .sui

84 PROLOGI QUAEST. IV. ET V. ART. HI.

habitus, piita ex ordine voluntatis ordinantis actum eius ad
aliud, multo magis potest dici practicus ex ordine essentiali
actus, quo actus dicitur esse essentialiter practicus. Ideo ab
eodem videtur inteUeciu.s dici pi'acticus, a quo habitus et actus,
licet non ita accidentaliter dicatur illud de iiabitu et actu, sicut
de intellectu respectu cuius est accidens per accidens.

114. (10) — Exponit opinionem tenentem habitum et actum dici
practicos a fine(l). — AUier dicitur quod illud a quo habitus
et actus dicuntur practici est finis, et extensio cognitionis pra-
cticae ad praxim quae est extensio ad finem. — Pro hac opi-
nione sunt auctorilates positae prius. — Arguitur etiam per
rationes sic:

a) Primo, quia aut habitus dicitur practicus ab obiecto,
aut a fine. — Quod noM ab obieclo probo: quia intellectus
extensione fii practicus, quod non est verum nisi de eodem
intellectu prius speculativo et postea practico extenso ad opus;
igitur circa idem obiectum potest esse consideratio practica
et speculativa.

b) Secundo sic: quia Medicina dividitur in speculativam
et practicam, et tamen ipsa est de aliquo eodem subieclo,
ut de sanitate vel de corpore sanabili.

c) Item., actus dicitur praciicus quia bonus vel malus
moraliter: bonitas et malitia moris competunt actui ex cir-
cumstantiis: inter circumstantias autem prima et praecipua est
circumstantia finis.

115. — Eam confutat, probans habitum dici practicum ex
obiecto. — Gontra istam positionem arguo sic: a) quaero, an
habitus et actus dicantur practici propter extensionem actua-
lem ad opus, vel propter tantum exteusionem apiiiudinalem?
Non propter actualern, ut habetur in //. art. [n. 110] et ipsi
concedunt, quia tunc faber non actu opei"ans non haberet co-
gnitionem practicam: ergo propter extensionem aptitudina-
lem: sed aptitudo non convenit uni naturae quae repugnat
alteri nisi propter aliquod absolutum in tali natura; quia enim
haec natura est talis, ideo sibi convenit talis aptitudo; igitur
praesupponit in ista consideratione aliquam conditionem intrin-
secam, per quam sibi conveniat aptitudo talis: ista conditio

(1) Cuius rationes solvuntur ad n. 147.

PHOLOOl oUAKST. IV. KT V. AltT. III. 85

consifUiratioriis in so est ab aliqua cdusa eius priore: causae
auUTn fiius prioros sunt inic.lU-ctus ot obiectum; or^'o sibi
convcnit al> ali(|Uo obiocto vol intolloctii: non ah intcllectu,
qiii;i tiiiK; oinnis consiibTatio es.sot practica, cuni omiKfS sint
in int«'lioctu, ot oniniiini sit iinus int«'Hoctus.
(") Solcuntur instfinlidc. — Si ilicatur (]UfHi otiain finia
ost cansa priur, iniino prima iiilor omnos. socuiidum .Vvic,
VI. Melaj)/i., ot ita ab ij)S(j pcjtcjst oss<; conditio talis naturao,
ut ci (•(jiiv«.'ni;it taiis aptituiio; conlra, flnis iion est causa nisi
in (piaiitum nmalus ol desideratus movol otHciens ad «^tllcioii-
diini: se«l aptitudo «licta convenit considorationi, sivo sit finis
anialus siv«^ noii; p(;tost oiiim iii iniollcctu osse talis cojjfiiitio,
i|u:ditorciim(pio voluiitas se baboat, iiiiino «'tiainsi voluntas
iion essot coniuncta intelloctui; cl if;i a llii»' t;iin(|uam a /?/ifl/i'
caus/f non coiiv«'nit aptitudo ista co;:iiitioni, niliil oiiim iiiost
ab ;ili(iua caiisa (pi(3d inost illa causa non causaiite.

Si dicas: finis aptus juitus ost am;iri anl«'(juam aptilu«lo
ista iiisit co^-iiitioni; contra, boc non salvat iirojKisitum: (|uia
eir«rtiis niliil babot ab ali(|U0 causanto (|ui;i illud nntum osset
causaro, nisi actii causet; ori^^o coj^nitio non bab<'t aj)tilu«li-
n«'m, sivo n;iiiir;iin istam ([iiam conseipiitur lalis aplitudo, a
liiic a.ptitu.flinalitcr c\\\\<\\\\U}, nisi ttrlo (musoI; non antcm
c;iusat actii ut caus;i liii;«lis, nisi iit nrtu tirnalus «'l ilcside-
ralits movoat «'llicioMs ;ii| a^ondum.

b) Pr;i«Uor«';i, ;iut liiiis iit clicitus «'t habilus cxtra lacit
liabitiim «'sso practicuiii, ;iut nnis consideratus aut intentus.
Non iit elicilus «»t habitus exlra, ijiiia sic esl p«)st«'rior babilu
et «'ficftus ;di(juo ino«lo: «'llcctus aut«»in n«>n distiiij^uil c;iusam.
Si iit nujtiilus, sic liabol r:itioinMn obiecti; er^M) obi«H'tum «ii-
sliii;jiiit. — Si aut«Mn intentus * ot aniatus*, boi' iam «vst iinpm-
b:ituiii. iiiii:i iiaturalitcr ;iiitciiii:im inlciid:ilur i'>t «■o;.'nitio talis.

cj Praotor«\T, si sci«Mitiani os.so practicam ot ordinari nd
pra.cini iii ;id finrin coiiv«'rtaiitiir, or^:o Moralis s<'i<>iilia iion
«»st pr;ictic;i. — Cunset/ucns «\sl c«intra IMul«)sopbum, /. Klhic.
* c. '*.* cl 10. - Consequentia ;iiyuitur: (|ui;i finis oius «il
fclicilas, ipi:»!' sccunduiii ipsuiii. .V. Kllnc, consislil in spectt'
liilinnc, iioii in pr;i.\i.

Sulriintur aliac inslantiae. — Si dicatur, «piiMJ tolicilas osl
lliiis r«Miiotiis, scd lliiis pro|iini|uus csi pr.ixis, scibcot diri^ora

86 PROLOGI QUAEST. IV. ET V. ART. III.

in aclurn virtutis propter felicitatem; conira, ad dirigere non
ordinatur necessario nisi apiiiudinaliler : necessario autem est
practica; ergo hoc erit, secundum dictam responsionem, quia
aptitudinaliter ordinatur ad dirigere; hoc est idem quod di-
rectivum esse; igitur est practica, quia direcliva: sed esse
directivam et esse practicam idem sunt, ex secundo art.
[n. 110]. — Ex dicta igitur responsione sequitur quod ipsa est
practica, quia est practica; hoc nihil est. Itera, dirigere est
actus intellectus, quia eius est habitus, scilicet prudentia, a
quo est iste actus elicitus: nullus autem actus intellectus est
praxis ex primo artic. [n. 104].

(12) Ideo dicitur aliter, quod finis scientiae Moralis, sicut et
prudentiae, est actus virtutis moralis, ad quem ordinatur, et
ille actus est praxis.

Conira, non omnis cognitionis practicae finis est praxis;
aliqua enim est intellectio practica respectu praxis potentiae
inferioris, puta appetitus sensitivi vel motivae potentiae: nul-
lus autem actus potentiae iiiferioris est finis actus intellectus,
quia nihil ignobilius est per se flnis nobilioris: actus intelli-
gendi est nobilior et perfectior quocumque actu cuiuscumque
potentiae inferioris sensitivae.

Diciiur quod licet intellectio sit nobilior in esse naiurae
quam operatio potentiae inferioris, non tamen in genere moris,
quia melius moraliter est foriiier agere quam cogitare for-
titer agere.

Contra hoc dupUciter: primo, quia falsum supponitur ;
nam actus potentiae inferioris non est bonus moraiiter, nisi
quia conformatur ralioni rectae ut regulae suae il); ergo recti-
tudo rationis est causa bonitatis talis in actu islo, et non e
converso; sed actum rationis esse sic rectum (a) est ipsum esse
bonum moraliter, sicut intellectio potest esse bona moraliter.

Confirmatur, quia prudentia est simpliciter nobilior vir-
tule morali ut est in appetitu sensitivo; igitur et actus eius
ut eius est melior actu illius ut illius; igitur iste ut practicus,
sicut potest intellectio esse practica, est melior illo ut practico
sive bono moraliter.

(a) Wad. regidam.

(1) Cf. II. dd. 40 et 42. per tot. — III. d. 33.

PROLOOI QUAP:ST. IV. KT S. Alll. III. 87

Ex hoc pjiU'! (juod prohiitio dc rorfitdve /urliler nyrre
iioii valcl; rnniiido (Miirn (|ii:i«'ritiir «'.vccllcntia uiiiiis ad aiicruin
non dob(U coinijarari optitiiuui ad iiifinium, schI optiiniiiii ad
(>|)liinnm, vol sifiiplicittM- ad sirnj)Iicitor; siciit or«,'o esl acci-
j)or-o oj)tiiniirn ihi, j)Uta /hrtiler (iijrrp., ita ost acci|)Ore in
inl('ll<'(tu (lictnrr srrumlu/n prudcntinin /nrtilrr iiifert'. Hoc
sfjciindiirn nsl ni(?lius (^tiarn rnoralitcr * ct rorrnalitcr *, ijuia iit
n^^Mila liahct lionitatcrn riioi'aicin Ibrrnalcni, ijuaL' cst rccliiudo
lirojiria, aliud, * scilicot /ortiter iigcrr, ox se * pst lanluin
l)oiiurn rnatorialifcr, (jiiia o\ so non (^st honiini inoralitcr, cir-
curnscril)cndo ordiiKun ad rc^MiIain istani, ot ad voluntatcin iin-
|)or'antcm.

Secunilo, r-csjMjiisio iioii vidctiir :id i)i(>|)ositum. Quacritur
onini iimlc inlcllcctin sit practica, iion iam siiiijionoiido cain
(»ss(» j)racticam, j)otissirnc cum ikh: siij)|)()ii;ilur do ij>sa prima
circumstanfia, (jiiao ost /inis, scd inijuii';itur : iiritiir cum «juao-
riliir do intcllcctioiK! i)i-actic:i, cf jiriin:» circuiiisiaiiti:i, a •jiia
Ibi-ct |)ractica, ijisa taiitum accij)itiir iit cst illiid ijikmI ost in
cssc nnturae. I^ritur sic distin«»aicr(! d(; ijisa s(H'iinduin iMniita-
foiii inoris ol nnlurac iiiliil :iliud osf ijiiain jiiMcsiijijKHK^ro
(jiiod (imicritiir, ct distiiijj^ucrc :iliiiuid prout ci.Msidcr:iiiir jtr:i(»-
cisc sul) altcro iiKMnhro distinctionis.

1 1<). — Alia opinio. - n) E.rpunitur. Idco mrrii/itur
islii opinio iih iiliis, cf dicitur ijiiod li;il)ilus dicilur j)racticus
;i lino (jui est considcnifio j)rai fic':i. jirojirius cnim linis cuius-
cuiiKjuc lialiitus ost actus oiiis.

li) liciicilur. -- Scii conlru illud: si coiisidoratio ilia
ijiKic csl linis li;iliifus osl jinictica, ov\io ij)s;i li;ilM't causaiii
cx i|ti:i dii:itiir |ir;ictic:i ; :iiit ci<.n) fincm iliius coiisidcralioni.s
ot lioc iam iiiij)r(ili;ituin csl. ;iuf otiicctttm : ot tiiiic s«'(juiliir
ijiiod ij)suin oliiocliim ost jirior causa. a (ju:i toiii lialiilus di-
ciliir |)r':icficus, iju;iiii coiisidcnitio ijisa ; cl fiiiic lialN>lur j)rt)-
posilum, (jiiod :i|i obiecto tain hubitus, licot iiio«liato, (juain
ihiifs dicitur practints.

I 17. (' ') Sententia Doctoiis. — aj K.rponitur ct prnbatur.

- (ionccdo crc^o (juod iKiliitiis iion dicitur primo practims i\b

tictii proprio, ijui:i illo osl jiracticus a caus;» prioi*»'; ini* co*

l^iiilio ;ilii|ii:i li;iliitu;ilis vc| acfiuilis osl j»cr s«' p,"-f'''" <|ui:i

ordinatur ;id jini.xiin ul ud fincm.

88 PROLOGI QUAE8T. IV. ET V. ART. III.

Potest taraen quamioque habere primam extensionem, sci-
licet conformitatem ad praxim, a fine ipsius praxis; non ta-
men in quantum est finis, sed in quantum est primum obie-
ctum.

Primum patet: quandoque etiim prima principia practica
sumuntur a fine praxis, et ita ille finis ut causa prima in ge-
nere isto includit virtualiter totam notitiam, et ita ipsa notitia
habet ({uidditatem suam et aptitudinem ab illo flne.

Secundum patet, ideo enim finis praxis dat talem aptilu-
dinem, sive naturam habentem talem aptitudinem, quia ut
obiectum primum includit principia, et mediantibus ilHs con-
clusiones, et ita totam notitiam practicam. Non autem in quan-
tum finls: tum quia a fine ut finis est nulla natura vel apti-
tudo naturalis habetur, nisi ut amato et desiderato, et sic
movente efficiens; prius auteni natura quani ametur includit
talia principia et conclusiones, veritas enim principii practici
necessarii non dependet a voluntate magis quam speculativi, nec
conclusiones necessario illatae ex tali principio: tum quia quod-
cumque aliud * quod * includeret virtualiter talem notitiam,
eodem modo daret notitiae conformilatem talem; puta si ipsa
praxis includeret prirno in genere isto talem notitiam, vel illud
circa quod est talis operatio, sicut quandoque contingit, sicut
fuit taclum in responsione ad tertium argumentum in quae-
stione illa de subiecto Theologiae [n. 79 c]; homo enim forte
est subiectum tam Moralis sbientiae quam Medicinae; non au-
teni felicitas vel sanitas, quia utriusque finis ratio includitur
in ratione illius circa quod est praxis.

b) Solviiur obiectio. — Si dicatur quod principia prima
practica semper sumuntur a flne; ergo semper finis primo in-
cludit virtualiter notitiam eorura: si concedereiur consequens,
tamen staret quod non in quantum finis, sed in quantum est
obiecium. Et tunc posset dici quod horao est flnis tara sanitatis
quam felicitatis naturalis, ut tangitur in responsione praedicia,
sed * saltera * {a) non est flnis proximus praxis. ~ Quod si ne-
garetur consequem, negandum esset antecedens universaliter
suraptum, quod particulariter est verura, ubi scilicet ratio flnis
non concluditur ex aliquo pertinente ad cognitionera practicam.

(a) Wad. taliter.

PROr.Or.I QUAEST. IV. KT V. ART. IV. SO

V<!l aWUn- iK>s.s«l exjioni (inlecedens sic: pri//ta princi-
pia, etc, verurii est, inter illa ((iiae suinniitur ex circunistan-
tiis nioralibus, presupposilo actu /jo/io secnndum f/enus, quia
sic obicctuui non «»st circurnsfanlia : alio ino<lo accii)i«Mi(lo actuni
n?(de, et sic obicctuin est circuinstanlia. — Kx isto vidi-lur
(t/ilecedens iinjn-obatuni : ;i «ino «'iiini suniitiir prima circuni-
sfaiilia actns nu(l«; considcrati vidctur «'ss^,' prius quocuiii<ju«'
ali«», «t ita ol>i«'ctuin a (juo siwcificatur priino av-lus, ut «licatur
Ixmus ex «r«Miere, circunistanlionabilis ult«'rius aliis circunistan-
tii"^, iil sit pleii«' moralis, vidctur ornnino priinuni in co«rnilione
pia«ti« a. I)(.' Ikjc non op(jrl«'t niod(j prose(|ui, an coiududat,
vel non, (luia in secnndo lihro [i) haliet locum.

c) K])ilof/Hs. — Hiwitcr erjjo ad h\(nc nrticulum «lic«>,
(1U(J(1 scicnlia practica noii liali«'t primam «'Xtcnsionem silii
coiiii)«'t«'nt«'m a fine in (inantum liiiis, propt«'r ration«'s primo
addiictit.s.

ARTicru's IV.

SOLVITUR (JUAKSTIO: « ITRLM KX ORDIXK AD 1'RAX1M UT AD FINKM
DICATIR PKR SK SCIKNTIA PRACTICA »^

lls. (' i) — Conlbrmitatem habet ab obiecto. — Kx Ii«h- pat«'t
soliitio secundae quacstionis proposilac n. !M>J, cuius 1«mh^) par-
t«'in nef/atiram ; scd primaiii rclati«)nem, scilicet confortnittt-
tem, liabct per se ab ohierto, «iikkI vel est ivctitudo praxis,
vel aliipiid virtiialilcr iiicluilcns ipsani rcctiludiii«'m : «'t idco
^(•L-^iiilioiii illi praxis cst c(jiirornialtilis, ut sit nvta, (luia co-
j.:iiilio est talis cof/niti.

ll!>. — llndo ro^jnitioui practicae conveniat prioritas. — Sed
i\c alia rclalioiie, .scilicct t\t' prio/'itate, «»st dubiiim. umb» con-
vciiiat coj^mlioni. - Dim, ipmd praxim ii«'i-i'^s;irio iKitura-
lilcr pracc«'dil ali(|iia co;.Miitio. sicul patel ex /. ftrt. |ii. it)r> ,
«,'t sccundiim lioc praxi c«)nvenif iK»st»'rioritas, el co^MUlioni
prioritas, c\ ralionc potcnliaruiii ordinatarum nnturnlilcr iii
a;j«'iido, scilicct iiilclbvlus ct volunfatis. S«nI non .s«'miK»r ista
inlcllectio piior est praclica, scd lantum (luando est determt-

(1) Scil <l 7 u n II. .1 l!) — ('>';,n,/. .| IS (HT i..t

90 PROLOGI QUAEST. IV. ET V. ART. IV.

nativa rectitucUnis respectu ipsiiis praxis, et lioc vel Ibrma-
liter vel virtualiter, Quando iii apprehensione praevia iiulla
est determinatio formalis vel virtualis de rectitudiiie praxis,
licet ibi sit prioritas, deficit conforrnitas, quia ipsa non est
cui debeat praxis conforraari, ut sit recta, quia nihil determi-
natum * dicit vel * ostendit de rectitudine praxis.

Quando etiam in appreliensione praevia est determinatio
de rectitudine praxis, sed potentia cuius est praxis non est
aliquo modo deierminahilis aliunde, tunc illa cognitio, licet
determinativa, non est conformativa praxis * sive potentiae
practicantis *, ideo non habet conformitatem priorem in ra-
tione regulae diri^^-entis, nec sic est plene practica.

Potest igitur dici, quod licet absolute, ex natura intelle-
ctus et voluntatis, sit cognitio prior, tamen quod cognitio con-
formis, * id est conformativa *, sit prioi', hoc est simul ex
ohiecio et ordine poieniiarum et ratione potentiae sic pra-
cticantis, scilicet voluntatis, quae sit aliquo modo regulabiUs
aUunde. Nam si obiectum determinat inteUectum ad cognitioneni
rectitudinis prius naturaUter quam voluntas veUt, et vohuitas
sit aUquo modo regulabiUs aUunde, non tantum apprehensio
praecedit praxim, sed apprehensio conformis.

Hoc autem accidit quandocumque determinata rectitudo
praxis est circa cognoscibile necessarium, sive ut principium
per intellectum, sive ut conclusio per scientiam.
(i<^) Quando autem rectitudo determinata coniingenier con-
venit praxi, tunc non est obiectum aliquod determinans intel-
lectum ad cognitionem rectitudinis determinatae antequam vo-
luntas veUt, et iioc loquendo de intellectu et voluntate in com-
muni; nam illud contingens non determinatur ad alteram par-
tem ante omnem actum voluntatis. Comparando tamen in spe-
ciaU ad inteUectum hunc et voluntatem hanc, istam praxim
potest praecedere cognitio conformis, quam primo praecedit
cognitio determinativa rectitudinis, et quam non, non. Non po-
potest autem praecedere in omni intelUgente, sed in iUo solo
cuius voluntas non est primo determinans rectitudinem iUi
praxi.

Exemplurn praedictorum: rectitudo huius praxis amare
Deum est necessaria, et includitur virtualiter in ratione Dei.
Hanc praxim in quocumque non tantum nata est praecedere

I

PHOLOOI yUAKST. IV. KT V. AHT. V. ^ 1. 91

siriij)li(;iti'r ajipn^hfMisio, sed fliiifii ronformis apprf^honsio,
cui soihcot praxis f»st coiiformaiKh», ut sit n«cta. K.\ ohi«H*to
itritur, (jikxI est primo <'.\ se dot<!rrninativum int»'Ileclus :i<l no-
tilijm rcctitiiihnis (U)lerminatae ipsiiis pi-axis »'1 ''X «»nliiit.' in-
l('ll(!ctus ct voluiitatis iii ()por*amlo, halH'tur hacc iiotitia prior
jjraxi (!t coiitoiiiiis, ct ita in qualihct alia, cui convcnil luv
cos.sario rcctiludo {hjtormiiiata. S('(l rcctitudo huiiis praxis, sci-
licet cnlcri' Deum in sncrificio al/aris, osl confinffcm: (jiian-
(l(;({uc ciiiiii cst actus rcctus, iil modo: (|uand()<juc non, ul iii
vetori Testarnento, (juia noii est aliijuod obicctum dctermina-
tivuni iiitcllcctus ad iiotiliam huius rectilU(liiii>< antc oinnem
actum v()luiitatis, ot idco noc ista praoccdit ut conlnrmis omiwm
acluiii voluiitatis: alicuiiis t;imcii jiracccdit. |»uta illiiis solius
(juae noii jirimo dctcrniinat roctitudiiicm liuic jtraxi, (juaiis osl
voluiitas liumaMa. Ilacc ciiiiii roctitudo dotcrminatur a voliin-
tatc diviint acccjitaiitc iiiiiic lalciii cultuiii. ci alias noii.

Ilacc autcm, (juac iam dicta siinl, do hoc vidolicot, iindo
diijilcx rclafio, scilicct vonfo)'inifnii\ ct priorifatis, convcnial
iioiitiac j)racticac, intclli^Miitur gcncrafifer, iiisi ojjortoat jii'o
iiitcllcctu (iiritio aliijuid atldcrc, vidclicct, (juod jiolcntia jira-
cticaiis, ciiiiis jtraxi notitia conlormis csi, jirior sit aliijuo iikhIo
dctormiiiahilis aliuiidc, sivo alii tanMjuaiii ivjjulac conlbrfna-
hilis in a«rondo; (jU(mI aii rcijuiiatur ad lalciii notitiam vcl non,
taiic-cliir iii rcsjionsioiic ad (pHwtfnn ohi«H:lionom In. I'i9 «juao
lil coiili;i solutioiicm ({naestionis jirincijialis.

.\rticut,us V.

SOLITIO yUAb-ST. 1'HINCM'AI.IS « AN THKOLO^HA SIT PRACTICA » ?

•^ 1. — Alioritni scntcnfiac.

("') Ilis visis, rcsjM)ii(loiid(im cst ad jinnntin i^uacstiuncm [ii.'.»i' .
iihi simt ({uintiuc riat' tciiciit(»s jiartom nciiativnm (juac8tioiii>.
IJO. — Proj)onitur prima via. - liia dicit sic dcdarando:
a) (jiiod (lujilcx csl actiis voluntatis, sciliccl unus iter/icicnx
volimtalcm, aliiis (jiii pcrficitnr a voluntatc. Primus aciiis cst
rcsjicctu fiiti^, ct cst ojicratio j)crl'ccta (juam mlra sc voluntas
clicil cl (jua fliii iillimo sc uiiit. S«rundus actus est ros|H'clu

92 PROLOGI QUAEST. IV. ET V. ART. V. § 1.

eorura quae sunt ad finem, unde est actio bona, qua voluntas
extra se in aliud tendit, sicut est quaelibet actio directiva in
finera. — In primo actu non indiget voluntas directivo, sed
sola obiecti ostensio sutficit: talis autera actus ad scientiara
sirapliciter speculativara pertinet; in ipso enim est speculatio
solumraodo, ut voluntati obiectura suae operationis perfecte
ostendat, ut in ipsum statira perfecta operatione tendat. In alio
autera actu voluntas indiget directivo, et hic ad scientiam pra-
cticam pertinet, quia in ipso est speculatio, ut actionem dirigat,
quod est propriura practicae. — Actus autera qui perficitur
a voiuntate non est finis huius scientiae, nisi finis sub fine;
sed alius qui perficit voluntatem. Et ex hoc habet ista scientia
perfectissime quod sit speculativa, quia actus principaliter in-
tentus in ista scientia est actus voluntatis circa finem, in quo
non indiget directivo, sed tantum ostensione obiecti; ergo non
est practica * scientia, sed tantura sirapliciter * speculativa,
cura in actu suo principali non indigeat directivo (a).

b) Pro hac via est auctoritas Augustini in Sermone de
lacob et Esau: Omnia, inquit, opera nostra mnt ut mun-
detur oculus quo videatur Deus.

c) Itera potest argui sic: non requiritur directivura ubi
non potest esse error: scientia practica est directiva; igitur
scientia beatorum non est practica, quia beati errare non pos-
sunt; ergo nec nostra est practica, quia est eadem cum illa
beatorum.

d) Item potest argui sic, secundura intellectum istius
alibi [b): quia Deus non habet scientiam practicam: maxime
autem habet istara, vel solus; ergo, etc.

121. (•") — Improbatur. — Contra hoc sic arguitur: a) Prirao
rationem positionis eorum duco ad oppositura quadrupliciter :
1) Primo sic: Etsi voluntas non potest errare circa finera in
universali ostensum, potest tamen, secundum eos, errare circa
finera in particulari ostensuni; ergo ad hoc, ut recte agat
circa fiiiera particulariter ostensum, requiritur ostensio directiva
* flnis *: ostensio autem finis in Theologia est finis non in uni-
versali, sed in particulari, quia ad Metaphysicura pertinet illa
ostensio in universali. Unde si beati errare non possunt circa

(a) Wad. directioue.
{b) Ed. Ven. articuli.

l'ROLO<iI gUAEST. IV. ET V. ART. V. § 1 . ^'*'

obifciuiii llioolo:riciim iii uliijiio actu, orrrn naturaIit»M- («i liaiMui
(•o}^Miiti()iH'iii (lin^clivam lespcctii iijicuiiis actus «'liciti circa
ohicctum tli(;olo<;iciim.

Procferea, habitiis dirtjctivus noii ixinilur |)r<jpt«'r suh-
stantiam actiis, s<'(l proptor cirrnnistnnliani, sicul teinpe-
rantia iion iioiiitiir jiroplcr sul)slantiam actus com«Hlon<li. vel
altcrius liuiusmodi, scd projitMr circumstantias; er«:o licel vo-
luiitas esset determinata proj)ter mbstnntiam actus tcndiMilis
in fliiem in partiiMilaii, nMpiirerctur tamcii direclio (piantum
ad circttnistantiatn illius actus, ud (juam non «'.xtcnditur di-
rectio (piae est circa substantiam actus.

2) Ex istisduabus rationibus ar^^uilur: (piia ubicuMKjuecon-
tiiiLnt 111 pra.xi errare et recte a<,n're, ibi est notitia praciica
n(?c('ss;iria ad dirij^n^ndiim : iii isla aiitcm jira.xi, (|ua(? cst di-
leciiu /i/iis, ut pcrlinct ad Tlicolofziam, continjzit erraic du-
pliciter, ut osteiidunt ratioiics istae, tum rati(jnc obiecti ostensi
in particulari, tum ratione circunistantiarttni actus; erjio, etc.

:>) Praet(M'ea tcrtio sic: cuius dilc(Mio principalit(M' intcn-
dilur e.xtra ji^eiius co^nitionis, eius cotriiitio princii)alit(M* iii-
tcndilur iiitra j.nMius co^niiti^jiiis : dilcctio vcro liiiis, |»er eos,
|»riii(ipalit(M- iiitcnditur c.xtra •renus co^niitionis; er^o coj^ni-
tio (iiiis principalilcr intciiditur in trcnere cojirnilionis: sed in
(jualibct sciiMitia jiriiicijialilcr intcnditiir co^Miitio sui subici'ti
primi; (m*^^o finis (»st jirinciiialc subicctum islius scientiae: a
(iiic aiilcm sumuntur j)rincij»ia jiractica : principia practica
concludunt conclusioiics jiraciicas; i«:itur isia sci(Mitia, (piae
jiriiiKi iiit(Mi(lit dilcctioncm flnis (».\tra i.renus co^Miitionis, esl
|)ractica.

"*) l) Praetorea, ad idcm ^(MIUs s(»cundum iira.xim vel sp«-
culatioiKMii p(M'tinciit principia et conclusioiK^s: conclusiuiies
ciiim jMacticac resolvuntur in principia practica, iion 8p«H*ula-
tivii; crjr() ciim co^^Miitio llnis sit directiva in actibus circa ea
quac sunt ad lliicni, ct co;:nitio c>oruni (puK» sunt ad llncin
sii (jiuisi inclusa in coc^nitionc iiiiis, * ct llnis sit (|uasi priii'
( ijiiiim *, si coc-nitio corum ipiac sunt ad IIikmii sit co^Miitio
foncliisioniim practicarum, coi^nitio flfis crit coLMiitio prictica.
• juia d(! principio practico.

(ri) Wuil. iifVfsaiiriu.

94 PROLOGI QUAEST. IV. ET V. ART. V. § 1.

Sic patet responsio ad rationem eius priniam; quia falsum
accipit, (juasi voluntas esset determinata ex se: quod impro-
bant(«i(luae rationes primae. Similiter si voluntas esset deter-
minata, adhuc tamen cog-nitio esset practica, sicut probant ul-
timae duae rationes.

b) Ad a uctorilatera eorurn dico, quod videtur concludere
quod risio Dei est flnis huius scientiae, quod ipsi non conce-
dunt. — Respondeo igitur, quod auctoritas loquitur de ilUs ope-
rationibus exterioribus, quae sunt ieiunia, vigiliae, et orationes;
tamen actus quicumque exterior natus est conformari aUcui
actui iiiteriori, a quo habet suam bonitatem, et eliam ad ali-
quem interiorem ordinari, et finaliter ad velle.

c) Ad secundum respondeo, quod sicut agens per se in-
tendit iiiducere formam, nec intendit remotionem contrarii
nisi per accidens, ita habitus ^jt^r se dirigit, per accidens
autem exchtdit errorem; et si habitus est perfectus, non com-
patitur secum errorem, immo si compatitur est imperfectus:
beati igitur, licet non possint errare, non sequitur (|uod non
habeant habitum etiam directivum; quia eo per impossibile
circumscripto, errare possent; sed eo posito, propter perfecfio-
nem eius, excluditur omnis error.

■ Ad tertium dicetur infra post solutionem huius quaestionis
primae, solvendo quartam ohiectionem contra eam [n. 139].

122. ('■') — Proponitur secunda via. — Secunda via ponit
quod iicet finis recte possit elici et non recte, negat tamen
dilectionem finis esse praxim, quia non est circa obiectum
contingens. Dicit autem Commen. /. Ethicor., quod praxis est
operatio secundum electionem, electio autem est tantum circa
contingens, ex III. Ethicor., quia est appetitus consiUativus,
consilium vero non est nisi de contingente. Ex hoc etiam pro-
batur descriptio praxis posita in /. art. quaesiionis [n. 103],
esse insufflciens, quia omittit obiectum praecisum. — Conse-
quenter dicit haec via, nullam notitiam esse practicam quae
extenditur ad volitionera ultimi finis tantum, quia non est
verum contingens.

123. — Improbatur. — Contra istam viam a) est quarta
ratio posita contra praecedentem.

(a) Ed. Ven. probant.

l'HOLO(il QUAKST. IV. KT V. AUT. V. ^ l. 95

hj Ilciii, vfn; praxis fst illa oiif-ratio a<l quani imniiat
viiliis a|)iM'tiliv.'i, qiiia (iiuiflibcl talis virlus ««st hai)itiis <'I«»-
ctiviis, (;.\ II. EthiCt «'lcctio auteni cst praxis, ut (jslcmlctur
coiilia tcrtiattt riam statim [n. 12')]: s(}«l ad (liicctioiiciii llnis
inciiiKil iioii taiituiii cliaritas, sfnl aiiKjr aci|uisitus liahitualis,
(jiii t'st virius a|)p(,'litiva, (|uia cst liabitus a|)]M*titivus *ac<jui
situs* consoiius rati(jni reclac

c) Motivuni vero liuius viao s(^lvelur in solulione sccumlat;
ralionis principalis ad prirnani (|ua(!sti()neni [n. 14.") /y].

12 1. C^») — Proponilur tertia via. — Tertin via jionit ipiod
vcl volilio iioii cst jiropric praxis, scd tantnni actus ea |)Oste-
lior, V('l si ipsa est praxis, lioc non est nisi in ordine ad actuni
aliijucni inipcratuni polcntiae inferioris, piita apjicfilus s«'n-
sitivi, vcl jiotentiae iiKjlivae, vd liuiiisinodi.

Vn\ liac via tcrtia arjjfuitur: a) (juia oinnis j^raxis s^^^jiiitur
clcclioiiciii ; (jiiod jiroiialur jK'r Pliiiosojiliiiiii VI. hlhiior.: jirin-
cijiiiiiii aclus est clcctio, iion cuius «^ratia. scd toicli' niotiis. id
csl, non /hia/c, scd c//'e<'tivai/i : iirinciiiiiini aMtciii ctrcctivum
iialuraiitcr jiraecedit circctuiii; erjjo, ctc.

hj PracUMva. Iiabitus jiracticus «j^cncratur cx jjraxibus:
s<3d liabilus practicus ^eueralur ex aclilms scijucnlibus elc-
ctionern; i^''itur ilii siiiit jiraxes.

c) Ilem, Commcntalor sujicr /. Kt/uc: Praxis esi operatio
.sccunduia electioncm; vv\zo jiraxis .scijiiitur eI(X*lionem.

125. C-J') — Improbatur. — Contra istud, scilicet quo<l non
laiituiii actus sciiucns electioncm sit jnaxis, j»robatur: a) (juia
17. Kthic. dicit Pliilosojilius (ju^mI iion est eleclio reiMa sinc va-
lione recta ct liabilu virlulis; crtro virtus \wv se requirilur
ad clcctionciii r(vtain(l): iioii rciiuircrclur autem si e5aj«»l lia-
l)itus ^.'•«mcratus cx actibus posterioribus elecli(jne, (juia luiic
iKni inciinarcl pcr se nisi ad actus istos ixisteriores eUvtione.

It) 1'raclcix'a, sub alia forma arf^uitur idem : (piia habitus
ex eisilem actibus p»neralur :i(l (pios incliiKit, cx //. Ethic: ^h\

(1) Si-ilicrt i(«l i'li>otioii)'iii virhiotiniii iii rtnmii Arii>toti<lis; iiani • ■impli-
citrr r«'ctn clectio prnccM-ilit littliitiiii) iiiorulfin, (|iiiik |H*r ipnAiii i'li*cUuiii'ut
p'iu>ratiir virtiiH iiiornlii« in prinio ^rniiii • lOxt/n. 1. d 17. q. S. fi. (12);
• rpiin Hrcnniiuin pcrtVciniii (lictuinfii intcllfctus di* Hliquu Rf;iliiti |M>t.^t
vioiv pfrlfctn cli-ctio circuiiiHtnntionntn oiiiiiihua cirfUinntantiiit, ipiui- (
priiiin gcncrntivn virtutia » Jli. IV. d. 14. (|. '2. n. 13).

96 PROLOGI QUAEST. IV. ET V. ART. V. § 1 .

virtus moralis per se inclinat ad electionem rectara, quia, ut
apparet per definitionem eius, //. Ethic, virius est hahitm
electifus, etc. ; igitur ex eleclionibus per se generatur virtus
moralis, et per consequens non tantum actus electionem se-
quentes sunt praxes.

c) Praeterea, non solum falsum est negare electionem esse
praxim, quod arguitur ratione iam facta, sed, sicut probatum
fuit in primo m^ticalo [n. 109], actus voluntatis elicitus est
primo praxis, et imperatus non nisi propter ipsum ; ergo si
electio sit sola sine ordine ad actum imperandum, puta propter
defectum materiae actus exterioris, ipsa sola vere erit praxis.

Hoc declaratur sic: non habens pecunias, cui tamen in phan-
tasmate praesentantur pecuniae, antequam ahcuius actus electio
sit principium etfectivum, vel ordinetur ad aliquem actum (a)
imperandum, si eligat illas hberaliter distribuere, si haberet,
quantum ad actum et habitum virtutis non requiritur ulterior
prosecutio * vel distribulio *, quia * aliquo * obiecto praesen-
tato in phantasmate, circa quod potest esse actus liberahtatis,
complete habetur electio, ex qua generatur hberalitas vel quae
elicitur ex hberalitate, et non requiritur (&) ulterior prosecutio
* nec ad ahquid * exterius, nec ordo ad exterius, si tantum
materia actus exterioris deficiat.

d) Praeterea, ordo iste electionis ad actum imperandum
non polest esse nisi ut causae ad causandum eflfectum: sed
quod causa non sit in se tahs ex se ut prior est effectu, sed
tantum quia actuahter ordinatur ad efhciendum, videtur in-
conveniens, cum nihil habeat causa ab effectu ex ordine ad
ipsum.

(2-2) e) Tunc ad auctoritatem VI. Ethic. dico, quod ibidem Phi-
losophus statim subdit: electionis autem appetitus et ratio,
quae gratia alicuius, id est practica, sunt, supple, principium.
Ad hoc autem ut electio sit recta, requiritur virtus in appetitu.
Unde sequitur: Neque sine habitu morali est electio, scilicet
recta; igitur virtus habet actum elicitum iramediatiorem sibi
quam sit ille cuius electio est principium ut imperans; prius
enim actus voluntatis elicitus, qui est electio, est actio bona,
quam actus exterior imperatus ab electione bona sit bonus.

(a) Wad. ad aliquid.
(6) Ed. Ven. sequitur.

PROLOOI QUAEST. IV. ET V. ART. V. § 1. 97

(Jiiod prohiitur [kt Pliilosoi^hum ; ihi oriitii statim i>ost illud,
neqiie sine hdbitu eat electio, sulMlit: liona uclio eniui sine
urnore n/m est. Sed si ista sit maior ad probamlum ijikhI
I)ra<'(li.\il do oloclioiio, siimetur ista minor siib: Ilona flrctio
est bona actio. Concedo i<^ntur auctoritatem anirmativani, qiKxl
electio est priiuipium aclus uude motiis, quia actus ah ipsa
impfTatus est actus moralis. S»'d e.\ lioc non s«tpiiiur (jikmI
solus iste sit actus * boniis * sive pra.xis, immo ost •■leclio
piior praxis, proj)ter (|uam etiam ista est bona jji-axis.

f) Ad aecundnm: si maior est vera, dic(j, i(U(mI habitus
jiraclicus «jreneratur cx ('lcctioiiihus, sicut pracdictiim cst de
i\\\*i,()\\U\ lre(pienter lihcraliter dare, etiaiii sine actii imiMM'ato,
si lacultas ik^ii adsit, posset iii ipso jj^eiKTari libcralitas; ot
taineii (]uaii(lo illi actus impcrati sunt impossihilcs, volimtas
noii communiter elijrit freiiucnter recte circa materiam istorum
a(;tiium. (juia quod non creditur alicui possihile, aut ij)sum
iioii viilt, ;nil tciiuiter vult, secundum .\\vj:. Idco communiter
non {,'encralur hahitus practicus (jui cst virtiis siiic praxihus
impcratis sequenlibus electionem; iioii taincii «,'eneratur ex illis
scijuentibus, sed ex elcctionihus, in ((uihus est formalitcr Ik)-
nilas moralis; iii (^raxihus aulem inq^cratis est laiitum mate-
rialitcr (1),

()) Ad lertium ad Commcnlalorciii, o(ioilcl qiKxl ly secun-
(lum non sit ibi nota causac rfflrirntis, si dcs<-ii(»iio delH»t ess«>
convcrtihilis cum descri()to, ut ()robalum cst ()cr Arist. VI. Ethic,
scd dchet intclli^i ly secutuluui etlcctive rel lorm:diter: vel
electio :»cci()ilur ihi pro liljrrtate, sive pntestatr denomitnttira
[domiiuitiva ?]: vel acci()itur cleclio ()ro elcctioiie actus rolendit
((ui non cst «»leclio, vel volitio ali((ua, sc<l actio de ^eiiei*o actio
iiis, secunduni ishim c|(>ctionem, ({uasi sei-undum ()rincipiun)
;ictivuni est omnis ()raxis, sive sit ebrtio, sive se((uciis ebvtio-
iicm. quia actio de ^^enere actionis rnlucitur ad ()rinci(»ium
cncclivum.

12<>. (23) — Ex()onitur conclusio coininunis prioribus tribus viis.

Istac tres viae (Minunt Theidogiatn esse pure s])ecutalivam,

iioii ohNtante ((ikmI extendatur ;id (liIc<-lioiK»m flnis: sive ad

ilhim ((uasi volunt;is natumliter detcrmuietur. praec<Hlcnle oslen-

(1) rf. Ti .1 ij

T..M. I

98 PROLOGI QUAEST. IV. ET V. ART. V. § 1.

sione: sive libere et contingenter ad illam se habeat, non ta-
men circa obiectum contingens et agibile: sive tertio circa
quodcumque obiectum, quomodocumque se habeat, non tamen
operando, * id est, non tamen * in ordine ad actum irapera-
tiun, sed sistendo in proprio actu ehcito.

Quod autem talis extensio non concludat practicum, per-
suadetur, a) (|uia tunc quaelibet notitia esset practica, quia
quamlibet * concomitatur {a) * aliqua dilectio vel delectatio.

bj SimiHter X Eihic: Felix est Dei amantissimus ; et
tamen istam felicilatem ponit Philosophus speculalivam, non
practicam.

127. — Improbatur. — Contra hanc conchisionem commu-
nem istis tribus viis instatur: a) Videtur sequi quod aliqua
operatio est in potestate hominis, ita quod vere sit actus hu-
manus, et tamen nec sit proprie speculalio, nec praxis, puta
amor flais: consequens videlur inconveniens.

b) Praeterea, quod cognitio directiva in volitione quacum-
que non sit practica, cum sit veritas confesse se habens ap-
petitui recto, videtur inconveniens, quia talis veritas est pro-
prium opus meutis practicae, ex VI. Ethic. ■
(-^) cj Quod additur de delectatione nihil est ad propositum:
quia delectatio est passio consequens naturahter operationem
perfeclam, et sive sit delectatio de speculatione, sive de spe-
culato, propter exteiisionem ad illam, nuUa ex isto ponitur
cognitio practica; quia nec ista est praxis proprie loquendo.
Hoc tan^etur dist. 25 tertii lib. Amare autem vel desiderare
obiectum cognitum, et hoc sic vel sic circumstautiouabile, est
vere praxis ; nec naturaliter consequens apprehensionem, sed
hbere, recte vel non recte ehcibilis.

dj Quod autem additur de felicitate, quod sit speculativa,
quia felix est Dei aniantissimus, dico quod auctoritas non
cogit: quia loquitur passive, quasi maxime amatus a Deo,
non active, sicut patet ibi, subdit enim : Siquidem cura huma-
norura a diis sit, raiionabile est gaudere ipsos, supple Deos,
opfimo, et cogmitissimo, hoc autem est intellectus, etc. Di-
ligentes igitur hoc, id est intellecLivum, rationabile erit deos
rebeneficiare, ut amicos, etc.

(a) Wad. sequitur.

PROLOOI QUAKST. IV. ET V. ART. V. § i . 99

12«. — Solvuntur instantiae. — n) Se<l praelorruifWia aucto-
ritatc ilhi, riuii(|ui(l IV'li.\ s|K?<ulalivus seninduru Arist. amat
fiiKMii, iif arnfwe ilistiii^niitur coriti'ii flrle<fnn, sive de obiocto
spoculato, sivi» (It! spoculatione? — Respomlen: XII. M^'t(ifih.
viill IMiilosophus (pj(;il Hriinuni Movens rnov*»t ut amaturn;
ijjitiir iiit('llij,rfiitia iiiferior aniat Priiuuni; «'t fnmcii ipsius fe-
licitatcm poiicrct iii siMM-.uIatione, sicut pat<*t in A'. Effiic;
ilfitur ipsc suh specnfnfiotie comprehciidit iion fantum deje-
clationcm, s(3(l nmare; if^itur ncc piopter c.vtensioncrn ad illud
crif iiotitia practica, sccundum illud (a), scd si)c<'ulativa.

fjj Scd (juarc non tenetur in hfxr, cum ratio scicntiac ;>rr/-
ctifne (H specnlfitivfie accipiatur ah ijiso; et ita duae primae
viae ponentcs Theolofziam e.sse sj^eculativam bcnc ponunt, et
secuiidum Philosophum ? Respfmffro, illiid amarc, ((uod pone-
rct iii iiitcllii^ontia, ponerct nece.s.sitatcm natur-ali (/>) voluiitati
inessc, ila (juod non contin^^cret ihi eam eri^are et recte vel
non rvcte a«rer-e, ifa (juod respectu illius notitia esset tanlum-
modo ostcnsiva, ncc directiva, iicc (juantum ad ohiectum in
jiarticulari, iicc (pianfum ad ali(|uarn eius conditioneni vel ali-
"|iiaiii (•ircumstantiam aclus volcndi.

(•i') lloc inodo iidii diccr(Nit Thcolofri dc amarc creaturarum
inlcllcctiialium rcspectu Dci in parficutnri, cl (]uanturn ad
circnuis/anfins actus, sicul arfzulum (»st conti-a primam viam
iii primis diiahus r-ationihus ,11. l'^!! 1) et 2);.

Si i;riiur convcnissct nohisc.um, poncndo arnarc resp<>ctu
fliiis fifwre, roclo. ct non nnrtc, pos.s«» clici, nec r*ectc clici, nisi
cliciatur c()iirormit(M" ratiom rccta^», non tantum ostcndenti oIh
icctiim, sed etiam (iicfnnfi * illud * sic (»sse clicicndum, forle
|)(>suiss«'t r'cspectu talis noliliam iiracticam, (piia conft^se se
liah(Mitern appctitiii nvto. Ifjitur mclius cst Tlicolo^ro, (|ui hal»et
ah co discordarc iii minori, consc<picntcr ah (H) disconlare in
lumclusione, (piam convcnirc cum co in cnnclusione, (juam
ipsc iioii poiKMNM, si minnrem cum Thc(>|o<^'o non l«Mieivl.

c) Cum ijritiir dicis, (jikmI ah ipso accipirmis ralioncm
^peculntiri ct practici, v«MMim est, ot m mniori etiam conve-
nimus, (juod illa est s|>c(nlativa, (jua«> licet ad cUvlionem ex-
t(Mi(lcrctur ut ohicctum ostcndens, si nullo nnxlo «*8.««t»l direcfira

(a) Wad. ip^tiim.

(b) Wiid. iu>o«>8(«ilHti imtiirHli.

100 PROLOGI QUAEST. IV. ET V. ART. V. § l.

in actu iit circumstantionabilis est et ut huius obiecti in par-
ficulari. Sed minorem, quam ipse assumeret sub., habemus
negare in proposito.

d) Sed dato quod talis necessitas ponatur in intelligentia
ex natura voluntatis amandi Deum, numquid ita poneret in vo-
luntate hominis sapientis, quem ipse non poiiit naturaliter fe-
licem? Si non, igitur iste potest dirigi in tali actu. — Re-
spondeo, practicam a tali non negavit, nisi quia felicitatem
eius dixit esse speculativam.

129. (26) — Proponitur quarta via. — Quarta via dicit
Theologiam esse affectivam,. — Quod bene intelligi potest, si
affeciiva ponatur esse quaedam practica; si autem affectiva
ponatur * esse * tertium membrum distinctum contra practicum
et speculativum, sic est contra dicta in prirno artic. [n. 109]
ubi ostensum est dilectionem esse veram praxim, et etiam
contra auctoritates multas, quae sentiunt praecise scientias di-
stingui in speculativam et practicam , et nuUum esse tertium
membrum.

130. — Proponitur quinta via. — Quinta via dicit Theolo-
giam esse * mere * contemplativam. — Pro qua via adducit
August. XII. De Trin. c. 14, ubi vult quod sapientia est
respectu contero.plationis, scientia vero respectu actionis; cum
igitur Theologia sit proprie sapientia, et non scientia, ipsa non
erit practica, sed contemplativa. — Respondeo: August. XII.
De Trinit. c. 47. dicit quod istae duae portiones animae, su-
perior et inferior, non distinguuntur nisi penes officia, et in
utraque, tam in superiori, quara in inferiori, est Trinitas; in
superiori autem imago Triiiitatis increatae (1); et tamen sola
superior portio est conteraplativa, quia respicit aeterna. Igitur
ista contemplatio de qua loquitur non determinatur ad spe-
culationera intra genus scientiae; continet enim illud contem-
plativum meraoriam, intelHgentiam et voluntatera, et ita in con-
teraplativo illo potest esse extensio extra genus scientiae, sicut
potest esse in activo, hoc est in portione inferiori, respicienle
temporalia, quae etiam habet Trinitatem. Si igitur ista est con-
templativa, ut loquitur ibi Auguslinus, non prohibetur propter
hoc esse practica, si extenditur ad praxim in portione superiori.

(1) Cfr. infra, I. d. 3. quaest. TJtrum in mente sit distincte imago Tri-
nitatis f

1'ROLOOI QUAEST. IV. KT V. ART. V. ^ 1. 101

I.51. c^^) — Proponitur seiti via. — .Mia «'siopiniodisconlans
a praocodenlihiis in conclusiono. — Dicit quo«l isla s«Mentia est
sjipculativa et practicn. — Quo<l prohatur (Inpliciter: a) rno
niodo sic: sicut doclrina illa in qua scrilwrentur aliqua de
lur»' et aliqua d»' Pliilos<jpl)ia esset s{)fH'ulaliva et practira, sive
scrilH!rentur in distinctis libris, sive cnpitulis, sive int«M'cala-
ritf-r et coninii.xtirn, ita in ista doctrina siinul s|)e<-ulativa et
l^ractica tractantur, non in diversis libris et capitulis, se<l in-
t«'rcalariter ct c(»niinixtim; er«^o ipsa est speculativa et practica.

b) S«>cundo sic probatur: quia nulla spcculativa coirnitio
distinclius tractat de operabilibus (juani eorum co^M»itio sit
necessaria ad speculationem, nec * ali(jua * i»ractica distinctius
tractat de speculabililMis (piam •'orum iv^iuiratur co^Miitio * ad
cofrnitionem practicam sive ad * pra.xim ad (jiiam e.xtenditur:
ista aut»'m traclaf de operabilibus disiinctius quam co^nilio
eoriim rcijuiratiir ad speculationem, et distinctius de s|)«^*ula-
bilibiis (juam coj:nilio eorum re<|uiratnr a<l cojjnitionem pra-
cticam; ii^ntur ipsa <3st speculativa el practica. — .Ua/or pro
batur: (|ui:i s|)('culabilia non <-onsid«»rantur in scientia pra<tica
iiisi propt«'r consid«'ralioiu'm piacti<.'am, n<H' operabilia in spo-
ciilaliva nisi jiroj)!»'!" considcratioiKTii sj>eculativam. — Miuor
jjatet, (juia bic traclatiir <le oj)erabilibus ita «listincte ac si es-
set <le eis jiraecis<», et etiam de siieculnbilibus ac si esset de
eis j)raecise.

i:i2, (28) — Improbatur. — Contra istam opinionem ar^Miitur
sic: a) Ilabitus non babens evid«'ntiani «'X obiecto non «listin-
•.Miiliir seciiiKliim distinctionem obi«*ctoruin, tun<' onim oporteret
lioiM-ii" diias ll(|«'s intusas: iste autem babilus non lialx^t evi-
d«M)tiam «'.\ <)l)i<»cto; ifj-ifur non distiii;i-uilur s<H"un«lum «lislin-
<'fioii«'m obi«'cloruin * ojx^rabiliiim ot sjM^culabilium *; i^Mtur
non <'runt duo babifiis j)ro{)t(>r <listiricti<>nem ojx^rabilium et
s{)«'ciilabiliiim.

h) l'ia«'t«'iva, illa (){>inio «le ituo/Hts /iat»ittfnis, «{uamvis
jHissit probabiIitaf<'ni ali(juam baU>r<' de TbeoIo^Ma nl Ir.nlita
cst in Srrijttnra, tam«'ri d«» Tbcolo^Ma /;i sr, cuius subi>'<'tunt
j)rimum «^st «'ss«»ntia divina ut harr «»ss('nti:i, sicut dictiim <\sl
il<» siibi«'clo Tli«H)Io«jia<' |n. i\H\ iion vi«b'tur pnibabil»»; nam
de isto subifclo, cum sit verissime unutn co^Mioscibile, nata
est baberi jirimo ali^jua nolitia rcrr una. Si vero delur ali-

102 PROLOGI QUAEST. IV. ET V. ART. V. § 1.

qua quae non sit de ipsa essentia, sed de aliquo alio primo,
ista alia non erit Theologia in se. * Theologia igitur erit *
unus habitus simpliciter, licet forte cum ipsa possit in Scri-
ptura esse aliqua alia notitia, quae sit de alio subiecto.

c) Item, patet quod ordo scientiarum secundum eminen-
tiam stat ad aHquod unum tantum, quia non possunt duae
esse scientiae simpliciter primae: istam unam eminentissimam
et solam dico esse Theologiam, quae sola est primo de primo
subiecto Theologiae.

d) Praeterea, deduco rationem eius ad oppositum: illa
cognitio est practica, in qua non determinatur de speculabihbus
magis quam cognitio eorum pertineat ad praxim vel ad cogni-
tionem practicam : sed cognitio ista non tractat de speculabilibus
distinctius quam cognitio eorum requiratur ad cognitionem pra-
cticam vel praxim dirigendam; ergo, etc. — Probatio niinoris:
quaelibet cognitio de conditionibus appetibilitatis flnis et de con-
ditionibus eorum quae sunt ad finem quatenus sunt ad finem,
et tertio de conditionibus quibuscumque huius vel illorum, circa
quas contingit polentiam operativam errare, nisi dirigatur, est
necessaria ad practicam cognitionem : nulla autem est cognitio
hic tradita de flne, nec de his quae sunt ad flnem, quin sit ta-
lis; ergo, etc. Vel saltem circa ista contingit voluntatem igno-
rantem errare, sicut dicetur in solutione tertiae obiectionis
[n. 137 c] contra solutionem quaesiionis principalis.

(■29) Licet enim Trinitas personarum non ostendat flnem appe-
tibiliorem quam si esset non trinus, quia est flnis in quantum
est unus Deus, non in quantum trinus, tamen voluntatem igno-
rantem Trinitatem contingit errare in amando vel desiderando
finem, desiderando frui una persona sola. Similiter ignorantem
Deum fecisse mundum contingit errare, non rependendo amo-
rem qualem gratitudo requireret propter tantam communica-
tionem bonitatis suae ad utilitatem nostram factam, Ita igno-
rando articulos pertinentes ad nostram reparationem contingit
ignorantem errare, etiam non rependendo amorem debitum pro
tanto beneflcio; et ita de aliis theologicis. — Assumptum pa-
tet, quia quaecumque conditiones traduntur de fine magis natae
sunt ostendere appetibilitatem finis, et conditiones eorum quae
sunt ad flnem magis natae sunt ostendere ea quae sunt ordi-
nata ad finem.

I'ROLOOI ylAEST. IV. KT V. AHT. V. J5 2. H':!

Ad nrr/umentum coruni j)jilot rjuo«1 minor <*sf Calsu.

.\(1 prohntionfiii dico, qiiod rioti jjotest ita dislirirt»* ti-a-
ctnri do flri«^ co«fiiito, et de liis ijiiaf siiiit ad fliKMn, ijuiii lota
illa cofrFiilio os.m^t j)ractica iiitcll«'ctui croafo; rjuia tota illa
cofrnitir) riata r^st r^stcnderx' fliiem siib ratiorie upjtetibili^, el
ea (juae surit ad firi<*rn sul) ra tirjne ordiriis erjriiiii ad (liiem,
vel circa rjuaecurnrjue jiosset voluritas iiori dir*e(;ta errare.

13^i. (•<•>) — Proponitur septima via. — Alia ojiiriio tenet
eaindern cfjnclusionern; sr'd jjonit cuin lioc TlirHdo^Marii ♦•sse
sinipliciter nniirn linUitum. — (Kt lioc j)roj)ter suhiectum eius
uniim, (jiiod est l)eus, iri .jiio crjnveniuiif ornriia de (juihus in
scientia (hsterrninatur, oinnia eriirn cadiirit sulj crjiisideratione
liuius scientiac iii (jiiantiirn jiarficijiarit aliijiiod diviniini. Et
idoo, sive consideret de his jjer exfensionern ad ojms. sive
iion, sed jjui'e sjieculative, jjrojifer iiiiitatern forrnahMn suhiwti
faineii haec sciiMitiii esf nnn.

i;U. — Improbatur. — Con/m isfani oiiiriion^Mii ariruo
sic : (Juand()(Miiii|iie alirjurKl c(Jinrnune dividitiir pririi(» jier «lif-
fenMitias o|)jx)sitas, iinjjrjssihilc ««sf ulrani(juf ditleriMiliani in-
veniri in aliijiio uno corit(Mito suh cornniuni: s»'d acientin in
cornrnuni dividitur jirirno iri 'prncticnm e\. speculatiram: »Myo
inijiossihijc (,»st i^tas didenMitias siiniil inveniri in aliijua scien-
tia una. — Mninr est inanifesta, ijuia si dilVtM-iMitiae rondivi-
(l(Mil«?s aiiijuod C(jinniune jiosHent se conijiati iii alnjuo contento
suh coniiiiuiii, liiiic id«Mn corjnis j)os.set ess»' corj^oreuni et in-
cori>oreurn, et idciii aniinal S(Mjsihil«' et insensihih'. el idem
lioiiio ratiorialis et irr'atiorialis: «juae sunt ahsunhi. - Minor
jiatet jjer .\viceii. /. Mrtnpli. in principio, et jmt (ioinimMila-
tor'(Mn. /. Ktliic. C(nnm. I. ef |»m- flondisalvum he divisinnr
.scicntiarum. — Itern s<'(jiiuiifiir de «'(Mlein duo contr-a«licloi la,
videlicet cxtendi ct non e.rtcndi, «'l niulfa alia inconvemetitia.
Onare, etc. ia) ).

^ i. Suiutio JJocttnis.

l.T). ('ii) — Theologia iiecessarioriuii in iiit^^llectu erMto eii
pracUca. Ad (pinestionetn iyitur resjM»nd«H>. «jikmI cum ;ulu«

la) l>i-r-<t iii «<«1. \vn it'*ti, liHlxtiir uiit<-ni itd iii«ttir tttiffitniHt» iii rd.
Vcn. 1^21 a Mtiuritin Hibrriiico iiidiictar.

104 PROLOGl QUAEST. IV. ET V. ART. V. § 2.

voluiilatis elicilus sit verissime praxis, eliam si iion concomite-
tuf aliquis aclus impcratus, ut patet /. articulo [n. 106 et 109],
et extensio cognitionis praclicae consistat in conformitate ad
praxim et prioritate aptitudinali (hoc patet ex //. articulo
[n. 110]), sequitur quod illa est cognitio practica quae est apti-
tudinaliter confWmis volitioni rectae, et naturaliter prior
ipsa : sed tota Theologia necessaria * vel de necessariis * in
intellectu creato est sic conformis actui voluntatis creatae et
prior; ergo, etc. — Prohatio minoris: quia primum sub-
iectum Theologiae est virtualiter conforme volitioni rectae,
quia a ratione eius sumuntur principia prima rectitudinis in
volitione; ipsum etiam determinat intellectum creatum ad no-
titiam rectitudinis determinatae ipsius praxis, quoad omnia
theologicalia necessaria, prius naturaliter quam aliqua voluntas
creata velit, alias non esset necessaria; ergo ex primo su-
biecto sequitur tam conformitas quam prioritas Theologiae
ad volitionem, et ita extensio ad praxim, qua extensione
* ipsa * cognitio dicenda sit practica.

Confi7vnaiur ratio ista, quia cuin obiectum Theologiae
sit ultimus flnis, et principia in intellectu creato sumpta a
fine ultimo sint principia practica, igitur principia Theologiae
sunt practica; ergo et conclusiones sunt practicae.

136. — Proponuntur quatuor obiectiones. — Sed obiicitur
aj quia ex quaestione praecedente Deus non est hic primum
subiectum in quantum fi^iis, sed ut haec esseniia [n. 68]: prin-
cipia autem sumpta a flne ut finis est sunt solum practica.

b) Item, cognitio flnis ultirai non est immediate conformis,
nec nata est esse conformis immediate praxi eliciendae; ergo
non est propinqua practica.

c) Item, primum obiectum includit virtualiter conformi-
tatem ad praxim rectam; non tamen solam cognitionem sic
conformem, alioquin non posset de ipso esse cognitio specu-
lativa, quod videtur inconveniens. Qualiter enim est ista ve-
ritas practica, Deus est trinus? vel, Pater generat filium?
Ergo primum obiectum includit aliquam notitiam speculati-
vam. Igitur ex conformitate illa virtuali primi obiecti ad pra-
xim non sequitur Theologiam esse practicam, cum multae ve-
ritates quae sunt maxime theologicae, in quantum Theologia
distinguitur a Metaphysica, sint speculativae.

PROLOOI yUAEST. IV. ET V. ART. V. § 2. 10.')

(■^2) ilj IUtm, tunc scioutia Doi ossct pra^-tica, quia est tle oo-
(Iprn sujjiocto i^rimo, ot otiarii vi(l«'tur- (jU(j<I ralio soiutionis
quficsUo/iis possit applicari ad iritcljcclurn (iivirnirn, sicut ad
cr(3alum.

i'M. — Solvuiitur tres priore.s. — a) Ad priinnm dico, <iuo«l
respcctus flnis noii csl illud a (|uo priiicipia surnuntur in ali-
(pia scionlia, scd illtid aljs(jlutuin iii (luo rundatui- i-cspoclus,
et 111 ud cst cssoitin lidec.

b) Ad secundutn dico, (|U(xl virtualilor conliiiens cot^nii-
tiononi coiirorrnom (^sl virlualitcr conrorrne, et ita cof^nitio eius
ost practica, (piia conclusionos pr-acticae liabent principia pra-
clica; pi'oxiina autotn co<,niilio illi iiuae est de flne est coj.^nitio
Iriiitionis lliiis, ot ista nata ost esse conformis forrnalitor praxi
riuitioiiis.

cj Ad tertium dico, (|uod primum oJjieclum solummodo
incliidit notiliam conli^rmem volitioni roclae, (juia virtuto cius
iiiliil dc ipso co^ziioscitur (juod non sit vol roctitudo volitionis
aiicuius, vol viitualilcr includcns nolitiam talis roctiludims, Kl
coiiccdo ipKjd inrcrtiir iii Cdnseqnen/e, ipiod dr ipso riulla po-
fcst csso scionlia sp(!culativa ; nccossario oiiim notilia cius ol
cuiuscuimiuc intr*insoci iK)r ipsum c(>f.,Miiti conformis cst praxi
aptitiidinalilcr, ot jiriori, si co^niitum ost necessarium.

Cum instatur do illis veritatihus (IIuk? vidcntur maxime
tlicolo}4:icac, ct non inctapliysicao, ut Deus trinus, et Pater
f/enerat Filiuin, dico, (juod istao sunt practicao: prima oniin
iiicludil viitualitor notitiam i*ectitu(liiiis dil(>ctionis toiidontis in
tros pcr-sonas, ita (|uod si aclus clicorolur ciira unam solam
* pcrsonam *, cxcIuiUjikIo alias, sicul inlldolis olicoivl, ess«'t
actus non i'cctus: socundn iiicludit notiliam roctitiidinis *aclus*
sccuiidiim (|U()d actus csl circa duas pei-sonas, (juarum una »»^1
sic ali alia d).

Si oliiitiutur coiitra lioc sic : (piia iiilnl nisi essentialr
cst i-alio icrniinandi aclum illiiis dilcctioiiis: Th«»olo^^ia autom
ost inajjis piopiic iU^ persniuilibus (luam d»* essiiitialtbus, t|uia
ossciitialia pluiima possmit a iiol>is in Mclaphysjca coj:ii«»sci;
i;.'ilur Thcolo^iia, ut distin;ruitur a Motaphysica, iiuaiituni ad
l)ntpriissiiii:i sihi non cst practica. Pritna profinsitio probo'

(li l'fr. iiifr. I. li. l. .| J

lOG PROLOGI QUAEST. IV. ET V. ART. V. § 2.

tur: quia alias esset aliqua ratio diligibilitatis in una persona
quae non esset in alia: quocl falsum est, quia tunc nulla bea-
tificaretur in se ipsa.

Respondeo : essentiale est ratio formaliter {a) terminaridi
actum amandi ut propfer quam; sed personae terminant ut
quae amantur: non autem sutficit ad rectitudinera actus quod
habeat rationem formalem convenientem in obiecto, sed eliam
requiritur quod habeat obiectum conveniens, in quo sit talis
ratio formalis; propter igitur istam notitiam rectitudinis, quam
includit essentiale in actu amandi Deum, personalia includunt
propriam notitiam ulteriorem rectitudinis requisitae.

138. (33) — Solvitur quarta obiectio et examinatur an scientia
Dei sit practica (1). — Ad quartum [n. 136 d] concedo quod
Theologia Dei de necessariis sit practica, quia in intellectu
suo natum est primum obiectum theologicum quasi gignere
notitiam cotiformem vohtioni rectae, priorem naturaliter
ipsa volitione. — Quod conformem, patet. Quod priorem,
probatur: quia prius naturaliter intellectus inteUigit obiectum
primum quam voluntas veht illud; igitur prius naturaliter vo-
litione potest habere onmenj notitiam sufficienter virtualiter
inclusam in intellectione primi obiecti; talis est quaecumque
notitia necessaria de primo obiecto. — Consequeniia sup-
posita potet: tu7n quia per impossibile exchisa omni voli-
tione, posset intellectus habere omnem notitiam sufficienter
virtualiter inclusam in intellectione primi obiecti, cum illa in-
tellectio praecedat omnem volitionem: lum quia intellectus di-
vinus non discurrit; igitur non prius naturaliter intelligit pri-
mum obiectum quam aUquid virtuaUter in illo inclusum quoad
notiliam; et si priw^ intelligit primum obiectum quam voluntas
velit aliquid, prius intelligit quodlibet inclusum quoad noti-
tiam in primo obiecto quam voluntas velit. — Haec secunda
probatio consequentiae minus valet.

Triplex instantia (2). — a) Si *tunc* obiiciatur, quia
tunc voluntas divina non erit prima regula * respectu * sui in

(a) Ed. Ven. absolute.

(1) Cfr. infr. d. 38. quaest. Utrum scientia Dei respectu factibilium sit
practica ?

(2) Quarum primam dumtaxat explicite resolvit Doctor, cuius solutione
et aliis duabus satisfit, ut ipsemet innuit n. 139.

1'KOLOOI QUAEST. IV. KT V. ART. V. ^ 'd. 107

actihiis suis, si oius acturn pryw^odat tKjtitia, cui in aprondo dfbot
conlorfnari ad Ihx" uI rfu-t*,' a^at: ronsfijifens autorii vi(l»'lnr in-
(•(jtivonions, i|uiii tullit sunini;itn Jibcrtatoni volunlalis divinae,
si ab alio (ItHerininolur, el tKJii ox s*i pritiio, (juoad priniurn
aclutn suurn: si autorn praocedit otnnotn actuni suutu pojrtiilio
practica, ah intolloctu dotorrninabitur ad priiuurn actuin. ipiia
noii polost oi diss«Mitiro, tun(' onini possd p«;ccaro.
(^i) h) Iteni, supra dictutn ost, PhiJosophuin b«'n«' dicore con-
sequonter, si intollijjontia iiiiluralitor ainat Deuin viKuiii, <'iyo
notilia ostondons Douni non est pr*actica ; liat autoin siniiliH
conso(juontia de I)(»o natnraliter arnanlo se.

cj Itoin, diri^^ons ali(|u:i causa est resp(3ctu dirocti; u^iiur
ost distinctio roalis inter ipsa : non «?st autotn talis distinctio in-
tellectionis Doi ad refle. — Kt confirmatur rati(j, (piia intolbrto
iam veJIo esse oliciturn, intolk^ctiis non diriirit, tantiiin cnitn
dirij^Ht ciiTa actuin eliciondutn, (jtiasi prior ijtso: s«»d in D»h>
veJlo siuitn lum aoijuitur voluntatoni ossc; ijj-ilur nutnipiam
ast ihi (piasi eliciendum, S(mI soinpor (|u;isi ehCiluui ; ovinu otc.

(J) liesjtonsio. — Hic vidotur, consoipKMitor dictis. dicondnm
ipiod accipioiido reyuhnu pro recfi/icftnte in praxi, pritiia
rojjfula ost lliiis nllinius, (jui virtualitcr incliidit primo noliliam
oiiinis roctiliidinis noccssariao cuiuscniiKpio praxis, sicut pri-
iiium suhioctutii scionliao sjKH^ulativao primo virlualitor inclu-
dit notitiam omniuin voritatiim spoculahilium. Ilaoc aut«'m
piima roj^uJa, (piao ost fiiiis, ordinalo reclificat intolhvtum »*t
voJunlahMii, sicut ipsiic jiotoniiue natao sunt a«;ere ordinat»', ita
«piod jirius «juasi }::i}.Miil iKJtitiam conronnom rivtiie praxi (piam
r«*ctincct jjraxim; ct ila iiotonlia praclic;itit<' alia eril jiolontia
prior et |)rius rocta; itii «juod /)ri)num corisei/uenx illalum
in i»iiina rationo videtur conco<|oiiduin.

(Jum voro improbfifur, i)os.s<«l «lici ijuod sicut universa-
lilor (lihortas (a) ) stat cuin ajjjirohcnsiono jir:t»'via. it:i suinma
lihci-l;is stat cum sufnina ai)j)r«'lnMisionc jira«'vi;i : aj)j>rt'h«'nsio
;uil«Mii jiraxis jMMtcclissiin:! includil notiti:ini c(.>iilnrinit«liK,
(jiiando ij)sa necoss:irio conv«Miil jiraxi.

{^^) Cum ull(»rius mlffifur, (JU(hI d«»tcrminala kiI aliund»', fioc
fWfjandu/n csf, hMjiKiidd Ao (Ict«Mininaliono «juae sit |)«t apMis

(a) Di't>»i iii «h1 \'i"ii.

108 PROLOGI QUAEST. IV. ET V. ART. V. § 2.

sufficiens; licet enim non possit dissentire a notitia rectificativa
praxis et priori praxi, hoc tanien non est quasi intellectus
per notitiam sit causa sufficienler active * determinationis *
determinans ipsam ad actum, sed ex perfectione voluntatis
est quod ipsa tantum nata est conformiter agere potentiae
priori in agendo, quando illa prior prius perfecte agit circa
obiectum, lioc est, tantum novit prius quantum posset nosse.

Quod dico pro contingentibus, qiiorum intellectus divinus
non habet omnem notitiam sibi corapossibilem ante omnem
actum voluntatis; ideo circa illa non oportet quod contbrmiter
agat potentiae priori, quia ipsa non prius conformiter novit
tale obiectum. Sed semper aUter accidit circa cognoscibilia
necessaria ex se, quia ista perfectissimam sui notitiam liabent
absque actu voluntatis.

139. — Alia solutio obiectionis quartae. — Licet haec respon-
sio videatur evadere argumentum, et per eam etiam sequentia
argumenta possent evadi, tamen aliter possei dici, quod Theo-
logia necessaria in intellectu divino non est practica, quia non
est prioritas naturahs intellectionis ad volitionem, quasi confor-
mativi ad ipsum conformandum, sive directivi ad dirigendum
aliquid. Quia posita notitia quacumque rectitudinis ipsius praxis,
quamvis ista ex se possit conformare potentiam conformabi-
lem seu rectificabilem aliunde, non tamen voluntatem divinam
respectu sui primi obiecti, quae ex se sola rectificatur respectu
sui ipsius obiecti, ita quod vel talis naturaliter tendit in illud,
vel si libere, nullo modo est de se quasi indiflferens ad recti-
tudinem, et quasi aliunde ahquo modo habens eam, ita quod
notitia determinativa rectitudinis non est necessario prior vo-
litione, quasi ilhid volitio requirat, ut recte eliciatur, sed tan-
tum praeexigit ostensionem obiecti, et aliam notitiam ex se dire-
ctivam non praeexigit ut directivani, sed tantum ut ostensivam,
ita quod si posset praecedere volitionem sola ostensio obiecti,
et sequi notitia rectitudinis necessariae ipsius praxis, sicut di-
cetur de praxi circa contingentia [n. 140 seqq.], aeque recte
eliceretur volitio tunc sicut nunc. Nullo ergo modo intellectio
est prior ut conformativa seu regulativa voUtionis.

Ad argumentum igitur probans prioritatem rectitudinis
ad praxim rectam, responderi potest quod licet sit aliqua
prioritas intellectionis ad voUtionem, non tamen est sic prior.

pROLOoi qj:ae:st. iv. kt v. art. v. ^ 2. UH>

iit roijuiriil iiitionom m-tani «'sso priorffn pra.xi, qui;» talis
jirioritas ost re^^ulae ad roj^Miiaturn, (jualis •'ss<' ijon |K)tost
(|uaii(lo voluntas ost oninirnoda ro«;ula sui in a^^oiido.

KpHo(jus. — Iluius conlroversiao de scientia Dei respectu
sui, an sit practica, surnrna in h(x; consistit: si notitia (juae
(le so ossot diroctiva in piaxi, dato (ju(^l polontia |)racticans
in scionto non esset diii<.Ml)ilis in a^^ondo, sit practica, ex hoc
solo (juod ossot sic ox so diroctiva v»;! non j^ractica, o\ lioc
(juod jiotcnlia jjracticans in scicnto non cst dii-ij:iliilis. (jni
altoi-aiii jiartoin tonot, dicat consofjiionicr.

1 10. (36) — Theologia contingentium in intellectu creato est
practica. - * Kt ex h(jc iiitr-(jducatur * secundus articulus qui
ost de Theolof^na conlingentium, an sit j)ractica. — Dico, (juo<l
tanturiunodo iii illo intdU^ctu Thoolo^na continf,'('nliuni j^ractica
jiotost es8t3 (jui hahon» j^otest (l(«toi'rninativarii notitiani rocti-
tudinis ij)sius jiraxis ante ij)sarii j)iaxiiii olicitain, (juia S(.)lum-
niodo ihi Th(!olo;zia contiiifrontium j)ot(^st o.s.s<» co/i/brmi.s j)raxi
et prior oa : talis ost tanluni intoll«HMus creafus, (jiiia nullius
intolliLrentis creati voluntas primo dotorminal nTtitudinom con-
tinf.roiifom convoniontom jiraxi suao.

I II. (1") — An vero in divino intellectu? — In intellectu ijri-
lui- (lirino non jkjIcsI «>sso Theolofria contitKjcntitnn j)ractica,
t(M)Oiido ista {\\\i): Prinnim, i[\nA cofjnitio practica ct praxis
ad (juarn oxtonditur dohont ossc nocessario rcsjMX'lu eiusilem
suj)j)ositi; * (juia si altcrius, tunc (»ssot j)r"actica. (jiiia esl di-
rifrihilis siv(! dctcrminahilis j)otcntiao altcrius suj>j)ositi, .scilicel
j)otcnliac suj)j)ositi cuiuscunKjue ♦. Sccitn^iu^n, (JikmI D«m ul
oj)(M"intis nulla sil pr-axis nisi rofitio, non jm^ikmkIo in ij)so
jiotcntiam tcrtiam, * scilicel executicam *, aliam ah intclNvtu
ot voluiitale, nam riiilla co<znitio corilbrmis volitioni continpMiti
reclao i)i*a«vodit ij)sarii volitioncm Doi, (juia j^rimo volitiono
dct(M'minalur jiraxi illi talis nvtiludo.

a) Illud primum os[ duhium; impr(>hatur{a) lamon dupti-
cifrr: iiarii si coj;iiitio (juaocuriKjuc >\r j)i-axi alterius est practica,
crf,'o coj^nitio rnoa dc lioc ijikhI ost Dcum creare tnufututn,
vcl (1(> linc (jikmI est intcttijcntiam morcre coetum, eril |)ra-
ctica; (jiiod vidctur lalsum. Sall«Mn hoc videlur conclud«M'c. (luod

(a) Kd. Vi'H |iriil)iitiir.

110 PROLOGI QUAEST. IV. ET V. ART. V. § 2.

cog-iiitio practica non potest esse iiitelligentis inferioris, ope-
rante superiore secuiidum illam praxim, si nihil secundum il-
lam inferius operatur; pari ratione nec superioris vel aequalis,
si nihil facit ad praxim operantis; si enim aliquid facit, iam
superior habet praxim propriam, respectu cuius sua cognitio
sit praclica.

b) Item, si cognitio practica habet aliquam causalitatem
respectu praxis ad quam extenditur, et non est nata habere
talem causalitatem primo nisi respectu praxis quae sit in in-
telligente, videtur sequi propositum.

c) Contra: igitur de eodem unus intellectus haberet noti-
tiam practicam, alius speculativam, si praxis esset possibilis
uni intelligenti, et non alii. — Ad hoc potest dici, quod per-
tecta rectitudo praxis includit circumstanliam operantis sicut
et alias circumstantias, ita quod sine ista non est rectitudo. Si
enim accipiatur * quod * Deus est amandus, nisi addatur a quo,
puta a voluntate, non est vere practica complete, quia Deus a
bruto non est amandus. Itaque hoc verura perfectura, Deas
est amandus a voluntate, etiam in quocumque intellectu est
practicum. Ita, et istud, homini quandoque est ieiunandum,
non est tantum practicum horaini cognoscenti, sed etiam angelo
et Deo, et etiam homini et Deo est hoc practicum: ab angelo
coelum est movendum. Et concedo illud quod prima probatio
infert tamquam inconveniens.

(3S) d) Et si obiiciaiur, quod non salvatur priorifas practicae
cognitionis ad praxim, prius enira dilectio Dei respectu sui est
recta quam homo vel angehis possit intelligere quod Deus est
araandus a voluntate; respondeo: ista prioritas debet esse ex
obiecto et intellectu, hoc est, quod obiectum natum sit deter-
minare intellectum ad notitiam determinatae rectitudinis praxis,
scilicet quantum est ex se, ante praxim istara, ita obiectum
hoc natum est quemcumque intellectura determinare ad noti-
tiara istara, Deus est amandus a voluntate, quantum. est ex
se, ante praxini, licet aliquis intellectus ex imperfectione sui
non prius determinetur quam potentia operans ex perfectione
sui operetur.

e) Ad aliaw. obiectionem dico, quod sicut voluntas potest
esse causa superior, * hoc est in eodem intelligente et operante,
respectu praxis, scilicet potentiae motivae illius in quo est talis

PROLOOI Ul.AIJST. IV. ET V. ART. V. § 2. 111

voluntiis, sic indiversis potfst *?8se(«)*. Nec o|)orlet, quod in alio
sit nori pnictica, nisi accipiendo stricte pmclicum pro iinine-
di;)t>; :)pplic:d)ili ad opus quantuni esl ex idontitate supptjsiti
ai^^fiuis ol operantis, qual<Mii immediatioiuMn denotat inllniti-
viis sii»-niflc:ins pra.xini (onstructus cuni s<in\ Sic entrn con-
cediUir (pKMJ soius I)eus scit se inniiitt» dilif^ero, licel anp*-
lus s<:iat i[)suni intlnito a sr ililifrendum.

f) Qui sic ri'sjjondil {[} :i principio li:ilj<'t coiu«'d»'n? oinnps
V('rit:ites de pra.\il)us airenlium causatoriini co^Miosci a (juo-
cum(|ue intcllcctii practice, (piia oinnes istae, sive ah ol)i<X!to,
ut ii('c<!ssariae, siv(? aliunde, ut contin^'-ent(>s, natae sunt priiis
esse conlormcs pni.xibiis, sive prius dcteriiiinare rectiludincm
jira.xium (iuarn ipsac pi;ixcs cliciantiir. Omnes autem veritatcs
de volitioiK; divina neces.sariac siint practicae; contin};*Mitcs
aiitcm iioii, ((iii:! aiite ipsaiii praxim elicit:irn, :i(l (|uain exten*
duiitur, noii liahent conforriiitatcm, ipiia niillam (h^tcrrninationem
rcclitiidinis, Verhi ^natia: Dciis jnactice cofjnoscit hoinini csse
p(j«'iiilcndurii, ct ^injjclo csse movendum (oclum, s«'(l non est
(|U(mI 1)(^) volendiiiii liominein sanctiim ixM^nitcre, vel anizelum
cijclum rnovcre.

i 12. ( <'J) — Theologia contingeutium in se est speculativa. —
Si ijuacris, (ju:ilis est 'riieoloi:i;« conii/ifffiiiiuni in st-:, non
('omj)ar-al:i liiiic, vc| illi iiitclhH-.tui, n) dici jiotcst (juod ij)sa
talis cst iit sii (jmilis (!St f^n: obiecto : rion cst :iutem ex ol»i«'-
clo conforniis praxi aiite omiKMn praxim. ijni:i cx ohi«H;t() niilla
nata est hahcri notitia det<'rriiin:it:i(> rectiludinis contiii^^cntis,
iilco c\ ohicclo non est jiractica ; iirilur sjieculativa, si .sultlcien-
ter dividiml nolitiam.

b) Huic conjfruit, (juod iri intcllcctu ilirinu * vere «»8t sjh»-
ciilativ:i, in iiostro aiitcm jiractica c8t(A)*: l:ilis autcni videlur
res ('ss(» in se (jualis est in perfecto «^^Miere UIo, non in im-

jMM'tccto.

(a) Wad.: Siciit vi)!itiiUM potfat CMe u«uan siiit^Tinr resp^tii pmxU
|iiktniti)ti- iiiotiviii', iKH- (|tiu<><-uiiM{iit' rfMp«-<-tu <Mii(ih<-tiiii<|ti«', ptitii nnn rora
rcspcctu |ititciitiuu iiititivuc Aii^iii, tM^tl (|uuiitlu suiit iii ((Hlcin, ttu iti i'uf(nitiu
pnicticii nit (■iitiHn r<'.Hpc<*tu prHxin, ltt>r vni iit c<Ml<<itt iiitrllig<>iitv i't o|N*r»nt<',
iicc oportct. . .

(A) Wnd, : Huic cungruit, tnttnl in iiiti-llcctu iln-nnj itc^Ktur v»»e praetit^

(1) Doctor igitur nihil liir (ii'tcrtninnt<< nitolvit.

112 PROLOGI QUAEST. IV. ET V. ART. V. § 2.

143. — Solvuntur obiectiones. ~ a) Si obiiciatur quod
tunc cognitio in se speculativa est alicui practica, puta intel-
lectui creato, ergo practicum non repugnat speculaiivo ; re-
spondeo, quod sicut esse ea; obiecto speculativum est per se
esse speculativum, ita esse practicum ex obiecto sufficienter
determinante intellectum ad notiliam rectitudinis est esse per se
practicum; et sic opponuntur ista duo, practicum et specula-
tivum, ut ista, non extensibilis ad praxim et extensibilis ad
praxim. Sed esse practicura aliunde quam ex obiecto, puta a
causa extrinseca, ut a voluntate determinante inteliectum ad
notitiam praxis, est esse accidentaliter practicum; et ita con-
cedo Theologiam contingentium esse practicam ?iobis, licet in se
sit speculativa.

b) Contra hoc: cui convenit unum oppositorum per se,
ei aliud oppositum nec per se, nec per accidens convenit; igitur
notitia per se speculativa nec per se, nec per accidens est
practica. — Respondeo : licet antecedens posset exponi de per
se primo modo, vel secundo modo, non autem tertio rnodo,
prout dicit idem quod solitarie, tamen concedo quod nuUo modo
inhaerendi inhaeret oppositum praedicati huius quod est per
se esse speculativum, quia Theologia contingens per se se-
cundo niodo est per se speculativa, ita quod inhaerentia sit
per se, et praedicatum determinetur propter se. Sed per acci-
dens esse practicum, per accidens non opponitur illi, sicut
esse nigrum simpliciter et esse atbum secundum quid non
opponuntur, secundum quid enim et simpliciter determinant
praedicata ut denominantia.

c) Si arguitur: per se est speculativa per se, ergo per se
est speculativa, conceditur; nec huic praedicato repugnat hoc
praedicatum, per accidens practica.

144. — Theologia contingentium potest esse practica per ac-
cidens. — a) Si vero alterum istorum duorum quae tenet
ista responsio non teneatur, tunc potest concedi quod Theolo-
gia contingens, licet non in se, quia non ex obiecto, tamen
in omni intellectu creato et increato esset practica per ac-
cidens; quia ut ipsa est in intellectu divino potest esse con-
formis praxi prius quam praxis illa eliciatur a voluntate
creata; prius enim intellectus Dei novit peccatorem adultum
in nova lege debere conteri quam peccator conteratur; et sic

PROLOOI QCAKSTIO IV. ART. VI. il3

iion tonendo primu)n istorunid), co«,Miilio Dfti tle i»raxi alle-
rius operantis «»st praclica. Non lenendo etiani secioidiim (2),
puta poiKMido ajj^ere Dei ad extra esse praxirn eius aliain a
volitione lorinalit<T, licct intelloctus Dei non prius novit (A la))
«,'sse creanduin, (|uain voluntas sua vclit, tani«'n prius novit A
• juani creet; et ita praxirn ad (jxtra praecedil notitia confor-
inis, licet non ea' obiecto, sed /iliunde conlornjis.
{^^) h) Hoc saitein t»'neo, «juod Theologia continyentiurn non
est per se practica, sive ew obiecto: potest tanien intellectui
crcato esse practica p<?r accidens, et lioc in ill«) intellectu cuius
est operari secunduni praxiin, cui «I«'t«'riiiinatur r«'cliludo a vo-
luntate divina. — An vero intellectui divino sit practica, patet,
tcnendo illa duo [n. 141], vel opjKjsita, «piijl «licen«lurn est con-
.sequenter.

c) Probahilia lainen videntur liaec trin : Primo, «juod
l^ractica est rectiflcativa in praxi contin^^entis. Secundo, «juod
est rectificativa potentiae practicantis, aliuiulc «nuiin a se re-
ctificabilis. Kt tcrtio, «iu«jd in Deo nun «'st potcntia practicans
nli;i nisi voluntas.

lv\ priino et terlio se<iuitur «puMl si «livina notitia «^ssel
practica, ipsa «?sset n»clificativa in volition«' divina : hoc auteiii
ralsuin «'st ex secundo istoruin; «piia voluntas «livina e.r se
priyno r«>cte elicit vellf r«'sp«'ctu priini obiecti; r«'sp«><-tu autem
iljoniiii (juoruin «'st conlinf,n'nt«'r ex se sofn deteriniiKitur, nun
pfi- ali«iuatn n«)litiain deterininativain nvtitudinis pra<'c<'tlentem.

.VRTiniii.rs VI.

ARrfUMENTonUM S0H'T10.

145. (*•) — Solvuntur ars:umenta princ. quaest. IV. n 97.
— .\«1 ariJuiiKMita principalia primne t/unestionis. — aj Ad
primmn r<^spond<«o, «iuo«l ^ides non est liabitus s|Mvulativus,
in»c crederc <»st actus s|M'<Milativu^, n<'c visio S4M|uens cmlen»
est visio sjHiculativa, scd prncticn ; nata est enim isla visio

(1) Soilifot, rrquiri ulrutilntem iiuppo»iti cogiionccntiii i't npTHntl». uti
n. lil.

('J) Nrinp<'. (]iiiNi IVi nt oporantiii nullti v»i pmxia ni«i vUttn* «(..'(. ib.).
(a) Dooitt in VA. Vi>n.

TOM. I.

114 PROLOGl QUAESTIO IV. ART. VI.

co)ifo)-mis esso rriiitioni, et 'prius naturaliter haberi in intel-
lectu creato, ut liuitio recta illi conforniiter eliciatur.

b) Ad secundum dico, quod contingem circa ({uod est
scieiitia praclica est finis vel ens ad finem : in agibilibus au-
tein actio est finis ultinius, secundura Philos. VI. Ethic; ergo
contingentia actionis sufflcit ad scientiara practicam vel ob-
iectum scientiae practicae.

Instatur dupliciter. — Coritra lioc arguitur primo: quia
scientia est necessariorum; ergo circa contingentia non est
scientia. — Antecedens patet ex definitione Scire, I. Poste)-. Si-
militer VL Ethic. scientificum distinguitur a ratiocinalivo
penes necessarium et contmgens ; ergo omnes habitus partis
scientificae sunt circa necessarium: Tiieologia aulem est habi-
tus istius partis; ergo, etc.

Pvaeterea: Si Theologia est circa contingens agibile, ergo
est habitus activus cum r-atione vera : haec definitio est prw-
dentiae, ut dicitur VI. Ethic; ergo Theologia est prudentia,
et non scientia.

, Solvuntur instaniiae. — Ad primum respondeo : de con-
tingentibus sunt multae veritates necessariae, quia actus qui
contingenter elicitur concluditur necessario deber-e esse talis ad
hoc ut sit rectus. De ipso ergo est scientia quantura ad con-
clusionem demonstr-atam necessario, licet in se sit contingens,
in quantum elicitur a potentia pr^opria. — Tunc patet ad aucto-
riiatem 1. Posier.: scientia est necessarii dicti de contingente,
et ita veritates necessariae includuntur in veritate contingentis,
vel concluduntur de aliquo quod est contingens per rationem
alicuius prioris necessarii.

Per idem ad auctoritatem VI. Ethic: quia habitus partis
ratiocinativae est cir-ca actum in quantum contingenter elicitur;
sed habitus scientiflcus vel scientia est circa idem in quantum
de eo aiiquid necessario concluditur.

Si obiicitur quod non est idem obiectum habitus scien-
tifici et ratiocinativi, de hoc dicetur inferius, quomodo idem
obiectum potest esse plurium habituum, licet non idem habitus
plurium obiectorum.

Ad secundum dico, quod eodem modo concluderet scien-
iiam Moralem esse prudentiam, nam scientia Moralis est ha-
bitus activus cum vera ratione. — Ideo dico, quod definitio

I'nOLO<H <jtAK.STIO IV. AHT. VI. \\Tt

p/u(lenii(ie debot iiiU-lliLM <!(! Iial»iiu activo proxinio, «lualis est
huhitus jjcquisitiis ox actibiis; und»» sicut circa luctilMlia ars
sf li.ihcf nd lialiiliiMi ♦'.XjxTti, ita circn a«ril>ilia se haU't scien-
ti:i Moralis ad hidtitutn prudontiai', quia lialiitus artis et scien-
ti.w. Moralis quasi sunt n^rnoti ad diri^N-ndiiin, <|uia univorsa-
l<s; scd lial)itiis |)ru<lontia«' ot r'.\j»frti, ijuia <s>'wra{\ sunt ox
actiliiis, sunt jiarliculan-s »'t jirojiiiKjui ad diriL'»'n<luni.

Isla ♦'.xjiositio ost n»'Cf'ssaria ; ali<»(juin niilla ««swl scit^iitia

jiractica, (juia (jiiaecuiiMjuo ost hahitus activiis vo| ractiviis cuni

raliono v«'ra : conclusio auf«'m cst incoiivcnifns «^t contra Pliilow.

17. Mchiph., v\ coiitra Avic. /. Metap/t. aip. I. «'t confi^a au-

ctorifat«'S alias.

C) Ad tfrtidin rationoni dico, (juod Hootius int<'llii.'it pfr
Thooloj^iani .Metdphysicdni. VA (juod dicit do suhstantia l)ei,
dico, ijiiod I)('us considcrafur iii illa .sciontia «juantiini jMissibil»'
esf ijisiirn c<iiisiil»'rari iii scioiitiis ac<juisitis.
(*2) (l) \{\ (iliiui <li<-o, <ju()<l nohiliiafis cst iii inlcriori attinj/ere
suuiii sujMMiiis, s«'cun<lum Philosojiiium, VII. Polif.; iinde s«»n-
sitiva hominis «'sf nohilior, «juia ordinatura<l int<'ll<'ctivam, <juani
sonsifiva hruti. Nohilitaiis i^»'itur ost in sci«»ntia ordinari a«l actum
nohilioris j)otontiae. Sed l*hilosoj)hus non j^onit ali^juam scien-
tiam esso conlormom j)raxi voluniatis circa fln«'m, <juia non po-
nif voluiitatom circa nnom liaboro jiraxim, sed ijiiasi (juam<lam
mofion«»rn sirnj)lic«'ni natiiraloni fn. \:^H ; idoo niillam j)o8uil
j)oss«' «»ss<' iiohilior<'m jM-r conrormitatcni ad fliKTii. ."si tamon jx)-
suissot ali«jiiam j)raxim circa Aimmii, non neH"jss«'t, ut vitlotur,
sci«'nfiam jiracficam r«*s|)«'ctu istius jiraxis esse nohiliorein spe-
culafiva scionlia circa i«lcm: jnita, si ali<jua essel sj»eculativa
circa ilia circa <iua«' est sci«Mifia Moralis, noii dicoret istam
sjwculafivam «'ssc ncil)ilior»'m Morali sci«'ntia. Nos autoni |>oni-
mus «'.ss«' v«>ram jna.xim <ir<a limni, cui nata «'st «'s.s«> co;»iiitio
c«)nr<)rmis; «'t idoo jioiiimiis co«rnilionom j)racticam circa flnoin
noliilior«'ni es.so onini sj)«»culafiva. \>/\U\r i^rim:» j)r«>iM)«itio ra-
tionis, qun«' vidofiir |)f>sso sumi cx /. Mclaph , «juamvis «»am
<'xi)r«'ssc non dicit Philosojthus, n«'$.'an«la «'sl.

Ad p?U)niun prohnlionctn eius dico, <ju«)«t s*i«'niia illa
esl nobilior <jiia«» csf sui «^rafia ^juani iju:»»' est j;ratia ali*
cuius a«'tus infcrioris: «ju;i«'lib«'t ;iiif«>ni sci»'ntia «|uam ipse |x>-
siiit j)rnclicam «'st i:rati;i :«licuiu'* inlcrioris s«> quain sil oon-

116 PROLOGI QUAESTIO IV. ART. VI.

sideratio speculativa, quia saltem circa obiectum aliquod in-
lerius quam quod ponit esse obiectum speculativae; et ideo
(fuaelibet practica quam ipse ponit est nobilior aliqua specula-
tiva. Quae autem est gratia allerius actus nobihoris suo pro-
prio actu non est ignobilior propter talem ordinem, tunc enim
sensitiva nostra esset ignoi)ilior sensitiva bruti.

Ad probationem secundam propositionis negatae, cum di-
citur de certitudine, dico, quod quaelibet cognitio scientifica
respectu sui obiecti est aeque certa secundum proportionem,
quia utraque resolvitur in sua principia immediata; sed non
aeque certa secundum quafititatem, quia haec sunt cognosci-
bilia certiora illis, sicut obiecta de quibus ponit Philosophus
scientias practicas sunl minus perfecte cognoscibiha in se
quam ista de quibus ponit aUquam speculativam; ideo aiiqua
speculativa, secundum Philosophum, ponitur certior omni pra-
ctica secundum quantitatem. Nos autem ponimus cognoscibile
operabile, hoc est, attingibile per operationem, quae est vere
praxis, in se esse raaxime cognoscibile ; et ideo ponimus scien-
tiam de ipso, nec secundum (|uantitatem certitudinis, sicut nec
secundum proportionem, ab aliqua aUa posse excedi.

ej Ad aliam rationem de necessariis exisientibus dico,
(|Uod haec non est inventa propter necessaria extrinseca,
sed propter necessaria intrinseca, sciiicet * ordinera * passio-
num et operationum, sicut Moralis scientia, si esset inventa
omniJDUS necessariis extrinsecis habitis, non minus esset pra-
ctica; non est autem haec inventa ad fugam ignorantiae, quia
multo plura scilDiiia possent poni vel tradi in tanta quantitate
doctrinae quam hic tradita sint. Sed haec eadem replicantur
frequenter, ut efflcacius inducatur auditor ad operationem eo-
rum quae ibi persuadentur.

146. (43) — Solvuntur argumenta principalia quaest. V. n. 100.
Ad argumenta secundae quaestionis. — a) Ad auctoritatem
III. De Anima dico, quod loquitur de fuie ut cognito; nam
intellectus propter aliquid ratiocinans ratiocinatur propter^;i^m
cognitum, et ut est principium demonstrationis.

b) Ad secundum de /. Meiaph. dico, quod practica non
est gratia usus ut per se finis; tamen aliquam habitudinem
habet ad usum, sic quod usus est per se obiectum eius, vel
aliquid virtualiter includens usum, quale Philosophus non po-

I'IlOI.O<il (JLAKSTIO IV. AHT. VI. 117

suit osse alifjuod on.s, nisi ons ad fiiM?m; ot omno talo obijrlum
ost i^''iiol»iIius obiocto spoouhjbili. Kt iib-o talis onlo ad praxim
<:on(;hulit i^Miobilitat^Tu praclic;!»; iosj)octu sjXH-ulativao.

c) Ad tertiion do //. Mrtaph. dico, ipiod sjxrulativa <;t
])ractica habent divorsos finos, lofjuciido do pcr se finibHs inlVa
<.(Oiius co^Tiitioiiis; scd illi fincs non distiiij^Miunf primn, sfd prior
est distinctio ox i}/nect/s, sicul dictiim cst.

147. (ii) — Solvuntur rationes positae n. 114. — Ad m-
lifjncs pro opinione opposita. — Cum ar},'uitur conlra distin-
ctioiKMii p<'i' otjiectn.

(i) Atl primam «lico, (juod non potost csso circa iderii
obiccfiim liabitus spcculativus ot pracficus, — Cum proha-
tur * opposiluiii JM'!- illiid lMiiloso|)bi, ///. De Atiima *, <piia
inlellectus extenaione fit prncticu^, ^Wco, i\\\Oi\ Arist. nunquam
dixit (piod iiit<'ll<'ctus sp<'culativus extonsiono quacumr/ve fit
practicus; sod Arist. i^onons lr<*s ^'ra<lus iiit<>ll<?ctus: <juorum
prinius <«t considoran» sp<'culabilia tanfum, srcMwrf«s coiisiil»'-
raro af.,Mbilia, noii <lictando * <!<• illis * proscipii vcl tu^^en».
/ertius, iit dicit, (jiiaiido arnjilius extendendo se iubol j)ros«Mjui
vcl fiiycn?, ita (JIKmI illa oxb'nsio cst int<'ll<N"tus imperfectc
practici a<l coiisidcralionom j)crtcctc j)racti<"im, jiiita ab aj)i)r'<'-
iKMisionc f<'rribiliiim a<l <lictam«Mi comjdcfiim d<» cis, jiracci-
jiiciido lu^Miii vol jtroscciilioiicm.

(!oiic<'sso famcii <jiiod int<'IIcctus sjiciulaiivus oxtcnsione
liat j)racticus, non <'sl ad jirojiositum, (juia spcculalirum ct
}))'(tclicum sunt difioroiifia<' acci<l<'utal«'s iiil<'ll<'ctus, lic<'t sint
<>sscnlial<'s babiluum el actuum, et id«H) babitus ct aclus non
ext<'iKliiiilui-.

It) Ad illiid (|c Mcdicimi dicit (p/idain ijiumI babilus uiii-
viMsalis cst sji<'<Milalivus, scd (jiiando <'X oa acijuiiMlur habilus
j)aiti(Milaiis, fiiiic fit jiraclicus.

Contrn, fuiic cx jtrincijiiis sjic( ulafivis si^ipicn^tur <'onclusi<»
j)i;ictica, * (jiiod csl inconvonicns *.

Idco aliter diccnduut csf, ijikhI (juaiido sunl ali^jua «luo
<^\frcm:i ojtjiosila, (jiiaiito ali(jiiid r<'c<>dit ab uno oj)|>osilorum.
taiito * maifis * acccdit ad aliud : iiiodo acluali«isirnam ralioncin
j)i:ictici habcl c()nsi<b'ratio (jiuk' nala csl imrncilialc css<> oon-
loi iiiis loi iii;ilitcr jiraxi <'lici<'n<hi<'; * crp) * <iu:iiilo uli<|ui(l ma-
^^is rcccdif :ib isto, t.into m;ic:is acccilit ad s|MVul;«tivum ; i^ilur

118 PROLOGI QUAESTIO IV, ART. VI.

habitus uiiiversalis, qui non est immodiato nalus esse conformis
praxi eliciendae, potest dici * aliquo raodo * speculativus re-
spectu alicuius habitus, qui immediate natus est esse conformis
praxi eliciendae. Ita potest dici ars speculativa respectu ha-
bitus experti, quia ars tamquam universalior habitus non est
ita immediate directiva, sicut apparet /. Metaph. Artifex fre-
quenter errabit, expertus autem non ita errabit.

Ita potest distingui Medicina in speculativam, quae scili-
cet est de universalioribus causis et curis, quae cognitio est
remotior a praxi elicienda, et in practicam, quae est de par-
ticularibus et propinquioribus praxi, et immediatius confbrmi-
bus praxi eliciendae. Tamen secundum veritatem illa univer-
salior, quae in comparatione dicitur speculativa, est simplici-
ter practica, quia virtualiter includit illam particularem for-
raaliter conforraem praxi.

c) Ad aliud de boniiate et malitia dico, quod non omnis
actus bonus est primo bonus a circumstantia finis * ut finis *,
imo est aliquis bonus a circurastantia obiecti, puta ubi finis
est obiectum, et ibi circumstantia fmis ut obiecti primo tribuit
rectitudinem actui, ille enim aclus ex obiecto solo est sim-
pliciter bonus, ut amare Deum, sine aUis circumstantiiis est
simpliciter bonum (1). Falsum est igitur quod a fine ut finis
est, prout scilicet distinguitur contra obiectum, accipiatur primo
bonitas actus moralis.

Imo secundo, illud est falsum, quia actus circa ens ad
flnem, licet habeat pro circumstantia flnem, tamen ab obiecto
est ahqua bonitas prior, a qua actus dicitur bonus ex genere.

Tertia responsio est directe ad propositum, quia, etsi cir-
cumstantia formaliter circumstet praxim, ut sit bona, non taraen
forraaliter circumstat intellectionem practicarn; non enira intel-
lectus moderate sive medio modo dictat actum, ita quod di-
ctare circumstantionetur hac circurastantia mediocriter, sed in-
teiiectus dictat secundum ultimura suae potentiae: est autem
illud dictare rectum a principio, et principium sumitur a primo
obiecto.

148. (45) — Instantia duplex. — a) Proponiiur. — Contra
istucl arguitur, quod non flt distinctio per obiecta: quia omne

(1) Cfr. II. d. 40. quaest. Utrum omnis actus sit bonus ex finef —
Quodlih. q. 18.

PROLO*-.! QUAE8TI0 IV AHT. VI. 11*.»

forrnaliUT talc osl tal«? p«'r ali<]iiiil sil»i inlriiisecunn ; «Tjrc» si
habitus ost forrnaiiter praclicns, Ikjc rst p«'r ajirjuid sil»i inlr-in-
sccurn : * sod * lioc non erit ol»i<rtuin; <'r;:o, i'W. — Kxernpluin:
Sol non esl fi)rrnalit«'r calidiis, licet sit virtualitor calidiis.

PrMcterfia, ohirctiini non »'st ilistinctivurn liabilus nisi ut
causa ('lliciens: causac aut»'rn ('tljcicntrs nun (listiri^zuunt »'tr»'-
ctus spccie, (iiiia a causis «livcr-sis specie jxttcst «'ss«' i(l«'rn «'rte-
ctus speci«', sicut calidurn idcrn sp«'ci«' jj-^-ncr-.ilui" univoce et
a('i|uivoce al» v^m el a Solc

h) Solritur. — A«l primum dico, (juihI ess«» pravticum
dicil alifjuid intrinsecum notitiae, siciit respcclus aiilitudinalis
csl intrinsecus riindarnento, et (jiioil noiilia ali(jua sic sit ajda
iiat;i icrcrii, lioc csl j)er naturarn intriiisj-carn notiliae, (juarn
naluraiu IuiIh'! al> nhiecto et a rnusa e.ctrinseca. Dico erjfo,
(|ii(hI liabilus cst juacticus jicr /ntrinsecuoi iil \>rv caus;im
/ormaleni, ct j)«'r oltiectunt \\\ jicr caiisain rfpcienlvin.

.\d secundnm dico, (juod liccl a caiisis ess«'ntialiter uidi-
iiatis, (jiiarniii iina est univ«x'a, allcr'a ac«juiv(ica, j)(>ss«'t «'s.se
cllcctus uriius ralionis, sicut e.XJ^rnjilificatur de calore, tariien
(juaiido caiisac ciljcicntcs j)r*oxiine cius(|«'rii or'(linis ad cflcctiiin
caiisarit ali^jua, iii (iiianliirn ij)sae causae surit dislinctac, rna.xirne
si iili'a(juc sit uriivoca cllectui, sivc univdcalidnc cornjilcta, sivo
diiniiiula, iion jjulcst a caiisis lalilius disiinciis c.ssc i (r.ctns
iiiiius ralioiiis.

Unirocationein completain di«'o (jiiaiido csl siinilitudo iii
ioriiia cl iii iiiotlo essouti lorriia«»; (liniinutani ijiiando i»sl si-
iiiililudd iii roriiia, liccl lialicat nlinm modinn «>ss«'iMli, (jiio-
iiioijd ddiniis c\ti'a «^st a ddiiid iii ni«'iit«'; uiid«' «'1 L:cnci'ali«iii«'ri)
islam Vdca! aliijiio rnodo l'hilosoji|ius univoeani, 17/. Melapli.

Quia i;jfilur" olticcluin est caiisa jiroxima rcsj)«H'tu n«>iitino,
ct imivoca, licd dimiiiulc, s«'(juilur ijikmI distirM*tio forriialis
olii<'ct(>r'urii, cuiii caiisent notitias in (juanlum ijisa siint disliricta,
iicccssario coiicludal distinclionern lormalcm notitinrum.

•i»'>^l'

LlBEll ITtlMLS SEyrEynAKL]!

• •- ■'^m ♦- -*-

DIST]\rTI() I^KIMA

Ti:\TLS MACLsTUI SKNTKNTLMII \l

Incipit Primus Lihkh dk MvsTErein Trinitatis.

Veteris ac novae Lej^iH continentiain (lili;;enti indaf^ine etiam atque
etiani con.siderantiluis nohis, praevia Dei <,'ratia, innotnit, Hacrae Pa-
^'inae tractatiun circa res vel ftiifnn praeoiiiue vorsari. l't enim egrej^ius
«loctor Auf^usfinus ait in liliro De JJtKiriiid c/iristinim (\): « Omnis
i|o<.'trina vel rerum est, vel Hi<jnorum. Se<l res etiam j)er sij^na discuntur.
I*roj)rie auteni hic res appellantur cjuae non ad si^niticandum aliquid
adliilientur : sii/iui vero quorum usus est in sit^nitieondo » . — Eorum
autem ali(|ua sunt ((uorum ouuiis usuh est in 8i«;nificando, non in
iustiticando, id est. quil)us non utiiiuir nisi ali({uid si^niHcandi <;ratia,
uf ali(|ua Sacramenfa lefjalia; nlia (|uae non solum sij;niticant, se<l
cont't'1 luit qund intus adiuvet. sicuf evan^elica Sjicramenta. • Kx (juo
aperte intellij^itur (|uae hic appcilentur siffiia, res illae videlicet quae
ad sitrnilicaiidum nli(|uid adliilicnf ur. Omne i^itiir si<;nuin etiam r»*s
nlii|ita (>sf ; i|U()d enim iiulla res est. ut in eodeni Au^uHtinuH ait,
oiiiiiiin» iiiliil est. Non autem e converso oinniH res si^num eat » . quia
11(111 adhilietur ad si;^niHcaiidum ali(|uid. — Cumque his intmderit
'rii(M)l(i<r<iruiii speculnfio studiosa at(|U(> iiKxlestn. divinam .Scriptunuu
l(iniiniii prnescripfniii iii (l(K"trina feiiere advertef.

|)i' liis cr^o iioliis aditum ad res divinas ali^iuatenuH intelli){endni«.
De.i ducc. a|it»rire voleiitihuH di.sHercndum eat; et primum de rrinit,
pnsfi«a (|(> siijnis di.s.seremus.

y>( rrlnis rniniiiniiHrr (UjH. — « Id erjjo iii i-el»UH rtmHidemudum
est. ut in e(Hlem (*2"\ AujjUHtinus ait. (|Uod ren aline Munt quibuH /Viirii-

\\) Lil.. I c. •-'.
(2i Lili. I. -• "

122 LIB. I. DIST. I. TEXT. MAGISTRI.

dum est, aliae quibus utendum est, aliae quae friiuntur et utuntur.
— Illae qiaibus fruendum est nos beatos faciunt. Istis quibus utendum
est tendentes ad beatitudinem adiuvamur et quasi adniiniculamur, ut
ad illas res quae nos beatos faciunt pervenire eisque inhaerere pos-
simus. Res vero quae fruuntur et utuntur nos sumus, quasi inter
utrasque constituti » , et Angeli Sancti. — « Frui autem est amore
alicui rei inhaerere projJter se ipsam ; uti vero id quod in usum ve-
nerit referre ad ohtinendum illud quo fruendum est ; alias abuti est,
non uti; nam usus illicitus abusus vel abusio nominari debet (1) » .

« Res igitur quibus fruendum est sunt Pater et Filius et Spi-
ritus sanctus. Eadem tamen Trinitas quaedam summa res est commu-
nisque omnibus fruentibus ea ; si tamen res dici debet, et non rerum
omnium causa; si tamen et causa ; non enim facile potest inveniri
nomen quod tantae excellentiae conveniat, nisi quod melius dicitur
Trinitas haec unus Deus (2) ».

Res autem quibus utendxim est mundus est et in eo creata. Unde
Augustinus in eodem (3) : « Utendum est hoc mundo, non fruendum,
ut invisibilia Dei, per ea quae facta sunt, intellecta conspiciantur (4),
id est, ut de temporalibus aeterna capiantur » . Item in eodem (5) : « In
omnibus rebus illae tantum sunt quibus fruendum est quae aeternae
et incommutabiles sunt; caeteris autem utendum est, ut ad illarum
perfruitionem perveniatur » . Unde Augustinus in libro X. De Trini-
tate (6) : « Fruimur cognitis, in quibus ipsis propter se voluntas de-
lectata conquiescit; utimur vero eis quae ad aliud referimus, quo
fruendum est » .

Item, quid intersit inter frui et uti, aliter quam supra. — No-
tandum vero, quod idem. Augustinus in libro X. De Trinitate (7), aliter
quam supra accipiens uti et frui, sic dicit : « Uti est assumere aliquid
in facultatem voluntatis ; frui autem est uti cum gaudio non adhuc
spei, sed iam rei. Ideoque omnis qui fruitur utitur ; assumit enim ali-
quid in facultatem voluntatis cum fine delectationis. Non autem omnis
qui utitur, et fruitur, si id quod in facultatem voluntatis assumit,
non propter ipsum, sed propter aliud appetit » .

Et attende, quod videtur Augustinus dicere, illos frui tantum qui
in re gaudent, non iam in spe ; et ita in hac vita non videmur frui,

(1) Aug. De Doctr. christ. 1. I. e. 4.

(2) Ib. c. 5.
(d) Ib. e. 4.

(4) Rom, I. V. 20.
(o) C:ip. 21.
l6) Cap. 10.
(7) Cap. 11.

I-IM. 1. IUST. I. IKM. MA<ilSTIU. 1-^:'.

Hfcd rantiuu uti. ubi j^au<l<-iiius» in rt|»«, cmu MUpra diefuni »*it, frui
eane amore inhnerere alicni rei irro/iter ne, <{ualitfr etiain hic malti
adhaerent Deo.

Defermiiiatio eonim (jiiae ritlentnr coiitraria. — Haec ergo, ijuae
rtihi coiitrailicere videntur, .sic defcrniinainu.s dicenfes, not* et hic et
in futuro frui ; «ed il»i projtrie et j»erl'ccte et jilene, ulti j»er KiKriein
videltiinu.s quo fnienmr; hic aiitein, duin in 8j>e ain>»ulainu8, fruiniur
quidein, ned iioii adio plene. Unde in lihro X. iJe Trinitate (l): « Frai-
miir cof^nitis, in quiliu.s volunta» e.st • . Idem in lihn» /> Dttctrinn
christiana (2) ait: « Angeli illo fnientes iani lieati nunt, quo et no8
frui deHideramus; et ({uantuin in hac vita iain fruimur vel jier s\<o-
culum vel iii a«'ni^inate, tanto nostram jjere^rrinationem et tolerahiliuri
.sustineiuuH et ardentiuH tinire eupimus - .

Alift determinatio. — PoteHt etiam <lici (jutid (lui fruitur etiam
iii hac vitu iion taiitiini hnhet jxandium sj>ei, sed etiaiii rei, quin iam
delectatur iu eo (jufKl dili^^it. et ita iain rein ali(]uatenus tenet.

Constat er{.^o quia dehemus Deo frui, non uti. « Ilh» enim, ut ait
Aui^ustinuH (8), frueris, quo efticieriH l»eatUH et in (juo spem j»onis ut ad
id jjervenias •. De (luo idein Aii^rust. in lihn> 7> lhH'trina chrititiann:
• DiciinuH noH ea re frui, quani dili<;iinus jirojiter .se, et ea re fruen-
diiui nohia enne tantuin, qua efficimur heati ; CAeterin vero utendum * .
Frcquenter tninen dicLtiir friii cum delectatione uti. Cum eniin adest
({U(k1 dili^jitur, etiain delectatioiiem secuin ;;(?rit. Si tnmen j»«>r eam
transieriH, et ad illud iihi {lerinanendum est eain retuleris, uteris ea,
et ahusive, non proj>rie dicerin frui. Si ven» inhaeHeriH afque j»er-
innnseriH, Hnein in ea jMinens laetitiae tuae, tunc vere et jirojirie frui
dicenduH en; quod non ent facieiiduin iiini in illn Trinitnte, id esf,
suinino et incommutahili l»ono(4)>.

1'triiiii liomiiiilnui sit nteiidnm vel friiendinn f — Cuin autem
honiines <|ui tiuuntur et utuiitur aliis rehuH res aliqiiae Hunt, (|u«e-
ritur, « utrum se Irui <lol»eant. nii iiti, an utruuKjue » ? Ad «luod
sic resjMindet .Aii^ustiniiH in lihni Dr DiH-trina christiann yb\: • Si
{ipijiter H<' honio dili^enduH enf, fruiiiiur «'(i; si |ii<i|itcr aliud, utiTwr
eo: vi<letur nutein iiiihi jirdjiter aliu<l dili}{i'nduH. QikmI euiiu |>n>)'<;
se <lilii;enduin ent, iu oo couHtituitur heala vita. cuiuH etiaiu 8|im hoc

(li <'a|>. I<i, iilii |iiiul<» alitvr textut, uli siiprH.

('Ji l.ilir. I. c. .'10.

(:« II». c. :m.

i4i ll>.

(5) 11». c. -J-J

124 LIB. I. DIST. I. TEXT. MAGISTRI.

tempore nos consolatur. In homine autem spes ponenda non est, quia
maledictxis est qui hoc facit. Ergo si liquide advertas, nec seipso quis-
quam frui del)et, quia non se debet diligere propter se, sed propter
ilhid quo fruendum est » . — Huic autem contrarium videtur quod
Apostohis ad Philemonem loquens ait : Ita frater, ego te fruar in Do-
mino. Quod ita determinat Augustinus (1) : « Si dixisset tantum te
fruar, et non addidisset m Domino, videretur finem dilectionis ac
spem constituisse in eo; sed quia illud addidit, in Domino, se finem
posuisse eodemque frui significavit » . « Cum enim » , ut idem Augusti-
nus ait, « homine iu Deo frueris, Deo potius quam homine frueris » .

Hic quaeriiur, an Deus fruatur, an utatur nohis f — Sed cum
Deus diligat nos, ut frequenter Scriptura dicit, quae eius dilectio-
nem erga nos multum commendat, quaerit Augustinus (2), quomodo
diligit, an ut utens, an ut fruens, et procedit ita : « Si fruitur, eget
bono nostro, quod nemo sanus dixerit ; ait enim Propheta (.3) : Bo-
noriim meorum non eges ; omne enim bonum nostrum vel ipse est,
vel ab ipso est. Non ergo fruitur nobis, sed utitur. Si enim nec
fruitur nobis, nec utitur, non invenio, quomodo dihgat nos » . « Ne-
que taraen sic utitur nobis, ut nos aliis rebus. Nam nos res qui-
bus utimur ad id referimus, ut Dei bonitate perfruamur ; Deus
vero ad suam bonitatem usum nostrum refert: ille enim miseretur
nostri propter suam bonitatem ; nos autem nobis invicem propter illius
bonitatem: ille nostri miseretur, ut se perfruamur; nos vero invicem
nostri miseremur, ut illo fruamur. Cum enim nos ahcuius miseremur
et alicui consuHmus, ad eius quidem facimus utilitatem eamque in-
tueniur, sed et nostra tit consequens, cum misericordiam quam ahis
impendimus non rehnquit Deus sine mercede. Haec autem merces
summa est, ut ipso perfruamur (4) » . Item : « Quia bonus est, sumus,
et in quantum sumus, boni sumus. Porro etiam quia iustus est, non
impune mali sumus, et in quantum mah sumus, in tantum etiam
minus sumus. IUe ergo usus, quo nobis utitur Deus, non ad eius,
sed ad nostram utihtatera refertur, ad eius vero tantummodo boni-
tatem (5) » .

Utrum utendum, an fruendum sit virtutibus. — Hic consideran-
dum est, utrum virtutihus sit tdendum, an fruendum. — Quibusdam
videtur, quod eis sit utendum et non fruendum; et hoc confirmant

(1) Lib. I. Dc Doctr. christ. c. 33.

(2) Ib. c. 31.

(3) Psahii. 15, V. 2.

(4) Aug. ibiii. c. 32.

(5) Ibid.

I.II5. I I>IST. I. TK.XT. .MAOISTHI \'^t

anctoritate Auj^ii.stini ( ly, qui, ut praetaxatum est, «licit, non HHue
fViu-niluin nirti Trinitate, id eHt, HUinino ot incoininiitahili Umo. Item
iliciint ideo non eane frufciuluin eis, qiiia propter se amanrlae non
sunt, sed propter aeteniam l»eatitudinem. Illud autem quo fruen-
duin e8t, propter .se amandum est. — Sed quod virtuteH pmpter
se amandae noii sint, imino propter Keatitudinem .solam, prohant
iiuctoritate Au^u.stini, qtii in liliro XHT. />e 'rrinitate (2) contra
qiio.sdain ait: « Forte virtutes, qua.s pio|)t('r .solain l>eatitudinein aina-
iiiiis, sic nohis jMfrsuadere audent, ut ip.sain lieatitudinem non ameinus;
quod si faciiint, etiain ip.sas utirjue ainare desistimus, ({uando illam,
j)roi>ter quain solam istas amaviinus. non amamus > . Ecce his verbia
videtur Auj^ustinus ostendere quod virtutes non propter »e, sed
propter solam beatitudinem amandae sint. Quod si ita est, erj;o ei»
tVueniliiin non est.

Aliis vero contra videtur, .scilicet quod fnieiidum eis sit, quia
propter se petendae et ainandae siiiit. Et hoc contirmant auctoritate
Amlirosii (8), (|ui ait super illuin locum Kpistolae ad (falatas(4;: fyuctas
nutem sjtiritns est chnritns, gaudifnn, jhu; fHitientia, etc: • Haec non
nominat of>era, .sed fritctus, quia propter se jietenda sunt • . Si veio
propter se petenda sunt, eri^o et propter se ainanda.

No8 autein, haruin quae videtur auctoritatum repu<;nantiam de
inedio exiiiiere ciipientes, dicimus, qiuvl virtutes propter se ix'teiidae et
amaiidae sunt, et tamen propter solain beatifudinem. — Propter se
quidein ainandae sunt, qiiia delectant siii |M)ssessores sincera et sancta
delectatione et in eis pariunt «^audium s|»irituale. — Verumtamen non
est hic cnnsistendnvi, sed ultra <;radieiiduin. Non hic haereat dilectionis
•^ressus, neque hic sit dilectionis terminus, sed referatur hoc ad illud
suinmum lioiium, ciii .soli oinnino inlm)>rendum est, quia illud propter
se tantiim amandiim est, et ultra illiid nihil ({uaerendum est ; illud
est eniin suprcmiis finis. Ideo Aui;ustiniis dicit, (juod eas dili^imus
])ropt('r .solam licatitudinem, non quin eas propter se dili^amus, .se«l
qiiia id ipsuin i|Uorl eam (lili<;imus referimus ad illiid suminum Umum,
cui soli inhaerendum est, et in eo ])ermanenduin tinisque laetitiae po-
iiendiis. Quaro virtutiluis non est fruendum.

Sed dioet ali(|uis: Frui est oniorr inhnercre nlicui rei proptrr
sr i/isani, ut pra«>dictuin est ; si er^o pidptr<r se virtutes amnndue
siint. et (Ms fniciiduiii est. - Ad (|Uod dicimus: iii illn descr-' ■''■•••
ubi rlicitur jjroj>ttr sr iftsinn, iuti-llij^cndiiin est tnntnnnniMto, ut

(1) Dr Dnctr, chriitt. v. HA.

(2i Cap. S.

('I| Siipcr Kpittt. ail («itliktii!<, c. b.

{■\> Cap. V. V. 2-'.

i-2() LIB. I. DIST. i, TEXT. MAGISTRI.

ametur propter se ipsam tantum, ut non referatur ad aliud, sed ibi
ponatur linis, ut supra (1) ostendit Augustinus dicens : « Si inhaeseris
atque pernianseris, finem ponens laetitiae tuae, tunc vere et proprie
frui dicendus es. Quod non est faciendum nisi in illa Trinitate, id est,
summo et incommutabili bono » . Utendum est ergo virtutibus et per
eas fruendum summo bono; ita et de voluntate bona dicimus. Unde
Augustinus in libro X. De Trinitate (2) ait: « Voluntas est per quam
fruimur » ; ita et per virtutes fruimur ; non eis, nisi forte aliqua
virtus sit Deus, ut charitas, de qua post tractabitur.

Epilogns. — Omnium igitur quae dicta sunt, ex quo de rehus
specialiter tractavimus, haec summa est : quod aliae sunt quibus fruen-
dum est, aliae quibus utendum est, aliae quae fruuntur et utuntur ;
et inter eas quibus utendum est, etiam quaedam sunt per quas frui-
mur, ut virtutes et potentiae animi, quae sunt naturalia bona.

De quibus omnibus, antequam de signis tractemus, agendum est,
ac primum de rebus quibus fruendum est, scilicet de sancta atque
individua Trinitate.

(1) De Doctr. clirist. lib. I. c. 33.

(2) Cap. 10.

B. lOANXTS DIXS SCOTI

UOCTORIH nrnTIMH AC MAillA.SI

sn^EH DisTiNCTiONE I. Lii'>i',i I. si:nt!:nti.\hum

QUAESTIONES

1 l!>. - Divisio. — * 1)«' obiecto fvnifnli ((iiiitTotithi»^ suiil
dioir f/u/ifs(iot7('s : <lo ipso frui in se et «le frurtile pluros *.

QUAKSTK) I.

!."'>(). fi) — Proponitur quaestio. — Circn (listincti«metn
j)i-iin(Uii, iii i(ii;i Ma^istcr tiiictiit »h« /'/•;(/ ct ////, ((u^iero primo
(lo ofjiecto i()sius Irui, cl (iriiiio:

Utrum per se obiectum fruitionis sit * ttnitum * /inis
iiltiums?

1.">I. — Argiiuienta principalia(h. - Kt ar^^uitur ((uo«I uoii:
(i) (Juia .\\\\i. LXXXI/I. Qcuesl. </. ',iU. Frurndum est ftonis
ini-yi.sibi/ibus (2): sed (jlurn suiit houu iiivi>!il>iliii ; ••rj;o non ««t
rru(Mi<liiiii taiitiiiii iilliiiio nii(>.

b) Ilcrii, ("«(^aritas trutMitiscsl tiiiita. ((iiia iiatura sii|(i»H'ti t*8t
(liiila ; crj^^o i'a()acitas illa jtotcst saliari ali((uo obitvlo tlnilo: ni^\
fruciKlum osl ((uocum((ue s;iliaiitc ca^jacifatciii l"ruentis;er«:o, etc.

c) Itcm, ali((uiil (^t mdius ca(iacilatc anima(\ ut I)<mis, i|ui
sutlicit sihi i()si, (>t aliquiil cst minus (*a(>acit(> (MUs, ut corpus;
er;4:o ali((ui(l (?st modium, scilicct rtt?(/U'i/t' ca()acitati cius: illud
orit miiiiis Dco; (M'^o, (»tc.

il) iliMii, ((uaccum((iic 1'orma naturalis satiat ca(>;uM(atcm
iii;il(M'tac; i;.rdur ((ii(idiMim((U(> (>l)i«>ciu(n s;itiat ca[iaci(:i((Mii |>«>-
lciitia(v — Conse(iuenlin profmhir : ((uia ()o(cn(i:» (xm* tormam
in ipsa r(>cc(ilam i'cs()icit oliicctum. ct it;i si torma un;i n>(*i>[i(;i

(1) Siilviiiitdr itU M l.Vi.

(2) Vfrlm l). Aug. : (>j>ortfl trgo frui fmlchris inrisihiiAM, iti rtt, Ao«nv#m.

128 LIB. I. DIST. I. QUAEST. 1.

satiat appetitum intrinsece, sequitur quod obiectuin quod re-
spicitur a potentia per istam (brmam etiam satiat appetitum
inlrinsece seu terminative. — Antecedens * arguitur *: quia si
aliqua forma non satiaret, ergo stante ista forma, materia incli-
naretur ad aliam naturaliter, et per consequens sub ista quie-
sceret violenter; nam quodcumque prohibens aliquid ab illo ad
quod est inclinatio * naturalis * ipsius est violentum sibi, sicut
apparet de quiete gravis extra locum suum.

e) * Item, firmius assentit intellectus alii vero quam Primo
Vero; ergo a simili intensius potest voluntas assentire alii bono
quam Primo Bono *.

152. (2) — Ad oppositum est August. /. De Doctrina
Christiana, cap. 4: Res quibus fruendum est sunt Paier,
Filius, et Spi-}'itus sanctus, eademque Trinitas una quaedam
summa res, communisque omnihus fruentibus ea; ergo, etc.

153. — Quaestionis divisio. — Ad istam quaestionem primo
distinguam de fruitione ordinata et i7i communi sumpta [n.
154]: secundo dicam de obiecto fruitionis ordinatae [n. 155]:
tertio de ol^iecto fruitionis in communi [n. 156]: quarto [n. 157]
quomodo sit intelligendum fruitionem esse circa finem, sive
vere ultimum, ut in secundo articulo [n. 155], sive 7ton vere
ultimum, ut in iertio articulo [n. 156].

154. — Fruitio in communi-ordinata. — De primo dico,
quod fruitio in communi excedit fruitionem ordinatam ;
quia quandocumque potentia non determinatur ad actum ordi-
natum ex se, aclus eius in coramuni universalior est actu eius
ordinato: voluntas autem non determinatur ex se ad fruitionem
ordinatam; quod patet, quia summa perversitas * potest esse
in ea, ut quando utitur fruendis, et fruitur utendis, secundum *
Aug. LXXXIII. Quaestionum q. 30{\)\ ergo, etc. — Est autem
fruitio ordinata qualis nata est esse recta, quando scilicet or-
dinatur secundum circumstantias debitas: fruitio autem in
communi est sive habeat illas circumstantias, sive non.

155. ( 3 ) — Avicennae sententia de obiecto fruitionis ordi-
natae. — Quantum ad secundum videtur esse opinio Avic.
quod ordinata fruitio potest esse circa aliud a flne ultimo.
— Quod probatur ex dictis eius IX. Metaph. c. 4, ubi vult quod

(1) Omnis itaque humana perversio est, quod etiam vitium vocatur,
fruendis uti velle atque utendis frui. — Aug.

Ml'.. I. DIST. I. or-AKST. I. 129

intolli^'onti;i supcrior p«*r ;tcturii smuim iritr||i«/»'iHli |ii-<i(Iucit in-
reii(Mt'rii: luiic aut«'ni vidotur jinxluctuin rssc; |»('r'tW'turii, i|u:iri(lo
attiii<.Mt suuiii j»iiii(ii)iuMi prvxluctivurii, sccuruluru illarii pr-ojio-
sitioiKMM .''.'>. Pi'oculi, quod unuriKp/odqiK; yuitnm i'st cunterti
(ul ilhul (I (juo prorcdil: iu tali autoru icditu videtui' «'sse
circulus coiMpIetus, ft ita jwrfoctio; r'i"^'o iiitollipMitia ]>r'oducta
IK^rlcctc ((uiclatur iii iiitcUi^^ontia produccntc.

I)nj)ut/)i(iluf. — Coiitra islud: u) potcnliu noii i|uictatur
iiisi uhi cst ohicctuiii suuin [Kirfcctissirne ct in surnmo: olticctuni
potcnliac rrucntis est ens in coniriiuiii, secundiiiii .\vic, /. Mr-
f(//)/t. c. .'); erj;o iioii (juietatur polcntia rruens nisl ulii cst jier-
rcctissiniurn ens: Ikk" est Suimimuim laiiluni.

bj ItcMi, i)oteMtia (^uae iMcIinatiir ad iMiilla ohiecta per se
noii (iui(?tatur iii ali^iuo uno perlccte, nisi illud includat oiiinia
per se obiecta (luantuni iiossuiit iiiciudi in aIi(|Uo uno: sed [kj-
lcnli;i Iruens inclinatur ad oiiine (ins sicut ad pcr se ol»i(X'ta;

• r^ro non (iiiiclalur iii ali^iuo uno cnte, nisi illud iiicludat oiMnia
ciili:i i|naiiluMi pijssuiit includi in ali^iuo uno: possunt aiiieni
taiilUMi iiicludi iii iino Ente Inlinito; eiyo |>otcntia [lotcst taH'
liiiii (|iiictari ihi iii Suiiiino.

c) Iteiii, iiitcjlifjcntia inlcrior vidcns suiMMiorcin, aiit vitlcl
caiM esse fiiiitaiii, aut credit eain es.sc iMllnitain, aut nec vuU'l
eius nnilahMii, iicc infiiiitatcin. — Si crcdil cani essc Inflnitaiii,
ov<n) iion lM'aliflcatur iii (\i, (luia sfulfii/s /lihil potesl dici (pmtii
<lii(iil ful.sd opinione (initna sif tjcafu, secunduni Auirust.

\7. A' Civit. Dei, c. 1. — Si autein iiec videt eius lliiitalcni,
iicc iiiliiiitalciii, iioii videt caiii pcilcclc, nec sic est beala. —
>i aulciii vidcl c;iiM cssc llMitaiM, ii^itur |K>tcst inlclli^^re ali-
(|iiid posse eain exced(M*c; ila ciiiiii cxpcriinur in nobis, (|U(h1
possunius apprclicndcre, ullra (iuodcuMi(|ue bonuiii. aliiid (|U(n1
iist(Mi(litur inaius boiiuin, cl per con.sc<iU(Mis |K)test ap|M»lere
vcl aiiiarc illud iiiaius Ih>iiuim. ct ila iioii (|ui(>talur iii illa iii-
lcllip'iilia.

d) It(Mii, diico ralioiKMii ciiis ad opposituiii: iiuia sivuiida
iiil('lli<j-ciilia, si conccdatur sibi (|U(nI caus;it tertiain, noii cnus;it
eaiii iii virtule propria, sed virtiilc priinac; ciyo inni llnit cain
virlulc propri;), scd in virlutc :diciia: (|Uih1 ;(ut«Mn llnit aliijuid
111 virliilc :iltcrius llnis ut ultiinus finis nuii ipii>-iit ilUul,

* ncc (piichitur iiisi Im nllcro *; (M-l^o, elr,

'loM 1. 9

130 LIB. I. DIST. I. QUAEST. I.

(i) Aliorum impugnationes. — a) Alii arguunt contra istam
opinioncm: qiiia anima iraa<?o Dei est: ertjo est capax eius, se-
cundum Aug. XIV. De Trin. c. 8: Eo anima, inquit, irnago
eiiis est, quo eim capax esl, eiusque particeps esse potest.
Ex hoc sic: quidquid est capax Dei per niliil minus Deo sa-
tiatur; ergo, etc.

Sed ista ratio non procedit contra Philosophum, quia prae-
missa assumpta de imagine est tantum credita, non naturali
ratione cognita ; ratio enim imaginis quam nos concipimus
fundatur in anima in respectu ad Deum ut est trinus, et ideo
non cognoscitur naturaliter, quia nec extremum ad quod est
cognoscitur a nobis naluraliter.

b) Alii argitunt contra rationem eius: quia anima im,me-
diate crealur a Deo; igitur in Deo immediate quietatur.

Sed huius rationis antecedens est tantum crediium{i), et
negaretur ab eis, quia ipse ponit eam immediate creari ab ul-
tima intelligentia et infima. — Similiter consequentia haec
non valet, sicut nec etiam similis consequentia facta pro opinione
Avic; accidit enim quod coniungantur in eodem ratio primi
e/fectivi et ratio finis. Nec quietat in quantum principium ef-
fectivum, sed in quantum obiectum perfectissimum ; ahoquin
anima sensitiva nostra, quae creatur a Deo, secundum unam
opinionem, non posset perfecte quietari nisi in Deo. — In pro-
posito igitur idem est efficiens et finis, quia in efficiente est
plenitudo perfectionis obiecti; non autem in ratione efficientis
unde efficiens est includitur ratio finis vel quietativi.
( 3 ) Conclusio Doctoris. — Teneo igitur quantum ad hunc arti-
cidum hanc conclusionem: quod fruitio ordinata habet tantum
ultimum flnem pro obiecto ; quia sicut tantum assentiendum
est per intellectum Primo Vero propter se, ita tantum assen-
tiendum est Primo Bono per voluntatem propter se.

150. — Assignatur obiectum fruitionis in communi. — De
tertio articulo dico, quod obiectum fruitionis in communi
est finis ultimus: vel verus finis, qui sciUcet est flnis ultimus
ex natura rei: vel apparens, qui scilicet oslenditur a ratione
errante tamquam flnis ultiraus : vel flnis praestitutus, quem sci-
licet voluntas ex libertate sua vult tamquam flnem ultiraum.

(1) Quod ut recte intelligas, cfr. II. d. 17. q. 1. et quae, Deo favente,
ibi annotabimus.

Lib. 1. iHsr. I. (jLAi:.i>i. 1. i:;i

Duo prijna innmhra satis j)aU'iit.

Tertium prolK): (juia sicut in potostalc voluntatis est volle
el non vpHo, ita in polcslato eius esl moclus volemli, scilicet
referre et non referre, quia in j^otestate (!uiuscum({ue atr^Mjtis
esl agere et modus agetuli; eiyo in iH>testate sua «'St ali({U(j<l
boMum v»'ll(' jjropter se, iioti rcterreiKlo ad ;iliii(l lionum, ct ita
sihi prae.stituftido flnem.

157. — Quomodo ratio finis se babeat ad obiectum fruibile.
— I)e qunrlo (ir(icu/o dico, ({uod rofio finis non «•st proj)ria
ratio obiecti fruibilis, nec in IVuitione ordinnta, ne({ue in trui-
tioMH rommuniter sumpta. — Quod non in ordiimta patr-t: lum
({uiii timc respectus iii(lud(Metur in obiecto beatiflco in ({uantum
be;itificum: tum <{uia iste resjMictus esl res{)ectus rationis ti»n-
tum: * resp«ictus autem rationis non i)of«»st esne |)er se obie-
ctum Iruilionis *: iu7n ({uia si |)»'r iin{Mjssibile esset aliud obie-
ctuiii summum bonum, ad i|uod ikju ordinaretur ista voluiilas
sicui ;id lliicm, adbuc illud obi^H-tum ({uielaret, in ({uo tamen,
|)('i posilum, Mon (*ss(!t ratio finis.

Res{)ectu ov^o fruitionis ordinatac nilio linis .secuiidum
verilalcm concomitntur ()bi«^ctum rruibib.'. — In rruitione * au-
tcm * inordinafa linis appnrentis latio flnis ronconiitnfur
npjtftrc/iter obicclum fruibile, ct rort«» in a{){)rclicMsione prac»-
ccdil rniilioMem «^liciendam, i{uasi ralio obi(vti alliciens. — N^d
iii truitioiH' lliiis praefi.ri ratio fliiis set/uifur actum, <{uia vel
dicil modum actus, vcl modum ol)i(H;ti, ut lalis flnis {)ra(Mlxiis
aclii lermiiKit i{)sum aclum, ({uia voluntas ap{M'lcn(lo illud
pro/de)' se tribiiit sibi rationcm ///;/.s.

l.")H. [*>) -- Solvuntur iirgumenta i)rinoi{)alia n. 151.
a) .\d /)ri)nu/n {)rinci{)ale ;irj,'uinentum dico, ({U(hI f)^iii acci-
l)iliir c.\l(Misive {)ro ;imore fio)U'sti distincto contra amorera
utilis r[ itelectabilis: vel tjo)ui honrsta Air\u\\.ur ibi plur.diUT,
iioM proi^U-r {)lur;ditat(nn rssenfinrur^i, scd pro{)ler {)luralital(*m
perferfio)iU))i iii Deo Iruibilium.

/j) .\d serundu))i dico, ({uod rchilio ali({ua Ilmta n^vi^^wario
esl ad lcrmiMum vcl obicctiim iiiflmtum, ((uia ({U(Mt (>st ad flncm.
in ({u;iMtiim talc, csl llmlum, ctiam acc('{)tum ut est omnmo {)!*«>•
.\imum llMi, cum omiiibus scilicet «{uae sutllciunt ad imm«'diat«>
alliii^MMidum tiiKMM ullimiim; et tamen n^latio llnis ad ({U«Mn est
illud immcdialt» non ruiid;itiir nisi in inflnito. Ki b"-' tVe«{U('ntcr

132 LIB. I. DIST. I. QUAEST. I.

accidit in relationibus proporlionalium, et non similium, quia
ibi prima extrema sunt maxime dissimilia. Ita dico in propo-
sito, quod inter potentiam et obiectuni noii est relatio simili-
iudinis, * quae tantura habet extrema eiusdem rationis *, sed
proportionis ; et ideo bene potest capacitas finita in natura esse
finita, sicut et natura est finita, et tamen esse * ad termiimm
et * ad obiectum simpliciter infinitum, sicut ad suum correla-
tivum, * sicut quodcumque ens ad flnem quemcumque flnitum;
nunquam tamen ad flnem ultimum refertur nisi illud sit in-
finitiim *.

c) Per idem ad aliud dico, quod nihil est maius iii ra-
tione obiecti obiecto proportionato animae; aliquid tamen est
maius, hoc est maiori modo attingibile, quam posset ab anima
attingi; sed ista maioritas non est in obiecto, sed in actu. —
Quod declaro in exempJo: Si ponatur aUquod album visibile
secundum decem gradus ; ponatur visus capiens istam albedi-
nem vel illud album secundum unum gradum, et alius visus
ponatur perfectior isto secundum decem gradus, iste visus per-
fecte capiet istud album, quantum ad omnes gradus visibilitatis
eius, ita quod videbit ipsum quantum est visibile ex parte
obiecti; ei tamen si fuerit tertius visus acutior isto secundo,
perfectius videbit idem album, unde non erit ibi excessus ex
parte * obiecti visibilis in se vel graduum obiecti, quia idem
est simpHciter et uniformiter se liabens *, sed * excessus erit*
tantum ex parte actus videndi.

d) Ad quartum dico, quod non quaecumque forma satiat
appetitum materiae totaliter exiensive; tot enim sunt appetitus
materiae ad formas quot sunt formae receptibiles in materia;
nuUa igitur una forma potest per se satiare omnes appetitus
materiae ad formas, sed una satiat perfectissime, scilicet forma
perfectissima ; illa tamen non satiat omnes appetitus materiae,
nisi in iila una forma omnes formae includerentur.

Ad propositum dico, quod unum obiectum potest includere
omnia obiecta aliquo modo, et ideo iliud solum obiectum per-
fecte quietat potentiam, quantum potest quietare, sicut fuit ar-
gutum in II. art. [n. 155] contra Avic. Non tamen est omnino
simile de quiete iatus et extra, «luia quodcumque receptivum
quietatur intra aliquo finito recepto, sed extra sive termina-
tive non oportet quod finito quietetur, quia ad perfectius extra

MH. I. DIST. I. QUAEST. I. 133

potest ordiiuiri qiiain jKjssit iii 8e reciixTc roriiinlitiT, quia
(iniuim iion recijiit (orinam iiisi flnifam, tainen lj«M)e hal>'t
ot)i>'<:tiim iiifliiitiim.

C(un yrobfiiiir, ([iiia qiia«'lil)ot forma quiotat matoriam
suam, qiiia aliter sub (juacunKiuc qui«'sc<'ret vioienter; dicn, «juotl
(juirs vicjlenta nuiKiuam est iiisi (|uiescens (h^terminalc incli-
nctur ad oi^positum, sicut exempliflcatur de pravi resjjectu
deorsum vel descensus, et ([uiete «>ius super tral^em; ma-
teria autem prima ad nullain rormam det(;rininale inclinatur,
et idco sub quacumque (iui(^scit, non violenter, sed naturaliter
«luiescit, propter indctermiiiatam inclinationem ad (luamciimquc.

e) * Ad (luintuni dico, quod int('ll(M-tus ass(Mitit uiiicui(|ue
vero secundum cvidcntiam ipsius veri (luam natum est de se
facere in iiit(^ll(»ctu; et ideo non est in potestate intcllectus flr-
miiis vcl minus flrmiter assciitirc vcro, sed tanlum sccundum
proportionem ipsius vcri moventis iiit(MI(M'tum : iii potcstate vo-
luiitalis est int(^iisius assciitirc Ik^uo, vel non asscnlire, licet im-
pertectius viso. Ideo conseqKenda iion valct dc vero respwtu
intellcctus et de ffono resp(H-tu voluntatis *.

QUAESTIO II.

159. — Proponitur quaestio. — Secundo qiiaero :

Utrum uliimus flnis habeat tanium unam rationem
fruihilitatis, an in ipso sit aliqua distinclio, secundum quam
voluntas possif eo frui secundum unam rationem, et non
secundum aliam?

160. (1) — Argumenta principalia (1). — Et quod sit in
eo talis distinctio, probo: a) quia 1. Ethic. cap. 7. Amplius
autem, quia bonum aequaliter dicitur enti, etc, dicit Philos.
et Comm. quod sicut ens et unum sunt in omni genere, ita et
bonum, et specialiter ibi loquitur de relatione; ergo relatio
sic habet propriam bonitatem; igitur et propriam fruibilitatem,
et per consequens cum sit ipsa in Deo alia et alia, erit in Deo
alia et alia ratio fruibilis.

b) Praeterea, sicut unum convertitur cum ente, ita et bo-
num; ergo cum transferantur ad Divina, aequaliter transfe-
rentur; ergo sicut unum est ibi essentiale et personale, ita
bonum et boniias; sicut igitur in Deo sunt tres unitates, sic
et tres bonitates; et per consequens habetur propositum.

c) Praeterea, actus non terminatur ad obiectum in quantum
numeratur, nisi obiectum ut est /"orma/e obiectum numeretur:
sed actus fruendi terminatur ad tres personas in quantum tres;
ergo obiectum fruitionis in quantum obiectum formale numera-
tur. — Probaiio minoris: credimus in Deum in quantum tri-
nus; igitur videbimus Deum in quantum trinus, quia visio suc-
cedii fidei secundum totam eius perfectionem ; ergo frueraur
Deo in quantum trinus.

(1) Solvuntur ad n. 175.

LIH. I. DIST. 1. oLAEST. II. iSo

Hil. — Ad oppositum (1): aj Iti ornni ordiiif p««<»ntiali ost
taiilinn iiiiiiiii pi-iiiiiiiii ; i<ritur iii onliiu; «'ssoiitiuii fliiiurii «^st
taiiturii ahusfinis: Iruitio autrni est rrsjxrtu fliiis; r>r"^ro, ♦*tc.

b) Itern, pi'iriio otllcioiili coiTespoiulnt ulliinus lims: s<h!
ost tariturii unu/n ('//icicns priruurii, ot suh «/i« rdlione: i^Mtur
tarituiii ttnus /inis.

Ilorn con/irmntuv ralio: fjuia taiita csi iinitas crtliijMitis,
(jiKMJ iioii potcst elIic«'ro iiria i)»TS<jna, nori «'tljcioiitc alia; i^Mtur
siiiiilitor taiita erit unitas flnis, (|uo<l rioii potorit iina jKTsona
niiiro, alia iiori fliiieiite; el sic s^Hjuitur proiiosituni.

Ista ('tiaiii sccundfi rtttio con/irnintur \m' \v\*z. V. De
Trin. c. 11: Fatcndiun, iiii|uif, cst Patreni ci Fitimn csse
pritK-ipinnt Spi)'itus Sancti, non duo princijiia ; ml Ci'calu-
rani vero Puter ct Filius et Spiritus Sanctus unutn prin-
cipium, sicut unus Creator el ujius Dominus.

c) It(Mii, siciit in Dco cst iina iiiai('*;tas, ita est iina l>oni-
tas: scil jiroptcr uiiaiii cius rnaicstatciii ih^Uotur taiituiii inui
udoratio, s(^cuii(liiiii I)aiiiasc. lifK I. <•. '.)., ita «juod non coii-
venit a(loi'ai*(! uiiain jicrsoiiaiii, noii adoraiido alias; /'r«ro eliani
iion coiiliii^nt Irui iiiia jicrsoiia, iioii trticndo alia vol nliis.

1()V?. ( 'i) — Distinctio qiiadiujDlex in Divinis. — Isla (juacsiio
jiosscl lialicrc (ittadrujiliccin dillicultatcm S(M"unduni ijtiatlrupli-
rciii distirictiorKnn in Divinis. — *(,)uaruiii * iirinia cst distinctio
csscntiac n pcrsonis: secuiida distinctio persotute a per.Sitnn:
tcrlia csscntiae nlj attrihutis: ijuarla essenliae afj ideis.

l(i:5. — Quaestionis divisio. — l)o tcrtia ct (putrta iiuhIo iion
dicaiii, ijuia iion (*st oslcnsuiii ijiialis sit ista distinclio ('.^U n«x:
titriiiii ista distiiictio i^crtiiicat ad Iruilioncrn. — Tanluiii iirilur
dc (l(uit)/is distinctionihus priniis nunc diccndiirn cst.

Kt ijtiaiittini ad istas distiiictioiK^s vidciiduin «vst piiino de
rriiitiono rialoris ijuanluni ad possitjititatcm oiiis (.\il. 1|: s«»-
cundi) dc rrtiitiono comjne/ioisoris, ot lioi' liMjncndo dc jiolentia
Dci atisoluta |Art. II |: lcrlio kW IVuilioiio cmnprelicnsiiris lo-
iiuondo dc potcntia crca turnc lAvl. 111 : ijtiarlo d»» Iruidoiie
comprehcnsoris et riatori< liti|iiciido ilc foclo \ \rt I\'].

(1) Viil. 1» 176.

{'2) Cfr. iiitV. <I. S. i|iiii(><tt. : 1'trum runt -u:/' (■ r i'' h 'i</un

niofio (Itjitt)irtiu ftrrfrrtiftiiinn rsnriilmtiiim prif ■ rflrn. ,i'i.^' 'r.m

intrUrctun t

13() LIB. 1. DIST. 1. QUAEST. II. ART. I.

Artigulus I.

DE FRUITIONE VIATORIS QUANTUM AD POSSIBILITATEM EIUS.

164. — Concl. I. — De primo dico, quod possibile est via-
iorem frui esseniia, non fruendo persona, et hoc fruitione
ordinala{i). — Quod probatur: quia secundum Aug., Vll. De
Trin. cap. 1, si essentia relaiive dicitur, non est essentia, quia
omnis essentia quae relaiive dicitur esi aliquid excepto re-
lativo ; ex quo concludit 3 cap. : Qua^Jropier si Pater non sit
aliquid ad se, non erit aliquid quod ad alierum dicatur.
Est igitur essentia aliquod obiectum conceptibile, in cuius con-
ceptu non includitur relaiio ; ergo sic potest concipi a viatore:
sed essentia sic concepta habet rationem summi boni ; igitur
et perfectam rationem frmbilis; igitur contingit ea frui, etiam
ordinate.

Et confirmatur ratio: quia possibile est concludi ex puris
naturalibus esse umim summurn bonum: et tamen ex illis na-
turalibiis non cognoscet homo Deum ut t?Hnus est; ergo circa
summum bonum sic cognitum potest habere aliquem actum
voluntatis, et non iiecessario inordinatum; igitur habebit actum
fruitionis ordinatum circa essenliam, et non circa personas, ut
nos concipimus personas.

165. — Concl. II. — E converso autem non est possibile
quod fruatur ordinate persona, non fruendo essentia; quia
persona iii ratione sui includit essentiam.

166. — Concl. III. — Secundo etiam dico, quod viator
potesi frui ordinate una persona, non fruendo alia. —
Quod probo: quia respectu trium personarum sunt articuU
distincti fidei; potest ergo concipi una persona, cui correspon-
det unus articukis, non concipiendo aliam personam, cui cor-
respondet aUus articulus, et tunc in ista persona concipitur
ratio summi boni; possibile est ergo frui ista persona sic con-
cepta, non fruendo aUa.

Si dicas quod persona est correlativa ; igitur si conci-
pitur, et suum correlativum concipitur; respondeo, quod etsi

(1) Loquitur de viatore in genere, non concipiente divinas Personas ut
nos concipimus, deque fruitione eidem viatori qua tali possibili.

r,lH. I. DIST. I. glAEST. II. AHT. II. 137

co^MiiUo ifliitivi rfMjniiiil (•of,Miiti(jnf*m corn-hitivi, non tarneii
(>\iorUii co^nKjscfMitcin ot IrufMitcin uikj iflativo, c(j{^n(>s<'f»re et
Irui suo cori-flativo; (juia pfj.ssibil»; «;st Irui !)«•<) in (juantuin crf»a-
tor, non fru^Mido crcatura, (juaf? tfinninat illani rclalioiKMii. —
Siiiii]it(M- licct (licatur I^alcr rclative ad l-iliuni, ct ideo non
IMjssct iiitclIi;_M iii (juantuni Patcr sine Filio, non taincn dicitur
rcjativc ad Siiirituni Sanctuin in (luantiini Patcr; imj^^o possibile
orit conciixMc PatnMii ut Fatrom, et frui eo, non concipifMulo
iKMjiK! friKMiilo Spiritu Sancto.

Articulis II.

DK FRIJITIGNK COMPRKIIKNSORIS L0(jrENI)0
DK POTKNTIA DKI ARSOHTA.

KiT. ( <) -- Exponitiu' sententia negans (1). — De secnndo
urlicnlo dicitnr, (juod iion est p(jssibile de i^otentia Doi al»so-
liita (iiKMJ aljiiuis coinpr(»licnsor fruatur cssonlia, non friKMido
p(M'sona. — Kl lioc prohatur prinio dc risiow, (luod scilicot
noii sit possibilo absolute aliipKMii intcllcctum vidcre ossentiam,
non vidondo p(Msoiiaiii. — Probnlur prirnu sic: a) Co^Miilio
confusa est imp(Mfccta: visio autcm illius (^ssfMitiae non potest
esse cofinitio imperfccla; i}j:itur iioii potost cssc cojjnilio con-
fiisa : .scd si osscl taiitum visio «^ssontiao et non |)«»rst)nao, «'ss*'l
visii) confusa, (iiiia ossot visio alicuius «•ommiinis ad ixM-sonas»
et noii illarum p«Msonariiiii : (piod vidctur incoiiv«Miioiis.

b) Sccundo sic: Vi.sio f»st oxistfMitis ut o,\ist«Mis f»sl, ot ul
pracs«Mis est vi(l«Miti socuiidiim c.\ist«Miliain su:im. Kt in Ikk^ di-
slin^Miitur risio ab intellectionc ahstractiru, ijuia jMitest oss*»
iioii o.\ist«Milis, v«'l «',\ist«Mitis non iii (inantum in s«» prat^ns.
l']l csl in iiitcl|i'clu ista distinctio int(M' intcII«vti«jn«Mn intiiiti-
I iini et ahstructir/ini .si«-iil iii part«i s«Misiliva «♦st distinclio
iiilcr acliim rixns ot acluni ftfmntasiae. * Kst or^o alia ct>-
;;iiitio ossciitiac divinao intuitira ab illa «|ua«» «*st co;.Miitio abs-
tracfiru; ipia»' visio «'st «'xistciitia«» («) oius ut oxistiMis o6l el
scciiiidiiiii cxislciitiam ciiis pr;i«'s«Mis virtuli Cf»^nitiva«» *: imii

'1) Cuiut* )ir);iiini'iitii Holvuntur >id n. ITO.
(ill \V)iiI. r-4si'ii(iac.

138 LIB. I. DIST. I. QUAEST. II. ART. II.

exisf.it autem essentia *divina * nisi in personis; ergo non potest
esse visio eius nisi in persona,

c) Item, non potest aliquid co^nosci cognitione intuitiva,
in quo sunt aliqua plura distincta ex natura rei nisi etiam

* omnia * illa disUncte videantur. Exemplum: albedo non
videtur distincte nisi videantur omnes partes eius quae sunt
in basi pyramidis, quae partes distinguuntur ex natura rei:

* sed personae sunt in essentia et distinguuntur ex natura
rei*; igitur non distincte videtur essentia nisi etiam videantur
personae.

Ex his arguitur ad propositum, quantum ad secundam
distinctionem, scilicet personarum inter se [n. 162]: quia si
non potest videri essentia nisi in persona, et non magis videtur
in una persona quam in alia, quia aeque immediate videtur
se habere ad quamlibet personam, ergo non potest videri nisi
videatur in qualibet persona, et ita non videtur in una persona
nisi videatur in alia.

(^) d) Ulierius etiam arguitur ad propositum quantum ad
friii: quia voluntas non potest magis abstrahere obiectum
suum quam intellectus ostendere; igitur si intellectus non
potest distincte ostendere essentiam sine persona, vel unam
personam sine alia, ergo nec voluntas poterit distincte frui
una sine alia.

Hoc etiam confirmatur sic: quia voluntas non potest ha-
bere actum distinctum circa obiectum ex parte obiecti, nisi po-
natur distinctio in obiecto, vel re, vel ratione: sed si intellectus
apprehendit indistincte essentiam et personam, non erit distin-
ctio ex parte obiecti, nec rei, nec rationis; ergo voluntas non
potest habere ibi actum distinctum ex parte distinctionis in
obiecto primo. — Quod non rei patet. — Quod nec etiam ra-
tionis, probo: quia intellectus non distincte apprehendit hoc
vel illud, igitur nec distinguit hoc et illud.

Ex parte fruitionis arguitur sic: e^ Fruitio quietat fruen-
tem : sed una persona non perfecie quietat sine alia, nec es-
sentia sine persona, quia tunc potentia quietata in illa non
posset ulterius in aliquo alio quietari, quia ultimate quietatum
non est ulterius quietabile, et per consequens ista potentia non
posset ulterius quietari in alia persona, nec frui ea : quod fal-
sum est.

LIH. I. DIST. I. QUAKST. II. AHT. II. 139

1) Ilfiiii, si <jui«;tnr<;lur iii una [Mirsima .s<jla, fl patct »juo<l
potest Irui alia, vftl ij^itur Cruitio istius prrsonap potf«t ♦«se
curi) fVuitioiH' alterius, vcl cruiit incoinpossilMU^s, ila ijU(j«1 una
iioii oril cum alia. — Si piiiiio modo, er;.'0 tluo aclus eJustU-in
sp<'ci«'i eruiit in eadem jK^tentia simiil, (|uorum utenpie ac(jua-
tur capacitati illius potentiae, (|ihk1 cst impossibilc. Si s<»cumlo
modo, i<::itur neuler actus est Iruilio, (|uia neutpr actus polerit
esse aetcrnus

(j) Item, * in anima nostra est natunditer * imaj^o Trinita-
tis; erjfo non jX)test (jui(.'tari nisi in Trinitatc; er«:o nec potest
Irui ali(iU(j ordiiKitc nisi Dco triiio.

168. (S) — Doctoris sententia. — (jiiantum ad isium nrti-
vulum * dico, (|Uod * de poteniia absolutn Dei non videtnr
contradictio (jnin possihile sit ex parte iiitellectns et ro-
lic/itatis qnod uirius^jnr actum terminet essentia, et non per-
.sona, vel unn j)erso/iti, rl no/i alin : piit;i, ijikmI iiitclh^ctus
vidcat csseiitiam, noii i)cisonaiii, vcj uii;iiii pcrsonani, ct non
aliain, et (IikhI voluiitas Iruatur esscntia, mhh pcrsona, vcl una
iMTsonn, et non alia.

IIoc pe/'suadeln/' sic :

n) Pafcr priiis ori^Miic (Hi;im ircncrct Filiiim cst i»«'irccle
|jc;iliis, ipija iiulhim pci rcctioncm sihi iiitrins<H.';»m lialH't a |H*r-
sona pioducta: bc^tlitudo est peiicctio intiinse<'a pcrs<»nae U^a-
i;ie: sed iii illo priori est Pater iMM-fectc lM>atus; i</itur in illo
l>ii(iii liahct obicctum pcrtecte lM'ati(lcaiis; non vidctur aulciii in
illo priori li:il)cr(> (>ssenliam communicatam trilius ul (il)i(H'tuin,
.scd ut cssciitiam iibsoliitc, vel essenti;im ui esl iti iiiia * tan-
lum * pcrsoiKi pra(H'isc; («lyo non cst de ratione •»ssenliac, ut
si obicctiim Ixnitillcum, (pKMl l)c;itillcct in (iii:iiitum <)st com-
munic:ita tribiis; c( it;i iion vidctur conlradictjo. sive «]Uanluiii
ad /'/'nitin/iei/i, sivc (iu:iiitiim :id risionem.

1/ista/itin. - Rcspoiidctur, iiuod P:it«M- \\;\W\ i>s.si>ntiaiii
iit iii tribus p(>rsoiiis pro obiccto, et tainen pritno stvunduiii
()ri;.nii('m, (|ui:i ej- se li:il)ct ilhim e.ss«'ntiain obiectani sibi, el
luH' «>st «'ssc i)rins ori(ji/ie; noii «'st ('iiim ibi pri«»ritas ali(|ua
sccuiidiim (|ii:im ol)iici:ittir sibi «>ss(M)ti:i ut csl in un:i |HM'sonn,
iioii iit in ;ili;i, siiMit ncc ipsa iii ^iIkiuo pi iori nalurae obiiciiur
uni pcrsoiKU', cl noii alii. s(h1 t:intum niii i.bii.Mitir e.r .<?#•, alii
/10 /i e.v se.

140 LIB. I. DIST. 1. QUAEST. II. ART. II.

(6) Solviiur. — Contra: quaelibet persona intelligit /brma-
liter intellectu ut est in ipsa, non ut est in alia, nec ut est
in tribus, ut patet ex XV. De Trinit. c. 7. * quod * quaelibet
persona intelligit sibi ipsi; igitur ita videtur quod quaelibet
intelligit perfecte per se intelligendo essentiam ut est in se
formaliter ; igitur perfecta intellectio, quae est * ibi * beatiflca,
non necessario ex se requirit essentiam ut in trihus. — Pro-
batio 'prirnae consequentiae : non minus ad intellectionem re-
quiritur inteUigibile quam intellectus; igitur in perfecto in-
telligente ex se non minus requiritur quod habeat in se obie-
ctum ut formaliter intelligibile quam quod tiabeat intellectum
ut ({uo iiitelligat.

Conflr^rnatur ratio, quia si Pater intelligat beatifica vi-
sione essentiam ut in Filio, igitur aliquid quasi reciperet a
Filio, vel ab aliquo ut in Filio. — Consequentia probatur per
argumentum Philos. XII. Meiaph., quo probat Deum non inlel-
ligere aliquid aliud a se, quia tunc vilesceret eius intellectus,
quia perfectionem reciperet ab intelligibili; igitur ita hic: imo,
quod est maius inconveniens, perfectionem simpliciter, puta
visionem beatificam, quasi reciperet Pater a tribus personis ut
obiectis, vel ab aliquo ut in tribus. — Et tunc videnlur sequi
duo absurda: primo, quod non oranem perfectionem habet
Pater a se, et sic non esset prius origiiie: aliud, quod non
omnis perfectio simpliciter et essentialis sit tiliquo modo prior
proprietatibus, sed aliqua quasi posterior ipsis personis, puta
ista quae est ab obiecto ut in tribus, etc.

169. — Explicat Doctor sententiam suam. — Modus ponendi
est iste: Actus omnis habens primum obiectum a quo essen-
tialiter dependet, et obiectum secundum a quo essentialiter non
dependet, sed tendit in illud virtute primi * obiecti *, licet
* ergo * non possit manere idem actus nisi habeat habitudinem
ad primum obiectura, posset tamen manere idem sine habitu-
dine ad secundum obiectura, quia ab eo non dependet. —
Exemplum: idem est actus visionis essentiae divinae et alia-
rum rerum in essentia; sed essentia in se est priraum ob-
iectum, res visae secundariura obiectum; non posset autem
manere eadem visio nisi esset eiusdem essentiae; posset autem
manere absque hoc quod essent res visae in ea. — Sicut igitur
Deus, absque contradictione, potest cooperari ad actum illum

LIH. I. niST I. OI.AEST. II. ART. II. 141

iii 1(11:111111111 N-ndit in |)i-iiiiiiiii oltiecturi), iion ('oo])or'ciiiilo \n
i|).siim iii i|iiaiituiii U'.\u\\\ iii secundiirn, <'t tarnen {a».e«t aclus
i«lorji, ita .siiio contradiclioin' potfst cooperari ad visionom es-
senliae v«»l rniifioiiorii, quia es.seiitia liabet qunsi ralumem
primi nbiecli, iion cooiM-rando eidoiii actui visionis vrj IVuilio-
iiis iii (luanluni tf-ndil in per^onnui, et ita iii unarn, «luod iion in
aliain, (|iiia persoiiao liabcnt latioiiciii ol»i«'cli rytrt.s/ secKndarii.

170. — Solvimtur argumenta posita n. 167. — P«'r lioc ad
II ifiumenta. — a) (lum prinin dicilur de visione rnnfusn, dico,
(jU(jd uiiivcr'salo in crcaturis dividitur iii suis sinjzulanhus; htx;
autcrii (juod ost dividi iniport't.'ctioiiis ost, idoo non coiiiiK»lit oi
quod osl corniiiuno in Doo, iino ossontia diviiia, (juao do se
esl comiiiunis jjersonis, ost de se hnec; ideo i«iitur ost c(j};nilio
aliciiius uiiivcrsalis abstracta a sinM-nlarilius confusa el imper-
/'ecln, (juia obioctuin ost contusuin, divisum iii illis (juac iii
ipso coiiluso concipiuiitur. Haoc aut(»iii co^mitio essontiae di-
viiiao distiiicla ost, qiiia ost obif^cti (juod ost de se hoc ; el ta-
meii iioii oportot in illo distincte concejito pcrsonam distincte
coii(;ipi, (|uia illiid iioii cst primus lerrninus visioiiis vcl irui-
tioiiis, iit diclum osl (n. 1()!)|.

f>) Ad serundnm, cum dicitur i\o (^sscntia ejcislente, etc,
dico, (|U(k1 nocessarium ost toriiiinum visionis e.sse existons in
(Iiianluin o.xistons; noii tamon oi^ortct (piod subsistontia, id est
inroinniunirahilis existentia, sit do rationo tormiiii visionis;
oss(Milia autcm divina (\st de sr hnrr ot actu oxislcns, licot iion
includal dr smi ralionr incommunicabilcm subsistcntiani; ot
id(!o ipsa nl haec polesl leriiiinan? visionem, abs^juc lirH- (pioil
vidcantiir p('rsonao. — Kxempluin: album vidctur inluitivc in
ipiantum c.xistcns ct pracsons visui sccunduni existoiitiam suam;
noii oporlct laiiicn albiim vidcri laiiKpiain snhsistens, voj in
(pianliim liabct ratioiicm siippositi, ipiia iioii liabcl rationom
supposili, iicr supposilum iii (pio csl vidctur.

.\d /ormam ar}.rumcnli patet (pKnl licot noii sil visio msi

istcnlis in (piaiitum cxistcns ♦ est *, ot non ost oxistons nisi in

pcrsona, non sc^pulur: i}^'iliir (»st oxistontis in qunntum in per-

>ta rsl, scd laiitiim dcbct iiircrri (piod «^st suhsistrntis vel

exislciitis iii suhsistentr.

in) Ed. V('(i. titiitiiii)

142 LIB. I. DIST. I. QUAEST. II. ART. II.

(*) c) Ad levtium dico, quod prr/)«a j^r opos/^^o est falsa, nisi
quando in illis ex natura rei distinctis ipsurn primum visura
disiinguitm% sicut patet in exeniplo tuo de basi pyramidis;
nani albedo et allmm visum distin<4uuntur in partes in ({uibus
videtur, et ideo non distincte videretur album nisi illae partes
in quibus distinguitur albuni visuni distincte viderentur. In pro-
posito autem etsi personae ex natura rei distinguanlur, tamen
essentia visa non distinguitur in eis, quia est de se haec, ideo
potest distincte videri sine illis visis quae subsistunt in ea.

d) Ad aliam deduciionem ulteriorem de voluntate, elsi
non oporteat respondere, quia antecedens est falsum et iam
negatum, tamen quia consequentia non videtur necessaria,
potest responderi : Cuyn dicit quod voluntas non plus abstrahit
quam intellectus ostendit, dico, quod inteilectus potest osten-
dere aliquod obiectum primwn voluntati, et in isto primo
obiecto ostendere potest aliquod per se obiectum, sed non pri-
mum. — Et vocatur hic obiectum primum totum illud ad quod
terminatur actus * potentiae *, et obiectum per se illud quod
includitur per se unitive in obiecto terminante primo. — Utraque
autera ratio ibi ostensa sufHcit ad hoc, quod voluntas habeat
actum suum circa illud. Non enim oportet quod voluntas velit
* illud * totum primum ostensum, sed polest velle illud quod
ostenditur in illo ostenso, et eliam non velle. — Exemplum
ponitur tale : in episcopatu ostenditur sacerdotium : talis osten-
sio suflficit ad hoc, quod voluntas habeat velle vel noUe circa
sacerdotium, ita quod ex tali ostensione possit habere velle
circa episcopatum, et non circa sacerdolium; tamen non est nisi
una ostensio et ostensio unius obiecti primi, in quo tantum in-
cluditur aliquid ut per se obiectum. — Dico tunc, quod voluntas
non abstrahit universale a particulari vel singulari, sed volun-
tati ostenduntur plura obiecta per inteilectum, qui est aliquo-
rum plurium inclusorum in primo obiecto, quorum utrumque
ut sic ostensum potest voluntas velle.

(8) Ad confirmationem cum dicitur: obiectum aut differt re
aut ratione, dico quod differt ratione.

Et cum probatur, quod non, quia intellectus non distincte
concipit hoc ab isto, dico, * quod * non oportet ad distinctionera
rationis quod intellectus habeat illa sicut obiecta distincta, sed
sufficit quod in primo obiecto concipiat aliquid * aliud

*

k

LIR. I. DIST. I. QFAEST. II. AHT. IH. \4^

e) Ail rf/iud de quirlalione tlico, (jikmI Pator aotonuis
(jiii«'tatin' iii cssfMitiii sii;i iii <!st iu s«?; nori erp) socjuitur: «ti^o
iioii [Mjtfst (juietuii in essentia ut est in Filio vel Spiritu Sanclo;
iiiio (juictatur in ess«'iitia sua ut comtnunicatn esl cis, *»t hoc
eadciii (iiii«!tatione qua (juietatiir in ess<'ntia ulestinse; (juo<l
eiiini (luietatur primo iii ali^iuo olji«'Cto, (luietatur in illo in
(ju<jcuni(jiie «^st secunduni illiini iiKjdum. Ita liic, si Unitus ju-ius
Iruatur essentia, jjoslca jwrsoiia, non (jui«'tatur ulteriuri «juie-
talione (juarii jirius (juictabatur, s«'d cndem «juietatione, in «juan-
ttirii ohicctuni (jiii«!taiis tcriiiinat nt in a/itjuo, ct jtrius ikjh t«!r-
iiiinalnit iit in illo.

fj F<'i- Ikm: ad idtimnm argumentu)n dico, (ju<j<l non erunt
ibi «lu(j actus, (juia «juicuiiKjue actus est ibi fruifionis vel vi-
sionis est obi«'cti primi sub unn ruliowi formali; S4'«l iste
actus uiiiis jiotest esse obiecti po' sc virtiitc jirinii «)bie«li, vel
jxjtest «isse tariturn ijjsius ol)i«'cli jirirni; iiec er|^o ♦•runt iluo
actus eius<l«!in sp«'ciei siinul, n«^c succ<3ssive.

g) Ad illud de inuiyinc, rcsponsioncni (juaere [n. l.V>].

Arti<;ui,us III.

I)E FRIJITIONE (:OMI'REIIKNSORIS LOQUENnO
l>l': 1'OTENTIA CREATUHAE.

171. ('••) Intellectus coniprebeusoris uon jxitest uaturaliter
videre essentiam, uou videndo pereonas. - (Jtiantuin ad tcrlium
iirticuliim iW i)<)lcntitL crcnluiuic dico, «juotl inti'llectus non
})otcst dc potcnlia sua nnlu)'ali vidc)'C essetitiani, non vi-
dendo persotias. — Quia cuni int«!ll«'ctus ilo se sit potentia ua-
ln)'alis, et non ti/jcrn, a;z<Mit«' «)biect«), intellectus airit ijuanluin
jK»tcst; erj^o si obicctuni e.\ |tart<' sui a^'it, nianilcslando tres
j)«M's«)nas int«>ll<>ctui, non est iii j)<)t<'Stat<' int<>llcctus ut vuleat
aliijtiid ostensuni, <>t aliijiiid iion vidcal.

172. — Neque voluiitas couij)relieusoris jwtest uaturaliUM- frui
esseutia uou friiendo persouis. - a) Simililcr non esl iii |M>t.>stal«
volimtatis Drdi^uitac frui sic, non frtK'ihIo sic; <|uia sicut non

^t iii |)i)lcstate voluntntis ()rdinata<> iiiaiK>ntis ut non fruatur. si
ouiin iion frui'r«'tur iioii iin|)e<lita, in hoc |n*<'cart»l «»1 mero-
ivttir iioii li-iii, ila iioii cst in j)otestate voluntatis, ut onlinato

144 LIB. I. DIST. I. QUAEST. II. ART. III.

fruatiir aliquo et non fruatur quocumque potest frui, et ideo non
est in potestate voluntatis ordinatae manentis sub ali([ua ratione
non frui, sub qua potest frui.

b) Sed de potestate absoluia voluntatis est magis dubium.
Tamen ibi potest dici, quod non est in potestate voluntatis frui
sic, et non frui sic; quia licet in potestate voluntatis sit aliquis
actus ut ponatur in esse vel non ponatur, tamen non est in
potestate eius ut acfus positus in esse habeat illam conditionem
vel non habeat quae naturaUter competit actui ex ratione obiecti.

Exemplum: licet in potestate voluntatis sit elicere actum
peccati, vel non elicere, tamen si aclus positus in esse habeat
deordinationem ex natura sui, non est in potestate voluntatis
ut actus sic positus in esse sit vel non sit deordinatus. — Actus
autem fruitionis, quantum est ex natura sui primi obiecti, natus
est ut sit trium personarum in essentia; quia non ponendo ali-
quod miracukmi ex parte obiecti, erit de se trium; ergo non
videtur esse in potestate voluntatis ut actus positus in esse sit
essentiae ut in tribus, vel non sit ut in tribus.
(10) c) — Solvitur obiectio. — Si dicas, quod ista ratio con-
cludit quod non est in potesiate Dei \\t actus sit essentiae, et
non trium personarum, dico, quod non sequitur: nam actus
alicuius elicitus est in potestate Dei quantum ad ahquam con-
ditionem quae naturaliter sibi corapeteret ex obiecto; et tamen
non est in potestate creaturae quantum ad illam conditionera.
— Exemplum: in potestate Dei est ut actus elicitus a volun-
tate peccante referatur ad Deum, quia Deus refert illum actum
ad se; non tamen est in potestate voluntatis, quando positus
est in esse, ut illo utatur ad Deum, quia illo actu fruitur crea-
tura : non potest autem simul eodera actu uti ad Deum et frui
alio a Deo.

Exemplum istud no7% videtur bonum, quia actus iste vo-
luntatis peccantis refertur * frequenter * ab una potentia, non
ab alia. — Diraittatur ergo exeraplum illud, et teneatur ratio:
quia accidens necessario consequens actum positum potest non
inesse, manente actu; et hoc subest voluntati divinae, non au-
tera voluntati creatae elicienti actura. Ita dicatur de conditione
quara actus natus est habere respectu obiecti secundarii neces-
sario, quantum est ex se, non tamen esseniialiter ; ideo subest
voluntati divinae, ut illa conditio insit vel non insit.

Il

UB. I. DIST. I. IJUAKST. II. AKT. IV. KT V. 145

Articulls IV.

DK PRUITIONK COMPHKHENSORIS KT VIATORIS
LOQUENDO I)K FACTO.

17:'.. (II) — De fruitione comprehensoris de facto. — yuyii-
luni ad (fuarhtm arliciiluni d*' (actu «lico, i{uoi\ (le /'artn erit
una fruitio et una rinio cssentiae in Irifjus prrxonis. — Hoc
(licit An^'. /. I)e Trin. c. 10, iii fiii<\ ((iiin iUMit«'r sirif» alf^TO
ostciidi potost, i'\ l(j(iiiitiir d»' Pativ ot Filio; (inod iiit«'llii.'-«'n-
durn est do potentin ordinnla, d<» ((iia locutiis cst Philii^jtus,
voUiiis Patrom .sibi ostoiidi, ((iiasi i)otuis.s»'t do facto vidiss»- Fi-
iiiirn sino Patre, et ku]i. tiactat ihi do vorhis Pliilippi ot ros|>oii-
siont' Cliristi. Iloc otiam vult .\\\\z. XV. I)r Triii. cap. 10:
(hntieni, iiKiuit, scicntiam nostram uno siniid conspectc forte
ridebitmis {[). Kt ((uod di(^it forte, iion i*oloi-tur ad ol>i»vfum
bcatiliciiiii, sod ad alia vidonda in oo.

171. — De fruitione viatoris de facto. — .Similitor dico do
viatore, ((uod do lacto fruifio luilntualis otdinntn inrossurio
simiil ('si triiim |)ersoiiarum. liccf ali((iiaiido iion artunli.^ ;
imlliis oiiim viafor, nec coinprehon.sor, ordiiiato pofost Iriii una
porsona, iion lru(Mido alia, h(jc ost nisi liuhitualite?' Iruatur
alia, lioc (»*;t, quod sit in pro.xima dispositiono fruondi alia, si
(listinctc illa concipiatur ah illo; ct ideo non sfat fruitift uiiius
l)4'isonao cum odio alterius ()orsoiiao; ((uia, sicut dicit Salvalor
111 loan. cap. XV. v. 2'.^: (Jui me odit, ct Palrem mcum •-f>f.

Articulus V.

SOLVINTIR AROI MKNTA.

17."). (li) — Solvuutur ari^unKMita priucipalia u. 160. — Ad
(irf/umcnta principaliu. — a) A»l prinium de /. hthicor^tnn
(lico, i|U(t(l honum uno rn(Hlo convortitur (Miin ente, et isto iimhIo
liomiiii potcsf poni iii ((uolihot jr«Mion»; s»h1 lH>num iit sic uon

(1) Fnrlnsniti rtiam volnliilfn non rruttt utmtrar cogilatiuHe$, ab aliis m
iilia» ruutr» atiiiir rrdruute», trri umnrm tcirntiam uottram timo aimtil runsfnxtu

viilrhimu.i. — AiijfUHt.

T...M I. 10

146 LIB. I. DIST. I. QUAEST. II. ART. V.

habet rationem obiecti fruibilis, et ideo iion oportet ({uod iii
quocumrjue sit bonum hoc raodo suraptum, quod sit ibi proprie
ratio obiecti fruibilis; ratio enim boni fruibilis non est ratio boni
in conimuni, sed boni perfecii, quod est bonum non habens
defectum, vel saltem socundum apparentiam est tale, vel secun-
duin praefixionem voluntalis [n, 156], qualis non est relatio.

b) Ad secundum dicitur, quod illa quae uniformiter respi-
ciunt essentiam et personam tanium sunt esseniialia ; sed quae
tantum conveniunt personae sunt p>'«ec/se personalia; quae
autera sub alia ratione respiciunt essentiara, et sub alia ratione
personam, sunt et essentialia et personalia. — Primo modo se
habet bonum: secundo modo se \\d.\)QX paterniias: ierWo mo&o
se habet unum, quia indivisio sub una ratione pertiiiet ad es-
sentiam, et sub alia propria ratione pertinet ad personas.

Sed co^zi^ra, quia istius causam quaerit argumentura; ar-
guit enim : cum haec duo videantur esse aeque convertibilia
cum ente et ad Divina transferri, quod aequaliter utruraque
erit essentiale tantum, vel utrumque essentiale et pecsonale.

Ideo est alia responsio: quod obiectnm /■r?//2:7/on/.s oportet
quod sit aliqua bonitas quidditativa, et non perfectio suppo-
siii, quia perfectio suppositi, ut distinguitur contra perfectio-
nera quidditativam, nec est formalis ratio agendi, nec est for-
raalis ratio termini alicuius actionis. Perfectio autera quiddita-
tiva non est nisi perfectio abstracta a supposito, quae de se
* dicit vel * respicit omne suppositum indifferenter. Et ideo bo-
nitas, ut terminat actum fruendi, oportet quod sit tantum
perfectio quidditativa. Unitas autem potest esse et perfectio
quidditativa et ratio suppositi, quia * unitas * non dicit de se
rationera principii actus, nec rationera forraalera termini ali-
cuius actus. Est igitur bonum., non quomodocumque sumptum,
sed bonum quidditative sumptum, terminus fruitionis, quia est
perfectio quidditativa, quae scilicet est ratio esseniialis, et non
ratio supposiii. Sed unitas uno raodo est ratio essentialis: alio
raodo ratio suppositi. Secundo modo non est ratio formalis, nec
terminus formalis actus fruitionis, * quia non habet quod sit
ratio formalis principii vel termini actionis *.
('3) c) Ad tertium dico, quod ly in quanium potest solumraodo
denotare illud quod sequitur accipi secundura suara rationem
formalem, vel * aliquo modo* ultra hoc, etiam denotare potest

Lin. I. I)IST. I. QUAKST. II. ART. V. 147

illuil, *<hi(mI scilicfl WHjuilur *, es.se fornialon rntinnein inhae-
nMitiu«' i)ra<'<iicati ad .subioctuin. Secumlo modo siiinitur ro«!u-
j)li<-atio [^ropriissinie * sunipta *, qiiia r<'<lui»li<-atuni, sivp su-
niatur pro toto si^ipso priino, sive pro ali<|u<> <iuo«l indu<litur
in int<'llectu eius, accipiendo n^^luplicatioiMMii rornialiter, sernper
iliuil pro <iu(; accipitur notalur ess«! fornialis ratio inha«^renliae
piaedicati a<l sul)i«'cluni. — Ad prop«)situin er{^o dico, «(utMl si
roiliipiicatio illa <|uaiituin ad utrurniiue istoruni accipiatur in
)/uiiori, ipsa «^st v«!ra et minor laisa. Si vero pro pririio tan-
luiM, «'t iion pr<j sHcnndo, minor est vera et mnior talsa.

Cnnt prohnlur minin- secundnni priniurn iiKNluni acci-
pK-ixli <'ani, <lic<j, <iuod vi<lebinius tivs in quanturn ti-fs, lioc est,
ratio formalis Trinitalis ridebitur ;^ox\ ipsa Trinitas non erit
rntio /ormalis videndi vel causa inlia«^r«Miliae praedicati a«l
subiectum, scilici'1 Iruitionis, vel visionis, se«l u/titas essentiae.

Cum jnofjatu)- nlterius per credere * quo<l est * trium
iii i|iianluiii tr<'s, dico. «lutxl non «^st siniile, (piia «^ssentia divina
non causat iii iinbis imni<'(liate actuni (•r<'<l»'ii(li, sicut causahit
ininicdiatc acliini vid«'n<li; et hoc est pi-opt<M- ini|MM'r«xMi<jn«Mn in-
t<'ll«'ctioiiis iMJstra»' pn» siatii islo, <iiiia int<'llit.Mnius personas
dislinctas «'X ciraturis et <lisliiictis actibus; et ita quantuin a«l
•iiii-iiilioiHMii nostrani iMjtest inodo Trinitas «'sse ratio Ibrmalis
<«)^Mioscenili; tunc aut<Mn «'Ht praeciso co7/</7« sicut «»st, et non
rntio fo/-nuilis rognosce)idi, {\\\\\\ tuiic vid«'bitur per ralioiuMn
essentine i)i se tit jicr ratioii<'ni obiccti.

171) (' i) — Ad rationes in opposiluni n. 161 1 .. — «j A«l pri-
niiini dico, <iuod est taiituni uiiiis iiltinius (inis in s«>; tainiM)
illud li:il)«>l in se disti)irtas rntiinies ali<iuas, «lua*» non sunl
rornialit<M- ration«'s ultinii llnis; et ita i)ossibil«« i>st (rui «'o sub
iation<' ullinii nnis (ornialit<'r, non Crucndo illo sub illi< ratio-
nibiis.

I)) Ad seru)uluin «lico, sicul <li<'tuni est in praevedenti
(juaestione |ii. i.Vij, <|U(m1 />#•/• accidens' est «iuo«l in «Hj<l«Mn con-
currant ratio e/firioitis «'t ralio fhiis; tann'n «le Caclo una est
ratio (<>riiialis ipsiiis (liiis, sicul iina «'sl ralio Cormalis qwius
«'lllcientis; s«^d in illa uiia rali<>ii«' p(>t«'st iM)t«Mitia «luietari, lici't
iiKii i|uiet<Mur in rationibns iH^rsonalibus <iua«' sunt in illo (in«\

(1) lii i|(iiiiituin vititiitiir fuccri' ooiitrii prni^iliotii

148 LIB. I. DIST. I. QUAEST. II. ART. V.

Ad confirmationem, curu dicitur: noii potest uria persona
creare nisi alia creet; dicOy quod non sequiUir: ergo una non
potest finire actum fruitionis nisi alia finiat; bene enim se-
({uitur, quod una persona eoc natura rei non est finis nisi
alia persona sit flnis; sed non sequitur de fine acius ut est
elicitus a poientia, quia finis actus ut eliciti est ad quem po-
tentia eliciens ordinat actum et propter quem elicit ipsum ;
sed finis ex natura rei est bonum ad ([uod actus ex natura
sui natus est ordinari: non quidem in ratione obiecti quod at-
tingitur per actum, sed sicut omnes naturae creatae in sua
gradu ad flnem ultimum ordinantur,

Ad auctoritatem V. De Trin. patet, quod ibi loquitur de
facto et formali ratione eius.

c) Ad ultimum de adoratione dico, quod una est adoratio
habitualis trium personaruni, quia quicumque adorat unam ha-
bitualiter se subiicit toti Triiiitati; sed non oportet quod actua-
liter cogitet de alia persona quando adorat unam personam,
sicut patet de orante unam personam oratione quae non dirigi-
tur actuaiiter ad aliam, sicut patet de illo hymno, Veni, creator
Spiritus, etc, et de multis orationibus in Ecclesia institutis;
unde orationes Ecclesiae frequenter diriguntur Patri, et in fine
includitur Filius sicut mediator; ergo dum aliquis refert actua-
liter intentionem suam ad orandum Patrem, non oportet quod
actuaJiier tunc cogitet de Filio, vel de Spiritu Sancto, nisi ha-
bitualiter, quousque primo {a) inducat Filium in cogitatione
sua, tamquam scilicet mediatorem. Et sicut est eadem adoratio
habitualis, non tamen actualis, ita est eadem fruitio habitualis,
licet non necessario eadem actualis.

(a) Wad. post.

QUAESTK) III.

177. ( ' ) — Proponitur quaestio. — Consetiiiontor fjuaoro de
frvi in se; et prirno supixjsito (juo<l sit ali<iuid vofuntatis
p7^aeci.se, (}ua»'ro :

A}i sit aliqiiis actus efiritHs a rnluntate, vei passio re-
cejitfi in rofuntate, puta alif/u/i (fefectntif,?

178. — Argumenta principalia (1). — Ou<m1 sit detrrtatio
pntlM»: n) (|uia fruc-lus ost ulliiiiurn quod <'xi>'vtatur do ar-
boi'o; «!i-;ro sirnilitor- iii spiritualilms fruclus cst ultirnurn •pKnl
exp»'ciatur d«' (j|)i(H'to: s«^d ial«> esl d('l(»<'t;«ti(», (piia d(»l(vlatio
s<'(|iiilur actuin, A'. Klhiror.; erffo, elc.

f>) Itein, ad Gnlat. V, v. 2'Z: Fructns Spiritus est chnritns,
(jaudinin, pa.r, otc. (Juae nunierarilur il»i vid(Mitur passiones,
ut patet dr fjaudio, aiit sallein rion suiit actus, s»«»l cuns4'-
tjuciitcs actum: (Viictu autcrn 1'ruiriiiir pcr se; ergo frui est
aliijuid per se c<)iis(»(iiiens actuin, ut vidctur.

17!). — Contra: Voluntas actu clicito ainat IVurn: aut ipritur
propfer aUnd, et tunc utitur, et ita est pervjM^sa : nut prnpter
.sc, ci tiinc IViiitnr, cx dcnnitionc dc //•«/, ct aic fnd os\ nrtus.

\^o. Quaestionis divisio. — In ista quaestinne jyrimo
vidciidurn esi de ipsis conreptiffus : secundn d»» s-ir/nifirato
nominis.

|s| . ( * ) — Intellectus vnluntatisque asBensus duplex. — aj Ex-
jtficnntur. — (jiuiiituin ad priniuin di<*o, (pKMl sicut in intel-
le<tii siint diio actiis assenti(Midi alicui vcro c^^rnplcxo, unns «juo
asscntiliir ali<Mii vero coinplcxo pmpter $v, sicut principio, nlius
vero (pio asscntilur ali<Mii vci*o non pn^pler se, s«il propter

(1) Solvuntiir iKJ II 1H.1.

150 LIB. I. DIST. I. QUAEST. III.

aliud verum, sicut conclusioni propter principium, ita in vo-
luntate sunt duo actus asscntiendi bono: unus quo assenlitur
alicui bono propter se: alius quo assentitur bono propter
aliud bonum, ad quod illud bonum referlur, sicut conclusioni
assentitur propter principium, conclusio enira veritatem suam
habet a principio. — Ista similitudo accipi potest a Philosopho,
VI. Ethic, ubi dicitur : * lllud * quod in mente est afflrmatio
et negatio hoc in appetitu esi prosecuiio eifuga: et ita ultra,
sicut in mente est duplex affirmatio, propter se et propter
aliud, ita in appetitu est duplex prosecutio vel adhaesio,
propier se et propier aliud.

b) Eorum differentia. — Est tamen hic duplex differentia :

Prima, quia illi duo assensus intellectus distinguuntur
ex natura obiectorum; sunt enim alteri propter evidentiam
alteram huius vel illius veri, et ideo habent distincta obiecta
sibi correspondentia et ipsos causantia. — Hic autem huius-
modi assensus non sunt distincti ex distinctione obiectorum,
sed ex distincto actu potentiae liberae sic vel sic acceptantis
obiectum eius, quia, sicut dictum est prius [n. 156], in pote-
state eius est sic vel sic agere, referendo vel non referendo; et
ideo non correspondent istis actibus propria obiecta distincta,
sed quodcuraque bonum volibile potest voluntas habere obieclum
* primuni * secundum hunc actum vel secundum illum,

Secunda differentia est, quia illi duo assensus intellectus
sufflcienter dividunt assensum intellectus in communi, nec inter
ipsos est aUquod medium, quia nulla est evidentia media ex
parte obiecti, a qua possit accipi aliqua alia veritas, quam
veritas principii vel * conclusionis *. — Praeter autem istos
duos assensus voluntatis, est aliquis alius assensus medius, quia
voluntati potest ostendi aliquod obiectura ]}onum ahsolute ap-
prehensum, non sub ratione propter se boni, nec propter * ali-
quod^ aliud bonum: voluntas autem circa tale sic ostensum
potest habere aliquera actura, et non necessario inordinatuni;
ergo potest habere aliquem actum volendi illud absolute, absque
relatione ad aliud, aut absque fruitione propter se; et ulterius
potest imperare intellectui ut inquirat quale illud bonuni sit
et qualiter volendnra, et tunc illi potest assentire sic vel sic.

Et tota ratio differentiae hinc et inde est libertas volun-
tatis et necessitas naturalis ex parte intellectus.

Lli'.. I. Dibl. I. yUAEsT. 111. 151

Kx liis iiltra, .'jcIus as.s»'nsii*! bono proptc/ Nt- •;>l u<tus
pcifcctus: ;ictum autnrii |)<>rl(i'<fiirii (•onsctjuilui' tlfk>clatio, f\
\. Kthic; n'\i() actiirii volfiidi l»oiiiiiii /impler se conse<juitur
uliijuu (lcloctatio.

c) Corollnrium. — Ilabeinus i<.?itur ad j)ro|)osiluin quatuor
(listiiicta: actuiii iiiiporfccluni vol«>ii(li boiiuin pritptor atiudt
(jiii vocafur usiis: ct acluiii pcrrcctuiii volcndi boiiuin propter
■sc, i|iii vocatiir fruitio: ot actuiii nrutrum^i^l delectationem
so(|U('iit('iii acliiiii.

182. ( 3 ) — Explicatur cui istorum conveniat frui. — a) I)o
secnndo |)iiiR'ipali, cui scilictJt istoruiii convcniat istud noiiicn
frui, sicut potcsl c()Ilij.ri o\ auctoritatibus lo(juciitiiim do isto vo
cabulo friii, j)laiiiiiii cst (jiiod friiitio iion cst actus neutpr, uec
actus * usu.s ost actus /"/vf/V/o/i/.s *; sed taiitiiiii cst altcrcatio dc
(irfn pcrfecto ct dc dclecfationc coiisc(juciitc actuiii i)crfc<tuiii.

fj) * Uatio cst, quia * ali^juac aucloritatcs vidcntiir diccro
ijiiod /rui cst ncfus perfecfus tnntnrn : ali^juac (juod deiectafio
Inntuni: aliijuao (juod iiicludit ulrunnpie, ct tunc iioii siirni-
(lcat aliijiiod ciis per se unum, sed ununi ^^'•{/rctraluin c.\ duo-
biis ciilibus, ut cns per accidcns. — Ncc Ikh* cst inconvcniciis,
(|U()d uiiuiii iiomcii si^Miilicct iiiiilta, (juia Uion, sccundiiin
IMiilos. VII. .Mcfiipli., jiotcst sii>iiilicaro totuiii bclluni rroiaiium.

I') (Jiiod tantiim s\i nctus, vidctiir illa auctoritas .\ui:. dicero
A.V-V.V///. Qunesfion. ij. '.Vf: Omnis itntjue hunuina perrersio
csf, fjuod eliam ritium vocatur, frucndis uti rcllc. ntijne
utcndis frui. Pcrvcrsio vd jicrvcrsitas cst foriiialitcr iii aclu
voliintatis clicilo ( l ), iioii iii dchrtatioiK», (jiiia dcbvtatio iioii csl
jiiav;! iiisi tjuia actus (»st jiravus, nec debH't;itio osl iii |x)tcslale
* j)cccaiitis * («) nisi (jiiia actus cst iii j)otostatc a{.'ontis: imhtu-
tiim aiitcm iii ijuaiitiim jicccatiim est formalitcr in |N)lcstate
pcccaiitis. — lloc oliaiii vulctiir manifcste diccrc .Au^misI. /. De
Docf. ('hristinna, c. 1 : Frui cnim est nmore inhacrere aticui
ici prnjdcr seipsnm. Isla ctiaiii inhacsio vi(b>tur «"ssi^ |M'r |M»leii-
tiaiii moiivam iiilia(»rciitis, sicut in cor|M)ribus, a (juibiis Iraiisla-
tuiii cst lioc iioiiicn inliacrcre, inliaesio cst virlulc inliacnMilis.

Siinilitcr inliacsio aliciii /iro/der se iion vidclur ••ssc |M»r
(fclcctationcni, (juia dclectatioiiis caus;i cnicicns, et noii llnulis,

0) Cfr. II .1 42. (n) \V«il. dd.-vtuntb.

152 LIB. 1. DIST. J. QUAEST. III.

videtui- esse obiectum delectabile, et ita non tendit delectans
in obiectum propte?' se.

Sed ista ratio non concludit, procedit enim ac si obiectura
non possit esse efficiens et flnis delectationis, et solvi habet a
tenente in IV delectationem esse de essentia beatitudinis.
( -i ) d) Quod autem frui sit tantum deleciatlo videtur dicere
illa auctoritas Aug. /. De Trinit. c. 9: Hoc est enim plenum
gaudium nostrum, quo amptius non est, frui scilicet Tri-
nitate Deo, ad cuius imaginem facii sumus, si non retor-
queatur ista auctoritas ad causalitatem, vel ad alium intel-
lectum quem non sonant verba, gaudium est formaliter delectatio.
— Similiter et in 30 quaesiione praeallegata: frui dicimur ea
re de qua capimus voluptatem, si sit locutio per identitatem
vel quasi definitio, tunc cajjere voluptaiem est frui essentialiter.

e) Quod autem frui accipiatur pro uiroque, pro actu
scilicet et delectatione simul, probatur ex deflnitione illa de
frui, X. De Trin. cap. 10: Fruimur enim cogniiis, in quibus
voluntas ipsis propter seipsa delectata conquiescit; ad actum
enim pertinet cum dicitur fruimur cogniiis, quia actui volun-
tatis praesupponitur actus intellectus in obiectum cognitum;
sed post subdit: in quibus voluntas, etc. Quod si delectatio
acciderit fruitioni, non deberet poni in eius deflnitione. — Si-
militer si ponatur ad beatitudinem pertinere essentialiler actus
et delectatio, tunc omnes auctoritates quae dicunt frui esse
summum praemium vel beatitudinem nostram, dicunt eam in-
cludere utrumque, et actum et delectationem. Illam minorem
dicit illa auctoritas /. De Doctrina Chrisiiana, quasi in fine (1) :
Haec summa merces esi, ut ipso perfruamw.
(5) /9 Conclusio Docioris {2). — Quod autem sit magis pro-
prium significatum vocabuli, ditficile estprobare; tamen aliquo
modo potest coniici ex usu vocabuli. Istud enim vocabulum frui
construitur cum ablativo significante obiectum ex vi transiiionis]
qualis constructio appropriatur verbis significantibus actum:
non autem construitur cum obiecto in ablativo ex vi causae;
qualis constructio debetur passionibus significatis per verba
passiva. Non enim ita dicitur fruor Deo, sicut dicitur delector
Deo, vel Deus delectat me, sed dicor frui Deo transitive, sicut

(1) Cap. 32.

(2) Cf. IV. d. 49, ubi de heatitudlne.

I.Ui. I. IHST. I. QUAKST. lll. ioii

(licoi- funnrr. Deum; «'t istud vi<l«'liir »!sse rnaj.M.s proprium si-
{."•iiificaturn V(K'al)uli.

S('(l (le vocaituli si;,Miificato moi) est conl«Mi»l»Mi«luin, «luia
s«jcumliiin Au^'., /. lietracttilionnni, c. 14, «•uiii n^s constat,
iioii osl vis raci«Mi(la iii iioiiiiiiilius; ros aut«Mii crmstat, «ju^xJ
voluiilas liabct tiij)lic<Mii acluin, «^t (juartuni, piita j^assioiicm
coiiso(iu«Mil«Mii; ct pat<'t (ju(j(1 duobus actibus niillo UKjdo conv«Miit
hoc iioiiKMi frni. S«'d pro allero alioruin duoruni «}t pro ambo
bus siinul vid«'iitur aliijui uti isto vocabuio, et tuiic erit nornen
ae(juiv(jcuni, vel si est univocum, oportet auctoritatj^s quasdam
expoiKM-e, (|U(jd lo(|uuntur rnuanlifer ve| ronromit/inter.

\K\. (6) — Solviintur argumenta priucipalia n. 178. — n) Ad
primii/n arjzuiiientuiii dico, «]uod Iructus «'st ultimum ipKMl
exp«'ctatur de arboic, non iit jM)ssid«'iidiim corporaliter, sed
iit liabciidiim jHM- actiim jiotciitiae attiiif.n^ntis illiid ut oliie-
ctiim; j>omum cnim iioii cst triictus iii (juantum cxj»cotatur ut
jMissideiKliim, sed in (juantiim cxji^vtatur ut fjustinKhtm et actu
;/iishis attiiip-ndiim, (juaiii ij-uslationem seiiuilur dcb^ctatio. Si
ic-ilur frurlns. «licalur (juo Irueiidum cst, delcctatio non est
Irucliis, scd illiid itltimum cxjt«H-laiidiiiii ; s«'d \\(hi delfylati«>
«'ssct //7//; scd jM imum (pio attincro exi)fH'tatuin ut oxjx^ciatum
«'sl rriii: (JIKmI vidctiir jirobabile, ciim IVuclus sil cxj>«»ctatum
siib illa ralioiic siib (jua exjxH-tatur iit a j>«>tentia atlinirciidum.

b) .\d serundum dico, (juod auctorilos «'st in oi)j)osituiii;
cuiii ciiim dicat aucloritas non artus esse fructus, a»\\ jtolius
jKi.ssinnrs, s^Mjiiitiir (jiiod /rui non est d«^lf»clatio. ijuia tructus
est obiccluiii truitioiiis; j>;issio auicin iioii ila «\sse potest pri-
iiiiirii obicciuiii sui, sicut jM>li\st css(> j^rimum obi«H*tum altiTius;
idcn iiiii, si esi j)assioiiis ut obici-ti, ut sonat auctoritas. non erit
pnssin. s«mI «»st acliis ali^juis i)ot«Mis lialMMv istas passion«'s pm
obicctis (juasi jtroximis suo jirimo obi«s't«>.

h't curn (tiritur (JikmI j)cr se IVuctu IVuimur. non est hor
nilrllit/rnduhi iii lalioiic * caiisjte lormalis, vel jv^r ralionein
Iiriiuijiii rDiinidis, * sicul ii.niis calon* calet, se«l in ratioiM»
ot)irrti : sicut si tiic«M*«'tiir tjiKMl amabile nmanuis: se«l in ra-
tioiic caiisMi' rormalis rruitioiic IViiimur .\iictoiilas aut«Mn non
dicii :)Ikjiii(I coiisivjikmis actum ess«> iVuitioiKMii, s«hI Iructum.
id csl Iriiilionis obicclum.

QUAESTIO IV.

184. ( I ) — Proponitur quaestio. — Quaeritur adhuc circa
frul de modo eliciendi actuyn illurn :

Utrum scilicet fine apprehenso per intellectum, neces-
sario sit voluntatem frui eo ?

185. — Argumenta principalia (1). — Quud sic: a) Avic.
VIII. Metaph.: Delectatio est coniunctio convenientis cum
convenienti : flnis necessario convenit voluntati; ergo ex con-
iunctione eius cum voluntate sequitur delectatio; ergo fruitio.

h) Item, flnis raovet n^ietaphorice, sicut efficiens movet pro-
prie: sed etficiens approximatum passo, non impeditum, de ne-
cessitate movet proprie; ergo finis approximatus, hoc est prae-
sens voiuntati, non impeditus, necessario movet metaphorice.

c) Item, omne mobile praesupponit aliquid immobile; ergo
actus voluntatis varii mobiles praesupponunt aliquem actum
immobilem: sed talis non est nisi circa flnem; ergo ille est ne-
cessario immobilis.

186. — Ad oppositum: Necessitas naturalis non stat cum //-
hertate. — Quod probo: quia natura et voluntas sunt prin-
cipia activa habentia oppositum modum principiandi; ergo cum
modo principiandi voluntatis non stat modus principiandi na-
turae: sed voluntas libere vult flnem; ergo non potest neces-
sitate naturali velle finem, nec per consequens aliquo modo
necessario.

Assumptum, scilicet quod voluntas libere velit finem,
probatur: quia eadem est potentia quae vult finem et illud
quod est ad finem; ergo habet eumdem modum agendi, quia

'1) Solvuntur ad n. 195.

LIU. I. DIST. I. QUAEST. IV. 155

(livnrsi fiiodi (Jixjraiidi aivuiiiil iliversas i»otentii<s: liU-n? aiitefo
(;|K;rutiir circa r'a qua«; sunt ad (inem; «'r^fo i't circa fliK-iii.

Ouod aut«'iii sit eudfm potenlui aiiilKjruiii, patrt: * <|uia
uclus v.teiuU ost jMM" s«' unus actus; «'r;^'o prr .se uiiius j>ot«'ii-
tia<; r«;sj)icieiitis pcr se iitruiiKiu*' •'xln'iiiuiii *, <|uia alias iiulla
ess«'t potpiitia «'iitis ad (lii«'ni volciidi illiid j)roi»t«'r (liieni, opor-
Ift eiiiiii illaiii esse unaiii potfiitiani liabeiitciii actuiii circa
ulruiii<iue extreiiiuiii, sicut Philosophus ar«;uit de coj^nilioiie
.scnsus <-oiiiiniiiiis iii //. De Anima.

187. ( 2 ) — Quaestiouis divisio. - - Ista qnaeslii) potest int«'lli<,M
vel de flin; obscuve upprehcnso in tfnirrrsali, sicut concipiiiius
lH;atitudiii»'ni iii <'oininuiii: vt'1 de (liie ofjscure ap|)n»h»'ns<j in
pnrticulari, sicut con<-ipiinus Ix^atitudiiHMii iii l)<'o trino: vel
i|<' llne clare viso iii liah»'iit«' voluiitat«'in supernnturaliter ete-
vatam, iit in lial«;iit»' voluiitat«'iii perCectain p»'r haUitum su-
Itrrnnturnteui in voliiiital»': v«'l (piarto Ay' (lii»' clare viso in non
hid)i'ute lial)itum sttj)e)'nnticrafem iii voluntat»': «'t ho<- po^ito
• |iiimI Ihnis d»' p«)f«'ntia ahsoluta <jstenil»'r«'t s«' intellectiii, noii
ihindo liabituin alii|Ui>ni siip»M'iiaturali'ni voluntati.

18S. — Alioiiim seuteiitia(h. - (Juantuin ad istos <jua-
tiior nrficufiis duitiir a) piinn» ijiiaiitiiin ad /triuium: quia
voluiilas df nec«jssita(e Iruiliir iillinn) liii»' si<', appri'li»'ns»> ttl)-
.s<'iir«' iii univcrsali. - (Juod tripli<it«'r pnthatiir:

Pritno p«'r illud //. Phi/sic: Sicut se hafjet j)rinvi/uum
in speculnf)Hif)us, sic finis in D/ternhifihus: s«'»I iiitcllectus ile
ii»'C<'ssitat«' ass«.Mitit piincipiis priinis sp^iiilahilihus; «'rjr^J vo-
liintas d<> ii«>ci;s8ital«> ass«>iitit iiltiino (iiii iii op«'ral)ililius.

Secundo \un- idciii pr(»li;iiiir: (pii:i volnnlas n<'c«»ssario
vult illii«l cuius participalioni; vuK «iuiil»|ui»l viilt: sc<l purlici-
l»atioii«' iilliiiii lliiis viiU »|ui»l»iuid viilt; «'rj:o, elc. — Prohatio
nii)Utris: iiuia niliil aliiid viilt. iiisi iii iiuantum est i|uoddaiii
honuiii: oinii»; au(«'iii aliiid iKtiiiini videtur esse ijiuuHlaiu parti-
( ipatii) iiltinii nnis. iiuod «'st suininuin lH)iium, iit viilctur prtn
hari |ii'r .Xiii^-^ust. V ///. l)e Triu. c. iJ: TnlU' bunum hov e(
illud, rt riilr ipsum ho)iuni, si pnles; ita Deum cidfbiSt noii
itlio honu hotittm, sed hnnttm nmnis tnnti.

Tcrtio prohatiir idi'in si<': voluiilas noii |M'i'>.t noii vdlc

iji ('iiiii-i ^trt^^iiriiciitii Miilviiiiliir :i(l ti t'.'!.

156 LIB. I. DIST. I. QUAEST. IV.

aliquid, nisi in quo est aiiquis defectus boni, vel aliqua ratio
mali: in ultimo fine in universali apprehenso non * apprehen-
ditur * aliquis defectus boni, nec aliqua ratio maii; igitur, etc.

Item, Aug. XIIl. De Trin. c. 3. dicit, quod quidam mimus
dixit se scire de multis existentibus in theatro quodam quid
omnes vellent, hoc volens intelligere de beatlfudine {i) : sed non
omnes illi vellent beatitudinem, si contingenter eam vellent;
ergo necessario eam voluerunt.

bj Quantum ad secundum articulum dicitur, quod fine
sic obscure apprelienso in particulari potest voluntas non frui.
— Hoc potest probari: quia potest frui aHquo quod est in-
compossibile tah flni, sicut patet de peccante mortaliter.
{•^) c) Quantum ad tertium articulum dicitur, quod neces-
sario fruilur fine sic viso, propter rationem tertiam ad pri-
mum articulum adductam, quia nuUa ratio mali invenitur in
eo: nuHus etiam defectus Ijoni in eo reperitur, et hoc si videat
istum finem visione practica, quidquid sit de visione speculativa.

Additur etiam huic, quod est tanta necessitas in conne-
xione istorum actuum intellectus et voluntatis respectu ul-
timi finis clare ostensi, quod Deus de potentia absoiuta non
potest separare visionem a fruitione.

d) Quantum ad quartum dicitur, quod impossibile est vo-
luntatem cliaritate non elevafam frui fine etiam *clare* viso:
quia agere praesupponit esse ; ergo agere supernaturale prae-
supponit esse supernaturale: voluntas autem illa non habet esse
supernaturale; ergo non potest habere actum supernaturalem.

Item si sic, tunc posset talis voluntas esse beata sine cha-
ritate. — Consequens falsum, quia tunc charitas non erit ne-
cessaria ad beatitudinem voluntatis. — Consequentia 'prolMtur :

(1) Ut argumenti responsionisque [n. 194.] vim capias, D. Augustini
ipsamet verba legas oportet: Illa cuiusdam mimi facetissima praedicatur
urbanitas ; qui cum se promisisset in theatro quid in animo haberent et quid
vellent omnes, aliis ludis esse dicturum, atque ad diem constitutum ingenti ex-
pectatione maior multitudo conflueret, suspensis et silentibus omnibus, dixisse
perhibetur: « Vili vultis emere, et caro vendere » . Tn quo dicto levissimi scenici
omnes tamen conseientias invenerunt suas, eique vera ante oeulos omnium con-
stituta et tamen improvisa dicenti admirabili favore plauserunt

At si dixisset: <t omnes beati esse vultis, miseri esse non vultis», dixisset ali-
quid quod nullus in sua non agnosceret voluntate.

I.IB. 1 I>IST. I. QUAKST. IV. 157

(juia IVui flnn iii ijaiticulari viso, vulelur osse beatilmlo, vel
iiicludeiH ruiiiialitor l)oatitU(liii»'iii.

IHO. — Reiicitur quaiitiim ad primiim artic. — Conlra pri-
muni fwliculuta [1S!S u\ aif^uo a) j^riiiio sic: Au^u.sl. /. He-
trartntionum, c. 1) ot 2"i, dicit (|U()<I nihil * r.\i* lam in po-
testale roltmlatis (fuarn ipsa roluntas: <(uod iioii iMlellijjitur
iii-^i i|iiaidnin ad actuui elicitum.

Si ij^Mtiir actus voluiifatis circa IIiumii ost in j)Ofosfatp vt>-
luiitatis m«>dianl(! acfii alicuius alfcrius i)ofcntiao, nmlfo lorfius
ost iii i^otcslatc voluiitalis immediate: sed in j^otcstafc vuluii-
latis cst vellc \(A noii vcUc lliicin mediante ttctn intellectus;
(iViiO hoc est in potcstatc eius inimcdiatc. — Minor patol: (|uia
in potcstatc voluiifatis ost avortcro intollecfum a c(jnsidcra-
tioiie flnis, (juo facfo volnnfas non voI»;t fineiii, ((uia noii iKjtcst
hahorc actum circa i^MKjfum.

(M h) Confirmatur ista rafio, ct potost ossc serumla ratio:
(juia (piodcunKjUc aj^ciis noii imi)cdifiim, nufMl necc^isitatur ad
aj^ondum, ^V' iiccossitate rciiKjvot omnc prohilwMis actionem, si
potost ; or«j:o si voluntas non impcdita necossitolur cx nafura
sua ad volciidum ullimum flncm, iKxrossario rcmovct omne
lirohihcns illam V(jlitioncm, si potcst rcmoV(?rc: prohihcns au-
lem haiic volitioncm (^st noii considcratio flnis, et hanc potost
voluiilas roiiKJvcn! laciendo infclNvlum staro in considcratidiie
flnis; iiv\n.) volcndo fliicm necossario lacict intcllccfuiii starc in
considcrafionc (Inis. — Maior * huius aiirumcnti* patct, (juia
(juod (?x sc iKH-cssitatuin csl ad a;:cndum iiim(|iiaiii prohilio-
tur nisi pcr ali(|uid ropu^Mians viiicciis virtufcm cius aclivam,
sicut pat(?t dc jj^ravi, prohihctiir ciiim a dcsccnsu proptcr ali-
i|uid rcpui^nans vincons oius inclinationem; el jiari iKvcssitate
n.Miiovct impcdimcntum prohilH>ns, si |N.>tcsi, (juo amoto non iin-
pcdilum dcscondil, (juia ita iKVossario rcmovot i*epui;nans «»f-
fccfui, sicul ponit ollV-cfum cui illud rcpu;.'nat (l).
( 'J ) c) Itom, omiic nocos.sario afrons dc no<'cssitatc a^it sccuii-
diiiii iiltimum suao pottMitiac. (|uia sicul noii osl in |M)tcstate
oius actio, ita ikv intcnsio oius; cr^ voluntas di» noccssiiale
vojcl fliMMii iiit(Misissimo: cuius opposiluin cx{MTiniur.

ilj Itcin, iH)t(!ntia lihcra pcr parficipationom non ina^MH
ti-ndit in obi(x:tum p(M'f(rtum (|iiaiii iii aliud ohit^ctuin: or^fo

(1) S(>(|tiittir itptiil Wiid 1mI)({u Attditiu «tih lui. r>-b.

158 LIB. I. DIST. I. QUAEST. IV.

nec poteiitia libera per esseiitiarn: non autera cst differentia
inter flneni volitum et alia volita nisii ex parte perfectionis
ol»iecti. — Anlecedens patet, quia visus, (jui est potentia li-
bera per participationem quatenus actus eius subest imperio
voluntatis, non necessario magis videt pulcherrimum * visibile *
quam minus pulchrum. Qiiod probo, quia ab utroque aequa-
liler avertitur et utrumque aeque contingenter videt (1\

190. ('■'5) — Reiicitur quantum ad secundum artic. — Contra
secundum articulum [188 b] videtur aj quod rationes primi
articuli fn. 188 «] destruant secundum ariiculum: nam illa
ratio de fine, quod in flne ultimo non est defectus aliquis boni,
nec aliqua malitia, videtur aeque efficaciter conchidere de flne
in particulari apprehenso sicut de flne in universali appre-
henso, vel efficacius, quia in flne ultimo in particulari appre-
hendilur tota ratio flnis in universali, et ita nullus defectus
boni, nuUa etiam malitia.

h) Similiter iila ratio secunda pro primo merabro de paj'-
ticipatione plus concludit de flne in particulari apprehenso;
nara bona creata, etsi sint bona per participationem, verius
sunt bona per participationem ultimi flnis in particulari quam
per participationem eiiKS in universali. * Probatur * : non enim
participant illum in universali nisi quia participant ipsura in
particulari, cum participans habeat participatum pro causa
vel mensura a qua dependet essentialiter, et dependentia entis
realis non est nisi ad ens reale, et ita ad aliquod singulare.

191. — Reiicitur quantum ad tertium artic. — Contra ter-
tium articulum arguitur: a) quando principiura elicitivum
non necessario elicit, habens principium illud non necessario
*elicit*: sed principium elicitivum eodem modo se habens,
quod prius eliciebat contingenter actum, modo non elicit ne-
cessario; ergo nec agens habens illud principium necessario
* elicit *. Voluntas autem habens eamdera charitatera quam
modo habet, prius contingenter eliciebat illum actura fruendi;
raodo ergo non necessario elicit actura illura, cum nulla sit
facta mutatio ex parte eius. Hoc patet in raptu Pauli, si prius
habuit earadem vel aequalem charitatera cum ea quam habuit
in raptu illo, nuUa esset mutatio ex parte voluntatis, nec prin-

(1) Sequitur apud Wad. alia Additio sub mi. 10-12.

LIM. f. DIST. I. Q( AKST. IV. !.*>{)

cipii «'licitivi. Nulla «t^^o iieces.sitas elicifnrli lum riiufris qiiam
iiiiiic, iirc |)cr consc(|uciis ncccssitas af^cmli, curn saltpm jk)-
liicril cssn iicqualis charitas anlc rajituni d in rnjdii. orfro
ac(jiKilis lil»crtas.

(•*) 0) Itcrn, aut llnis movot ad actum istiim, aul |)otentia mo-
vct. S/ /itit.y, jjatct (jufj(l non esl ncces.sitas, (juia illc finis nd
nullum actum crcafum iicce.ssari(j movet. — Si rolutilas, el illu
nf)n liabcl (lidcrcntiam cx j)artc obiecti, nisi ajjjtroximationem
iii.iiorciii vcl minorcm, tunc artruo sic: divcrsa aj^jjroximatio
j»assi a<l aficiis ikjii caiisat ncc(.'ssitatciii, scd iiitcnsifncru actio-
iicm, siciil jiatct dc calido resj)ectu calcfactibilium jilus cl minus
ajjj)roximiitoriim: divei-sa aut«»m jiraes^Mitia ohiecli co«:niti, j)Uta
visi et non visi, non vidctur cssc nisi «|uat^lam ajn^roximatio
divei'sa eius circa «jiiod (lclM't es.se actus voluntatis ad volun-
talcm; cr-iro istud non divcrsilicat iiecessitatem iA noti necessi-
f/fteiti, scd tanliiiM t;icil iniciisiorem et minus intciisum actum.

(■) Item, (juod dicil in isto afticiifo, (jiiod imj»ossil>iIe est
oniiiiiio actum visionis * j)i'aclica<; * e.sse sine IVuitione in tali
aiJ^entc, hoc non ruletur rerum; (juia (jmiccumijue naturac
dislinctae absolulae sic se liabcnl, (juod jirior esscnlialiter non
dcjiendct a j)Osterioi"i, * j»rior * jiofrst c.s,sc sine jK^sti^iori.
abs(jue contradictioiie: actus aufciii isfi, scilicct visio et Iruitio,
sunt diiac naturac absoliilae; crjj^o sine contradictione visio,
(jiiae esl j»iior ii;iluralilcr, jiotcst esse siiK» IVuition«% (juae t^t
jiostci'ior.

Iii'sp()tiile(ii/-, (jiiod inaior cst vcra d»; illis abs«)Iutis ijuo-
riiiii ncutrum «lcjicndct ab altero, n«'c anil»o a tcrtio; in pro-
j»osifo autcni aiiibo dci)«'iideiit a tertio ut ab obitrto movento
«'I causantc. — Contrn, si non dcjiciidcnt a tcrtio nei'«»ssario
c:iiis:iiitc :imbo, wee «>ti:im n<^c«>.s8ario «-ausantt' unum, licet
caus«'t ;iltcrum, ;idliuc mainr crit ver:i, «juia sine coiitra«lictione
jiolcril cs.sc j»rior sine jK)steri«)rc.

* V(»l sic arifuitur: (juidijiiid cst j)rius es.senlialiter alio
ji(>t«'sl llcri :ib illo ;i^n'nt«' :i (juo nec amlH> j)r«)ducuntur n«N'«»s-
sari«), iiec n«'ces.sario |)osterius si j^rius *. Isia autcin non «le-
jtcndciil ;i tcrtio n«r«\ss;iri«) simj)licit«'r causiinte amk), patel;
iicc ncc«'s.sario causjinte posterius si causet prius; «juia «|uitl-
'|ui(l ;ibsolutuni iK)t«»st non m^cessario causare immediate, |k>-
tfsl non iicccssario caus:ire jw-r causam mi»di:im etiam caiisa-

1(30 LIB. I. DIST. I. QUAEST. IV.

tam, quia illa causa media causata non necessitat ipsuni ad
causandum effectum illius causae mediae absolutum, ut patet
de sole; igilur si non causat immediate necessario absolutum
posterius, non causat necessario illud, posita causa priore, si qua
sit causa.

192. ('5) — Reiicitur qiiantum ad quartum artic. — Gontra
quartum articulum [188 d], qui dicit ([uod voluntas non ele-
vata per habitum supernaturalem non potest frui fine ultimo
clare viso, arguo sic: a) Illud quo aliquid potest simpliciter
agere illud est potentia; ergo si voluntas circa finem * ulti-
mum * visum nullum potest habere actum ex naturalibus
suis, habens autem charitatem potest, charitas vel erit simpH-
citer potentia volitiva circa obiectum ilkid, vel pars potentiae
volitivae: quorum utrumque est talsum(l).

b) Item, si obiectum volibile minus sufficienter approxi-
matum voliintati sufficienter potest terminare actum voluntatis,
multo raagis si illud est sufficienter approximatum, sive perfe-
ctius praesentatum volunlati; ergo si ahquod bonum sub ratione
obscura apprehensum potest esse voHtum a voluntate non elevata
per habitum supernaturalem, multo magis idem obiectum clarius
visum potest esse aliquo modo actu volitum a tali voluntate.
: 193. — Sententia Doctoris. — Goncedo igilur conclusiones
istarum rationum.

b) Quantum ad primum articulum, dico, quod voluntas,
sicut non necessario fruitur his quae sunt ad finem, sic nec
fine obscure apprehenso et in universali.

c) Quantum ad secundum articulwn, concordo cum prima
opinione, quod non necessario fruitur fine apprehenso in par-
ticulari et obscure. Nec quantum ad conclusionem argui con-
tra illam, sed quia rationes positae in primo artic. concludunt
contra secundum, si valent; quas tamen non reputo valere, nec
simpHciter concludere; sed innitens eis in primo articulo non
video quomodo solvet easdem in secundo articulo.

d) Quantum ad tertium articulum de fine clare viso, dico
quod voluntas elevata non necessario fruitur quantum est ex
parte sua.

(1) Cfr. infra d. 17, quaest. : Utrtm neeesse sit ponere charitatem creatam
formaliter inhaerentem naturae beatificabili ? et Utrum sit necesse in habitu
ponere rationem principii activi respectu actus f

LIB. I. DIST. I. UUAEST. IV. ^ IGl

ej Qtuintum ad quarturn dico, t\\\(H\ volunlu> iii»n ••levata
siiporniituryliNM" j)ot<'st ri-iii illo fine.

r.)l. (•♦i) Solvuntiir argumenta proposita n. 188. — .\<l nrtju-
tnenta pro <jpinioM»; ilico nd pri)num n. iss rf |, ((uo<l ilUnl ««i-
niil»? con«lu(l<*n'l inulti» falsa, quia conchuUTrl «juml sicul a»-
wMitiinus necessario conclusioni propter phncipia, sic neces'
snrio as.s«.'ntirHFnus illis <jua<* sunt a<l lin«'in propter nn«'m,
ijuod «^st falsuiM. l<U'o di<-o, <juod simile <'st (juoa<l duo, sci-
lic<'l (juoad urdineui istorum »'t illorum inter se «»1 eliam
ijUdiKJ ()r<liii«'m istoi"um comparando ad potentius nriiinate
lendentes in illa. Kt inl»»lli;:o sic: <jut)<l sicul est ordo in isla
vora, sic «'t intfi- illa iK^na, <'t sicnt illa vnra siuit sic onlmate
co<::nita, ita <'t ili;i hona sunl sic onlinal»» volita. — Sed iion esl
simile quaiilum ad ordineni necessitafis in uno et in alio, coin-
jiaraixlo ad potentias absolut»': iion enim o|)ort«'t <juod vo-
jiintas servet illum onliiMMu in actibus suis, <jualem nata sunt
volibilia liaber*; r.x iiatura sua. N«'c est ass«'iisus similis liinc
iiub', «juia n«,'c«,'ssitas cst in int«'ll«'ctu ex «'videiilia «)bi«'«-ti iif-
c«.'ssario caiisant«' istuin asscnsum in int«'ll<'ctu: iion aut«'m l)0-
iiitas ali(jua ol)i«-'Cti causat iiecessario assensum voliintatis, s»»,!
v(j|uiitas libcre assentit cuilibet lH»no »»t ita lilw'!*»' assenlil ma-
iori lM)no sicut minori.

('") .\d secunduin, cum ar;;uitur ih' jiurtiripatinne, dico, «juotl
iniiior cst laha, ijuia niliil voluntas iic«;ess;wio vull, el idw
iioii oj)ortct (jiioil necessnrio vclit illiid r;iti(»ii«' cuius oiiinia
;ilia vult, si (juid esset tale. — Minor ctiam «"st lalsii, «juixl sci-
liccl virtutc ct j)arti«'ij)atione ultinii llnis viill (jiiid^juid vult;
tjuia virtutc ct jiarticijjatioiu» alicuius voliiiilat»'m vellc ali»jua
jK)lest inl«'lli;:i duj»licitcr: vel virtutc «'ius ut efficientis, sive
* |)articij)ation«! «mus ut * continenfis cirtualifer, vel virlute
eius ut piimi ohiecti, proj)t»'r fju«;d volitum vult alia. — Si
jirimo inodo intc|li;:atur. iion c>t ad j)roj)osiluiii //«i;ir>;' a.^isumi^ta
cum nuiiuri; (juia illud cuius virtute ut cfjlcientis esi aliijuul
volitum noii ojMirtct cssc volitum, sicut illud <ju<mI »*st »'nicieii.s
:diciiiiis visi noii (»|M)rt»'t essc vistini; noii «'iiini oportct «|uut
jtrimo vi(lc:uii Dcum oculo cor|)or:ili, si vid»>am colonMii, «jui
cst (jua»'dam jiarticij^alio I)»'i iit causa»» ef/icientis. — ii uil«*IIi-
;;atur .s«»cun(lo iiUMb) de jiarticipation»' ul primi ohiecti vulili,
luiic minor »»sl lalsa; iioii cniiu virtut»» l)ei volili volo »|UOtl-

ToM. 1. 11

162 , LIB. I. DIST. I. QUAEST. IV.

cumque * obiectum * volitum, quia tunc omnis aclus voluntatis
esset actualis usus, referendo illud ad primum obiectum vo-
litum.

('8) Ad tertlum * dico * uno modo, quod licet non sit ijji aliquis
defectus aiicuius boni, vel aliqua malitia, et ideo non posset
forte voluntas nolle illud, (|uia obiectum actus nolendi est ma-
lum vel defectivum, potest tamen illud bonum perfectum 7ion
velle,i.[w\.d^ in potestate voluntatis est non tantum sic vel sic velle,
sed velle (vel (<2) ) non velle, quia libertas eius est ad agendum
vel non agendum; si enim potest alias potentias imperando
movere ad agendum, non tantum sic et sic, sed ad determi-
nate agendum vel non agendum, non videtur quod minor sit
libertas sui respectu sui quantum ad actus determinationem;
et hoc posset ostendi per illud August. /. Hetractationum, ubi
supra contra primum articulum [n. 189].

Aliter dicitur * ad tertiam rationem praecedentem * quod
non est probalum quin voiuntas possit bonum nolle in quo
nulla invenitur ratio mali vel defectus boni, sicut non est pro-
batum quin possit velle illud in quo non invenitur aliqua
ratio boni, et hoc vel prius in re, vel in apprehensione, * prius *
quam ilhid terminet actum volendi. De hoc forte alias erit
sermo, * sciUcet in II. d. 6. q. ult. et in IV. d. 49. q. 10 *.
(ly) Ad auctorilatem Aug. * XIII. De Trin. c. 3: Omnes vo-
lunt esse beaii; igitur necessario volunt ultimum finem, in
quo est beatitudo*, dico, quod non intelligit de vohtione actuali;
vult enim quod mimus ille, de quo loquitur ibi, verum dixisset
quid omnes concurrentes voluere, si dixisset omnibus: Beati
omnes vultis esse; non omnes autem concurrentes ad illud
spectacuhim habuerunt tunc actualiter velle bealitudinis, quia
non actualem cognitionem de hoc. Loquitur ergo de volitione
habituali et aptitudinali, qua videlicet ipsa voluntas prona
est ut statim inclinetur ad actum volendi beatitudinem, si actua-
liter offeratur sibi ab intellectu.

(20) Simihter auctoritas non est ad propositum : quia si certum
est omnes velle beatitudinem, hoc non est actu amicitiae, vo-
lendo scilicet bono beatifico illud, scilicet beatiflcari, sive bea-
tum esse; sed actu concupiscentiae, volendo illud bonum sibi

(a) Deest in Ed. Ven.

LU5. I. niST. I. nCAEST. IV. 163

ut siirtlcions sil)i boiium; (juia iioii ohI certuiii voluiitates inor-
(liiiiitas liyjjon; (lil(?ctionoiii ordiiiatani priiui obi^fti iii se; jwhI
oiuiics volont(;.s, siv<; onliiiatc siv(; inoniiiiatc, habciit vcjlun-
tatciii coiicuiii.sccntiae vohuido sibi kjiiuin: actus autein con-
cuj)iscciitiac iioii potcst cssc actus /ruitinnis ; i\n\3i oinnis con-
cu|)isc('iis coiicupiscit (ilii qucni aiiiat amorc amicitiac, ct ita
actus concupisccntiac iioii cst aclus rruitionis, scd solus actus
amicitia(!. Si crj::o l(j(juatur Au^^ustiiius (h^ actu volcndi b«'ati-
tiKliiicm, iion taincn d(! actu amicitiac, sed concupiscciitiac, et
ita iioii dc /ruitione, et ita iion est ad proposituin.

Ad arj.aiincnta pro f/uarto articulo eoruiu, cum dicitur
dc ((f/rri' ct de csse, dico, (|Uod illc aclus non esset su|)enia-
turalis, scd iiaturalis; «juia actum ali(jucm jiotest voluntas eli-
ccrc naturaliter circa obiectum (jualitercuiiujue ab intellectu
oslciisum, (!t (juia illc actus noii exccdit lacultatcm jMitcntiae,
idcu iKJC obicctum ut lcrmiiiat aclum illius potentiac.

Ouni dicitur sccundo, qiiod voluiitas «?sset beata sinc clia-
ritalc, dico, (juod iion sc(juitur. (juia s«Tcuiidum Auj;. De Trin.
lib. XIII. cajt. .'>: licatus i(/itur non est itisi qui habet omnia
qudi' rult, ct nihil nnili rult. Ita intclli'_rcnda csl liaec dell-
nifio: (juod bcatus cst (jui liabct (juidijuid ordinate potest
rrlli', iioii lanicii (juidijuid nunc aclu rult ; tuiic enim aliijuis
viator jtossct csse Iwatus jtro tunc (juaiido dc uiio tantum or-
<liiiatc liabito co^Mtat. Potcsl autcm vuluntas o/7///«;/<' vcllc lia-
bcrc cliaritatcm. quia jiotcst vclle iion taiitum liaU>re subie-
ctum actus Iruendi, scd j)ot(?st vcllc liabcre truitittiicin I)eo ac-
ccplain; er<jro si non liabct illud, non lialN^t quidquid ordinate
jtotcst vclle.

Oualitcr ctiaiii cliaritas rc(juiratur, iioii tantuni proptcr
(/niti/icationctn actus, s(!d jtrojttcr aliqucm (jradum pcrlWMio-
iiis iiitrinsccuin actui, de boc intcrius dist. 17.

ii»."). ^21) — Solvnntur argumenta principalia n 185. — Ail
princijKtlia ar(juincnta rcsjHtiidctur :

a) Ad primum dic(j, (juod aliijiud «.'si convcniens ahcui
nptitudiniilitcr, vcl actualiter. (Jonveniciis aptitudinaliter osl
ijuoil coiivcnit alicui ox sc ct (juantum o\ natura ivi; et talc
(•(tiivciiit iirtualitcr omni ci in cuius jM)testat«* non esl «(utxl «m
aliquiil actu:ilit«<r citnv«Miiat, vc| ilisc«inv«>iiiat ; ct i«l«'o quid«juid
coiivcnit aj)titu«linalit«'r ajtjt^-fifni ii.fnrnli vd npn.iiiiii ««nisi.

164 LIB. I. DIST. I. QUAEST. IV.

tivo convenit * etiani * (a) ei actualiter, si non sit defectus ex
parte alterius extra: sed in potestate voluntatis est ut aliquid
ei actualiter conveniat vel non conveniat; nihil eniin actualiter
convenit sil^i, nisi quod actu placet. Propter hoc nego mino-
rem cum dicitur: flnis necessario convenit voluntati, hoc non
esi verum de convenientia aciuali, sed aptitudinali.

Aliter dico: etsi aptitudinalis sola sufficiat ad detecta-
lionem, non tamen ad fruitionem: imo in fruitione oportet
quod sit conveniens actualiter, sive aptitudinaliter conveniat,
sive non. Si primum suppositum in hac responsione est verum,
neganda est consequentia : delectatio, ergo fruitio.

h) Ad secundum dico, quod alius modus agendi in agere
proprie et metapho7'ice destruit similitudinem quantum ad
necessitatem.

Vel aliter : sicut aliquod agens proprie nec^ssaWo movet,
aliquod contingenter, sic * aliquis flnis * metaphorice neces-
sario, aliquis contingenter ; ille enim flnis qui movet neces-
sario efficiens, puta agens naturale, movet necessario meta-
phorice, quia necessario amatur vel appetitur naturaliter: qui
autem movet efficiens contingenter, movet contingenter raeta-
phorice. Hic autem efficiens contingenter efficit, et flnis contin-
genter metaphorice movet.

c) Ad tertium dico, quod illud immobile non oportet esse
aliquem actum elicitum, non enim plures calefactiones variae
et mobiles praesupponunl aliquam unam calefactionem immo-
bilem, sed praesupponunt actum prirnum, puta caliditatera,
qui sit principium eliciendi oranes istos actus varios. Ita hic,
volitiones non praesupponunt aliquara volitionem unam imrao-
bilem, quia tunc voluntas volens aliquid ad flnera esset sem-
per sub duobus actibus, aut saltem sub uno actu referente
hoc ad illud; sed praesupponunt actum primum, puta volun-
tatem, quae est principium sufficiens vel ratio eliciendi omnes
illas varias volitiones.

(a) Wad. esse.

QUAESTK) V(l).

lOf). ( ' ) — Proponitur quaestio. — ritimocirca dUtinctio-
neni istnrn primmn (juneritur de /ruente (a), cui scilicet m^
suhiec/o conveniat f)ui ?

107. — Proponuntur quaestiuiiculae et arguiuenta principalia.

I. — Et PRiMo: rtrum Deo conveninl frui?

Videtur quod riou; qui;i Iruitio est respectu finis: s«'d
Deus Mon luili<'t fiueiii; er^^o noii cotnpotit sibi frui {2).

Contra: Deus ainat se, et iioii ainat se propter aliud; quia
tunc iiteretur Re; er^^) fruitur sr». — Consequentia * est * plana,
(|ui:i ^i :niiat se, aut fftmdo, nul frnendo.

II. (Juacro SKCINDO: 1'lrnm rintor fruntur t

(Jiiod noii vidctur; (|uia viator tantuni li:d)et uctuiii desi-
derii resjjectu iioni ubscntis: sed artus d»>sid«*rii non ««t actus
/ruitionis. — Cuiiis proliatio cst quia desideriuin «'st actus ron-
cupiscenliae : Iriiilio aiitnn est actus amieitiae ; er«ro, elc. (li).

Contra: Au<r., et habetur in littera : Frui est amore inhae'
rerr aiieui propter se : sed sic viator iiilia«»ret IHh:»; »»rsfo, elc.

III. — (Juaerilur tkrtio: Utrum peccator fruaturf

VA vid*>tur (pKxl non; qiiia quol non innitilur alicui liono
iniiiiohili non rniitur. nrc quiescit: s«»d ptHTator non innititur
aliciii lN)no iintnohili. qiiia iniiititur crt>aturae, i(uae est inohiliti,

il) Cfr. IV. d. l'.t. i|H!ir«it.: Vtruin ualura kuuut»<i *»"/ uttttira mi
capn.r hratitiidimit f

e2) Solvitur uil n. 'J04 a.
t',\) .Soivitur u<l n. 'jO| /.
(rt; Fxl \'ci\. tVuitioiic.

466 LIB. I. DIST. I. QUAEST. V.

quia oranis creatura varietati subiecta est; * ergo non quiescit,
nec fruitur (1) *.

Item, qui vult alium uti actu suo non fruitur eo: sed pec-
cator vult Deum uti actu suo; ergo non fruitur eo. — Maior
ostenditur: quia qui vult alium uti actu suo iam non appre-
tiatur illum ut summum bonum; ergo non fruitur illo. —
Minor ostenditur: quia peccator vult esse actum suum; igi-
tur vult ipsum esse a Deo, cum nihil possit esse nisi a Deo.
Et si hoc, igitur vult Deum uti illo, quia Deus utitur omni
eo quod est ab eo (1).

Contra: Aug. LXXXIII. Quaest. q. 30: Omnis itaque
humana perversio est, quod etiam vitium vocatur, fruendis
uti velle, atque utendis frui: ergo possibile est peccatorem
frui utendis.

IV. — Quaeritur quarto: Ut^^um bruta fruantur?

Et videtur quod sic per Aug. ubi prius LXXXIII. Quaest,
q. 30: Frui quidem cibo et qualibet corporali voluptate non
adeo absurde aestimantur et bestiae (2).

Contra : frui est alicui rei amore inhaerere proptey se :
sed bruta non habent amorem, quia non voluntatem; nec inhae-
rent alicui rei propter se, sed propter bonum eorum ; ergo, etc.

V. — Quaeritur quinto: Utrum omnia fruantur ?
Quod sic: quia omnia bonum appetunt amore naturali,

/. Ethic, et aliquod bonum non propter aliud (3).

Contra: fruimur cogniiis: sed non omnia cognoscunt; ergo.

198. (2) — Praemittitur exemplum. — Ad solutionem ista-
rum quaestionum praemitto quoddam exemplum, quomodo
videlicet corpora diversimode quietantur.

a) Ultiraus terminus quietis gravium corporum est cen-
trum. Huic autem centro tamquara termino ultimo adhaeret
aliquod corpus grave per se et primo, puta terra, quae non
per naturam alterius corporis adhaeret * alicui *, a quo parti-
cipet gravitatem et istam adhaesionem.

(1) Solvitur ad n. 204 c.

(2) Solvitur ad n. 204 d.

(3) Solvitur ad n. 204 e.

Llli. I. niST. I. «JlJAEST. V. 1(37

h) Aliijuod aiit«'m corpiis ii«lli;j«'i«'t «eiitro * Kiiiiioliili *
'per se, so«l non primo, «juia adliaorot jjor gravitatorn ot art-
ha<!sionorn j)articij)atarn a terra ; per se tanion a«llia«Tftt, «jiiia
l)«'r- (i)rriiarn intrinsfcarn, «'t firrnitfr * v«'l iminoliiliter *, quia
f.'st (jiiasi intrins«'cum tcrriK', «juae prinnt <jui«'scit, utj^oto laj)i-
«l«'s ol m«'talla in viscerihus terra«'; «'t talin licet non j)rimu,
tamen j^orfocto «jui«iscunl, «juia j)errecl«; c«)niun«-ta sunt centro
m«'iliant«> j^rimo «juiescento, cui siint j^erli^te coniuiicta.

c) .\li<ju<)<l corjius terlin modo a<lliaeret centro mediaiite
terra cui uiiitur, s«3(I mohiliter et non firmiter, ut jjrave
aliijuod «'xistciis iii sujiorficie lerrao; et tal«' licet * vere * qiii»»-
scat a<l tcmj^us, noii tamen ita iloterminatur a«l «jui«'l«'in sicut
«'orjms <iui«'scens s«'cun«lu iixhIo.

dj Quarto modo j)Ot«'st ali<juo«l corpus a<lliaer«'r«' unilitr-
initer corj)ori j)rimo(r?) et r«'sj)eclu illiiis «jiii«'sc»'re, et tamen
iioii <iiii«'S(;ere respectu utnvo-si, si illixl <ui jirimo a«lhaer«'t
noii uni(brmit«!r adhaen^at c«'iitr«). \'«Ml)i j:ratia, «1«' hoiiiine ia-
rcuU) in iinvi. Kt si in j)ot«'Stat«' corporis esset * \m' * seij)sum
<iui«'tar«', IIIikI corjius «rrave, «juod seij^sum finaliter «juietaret
iii aliijuo lali iiiobili, iion aut«'m in centro, nec n;e<liat«», \u>c
iiiim«.'<liato, inonlinato s«' «juietar«'t, <juia etsi (juanlum ♦•st e.\
so <jiiiolar«'t s«' j)ropter suam firmain a«lha«'si()nein tali corjK^ri
iiiobili, tainon non adhaeret illi, cui secundum naturam suain
atlha«'ren' d«3l)eret ut «juiclaretiir.

V.y.). (T) — Ad proiwsitum applicatur. — .\i\ projK)siium
applicando, ponderi corporis corresjioixlet rolunftis in ^\t]vi'
tualibiis, <iuia sicut corjnis pondere, sic animus t«t voluntas
(imore ferlur fptocnnKjue fertu.r, ul ait .\u;.r. A7. l)e Cirit.
Dci, c. 28. — Centrum «juod «x iiatura sui «'st ultimate «juie-
lativiim «'st finis ultimus s«'('un<luni verilat«'iii.

n) Hiii<- centro voliintas dirinn primo et p*'r .v»', •juia
n«)n particii^atioiu' aliciiius all«'rius a se, irnmohiliter el iiei'»»s-
sario a«lliaeret, (juia ijisa voluntas noii jM^r hahitiim. luv per
actum ili(rerenl«'in a s«», ih^c in virtut»» alicuius causae suj»»»-
rioris, p«'r('<'(ti.ssini<' aiiiat illii<l summum lM)iium et n»r«'ss;irio;
im<l<' ait ille Saj)iens(l) ^jinxl Deus est spfutera iniellectualis,
cuius centrum ubi(pie cst, ct circumfcrcntia nust/unm.

(1) IT)Tin*-!< <>t KdipfdocloH, <'x Witiiiiigo.
(o) WimI proximii.

168 LIB. I. DIST. I. QUAEST. V.

b) Iii secundo gradu est voluntas cr eata {beata{a)) ([Udie
non priino, sed participando a Deo, per se tamen, quia per
formam suam intrinsecam, adhaeret firmiter huic bono, et hoc
quia lacta est quasi inlrinseca voluntati primo quiescenti, quia
in eius beneplacito semper manens.

cj In tertio gradu est voluntas iusti viatoiHs, quae licet
innitatur divinae voluntati, et mediante illa summo bono in quo
quiescit ipsa voluntas, tamen non firmiter adiiaeret illi bono vel
beneplacito istius voluntatis; unde (6) nunc adhaeret illi, nunc
avertitur ab illo. — Sed hic estquoddam dissimiie in corporibus
tertii membri [n. 198 c], quia ibi manente forma qua corpus
quiescit, potest ipsum non quiescere; hic ponitur (c) formam qua
quiescit destrui simul cum aversione voluntatis a centro suo(l).

d) In quarto gradu est peccans mortaliter , qui licet
quantum est ex parte actus voluntatis se quietantis vehemen-
ter inhaei-eat alicui alii a Deo, ita quod nec mediante illo nec
immediate inhaeret Deo, tamen ex parte obiecti non potest
simphciter quietari; immo sicut quiescens respectu navis et
non respectu ceiitri non quiescit simpliciter, quia non quiescit
respectu ultimi quietantis in universo, ita voluntas quietans
se quantum potest in aliquo obiecto alio a Deo non simpliciter
quietatur, quia non respectu huius quod ultimate et perfectis-
sime est in universo quietativum voluntatis. Quod etiam patet,
quia ibi voluntas nunquam satiatur, quantumcumque firmiter se
immergat in illud, propter se amahdo illud.

200. — Solutio generalis. — Ex his ad propositas quaestio-
nes dico, quod frui vel dicit delectatione^n, vel actum inhae-
rendi obiecto propter se, quem concomitatur delectationis quie-
tatio, sive * ({uies, quae [d) * est ipsa delectatio: hoc * autem *
est actus ultimate terminans potentiam in quantum potentia
seipsam terminat actu suo; ita quod de rRtione fruitionis, si
dicit actum, noii videtur esse quod ipsa quietet potentiam
quantum est ex parte obiecti, sed in quantum est ex parte
potentiae * alicui * obiecto propter se inhaerentis.

(1) Neinpe, gratiam per peccatum mortale.
(a) Deest in Ed. Ven.
(6) Ed. Ven. ut.

(c) Wad. oportet.

(d) Wad. sive qui est ipsa delectatio.

r.IH. I. I)I8T. I. QUAK8T. V, H\{i

( * ) * Ilu ory^o ilico*, «jiKxl a) voluiituH divina rniitur siiiiplicitfjr
fl iK-cossjirio «;t jmt se priino. — bj Voliiiitas cn^ala l»«'nla IVuilur
KJriiplicitfr et iicrjM^tiio ct \)('v st\ s<'«l iioii priiiio. — c) Volun-
t;is vi;iloris iusti Iriiitur simplicitcr «•l por 8«% sed iion imnioiii-
litrr, iKMjiH' priiiio. — dj Voluiilas |x>ccaiitis inortalilor Iruitur
siiiiplicit*'!', ipiaiiiiiiii est o\ p:irt«> voluiilulis (|ui«'t;iiitis S4'i|isaiii,
i]iii)iii;irn i(ui(>l;iliir iii ohiccto ijuoil proptcr se aiiiat; s<'(l iion
siiiipliciti-r (piiclyliir (jiiaiituiii csl cx p;irto ol»iccli ; iicc frni
illinl rcipiiiit; scd (juia oliiccliiiii rioii cst de sc (juictalivuin
siciil polciitia actu siio sc (jiiictat iii ipso, idco cst truilio inor-

(liiKtht.

•JOl. — Quo obiecto fiuatur peccator? — Scd tiinc ♦•st du-
Itihilio. ijno iihiccto peccdns mortnlitc}- frnitnr, aii scilicpt
arli' siio, ;iii nhieclo sui actiis? — licsiiondeo, (juo<l coininu-
nilcr IruiUir \cipso : (juiu obicctuin actus siii ainat ainorc con-
(iipiscciitiac, ct |)cr consc((uens ali^juid ;iliiid ainal ainorc aini-
ciliae, (jiiia oriincrii ainorein c(»iicii])iscciitiac ]»raecedit ainor
aiiiicitiac. Illiid ;iiilciii ;iliiid (_'st i]»s<'inet, cui ul aniato amon'
aiiiicitiac ai)]»olit illud olticctuin. riidc iioii Iruitur obiecto sui
^iclii'^, iicc ]»cr coiiscijucns ijjso actu, su|»cr ((ucrn ii(»n o()ort«*t
liriino retl<'cti. — Haec est sentcntia .\ii^'usliiii. I)c Cicit. Dei,
lil). XIV. c. 2^<, <'t Super (ien. lil». XI. c. io, (lUtHi ^*/«.v civi-
Inti.-s fererunt duo ntnores : terretuun scilicet anior sui u.sqite
iid conlenijdnni l)ei: coelesteni rero ainor Dei nsf/uc ad
(•(nileniplnni sni. l£r<jro pririia r^idix ilii <'st, (JIkmI iMVcaiis
friiflnr se.

'^iy^. ( •• ) — Solvitur quaestiuuc. IV. - .\d ipuiestinnem
pennltinuun dici (Mitcst ((iiod npjictitu.s setisitirus, Wcol aliijua-
lilcr ;iliciii iiiliacreal jiroj^tcr se, id cst iioii |)ro|ilcr altcrum ue-
(jntire, i]iii:i iioii <'st eius reCerrc ad aliud, non tain<'n contra-
r^c. t]iii;i iioii a]»]»r('ti:ilur obiccliiiii iil iioii rcrcribile ad aliiiii:
i(U>o :il»usiv»> dicitiir frui ]»r'(i]ilcr iioii rcl:ition<'m, iion tamcn
])ii)lii ic. i]iii;i iioii irr<'lcribililcr irilia<'r<»t. Similiter n<»c nmore
iiilia<'rct, ((iii:i cius |iro|ii'i»> noii <»sl aniare. Siinililer nec prO'
prie inluicrcl, i(ui:i iion sc a)))tlicat obit»cto, «««i ijuasi i/i/li/^i/Mr'
r/ nlnrcli, ipii:i non diicit se, sc<l diicilur, wvunduin Ibmasc.
////. //. rnp. Jl.

\\t III sc»]uciidi» )»;irabi>l;iiii [ii. l'.'Hj d<> tpucUiUunc lurpu-
r-i,,,, possct dici ipiod ;ii»]»ciitus siMisitivus assimilatur fcrvo

170 LIB. I. DIST. I. QUAEST. V.

quasi adaynanti infixo vi adainantis attracto, et sic nec in centro
inediate, * vel * immediate quietatur, * vel * in aliquo alio vi
ilia (|uae esset quietativa in centro, vel intrinseca quietativa
* in aliquo * quasi in centro, sed tantum quasi vi exlrinseci ({uie-
tantis; ita hic, vis obiecti quietat, non autem illa intrinseca
quietativa in centro, vel quasi in centro, quae est sola liberlas,
quae appetitui scnsitivo non convenit.

203. — Solvitur quaestiunc. V. — Ex his patet ad alti-
mam quaestionem, ([mai si ab appetitu sensilivo negeluv /rui
proprie, qui tamen magis convenit cuin voluntate, cuius pro-
prie est frui, quam appetitus naturalis, quia actus appetitus
sensitivi sequitur actum cognosceridi sicut actus vohmtatis, non
sic autem actus appetitus naturalis, si quis sit actus eius, se-
quitur qiiod habenti solum appetitum naturalem non convenit
f7'ui proprie, imo nec sic abusive, sicut competit appetitui
sensitivo.

204. (6) — Solvuntur argumenta piincipalia n. 197. — Ad
argumenta.

aj Ad illud privnae quaestionis dico, sicut dictum est quae-
stione prnma huius distinctionis, art. 4 [n. 157] *quod* ratio
finis non est propriti ratio fruibilis, sed ratio ilUus boni ab-
soluti cui convenit ratio tinis. Licet igitur Deus non sit flnis
sui, tamen respectu voluntatis suae est illud obiectum cui nala
est competere ratio finis, quia est summum bonum. Non ta-
men potest sibi competere ratio finis respc^ctu sui, sicut nec
respectu sui est finis, sed respectu omnium finibilium (a), (jualia
sunt l3ona ordinabilia ad aliud.

Si obiiciatur, quomodo ergo Deus dicitur agere propter
finem, et etiam quod superioris agentis est superior finis? Re-
sponsio: respectu nuliius est causa finalis aliqua nisi respectu
cuius est causa efliciens, quia causalitas causae finalis est mo-
vere efficiens ad agendum ; Dei ijjitur ineffectibilis nihil est
causa finalis. — Sed iilud primum dictum vulgatura debet intel-
ligi, quod agit propter finem effectus; non propter finem sui,
quia non est agens sui. — Similiter secundum dictum debet
intelligi de fine effectus, quia agens superius ordinat, non se,
sed effectum, ad finem universaliorem vel superiorem, et ila ille

(rt) Ed. Ven. fruibilium.

MB. I. DIST. I. nUAKST. V, 171

fiiiis sii|)orior osl ii^'ontis, uon ut finis fiiis, s*»«l in\ i[iu'iu or-
«linat illiid rjiiod -^'/{l.

b) Ail jiry^iini^ntuni secumlae (/nneationis iWa), <[wn\ prae-
tor actuin cb:side)'ii, i|iii est rcspoctii non liabili, «juo.viator
iustus appotit I)<'iim aclu coiicupiscontia»', lialwt iustus aliura
acturn amicitiae volondo I)oo in so Ikmh» osso; ol hic actus ariiici-
tiao ost fruitio, non auloin illo «pii fst dosidorii, ol isto secundus
]»n)prio est cliaritalis, rn>n aulrni |)rirniis (jui est ♦actusdf^si-
dcrii *, sicut dicoUir lil». ill. * d. 'Z\). — Mnior erf/o «'st taUa *.

c) Ad /jrimutn ai'^'uni«Miturii ferliae quaestionis puirst ox-
poni maior: ijuia iriluHMnuis inohili non f|uiescit siinplicHer^
licft qiiantiini est (ix j^art»' sui sic (pii»'tot so in illo; ot ita
concodfMida cst liaoc- conclusio, ([uod poccans mortalitor non
sirnpli(Mt(M- (piiotatur, licct quantiim est ex partc ipsius, sic
actu suo se quiotar-e volcniis, ultimate se rpiietot in *alii|uo*
mol)ili. — Si a<lfhftn)',i\\UH\ niliil rriiitur nisi sinipliciler i\\\\o-
totiir iii ill(i, negandum esl; sfd opoi't«'t addoro: nisi simj>Ii-
( it«M' (piiofotiir (/uantuni est cj' /mrte i])sius ttctns, ipio scili-
cct iiihaerot oi>iocto, ol otiain ipianfum esl ex parto obierti in
Iruitiono ordifuita. Noc hic dclwt intolliLri «piiotatio summa;
qiiia omiKMii (piiotationem viao scipiitur iiiaior Patriao; s»"»! pro-
l»t(M- actum irrorei-ihileni ita accoptantcm ol>iectum.

,\d seciouluDi |>otost nuiior nccfari, ((uia iicct amoro ov'
difuito nullus triialur aiiipio nisi (pio iioii viiit aiiipicm uti, S4h1
frui, taiin'11 ariiorc i)io)'di)i(tln hciic polo>;t ipiis frui * aliquo *
• pio iioii vult alium rriii, scd tantiim iiti, vcl iilud nullo iikmIo
amaiv, sicut patct d(? /clotypia inordinata. — .\d prof/ulinnem
)iiaio)'is |M>tost dici, ipiod iiccl IVuciis apprctictur IVuiliilc tain-
i|iiam siimmiiiii liomim, non tamon viilt iilud ab omnil>us sic
approtiari (piando inordiiiate sic IVuitiir. Non ii^itur sc.piiiur:
viili illiid oss(> suminum bonum, vci amat iiiiid ({uasi summuin
Ikiiiiiiii; (m^:o viiU aiios sic amai*o liliid.

Aiiler potcst rcsponderi no^Miido tninnreni. — .\(l pio-
fiationeni, non so(piitiir: vult iVuihii^» oss«»; orp) vult iilud oHse
<i Ihu). — N«v so(jiiiliir ctiam: vuit illud «»sse a I)eo; »»rp> vull
Deuni uti illo. — Kt caiis;i dcCoctus utrius(juo con.s«»(jutMitiae
ost, ijiiia iioii ii|>orlct voicnlcm anttHUHloijs velle cons^Hjucns,
i[uaiido coiisc([iuMis non inciiidilur jM>r s»» in anltvtHlente, 8»hI
laiitiim scipiitiir jxm- l(Hiim cxtrin.sccum : ita »^st in |)ro|»o«ito.

172 LIB. I. DIST. I. QUAEST. V.

d) A(l auctoritaiem Augustini ad quarlam quaestionern
patet, quia exponenda est auctoritas eius de fruitione abusivu,
sive extendendo fruitionem, quia appetitus sensitivus non re-
fert, intelligendo negative, non contrarie, quia non inhaeret
obiecto tamquam irreCeribili, (|uia licet irreferibili a se, hoc est
in potentia naturali (a) in ipso, non ratione bonitatis obiecti vere,
vel in acceptatione potentiae. De diiferentia istorum non referri,
negative, contrarie et privaiive dicetur //. lib. dist. 41.

e) Ad argumentum quaesiionis ultimae patet quod licet
appetitus naturalis alicui inhaereat propter se negative, non
tamen contrarie ut in pluribus, et si quandoque contrarie,
non tamen amore inhaeret; sed nec etiam proprie inhaeret,
sed ab ipso dante naturam quasi infigitur ilh obiecto: non
quidem per actum elicitum ahum a natura, sicut est in appe-
titu eliam sensitivo, sed propter inclinationem habitualem na-
turae. Unde, sicut praedictum est, [n. 202] minus convenit sibi
frui quam appetitui sensitivo, qui per actum elicitum quasi
obiecto iam cognito inhaeret, licet non libere; appetitus autem
naluralis sine omni cognitione perpetuo inclinatur (1 K

205. — Corollarium de Uti. — Ex dictis de frui, et specia-
liter in quaestione tertia huius disiinctionis, patere potest de
uti, qui est actus quidam voluntatis imperfectior ad frui, sicut
ad actum perfectiorem eiusdem potentiae ordinatus.

(1) Si arbores essemus, nihil quidem sentiente motu amare possemus; ve-
rumtamen id quasi appetere videremur quo feracius essemus uberiusque fru-
ctuosae. Si essemus lapides, aut fluctus, aut ventus, aut flamma, vel quid
eiusmodi, sine ullo quidem sensu atque vita, non tamen nobis deesset quasi
quidam nostrorum locorum atque ordinis appetitus ; nam velut amores corpo-
rum momenta sunt ponderum, sive deorsum gravitate, sive sursum levitate
nitantur. — D. Aug. De Civit. Dei, 1. XI. c. 28.

(a) Wad. ratione impotentiae naturalis.

■•^!^;.v»--!!—

DTSTINCTIO 8ECUN1)A

Ti:\ns MACisTiii si;\TKyri\iu \i

Dc Mysh-rio 'JYniitutin et fuitntis. — H<>c itaque vera ac pia
fide tenendum est, * quofl Trinitas sir unua solus et venw Dens,
iit ait Aujjjustinua in I. lib. De Triuitnte {!), scilicet Pater et Filius
et SpirituH Sanctus; et haoc Trinita.-t unius eiusderaqne substan-
tiae vel essentiae dicitur, creditur et intellif^itur, quae est sum-
iiium Ixmum, (]Uod pur^atissimis mentilius cernitur. Mentis enim buma-
nae acies invalida in tani excellenti luce non H;;itur, nisi jjer iuHti-
tiam Hdei einumletur » . — Idem in lil). lietraetationnm (2): « Non
approho (iu(mJ in (iratione di.xi: Deus, (jni iuni nisi mnndos cernni
scire voluisti. Resi>onderi enim potest multos etiam non mundos multa
scire vera. De hac re ergo suuuua et excellentissima cum molestia
et timore a<{endum est, et attentissimis aurilms atque devotis audien-
'luin, ulii quaeritur unitas Trinitatis, Patris scilicet et FUii et Spi-
ritus Sancti, (luia nec periculosius aliculii erratur, nec lalMirioHius
ali(|uid (luaorifiir, nec tructuosius nli^iuid inveiiitur • . Proinde omniri
qui audit et le^it ea ({iiae de inellaliili et inaccessiliili luce Diviuitatis
dicuntur, studeat imitai'i atque servare (lutxj veneniliilis Ductor Au-
^ustinus in I. lili. De. Trinitateid) de se i|iHo ait: * Non pi^eliit me^
inquit, siculii hae.sito, (|uaei-ere, nec pudehit, sicuhi erro, discer«.
Qui.squis er^ro audit hou vel lej^it, ulii pariter ccrtus est, p«r^at u>ei'uin;
iilii pnriter haesit4it, (piaerat meciiiii; ul)i ermreut suuiii • ' it, redeat

ad me : ulii ineuiii, rovocet ine. Ita iu^^riMliuinur Miiiuil .■•....wttiH vintn,
toinleiitcs ad niiiii .lc ()iiri (lietiiiri cst ti: f^iititrit' fiuiiin diis Sfinftfr • .

iliiiir fiirrit iiiteiitio scrilientinm de Trinitate, — • Oniues ntitem
catlidlici tractatoros, ut in eo<Iem (5) I. lihro ^ intis nit, qui do

Triiiitate, (luae Deus est, scrip.-terunt, hoc m .ii.n-runt scruniluin
Scripturas (l(KM>re, (|Uod Pator ef Filius et Spirttits SHitctus uuiUii
sint Hulistaiitine et insopnraliili ne(|iinlitnfe unus sint IVu« • . An-

I) Cap. -J Ji l.iii. 1. i-u)>. i. .:: C^p. x

>i) ivxiiiiii ciN X I .-1) (;Hp. 1.

174 LIB. I. DIST, II, TEXT, MAGISTRI.

gustinus in lib. Retractationum (1) : « Ubi dixi de Patre et Filio :
qui gignit et quem gignit unum est, dicenduin fuit umim sunt, sicut
aperte ipsa Veritas loquitur, dicens : Ego et Pater unum sumus (2) » .
Ut sit unitas in essentia et pluralitas in personis. « Ideoque non sunt
tres dii, sed unus Deus, licet Pater Filium genuerit, et ideo Filius
non sit qui Pater est; Filiusque a Patre sit genitus, et ideo Pater
non sit qui Filius est; et Spiritus Sanctus nec Pater sit nec Filius,
sed tantum Patris et Filii Spiritus, utrique coaequalis et ad Trinitatis
pertinens unitatem (3) » . « Tenearaus ergo, Patrem et Filium et Spiritum
Sanctum unum esse naturaliter Deum, ut ait Augustinus in libro De
Fide ad Petrum (4) ; neque tamen ipsum Patrem esse qui Filius est ;
nec Filium ipsum esse qui Pater est; nec Spiritum Sanctum ipsum
esse qui Pater est aut Filius, Una est enim Patris et Filii et Spiritus
Sancti essentia, quam Graeci usian (5) vocant, in qua non est aliud
Pater. aliud Filius, aliud Spiritus Sanctus, quamvis sit personaliter
alius Pater, alius Filius, alius Spiritus Sanctus » .

Quis ordo sit servandus cum de Trinitate agitur. — Caeterum,
ut in libro I. De Trinitate (6) Augustinus docet, primum secundum
auctoritates sanctarum Scripturarum, utrum fides tta se habeat, de-
monstrandum est. Deinde adversus garrulos ratiocinatores, elatiores
magis quam capaciores, rationihus catholicis et similitudinibus con-
gruis ad defensionem et assertionem fidei utendum est, ut eorum inqui-
sitionibus satisfacientes, mansuetos plenius instruamus, et illi, si ne-
quiverint invenire quod quaeritur, de suis mentibus potius quam de
ipsa veritate vel nostra dissertatione conquerantur,

Testimonia Sanctorum de Trinitate. — Proponamus ergo in me-
dium veteris ac novi Testamenti auctoritates, quibus divinae Uni-
tatis atque Trinitatis veritas demonstretur. Ac primum ipsa Legis
exordia occurrant, ubi Moyses ait (7) : Audi Israel, Dominus Deiis
tuus Deus unus est. Item (8) : Ego suni Dominus Deus tuus, qui
eduxi te de terra Aegypti; non erunt tibi alii dii praeter me. Ecce
liic significavit unitatem divinae naturae. « Deus enim et Domi-
nus, ut ait Ambrosius in libro I, De Trinitate (9), nomen est na-
turae, nomen est potestatis » , Item alibi Deus loquens ad Moysen

(1) Lib. I. c. 4. (2) loan. e. X. v. 30,

(8) Aug. Dc Trinit. ib. (4) Cap. 1.

(.5) Ed. Ven. non recte homousion (con.substantialis); uam D. Aug. ov'a'.a|j.
graeee habet, sicut et in ed. Vives Oper. Om. Scoti.

(B) Cap. 2. (7) Deuter. c. VI. v. 4.

(8) Exod. c. XX. v. 23. (9) Sive de Fide ad Gratian. c. 1.

I.ll!. I. ni.^l II. IK.XT. .MA<iI.STltI. ITo

ait t\i: Ef/o siim ijiii gnui, el sl tjiuwgieriitt nomen vieitm, vade et
(lic eis: Qiii eni misit me ad ros. Diceii.s enim E(/o gum, non Noa
giimiin, et Qiii cst, non Q/// Humnn, a|>erri.s.sinie «Iwlaravit, nnuin ho-
luiii Deuin e.sne. In Cantico etiain E.\fj<li (2j legitur: iJinninug, omni-
potfiis noinen eiiis ; non ait iMmiini, unitatetn volenM MigniHo«re. —
Per8onaniin rjUfKiue pluralitatem et naturae unitatem niinul oHtendit
DcnninuH in Gene.si dicens (iJ) : Fdcidmus hominein nd inuiginem et gi-
militiidineni nnstntm. Dicens eniin fitci(tmitg et nogtmm, |iluralitatem
persdiiarum ostendit : dicens vero imdi/inem, iitiitatem e88entiae. Ut
eiiiiii (licit Au;ru.stiiiu.s iii lihro iJe Fide (id 1'rtrum iA): « Si in illa
nutura Patriw et Filii et Spiritus Sancti iina es.set tantiim {>ertKina,
non fliceretur: Fdcinmus hominem lul imnijinem et gimHitudinem no-
Htrnm. (Jum eiiiin ilicit lul inut(/iitein, ostendit, iinam naturam e.s.se,
ad cuiu.s ima^inem hoino tieret; cum vero dicit nogtrnm, ostendit,
eumdeni Detiin non unani, Hed plures esse personaH».

A/terte osteudit, fjinHl nec solitudo, uec dirersitag, nec gingula-
ritiis ihi est, sed similitndo. — Hilariu8 (inofiue in libro III. iJe.
l riiiitdte dicit, Iuh verliis signiticari (iuihI in Trinitate nec diver-
8itas e8t, nec siiigularitas vel S(jlitudo, .se«l similitudo et pluralitas
sive clistinctio. Ait eiiiin sic: « Qui di-xit: Fdciamitg hominem rnl
im(t(/innu cf similitudiuem unstritm, invirem es.se sui siniiles in eo
quoii dicit, imaifinem et similitudincm nostntm, ostendit. Iinago enim
Hola non est, et similitudo non sil>i est : neque diversitatem <luolm8
a<lmi.sceri alterius ad alteruiii siiiiilitudo i>eniiittit > . Item idem in
l\'. liliro: « Ab.solutius voluit intelligi, signirtcationem hanc non ad
8e taiitiim es.so referendam, dicendo: Fiuuamus hominem (ul iuuujinrm
et similHudiueui nostram ; prolessio «•iiiin con.sortii sustulit intelli^en-
tiniii siii;riilaritatis, (luia con.sortiuiii nli(|ucxl non |¥itest esse silti ipsi
aoliturio, neque rursum solitudo .solitwrii recipit faciamng, ne<|ue
quis(|unin alieno a se locjuitur nostram. Uterque ergo sernio, scilicet
fdcidiuus et nostrnm, iit solitariiim eumdeiiKiue nou i>atitur, ita neque
diversniii a se alioiuiiii(|ue signiticat. Solitarioconvenit faciam et iiwant;

11 solitario vero c«»nvenit diccre facutmus et unstram. Uteniuo senuo,
ul iioii .solitarium tuntuin, ita iHMjue ditVei-cnt«<in esse vel divi" -■«

8i;;iiiticut. Noliis (|Uo<|Ut< nec solitariiis, iiec diversus est coiiu. uius.
Ttu <<r;;o Deiis ad comniuii(>m sihi cuni Deo ima 'in.in .■.im.li'iiii|ue ni-
inilitudiiiem hominem re|>eritur o|M>rari, ut m- leutiii

liiiittat iiitelli^^entium solitiidinis, nec o|toratio coutftituta ad eamdein
imn;;in(<iii vel similitudinem |)atiatur divnrsitatem Diviuitatitf » .

I) E\oH. c. III. V. II (*J) Ib. c. -W. ». a.

{.\) (icn c. I. V. Jtl. ' t <••,,. 1

17() LIB. I. DIST. II. TEXT. MAGISTRI.

In his verbis Hilarius pluralitatem personarura voluit intelligi
nomine consortii, atque significavit, nomine consortii vel pluralitatis
non poni aliquid, sed removeri. Pluralitas enim vel consortium per-
sonarum cum dicitur, solitudo vel singularitas negatur; cum dicimus,
plures esse personas, significamus quod non est una sola. Ideo Hila-
rius volens ista subtiliter et sane intelligi, ait: « Professio consortii
sustulit intelligentiam singularitatis » , non dicit posuit aliqnicl. Ita
etiam cum dicimus tres personas, singularitatem et solitudinem tolli-
mus, et quod Pater non est solus, nec Filius est solus, nec Spiritus
Sanctus est solus, significamus, quia nec Pater tantum est et Filius,
nec Pater tantum et Spiritus Sanctus, nec Filius tantum et Spiritus
Sanctus. — De hoc autem in sequenti plenius agetur, ubi etiam se-
cundum quid similes dicantur tres personae, et utrum aliquo modo sit
ibi diversitas vel differentia, ostendetur.

Ad idem quod ceperat redit, ut alias auctoritates supponat. —
Nunc vero ad propositum redeamus et ad ostendendum personarum
pluralitatem atque essentiae divinae unitatem alias Sanctorum aucto-
ritates inducamus. — Moyses (1) dicit : In principio creavit Deus
coelum et terram, per Deum significans Patrem, per principium Fi-
lium. Et pro eo quod apud nos dicitur Deus, hebraica veritas habet
heloym, quod est plurale huius singularis, quod est hel. Quod ergo non
est dictum hel, quod est Deus, sed heloym, quod interpretari potest
dii sive iudices, ad pluralitatem personarum refertur. Ad quam etiam
illud attinere videtur qiiod diabolus per serpentem dixit (2) : Eritis
sicut dii, pro quo in hebraico habetur heloym, ac si diceret : eritis
sicut divinae personae. Ille etiam maximus Prophetarum et regum,
David, qui suam caeteris praefert intelligentiam dicens (3) : Super senes
intellexi, unitatem divinae naturae ostendens ait (4) : Dominus nomen
est iUi; non dicit Domini. Alibi etiam eiusdem unitatem et aeterui-
tatem simul ostendens ait ex persona Dei (5) : Israel, si me audieris,
non erit in te Deus recens, neque adorabis Deum alienum. Aliud ho-
rum, ut dicit Ambrosius in libro I. De Trinitate (6), significat aeter-
nitatem, aliud unitatem substantiae indifferentis, ut neque posterio-
rem Patre, neque alterius divinitatis Filium vel Spiritum Sanctum
esse credamus. Nam si Patre posterior est Filius vel Spiritus Sanctus,
recens est ; et si unius non est divinitatis, alienus est ; sed nec poste-
rior est, quia recens non est, nec alienus, quia ex Patre natus est Fi-
lius, ex Patre processit Spiritus Sanctus » . Alibi quoque distinctionem

(1) Gen. c. I. V. 1. (4) Psalm. LXVII. v. 5.

(2)-Gen. c. III. v. 3. (5) Psalm. LXXX. vv. 9. 10.

(3) Psalm. CXVIII. v. 100. (6) Sive De Fide ad Gratian. c. U.

r.Ill. I 1»I.M II. Ti:.\T. MAOISTHI. 177

perMOiiarum inHinuanti aitil): Verho Ihnniui ateli firmnti nunt, et Spi-
ritii (trin eiiis omuis rirtiis enrnm. Alilii etiani ait (2j : lieiirtlicfit uot
/Jeiis, JJeiis noffter, lienedicnt iios iMiis, et metnniit eiim omiiea flnea
lerrne. Trina enini confes.sio iJei trinitatem »'.x|)riinit |i«rsfinarum : uni-
t,atorn vero essentiae ajjerit, cum Hin^^ulariter sul>iun^it eiim. Ittaiaji
• luofjue fiicit(3), se audisse Seraphim clamantia: Sniutim, S*iuctiia,
Snuctns, I)oiniutts Deiia. Per hoc quod dicit ter Sniictus, Trinitatem
8i<;niHcat : |)er hnc (lUfKi sul>dit Domiuus iJeiis, unitatcm essentiae.
David fiuo(jue aeternam F^ilii «^enerationeni aj^erte insinuat ex |>er.H*>na
Filii (licons f4; : Doiiiiiiiis (Uwit nd me : Filins meiis es tit, e(/o /lodie
ijeiiiti te. De hac inetfaltili i^eneratione Isaias ait(^5): Generntioueui
eiiis (jitis eunrrnhit f In lil)ro quo(jue Sapientiae aeternitas Filii cum
l'atre monstrattir, uhi Sapientia ita loijuitur ((>;: iJomiuiis jHisseilit me
oh initio rinnnu siinriim, niiteijnniu i/iiiilt/ii(iiu fncret n priucipin: nb
(icteruo ordiiKitn situi, nutetjitnm terrn /ierrt : iiecdiim ernut ntn/ssi, rt
ego itim coiice/itn ernm: uecdttm foutes, iiecdiim uumtes niit c(tUes, et
ef/o /Kirliiriehnr : (td/iitc terrniu iiou fecerat rt cnrdiues orliis terrne :
i/iinudo jtrncjHirnhnt coelos ndernm : i/itnudo njtjH-iidetxit fiiudniueutn
terrne, citm eo ernm ciiuctn comjMmeus, et detecttdntr jter siuyulos dies,
ludrus cornm eo. Ecce aijertum de aeterna f^enitura teHtimonium. quo
i|).sa Sapientia perhihet, se ante munduni conceptam eHse et partnriri,
id est f^enitam, et apud Patrem aolernaliter existero. Ijmmi etiam
alil)i ait(7): Ego e.r ore Alti.ssimi jwodii, jtrimoqeuitn nute omuem
crenlitrnm. Michac^as quofiuo Pn»plit'fa aotornam Vorlii ;;onen\ti»>nem
o,t toMiporalom o.\ Maria simul insinuavit diconsiH^: Kt tu, liet/de/iem
Ejihrntn, /Kirrulits es iu millihus Iiidn: ex te etjredietur (jui $it do-
iiiiuntor iii Isrne/, et eijressiis eiiis nh iuitio, n diefnis neteruitntis.

Sjiecinlin tcsdiuoiiin dc Sjiiritn Sniicto. — De Spintii "^
otiaiii o.xprossa (liK-imn-nta in votcri Tostanionto haU^inus. In (tei.. .
oniin lojiitur: Sjiirittts Domiiii fcrcUitur siijier nijiins. Kt David <li-
cit(l()): Qiio iho n Sjuri/ii ttto? Kt in liliro Sapientiae (11) dicitnr:
8piritits sniictits discijiliune elfttijiet flctitiu, lieuiijuits est rnim sjiiritita
snpieutine. Isaias (lurMjuo ait (12): Spiritus Itotuini sujtrr me, etc.

Ih testimouiis umi lestnmeuti. Xunc ven\ potjt te«tim«n)ia

\«<teris Tostamenti de tide sanctae Trinitntis et Unitatin, ad uovi

(h i'.siiiiii .\.\.\ii V. «j. ii", Ktcii. .xxrv. V ...

(•2i l'«alm. I-.WI. vv 7 -^ (Hi Miili o, V » ■.».

Cli h.ii. .• VI V. :t i'.i Ciip I V ■.»

(4) INnlin 11. V 8. (U» 1'imlm. r.X.^.WIII v 7

(5) (;«p. Mll V. S (11 CHp, I »» ^ 6.
,6) Prov. (' VI 11 vv. 2-'aU. (l-i Cnp I.XI v »

ToM. I.

17S LIB. I. DIST. II. TKXT. MAGISTRI.

Testamenti auctoritates accedamus, ut in meclio duoriim animalium
(id est Testamentorum) cognoscatur (1) veritas, et forcipe de altari
siimatur calculus (2), quo tangantur ora fideliura. Dominus itaque
Christus unitatem divinae essentiae ac personarum trinitatem aperte
insinuat dicens Apostolis (3) : Ite, baptizate omnes gentes in no-
mine Patris et Filii et Spiritus sancti. « In nomine utique ait, ut
Ambrosius ait in I. libro De Trinitate, non in no7ninibus » , ut uni-
tas essentiae ostendatur; per nomina tria quae supposuit, tres esse
personas declaravit. « Ipse etiam ait : Ego et Pater unum sumus.
Unnm dixit, ut ait Ambrosius in eodem, ne fiat discretio potestatis
et naturae; et addidit sumus, ut Patrem Filiumque cognoscas, scili-
cet ut perfectus Pater Filium perfectum genuisse credatur, et quod
Pater et Filius unum sint non confusione personae, sed unitate na-
turae » . loannes quoque in Epistola canonica ait (4): Tres sunt qui
testimonium perliibent in coelo: Pater, Verbum et Spiritus sanctus,
et hi tres unum sunt. Ipse etiam in initio Evangelii sui ait: In prin-
cipio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Ver-
hum; ubi aperte ostendit, Filium semper et aeternaliter fuisse apud
Patrem, ut alium apud alium. Apostolus quoque aperte Trinitatem
distinguit dicens (5) : Misit Deus Sjnritum Filii sui in corda nostra.
Et alibi (6) : Si spiritus eius, qui suscitavit lesum, habitat in no-
bis etc. Item alibi (7) Trinitatem atque Unitatem evidentissime com-
mendat dicens : Quoniam ex ipso, et per ipsum, et in ipso sunt omnia,
ipsi gloria. « Ex ipso ait, ut Augustinus in libro De Trinitate (8)
ait, propter Pati-em ; per ipsum dicit propter Filium ; in ipso propter
Spiritum sanctum » . Per hoc vero quod non ait ex ipsis, per ipsos
et in ipsis, nec ait ipsis gloria, sed ipsi, insinuavit hanc Trinitatem
unum Deum esse. — Sed quia singulae pene syllabae novi Testa-
menti hanc ineffabilis Unitatis atque Trinitatis veritatem concorditer
insinuant, inductioni testimoniorum super hac re supersedeamus et
rationibus congruisque similitudinibus ita esse, prout infirmitas no-
stra valet, ostendamus.

(1) Habac. c. III. v. 2. (5) Galat. c. IV. v. 6.

(2) Isai. c. VI. V. 6. (6) Rom. c. VIlI. v. 11.
(3.) Matth. c. XXVIII. V. 19. (7) Ib. c. XI. v. 36.

(4; Cap. V. v. 7. (8) Libr. I. c. 6.

D0(:'I'OKIS SUliTIMS AC MAlilAM

SUPKIi DISTINCTKJNK II. MP.HI I. SKNTKNTIAHIM

QUAESTIONES

(.XAKSTIOXKS I KT II

V.

'^OG. ( I ) — Propoiiitur quaestio I. — Circa seriuidam distin-
ctionem (jiuumu priino cl«* liis qiKic pcrliiiont ad unilatcm Dei,
€t itrirno:

Utrum in enlif/ifs s// aliquid acfu existens infinifHmi

207. — Argumenta principalia. — (JihkI iioii sic ar;;uitur:
fij Si iiiiuiii coiilrariiiiii cssct iii luitura actu iiilliiitum, iiiliil
sil»i coiilrariuiii ««ssct iii iiatura; erj;o si aliquoil iHUiuni sit
actu iiilliiitiiiii, iiiliil mali osscl iii iiiiivcrso.

licspondefur (|UO(l muior cst V(?ra do contraiiis /ormti-
lif('r: milliiin iiialuin contrariatur Dco foriiialit(?r. — Cuntra :
sivc lidiiialitcr, sivc virlualitcr contrarictur, sj cst innnituni,
Miliil )iatitur contrariiiiii sui cMcctiis, ((uia |iropt(M' inllnitain
viitutciii (lcstruct oiiinc incoiiipossibilc suo ctrcctui; erp) maior
cst ita v(!ra (lo coiitrario rirfudiHer sicut forniafiter. — Kl
est cxempfum: si Sol cssct inflnitc calidus virlualit«M*, niliil
r(.'lin((U(M'(»t ('ri^Mtluin iii uiiiverso, sijut iiec si easel inflnite ca*
lidus roriiialitcr (1).

It) lt(Mn, coriius iiilinitiiin iiiilliiin aliiid cttrpus seouin com-
()alitur; (Myo ii(»c (Mis inniiiluin aliud ons cuin «H). — ProlMitio
(Onseiiuenliac: tum i|uia sicut r(»pu^'nal diiiuMisio dinuMisiom. ita
vid«!tur actualitas actiialitati rc|)iii:nare: tunt «{uia sicut si es8»>l
iliiid cor()iis ab inllnito, tac(M'et cuiii illo alit(iiid maius uillmto,
ii 1 I ' ss(>t (Mis aliiid al> inllnito, tacen^t alit[uitl inaius inl]iiitoi2'.

(1) Viti soliit. ad II. -JiiO.

(2) Viil. Boiiit. a.l II. *j(;i.

180 LIB. I. DIST. II. QUAEST. I. ET II.

c) Praeterea, quod ita est hic, qiiod non alibi, est flnilum
respectu 2-tbi, et quod ita est nunc, quod non alias, est tinilum
respectu quando, et ita de aliis; et quod ita agit hoc, quod
non aliud, est finitum secundum actionem; ergo quod est ita
hoc aliquid, quod non aliud, est finitum secundum enlitatem:
Deus est summe hoc, quia ex se est quaedam singularitas;
ergo non est infinitus (1).

d) Item, VIIl. Phys. Virtus infinita, si esset, moveret in
non tempore: nuUa virfus potest movere in non tempore;
ergo, etc. (2).

208. — Coiitra: a) Ibidem Philos. VIII. Physic. probat pri-
mum movens esse potentiae infinitae, quia movet motu infinito:
sed haec conclusio non potest intelligi tantum cle infinitate dura-
fionis, quia propter infinitatem potentiae probat quod non pos-
sit esse in magnitudine: non repugnat auiem magnitudini, se-
cundum eum, quod in ea sit potentia infinita secundum dura-
tionem, sicut ponit in coelo.

b) Item, Psalm. (3): magnus Dominus et laudabilis nimis.

c) Itein Damasc. c. 4: Esi pelagus infmitarum 'perfe-
ctionum.

209. ( M — Proponitur quaestio II. — Secnndo quaero :
An aliquod infinitum sive an Deum esse sit per se

notum ?

210. — Argumenta principalia (4). — Quod sic, probo :
a) Damasc. lib. 1. cap. 1. et 3.: Eius quod est Deum esse cogni-
tio omnibus est nataratiter inserta : sed illud est per se no-
turn cuius notitia omnibus inserta est, sicut patet ex //. Me-
taph., quod prima principia, quae sunt quasi ianua, sunt per
se nota; ergo, etc.

b) Praeterea, illud quo nihil maius cogitari potest est per
se notum : Deus autem est huiusmodi, secundum Ansel., Pro-
sol. 2: illud autem non est aliquod finitura; ergo inflnitum.
— Prima probatur, quia oppositum praeiiicati repugnat sub-

(1) Vid. solut. ad n. 262.

(2) Vid. solut. ad n. 263.

(3) Ps. XLVII. V. 2: CXLIV. v. 3: XCV. v. 4.

(4) Solvuntur ad n. 218.

Un. I. DIST. H. QIJAKST. I. KT II. SECTIO I. i^l

iecto; si eiiirn iii i(! non est, uou cst (juo mniiis copitari non
])0tf!st, (jiiia .si esset iii n*, iiiaius ossct (jujini si non oss«»l in
re, s»m1 tantuiii iii iiil(.'Il«'ctu.

i) Iteiii, veritatfiii «;sso est per se noluni: Deus autem e«l
veritas; <'r;?o iJcum es.se est per mi nolum. — I^-o/jatio rnaio-
ris: «juia se(juitur e.x suo ojjposito; si enim iiulla vcritas est,
er^»^') verum est iiullam v«'ritat('m esse; erjro veritas f»st.

d) Item, j)r()p<jsiti(»ii(»s hahentcs necessitatom srrunffiim
</uid ex terminis liaheiitihus (uilitutcm secitndum (piid sunt
per se 7i()tue, sicut piima j^rincijiia, (juae sunt |>er se nola ex
termiiiis haheiilihus essc iii int(Mlectii; eiyo multo mai:is eril
illa jMT s(,' iiola (juae hahet nccessitatcm ex termiiiis sitn-
plicitcv ncccssariis. (jualis est ista, Deus est. — Assumptutn
patcl. (juia iici"essitas jirimorum j(riiicij»iorum et noscihilitas
eoium iioii <vst piopler ejistentitnn tcrmiiiorum in re, se<l tan-
liiiii jiiojilcr contiexionem cxtremorum ut suiit in inlellectu
coiicijii^Mite.

•^Il. (2) — Contra: a) Per se notum iion j^otcst ah ali(ju(»
iioi^ari: sed di.rit insipiens in corde suo : nnti est Deus{i)',
erjj(», ctc.

/j) Ilcm, Avic. /. .\/i'/ajj/i;/s. : Dcuin csse non cst per se
7i<)lniii, nec despcratuiii cotjno.sci.

Sectio 1.

HESOIAITUH (JLAKSTIO II: AN Al.Iorol» INFIMTIM
SIVE AN DKUM KSSE SIT PEH SF \rn\M '

'*\'L Quid sit propositio per se nota. — (Juomain, sit-uiuluni
I'liil«>>. //. Mctap/i., ahsurdiim (>st simul ijuacrere .scicnttam
<'t modutn .scieiuli, idco j»rimo n?sjM)nd<'<) ad sccutuiam (ptae-
stioiiciii, (juac iiKjiiiril de modo coijnoscetuli istani: Dcu»
est. \\\ (jii.iiiliim :h1 istam, jirimo assi^no rationem /)ro/)«si-
lionis per se tiolac ; ct u) \\'\co sic: (JikmI «um dicitur propo
sitiii pcr .sc nota, \\ per se non exdiidit ijuamlilM»t caus;ini.
<[uia ii(»ii c.\<-luilii tcrmiiios jirojiosilioms; in nulla «Miim pru-
j)ositi<»nc j)cr sc nola <vst cxclusu iiotitia l<M*minorum. iiuia

.1) !•«. .\ll! V. 1 : I.II V 1.

182 LIB. I. DIST. II. QUAEST. I. ET II. SECTIO I.

prmcipia prinia cognoscimm in quantum ierminos cogno-
scimus; sed excluditur quaecumque causa et ratio quae est
extra per se conceptum ierminorum propositionis per se
notae.

Dicitur igitur proposiiio per se nota quae ex terminis
propriis, qui sunt aliquid eius, ut sunt eius, habet verita-
tem evidentem; et rioii propter aliquid aliud quod sit extra
terminos proprios, * lioc est, quod per nuUam aliam virtutem
complexam cuiuscumque alicuius propositionis *, habet eviden-
tiam, sed ex se tantum, ut omne iotum est maius sua parte.

b) Ulterius, qui sunt illi termini proprii, ex quibus de-
bet esse evidens? — Dico quoad hoc: alius terminus est defi-
nitio, alius definiium: et hoc sive accipiantur termini pro-
positionis pro vocibus signiflcantibus, sive pro conceptibus si-
gniflcatis. — Quod probo ex /. Posterior. : quia quod quid est
alterius extremi est medium in demonstratione ; ergo allera
praemissarum non ditfert a conclusione nisi sicut definitum a
deflnitione: et tamen praemissa est principium per se notum;
conclusio autem non est per se nota, sed demonstrata; ergo
quantum ad rationem proposiiionis per se notae alius ter-
minus est definitio a definito, * vel alius conceptus deflnitio-
nis a conceptu (Jeflniti, * quia si esset idem conceptus deflni-
tionis et deflniti, in demonstratione potissima esset peiitio prin-
cipii ; item, tunc essent ibi duo termini tantum: quod est
falsum.

c) Hoc probatur secundo sic per Arist. /. Phys., quod
nomina sustinent ad definitionem hoc ciaod totum ad partes,
id est, quod nomen est prius notum deflnitione; nomen autem
confiise importat quod deflnitio distincte, quia deflnitio dividit
in singularia; ergo conceptus quidditatis prout importatur per
nomen confuse est prius notus naturaflter quam conceptus eius
ut importatur distincte per deflnitionem, et ita aUus concepfus
et aliud extremum.

d) * Potest etiam formari ratio sic: impossibile est eum-
dem conceptum esse priorem et posteriorem, et haberi et non
haberi de eadem re: sed idem potest concipi prius secundum
nomen quam secundum definitionem, I. Physic, et per Com-
mentator. commento 1; ergo conceptus importatus per nomen
et deflnitionem non est idem *.

r.lH. I. I)IST 11. (jCAKST. I. KT II. «KCTIO I. l^lt

( 5» r) Kx (lnohiis (lcclyrjitis inlcn) prop^jsiliini sic: cufii |m\>-
[Kjsilio sil per se noln (|iiaH p\ piopriis tcrriiiiiis Ii;iIh'| nvi-
d(Mitt'fii v(!i'it!it(Mii, ot alii tcr-iiiini siiiit coi)C(>|itus «juiddiiaiis ^//-
slinrle ut iiii|)()i't:itui' |)(m' dclliiitioiKMii ct ('(>iicc|)tus ((uiUdilatis
confuse (fl irn|K)rtatur p(M' noiiuMi, s('((uitui' ijikmI pr()|Hjsitio non
isl per se )i(tla d<' (jHuldi/nle ronfuse acccpta (juaf noii «»«1
iiota iiisi cad^Mii (lislincte roncipintur p(M' d(.'niiitioiHMn.

f) IIa(3c ctiam cad(Mn coiicliisio prohatur: ipiia alias qu;ic-
lilict proj)()sitio (juao cst V('ra pritno modo, ul homo est niuninl^
ct corpus, us(pic ad Kuhstantinin, cssct per se nota : (jiknI
tamcii iioii cst vcrum; iiain si ratio ulriusipic c.xlnMiii assi-
{.Miatur c.\ ratioiiihus cxtromorum distiiictc concoptis, ;ipp:irci
manir(,'stum (puxl uiium c.\tr(Miiuiii iiicludit aliiid.

Sirnilitcr, alias ipiaolihct pi'o|)ositio ossoi per se nol(t in
sciiMiliis spocialihus, ipiam Mctjpjiysicus possct liaborc per se
■)iol((iii c.\ d(;niiitioiiil)US oxlr(Miioriiiii : ipiod iioii osl v«m'UIii,
quia (loomotcr iioii utitur ali^piihus principiis tani(|uam /)f'>' .s^?
notis, iiisi ipiac Irahciit cvidciitcm vcrilatom ox fcrminis coii-
liisc co<j-iiitis: j)Ula. coiicipi(Miilo finenni conrus»», ovidiMis csl
ipiod liiica ost longitudo sine /ntitudinr, iioii concipi^Mido ;«(lhuc
distinc.h^ ;id iiuod r/enus pcrtinoat liiic;i, sicut consid(M':it Mc-
t:ipliysi('us. .\lias ;iiit(Mn proposilioiics ipuis Mctaphysicus jMissot
coi^^-iiosc^M^c, put:i, ipiod lino;i ost sjxrios (/(mntitntis conlinone
ilisiiiicl;i coiitr;! SKprrficiem cl rorpits ot liiiiusmodi, t;ilcs jiro-
|M)sitioiics iioii li;»hot (icomctcr j)i'o pei sr notis.

(/) l*;itot lioc tcrtio : ipii;i hciic sl;it diMiioiistralio ;ilicu-
iiis j)r;icdicati dc dcfliiito ciiiii hoc ijuod illud jir:ic<hcaiuiu
sit })rr se notu)ii i\r dclliiitionc, sicut hnhere Ires cst d(Miioii-
sti':ihilc ih' Iriaiii^ulo, cum taiiKMi iiotuiii sit jjor sc dc (MUs dc||-
iiilioiic ipiod oninis fu/ura jt/toio, ctc.

h) Kst i;.ritur oiniiis ot sol:i illa propositio per xe )ioln i|iiat*
«'.»• terminis sir conce/ttis, ut sunt eius ter^nini, nnln est ha-
t)rre eridentem reritatroi ro)nplejio)iis.

2i:i. — Iinprobantnr qnaedam distinctiones. — '0 l*rop'tsitio
})er sr )tota — /)«•/• se )iosrihilis. -— Kx Iuh' j);»lct ijuod non
cst disliiiLriKMc int(M' j)rojH)silion(Mii css»» jhm* s«» notnm oi jmm*
sc nosrih)lt'»i, i|ui;i idiMii suiit; iiam j»roj)ositic) iion dicilur
Iter se notn ijuia :ih aliijuo iiitclbvtu cn(/n(>S(iitnr jhm* .**«», Iiinc
ciiim si milhis inicllcclus :ictii coirnosciM'c|. iiulla j»n»iH»*ilii»

18 i LIB. I. DIST. II. QUAEST. I. ET II. SEGTIO I.

essf^t pei' so iiola; sed dicitiir pe7- se nola, quia quantum esi
de natura terminorum nata est habere evldentem veritatem
coatentaiit in terminis, etiain iii quocurn({ue intellectu coiici-
pieiile terininos; si tamen aliquis intellectus non concipiat ter-
iniiios, et ita non concipiat propositionem, non minus est per
se nota, «{uantum est de se; et sic loquimur de propositione
'per se nota.

h) Propositio per se noia in se — in nolris. — Ex liis
patet quod nuila est distinclio de per se nota in se et in no-
bis, (|uia quaecumque est in se per se nota, cuicumque intelle-
ctui est per se nota, licet noii actu cognita ; tamen quantum
est ex terminis esl evidenter nota, si lermini concipiaiitur,
sicut patet de syllogismo perfecto, qui nullius indiget ut ap-
pareat necessarius.

c) Per se noturn sapientibus — insipientibus. — Item,
propter idem noii valet illa distinctio, quod aliquid esl per se
notum sapientibus vel insipientibus ; quia hoc totum perlinet
ad conceptionem terminorum, quae praesupponitur ad intei-
leclura propo.silionis per se notae; licet sic distinguat Boetius,
De Hehdo inadilms , communem * animi * conceptionem ; sed vel
noii est idem propositio per se nota et communis conceptio,
vel ipse intelligit de concepta, non de concepiibili.

d) Per se notae primi et secundi ordinis. — Nec illa
distinctio valet, quod aliquae sunt per se notae primi ordi-
nis, aliquiie secundi; quia quaecumque * sunt * per se notae
propositiones, conceptis terminis propriis, sicut sunt termini
eiiis, habent evidentem veritatem in ordine suo.

214. ( M. — Propositio « Deus est » est per se nota. — Ex
his ad quaestionem dico, quod propositio illa est per se nota
quae coiiiungit ista extrema, esse et essentiam ditrinam. ut
est kaec, T?ive Deum et esse sihi proprium, * quomodo Deus
videt ilhiin essentiam et esse sub propriissima ratione, quae
est in Deo hoc esse, quo raodo iiunc a nobis nec esse inlelligi-
tur, nec esseniia, sed ab ipso Deo et a beatis. — Quia illa * pro-
positio* ex terrainis suis habet evidenlera veritatera, * quia * (a)
illa propositio non est per se secundo modo, quasi praedica-
tum sit extra rationem subiecli, sed per se primo modo et
immediala et ex terrainis evidens, quia est irnmediatissima, ad

(a) Wad.: iii tantum qnod.

LIH. I. L>I*<T. II. nlAHST. I. KV II. SKflTIO I. 1S5

(|ii:irii i-cs()lviiiiliir oiiincs ])r<)|x)sitioii«>s eniiii('i:int(>s ali(|uiil dc
I)('(i i[iiiilil<'irLiiii(jiK' (:()ncp|)to.

Kst i<jitur isty, I)t;us cv/, V(;l liiKrc, essentin esf, per .s^' nola ;
(|iii;i istii ('Xlrciiia ii:ita siint facore evidcntiaiii dc ista cm)|ii|)I<»-
xionc ciiililicl :ii»i)rehcnd«Mili perlVxjte extrema istius coniplexio-
iiis. i[iii;i c.ssc niilli pcrlcctiiis coiiveiiit (|uani huic essentiae.

Sic er«^o intclli^nMido per iioiikmi Dd ;di([uid ([ikmI nos
non perf(jclc coirnoscinius, iiec concipinius, ut hnnc e&sentiam
(liriiiam, sic li:icc cst [xm' se nota, Deus cst.

•^l.'). (•i). — Non autem prout Deus a nobis concipitur. —
Scd si ([ua(M'itur, aii esse iiisit ;ili(ui conccptui ([ikmii hits cnn-
ci/)iiinis dc Deo, ita ([iiod sil proposiiio y>cr se nota iii (|ua
enuii(M;ilur esse tUt lali conc^.-ptu, piita in tali proposilione
cuiiis cxlrciii;i itossuiil ii nol)is concipi; potcst enim in intcl-
lcclii iiostro esse ali(.juis coiicoptus de Ueo dictus, iiOn coniiuu-
nis sil)i ct creaturae, puta necessario ens, vel ens infinitnm,
vel sirinnium bonirm, cl iV^ lali coiiccptu possuinus pra^^di-
ca rc (^/) t^sse eo niodo ([uo :i nol)is c(jiicipitur ; (//co, ipiotl nuUa
t:ilis csl per se nola, propt^M* Iria :

aj Primo, ([iiia ([uaclihct lalis est coiiclusio demonslra-
Itilis ctiiiMi /iropter f/ui(t. — Prolxtlio: ([uidi^uid prinio el
iiiiiiicdiate coiivenit aliciii, dc ([Uolil»(»l ([uod cst in «X), sive
8il»i siiperiori, sive inlcriori, vel de passione, j)otesi demonstrari
]})'0jiler (/uid per illud ( iii priiuo convenit t:iiii(|uam |*cr me-
diiiiii. Kcrenipiu))) : si tri:iiiLnilus priiiio lialn^t trcs aniiulos ae-
ijUiilcs (luol)us rcctis, dc ([uolilict coiitcnto in triantrulo [lotcst
(l('iiioiislr:iri ([U(»(l li:ilM'at trcs an.i.'ul(»s, dcmonstratioiic p;v>y>/cr
tjuiil, p(M' ni(»(liiiiii ([iiod cst l)'ian(jutus, puta, ([Uod (ttifpia fiijnrn
linltcl fres, etc; dc ([ualihet eliam s|Mvic trian;.ruli, (|ium1 lia-
Itciii Ires, licct noii primo. — Esse aut(Mn primo convenil
huic essentiae itt haer, ([uo niodi» vidctiir * (»ss«Milia divina *
:i l)c:ilis; (M'c;t) ih' i[U(»lil»ct i[U(h1 cst m li;ic (»s.s«Mitia. ([uod |)o-
icst ;i nol)is conci|)i, sivc sit tpiasi sup(MMus, sivc (piasi p:issio,
|i(»lcsi (l(Miioiistrari esse \)*'v hanc essentiam, nicul jmt mi^lium,
d(Mii()nstr:itionc propfe)- ijuifl, sii-ut jmm' liaiic, t)'ianfjulus /in-
ftet t)'es, dciii(»iislr:itur ([U(mI (iliipta fiijura hafjet tres.

* l<]l pcr consoijiKMis iu)n est jier se nuta ex l«M*minis, ijuia
tuiic iioii (lciiioiistrarclur propter (ptitl *.

II) VA \'iM» prolmr»'.

18() LIB. I. DIST. II. QUAEST. I. ET II. SECTIO I.

b) Secundo sic: propositio per se nota cuilibet intellectui
ex terminis coj^nitis est evidens: sed haec propositio, em in-
finitum est, non est nota sive evidens nostro intellcctui ex ter-
minis. — Prohatio: tales enim tertninos prius concipimus
quara eara credamus vel per deinonstrationem sciamus, et in
isto priori non est nobis evidens, non enim certitudinaliter eam
tenemus ex ternmiis, nisi per fidem vel demonstrationem.

c) Tertio: quia nihil est per se notum de conceptu non
simpliciter simplici, nisi sit per se notura partes illius conce-
ptus uniri: nullus autem conceptus quem habemus de Deo pro-
prius sibi et non conveniens creaturae est simpliciter simplex,
vel saltem nulliis quem nos distincte percipimus esse pro-
prium Deo est simpliciter simplex; ergo nihil est po' se no-
tum de tali conceptu, nisi per se notum sit partes ilHus con-
ceptus uniri: sed hoc non est per se iiotum, quia unio illaruin
partiura demonstratur per duas rationes.

Maior manifesta est per Philos. V. Metaj^h. c. de falso:
quia ratio in se falsa est de omni * subiecto * falsa ; ergo nulla
ratio est de aliquo vera nisi sit in se vera ; ergo ad hoc quod
cognoscatur aliquid esse verum de aliqua ratione, vel ipsam esse
verara de aliquo, oportet cognoscere ipsam esse veram in se:
non est autem ratio in se vera, nisi partes illius rationis sint
unitae; et sicut oportet scire quantum ad praedicationes quid-
ditativas, quod partes illius rationis possint uniri quidditative,
puta, quod altera * contineat * (a) alteram forraaliter, ita quan-
tum ad veritatem propositionis enunciantis esse oportet cogno-
scere partes rationis subiecti vel praedicati uniri actualiter. —
Exemplum: queraadmodum isia, hom,o irrationalis est ani-
mal, non est per se nota, loqueiido (ie praedicatione quiddi-
tativa, quia subiectum in se includit falsum, quia propositio-
nera includentein in se contradictoria, ita ista, homo albus est,
non est per se nota, nisi per se notum sit hominem el albiim
actu coniungi, quia si non coniunguntur * in * actu * vel in
actuali existentia *, haec est vera, niliil est homo albus, et
per consequens sua conversa est vera, nullus homo albus est
aliquid * vel eius [sic] *; ergo sua conlradictoria falsa: homo
albus est alic/uid.

(a) Wad, contrahat.

MH. 1. DIST. II. OUAKST. I. KT II. sKCTIO I. iS7

1'rohatLo ininoris: (Hi«'inciniiqii«' coiic('|)turii conripimus,
sivo lM)iii, sivo vori, si non conlraliatur j»or iili(|iiiil iii noii sit
coiic<'|)tus siriiplicitor sirnplox, ut •iicriKlo summiim Umwxn^
vcl infinitma l»oimiii, vrl increntntn, v«'l irnmensurnt 'H .sic
<lc siliis, milliis talis esl propr-ius * concoptus ♦ l)<'o.

'■i{i'). — Definitiir conceptus simpliciter simplex. — Voco au-
lorn conrep/tini si/np/icite)' ainipliretn i|iii non esl resolubi'
/is in nli//uos ronreptas simplices, quorinn quilihet possit
(ictv sirnplici distinr/r rognosri.

217. ( •' ) — Instantiae. — n) Proponuntnr. — K\ ista
rationo iiltinia patot ad instmitins. — (^uni ar^ruitur: ha«'c est
per so nota, necesse esse est. Prohntio, (jnia (jjiiKJsituni j»rao<li-
cali rojm^niat suljiecto; si oiiirn iion est, iion ost yiecesse esse.
Ilaoc otiam ost j^or so iiota, Drus es/, ijuia, stK!umluiii coni-
immom o.xjjositionom, (juam jionit Dama.sc. lih. * II. r. 9,* Deus
(licitiir ali operatione nrtun/i, /orere rel nrilere, rel ron-
siderare ; or«,'0, socumlum comnmiKMn accoj)tionnni (a), iiloin
ost Deus est siciit operans artu est, (juao vidctiir per se /joto,
(jiiiii, iit jirius, ojijiositiim j)i-ae(licati r*(*j)u;jiiat siil»i(H:lo, scilicel
ijiiod sif itctu opernns, ct (jiiod non sit.

hj A/iorum solutio. — Diritur ijuod liaec j)roj)ositi(», ope-
rnns nrtu est, j)otost j)ra(»dicar*o esse /ertium ndincens, vei
secundum, ot ita j)raodicari osso ut nunc, vol es.so hahHuate.
Piimo iiiodo rion ost j>or sc ii(»ta ; secundo iikmIo «^t j)er s<» nola.

Sed hor non est liHjire dictum, (jiiia, SfHMindum riiilos.
//. Periher., esse iioii jiraodicat trrtiu)n iiisi (juaiido tciiium
itiliacct silii taiiKjiiam prnedicnlum ; (jiiandi» autoin niillum
;i(liacol silii tcrtitim, jiracdicat ^.s.sv proprium, (jiiod esl j»ra«>
ijicari socimdiinr adiacciis : liic niliil adiacct silii; ij.Mlur praodicat
iuaociso (ju(»(l iii se est, ot ila j»racdicalur cssc secutuium.

r) S()/u/io I)octo)'is. — Idct» ntiter respondeo ad itKtnn-
/ins: ijiioil milla istariim jir(»j»osili(»nuiii ost j»or se nota. i4'
esse est, vol opern)is nrtu est ; (juia n(»n est jM-r siMK)tum j);ir-
lcs ijiiac siinl iii siihiocto uiiiri actualitor. — Cum dicit: oppo-
sitiiiii jiiaodicati rcjiii^Miat suljieclo; ^/iro, qiiod iion 8e«|uilur ex
lioc j)roj)ositi(»iioin csso po' se )iotam, nisi illa re|)U^nanlia sit
rridois, ol ctiam ciim tioc sit cvidcns utruinfjue (>xtivmum

(«) Ivl \'i'n i>|>)'r(itioiii'm

188 LIH. I. DIST. II. QUAEST. I. ET II. SECTIO I.

habere conceptuin slmpliciter simplicem, vel coiiceptiis imr-
tium uniri, si non sit conceptus simpliciter simplex.
C^ ) dj Obiec/io. — Contra istud: si opposituni praedicati repu-
gnat subiecto, ut si iion aniuial repugnat homini, sequitur
quotl si hom,o est, animal est ; erf^o consequentia est bona po-
nendo subiectum in aliquo antecedente et praedicatum in aliqilo
consequente, inferendo consequens ex tali antecedente: puta A
est necesse esse, ergo A est; quia oppositum consequentis repu-
gnat antecedenti; sed omnis consequentia necessaria tenet vir-
tute alicuius categoricae necessariae ; illa categorica est quae
unit extreraa, ratione quorum tenet consequentia; ergo talis
propositio est necessaria, puta illa, necesse esse est, vel o^JC-
rans actu est.

e) Solvitur. — Respondeo : quando in anlecedente includun-
tur duo opposiia et infertur consequens, non infertur ratione
alicuius ioiius extremi, quia totum extremum nuUum unum
conceptum facit, sed tantum ratione alterius partis extremi;
puta sequitur: homo irrationalis est, ergo animal est; ratio
consequentiae non est homo irrationalis, quia nuUum unum
conceptum facit. sed homo 'm antecedenle infert animal in conse-
quente, et ideo categorica per se * necessaria (a) * debet formari
ex illis extremis quae *sunt* ista : homo est animaJ. — Ita in
proposito, si propositio habeat extreraum non simpliciter simplex,
cuius partes non sunt per se notae uniri, et aliquid infertur ra-
tione talis extremi non simpHciter simphcis, infertur ratione al-
ierius partis quae includit illud quod infertur in consequente,
et ideo tenet in virtute categoricae coniungentis iha duo, alte-
ram scihcet partem extremi antecedentis et alteram partem
consequentis. Ita est hic, esse est; non autem necesse esse est,

f) Per idera ad aliud: si non est actu, non est operans;
ergo per oppositum, si est operans, est ens actu. — Respon-
deo : m subiecto includuntur plura, quorum alterum est prae-
cise ratio consequentiae, non aulem totum ; et ideo non est
propositio necessaria uniendo totum extremum antecedentis cum
extremo consequentis.

218. (8) — Solvuntur argumenta princ. quaest. II. n. 210. —
Ad argumenta principalia — aj Ad primtmi, scilicet ad Da-

(a; Wad. vera.

MH. I. DIST. II. «JfAEST. I. KT II. SECTIO I. \H\)

rriiix- , |)<jU'St oxpoiiidr' polfMitiii (•((^'•iiitivn nnfnrftliter nohis dnUi^
\n'\' (|naiii stjitirfi cx (wc^iiiuris iM)Ssurmis (•(><.'iiosi-ero I)oiim r»sso,
salt(Mn iii i-:ilioiiii)Us ^oiioiiilibus; ot ihi stilMiit i{uaiitcr (!o<.'no-
scitur (!X (Tciitiiris: vel kU" coj.niitiono Doi ^u\t rationif/ua coin-
munibus coiiv(Miionlii)Us sii)i ot crcnturis, ijuye coj^nita j^orfe-
(^tius et orniiioritius suiit iii l)or) ijuain in aiiis. Quod autorn
iioii io((uatur iU' cojrnitioiio nrtudti ot distinrUi Doi, patcl j)or
lioc (iiioil (iicit il)i : Snmo norif cum, nisi qKontHtn ipse re-
vcltivit.

fj) .\(1 secnnduin dico, (juod .\iisoiriius iioii dicil iilaiii pro-
positioiioiii osse per se nofam. Quod apjiarot, (juia iion polesl
inforri ox dcductiono oius, (juoil ista |)roj)ositio sit V(M'a. nisi
ad riiiinis piM- duos .sylio^Msinos, quonirii altiM- islo ost : oinni
iioii ciito ons ost iiiaius: suiiiiiio iiiliii cst niaius; orj^a) sum-
iiiiiiii iioii ost non ons, ox oi)lii|uis in socundo socundao. .\lius
syiiofjismus ost isto : i|uod iioii cst iion ons est ons: sumrnum
iioii ost iion (Mis; erp) est ons. — (Juomodo auliMii ratio oius
valoat, dicotur' iii scijiuMiti (/uaeslione, art. H, •pi(K| flot ad
iiiniiital(Mii * Doi * proi^aiidam |n. 'JoT |.

Ad profnifionem muioris dico, ipiod mnior non ost fter
se notii. — Cum profjutur: ipiia opj)osituin jiraodicali rcj)u-
{jrriat suliioclo; dico, (piod noii cst jmm- so ovid«Mis (ijij^ositum
|)iaodicati rciiUiTna ro siihiccto, iioc jmm* so cvidiMis ost sulii»*-
ctum liaboro coiicoj^tuiii simj»licit(M' simjilicom. vol ijuini j)artes
iliiiis * coiiccjjfus * iiiiiaiitur in cijcctu: ct ainlM) i.sla icijuirun-
liir ;id lioc ijuod jirojiositio ista os.sot j^er se notn.

c) .\ii fertium dico, ijuod v(M'itat«Mn //* cnmtntini osm' osl
j)»jr se notuin: «m'l'o Doum osso: iion se(juitur, sed »>sl />i/Aic<a
Conscquentis.

Afifer jiolcsl iicirari tnnior. — Cum j)ri)l)atur: si nuila
\ciitas cst, cr;^() niiilam vcritat(Mn «^sso (»st v«MMim ; coiiS(»<|utMi-
tia iioii valct: ijiiia reritns aut accij)itur j)i"o l'undani«Milo ve-
rifatis /// rr, aul jiro \(M-itat«> in nctu inteHectiia com|M)iioiito
aiil divid(Mite. Si aul(Mn iiuila voriias esl, ihh* vorum osl nullam
v«M'ital(Mn «'.sso: ijiiia n«'c vcrilat«'m r«.»i, «piia nulla res <»sl; nec
vciif;itciii * os.se iii * int«'ii«»ctu comjioiHMito «»l ilividoiito, (|iiia
iiiilliis cst. 15(Mio t;iinon s«'ijuitur: si nulla v«»ritas «»sl; orv'i> iion
cst vcrum ;iliipi;im vcritatom «'ss«', i(ui:i nulla osl; s«»<l iion «•»•
ipiitiir iilir.i: i'ri;:o vcriiiii cst :iiii(uam voritalom non «*Hse; «^l

1{)() LIB. I. DIST. II. QTJAEST. I. ET II. SECTIO II.

enim fallacla comequenii.s a negativa haljente duas causas
veritatis ad affirmativam quae est una illarum.
( •' ) d) Ad ulllmum dico, quod propositiones non dicuntur ^^er
se iiotae quia extrema iiabent maiorem necessitatem in se, vel
maiorem in re extra intellectum; quia extrema, ut sunt extrema
talis propositionis, ostendunl evidenter composilionem esse con-
formem rationibus terminorum et habitudini eorum, et hoc qua-
lecumque esse termini habeaiit, sive in re, sive in intellectu;
evidentia enim huius conformitatis est evidentia veritatis in pro-
positione, quod est propositionem esse 'per se notam. Nunc
autem ista, ens infinitum est, in intellectu nostro non nata est
habere evidentiam ex terminis, sed ista, omne totum est maius
sua parte, vel aHqua consimiUs, in quocumque intellectu con-
cipiente terminos nata est habere talem evidentiam ex terminis,
quia ex terminis est evidens, quod ista complexio est conformis
habitudini et rationibus terminorum, qualecumque esse termini
habeant; et ideo licet minor sit necessitas terminorum, non
sequitur quod sit minor evidentia propositionum.

Sectio II.

RESOLVITUR QUAESTIO i: UTRUM IN ENTIBUS SIT ALIQUID
ACTU EXISTENS INPINITUM ?

219. (10) — Divisio quaestionis. — Ad primam quaesiio-
nem sic procedo: quia de Ente Infinito non potest demon-
strari esse * demonstratione * propter quid quantum ad nos,
licet ex natura terminorum propositio esset demonstrabilis
propter quid, sed quantum ad nos propositio est demonstrabilis
demonstratione quia ex creaturis; proprietates autem Inflniti
Entis relativae ad creaturas immediatius se habent ad illa
quae sunt media in demonstratione quia quain proprietates
absolutae, ita quod de illis proprietatibus relatims immedia-
tius potest concludi esse per illa quae sunt media in tali de-
monstratione quam de proprietatibus ahsolutis, nam imme-
diate ex esse unius relativi sequitur esse sui correlativi ; ideo
primo declarabo esse de proprietaiibus relativis Enlis Infiniti:
et secundo, ex his declarabo esse de Ente Infinito, quia istae
proprietates relativae soli Enti Inflnito conveniunt. Et ita erunt
duo articuli principales.

I.ll;. I. iJl.^l. II. nUALM. I. I.l 11. Sh(.TlU 11. AUT. 1. l'.»l

.Vrticuu s I.

DECLARATIK KSSE DE PR0I*RIETAT1UUS RELATIVIS
ENTIS INFIMTI.

.i':i^). — Divisio Articiili. — (Jiiaiituni atl primum nrticu-
luiii (liro, (|uutl prKprictatos r».'lativa»' liifiiiiti Kiilis ad ciealu-
ras, aiit suiit jn-oiniotatcs caumdilntis, aul eminentiuc. —
(Jausalitalis dui^iicis: aul e/Jicientis, aut finis. {Juot\ additur
(If cau.sa e.vemplari iioii cst aliud ^'eiius causa«: ab e//icienle,
(|uia tuiic ('ssfMil (iiiiii(|U(i pMiora causaruiii ; iiiitlo causa exem-
piaris («st (|ii(Kldaiii e/fuiens, quia a^eiis jwr inlellectum di-
stiiictUMi ctditia a;.;('iis i^cr nalurrrm; do (juo alias.
(I') lii iiriiiio (;r|;o articulo priiicipali Iria priiicijialitor
oslciidaiii :

a) Primo * vidolicol * tjuod aliquid cst iii otr(H'lu iiitor
eiitia (iiiod est siinplicitcr jiriniiiiii .sccuiitliiiii e/fwientiuui [n.
2'il]: et aliiiuid csl siinplicitor priinuin socuiidiiiii ratioiioiii
finis [ii. 'i'Z'.\i'. et alitjuitl (jsl simjdicitor j>riiiium secuiidiirn
euiiiwnlinin [n. 'i'M \.

h) Secundo jiriiicijtaliter usto.idam (JU(-h1 illiid i\um\ ost
jirimum socuiidum unaiii ratioiiom primitatis, /dfm ost * sim-
l)licilcr * j)iimum socuiidum alias primilates [\\. *JIlj,

c) Tfrtio osteiidain (jutjd ista trij)lc.\ jiriinitas uni soii
naturae coiiV(Miit, ita (jikmI iion jiluribus naturis ditr»M-(Mitil»us
sj)ocif3 vel (juidditativo [ii. 'ZVA].

Kt ita in primo articulo crunt tres articuli tninus prin-
vipales.

l*ri)nus articulus istorum iiicludit Ires conclusio^ufs priii-
cij)al(\s 8f}cuii(liim trijilicom jtrimilatom: (juaclibot auliMii ista-
lum trium coiiclusioiium liabot tres * coiiclusioiies ♦ o.x qui-
liiis (lcj)ciitlcl. I'i imn ost, (JU(h1 ost alitjiujd primutn siv:
.secunda, tjuod illud ost ineausnbile : tertia, (JikhI illud actu
existit in oiitibus.

Ilatjuc iii primo arttculo sunt nurem conclusiDiies; so»l
(rcs prinri}Hili'S.

221. Piobatur aliquod essc eflectiviun simpliciter primuui.
— l'iUMA coNCLUSio islariim osl isla : (HkkI alKjno«l (7/V(7<ri<i«
i^it primum siinpliciter, ita scilicol qutHl noii elf'-''!''!.». niv

102 LIB. I. DIST. II. QUAEST. I. ET II. SECTIO II. ART. I.

effecf.ivurn virtule alierius a sc. — Quod probo sic: aliqnod
eiis est effectibiie: aut ii^itur a se, aut a imllo, aut ab ali(juo
alio. — Nou a nullo, quia uullius est causa illud (juod nihil
est. — Nec a se, quia nuUa res est quae seipsara faciat vel
gignat, Aug. /. De Trin. c. 1. — Er-go ah aJlo effectivo.

IUud aliud sit A — Si A est priinum niodo exposito,
habeo propositum. — Si non est priinum, ergo est posterius
effectivum, quia effectibile ab alio, vel virtute alterius effecti-
vum; si enim negetur negatio, ponitur affirmatio. Detur illud
alterum et sit B; de (|uo arguitur sicut de A argutuin est. Et
ita aut procederetur in infmitum, quorum quodlibet respectu
prioris erit secunclum, aut stabitur in aliquo non habente prius.
Infinitas autem est impossibilis in ascendendo; ei^go printitas
necessaria, quia non habens pr^ius nullo priore se est poste-
rius, nam circulum in causis esse est inconveniens.

222. — Duplex proponitur instantia. — Contra istam ratio-
nem m.s^<3^^wr dupliciter: aj Primo, quia secundum Philosophan-
tes infiniias est possibilis in ascendendo, sicut ponunt exem-
plum de generationibus infinitis, ubi nullum est piimum, sed.
({uodlibet secundum, et tamen hoc ab eis sine circulo ponitur.

b) Secundo, videtur quod procedat ex contingentibus, et
ita non sit demonstratio. — Antecedens probatur, quia prae-
missae assumunt esse de aliquo causato: omne autem tale con-
tingenter est.

223. — Solvitur prima instantia (1). — Ad primam in-
stantiam excludendam dico, quod Philosophi non posuerunt
infinitatem possibilem in causis essentialiter ordinatis, sed tan-
tummodo in accidentaliter ordinatis, sicut patet per Avic.
VI. Metaph. c. 5, ubi loquitur de infinitate individuorum in
specie.

224. — Explicatur quae sint causae essentialiter et acciden-
taliter ordinatae. — Et ad propositum melius ostendendurr., est
sciendum quae sunt causae essentialiter ordinatae et quae
accidenialiter ordinatae.

(12) Ubi notandum, quod aliud est loqui de causis per se et
per accidens, et aliud est loqui de causis essentialiter, (sive
accidentaliter {a)) ordinatis. Nam in primo tantum est compa-

(1) Usque ad n. 228.
(a) Deest in Ed. Ven.

r.lU. I. DIST. II. (.•«'AKST. l. KT II. SKCTIO II. ART. I. lOli

nitio uniiis ;i(l iiiiiirn, cmfsnc vitlclicot a«l caitsalum ; ol est caiisa
jHjf .v<' (ju:i«; sccunduni natuiiiiii pnipiiMm, ol noii se<!umluni
yli(|iii(l silii ;i«rci(l«!iis, causal; el causa per nccidens a con-
Vdso. In sccundo osl cornfiar^atio (luaruni causnruni in/er sc
iii i|ii:inluin ah «ms «^st ali(|ui(l causatuni.

Kt (lidfiimt causac per se sivo essenlialiler onlinatao a
caiisis per ftccidens sivo accidentaliter {a) onlinalis in liibus.

n) Priintt «liironMitia ost, «luod in caiisis per se onlinatis
c;iiis;i secunda in ((u;intum causa tlej>endet a primn : \\\ j)er
ncr/dens non, licct in csso vol in ali(|Uo alio «|oj»on«l«'l.

/jj Sernnda ost, «jikmI in j)er se ordiiiatis ost caiisalitas
(illcrins raliunis ot ftlterius nrdinis, (jui;i su|)orior ost liorlo-
ctior: iii arcidentaliter or«lin;itis non. Haoc so(juitur ox primn ;
luiiii nitihi causa ;« causa' eiusdeui mtionis «lopondot «'ssiMilia-
litti III c:iu<;indo. (jui:i iii c:iusati«>n«> aliciiius siitficit unum
uiiius r:itioiiis.

c.) Terlia ost, «jikmI oniiios c:ius{»o jter se «*t essentiaiiter
ordiiKitao siinul necessario retjuiruntur ad causainlum, alio-
(|iiiii :ili(iu;i jior so causalit;is doos.s<'t oHoctui: in accidentatiter
;iiil('iii ordiiKitis iion sic ost, (jiii:i non n'<juiritur simultas «^-
1 iim iii caiisaiido (i).

i'i'y. ('•) Propoiiuutur tres propositiones demonstraudae. —
Ivv liis ostonditur i^idjiositum sic : In/initas essentialiter or-
ilinntoruui est i)npossibilis. Similitor socuikIo iufinitas nrci-
detdaiiter ordinatnruui esi inijxtssifjilis, iiisi |ioiiulur sla-
liis iii «\ssontialit«M- ordiiiatis. Kr«ro omni modo «!st impossiliiiis
iiilliiit;is iii ossontialitor «irdinalis. Tortio, si etitim negetur ordo
esseniiatis, ndliuc in/initas est intj)OssitjiUs. — Krt»o nnuii
tnndo est aliijuod simjdiciter ])rimum e/fectirutii.

Isl:iriim trium proi^ositionum assuiii|il:iriim. propi«»r lufvi-
l:it«'m, jirima (lic:itur A, sivunda B, tcrtia C.

2'^({. - Probatnr infinitatem cssentialiter ordinatorum we
iini)ossibilem. IVoltatio isl:iriim. |)rinio A, s«-ilicot «|u«j«I in-
/initas essentinliier ordinatorum est impowitiilis. Pmlmtio:
lniii ijui:i univorsit;is c;«us;itoruiii «'ss<Miti:ilitor onlinalonim 1*1
<;ius:il:i; «>rp> ah :ili(jtia caus:i «ju;io non est uiii|ui(l illitis iini-

(1) .\pii>l Wtul. scqiiitiif .iililHio n. 1<1.
(«r) I'M. \v». nrluiilitrr,

T..M. I

191 LIB. I. DIST. II. (JUAEST. I. ET II. SECTIO II. ART. I.

versitatis, (luia luiic esset causa sui, tota eniin uiiiversitas de-
pemleiitium depeudet, et a nuUo illius universitatis: tum .s«-
vundo, quia causae infinitae essent siinul in ac(u, ex terlia dlfje-
i-entia [n. 224 c]: sed consequens nuUus Pliilosopiius ponit: tum
teriio, (|uia prms est (juod est primo propinquius, ex V. Me-
lapli.; ergo ubi nullum * est * pnmum nihil es.sentialiter prius:
ium quario, quia superior causa est perfectior in causando,
ex secunda differentia [ib. b\, ergo in infinitum superior est
in infinitum perfectior, et ita inflnitae perfectionis in causando,
et per consequens non causans iii virlute alterius, quia quae-
libet taiis in virlute alterius causans est imperfecte causans,
quia est dependens ab aiia in causando: tum quinio, quia (M-
fectivum nullain imperfectionem ponit necessario; ergo potest
es.se in aliquo sine imperfectione: sed si in nullo est sine de-
pendentia ad aliquid prius, in nuUo est sine imperfectione; ergo
effectivitas independens potest inesse alicui naturae, et illa est
simpliciter prima. Ergo effectivitas simpliciter prima est possi-
bilis. — Et hoc sufficit, quia inferius [n. 231] ex lioc concludetur
quod tale efficiens primum, si est possibile, est in re. — Et
sic patet A quinque rationibus.

227. (15) — Probatur infinitatem in accidentaliter ordinatis
esse impossibilem. — B probatur sic, scilicet quod infmitas in
accidentalitcr ordinatis fsit impossibiiis, nisi ponatur status
essentialiter ordinatorum: quia infinitas accideniaiis, si ponitur,
hoc non est simui, patet, sed successive tantum, ut alterum
post alterum, ita quod si secundum fluat aliquo modo a priore,
non tamen dependet ab ipso in causando; potest enim causare,
ipso non existente, sicut fiiius generat, patre mortuo sicut ipso
vivo: talis infinitas successionis est impossibilis, nisi continue-
tur vel perpetuetur ab aliqua natura infinite durante, a qua
tota successio et quodlibet eius dependeat; nulla enim diffor-
mitas perpetuatur, nisi in virtute alicuius permanentis quod
nilul est illius successionis, quia omnia successiva suni eius-
dem rationis, sed est ahquid prius essentialiter, quia quodhbet
successionis dependet ab ipso, et hoc in alio ordine, quam a
causa * prima [a,) * quae est ahquid ilhus successionis. —
Patet ergo B.

(a) Wad. pro.^inia.

n

I.IH. I. DIST. II. (JIAKST. I. Kl II. SKCTIO II. AHT. I 10."")

22S. - Probatur infinitateui esse impossibilem, etiamsi ne-
getur ordo esseutialis. — l'r(»ljatiir rti.iin C, <|u«xl sciliciM si
7ier/i'lnr in-ih) rssrnfioiis, (ulluic iu/iniffis est impossihilis.
I'rnhntin: ijiiiii ciim <'.\ priiiia r:itioii(; hic [n. 221] atldiictfl, sci-
iic*>t i|ii()(l :i niliilo iioii pott^st esso ali^iuid, S('(|uitur ((uod ali-
(jiiu ii:iliir;i sil r//'rrlira, si nepMur oido «^ss(?nlialis activoruiii,
i^ntiir ill:i iii millins ;iltt'riiis virlutc causal,«'t licft ipsa in ali-
({iio siii<.>iil:tri |)oii:iliir c:iusata, t:im(>ii iii ali(|uo crit non cau-
sata, i|ii(k1 cst propositum de natura; si cnim in ((iiolilvt ]m>-
natur caus;ita, slafim iiiijilicatur conlradiclio iicf.Mn(lo ordincm
(.>ss('iilial(>iii, ((ui:i iiull:i iialura |)ol('sl [K)iii iii i|ii()|ilM>t caiis;ita,
ita ((ikmI sit ordo jiccidciitalis suh ips;i sinc (irdiiic cssr-ntiali :id
:ili;im ii;itiir:im, siciit |):ifcl cx B.

22! >. Solvitur instantia altera pioposita n. 222. — .\d
srrtf/iiliii/t inst/uifioi/t supra [n. 22'^//,, ((uac dicit ((ikhI latio
l)roc(^(lit cx confinf/cntihus ct it:i non cst tleinonstrafin. re-
spnn<lcn,^tHuu\ (losscf sic ;ii;;iii: :ili((ii:i natiir.i sic csl c/fccta,
ijuia ali((uo(l sulticctiim (>st ntufafiint, r\ ita tcrminus mutalK>-
nis iiici()it cssc in suhiccto, ct ita illc tcrmiiius v«»l c()m{Misitum
inodiicilur sivc cflicilur; erf^o alii(Uod est clllciciis, (icr naturam
corrcl:itivorum; (*t tunc * pritnn rafio{n)* «»ss<»l vSecundiim v«»-
ril:itciii rnnfiiii/entis(h), * sed iiianircsta *. — T:unen non sic ar-
^'uitur ()rol):iiido priniatn ronclfsinncni, scd Ikm- mCHlo: alii(ua
iKilur;» rnl e//'rrtihilis; eviio ali((ua cst c/fertirn. — Anteccilcnx
prol):ilur: ((iiia alii(iio(I suhicctum cst mtitahilc, ct ali((U(Ml «Mitium
«.'st /tnssihilr, acci^iiciido pnssihilc ut dividitur coiitra neccssii-
riuin ; et sic {jroccdciulo est cx ncccssariis. - Kl luiic /trn-
hafin p)'imac cnnclnsitntis [u. 221] pnwiNlit vd concludil de
essc (juidilitutiro, sive de essc possihili, noii autcm i\r r.ri'
sfrntia actuali. Sed dc ({iio nunc oslenditur pnssibilitas ultra
111 fcrtin cnnclusinnc 'n. 2!U 1 actualis c.risfcntui oslcuditui.

■j:'.(). 0'') Probatur ellectivuiii simpliciter priiuum esse in-
causabile. — SncrNDA concusio dc primu e/fcctiro ««sl isUi,
({iiod siin/ilicitcr primnnt c/fecticum csl incausiihHr. iloi'
prnhatur: a } i{iiia est inc/fcrtihilc rl iiidc|M'ndens eMirliviim ;
ef li;iec {);itct (irius jn. 221 j, ((uia si sil virluto alleriu<< causa-
tiviiiii. vcl uli ;ilio eHectiliile, er^o vcl (iiiH'cdetur in intlniluiii,

I " \N ail. iir«i'iiUM'«u.
(b) \Vu<l. cuiitiiiKoiiM.

100 LIB. I. DIST. II. QUAEST. I. ET II. SECTIO II. ART. I,

vel erit circulus, vel stalus iii ali(jUO ineffeclibili et iiidepen-
dente effectivo: illud dico primum, et aliud patet quod non est
primum, ex datis tuis.

dj Et ulterius concluditur : si illud prinium est inetteclibile,
er<>'0 erit incausabile, (|uia non finibile, nec materiabile, nec
Ibrmabile, * nec mutabile *. — Probatur prima consequontia,
videlicet quod si est ineffeclibiie, ergo non est finibile; quia causa
finali.s non causat nisi quia metapliorice movet ipsum efficiens
ad efficiendum; nam non alio modo dependet ab ipso essentia-
liter entitas finiti ut a priore: nihil autem est causa per se nisi
ut ab ipso tamquam a priore essentialiter dependet causatum.

c) Duae autem aliae consequentiae, videlicet, quod si est in-
ef^Qci\\A\e,%Tgo immateriabile Qi informabile, probanlur simul:
quia cuius non est causa extrinseca, eius non est causa m-
trinseca; quia causalitas causae extrinsecae dicit perfectionem
sine imperfectionej causalitas aulem causae intrinsecae neces-
sario requirit imperfectionem annexara, quia causa intrinseca
est pars causati; ergo ratio causae extrinsecae est naturaliter
prior ratione causae mtrinsecae; negato ergo priore, negatur
posterius.

d) Aliter probantur eaedem consecjuentiae : (piia causae in-
trinsecae sunt causatae ab extrinseca, vel secundum esse ea-
rum, vel in quantum causant compositum, vel utroque modo,
quia causae intrinsecae non seipsis, sine agente, causant com-
positum vel constituunt. Ex dictis * autem * secunda conglusio
proposita satis patet.

231. — Probatur primum effectivum actu existere. — Tertia
coNCLUSio de primo effectivo est ista: primum effectivum
est in aciu existens, et aliqua natura existens actu sic est ef-
fectiva. — Probatio: a) cuius rationi repugnat simpliciter esse
ab alio, illud si potest esse, potest esse a se : sed rationi primi
effectivi * simpliciter * repugnat esse ab alio, sicut patet ex
secunda conclusione [n. 230], et ipsum potest esse, sicut patet
ex quinta ratione posita ad A [n. 226], quae videtur minus con-
cludere, tamen hoc concludit,

b) Aliae autem probationes ipsius A possunt tractari de
existentia, quam ponit haec tertia conclusio, et sunt istae pro-
bationes ex contingentibus, tamen manifestis: vel si accipiantur
de natura et quidditate et possibilitate, sunt ex necessariis.

A

I.Il!. I. DIST. II. ol AESl. 1. KT II. SKdKJ II. .M«T. I. H^T

(•) Kv>i(t i'ir»'(tiv'iiiii siiiiiilifiUT prinmrii jX)U'sl esse a se;
eiyo i's( n .sv, ijiiia «iiiod iioii «.'st a se iioii poU-sl esse a se, (|iita
tiiiic iioii cns proiliicenjt alitiuiil acl essc, ({lujil csl iiii|H»Nsil)i|(%
ct adhin- itl«'m cn.-arel so, et ita iioii erit iiicau.sahile oiiiniiio.

(/j Istiid iillirMuii), scilicet de ewiatentia |)riiiii (»fl«'clivi,
.liitcr (U^claratur: i(uia iiicoiivoiii(Mis cst iinivcrso d('(»s.s(i su-
jir(!iiiiwii ^raduiii jiossihijciii iii cssi^iido.

'S.V^. — Corollarium. Itcrn iuxta * islas ircs conclusioiies
oslciisas (U' e//'i'ctivo primo '' iiota (jiioddam corollinitan, ijik^I
ijuasi coiitiiict trcs coiiclusioiies j^robalas, ijikmI csl istud: scilicel,
ijnod jiiiiiiuiii ctlcciivum * sit rion causatum * Ikx: mo(U): * se-
cuiido, iiiiod * csi priiis aiiis, aliijuid csse jiriiis co includit cuii-
Iradictioiicm, * et etiaiii iiuod ♦ sic iii iiuaiitiim jirimum c.xistil.
— J*rohnfi'r iil praccedciis; iiam iii ralioiH* * talis jirimi csse*
iiia.viiiic iiicluditiir iucausnhi/r, iit jtrol»;itur cx sfCMw/a (n. 2^i()];
cr^nj si j)()tcst cssc, ijuia iion x;onlradicil entilnti, ut jiroliaiur cx
pi-ifna [n. '^.il ct •22()J, scijuitiir ijuod jiotest cssc a se, et ita
est n sc.

'SMi. ('-) Probatur aliquod finitivuni esse sinjj)liciter pri-
iiiiini liixta trcs conclusioncs primas de causa /.'//txV/rd jiro-

jioiKi Ircs similcs.coiiclusioiics dc causa finnli.

I*RIMA CONCLUSIO cst : AIi(ino(l /initirnin esi sitnpliciter
priiHHi/i, lioc cst noii (!st inl n/iud urUiunhile lux' ii) rirtiUe
altrriiis iialum niiirc alia. Kt prohalur i|uiiKiuc ratioiiibus
simililius illis iiuac iioiicliaiitiir nd fjriuiani conclusioiKrn i|n
jiiiiiio r//\'cliru (ii. 'J^il sci|i|.|.

•J.U. - Probatur primuni fiiiitivum esse incausabiie. .^k-
ciNDA (.oNCMSio cst liacc : /'riinuin /iuitiruui est incausahite.
l'/(ihutur, i\[i\u cst inllniliilc, alias non cssct primum, et iiltra,
er}.ro iiicllcctiliiji'. Ilacc conscijucntin jiroliatur, iiuia oiime i>er
sc ap'iis a^Mt pidplcr niicm, cx //. Phi/sic, uLii etiam viilt lu)c
IMiilosiipliiis d(> nalitra, de iiu:i iiiimis vidclur iiuam de aK'»'nte a
'jjrujiosito : scd cuius non csi aliiiiiiMl jmm* s(M>l1icieiis. illiid iion
est cllcctiliilc, ijiii:! iii niillo j;(Mici'c |k)IcsI |H'r acculeiis csse
liiimiim. siiiit p:iict in iirojiosito spccialilcr dc causis a^rcntiliiiH
j)cr acci(lcii\,(\\\m' sunl cnsus ct /'(irtuun,t\\\M' Mtninduni iiilcii-

tioiKMii IMiilfsi.jilii. //. Phifsic, ivduciinlur ad c;ius;is nc. lo

pcr \r ;i;4'ciiti'N iit priorcs, si*ilicct :id nnluraut ol int> >.• ' <<'>n
vcj projinsiliiin ; cuiiis cv'^*\ niilliim csl jhM' sc :ipMiH, eiiis luil-

198 LIH. I. DIST. II. QUAEST. I. ET II. SECTIO II. ART. I.

luiii erit agens: sed cuius iion est finis, eius noii est ali({uod
per se agens; ergo ipsuni est ineffectibile; et tunc ullra, ut
supra [n. 230] ostensum esl de causa prima effecliva.

235. — Probatur primum finitivum actu existere. — Tertia
cONCLUsio est, quod primuni finitivum est aclu eocistens, et
alicui naturae necessario actu cxistenti convenit ista primitas. —
Probalur sicut tertia conclusio de primo effectivo in prima
via [n. 231].

236. — Corollarium: Sequitur quod primum finitivum est
ita primum, quod impossibile est aliquid esse eo prius. Et
prohatur ut corollarium in via priore de efficiente [n. 232].

237. ('s) — Probatur aliquam naturam esse simpiiciter pri-
mam secundum eminentiam. — Conclusionibus tribus de utroque
ordino causalitatis ext) insecae positis, propono tres similes
de ordine eminentiae. — Prima conclusio est ista: Aliqua
natu}-a eminens est simpliciier prima secundum perfectio-
nem. — Hoc patet in ordine essentiali; quia, secundum Arist.,
formae se habent sicut numeri, VIII. Meta^oh. In hoc ordine
statur. Quod probatur dlis quinque rationibus quae de statu
in effectivis sunt superius adductae [n. 22(1 sqq.].

238. — Probatur supremam naturam esse incausabilem. —
Secunua conclusio est ista : Suprema natura est incausa-
bis. — Probatur, a) quia est ?nfinibiiis; nam flnibile excellitur
a fine in bonitate et per consequens in perfectione. Et ultra,
ig-itur est ineffectibilis. Et ultra, ergo incausabilis. — * Duae *
consequentiae ultimae probatae sunt in secunda conclusione
de primo effectivo [n. 2.30].

b) Item, quod suprema natura sit ineffectibilis probatur:
nam omne effectibile habet aliquam causam essentialiter or-
dinatam, sicut patet ex probatione ipsius B in conclusione
prima de primo effectivo [n. 227]: causa autem essentialiter
ordinata excellit effectum; igitur si esset effectibilis non esset
suprema.

239. — Probatur supremam naturam actu existere. — Tertia
coNCLUSio: Supjrenia natura est aliquid actu existens. — Pro-
batur ex praecedentibus, ut tertia de effectivo [n. 231].

240. — Corollarium: Aliquam esse naturam eminentiorem
vel superiorem ipsa prima includit contradictionem. Quod pro-
batur ut corollarium de efficiente [n. 232] et fine [n. 236].

I.ll:. I. 1>I.S1. 11. ol .VhSl. 1. hl U. SM/IIO II. AUl. I. \'->*.f

-Ml. Probatur praefatam triplicem primitatem eidem quid-
(litHti coinpetere Oiiaiiiiirn :iil skci ndi m articiixm «lico,
<|i|(mI is(a liiplf.x pi'fuii(<is, •jiiao <'.st sparsini probata <lo ista
(jiiiddiUilo, roinpatil ei(it't/i quidditnli. QikmI nstrMulitur iliia-
hiis (•(nicliisionihiis srijucnlihiis :

/'riino <'sf isla : (|iumI prih>u))i r/JUiens est idtiinus finis.
— Srrunda «•sl : (jiiod priniutn efjiriens est pri^nuoi * rmi-
nf'n/is.si,nutn* {(i). — Il;i ((ikmI isfc firtictdus habol dufis con-
(•|iision«'s.

l*rium prfj/jdtur sic : (jiii:i (jiuin.' jxt s»- <'rtici»'ns a;;il
proptcr niiciii, ct prius «'f!1ci«'iis a^iit propt«'r nnciii prior«'m;
crvo piiiiiimi «'lliciens D'/\1 proj)t«'r iiltiniiini nii«^m: s«^<| j)r«>j»tor
iiiliil aliiid a Si; j)riiicij)alit«M' ct iiltimalc iiu^^it. (jiiia niliil aliinl
a sc jiotcst ftsso flnis oius ; cri^o aj^if pr«)|)t«'r so sicut jtroj^ter
ultinium fin«'m ; cr':o priiniun effuiens est uitinius finis.

Secunda coiiclusio huiiis nr/icu.li j^robaliir sic: j)rimum
cdiciciis non csf univnrtun ivsjicctu illarum natiirarum ♦•11«?-
clariim, scd nefjuivormn ; or^'«) cmiiionlius ci nobilius ois;
cr;r«> ])ritnuni rfjiriens est eininentissiniufn.

>\2. ('■•) — Probatur primum efficiens esse ex se oecesse
esse. - Uuaiilum ad tkrtiim articim m dico, (JU^mI iion tan-
fiim ista trijdcx j»rimitas si«' iiicst «»idcm iiaturao, «jiuxl cui
iiiia iiicsl iijsimt alia«', s««<I cfiam «'si ibi lalis idciilitas, ijikmI
Iiiimum efjicirns rst tanfuni uninn secunduin ipiidditatcm et
,iii tii rii iii .

Ad (jiiod ost«'nd«'iidum ostciido j)rimo .pi:imd:im coiicIikkv-
iniii prarinnlnitinn: socundo principale.

Pnteandtuia cst, «jikmI rffiriens tpwd est primuni tri|)Iici
jirimitatc * i)iaoost«'n.sa * esf ex sc necesse esse. l*rnlnitin:
a) ijtiia «'st j)<>nitus incaiisabib'; nam coniradictionom inclutlit
aliipiid «'ss<> jirius co in <zonor«» causao oflicionlis vol flnis, ol
jnr coiiscijiKMis iii i;«'iK>rc cuius<Mimiju«' causao; orjyo «*sl oinnino

tlic:ius;ilii|c.

/i) K.\ lioc ar<;u«» sic: niliil j)ot»'si m^n oss»', nisi cui ali^juu!

iticomjiossibilc j)«)sitivo v<'l jirivativc j)<)t«'st in«»sso: «hI oi <|iioil

I a s<> cl iM«nitus inc;iusabil<» non jM>t«'st aliijuid im*s8o <|iiO(l

sit cj iiicomjMissibilc jiosiliv»' v«'l j)riv;itiv«'; orjro, «'lc. — Maior

(<i I W iil I iiimruitii .

20U LIB. 1. DIST. II. QUAKST. 1. ET II. SECTIO II. ART. I.

palet, quia nulluni ens potest destrui, nisi per iiiconipossibile
sibi positive vel privativo. — Minor probatur, (|uia illud inconi-
possibile aut potest esse a se, aut ab alio. — Si a se, ergo est
a se; ergo duo inconipossibilia sunt simul, vei neutrum eril,
quia utrumque destruit esse alterius. — Si ah alio, contra :
nulla causa potest destruere aliquod ens propter repugnantiam
sui etfectus ad illud, nisi suo etfectui det periectius et inten-
sius esse quam sit esse alterius destructibilis : nullius autem
entis ab alio est nobilius esse a sua causa quam sit esse entis
a se, quia omne causatum habet esse dependens, sed quod est
ex se habet esse independens.

24.3. — Probatur primum efficiens esse tantum unum se-
cundum quidditatem et naturam. — Ex hoc ultra ad propo-
situm, probatur tmitas naturae primae, quod est principale
intentum in isto terlio articulo, et ad hoc adduco tres ra-
tiones :

aj Prima est talis: quia si duae naturae sint nece-sse
esse, aliquibus rationibus propriis reaUbus distinguuntur; et
dicantur A et B. — Istae rationes aut sunt rationes /■orma//^(?r
necessario essendi, aut non. — Si sic, et praeler haec illa duo
per ilhid in quo conveniunt sunt formaUter necessaria, ergo
utrumque duabus rationibus formaUbus erit necesse esse: quod
est impossibile, quia cum neutra iUarum rationum per se in-
cludat aUam, utraque iUarum circumscripta, esset necesse esse
per aUeram, et ita esset aUquid necesse esse per iUud, quo
circumscripto, non minus esset necesse esse. — Si vero per
illas rationes quibus formaliter distinguuntur neutrum for-
maUter sit necesse esse, ergo illae rationes non sunt formaliter
rationes necessario essendi, et ita sequitur quod neutrum in-
cluditur in necesse esse, quia necesse esse nihil includit quod
non sit necesse esse vel ratio necessario essendi, quia quae-
cumque entitas quae non est de se necesse esse est possibilis:
sed nihil possibile includitur in necesse esse; ergo, etc.

b) Secundo probatur idem: quia duae naturae eminenfis-
simae non possunt esse in universo; ergo nec duo prima ef-
fectiva. — Probatio antecedentis : quia species se habent sicut
mmieri, ex VIII. Metaph., et per consequens si duae non pos-
sunt esse in eodem ordine, multo magis nec duae possunt esse
primae vel duae eminentissimae.

LII5 I. DIST. II. QUAKST. I. KT II. SECTIO II. ART. II. -'tM

(■) lloc piilct Ifrlhi j)»'!' i-ytiuiuMii \\i* ratioiu* finis: i|uia
«liio liiics iiltiiiii si essciit luilxMciit diias cooriliiiatioiies (Mitiuiii
:iil sc, it:i <]iio(l * ill:i nitia altcrius onlinatioiiis ail ista * nul-
liiiii ordiiKMii li:il)«'n'iit, ijuia ikx; :iiI fliicin illoruiii; iiaiii i^iar or*
iliiKirciitiir :iil iiiiiiiii (iiiciii iiltiiiiuiii iioii possuiit onliiiari ail
aliuiii, ijiiia ciiisdcin t-ausati iliias essc caiisas totales vi-l jk.t-
liTlas iii coilcm onliiie est iiiipossihili', tiiiir ciiiiii cssot aliijuiil in
aliijuo onliiie pcr so cau.sa (a), i|uo iioii posito, iiiliil iiiiiiiis ••ss<»t
iil |ii'rrirt«; causatuiii ; onliiiat:i i>r<:o :iil uiiiiiii liiiciu iiiilju iinjilo
oriliii:iiitur :i<l :iliuiii, iioc |H>r cons4>ipii>iis ail illa ipi:ii> orilin:iiiiur
ail aliuiii, i-t it:i i'.\ liis ot illis iioii (irrot unuiii univci-suiii.

(I) IIoc eti:iiii r<nifii nuititr iii coiniiiuiii, ijui:i niilhi iluo
possunt osse tcriniiKinti:) lot:iliti'r ilepciiileiitiaiii alicuius * uiiiiis
et * ciiisilcMi, ipii:) tiiiic illiiil tcrniinarct ilc|icnili'nti:iiii, ijuo
suhlracto, iioii iiiiiiiis tcrininarctur illa ili>pciKlciitia, ol ita uoii
ess(>t ilcponilcnli:» ;iil illuil: sod ad rfJUiens * et * emincns vl :id
fiiir)ii dcpcndont :ilia ossoiiti:iliter; or^^o iiiillao du;ic natiirae
possiiiit os.se jirinio tcrniiiiaiili:i alia i>nti:i sccuiidiiiii istaiii Iri-
pliriiii ilcpi>iidciiti:iin luaivise; est erj^o alK|ii:i nna ii:itura ter-
iniiKins ontia socuiidiini istaiii tripliconi do|M>iiili>ntiaiii, ot ita
ludioiis istaiii triplicciii i»riinit;ilc[n ; ciyo, etc.

Articili s II.

DKCI.ARATrR KSSK DK KNTK INKIMTO.

'.Ml. (•-'<>) — Divisio Articuli. Osteiiso e.\sr do pm/trie-
hitihus relnliris Priiiii Kiilis, iilloriiis ail ostoiKloiKlum infini-
tiitrm illius iMiiiii, ac por coiisei|uoiis esse Ar Kntr Itifinito, pi\>-
ct><losic: * priiiio ruin le/'iiti triplici?) primitnle praet>stoiisa,
i|u:ic ost modiiim :«d ostondciKluiii infinitatrin. osIcikIoikIo *,
(i) ipiod ))riinmn rffiriens est intrili(;rnx et roiens [n. '.il.'» . ila
ipiod sii;i iiitcllcctio i>st inlliiitorum distiiictc n. '^.'»()j: (ol t/) ipsa
rsl snd esseniin (tj) ) [n. *.i l.s-'..M'.>]: et cj ipKnl siia essttttia est
reprdrsentntirn infinitonnn distiiicte [il. *ioOi. Et ox hiK* siS-
cnndo t:iiiiipi:iiii c.\ (pKHl:iiii iiiodio. :iiliuiK'tis t:itn(Mi •>! aliis
iiiodiis. ruiicluilitur su:i infinitns.

I(/) K«l. V<>ii. rnurtiitiiiii.
{Ir Dwst iii IM. Vrii.

202 LIH. I. DIST. II. QUAKST. 1. ET II. SKCTIO II. ART. H. § 1.

§ 1. Propommlui- el de^nomtraniur conclmiones
praeambulae ad iiiflnitatera.

245. — Demonstratur primum efficiens esse intelligens et vo-
lens. — * Girca priinum quatuor ostendiintiir: Primum, ({uod
primum efficiens sil inlelligens et volens, quod sic ostenditur *:

a) Prirnum agens est per se agens, quia omni causa per
acciden.s prior est aliqua causa p^^r se, 11. Physic: sed omne
agens per se agit propier finem, ex II. Physic, ubi hoc Phi-
losophiis vult de natura, de qua minus videtur; ergo primum
agens ((git propter finem.

b) Et ex iioc arguitur dupliciter: primo sic: omne agens
naturale, praecise consideratum * ut naturale *, ex necessitate
et aeque ageret si ad nidlum finem ageret, sicut si esset in-
dependenter agens; si ergo iion agit nisi propter finein, hoc
est (|uia dependet ab agente ainante finem : tale autem a quo
dependet tota natura in agendo non videtur esse nisi prinium
etTiciens ; ergo, etc.

c) Secundo principaliter arguitur sic: si primum agens
agit propter finem, aut ergo flnis ille movet primum efflciens
ut amatus actu voluntati-s, aut ut tantum naturaliter amatus.
— Si amatus actu voluniaiis, habetur propositum. — Si tantum
amatus naiuraliter , hoc est falsum, quia non amal naturaUter
alium finem a se, ut grave centrum, et materia forraam, tunc
enim esset aliqiio modo ad finem, quia inclinatus ad illum. Si
auteni tantum amat naturaliter finem qui est ipse, hoc nihil est
nisi ipsum esse ipsum, hoc enim non videtur salvare rationem
causae in ipso.

d) Item arguitur, quasi confirmando rationem iam fi^ctam:
priinum efficiens dirigit effectum suum ad finem; ergo vel aa-
turaliter dirigit, vel cognoscendo et amando illum finem. Non
naiuraliter, quia non cognoscens nihil dirigit nisi in virtute
cognoscentis; sapieniis enim est prriraa ordinatio, I. Meiaph.:
sed priraum efficiens in nulUus virlute dirigit, sicut nec cau-
sat, tunc enim non esset piimum ; ergo, etc.

e) Item tertio arguitur sic: aUquid causatur contingenter;
ergo prima causa contingenter causat; ergo volens causat. —
Probatio primae consequentiae : quaelibet causa secunda

r.lIS. I. I)IST. II. (JlAKST. I. KT II. SKCTU» II. AHT. 11. ^ 1. '.Hy.i

* iin>V('t cl * ciiusat iii )|u:iiiliiiii iiioviMur :i jiriinu ; onzo si
piimn inressiino mov«l * i't cuusyt, (|iia<'lilM't ali:i nwos-Jitrio
nmvctur ct * i|iKi«>lilH't uoccssario cyusniur (a); orf!o si aliqua
s«'(Uii(la caiisii contin;;«'iit«'r (movct(^)), ct priina contiH^cntpr
movt>l)il, i]ui:i noii c:uisat sccuinla causa nisi in virtulH priniae
caiisac, iii (|u:iiitiim movntur :il» '\\t^:\. Prohntio secnnflae
co/isequenfidc: iiulhim est iirincipiiim ojM-iandi c<)ntiii<:«^nt('r
iiisi ro/t/)ilas, vd ali(jui(I (roncomifans v^jluntatcm, (juia «jiuj»!-
lilicf :iliu(l :i^.Mf cx iicccssif:ifc n;iiurnc, cf ita non contin-
^n-iifcr; cr^n).

'SUi. (-') — Instantiae. — nj P/'opo/in/ittu'. — Conlra
isf;im rcsjionsioncm itisltilti/', o\ ]iri//io confra prit/imn con-
st't/iie/ifiin/i, * secundo contr:i secti/idni/i cons«>(juciitiani —
(>oiilr:i jn'it/t/fi/i* arjruilur sic: (juia nostrum vcllc j>«)ssct adhuc
ali(jiii(l coiifin>iciilcr causarc, (>t it:i iioii rc(jiiiriiur (JiknI |)riii:a
c;iiis;i illiiil (•()iitiii»^'ciit«'r caiisct.

llcMi, riiilos(ij)lius tnilccc(lc/is coiic(»ssit. st'ilic«>l «jiknI :i1|(Jiii«I
coiitiiil/ciilcr c;iiis;iiur, ct iic<ravit ci//iscqucns, iiifclli;j'»'ii«lo(lp vclU»
l)ci, scilicct (JikmI jirima causa conlini/ciifcr caiisct; jKisuit ciiim
iioii j)r«)j)tcr continijcntcr I)«»uiii vcll«> contiiij.n^ntiiim iii inlcrio-
lihus, sc«l «»x motii (jui ii«»c«»ssario causalur iii (ju:inlum k/m-
/oritiis, scd (lilVormilas sc^juiliir iii jcirtildis «»ius, ct il;i con-
tinirciifi;!.

(loillr;i Si'cn/liit/iti coii.scijuciiluuii : .si i;iu^;il cotiUni/rnicr,
t'r;:() i^oli'ns: isl;i cnnscque/itin noii vidclur tcii(>ri», ijui:i iili(jua
Ti:ifiiralifcr m()f;i jiossunt imjicdiri, «>t il:i oi^i^osiluni c«)iilin^'»»nlor
ii viol«»iitcr jM)l«'sf cvcnirc.

//) So/runtur. .\(I jn'i//iuin dic«'iiduiii, «ju«mI si I)«'Us •»sl
jirimuiii movciis vcl clllciciis rf^sjHvtu volunlafis nostrac, id«»rn
s('«jiiilur (l«> ips;i (Ju^nI «U» aliis, (jiiia siv«^ ininnNliatc n<v»»ssario
m()vc;it (»am, sivc aliiid imm«'diate, cl illiid ncccssario nioliini
ii«'ccss;irio mov«'t voliiiif;if«»m. (jiii:! movcl «».\ Ikh* «ju«mI m«>v«»lur,
^('(Iiiitiir l:iiidciii «jikmI jiroximum volunlati n4't't'ssnrio niovc:il
voliiiilafcm, «'li;im si illud pro.ximiim sil ijKsainot vohmlas el
cril volciis iicc«'ssario, «'1 if;i iic\*«'ssirio volct. Kl s»'«jiuliir ul-
tcriii-- iiiipossihilc, (pKNl /tcccssnrio caus:it (ju^NllilN»! raus;itun),

• t iioii cst .ilKjiiid coiitiii^'«»ns.

(II Wlkll. l-IIIISikt.

(A) I)«i'H( iii l-'.(l. Vfii.

204 LIB. I. DIST. II. QUAEST. 1. ET II. SECTIO II. AET. II. § 1.

A(l secundum dico, <|iiO(l iioii voco liic contingenter cau-
salum (|uodcum(|uo iioii iiccessariura, vel iion seinpitonium, sed
cuius oppositum possei fie^n quando illud fii; ideo dixi: ali-
quid coutingenter causafur, et non dixi: alicjuid esse contingens.
Nunc dico, quod Philosophus non potest negarc consequens
salvando antecedens per motum, quia si iste totus raotus neces-
sario est a causa sua, ({uaelibet pars eius necessario causatur
quando causatur, et inevitabiliter, ita quod oppositum non
posset tunc aliter causari; et ulterius, quod causatur per quam-
cumque parlera motus, necessario causatur et inevitabiliter.
Vel ig-itur nihil flt contingenter, id est evitabiliter causatur, vel
Primum sic causat immediate, quod posset etiam noii causare.

Ad iertium dico, quod si aliqua * causa * potest impedire
istam, hoc non potest nisi in virtute superioris causae, et ista
superior iii virtute superioris, et sic usque ad primam causam,
quae si immediatam causam sibi necessario movet, usque ad
istam erit necessitas; ergo necessario impediet, et per conse-
quens non potest alia causa nunc causare.

247. — Epilogus. — Sic ergo videtur tripHci via ostensum
quod Printurn Agens est intelligens et volens. — Quarum
prinia est, quod naiura agit propter finem, et non nisi quia
dependens et directa a cognoscenie finem: secunda ost, quod
ipsum primum agens agit propter finem: tertia, quod aliquis
effectus co7itiagenier fii ([uando causatur.

248. (•^-') — Probatur Primi intellectionem et volitionem sui-
ipsius non esse aliud ab essentia eius. — a) Rationes Sgoti. —
Nunc ulterius, quoad conclusiones praeambulas ad infinitatem,
probo SEGUNBO quod eius intellectio et volitio non est aliud alj
essentia. eius. — Et primo(«) de volitione sui ipsius ut obiecti
sic: causalitas et causatio caufidie finaiis est sirapliciter prima,
secundum Avic. VI. Meiap/i., dicentem quod si de qualitiet
causa esset scientia, illa quae esset de causa finali esset nobilis-
sirna; ipsa enim quantuin ad causalitatera praecedit causara effi-
cientera, quia raovet eara -ad agendura, et ideo causalitas priini
finiset eius causatio est penitus incausabilis secundura quamlibet
causationera in quolibet genere causae: causalitas aulem primi
finis est movere efficiens primum sicut amatuin ab ipso: * idera

(a) Ed. Vcu. habet: et priiiii primo..

r.ii; I. DisT, II. oiAEST. I i;t II. SKCTIO II. ART. II. j!» 1. v?o."»

osl :iitUMii |>riiiMi[ii fiii<-iri niovoro |),"iiiiuiM ('(fi<M<>ii^ iil :irn:t(urn
;il) ipso ('( * primimi <iIi(;ioMs ;im:irc |)rimiiiii (Iikmm, (jui:i nihil
iijiiii! <'st oiiicctiiiii :imari :i voltmhilc i{ii:im voiuiilnldM aiuaro
oliiccfiirH; cviio pi-imum cllifieiis am:irc i^rimiim fiiKMii.cst \>o-
iiiliis iMciius:il)ilc. ct ita c.x sc fincesse esse^ ct ita crit Ulem na-
Itfiuu.' /i/iniae. K\ (jiuisi i'oiiV(M*tiliir ratio cx (jpposito corK-lu-
sioiiis; (jiiia si |)rirMiim iimarc cst :ilitiil :i M:i(ui*a i^rima, nvt^o
csl (Mus^ii^ilc, <•( pcr coMscijufMis (;flcc(il>ilc; <'riro al» ali<juo jmm'
sc cilici(Mit<' :irii:iii(<! (iMcm: or<jo primiim ;«m:irc sc csscl cau-
s;ilum :il> :ilii|U<) ^imorc fidis priorc isfo c:iiis:ilo: i{U(hI <»s( iin-
{)ossil>ilc.

A l\'tilitmt's I*/iil(tsi)/iiii. — IIoc osien(li( .\rist .\7/. Mf-
ftip/i. (lc inlt'llit/('ri' Frimi: prii/itt, (jiiiit ;ili(cr Primum iiou
ctil o|)lim;i siil»staiili;i, ijiiiii \h'V iti(i'ffif/i're osl lioMorahilc : .nv-
citniitf, ijui:i ali;is cssct lahoriosa cius coM(iMu:i(io. (jiiia si moii
<>s( idcm illi, crit iii jiotcMtia C(jMtr:ulictioMis :i(| iliud : :i(l iiiam
iiiitcm j)o(<'M(iarii sc<jui(tir l;il)or, sc<MiM<iiim ipsuiii.

Is(ac r:i(ioncs IMiilosophi possurit (lcclarari. — Prinui sic ;
( iim omiiis critis iii jiclii f>rinii) p(M(cclio ullima sil iii aclii sc-
cundit (jiio coiiiuMj,Mtur ojitimo, maximc si sil activuiu ct iion
l;iiitum ractivum, omiic aii(<'iii iritollcctualc cst activum, ct prima
ii;iiui;i cst iii((dl(;c(u:ilis, cx /nncniissa [n. 24.")], s«^juitur (JikhI
iiliim;i ciiis pcrlcctio sit iii :u-(u seciuulo; (M*tro si illc aclus
iioii sit cius substaiitia, siil)s(;»ii(i:« eiiis iion oril oplinia, (juia
:iliii(l cst siiuru o|i(imuiii.

Secunda i"ati(j potcst dcchirari sic : |H>tcMtia soIumriKHlo
i('C('|)tiva est potciitia coulr;idiclioMis; ciim (M"i;o haoc (non (n) >
>i( liuiusiiKMli; (M-^ni, («tc. — Sod .secuiidiiru Arist. mr ista i»st
i;i(io tlemonstralirii, scd (aiitum /trohahHis.

c) Ralio tifioruin. — Aliter ostenditur projH^siturii o.x
itlentitate ])otentiae oX ohiecti iii so sic: |M)t»Mitia ot ohitvtuni
siml idcm; ('i>ro ;ictus est eis idoiu.

Sod consequenlia non rafet. Instantia: .•\n^'oIu« inlclliiril
so ot :imat S4% ol tamon actus .\n;:cli :itu;iii<li ol inlolliu«MKli
iioM simt idom sul)s(:uitia(» »»ius.

(l) Corollaria. — IIa<v coucIusk> .socuuda, vkIcIicci, (JikhI
cssenti/i Pei endein sit i/iiiui voiitio sui ipsius, sivuiula •«!

(<i) ni>('st iii l'.«l Vi^n.

20() LIB. I. DIST. II. QCAKST. I. ET II. SECTIO II. ART. II. § 1.

in corollariis. — Nam senuiUir primo i[\.m\ fo/unias esl idcin
primae iiaturae; quia velle non esl nisi voliintatis; ergo illa
voluntas cuius est velle incausabile est incausal)ilis; ergo, etc.
— Similiter velle intelligilur quasi poslerius voluntate; si tunc
velle est idem illi naturae, * ergo * multo magis voluntas.

Secundo sequitui- quod inlelligere se est idem iiii iialu-
rae, quia nihil amatur nisi cognitum; ergo si amare se est
ex se necesse esse, sequitur (juod intelligere se est ex se ne-
cesse esse. — Et similiter intellectio est quasi propinquior illi
nalurae (|uam velle.

Tcrlio sequitur quod inlellectus est idem illi naturae,
sicut prius de voluntate et velle argutum est.

Quarto S(Kj[uitur quod ipsa 7'atio intelligendi se sit idem
sibi, ijuia necesse est rationem intelligendi esse ex se necesse
esse, si intelligere sit * de se * necesse esse; ra ti o emm intel-
ligendi se quasi praeintelligitur ipsi intelligere.

249. (••^3) — Probatur Primi intellectionem et volitionem alio-
rum non esse aliud ab essentia eius. — a) Rationes Scoti. —
Ostenso de intelligere se et velle se * ipsius Primi * quod sint
idera essentiae Primi, ostendo propositum * de aliis * genera-
lius, scilicet de omni intelligere et velle respectu aliorum, quod
sint essentiae Primi idem ; et sit conclusio ista tertia ad infi-
nitatem praeamhula: NuIluwAntelligere potest esse accidens
prim.ae naturae. — Probatio : quia de ista natura prima (a) * m
se * ostensum est quod ipsa * in se * est primum effectivum;
ergo ex se habet unde possit quodcumque causabile causare, cir-
cumscripto quocuraque alio, saltem ut prima causa illius cau-
sabilis: sed circumscripta cognitione illius, non habet unde pos-
sit illud causabile causare; ergo cognitio cuiuscumque alterius
non est aliud a natura sua. — Probatio ultimi assumpti:
quia nihil potest causare nisi ex amore ultimi finis velit illud,
quia non potest aliter esse per se agens, quia nec ageret
propter finem: ipsi autem velle alicuius propter finem praein-
telligitur intelligere illud; ergo ante primum signum, in quo
intelligitur causans sive volens A, necessario praeintelligitur
intelligens A, et ita sine hoc non potest per se efficere, et ita
de aliis.

(aj Wadci. primo.

lAU. I. DIST II. (JIAKST. I. KT II sKCTIO II. AKT. 11. i^i I. .^1)7

Sacioulo \)\'iA);\\.\\v idciii : i(iii:i (>iiiiii.'s iiiti*ll«'ctiuiu>s «MU^ilcin
int('li<>(-tus liiih'iil siiiiilciii li.iluliiiliiicni :ii| iiit<'ll«'rtiiiii stfiiii-
(liiiii idcntitutfiii (•sscMlialciii vd :uTi(l('iiliiloni, sicut palct de
oiiini iiitcllcclii c:ius:)to ct ciiis iiitcllc<'tioiiilius, ipiia vitlHntui'
pcrlcctioncs «iu.sdcrii jjcncris; ideo si alii|ua(' liabcnt :>"<'c|»li-
vuni, ct omncs; ot si aliijiia csl accidcns, ct (ju:iclilH't: s^-d alii|iia
111)11 jtotcst cssc :icci(|cns iii l*rimo, c.\ prfifccdf/ilr conclifsioui.',
(jiii;i iioii intcllcclio std ip.sius; or;:o iiulh» csf silii jiccidcns.

Tettio sic : iiilcllifjeii; si |)(»t««t \'sst' (iccitlcfis, rcci|K?rctur
in inlclleclu iit iii subicclo; ci;.ro ct in illo inlcllii/ecc (|uod
cst iilcfn iiitcllcclu.i, ct ita pcilcctiiis iiilc||i;rcrc erit in |M)lcnlia
rcccpliva i*cspcctu impcilcctioi-is: (piod cst ahsiirdum.

Qufirlo sic: idciii inlclli^^^crc potcsl cs.sc pluriiim ohicclo-
ruiii ordinalorum; cri:o (piaiito pciicctiiis tanlo plurium; cr^ro
IHMicclissimiim, ipn» impossihilc cst j»ciicctius intclli^i, (mmI i(l(Mn
umiiiiim iiitclliyil»iliuiii : iiilclli;j(Mc rrimi sic esl |)erlectissiniuin;
er-^io idcm cst omiiium iiifclliLrihilium, ct illud ijiiod cst siii «»sl
idcm sihi, ex propusitione prncccdentc ; crp) ct inlcllip?re
oiiimiim cst idcm sil)i.

Ii) l\itlioncs (iliorutn. (Juiiilo jmsscl sic nrijm : islc
iiilcli(!ctus non csi nisi (|U(»d(lniii iiitclli«rcr'e: S(h1 istc iiilcllcctus
cst idem oniniiim, il;j ipiod noii j»i»lcst cssc alius :ilicuius al-
lcriiis i»l»i(X"li; cr"p) n(.»c intcllij.'(M'c :iliud ; eri:o cst intcllii:»M'c
omniiim. - Sophisutn rst nccidcntis c.\ i(lcntilatt> ;ili(pu>i'Uin
int(M- .sc absoliitc c(»nciud(M-c idcntit;itcm resjMvtu ttMiii, rcsj^^-ctu
cuius exti-;inc:iiitiir, ut jiatf^ ;i siniili: inlcllif/crc est id«'in (JU(h1
•cllc ; si (M'^'o intclli;.;('i'e ijisum cst ;ilitiiius, (M'jju ipsum velle
erit eiusd(Mn; non seijiiiliir, scd tanliimiiKMlo stHjuitur: * inlcl-
ii^'(M*e illiuR r-ci vel ilhim rcm cst ijuoddam vcllc, (|U(^1 (jiumI-
d:i!ii * vcilc csl :iliijuiil (juod cst eiusdem, (jui:! inlellipM*e est ali-
ipiid liusdiMii; il:i ijiunI dicisim inlerri imjIcsI, non conitinctim,
(»i(»j)l(M* (tccidciis.

//<>/i ♦ sic ar;,Miitur *: intidlivtus Primi liaU^t unurn actuin
id;ici(uatum sil»i «'t coaet(M'num, ijuia inltdli^^iMt» 8t», qui acliis
'St idcm silii; ij^iliir rion (lolest liak^re alium. — S«n|
jitciilin iiun rnlct. K\cmj»iMiii de lM';ito, ipii siiniil viilel ik-uin
't ali:i, cli:imsi videat Ueuin siHMindum ultiinuin cnp.icilaliH
sii;ic. sicut dc :immn (ihristi jnMiitur, *cl t:inicn * adhuc imli^sl
vidcrc ;iiitid.

20S LIB. I. DIST. II. OIAKST. I. KT II. SKCTIO II. ART. II. ^ 1.

Iteni sic ar<iTiitur : iiitellectus iste habet in se per identi-
tat^""!!! perfectionern maxinnam intellijieiidi ; er^o et omnem
aliaiii. — Rcspondeo: non se(|iiitur, quia alia^, (|uae minor est
prima, potest esse causabilis, et ideo ditferre ab * iiilellectu *
incausabili: maxima antem non potest, * cum sit incausabilis *.

2r)0. (2i) — Probatur intellectum Primi intelligere semper et
distincte et necessario omnia intelligibilia, prius naturaliter quam
sint. — QuARTA coNCLUsio priiicipalis praeamhula de intel-
lectu et voluntate Dei ad infinilatem probandam sit ista: la-
tellectus Primi intelligit semper et distiticio aclu et necessa-
rio quodcumque inteUigihile, jjriics naturaliter quam illud
sit in -se.

a) Prima pars probatur, scilicet quod possit inlelligere
quodcumque inteUigihile, sic: hoc enim est perfectionis in in-
tellectu, posse distincte et actu cognoscere quodcumque intelli-
gibile; immo hoc posse est necessarium ad intellectus rationem,
quia omnis intellectus est iotius entis communissime sumpti,
ut declarabitur in dislinci. 3(1): nullarn autem inteilectionem
potest babere intellectus Primi nisi eamdem sibi, ex proxi^na
conclusione ; ergo ctduslihet intelligibilis habet intelligere
actuale et distinctum, et hoc idem sihi, et ita semper et ne-
cesH,ario.

h) Secunda pars, videlicet de prioritate, probatur sic: quia
qui(l(iuid est idem Primo est necesse esse, sicut patuit prius:
sed esse aliorum * a se * intelligibilium non est necesse esse:
necesse autem esse ex se est prius natura omni non necessario.

Aliter prohatur: quia esse cuiuslibet alterius a se de-
pendet ab ipso sicut a causa, et ut causa est alicuius causa-
bilis necessario * praeintelligitur (ct) * cognitio eius ex parte
causae; ergo illa cognitio illius prius est naturaliter ipso esse
cogniti.

c) Utraque etiam pars conclusionis 2^^o&a/^«r aliter: quia
artifex * perfectus * distincte cognoscit omnia agenda antequam
flant; aliter non perfecte operaretur, quia cognitio est mensura
iuxta quam operatur; ergo Deus * respectu * omnium produ-
cibiUum a se habet notitiara distinctam actualem, vel saltem
habitualem, priorem eis.

(1) Quaest. 3.

(«) Wad. includitur.

LIB. I. DIST. II. QUAEST. I. KT II. SECTIO II ART. II. § 2. 200

(IJ Instanlia. — ('nnlra islam iiistatur <lo arto, fjuia ars
iiiiivfMsjilis sulliiit nil univcrsali:! vt-I siMj.'uIyria pnxluremla;
cif^o, (.'tc. — (Pofesl dici «juod Ikk* ♦■sl |»n)|)t»'i- iiiip<'rro<'Iion*»m
cojznitiouis artificis <Teati(rt))-

1:5 :^. — I)irt'(-/e rlemonsirattfr /vfinilas Ihi.

251. (2-') — Divisio. — Ostensis ij^ntur liis prnt-ainljulia,
jirj.MK» iiiliiiitiitcfii (jiuUnor viis: pr/)no per viam cfjirienlitie^
uhi iiroliatur proposituni tluplicitor : pritnn ((uia ijisuni est
pritniitn efficiens nmniutn [n. 2521: secnfuto, t\uia est sic el-
(i('i('iis, piita (tistincle corjnoscens nmnia factif)ilia [n. 254]:
ler/io ost(,'ii(litui- iiiliiiitas piM- viam finis [ii. '.i.V»): //narln per
viam ei/iinenliae [ii. 2r)(i|.

2.52. — Ratio Philosophi ad probandani Dei iiiBnitatem ex
motii in6nito. — Pki.mam viam e.x jiarto efficienlis \m\\z\\- IMii-
|()S(»plm>! VIII. P/ii/s. ct A7/. Meta/)ti., ft ar^^uit sic: Priiiium
movcl molii inliijilo; cr^o lial>ct potcntiam inlinitam.

a) Declaralar. — Wiux ratio co/o/v/^m/' ijuantum ad antece'
(lcns sic: (piia acipie concluditui propositum si pos.vi/ luoverp
|)cr iiiflnifum, sicut si tnorcret pcr inlinitiim, (|uia ac^pie ojMir-
l"'t ipsum cssc in actu: scd illud y/«.s.vc patct de 1'riiuo //t/an-
li>iii i'st e.v se ; licct erifo 1'rimuni non moveal niolu infinito,
sicul .\risl. * intclli<.,nt *, tanicn si accijiialur antecedens illud,
(piod (|uaiiluiii cst e.r /xirle sna potest sic niovere, tialj«>tur an-
li'i;'(leti.\ verum et ac(jue siilllciens a<l infcrenduiii pro|)osilum.

Conse^ittentia prnlmtar sic: (luia si e.x se, et non virtute
allcrius, movct niotii inlinito, erv^o non ah alio nccipit sic mo-
\r\'i\ scd iii virlute siia activa liahet lotum cHW'tum siium ^X'
iiiiil, (|uia iiidcpciidciitcr: scd (piod siiniil halN-^t in vjrlule in-
liiiihiiii cllcclum csl inlinitum; erp)

.Mitcr /irof/afar pritna con.se(/aentia sic: Primum mo-
vcns simiil liahcl iii virliile siia omnes efrc«'lus jn)- pro-

(luci pcr nioliim: scd illi sunl inflniti, si pott^t molu!* »•»«•» in-
liiiitus; i^v\io si iiKn^cl in innnilum. •>»! inlinitum.

t)) Conti-a istas declarationcs rationis Aristolclis /
i|uid(|uid sit *\c anlecedente, cnn.se(/uentia priinn iioii vi-cuir

<f) IliMV nwponsin «lci-st ii> VaI. Vrm«t.; iii Aliis hiibi'tiir • vr?

rr.xpunait» alinnini ; iiiu» iiti tiihlitiu »»l» lllit vitIiI»: • lItriir|iH' iiutin

TOM I. >*

210 LIH. I. DIST. II. QUAEST. I. ET II. SECTIO II. ART. II. § 2.

bene probari: noii primo ynodo, ([iiia dnralio iiiaior nihil por-
fectionis addit; narn albedo ({uae uno anno nianet non est per-
lectior quam si tantuin uno die maneret; ergo motus quantae-
cunique durationis non est perfectior quam motus unius diei;
igitur ex hoc, quod agens habet in vii-lute sua activa simul
movere motu infmito, non concluditur maior perfectio hic quam
ibi, nisi quod agens diutius niovet et ex se;et ita esset osten-
dendum quod neternitas agentis concluderet eius infinitatem;
alias ex infi7iitate motus non posset concludi eius inflnitas.

Tunc ad formarn illius argumenti: propositio illius colo-
rationis nesatur, nisi de inflnitate durationis.
(•26) c) Secunda declaratio consequentiae etiani improbatur;
quia non maior perfectio intensiva conckiditur ex hoc quod
agens eiusdem speciei * quodcumque * («) phira potest pro-
ducere *eiusdein speciei * successive quamdiu manet, quam si
tantuna unum vel duo produceret; quia quod potest in tempore
uno in unum tale, potest eadem virtute in inille talia, si in
raille temporibus maneat. Non est autem possibilis apud Philo-
sophos infinitas nisi numeralis effectuum producibilium, per
inotum scilicet generabilium et corruptibilium, quia in specie-
bus flnitatem ponebant; ergo non magis sequitur infinitas inten-
siva in agente ex hoc quod potest in infinita numero successive,
quam ex hoc quod in duo tantnm posset, * tantum est enim *
possibihs infinitas * materialis * {h) secundum Philosoplios.

Si quis autem probet infinitatem specierum possibilem,
probando aliquos motus coelestes esse incommensurabiles, et
ita nunquain posse redire ad uniformitatem, etiam si per infl-
nitum durarent, et quod infinitae coniunctiones specie causarent
inflnita generabilia specie, de hoc, quidquid sit in se, nihil tamen
ad intentionem Philosophi, qui inflnitatem specierum negaret,
dj Ultima prohaJjilitas quae occurrit pro consequentia
Arist. declaranda est ita : quidquid potest in aliqua multa si-
mul ita perfecte sicut in quodlibet eorum seorsum, quoruni
quodiibet in causa requirit aliquam perfectionem sibi pro-
priam, illud concluditur esse perfectius ex pluralitate tahum
ex lioc quod potest * simul * in plura, et per consequens infi-
nitum si simul potest in infinita; et ulterius * etiam * si na-

(«J Wad. quotcuinqiie.

{h) Wad. quia est possibilis iufiuitus numcralis. . .

LIH. I. DIST. II, glAEST. I. KT II SKCTIO II. AKT. II. § i. Hi

tiira oirccliis iioii ])<;r(iiittat siiiuilt:iteiii eoniiii, tamori caiiHa,
ijuaiitiuii ost f;.\ so, (Mjsset siiriui iii iiiniiit;!, ikIIiuc sc<{iiitui%
(jiiod sit inniiita, ex (infliiita (a) ) pluralit;»!*' t;iliuui; et ita vi-
ilftur (Ih primo ajionto esse coiicodemluiu, ((uoil si |M)$S4.>t caii-
saro inniiita siiuul, (|U')(1 csset virtus cius iiillnita, et per con-
8f.Mju«3iis si *priiMum a^a-iis* simul liabcn^t virtutem caiisaiuti
indiiita, ita ((untl (juantum est cx sc jM^ssct simul pnMlucere,
licct nalura (•ncctiis noii pcrmittat, ;i(lliiic sf^juiiur inlinitas
virtutis (Musdcm.

II;i«'c co/iscf/ifcnlid nlliinn |)r(il);itur : (|ui;i * non * |Mjteils
c;ius;ii(' simul nlhum et 7ii(jrutn uon est iiiiiius perlii-luiii si
iion potcst ea simul causare (piia ista noii suiit simul caiisa-
l)ili;i, i|uia liacc non simultas (?st e.\ r«'pu;.Miantia eorum ct iioii
CiX «lclectu a^n^ntis, «juia a^^-ens simul li;ilM't virlulem rcsp^rtu
:iml)orum, ^i illa ex se (^ssent comiM)ssil»ilia.

Sit i^'itur * ista * nmio)': (|uo(lcum(juc ajreiis lialw'! vir-
tiitciii ({ii;ic, i|u;intum cst dc sc, possct iii inlinita simul, licet
inc()mp().ssil»ilil:is cllcctuum impediat ista simul poiii, tale apMis
est iiilliiil;ic virluiis: Primuni esl liuiusmfMli ; cr^'o. — Mtiiur
est declarata iaiii, (piia j)luralitas * ita {/*)* coiicludit iuaiorem
perf'«'ctioneni iii «-ausa, «piae, (piantuiu cst ex se, |)otest simul iii
ill;i;cr^n» iiillnitas illorum iii ([uac |Mitcst, (piaiitum * cst * cx sc,
simul concliidit iiifinit;iiii «mus virtutcm.

(27) i') \i]x islis pot)'sf pi'f)posi/uni sic os/eiuU: si Primum
li;il)er«'t omiicni causalit;itcin «»nmis c:iusii(; {M^ssihilis /brniali-
icr et simn/, licct iion p(»ssciit causabilia simul poni iii cs.se,
essel inllnitum, (juia simul, (piantum csl o.x se, jMxsset inflnitu
produccre, et posse simul plura concludit maiorem jK>t«'ntiaiu
intcnsive; epfj^o si li:ibet pcr/ectius (piaiii si liaUMtU ontnem
c;uisalitatcm /ormn/itcr, nia}4:is s(3quilur inllnitas intensiva: s»"*!
li;ilicl omncm c:iu.salitateiii cuiuscuiiKpic rci sccunduni lotuiii
(piod csl iii ipsa, ct hoc cmincntius «piaiii si esset iii ipsii/Vw-
, mnli/cr ; erj^^o est inllnita«» pot«'ntiae int«'iisive.

f) \a('oX erjj^o omnipotcntinm propric dictnm stvuiuliim
iiilcnlioiKMii Tth^olo^^jriim tantummiMlo cri*«tituni esHe et nuil
naturali r;itione crotlam jm^ssc probari, siciil «lici'tur dtst. •/:^(1),

(!) (^dii iii tiijitinrtiinir »<t HHOfilih. (|. 7. vltio giTinNiiNin IWlorU moiilrm.
(fi) I)i'i'at iii Kii. Vfii.
(/>) Wml. titliiiii).

212 LIB. I. DIST. II. QUABST. I. ET II. SECTIO II. ART. II. § 2.

probatiir tamen infiriita potentia, quae sirnul, quantum est ex
se, habet eminenter omnem causalitatem, (jua simul posset in
infinita, si simul essent factibilia.

(28) g) Si ohiicitm% Prinnim non posse ex se simul in infinita,
quia licet habeat eminendus omnem causalitatem causae secun-
dae quam sit in causa secunda, tamen non potest ex se in effectus
omnium causarum secundarum, quia non est probatum quod sit
totalis causa infinilorum; Jioc nihil obstai, quia si causa primo
haberet siraul unde esset totalis causa, nihil perfectius esset
quam nunc sit, quando habet unde sit prima causa tantum:
tum etiam, quia illae secundae non requiruntur propter per-
fectionem addendam in causando, quia tunc remotius a prima
causa esset perfectius, quia perfectiorem requireret causam, sed
si requiruntur causae secundae cum prima, secundum Philoso-
phos, hoc est propter imperfectionem effectus, ut prima cum
alia causa imperfecta possit causare iraperfectum, quod, secun-
dum ipsos, non potest immediate causare.- tmn etiam quia totae
perfectiones causarum secundarum eminentius sunt in Primo
quam si ipsae formaliter sibi inessent, si possent inesse. —
Quod probatur, quia causa secunda proxiraa primae totam per-
fectionem causativam habet a sola prima; ergo totam perfectio-
nem illam eminentius habet prima causa quam causa secunda
habens formahter ipsam, — Consequentia patet, quia prima
respectu illius causae secundae est totaliter causa et aequivoca.
SimiHter arguitur de tertia causa respectu secundae vel respectu
primae. Si respectu priraae, habetur propositum. Si respectu
secundae, sequitur secundam eminenter continere totalem per-
fectionera quae est formaliter in tertia. Sed secunda habet a
prima quod sic continet perfectionem tertiae, ex praeostensis;
ergo prima eminentius habet continere eminenter perfectionem
tertiae quam secunda habeat; et sic de oranibus causis, usque
ad ultiraam, concluditur primam habere eminenter totalem
perfectionera causativam omnium et perfectius quam si habe-
ret causalitatem. omnium formaliter, si esset possibile.

h) Et sic videtur dicto modo posse concludere ratio Arist.
de potentia infinita, quae fuit supra in principio huius viae
posita, quae accipitur ex VIII. Physic. et XII. Metaphys. (1).

(1) Sequitur apud Wad. additio.

LIU. I. DIST. 11. QUAKST. I KT II. SECTIO II. AKT. II. |^ 2. 213

•^Thi. (2'.») — Aliorum ratio. - o) lu.xla istam viam cfftcien-
liiie uiyuitiir (jiiod Priniuin liahoat iK)(ontiain infinitain, (^uia
rrmtiram; iiain inler creationis extrema infini/a esi di-
stanlifi.

f>) Soil hoc anteredenfi ponitur taiiluni cmlituni, * el ve-
nirn nsl * ul non esse (|uasi duratione jiraorcilit e.ssc; ut ta-
ni(;n (jiiasi fuitura, aecundum viam Avic, uon es.se pra«'ce<Iit
esse, antecedens ustcnditur, iiuia saltfun prima natura iK>st
DfMim esl al) ipso ot noii a sc, nec accipit osst» aliquo praoNup-
IM»sil(»; erji^o illud cieatur. S«'d sic accij»iend«» prius nnlnra
tani non 6'i.s^ (|uani esse non suiit il»i oxtrema mutationis (juam
cauK<'l illa virtiis, nec illiid efHci n'(|uiril mutnri.

cj Sed (jui(l(jiii(l sil dc antecedente {{), consef/ttenlia non
proliatur; (iiiia (luaiido inter extrema nulla est distantia nu>dia,
8(vJ ipsa dicunlur praecis«» distarc latidnc extremoriim inter
se, taiila cst dislanlia «luantiim cst maius exlremum. — K.rem-
pluin : Deus dislal iii infliiitiim a creatura etiam suprema pos-
sil»ili, si <iu:< daretur, iioii proptcr ali^iuam distantiam itirdiatn
iiit<;r «'Xtrema, setl proplcr infiidlateni uniiis pxtremi. Iia con-
iradicloria iion distanl pcr ali^iua incdia, (|uia contradictoria
sunt imm«>diata, ila <iuo«l (|uanliimcum(iiie ))arum rectnlit ali-
(jiiid :il) iiiio (!xtremo, slalim est suli all(M'o; stnl distant pro-
jiicr ip.sa cxtrcma int«'r se. Tanta est i).nlur isla distanlia «luan-
tiiiii (;sl illiid cxtrcmuiii (iiind cst j>crrc<'lius: illiid «'st fitii-

d) C.onflrinninr : {\{\\\\ possc (dtalilcr su|M'r lcrminiim |h>-
siliviim liuius dislantia«' «^st possc supra dis(antiam, sive sujier
li:iiisitiiiii :ili iiiio cxlrcmo in aliiid cxtrcmum: erp) cx )H>Hiie
siipcr isiuiii traiisitum noii sciiuiliir infinHns, nisi .stHpiatur ex
possc ((»t:(litcr su|><'r terminum cius pnsitivum : taiis tifrmiiuitt
osl finitns; criro....

r) tjiiod iiulein <Iicilur Cinnmunitcr. citntradirlorin di-
.stnr(' in infiniluni, |M)tcsl sic intclli^ri. id est, indeterintnate;
• luia sicul null:i «^sl ita parv:i distaiilia (|u:ic non suniciat ad
contriidicloria. itii iiiilla cst ita ma^^nia. •'(lam si estn^t maior
iiiiixiiiiii pdssiliili. (luin ad illa con(rU(lictona m* exdMidani. Ksl
i;,riliir corum distiiiilia infinila, id <'hI, indrterininata a<l iiuaiii-

D Cf. 11 .1 1. (|. -' — IV. .1. 1 .| 1 II. ill,

214 Llli. 1. DIST. II. QUAEST. I. ET II. SECTIO II. ART. II. § 2.

cumque raagnam vel parvam * distautiam *. Ex tali enim in-
flnitate distantiae non secjuitur consequens de mfiniia potenlia
intensiva, sicut nec sequitur ad minimam distantiam, in qua
salvatur sic inflnita distantia, quod enim non sequitur ad an-
tecedens, non sequitur ad consequens.

254. (30) — Probatur Dei infinitas ex hoc quod est intelli-
gens distincte omnia. — Ostenso proposito per viam primae
efficientiae, per rationem Pliilosophi, quia illa prima efficien-
tia inlert infinitatem, sequitur secunda via, ex hoc quod est
intelligens distincte onmia, factibiliOj vel intelligibilia: ubi
arguo sic : a) Intelligibilia sunt infinita, et hoc aciu \\\ intel-
lectu omnia intelligente; ergo intellectus illa simul actu intel-
ligens est inflnitus: talis est intellectus divinus, ut supra pro-
batum est in conclusionibus de intelligere Prirai [n. 250].

Huius entliyraematis probo antecedens et consequeniiam.
■ — Antecedens sic: quaecuraque sunt inflnita in potentia, ita
quod accipiendo alterum post alterum nuUura possunt habere
flnera, illa orania, si .simul actu sunt, sunt infinita actu: intelfl-
gibiha sunt inflnita in potentia respectu intellectus creati; satis
patet; et in inlellectu increato sunt simul orania * intelligibilia *
intellecta actu, quae a creato sunt successive intelligibilia ; ergo
sunt ibi actu inflnita intellecta.

Huius syllogisrai maiorem sic probo, licet satis evidens
videatur: quia omnia talia acceptibilia quando sunt simul exi-
stentia, aut sunt actu flnita, aut sunt actu inflnita. — Si actu
finita, ergo accipiendo alterum post alterum, tandem possunt
orania esse accepta actu; ergo si non possunt omnia actu esse
accepta, si actu siraul sunt, sunt actu infinita.

Consequentiam prirai enthyraeraatis sic probo: quia ubi-
curaque pluralitas requirit vel concludit maiorera perfectionem
quam paucitas, ibi infinitas nuraeralis concludit inflnitara per-
fectionera. Exemplum: posse ferre decem raaiorera perfectio-
nera requirit virtutis motivae quara posse ferre quinque ; \deo
posse ferre inflnita concludit inflnitara virlutera raotivam. Ergo
in proposito, cum intelligere A sit ali({ua perfectio, et intelli-
gere B sit alia perfectio, nunquam idem intelHgere erit ipsius
A et B aeque distincte, ut duo intelligere essent, nisi perfe-
ctiones * illorum * duorum intelligere in illo uno eminenter in-
cludantur, et sic de tribus, et sic ultra de inflnitis.

I.II5. 1. DIST. II. n( Ai:.M. I. I.i U. MXIIU II. AIll. II. j^ Z. :ii'>

f^)iisiiniliUM" «'liaru «lc ipsa vnlUme, intelliffendi ar^ni^tiir
siciK (lt; intcUccln ct (ictn ar|.niltim osl: fjuia inaior |H'rf«*ctio
roiicliKlilui" * <lc {fi) ipsa * ratinm' intfllifjcndi «x piuralitate
illnniiii <jii(»niin ost ratio intclliL'-cii<li distinctc, (juia </|K>rlot
(|ii<)i| iticliKlul cmiiicnfcr jMM-Ccctioncs omniiim proprianim ra-
liomim iiilclli<zcn(ti, (((laniin (|(iaolilH>t socundum propriam ra-
lioiK-Mi ali(((iain |»orlccli(jnom j)(»iiil ; orjro * inniiilao (•onclinlunt
inlinitam (»cir(H-tioncm * yh).

h) Si;tu?t(li), iuxla islam viam dc intcllif/crr Primi ()ro[K>-
silum si(; ustendo: causa [)rima, cui .sc(!Untlum uitiiiuim suao
caiisililalis (;ausa socunda ali((uid ()crroctionis addit iii cau-
saiido, iioii vidoliir sola (»osso sinc sociiii<la ila [»»'rl'(vlum otro-
ctum causaro, sicut i()sa cum stx-unda, <(iiia causidilas .sola
[»riiiiae causao diminiila ost rcs[»(^ctu causalitatis amharum;
orp» si illiid ((iiod natum o.st esso a causa socunda ot prima
simiil sii miilto (HM-rcctius a sola (»rima, causa .secunda niliil
]MM-lcctioiiis addil [irinuKV. schI omnc (Inituin omni nnilo addi-
iiiiii a<l<Iil ali((iiain ()<M'icclionom. * non aiit(Mn finitum innnito
addiiiim addit :di((iiam j^orlirtionom *; <m-^m> lalis j)rima causa
osl iiillnila.

.\d ()ro[)osilum, notilia (•ui(is(iim((Uo oMocti nata osi iri-
•^Mii al» i[).so sicut a causa [)ro.\ima, »'t maximo illa (juac ••sl
risio siv(> intolloctio iiiluiliva; ori^o si dla ali(Mii intolloctui
iiicsl siiK* actiono ((ua(Mim<(iK' lalis ol»i(»cti, s(^d tantumiiiodo ox
viiliil<' altorius ohiccli (»rioris. <(iiod natum (*st osso caiiaa
s(i[)«Mior ros()octu lalis coj^niilionis, so(juit(ir tju^Ml iIIikI ol»io-
cliiiii su[»(Mius osl inlinilum iii c(»|znos(Ml)iliialc, (juia inlcrius
iiitiil sihi addil in co;.Mi(JScil»ilitato: tato obioctum suj>orius fsi
iialiiia [irinia, (juia ox sola jiraoscntia <'ius aj)(id intoll«vluiii
l*riiiii, iiullo alio <»l)icclo concausanlc, ost notitia (Miiu.^*uiiMjue
()l)iccli iii ini<'ll<'ctii <'iii.s, sicul j»r(»l»atur sujna in coik lusionibus
do intcllif/rrc Primi n. "^lSl; i;,Mlur niillum aliud inlolli^Mbiie
ali([iiid silti addil iii co^rnoMMbililalo; orj^o osl iiilinilum * in vo-
};:noscil»ilitalc ♦ sic, (M'iro ot in <'ntilalo, (juia ununnjuod^juo sicut
ad i'ssc so haltol sic ad cotjnosrihilitatcm, ox //. Mctitp/nis.

•2.V). (;M) _ Probatur Dei infinitas ex hoc qnod ipse in ra-
tioiie finis est bonum infinituin. Ti:iniv via r\ j>arlo /i«i.*

(d) \Vh(I. iii.

(/(1 NVnii. iri;n iiiliiiitiiti-in »'.>iiriiiiliiiit iiiriiiiti»

21() Llli. I. DIST. II. QUAEST. I. ET II. SECTIO II. AHT. II. § 2.

arguitur sic: Voluntas iiostra omni finilo aliquid niains i)olost
appetere et amare, sicut intellectus intelligere; et quoil j^lus
est, videtur inclinatio naturalis ad summe amandum bonum
infinitum; nam inde arguitur inclinatio naiuralis ad aliquid
in voluntate, quia ex se, sine habitu, prompte et deleclabiliier
vult illud voluntas libera : ita videtur quod experimur de actu
amandi bonum infinitum: imo non videtur voluntas in alio
perfecte quietari. — Et quomodo illud non naturaliter odiret,
si esset oppositum sui obiecti, sicut naturaliter odit non esse,
secundum Aug. De Lib. Arblt. c. 2? Videtur enim quod si in-
finitum repugnaret bono, quod nullo modo voluntas quietare-
tur in bono sub ratione infiniti, nec in illud faciliter tenderet,
sicut nec in repugnans suo obiecto.

Confirmatur ista ratio in sequenti via per simile de in-
tellectu.

256. — Probatur Dei infinitas, quia est ens eminentissimuin.
— QuARTA viA ex parte eminentiae arguo sic: a) Eminentis-
simo incompossibile est aliquid esse perfectius, sicut prius pa-
tuit: finito autem non est incompossibile aliquid esse perfectius;
quare, etc. — Minor probatur: ^ inflnitmn^ non repugnat
enti: * sed omni enti * finito maius est infinitum; quare, etc.

b) Aliter arguitur, et est idem: cui non repugnat infini-
tas intensive, illud non est summe perfectum nisi sit inflnitum,
quia si est finitum potest excedi vel excelli, si infinitas sibi
noii repugnat: enti autem non repugnat infinitas; ergo perfe-
ctissimum ens est infinitum. — Minor huius consequentiae,
quae etiam in praecedenti argumento accipitur, non videtur
a priori posse probari vel ostendi; quia sicut contradictoria
ex rationibus propriis contradicunt, nec potest per aliquid ma-
nifestius hoc probari, ita non repugnantia ex rationibus pro-
priis non repugnant, nec videtur posse ostendi, nisi explicando
rationes ipsorum: em autem per nihil notius explicatur; infl-
nitum intelligimus per flnitum, et hoc vulgariter sic expono:
Infiniium est quod aliquod finitum datum secundum nullam
habitudinem fnitam praecise excedii, sed ultra omnem ha-
bitudinem assignabilem excedit adhuc.

Sic tamen propositura suadetur: sicut quodlibet ponen-
dum est * esse * possibile, cuius non apparet impossibihtas, ita
et compossibile cuius non apparet incorapossibilitas: hic nuUa

MH. I. DIST. II. tjUAKST. I. KT II. .SKCTIO II. ART. II, !:i J. \ill

jippiin-t iii((;fi)j)OHsil)ilif;is, (juia dc luiumi* entis uou (*sl /initaSf
iicc ;i|)|)ai(!l (*x ratioiio Piitis ({U(j(l sit paasio co!iv«>r(iliilis ciiin
eiitc; altcrudi (iiiini istorum rc(juiritur ad rcpupiaiitiaiii i>i*ae-
ili(!tarn: passionos voro *priino*(«) cntis ot convortiliilos siitis
vidcntur sihi iiota<; iiu?s8<!.

rj Itcin sic suadeiur: innnituin suo iuoUa noii rcpuuMial
(piantilati, iil (;st, in accipicndo parlcm |>ost partern(i); crj^
ncc inlinitiim suo mcMlo rcpii<jnat cntitnli, id cst in pcrrcrtioiio
siniul css(Mi(l(j.

(■<-i) d) It(!m : si (juanlitas virlulis cst simplicitcr jicrli^ctior (juam
ijuanlitas molis, quaro cril j^ossibilis inlinitas iii iuole ot iioii in
rirlufef * Quod * si csl j)ossibilis, pst et aclu, sicut patct ox
ti-rtin ronelusOtne iibi sujira, d(? primitate effevtivi (n. 'i'M\.

r) Itcm, ijuaic intcllcclus, cuius obicctum »»st ens, nullam
invcnit r(!j)U<.riianliam intclli<.'cndo aliijuod infinitum; inio vi-
dctiir jicrlcctissimum intclliiiibilc^ Miruiii cst aiilcm, si milli
iiit(?llcctui talis conlradictio jiateiis fiat circa eius j^rimum ob-
icctum, cuni discordia in soiio ita lacilitor otlondat auditum;
si ciiim disconvenions statim i^ercii^itiir et otlcndil, ciir nnlliis
iiit(>lloctus ab intclli<.^Mbili inlinito naturalitor rotu^nt .siciit a
iioii convonionfc, imo * it;i * suum obicclum iirimum «bstriicnto?

257. — Explicatur celebre S. Anselmi argumentum. — For
illiid potftst cnloruri ilbi r;ifio .\nsclmi dc suhthio cogitattili,
Prosdl. 2. [n. 21.S/;|, ct infclli^^cnda ost «»ius (les<'riptio sic: I)eus
rst (/uo rogitato mnius co(/itari non potest,sine contraiiictione.
- Et (JIUhI ji(ld(Midiim sit sine contradirtione, palet; nniii iii
cuius co^ntationo {fj} includilm contradictio, illud «licitur noii
co;^Mtabil«', (juia tuiic simt duo cojritabilia oi)iHtsit;i nullo iikhIo
racioiifia unum co<.iit;ibilc, «juia noutrum dotoniiinat ;dttM-um.

(i) Surnmum c(>;xifabilc jiraodictum, sino contrmlictionc cssc
iii !••'. jirobalur primo dc rssc tpddditatiro : ijui:! iii tali it>'
}.iit:«l)ili suiiimo sumnio «juioscil * intolloctim *; orjro in ip«o
summo «»st ratio prinii obiccti inli»ll«vtus ♦croali, * .simIicoI «"n/iJr,
et li<j<' iii sumtno.

(1) Non «Tjjo iiiruiituiii prnprii , »«•«! prnfM-i f<...">f't>'r, i|iiiN .iii.«llilM«| i-«m.
titiiiiiiii «vst tiiviNihilc in iiiluiita>« |iart«'M |ir<>|i<trt: IiUmi ar. : i <- i'l d

iioii II ti |>ri>liatii)iii'i<, m-ii iit tiu'rai* tuanioHrM ufT<-ruiitur.

(«i) Waii. iiriiniif.

(tA K<1. \'i'ii. ro^iiitioiK'

218 LIB. I. inST. II. QUAEST. I. ET II. SECTIO II. ART. II. § 2.

b) Et arguitiir iiltra, quod illud sit loquendo de es,s,e exi-
stcnilae: quia sumrae cogitabile non est tantum in intellectu
cogitante; (|uia tanc posset esse, quia est cogitabile possibile, et
non posset esse, quia repugnat rationi eius esse ab alia causa,
sicut patuit prius in ,secunda conclusione de primo effectiro
[n. 230]. Maius igitur cogitabile est quod est in re quam quod
est tantum in inlellectu. — Non est autem hoc sic intelligen-
dum, quod idem si cogitetur per hoc sit maius cogitabile si
existat, sed omni quod est in intellectu tantura maius est ali-
quod cogitabile quod existit,

c) Vel aliter coloratu/r sic: maius cogitabiie est quod
existit, id est perlectius cognoscibile, quia visibile sive intelli-
gibilo intellectione intuitiva: quod autem non existit, nec in se,
nec in nobiliori, cui nihil addit, non est intellectualiler visibile:
* ({uod autem est * visibile est perfectius cognoscibile non vi-
sibili, sed tantum intelligibili abstractive; ergo perfectissimum
cognoscibile existit.

De differentia intellectionis intuitivae et abstractivae et
quomodo intuitiva est perfectior, tangetur dist. 3. et alias
quando locum habebit.

258. (33) — Probatur Dei infinitas ex eo quod non habet
causam intrinsecam. — Ultimo ostenditur propositura ex nega-
tione causae intrinsecae: quia forraa finitur per raateriam;
ergo quae non est nata esse in materia est infinita.

Haec ratio 7iihil valet: a) quia secundum ipsos Angelus
est immaterialis ; ergo in natura erit infinitus. — Non possunt
dicere, quod esse Angeli flniret eius essentiam, quia secundum
eos esse est accidens essentiae et posterius naturaliter; et sic
in prirao signo naturae essentia secundum se, ut prior, vide-
tur esse intensive inflnita, et per consequens in secundo signo
naturae non erit finibilis per esse.

b) Breviter respondeo ad argumentmn : nam quaeUbet
entitas habet intrinsecum sibi gradura siiae perfectionis, in quo
est finitura, si est flnitum, vel inflnitum, si est inflnitura. Si
ergo sit finitura, non per aliud ens flniatur.

c) * Aliter * arguitur: si forma flnitur ad materiam, ergo
si non est ad illam, non flnitur. — Fallacia est consequeniis :
corpus flnitur ad corpus, ergo si non est ad corpus, est infi-
nitura, ultiraura coelum ergo erit infinitum ; sophisma est

LII;. I. DIST. II. nlAKST. I. KT II. SKCTIO II. AKT. II. S -• -••'

/// 1'lujsir., (jiiiii siciit |)riiis cori^us in se fiiiitiir qiiarii flniyliir
|>(>r filiiiil coipiis, itti loriiui liiiitu iii si? priiis (iiiitur, ({uia *sci-
liccl * cst tjilis iijitiini iii cntilnis (jiiyc (liiitiir, (|uani niiiutur
j)(;r iMutr^riani; liaiii .s(>cuii(lu liiiitus j)rucsiiji|M)nit j^riruaiii o(
noii caiisut t':iiii; (•ii.'-o in j)i"imo si^rno nuhira« <^l «»sseiilia .\n-
^cli (iiiitu; (!r^'o iion llnihilis j)cr esse ; crj,^) in secuinlo si^nio
ijoii (Iniliir j)or fssa.

il) IJrcvitci' (lico iinuin jiroj^ositioncin, (jiKMi (jiiaocuriKjUO
csscnliu ul)solul(! (initu in S(« (vst (liiitu, iit jirucinlclli-.Mtiir onini
coiiij)urutioni sui \^n\ uliuin e88(3ntiain.

'*7)\). (U) — Epilogus. — E.\ j)rac<lictis j)utcl siA\\\'v) iintiL'-
slioiii.s: nuni aj c,\ pri)no (i)-tindo huhctnr (JIK.mI uli(jii(Nl cns
f»st sirnpliciier p)'inmui trijilici j^rimitulc, scilicel ofHcicnliao
|ii. 'i'Z[ \ (liiis ^n. '.^:}:)| ct cininciitiuc (n. 'Z'M], ot ita siinj)liciter
|)iimiim (JU(m1 cst imjK)ssil)ilc ulitjnid cs.s4' j)rius n. *.^:{*2j; cl in
lioc jirohutum cst css(! {\t' I)co ijiiuntiiin ad j)roj)iiotatos vesjte-
ctifds l)ci uil (•rcaturum, vcl iii (jnunlum (lctcrminat rcsj)Oclus
ot (lcjM-ndcntias croaturarum ud ij)sum.

I>) K\ secnndo nrlicido liul)elur (juudrujilici via (JIkhI lilud
j)rimum cst infiniluni : j)rimo vidclicct, (juia j)rimuiii cfjh iens
|n. 'iWi\: sccundo, ijiiiu jnimiini cnf/noscens omiiia co^riiosci-
liiliu |ii. iol, ot j)idj)tcr sccundum viam jiracmittchantur con-
cliisionos (juutuor dc inteliiffoe Priini (n. '.^45 so(i(|.(: NM'tio,
qiiiu finis iiltimtis [n. '.^55] : (juaito (juiu eminetdissimum n. '^Ti^S].

r) luxtu p)ii)Kinf riinn cxclusu csl (juucdam viu iiiutilis ile
rri'nlione \\\. 'i7h\ . Iiivlu senontn))) taii^ittir alia viu dc perfC'
ctione priini ul)iecti in iiitcllic-il)ilitute(^»)- luxta f/imrttnn ox-
|)oiiiliir rutio .\nsc|. Prosolof/. II. do ifuo mnins eogiliwi non
polesl (n. 'ih'\. ritimo c.\cltiditur via iniililis ox itnmate-
liitlitnte inCcroiis infinitatein \\\. 2.'»S).

d) llu(|uc \\\\\\:v conclitsioncs duoruin ^>7/rM/o/viiii priiioi-
|iuliiim sic: uMijikmI ciis trij)licitcr jirimiim in onlibus o\isti( in
M-lii: i-<tii(l tiij)licitcr j)riiniirn iii cntilitis ««st innniluin; eiyo
diijiioil mliniluni cns uciii cxistil. Kl iri Iuh- jiniUUum

• sl esse do Dco ijiiuntuni ud illnd ulisiiltilum i|uinI i>st |iriinum
jxMlcctioiic oinnium u nohis concoi»lil>iliiini do Dco, sicul dioMur
'i. disl. il pcr consc(juons jirotiattiin ost ««hso iMiin (|uanlum

(fi Kil Vcn. int«*llif;i'iitc.

220 LIB. I. DIST. II. QUAEST. I. ET II. SECTIO II. ART. III.

ad conceptuin porrcctissirnum conccptibilciii vel i)Ossil)ilcrn a
nobis hal)ei'i de Deo.

Artigulus III.

SOLVUNTUR ARGUMENTA PRINCIPALIA 1. QUAEST.

260. (•'^•'>) — Solvitur arg. I. — Ad 'primum argurnenturn
huius quaestionis principale [n. 207 «| dico, quod causa infi-
nita activa ex necessitate naturae non conipatitur sibi aliquod
contrai^ium, sive sit ei contrarium tbrmaliter sive secundum
aliquod quod convenit sibi essentialiter sive virtualiter, sive
secundum rationem efiectus sui quem virtualiter includit; utio-
que enim modo impediret quodlibet incompossibile suo effectui,
sicut argutum est prius: Deus autem est libere et voluntarie
agens respectu omniuin quae sunt extra ipsum, et ideo compa-
titur malum.

Listantia. — Gontra : numquid Philosophi ponentes Deum
agere ex necessUate naturae non ponebant esse aliquid ma-
lum in univei^so? — Respondeo, sicut patuit [n. 246 6] probando
Deum esse agens per cognitionem, noii potuerunt salvare ali-
quod malum posse fieri contingenter in universo, * si primum
agens agat necessario *, sed tantum * cura * {a) unus ordo cau-
sarum produceret aliquod quod esset receptivum alicuius per-
fectionis; alius ordo de necessitate produceret oppositum illius
perfectionis, ita quod illa perfectio * non * {b) posset tunc induci
concurrentibus caiisis oinnibus, licet absolute productum ab ali-
quibus, consideratum secundum rationem suae speciei, esset
receptivum illius perfectionis, cuius oppositum necessario eve-
nit. — Quid autem Philosophi possunt dicere de libero arbitrio
nostro et malitia moris, dicendum est alias.

261. — Solvitur arg. II. — Ad secundum [n 207 b] dico, quod
consequentia. non valet. — Ad probationem consequentiae dico,
quod non est sirailis incompossibilitas dimensionum. in replendo
locum et essentiarum in siinul essendo; non enim una entitas sic
complet tolam naturam entitatis quin cum ista alia enlitas possit
stare: hoc autein non debet intelligi de repletione locali, sed quasi

ia) Wad. quod.
[b) Wad. quae.

r,lH. I. f)IST. II. (JUAKST. I. KT II. SECTIO 11. ART. Ili. 2*21

(;(Miirnorisiijjitioiie («sontiali ; so<l tina ilirnensio repl«*t ouriKh^iii
l<MUMi s<>(-iiii(linii ultiinuin LM|)a(-italis Hua(>, et i(l<>o aliud n(jn
potost ossc ciiin co r('j)l<'ris J(KMirn; h(h\ I)»mi«* jK)ss«»t »'h-s«« cuni
ot) aliiid corpiis iion repJfinK lociini, ita *{ii(nI iiiia <>nlitas^ simul
|)ot(,'sl ossc (iiin alia, sicut jiossot n^siMN-tii It»ri cuiii coriior^
rcplontc lociiin aliinl corjius osk<.' iion icploiis l(K-uni. Sirni-
litor alia consequcnlui iion val<!t, <|uia corpus inflnituin si
essol curn alio, llor'ol t^jtuin rnaiiis utnMpic ratioiio (lirncnsioiiuin,
iliiia (Iiiiionsion(.'s aIt<Tiiis cor|K)ris «?sseiit aliao a iliiiioii^ionihus
cor|K)ris inflniti cl oiusiI<Mn rationis ciiin ois, <'t iiloo totiirn
maius ossof, j)i<)|»t«>r divoi-sitat^'!!! dinioiisioiiuin. «'t toturn non
Miaiiis, (|iiia diiiKMisio infinita noii polost <'.\codi. Hic aut«Mii
lola iiuantitas iiiniiita<! pcrtoctioiiis nullani rocipit additioiioiii
in lationc talis (|uantilalis ox cooxi<tciifia :iliriiiii>. tjnifi s.(Min-
diiMi lal(Mn (]uaiititatciii.

iiVi. (;*•') — Solvitur arg. III. — Ad Ifrtium aiyurnontuin
fn. 207 ("1 dico, (juod consequetitin noii valot, nisi illu<l i|u«Ki
d<>nioiistratur iii aniecfdcntt', a i|u<» alia soparaiilui', sit (Ini-
hini. - K.vcinpiufn : si «issot aIii|U(Ml ^(^/ infliiitiiin |k r iinp(j«-
siltilc, et corpus iiifiniluni rcplcn^t illiid iit/i, nou s^^ijuei-^Mur: Uoc
corpiis ost liic, ila ijuod iioii alibi; orjjo (>st niiiturn s«'cunduni
ul)i; (|uia ly /lic noii domonstrat iiisi iiiflnituin. Ita, siMMindum
IMiilosoplium, si iiiotus «\ssot inflnitus, ot t«>iiipus iiiflnitum, nou
sc<juilur: isto motiis est in hoc tomiM)ro ot iioii in alio; or^o
«'st lliiiliis s^^iundiini lompus. Ila ad propositum, o|KM'tot pm-
Itarc illud (|U(mI doiiionstralur |M>r Ikh- os.s«» llnitum. (JikkI si
assiiiiiatur, potitur conclusio in praomissa.

.'(»:{. - Solvitur arg. IV. — .\(l ultiniuin [i\. "^OT ti\ dico.
(|ii()d IMiilosopliiis iiil<'rt )nnreri in non tem/tore ox hoc anlo-
ccdoiiio. (|U(jd i)oti'nlia infinitn csi in utngnitudine, et intol-
lii^it iii cons(^([Ucntc moveri pruprie, ut distinvruitur conlra
iiiulntionem, ot Ikm' modo coiusequens iiiclutlit cnnlradiclionorn,
et etiain anlecedem, socuiidum «'um. OiiJ»!'^''»* nutom loneat
liao<- conseqnentia, sic doclar"o: si osl inflnita |K»t«>ntia ol aj^it
' \ necussilale nnlurae, rv^o ajrit m non trtitjhire. (Juia «i ajjat
in tcmporo, sit illiid ti>mpus A, et accipiatur alia virtus llnit;!,
i|uac u>;at iii t<>inporc linito, et sil illud tcinpus B; .ui^mon*
lciur aulcm virtus llnita s«>cundum pi"o|Kirtionoin illam. «juat»
I R ad A; pula si A est c(>ntuplurn vol rmll«vuplum ai!

222 LIB. I. DIST. II. QUAEST. I. ET II. SECTIO II: ART. III.

B, accipiatur viftiis (juae sit centupla vel inillecupla ad il-
laiu virtutem finitaui datani; ii^itur illa virtus sic autruinen-
tata movebit in A tempore, et ita illa et infinita movebunl in
ae(|uali tempore: quod est impossibile, si virtus infinita movet
secundum ultimum potentiae suae et neccssario. — Ex hoc
igitur ({uod virtus illa est infinita sequitur quod si agat ex
neces8i1ate natuyae, agil in noii tempore. — Ex hoc autem
quixl ponilur in anfecede?ite, qu(^d est in magniiudine, seqiutui
quod si agat circa corpus, quod proprie moveat iliud corpus,
quia virtutem in magnitudine vocat Philosophus virtutem
eoctensam per accidens. Talis autem si ageret circa corpus,
habet partes illius corporis diversimode distantes respectu eius:
puta unam partem corporis propinquiorem et aliam remotio-
rem; habet eliani resistentiam aliquam in corpore, circa quod
agit, quae duae causae, scilicet resistentia et diversa approxi-
matio partium mobilis ad ipsum movens, faciunt successionem
esse in motu et corpus proprie moveri. — Ergo ex hoc quod
in antecedente illo ponitur virtus in magnitudine sequitur
quod proprie movebit, et ita iungendo ista duo simul, quod
est infiniium et in magnitudine, sequitur quod proprie mo-
vebit et in non tempore, quod est contradictio.

Sed istud non sequitur de virtute infinita quae non esi in
magniiudine, ipsa enim licet in non tempore agat, si neces-
sario agat, quia hoc sequitur ad infinitatem, tamen non proprie
movebit, quia non habebit in passo illas duas rationes suc-
cessionis. — Non igitur vult Philosophus quod inflnita potentia
proprie moveat in non tempore, sicut argumentum praetendit;
sed quod infinita potentia in magnitudine proprie moveat et
non in tempore, quae sunt contradictoria. — Et ex hoc sequi-
tur quod antecedens includit contradictoria, scilicet quod vir-
tus infinita sit in magniiudine.

Sed tunc est dubitatio: cum potentiam motivam ponat in-
finitam et naturaliter agentem, videtur sequi quod necessario
ageret in non tempore, licet non moveat in non tempore; imo
tunc nihil movebit proprie loquendo. — Et quod hoc sequatur
patet: quia istud prius probatum fuit per rationem potentiae
infinitae necessario agentis. — Respondii Commentator, XII. Me-
taph., quod praeter primum movens, quod est infinitae potentiae,
requiritur movens coniunctum potentiae finitae, ita quod ex

LIH. I. 1>IST. II. Of'AEST. I. KT 11. SECTIO II. AKT. III. '.ti^i

piiiiKt iiiovfiiN' sit infinitas motiis ot ex wcuiido sit sitccessio,
(|iKJsi ;ilit('r iioii j)oss<»t «'sse successio nisi concurreret illuil
iiiovens niiitiiiii. ((uia si soliiin iiiflnitMiii a^eret, a^erot iii uon
/t'inj)()r(!.

Istuil improhtibilni- disl. H. ((, iiji.. iihi in hoc ar*;u«'lur
coiitra Pliilosoplios, i{ui poniint Priniiim a^^ere ex nevessilate
(|iio(IIilM't (|uo(l iiiinicdiatt' a«j:it. — Sed (Miristiaiiis iion est ar-
{^umciitum (lilllcih', ((uia dicunt l)oum confi/if/entrr aj^'ere; ipsi
ciiim jiossuiit lacililer resjM^ndcic. (iiiin * lic-t * virtus inlliiila
/icces.sfirin a^fciis a^'at scciindum ullinium siii. ct ita iii non
tciiij)orc, (juid(juid immcdiatc a^nl, iion tamcii virtiis iiilinita
conlinijcntcr ct liberc a^^ons; sicul cnim iii jH^testate eius esl
^•.(erc ct noii a«:ere, ita in j)otcstalc cius ««<t af^ere in lempore
el atren; in non tetnpore ; el ita lacile est salvare Primiim
movere corjius iii tcmjiore, licet sit iiillnitac i^otentiae, (juia
iioii ncccssario auil secundum ultiiiiiim j)ot«Mitiae suae, (jiiaii-
tiiiii scilic«jt j)Ossct a};ere, ncc in laiii hifvi tcmj>ore in (|Uo
hrcvi posset ajrere (a).

(ri) Wnd. iii <|ii<> l)r<-\ii>ri ikjm po.ssot ui;i*re.

QUAESTIO III.

2()4. (1) — Proponitur quaestio. — Quaeritur lertio:
An sii tanium unus Deus?

2()5. — Argumenta principalia. — Et (|uod non arguitur:
a) I. nd Corinih. VIII. v. 5: Siquidem sunt domini muJti
et dii inidti (1).

b) Item sic: Deus est; ergo dii sunt. — Probatu7- conse-
quentia: quia singulare et plurale idem signiflcant, licet dif-
ferant in raodo signiflcandi; ergo includunt idem praedicatum
proportionaliter acceptum; ergo sicut singulare includit singu-
lare, ita plurale includit plurale. — Praeterea secando, quia
sicut Deus est quo maius cogitari non potest [nn. 218 et 257],
ita dii sunt quibus maiores excogitari non possunt: illa autem
quibus maiora cogitari non possunt sunt in effectu, quia vi-
detur quod si non essent in effectu, maiora possunt eis co-
gitari (2).

c) Praeterea, omne ens per participaiionem reducitur ad
ens tale per essentiam: sed individua in quacumque specie
creata sunt entia per participationem, alioquin non essent
multa; ergo reducuntur ad aliquid tale per essentiam; ergo
est aliquis homo per essentiam et aliquis bos per essentiam:
sed quidquid est per essentiam et non per participationem est
Deus; ergo, etc. (3).

d) Praeterea, plura bona sunt raeliora paucioribus bonis:
sed quaecumque meliora sunt poncnda in universo; ergo, etc. (4).

(1) Vid. sol. ad n. 278.

(2) Vid. sol. jid 11. 279.

(3) Vid. sol. ad n. 280.

(4) Vid. sol. ad n. 281.

UH. I. niST. M. QUAEST. III. 2*io

'^CA'). - Coiitra : UtuUT. VI. v. 4: Audi hvnel : DotninuA-
Driis luus uuus c.sl. Et Isaia»* XLV. v. .'): K.rhfi me non
esl Deu.s.

207. (2) — Alioriim opiniodj. — in isi.i f/tuieslione nm-
clusio pst c<M'tu ; s«xl dicuiit alif/ui f|U(xl liacc conclu.sio iiijh
est dernonslffihilis, stMl taiituiii nccepta per fiderii. — El ad
hoc (i) * habetur * auctorilas Hahbi Moysi, lil». '*>. c. 0., <iuo«l
unikis Dei accepta est a Lefre.

0) Hoc etiam arf?uitur per ffitionem: (juia si prr ratioiuMii
uaturalem j^os.set co^MUjsci Deuin esse unicum, erjro |wjs«i<'t na-
tiiraliter cof.rnosci iJeum ex se ess»; singulfirem; erp) |x)sj«et
co;.rnosci iiaturaliter singulffritds Dei et essrntia hei ut sin-
^Milaris: (juod lalsum est et contra pracdicta iii (luaestione lie
subiecfo Theolftgifie (2).

20H. - Divisio. — Vidctur tamen «jikmI ista iinitas (a)
possii rntio7ie naturfili osteiuli; «,'t ho<- sumendo viain primo
ex infinilo i7itellectu \\\. '■iiV.)]\ .s<x:undo (;x infinita voltmtate
(n. 270j: tertio ex i7ifinita ^on/Ya/^ [n. 271]: (juarto ex ratioiie
infinilae potentine [ n. 2721 : (piinto ex ratione infiniti * sumpli *
fihsolule [n. 273]: sexto ex ratioiu' neresse esse f n. 274] : seplimo
ex ratione oinnipote^itine ii. '21')].

2(51). — Demonstratur unitas Dei ei ratione infiniti intelle-
ctus. -- Phima via t'.\ parto intellectus i n/i ni t i .iffimluv itriinu
sic : aj Intellcctus intliiitus cojj^iioscit ijuodcumnue inlelli^Mhile
perlectissime (juaiitum (»st inl('lli}.MbiIe iii s<»; crj^ si .sinl duo
dii, sint A et B. A (Myo cof^iioscct B iMM-fectissinK;, ((uanlum sci-
licct B (^st co};noscibile: S(hI hoc esl impo.ssihile. — Probntio:
<|ui:i aiit c()}:noscit B per essentinm B, aut non. — Sinon^ei
B cst cofjfiioscihilc |)er es.sentiam, er}.'o A non coj^Mioscit B |H»r-
li'ctissimc, (juantum scilicet B est co^ni()s«.-ihile; nihil enim co-
I^Mioscjbil»' |«'r (vsscntiam jierrecti.ssimc cof^noscilur, uisi co^jiio
scatur jier (?ssentiam suam, vel per ali(|iiid pcrreclius inclu-
deiis (»s.sentiam siiam * |)errcclius * (juam ipsa sit in s»»: ••jwen-
lia autcm 6 in nullo {^ertectius includitiir (juam in B, (|uiu
liiiic B iion esset iJeus. — «S* nutem eogm ' B /x'»* t*.«-

se7tlin7n ipsius B, er<.r<» nctiis ipsius A «'sl jiu>u iior iKiturnii-

r2) C,(r. putiiiti d. :(. (|i|. 1. (<t 'J.
{(i) WhiI. vfriliia.

TOM. I. li

226 LIB. I. DIST. II. QUAEST. III.

ter essentia ipsius B, et ita A nori est Deus. — Quod aulein
actus ipsius A sit posterior ipso B, proijo: quia omnis actus
cognoscendi qui non est ideni obiecto est posterior obiecto;
ne({ue enini prior, neque siinul natura est actus curn obiecto
alio ab actu, ({uia tunc actus posset intelligi sine obiecto, sicut
e converso.

Si dicas quod A intelligit B per essentiam ipsius A, quae
simillima est ipsi B, sic (juod A intelligit B in ratione speciei
communis ipsi A et ipsi B; contra: neutra responsio salvat
quod A intelligat B perfectissime, et per consequens non est
Deus, quia cognitio alicuius in simili tantum, sive in univer-
sali, non est cognilio periectissima et intuitiva ipsius rei in se,
et ita non cognoscit B intuitive et perfectissime, quod est pro-
positum.

b) Secunclo ex parte intellectus arguitur sic: actus ali-
quis * intellectus '' non potest liabere simul duo obiecta adae-
quata : A est obiectum adaequatum suae intellectioni, et B es-
set adaequatum eidem, si * idem A * posset inlelligere B; ergo
impossibile est quod A intelligat unica intellectione simul per-
fecte A et B. — Si A habet duas intellectiones realiter distin-
ctas, ergo non est Deus. — Maior patet, quia alioquin actus
adaequaretur alicui obiecto, quo subtracto, non minus quieta-
retur potentia et adae({uaretur, et ita frustra esset tale ob-
iectum.

270. ( 3 ) — Demonstratur imitas Dei ex ratione infinitae vo-
hintatis. — Quantum ad secundam viam arguitur sic:

a) Voluntas infinita est recta; ergo diligit quodlibet dili-
giJDile quantum est diligibile. Si igitur B est alius Deus, est
diligibilis in inflnitum, cum sit bonum infinitum, et infilnite a
volutate potente sic diligere; ergo voluntas A diligit B infinite:
sed hoc est impossibile, quia A naturaliter plus diligit se quam
B. — Probatio: quodlibet enim naturaliter plus diligit esse
suum quam esse alterius, cuius nihil est ut pars vel effectus:
A autem nihil est ipsius B, nec ut pars, nec ut effectus; ergo
plus diligit A se naturaliter quam ipsum B: sed voluntas li-
bera, quando est recta, conformatur voluntati naturali, alio-
quin voluntas naturalis non esset seniper recta; ergo A si
habet voluntatem liberam rectam, actu elicito plus diligit se
quam B; ergo non B inflnite.

I.II'.. I. DIST. II. QirAKST. III 227

h) Secundo sic do rolfuUalc: iiut A (ruitur B, aut utitur.

— Si ulilur eo, er«?o A lialtet voluiitatiTii inonliiiatain. — Si
/rnitur B et Iriiitiir A, er^^j A est beatus in duolms obiectis,
(jiioruiii iieiitruMi (Ifprndet ah alio, «juia sicut A est licatus in
se, sic et iii B: s«((l conse<iuens est iiiipDssiliiN', (juia iiihii |Kjte8l
ess«' l)«'atiini actii in «luohiis obiectis Ix^atiflcantibus totalibus.

— Prohatio : quia, * utrolibet * eoruin (iestriict(j, niliilominus
esscf b<;alus; er}^n) in neutro est beatiis. — Videtur •'tiain ra-
tioiKibile rjufxl * illud (jikmI (|ui«"tatur * totaliter iii uiio obieclo
a(l:i('<jiiiito non i^ossil iii obiecto alio (juiefari.

H\. (M — Demonstratur unitas Dei ex ratione infiniti boni.

— !)•■ TKHTIA viu, scilicel dc ratioii»- infinili honi, ;ir;:uo sic:
\'o|iiiilas ordiiiata jjob'st apj^etere niaius boniirn et nuiiris aina-
ic iiiaius bonuin: s<>(l jiliira liona iiidiiita, si sint j)ossibilia,
j)liis boiiitatis includiint '(jiiain uiiiiin iiiHnitiini; er<jo voluntas
ordiiiatc jiossci plns ainare i)liir;i boiia innnila qnain uiiunj, et
l»ii <;onse<ju<'ns in iiiillo iino bono iiilliiilo «jiiieturetur: s»»»! boc
est contni rntioncin iKHii, (ju<jd sil infinilum et non ijuietati-
viiiii ciiiii^libct voluntatis.

272. — Demonstratur unitas Dei ex ratione infinitae poteutiae.

— Oiiaiituiii ad (jUARTAM viain, scilicet de infinita potentia,
;u>Mio sic: — aj Non jjossunt es.sc (ln;i<' causa»' totab's »'ius4leni
('llcctiis in eod<'in ordiiK; caus;i«': s<'d infinita i»olentia esl causa
lof;ilis r<'sj)('clu ciiiuslibet <'ll't'ctns in ratione j^riinae causae;
eiyo nulla ali;i jiolciitia j)olcst cs.se c;iusa in ralion«» «^ausae
jdiiiiac r«»si)<'ctu alicuius <'ll«'ctus, et ita iiulla alia est causa
iiiliiiila in jiolenlia. — Primain propositioneni proho: (juia
liinc ali«jui«l «»sset c;ius;» ;ili(Uius. a «juo illud iion «leix^iub^i-el.
Prohalio: a iiiillo ali(iuo dcjiciKb'! «?sscnlialit<'r, «juo non exi-
slente, niliilomiiius ««ss^^t: sc«l si C IkiIm^I dmis irausas lotales A

• ■( B, el in ('(xleiii ordiiK» c:ius;i<', ulrolilM'l eorum non exislente,
iiibilominus esset ijisuni G ab altero eorum, (|uia non existente
A, iiiliilomiiiiis cril C ;di ij)so B. ct non existente B. nihilomi*
iius crit ipsum G, iliii;i ;ib iji^o A.

fjj iu.xla idcm ar}.ruitur «le unitate cuiuscumiiiu» prtmt m
(jiuiciiiiKjiic j)riiiiilal<< j)ra«><licta [n. 220] ; nihil enim • '<m

«'Xccdilur ;i duobiis jniiiio ijisuni «'Xc«Hl«'nlibus; el nihii fimium
cssciiti;ililcr ordinatur ad duos j^rinios lln«'s; e«9i»l enim »h-

• jiiid ;id liiiciii. (jiio iioii cxisl«>nt«>. iiihiloinmus essi^l (Initum, ut

228 LIB. 1. DIST. II. QUAEST. III.

prius arf?iiturn est ; et esset aliquid excessum essenlialiter ab
aliquo, (quo (a) ) non existente, nihilominus haberet essentiale
excedens, quo raensuraretur essentiahter et a quo acciperet suam
perfectionem essenlialiter: quod est impossibile; ergo impos-
sibile est ahcuius flniti duos fines priraos esse vel duorura ex-
cessorura aliquorum duorum finitorum alicuius excessi duo
priraa erainentia esse [b).

273. (5) — Demonstratur unitas Dei ex ratione infiniti ab-
solute. — De QUINTA via dico, qiiod infinitum absolute non
potest excedi, et arguo sic: quaecumque perfectio potest nume-
rari in diversis * plus perfectionis * (c) habet in pluribus quam
in uno, sicut dicitur VII. De Trin. c. l ; ergo infinitum in
pluribus oranino numerari non potest,

274. — Demonstratur unitas Dei ex ratione entis necessarii.

— De SEXTA via primo arguo sic: a) Species pluriflcabihs in
individuis non determiriatur ex se ad certum numerum indivi-
duorum, sed quantum est ex se compatitur inflnitatem indivi-
duorura, sicut patet in speciebus oranibus corruptibihbus; ergo
si ratio necesse esse sit pluriflcabihs in individuis, non delermi-
nat se ad certum numerum, sed compatitur iiifinitatera quan-
tura ex se est: sed si possent esse infinita necesse esse, sunt
infinita necesse esse [n. 231]: conseqiiens est falsura ; ergo cm-
tecedens ex quo sequitur.

b) Secundo arguo sic iuxta istarn viam: si sunt plura
necesse esse, aliquibus perfectionibus realibus distinguuntiir. —
Sint perfectiones iste A et B. Tunc sic: aut ista duo distincta
per A et B sunt formaliter necesse esse per A et B, aut non.

— Si non, ergo A non est formalis ratio necessario essendi,
iiec B; ergo per consequens nec includens A est * necessario
primo * (c?), quia includit ahquara entitatera quae non est neces-
sitas formahter essendi, nec necessaria ex se. * Et ita per con-
sequens de B *. — Si autem iUa sint formaliter necesse esse
per A et B, et praeter haec utruraque est necesse per iUud in
quo convenit unura cura aiio, ergo utruraque habet in se duas

(a) Deest in Ed. Ven.

(b) Ed. Ven. : aliorum duorum finitorum.... aliquorum duorum exces-
sorum.

(c) Wadd.: plures perfectiones.
{d} Wad. necesse esse.

LIH. I. DIST. II. yr-ARST. III. 22t>

raliofies, ijii5»nifi) iitraqu»» Ibrrnalitor f*st nocessc ossp: HOi\ hoc
est irii|)Ossibilf', (juia noiitra illaiiirii inclurlit altor-am ; uli-;«lil»et
i}.'-iliii- illarurii circuinscriptii, ossot tal<^ in»cps.se esse \)er roli-
(juarn, «'t ita (;ss«'l ali^juid forinalitcr nccosse osso per ratiunom
aliriuain, (|ua circurnscri|)ta, nihilornirius osset ri(^(^so osse: •luod
esl iiMi>ossil)il(;.

'-iT."). ( ti ) — Demon.stratur unitas Dei ei ratione omnipoten-
tiae. — 1)0 SRPTIMA via, scilicot de omiiijtotenlin, vidotur (juod
illa non sit jior rationorn natiwalcni dcrnonstiahilis, rjuia omni-
potciitia, ut alias jiatchit (1), iioii jjotost concludi rationo natii-
rali, nf cot/iolici rrcdnni nrrfnipnteiitinin, ikk^ concluditnr cx
rn tioiic infinilac itntenti.at;.

Tanion ox omnipntentia crodita aivuilur sic |)roiM3situiii :
aj Si A cst omnipotons, or^'o j^otcst Cacon,' circa (juodciinKiue
aliud ipsuni essc vel iion osse, ot ila poss<»t dcstruorc B, ct ita
flcrcl B iiullipotons, orj^o B non ost l)(nis.

Is/a /•ado non valot, (juia B iion est obiccturn oinniiM")tcii-
liac, sicul (iiiidaiii i(»spondcnt ad cam, (jiiia omnipotontia pro
obiccto rospicit possibiie * cnntinf/rns * : B aut(Mn ponebatur ne-
cossarium siciit A.

h) \(\po cx omnipntcntia crodifa arfjuitnr aliter sic, docla-
rainld rationcm Riclinrdi, //. Dr Trin. c. ull.: Omnipotons siciit
su(» vfllc i)f)tost prodiicon; oriuK» possibilo, ita suo iiolle jiotost
iiiipcdiro vel d(»struore omne possibilo, si iam habot oss«'. A
ory:o omnia possibilia potcsi suo v(»llo in csso pr-oduccro: noii
aiifcm cst noc(>ssc (juod B vclit omnia illa (^ssc, S4»d j^oti^st
iiollc ill:i ossc (luac A viilt. (jiiiu voluiifas B sc lialM't conlm-
j.(ciil«r ad illa (jiiac viill A, sicnt voluntas A ad illa (piao B
viiif. si csl l)«»us. Si aulciii B nolit illa csse, or^t) nullum o(v
riuii cst; i^Mtiir si sunt diio omnipotontcs, utcniuo illorum fa-
coi-ct altoriim nulliiM)tcntom, iioii «lostnKMido illum. so<l racioiuio
vcj jirobibcndo pcr suiim nolb? osse volitorum ab alio.

ijnnd si diras somniando, (luod concordant in voluntato
sua. (juamvis dc Ikm- niilla sil ii(^cos.sitas, s<nI «luasi fccorunt
pact;! * do concor*ilil«'r volondo *, adhuc prnho, «juod noulor
eonmi «M-it omniiM)tcns: narn si A cst omni|)oton8, ijolost pm-
(liiccro siio vcllo «lUodcuriKiuc aliud |M)ssibilc voliluiii a so. Kx

(1) d. 42. — Qtindlih. q. 7.
(ni Wiul. pnsnihilc.

230 LIB. I. DIST. II. QUAEST. III.

hoc sequitur quod B nullum eorura potest producere suo velle,
et ita non est omnipotens. — Quod hoc sequatur, patet ex
quarta via [n. 272], quia impossihile est duas causas esse to-
tales unius effectus, quia ex quo causatus est ab una, impos-
sibile est quod sit ab alia.

276. — Aliorum argumenta. — Argumenta quaedam alio-
7-um ad conclusionem praedictam nolo hic adducere, quibus
non oportet inniti, quia sunt solubiHa et aeque forsan conclu-
dentia unum esse Angelum in una specie, si Angelus est sim-
plex in essentia sua; aut si concludunt, non tamen ex natura-
Uter nobis notis; nec oportet illa adducere ut solvenda, quia
noii sunt contra conchisionem quam teneo.

277. ( "^ ) — Refellitur opinio n. 267 exposita. — * Ad ar-
gumenta tunc, et primo * ad illa quae sunt pro alia opimone
respondeo: ad aucioriiatem Rabbi Moysi dico, quod *Deum es.se
unum creditur in Lege, quia * populus ludaicus fuit rudis et
pronus ad idololatriam, * et * ideo indiguit instrui per leges de
unitate Dei, licet per rationem naturalem posset demonstrari.
Ita etiam acceptum est a Lege qiiod Deus sit : Exod. c. III.
V. 14: Ego sum. qui sum ; et Apostolus Ad Hebraeos c. Xl.
V. 6, dicit quod oportet accedentem ad Deum credere qula
est; et tamen non negatur Deum {esse {a) ) esse demonstrabile;
ergo pari ratione negandum non est posse demonstrari Deum
esse unum, licet acceptum sit a Lege.

IUa etiam quae possunt demonstrari utile est corarauni-
tati tradi per viara auctoritatis : et propter negUgentiara com-
munilatis in inquirendo veritatem, et propter impotentiam intel-
lectus, et propter errores inquirentium per demonstrationem,
quia veritatibus suis multa falsa perraiscent, ut dicit Aug.
XVIII. De Civii. Dei, * c. 41 *, et ideo quia siraplices sequentes
tales demonstrationes bene possent dubitaie, cui esset assentien-
dum, ideo tuta est via et facilis et coraraunis, auctoritas certa,
quae non potest fallere nec falli.

b) Ad secundam rationera de singulari dico, quod ahud
est singularitatem esse conceptam ut obiectura vel ut partem
obiecti, aliud est singularitatem esse praecise modum con-
cipiendi, sive sub quo concipitur obiectum. — Exemplum:

(o) Deest in Ed. Ven.

IJIJ. I. DIST. 11. (JIIAKST, III. Z.ii

ciim (lico, plurale (est singu/nre (a) ), ohificiuiu coijcftpluiu <>st
|)liirolitas, H(h\ iiiodus coi)ci|)i<>n(li, id ost intNliis suh i]uo con-
cipitur, ost sirijruhiriias. lu» iii iiitontioiiihiis lojjicis curn «lico
sifif/u/are (ost u/iivcrsale {/j) ), (iiiod concipitur ost siu^ula-
lifas, sed inodiis coiicijiioMdi, sub quo concipitur, lialicl in-
(liircmiliain ad plura. — lla dico in projiosilo, i\\uh\ ««ssrn-
tia divina potost concipi ut sinj^ularis, ita (|U(j<I sinizularilas
sil concejj/a vol iit ohioctuni vol ut pars obii^Mi. — N«h; lanicn
s»'(|uifiir (|ii(j<l ossonlia possit coj^niosci iit sin«:iilaris, ita <|uo«l
siii;^^ularitas sit niodus concijjiendi ; co^rnoscon* onini sic ali-
(liiid ut sin^MiIaro est co^nioscoro illiid iit hoc, sicut alljnm
vidctur iil hoc. Kl lioc iikjiIo, iif pra«Mlic(uin «^st, non coi:iios«'i-
tiii <'ss<'ntia divina sub ratione * .sm<7J</r//v7rt//.v * (c); ot i«lo«Mn
arjzuiiionto «»s( tallacia fiffurae dictionis, comniutando t ein in
inoduin.

27.S. ( « ) — Solvitur I arg. princ. — .^d rationes princi-
pa/es. — Ad prinuim (n. 2()5 a] dico, (jikkI Apostoliis lo<pii-
liif do idolis «*t idoo do «liis nuncupative, eX sulMJit ibi : Sol^ts
/nt/etn unus cs/ Deus {\): quia oinnes dii (jentiuin davmo-
iiia, * in Psalrn. rl) *.

279. — Solvitur II arg. princ. - .V«l secundnm fn. 2(5.'>A)
(lico, (pio«l conwfpfcntia non val<>t; (piia fiumerus iioii «'sl la-
\\^ iiiodiis si|:-nillcandi j.''raiiiriia(icalit<'r, (pial<'s alii in<Nli ;:r:iin-
niati(al«'s, (|ui praocisc dicunl iikmIuiii c<>n<*ipi<'n<li r«'ni abstjue
ali(|iio r«'ali corr<'s|M)ri(l<'n(<* tali iiicmIo coiici[ii<'n<li: * uinlc * nec
(liciiiit ali(|iii(l in ro, a (|U0 inovori pos.sit intf>ll<Hrtus a«l laliMii
iiio(liirii (•()iicipi»'n(li. S«^d iiuni<'rus voro inclu<lit itMu sulKstra-
tiiiii; iiiidc scipiitur: homines curruiit, ov*io plures htnni$u'S
curnint; scd noii «»st sic <l<' aliis consi).Mullcatis«(/) numini^i vol
vcrbi, (|ui;i iioii sc(piitiir: Iicus «'sl t/eneris masctttini, «'r^o
Dcus «'st nuiscitlKs; (piia ad inasculiiiilat«'m sutllcit ali<pii<l in
rc, a (|iio isic iiiodus concipiciidi jiossil ac<'ipi, piila actintas.

(1) Nnm eUi nitnt tpii fiicnutur tlii, tivt ht eoelo, tivr iit trrrti ^*ii/Hiilrm

■iinit flii multi rt tlumini miilti), nohin tamm UHua rst liru».

rj, XCV V. h

(i) l)iM'Ht iti Kd. V»>n.

'/>) DiTHt in VaI. Xru.

{>•) Wiid. Hiii^iiliiri.H.

{(l) \\m\ Mi^iiiticntiviH.

232 LIB. I. DIST. II. QUAEST. III.

Dico igitur, quod illud snbiectum dii conceptum sub
raodo plurali includit contradictionem, quia modus concipiendi
repug^nat ei quod concipitur sub modo. — Cwn igitur pro-
batur consequentia, quia idem includit singulare et pluraie,
dico, quod singulare includit illud sub modo concipiendi con-
venienti ipsi concepto, sed plurale includit illud sub modo
incompossibili illi concepto; et ideo lllud singulare includit ra-
tionem quasi in se veram, prout includit conceptum et modum
concipiendi, plurale autem prout includit illa * duo * includit
rationem in se falsam; et ideo non sequitur quod plurale sit
verum de plurali, sicut singulare de singulari, quia de eo cuius
ratio est in se falsa nihil est verum.

Per idem patet ad aliam probationem, quo maius cogi-
tari non potest, quia non sunt dii cogitabiles sine contradi-
ctione, quia raodus repugnat rei conceptae, et ideo maior est
glossanda, sicut prius in quaestione praecedenti [n. 257]. —
Ad veritatera autera propositionis requiritur quod ratio sub-
iecti non includat contradictionera et sit in se vera, sicut di-
ctura est in quaestione secunda huius disiinctionis.

280. — Solvitur III arg. princ. — Ad tertium [n. 265 c]
dico, quod maior propositio non est priraa, sed reducitur ad
istara, omyie imperfectum reducitur ad perfectum, et quia
orane ens per participationem est imperfectum, et tantura illud
ens est perfectura quod est ens per essentiam, ideo sequitur
propositio illa maior de participatione. — Haec autera maior
de imperfecto sic habet intelligi: aliquid est imperfectum se-
cundum perfectionem simpliciter, quae non necessario habet
imperfectionem concomitantem, quia non includit in se limita-
tionem, ut hoc bonum, hoc verum, hoc ens; et huiusmodi
imperfectum reducitur ad perfectum eiusdem rationis, scilicet
bonum, ens, verum, quae important perfectiones simpliciter.
Aliquid autera est iraperfectura secundum perfectionem non
simpliciter, sed secundura perfectionera quae de ratione sui
includit limitationera et ideo necessario habet imperfectionem
annexam, ut hic homo, et hic asinus; * et huiusmodi imper-
fecta non reducuntur ad perfectura per essentiam absolute
eiusdem rationis sicut ad rationem specificam, quia adhuc in-
cludit imperfectionem, quia limitationem; sed reducuntur ad
perfectum primum quod continet omnia supererainenter et

LIB. I. DIST. 11. (JFAEST. III. 2:«

aequiv(x;f* *. — (Juod ij.^itui- imperfectum esl primo modo re-
(lucjinc ad poifwturii siiuijlicilor socuuduiii iMM-fcctiomMn illius
ratiouis, ((uia iili(|ui(I s(>cuii(Iuui ill:uii ruti^^norn {totost css*» sim-
pliciter |K'rfoctuiu. {){U)i\ aulcui ost imperfeclum secmndo
mo(lf) uoii n?(lucitur ad aii^juid p<'rf«'ctuui secundum jiorfoctio-
iiciii ciusdom ratiouis; (juia oiiim ista imjxMfeciionom iiicludit,
i(k'o socuuduiii illaui noii potost osso ali^juid pcrfoclum simpli-
citcr, projitor limitationom; sod reducitur ad ali<juid j)orfo<-tum
siiiiplicilor a(>(|uiv«)cuui, omiiioutor includcus illaiii porf»H-lio-
iiciii; ol idoo l)onum imiMufcclum roducitur ad porfcctum bo-
uuiii: sicut lapis, (jui ost imjwrloctus, non reducitur ad laj)idom
p(>ilcctuiii sim|)licitcr. scd ad summum ons ot ad summum
honiiin, (|uac includuiit virtualitcr illam j)orfo<-tionem.

•isl. — Solvitur IV arg. princ. - .-^d Hllimum \\\. 'iVu^d]
dicilur (|ui>d plura hoiia fniita m«'liora sunt j^aucioribus lionis
fliiitis, iioii autcin jilura hona infinilo. - Sed fioc non ridehn-
reapondcre ad argumenturn, i[u\ii «|uaocum(ju«» si oss«'nt *«^-
.s«'iit * mcliora, vidcntur j^ononda in oiitibus css»'. ««t maximo in
Enic supremo quod ost necesse esse, «juia il»i «juid^juid jnxsset
essc Itoiium ost, ot necesse «^st ibi e.s.se: soil ()Iura boiia iiillnii:»
si «'ssonl, <».s.scnt in(>liora. Vidctur ijjitur «juod jilura Imhki iii-
niiit:) sunl j)on«'iid:i iii iiatura suniuii lM)iii.

\d illuil respotuleo, «jiiod cuiii «licilur iii uuiiori, illa
(jnin- st essent essetii mi'lio)'a, sunt ponendu ibi, «lico, «juod
:iui i)cr ly si im()licatur jiositio i)«)ssibilium, aut jiositio mi*om-
j)ossil)iliuiii. - Si j)rimo iikhIo, dico, (juod maior ost v«M*a ct
minor liils;i, ((ui:i iiiijilicalio illa iii tninori non «*sl jK)ssibiliuui,
so«l incoini)os»<ibiliuui, — .Si aut«'m ly si imj)licot (K)silionom
iiicomjiossibiliiini, minor cst vera ot maior lalsa; «(uao onini
iioii cssciit iiioliora nisi (>\ (N^sitiono mcomiMxs^ibilium non es-
sciit iiiclioi:i, iici- cliam sniil boii;i, * se<l * («) iilud «(U«h1 noii
ost nisi c.\ posiiioiw iucom()ossibiliuui «»mniiH) non «^st, sicul
iifc iljiid * iMtsilum * «'s| ;i (jiio illud iion «lc()«Mi«b't.

QUAESTIONES IV. V. VL ET VII.

Articulus I.

PROPONUNTUR QUAESTIONES ET ARGUMENTA PRINCIPALIA.

282. ( ' ) — Proponitur quaestio IV. (1). — Circa sectmdam
partem hiiius disUnctionis quaeritur prirao:

Utrum possibile sit cum unitate essentiae divinae stnre
pluralitatem personarum.

283. — Argumenta princ. quaest. IV. — Quod non : a) Quia
quaecumque mii et eidem sirapliciter sunt simpliciter eadem,
inter se swn^ *omnino* («) eadem. Et additur eadem simpliciter,
ad excludendura identitatera secundum quid; quia si sunt eadem
eidem non simpliciter, sed secundum quid, vel eidem sunt ea-
dem solum secundum quid, non oportet illa esse simpliciter
eadem. Sed personae divinae sunt simpliciter et omnino idem
essentiae divinae, quae in se et omnino est simpliciter eadem;
ergo, etc. — Maior patet: tum quia per eam tenet omnis
forma syllogismi perfecti, qu^e forma de se est evidens, quia
in praeraissis notatur extrema in medio coniungi, et ex hoc
solum concluditur identitas extreraorura inter se in conclusione:
tum quia oppositura praedicati destruit subiectum, quia si non
sunt eadem inter se, non sunt simpliciter eadem alicui eidem.
— Minor * etiam patet, scilicet, quod ipsa essentia sit simpli-
citer eadem personis divinis, et e contra, quia ipsa * essentia
divina, propter sui summam simplicitatem, est quidquid habet,

il) Eesolvitur Art. V.
(o) Wad. simpliciter.

LIIJ. 1. DIST. II (JL-AKbT. IV. V. VI. KT VII. AHT. I. .i',ib

sociinilum Maf,'istrufii, (//s^ A<., et sficuinliirn .Vuirustimim, A7. De
Civ. c. 10. — Similitor alia pays minoris palet, quia ipsii osl
iri se omriino simj)I«'X cl iiidivisibilis; er;;o, elc. (1).

h) SpcuikIo sic: Ksstfnliale et acciilentafe divitlunl tuiurn
tiis; ((iii(I({ui(l oiyo osl in ali<|uo aiit ost i(l«Mn sihi (,>ssrritiali-
tcr, aiil accidontalitor : sod (iiiod distin^uit poi-sorias iion est
accidJMitalo e.ssontiao, ijuia niliil sil»i accidit ; * cr^^o »»st essen-
tial<?*; or^'o ost sibi idom osscntialitcr: scd (juod o.ssontialilor
est idem oss(>ntiae, miilliplicato illo multij^licatur esseiitia;
ejyo si sunt jjlures jxTs^jnao, suiit j)luros ossontiao (2).
(2) cj Tertio sic: Nihil (^st j^onondum iii ontihua, et inaxime
iii Summo Hoiio, ijuo iioii j^osito, niliil j^orlirtionis dcncit iii
iiiiiverso: scd aliijua pors(^na divina iion cxistoiitc in divina
essontia, niliil jxMCoctionis doessct iii univorsf); (tjjo j^luraliias
talium noii csl jM)iicnila in Deo. — Probatin tninoris: si se-
(•iiiida jM»i'soiia iion cssct. ijuidiiiiid j)orro<rtionis oss<>t in ca os-
sel iii * prima * jM-rsoiia, d ita iiiliil j^crlK^lionis (loessel in
iiiiivcrso, * (!tiam * si i|)sa iion es.sot: ijiiia * si tantum sjnt
diiao j)or-soiiao in ossontia diviria *, iiuidijuid porfeclionis sim-
|tlicitor (>st iii iiria. ost in alia; cr^nj * ahstiacta * una cl mancnte
alia, niltil j^orrcctionis folliliir al> iiiiivcr-so.

* Videlin' * (JikmI iioii suI* omni riKMlo i|uidiiuril jmm le-
ciioiiis cst in iiiia cst in alia. — Conlra: islc mo«liis liahcndi
vcl ossondi aiit ost jKMMivlio, aul iioii. Si sic, oril * iv'ilur •
111 Dco, ot j)or consoijiicns jMMsona j^rTma nori orit simj^liciter
|M'rtc<'ta (jiiac non liahcltit illiim iikmIiiiii. Si non, eiyo slal
ar^Mimcntum, ipKMl noii manontc socunda j)ci*8ona manet lola
eiiis jM^rloctio in jM-rsona jirima; or^o nihil iM^rlectionis tleper-
ililur ;ili imiverso, amola j)ci-soria .sccunda (li).

(IJ Ilom ijuarto: Si sunl j)lura nrresse esse, tiuaeni, «|iii-
liii> rormalitci- disliri^Miuiilur^ Sint A cl B. S«'d (juoil jilur.i sint
/tecesse esse includit (•oiitr-adictioncm; ijuia aul illao i*ationeM
i|iiil)us disliiiLruimtur siml necesse esse el nec«'ssital«»s cssi'inli,
cl liiiic «MUiit duo necfsse esse, «luae «»tiam conrrniunl iii »!<••
«•c.s.^^c' rsse, ct j)«'r^ corisc^juciiv jM'r necesse esse iion (listin^Miiiii*

(li Vid. Nol. H(i II. \V2^ M«<i|i|.
(■J) Vid. Hol. Hii II. XVi.

i:n Vid. 8ol. n<i II. :t:t;t.

236 LIB. I. DIST, II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. I.

tur. Si auteni ijlae rationes sunt possibiles, ergo illa quae istis
distinouuntur non suiit necesse esse (1).

284. — Ad oppositum: Illud est possibile quod non inclu-
dit contradictionem : sed non includit contradictionem quod sit
una essentia in tribus personis; quia * non est idenlitas et tri-
nitas secundum idem, et * conlradictio est secundum idem,
quia hic est unitas essentiae et trinitas personaritm relati-
varum; ergo, etc.

285. ( ' ) — Proponitur quaestio V (2). — luxta hoc quaero :
Utrum sint tanium tres personae in essentia divina?

286. — Argumenta princ. quaest. V. — Et arg-uo quod non :
aj Primo sic: relationes oppositae sunt aequalis dignitatis;
ergo si relatio prirai producentis tantum constituit unam per-
sonam, correspondebit sibi alia relatio tantura constituens per-
sbnam unam productam, et ita tantum erit una persona pro-
ducta (3).

b) Praeterea, duabus relationibus productorum correspon-
dent duae producentium, et aeque distinguuntur ista extrema
inter se sicut illa inter se; ergo si istae duae relationes con-
stituunt duas personas, et aliae duae constituent alias duas,
et ita erunt quatuor personae divinae (4).

c) Praeterea, potentia finita durans in infinitura posset
habere effectus infinitos, sicut patet de sole, secundum viam
Philosophi, //. De Generatione ; ergo potentia infinita potest
habere infinita producta simul. — Consequentia probatur, quia
quod potentia finifa simul non potest in tot * simul * in quot
successive, hoc est propter finitatem, propter quam pro nunc
adaequatur sibi iste efffectus; ergo potentia infinita in quot po-
test successive, in tot potest simul: * successive potest infinita,
quia sicut finita potest sic infinita * (5).

287. — Oppositum videtur Matth. ult. v. 19: In nomine
Pairis ei Filii ei Spiritus Sancti, et I. loan. c. V. v. 7: Tres

(1) Vid. sol. ad n. 334

(2) Resolvitur art. IV.

(3) Vid. sol. ad n. 322«.

(4) Vid. sol. ad n. 322 b.

(5) Vid. sol. ad n. 322 c.

1,115. I. Iiisi. II. (JLAKST. IV. V. VI. KT VII. AHT. I. '^il

aunl qni. tes^timonhim dant in coelo : J'ater, Verbutn et Spi-
ritus Su/ictus, ethi tres unum sunt <*tc. Kt Au^^ustinus I)f Fide
(1(1 l*etrum, caj). 'i., ol ixjiiitur iii littora (i).

2XS. ( I ) — Proponitur quaestio VI k'^.). — Kt «juia plaralitus
<liviii;iruin poisonarum (Itriaratiir o.\ produclio)U!, idoo (juaoro
ilc productione iii iiatiira divina. — Primo in co)/nnuai:

Utrum esse/itiu diviiui possit stare in aliquo et ijtsum
esse p/'oductuui i

2.sy. — Argumenta principalia quaest. VI. ~ .\rj;uo (jiuj»!
iioii : a) priino sic : *(juia * iiulluni ])ro(luctum cst ex se neces-
sariw/t : scd (jui<l(jui(l subsistit iii essentia divina est ox se ne-
cessarium; er<fo, etc. — Prohatio maioris [ht qui/upte vias:

Prii/ui, (|iiia iiiliil simul est ex se iHx;essariuin el ab alio:
sed ((iiod csf (iroductum, si csl ii«H:«^ssarium, est n(?cessarium
al) alio; o,v*ro non a st^ — Maiorem liuius |)rosyHo^'isrni p/'oho:
((uia si est nec«»ssarium ex se, est er«xo nece.ssariun», circuni-
scripto omni alio: si autom «?st necossarium ah alio, non »*st
nccossarium, illo circums(Ti])to.

Secundo j)rol);ilur maio/- ()rima : (juia ornm^ pnxluctum
j)ossil)il(' luit pnjduci, alio(juiii imj^ossiliilc ()r(Kluci «'ssel j»n>-
diictiim; or<.ro omnc jiroductum ali(juam ()ossil>ilitatoin includit;
't omnis pt/ssibililas ropu;,Miat /wcessario ex se ; or^jo, otc.

Te/'tio sic: torminus ()rodiiclus ost alitjuo iikhIo jM,».slonor
[)i-(jdiiconte, (juia non jK)test intcUi^M jinHluctio sine ali((Uo ordine
j)riori et jiostoriori : in illo j^riori in (juo pnHlucons int»»lli^Mtur,
iioii inlnlli^i-itur ()r(Hluctiiiii, ((iiia luiic non osset prius; er^fo
iiitcllic-itiii III illo (tiiori j^roductum non (f.sAf, et iii si^Mio jMiHte-
riori intcllic^iliir esse ; eiyo i/iulatio.

Quarti/ j)rol)atur: (juia essentia divina, ciivuiiiscrij)ta pi-o-
diictioiic, iioii lialicl illiid ()ro4luctum, lialN>t onim illud (iiihIu-
cliiiii \\rv ()r(Mlucti()noin ; eiyo \wr iDam tlt «•s.stMitia diviiia cle
iKHi liahcnto, illiid liabons et ita mutalio.

(iuinto: ijuia ^enoralio vidctur css»- cs.s.s«'iitialitcr mutalto,
.siiiil s()C(ics os.sentialitcr includit ^m-hus: (>riNluctio autciii a«i

1 1 ) l{«<!<nlvitiir iirt. II.
(2) Viil. hiipru, |)ii((. 17 1

2:5(S LIB. I. DIST. II. QMAEST. IV. V, VI. ET VII. AliT. I.

esse per nioduui naturae est generatio; i^itui- illa non potest
intelligi sine mutatione (1).

(•■i) bj Secundo ad principale sic: Si est productum, ergo de-
pendet: consequens est falsum; ergo antecedens. — Probatio
consequentiae : quia si nullo modo dependet productum a pro-
duceiite, ergo utrumque ex aequo haberet naturam, et ex hoc
ultra non magis praeexigeret productum ad sui productiouem
et esse quod producens praehaberet suam naturara, quam e
converso: quod est contra naturam productionis (2).

c) Tertio principaliter sic: Quia aliae mutationes quae
non ponunt de ratione sui tantam imperfectionem quantam po-
nit generatio non possunt esse in Divinis; ergo nec generatio.
— Consequeniia patet, quia removetur a Deo quidquid est
imperfectionis. -- Probatio antecedentis : quia latio et alteratio,
secundum Arist. VIII. Phys., non ponunt tantam imperfectio-
nem quantam ponit generatio, quia inulta entia perfecta pos-
sunt alterari, vel localiter ferri, quae non possunt generari;
sed non conceditur in Deo loci mutatio vel alteratio; ergo nec
generatio (3).

290. Ad oppositum est Aug. IV. De Trin. c. 20. vel 54 :
Patev est principium iotius diviniiatis: non nisi '^ev produ-
ciionem; ergo, etc.

291. ( ' ) — Proponitur quaestio VII (4). — luxta hoc quaero
in speciali :

Utrum sint ibi tantum duae producfiones intrinsecae ?

292. — Argumenta principalia quaest. VII. — Quod non
arguo sic: a) Quia unius naiurae videtur esse unus modus
communicandi, secundum Averroem, VIII. Physic. com. 46.
* contra Avicennam *. — Quod probatur per rationes suas ibi-
dem : Prima, quia scilicet alterius materiae est altera forma ;
alioquin non esset * haec * forma propria huius materiae, et
tunc quodlibet generaretur ex quolibet, et tunc universaliter
materiae essent otiosae: sed materiae correspondentes diversis

(1) Vid. sol. ad n. 302.

(2) Vid. sol. ad n. 303.

(3) Vid. sol. ad n. 304.

(4) Resolvitur Art. III.

LIB. 1. DIST. II. yLAIOST. IV. V. VI. KT VII, AHT. I. .d.VJ

apTitilius ct j)r(Mlucontihus suiit :iltf'rius ot alt(M'ius ratioiiis;
(IikmI |);it<'l iu iroiifiratioiio |)*m- j)ioi)a<.'iitiurioni el putrcfactioiiciii,
(]iii;i propat^^aluiii «^'encralur ox serniiu', aliud iion, sed ex alio
corporo putr-cfacto; * er^o altorius pro«luctioiiis ost altcra forma,
fl sic altfMius rorinao alius iiicxlus coiiiniunicandi *.

Sccunclo arj^uitur * sic * »'X opjK^sito iiili'rt'ii(lo (jufwl »»a(l('rii
spccios tiinc csset a natit)'a ot a casu; (jx (jikj inr»'rtui' tpKHl
hoiiio possot ^n^ncrari a scinino asini ot ex iiillnitis inatcriis.
— rrobatui" autcni primuin consequens esse inconvenicns, (juia
(piotl llt a cast/ (»st opposituni ei (juod flt a nntura. — Et
practoroa secumlc. iiiilla spocies est a casu, (juia (piae ovoniunt
a casu simt nionstruosa. Hoc lotum cst nianirostuni |>or s<».
Sc(l si natura liahorot (liversos riiodos coniniunicandi, tuiic .se-
ciiikIuiii uiiiiiii niodiiin coiiiniunicaiidi {)0sset ali^jua s{MK:ies esse
a intlurfi (!l S(»cuiiduni aliuni iiioduni comriiunicandi {x)ss(^t esai
a rn^n * vel a rorluiia * (h.

b) Ar^^uitur * sic {)er Commontatorom: * ox comraenlo illo,
«.■•oncraliilo lioc «^enoratur ac({uiv(>cc, iion cx scinino: aut ciyo
(|c necessitafr, aiit uf in plurihus, aut ut 7'aro. Si ^jenera-
liir ;ic(|nivoco (ie nccessitate, orjjo nuii(ju;im ox «Muino: (juod
lidsum cst. Si autom ut in plurifnts iwt[ui\i)i'(\ * t\m!i (»x * |)U-
trcliiclioiic {.'•ciKMatur, * sod ♦ (|uaccum(|U(.' ut iii {)luribus ac-
ciduiil natui;ililcr ac^ciduiil ; crp) naturiditer pMK'ratur; et
ullciius .sc(juilui- (juod ul raro {)r(){)a;;ctur ex seniine, <ju(xl
ralsum cst. Si aulcm ut raro j^ciKM-atiir a(Hjuiv(X'e, sed »juae
raro (»vcniuiit ;i casu cv(Miiunt et casualitcr, ct ijuao casualia
suiil iiioiistruo.sa sunt, ct (jua(> suiil liuiusmodi non sunt oiu.s-
dcm s{)ccici; * nec idoo huiusiiKMli natura ♦ est communicallilis
nisi uno modo (2).

('^) c) llcm ar-^Miitur j^ro coiiclusioiK' ('ommenlatoris: quia di-
vcr.sorum mofuuni s{)eci(' suiit (liv(M'si termini sjK^cie, V. Pht/'
.v/(?. ; oiyo si commimicationcs vcl {)r(Mluclioiies sunl altorius
r;itionis, im*<;() ct t(M'riiini: * .stnl tcrmini rK)n sunt allerius ra-
tioiiis. (jui;i uri;i ost cs.sontia, ijiiacost torminus lormalis omniuni
prodiiclioiiiim * {:{).

(1) Vid. BoltitioiiiMii ii<l 11. .'IKi a.

(2) Viil. 8ii|ii(ioni<iii ml ii. .'Uii fi
i.'l) Viii. .HDlutiiiiiiMi) iiti n .'Mii r.

240 LIB. I. DIST. 11. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. II.

d) Quod non tantum sini duae probo: quia Philosophus
//. Phys. distinguit naturam et intellectam tamquam diversa
principia activa; utriusque autem ratio vere invenitur in Deo,
quia neutrum includit imperiectionem ; et ad intra, quia neu-
trum est productivum ad extra; ergo praeter productionera
voluntatis erunt duae aliae productiones ad intra.

Hoc etiam confirmatur per Philosophum, IX. Metaph. c. 3.,
ubi videtur expresse dicere quod potentia rationalis valet ad
opposita, ([uia scientia est oppositorum, sicut intellectus ex
natura sui est indeterminatus ad opposita, et natura est de-
terminata ad unum, ergo intellectus habebit aliam rationem
principii quam natura (1).

ej Praeterea, potentia voluntatis est hbera; ergo et pro-
ductio eius est libera; ergo non determinatur ad unum, sed ex
libertate sua potest esse ad opposita: sed tantum creatura est
possibilis esse et non esse, non autem persona divina; ergo
voluntas est tantum principium producendi creaturam, non per-
sonam divinam (2).

293. — Ad oppositum: Si non sunt tantum duae perso-
nae productae, ergo vel erunt plures personae quam tres, vel
pauciores quam tres: quod est falsum; illae ergo auctoritates
quae ostendunt tantum tres esse personas in Divinis ostendunt
quod sunt tantum duae personae productae.

Artigulus II.

RESOLVITUR QUAESTIO VI.: UTRUM ESSENTIA DIVINA
• POSSIT STARE IN ALIQUO ET IPSUM ESSE PRODUGTUM ?

294. ( 3 ) — Probatur primo in Divinis esse productionem. —
Quia, sicut dixi [fi. 288], pluralitas declaratur ex productione,
ideo primo respondeo ad quaestionem de productione, quae
est tertia (3) in ordine.

Et dico, quod in Divinis est et potest esse productio. —
Quod probo sic: a) Quidquid de ratione sua formali est prin-
cipium productivum illud in quocumque est a se, sine imper-

(1) Vid. solutionem ad n. 317 a.

(2) Vid. solutionem ad n. 317 b.

(3) Secundae partis hujus Distinctionis.

lAU. I. DIST. II. QUAKST. IV. V. VI. ET VII. AHT. II. •,M 1

feclioiM', iii (»0 (,»st principitiiii j)n><liu-tiviirn : istu<l totuni, scilicot
inlcllccAus hdhens ofjiectuni ticln inlelliijihilc sihi praeseiu,
ex ratioiH' sua lormali, •'st j)rincipiinn prrxluctivuin nntitiae
* gc7icrat(ic*{n); orjro iii ijutx-unniue »»st istud, scilicet intoM<'<-lus
lialKiiis ()l)i«'ctiim actu intclliirihilc sibi pracsens, ihi ♦•rit princi-
l)iiiiii i)r(;(luctivum notitiae *^eiieratao*, el hoc secundum pro-
jiortioiHMii suae pcrtcctionis: .sed in Dco o.s\ ilhnl .secunduni veram
iMtioiicm sui; or^'o vere est ihi prodiictio notitiac * p'neratae *.

h) Idem potesl arj^ui de voluntntc: (^uia voluntas halMMis
ohiccliim a<;tu co«,'nitum sihi pracsenlatum cx ratione sua ••st
{(rodiictiva mnnris perfccti proilucti.

■JlC). — Obiectiones. — Cmitrn istani rationem insto, ut
(hHlarclur. — <ij Kt huiioron (luidcm rationis conce<lo; s<il ad
minorcni diccnjlur ipiod illud totum nori «'st ex se pnncipium
prtHluctivum, sed liiiilum (luando int«3ll«.»ctus poUist liabere
* ejtra * se (b) notiliam productam; lioc autem est (inando po-
test liahere notiliam aliam a s<', (pui pfrnciatiir: intclh^ctus
aulcm divinus iion polcst halM^re notitiam distinctam a se, iiua
jiciliciatur, ct idco iioii vidctur (luod ihi dclK\it iNjiii principium
liroductivum.

Et confirtnatur ishi i ulio : primo, <iuia notitia ^'onita
friislra ponoretur: .sccundo, (iiiia inipossihih'. os\ eani iKHii.

h) Primiun prohalur: lii iiohis cst neccssaria notitia ^e-
nita, i|uia piM' cam iiilcllcclus pcrficitKr, i\\\\ sine ea esset
imi)('rlcctus: iiilclloclus autom infiiiitus, licet haln^at ohiectum
sihi praos(Mis, lamoii iion Ibrmalilcr pcrncitur por notitiam ;.'e-
iiitam, scd pcr iiotiliam injjcnit.im eaindom sihi rcalilor, ijua
ctiam rormalilcr int('lli<:it.

c) Secundum, scilic«'t itnpossilnlitntem, probo diiplicitcr:
J'riino, f\u\d prodiiclivum vcl pnjduwMis liabens pnNluctum
adactiiiatiim iion iKttcsl aliud pi(Nlucere; or;»'o cuni tolum illuil,
iiitcllcctus hahens ohioclum actuaIit(M- sihi pia<*sons, haU'at in
iiitcllcciii palcrno notitiam in^^-cnilam sihi adao<|uatam. <iuast
prodiictam ex se, (piia aliiiuo modo s<run<Ium ratioiitMii intel-
li|;<'iidi poslcrior ost lali pracsiMilia obiecti, videlur <iu<hI nul-
hiiii virtiitcm iiltorior<'m halK\it a<I pro<luccii<lam nolitiam di-

(fi) Wftil. t/riiitar, ctiuin infri'.

(/>) Wttd. '•.!• nr,

ToM. I. Ili

242 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. II.

stiiictam aliarii ab ista. — Secundo probatur: quia iiitellectus
est poteirtia activa, non facliva, ut dicitur IX. Mefaph. ; ijii-
tur si potest protlucere productum, potest producere in se
illud, et non extra se, alioquiu non haberet rationem activi,
ut distinouitur contra rationem factivi; iste igitur intellectus,
qui non potest producere notitiam in se, non potest producere
aliquam notitiam, ut videtur.

296. {^) — Solvuntur. — a) Istas rationes excludendo,
confirmo raiionem, et ad excludendum responsionem ad mi-
norem in se dico, quod intellectus noster respectu lienitae no-
titiae habet potentiam recepiivam, et ista potentialitas est i7n-
2oerfectionis, quia est potentialitas passiva. Nihil au(em * tale
facit per se * ad rationem principii procluctivi, quia nnlla
imperfectio formaUter est de ratione principii productivi, et
maxime quando principium productivum potest in se esse per-
fectum. — Habet etiam intellectus noster rationem p)7nncipii
productiri respectu notitiae genitae, et hoc est ex perfeciione
eius, qnatenus aclus prinuis virtuaUter continet illum actum
secundura.

Primum istorum, sciUcet recipere intelleciionem, patet,
quia convenit inteUectui possibiU. De secundo non est ita cer-
tum an conveniat possibili vel agenii. De hoc alias inquire-
tur (1). — Nunc autem hoc indistincte acceptum de inteUectu,
quod est principium productivum notitiae genitae, satis puto
verura, et declarabitur d. 3. p. 3. q. 2. (2). Et intellectus sic est
in Deo, quia habet intellectura secundum omnem rationem
inteUectus quae non ponit imperfectionem.

Tunc arguo sic: Quandocumque in aUquo concurrunt duo
per accidens, sciUcet ratio agendi et patiendi, ubi iUud quod
est ratio agendi est per se, si separetur a ratione paiiendi
et ponatur per se, nihil rainus est ratio agendi. Quod patet
ex //. Phys. de raedico sanante se, si separetur medicina ab
infirmitate, nihil rainus erit ratio sanandi. Igitur si separentur
praedicta duo in intellectu ab invicem, remanente eo quod erat
per se ratio principii productivi, adhuc erit ratio producendi,
quantumcumque non sit ibi potentialitas passiva receptiva.

(1) Quodlih. q. 15.

(2) Scilicet quaest. : Utrum pnrs intellectlva ^n-oprie sitmiita vrl aliquid
eius sit causa totalis gignens notitiam actualem vel ratio gignendi?

LIH. I. DIST. II. yIAP:ST. IV. V. VI. KT VII. ART. II. '^i.i

Exemjjluni liuiiis patct: (jiiiu si iii inttHlrclu iiosir») r.-sset
coiicr<'atii VL'I * coiisubstaiitialis * iiotitia sui, secundum <jihm1
(jui(l;iiii iiit('lli;.Miiit .\u;.Mislimiiii (!»• iiotitia nddiln, XIV. De
7'rni. c. 7., tiiiic licct iiitrllectus ik^h j)ossit lialK'iv iiutiiiain
P'iiilaiii, (jiia c(jj;iioscal sc loriiialitcr, laiiieii iii alio intellcctu,
|)iita aii;.'^('lic(», vcl liiiniaiio U-ato iii Patria, iK>ssel ^i^Miore iio-
titiaiii ralioiio obi(;cti, (jiiia sic '/liiurvt^ coiii|»otil sibi iiikIo ••st
iii (til((, licft iioii sit 7'rci'])tivu.s. Si taiiicii |)ol»'st liab«'i(' ali-
(|ii(mI obioctiiiii actu iiitcIli/^Mhilc silii pracscns, j)otc'st ali({uain
iiotitiam ^Mi/iicrc iii pas.so appro.ximato, si ijuod talc sit, aut
|)('r sc staiitcm, si haltcrct virlutcm ^M^rnciidi ali^juid jicr se
staiis, Hr^nj ah iiilcllectu divino circumscripta vdiUviw receptiri
iiotitiac, si nMiiaiicat ratio pvotluctivi notitiae, et hoc per se
sfnnUs, potcrit talis notitia {.ri^Mii, licct ikhi n»cij)iatur in intel-
lcctii. (|uod cst priiicipium ^'iiriiciidi.

Kx hoc |)at(.'t (juod ^dossa illiiis t^iinoris * in .se * nulla cst.

b) Ad con/irnKifioneni illius ^lossac j»cr frusfrd dico,
(juod iii oiiiiii ordiiio a<^n'iiliiiiii, jjraccijiiic uhi princij^ium acti-
vuiii de sc iioii ost iinj^ci rcctum, est status ad ali(jniMl jirinci-
jiium activum simplicitcr jM^rfcctum, (jikmI scilicol ajj«'ns afjlt
(!X jilciiitudiiic jicrfcctionis, ot dicitur ajjfcns ttx liheralitntet se-
cuiidiim Avic. VI. Mcfnp/i. c. iilt. Niillum autein agcns aj^rit li-
hcralitcr jirojitor hoc (juod cx actione sua c.xjjectat jiorfici;
siciit onim in actihus hiimanis lHwmlis ost illc (jui aj;il non
oxjx^ctans rcdditioncm, ita simjilicilcr a}/oiis dicitur ii/trraU'
00 (juod iiullo iikmIo jM'r(Icitur a jiiHKlucliono vol piHKlucto.
(•'•) Kx hoc aij^uitur sic : In omni f^cnero j)rincij)ii j^roiluctivi
iioii includontis imjicrrcctionom jiossihilo (^st slaro ad uliijuud
Itiimuin sinij)licitcr j)orlcctuiii: scd iiitclhxrtus ost talo jirinci-
jiium, ct vdlimlas similitcr; ci^ro in isto ^'onere potosi stan ad
:iIi(|ii(mI simjilicitcr jici roctuin : scd niliil est siinj^liciter i>erle-
cliiiii a;j[ciis (jikmI iion a^Ml IilM'raIitcr, S4H-unduni praodicluni iiio-
• ium; (»rf;o * lioc*(a)e8t ali(juod aj:ons IilM'ralitor iiukIo jir.iotUcto.
I^.:itiir iii ;,rcncro jiriiicijiii j)roductivi t^t alKjuoil principium
taic, ijikmI iiuIUi iikmIo jicrficiiur jicr suain piHHluctioiiom: lali»
(sl iiilcllcctiis Iiahons ohicclum sic sihi j»raos«»ns, el nullus aliu«
"st nisi illc (|iii iioii rccijiil iicc jwrllcilur i»«'r inloUoctioiiom

(a) Wnd. l.ic

244 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART, II.

quarn g-ignit, sive quae * in * virtute eius gignitur. Ergo non
oportet intellectum omnern producere notitiam ut ea perficia-
tur, sed oportet esse aliquem priorem producentem 7ion per-
feciibilem per productuin.

Et Gum dicitur : tunc Qr\i frustra, non sequitur; nam erit
summum bonum; sed non est pi^oductum a pi^oducente, ut pro-
ducens per ipsum perficiatur, sed ex plenitudine perfectionis
pi-oducentis.

c) Cum autem arguitur post de impossibilitate, duco
ad oppositum; quia etsi aliquod obiectum praesens memoriae
* intellectivae * Patris habeat ibi aliquam notitiam actualem
Patris qiiasi productam, non tamen habet notiliam * actualem *
adaequatam in Patre productam : nulli autem principio pro-
ductivo ex se tolUtur producere ut est in aliquo, nisi intelli-
gat illud principium producere vel produxisse aliqua produ-
ctione adaequata virtuti tahs principii productivi, Et ideo quan-
tumcumque memoria ut in Patre habeat quasi productum, adhuc
potest producere productum. — Sed verum est, quod cum ha-
buerit productum adaequatum non poterit aliud producere,

Cum arguitur ulterius de activo et factivo, dico, quod
istae differentiae sunt accidentales potentiae productivae, scili-
cet activa vel factiva. Universaliter enim omnis potentia ex se
productiva alicuius receptibilis in aliquo, in quolibet receptivo
proportionato et approximato pr-oducit vel potest producere
illud producibile. Quod si producibile non sit natum in aliquo
recipi, potentia productiva producit illud, et non in aliquo, sed
per se subsistens, si tamen sit potentia productiva suflficiens
ad producendum, nullo alio praesupposito, Ita est in proposito,
quod Pater habet notitiam genitam, non agendo, id est pro-
ducendo aliquid in se; nec faciendo, id est producendo ali-
quid distinctum essentialiter extra se; sed quia productum in
nuUo natum est recipi, et intellectus est principium proJucti-
vum sufRciens, quia inflnitum, ideo producit notitiam genitam
in se subsistentem, quae est persotia.

Et ita responsiones ad instanfias sunt declarationes pri-
mae rationis [n. 294], et per consequens etiam propositi prin-
cipalis,

297. (6) — Probatur secundo in Divinis esse productionem.
• — Secundo principaliter ad conclusionem principalem [n. 294]

LIH. I. DIST. 11. QUAEST. IV V. VI. ET VII. ART. II. 245

ai|^'UO sic: Obieftiiin ut est iii in«*[norii« jjro^lucit sei|jsuii) ut
ost iii intrlli<.M'nlia, vol esl ratio prodiicrnili s<M|)suin ut e«t
iM iiitcllijioiitiii. {Ju()t\ autein obiectuni liaJjeat »i.s.s«« utroliitjue
sccnnduin quid, vcl aO eis (li/fcrcns, lioc esl iinperfectio-
iiis, (|uiu si mr'Mioria esset iKTtecta et int«'lli^'entia p<'rf«rta,
obiectiiin osset sit/tplici/er ulrohiquc ideni uf)'ique ; erfio altlala
oniiii iiMi)<'rfectioim, reservainlo illiid (juixl est perf»K;tionis siin-
jiliciter, ol»ie<!tuin ideni sinij)liciter in«'moria«' ^Mj/net aliijuiil in
iMtelli^eiitia, cui <!st sinipliciler idein: (|uo<l est proposituni.

vJUH. — Probatur tertio in Divinis esse productionem. — Prae-
tiMea terlio sic: a) In qualibet coinlitioni' eiitiN, ijuae mni est
ex nifioiii' sua imperfecla, necessifds est simpliciter perfwtio-
tiis; in;itur iii produefivo, quia illinl iiDn ilicit ex se im|x«r-
lectioinMij.

Probdfio nnfecedenfis : ipii:i sicut necessnriuui est loii-
• lilio p(?rlectioiiis iii ente in i|uaiiliim ens, iia t'tiaiu est j»erfe-
ctionis iii iiuolibel ilivideiile eiis iiuikI non est ex se necessario
imperlectuiii sive limilatiim: sicut enim ijuando ens dividitur
|it'r opposila, alterum dividentium •'st perfectionis in eiite, al-
trriim imperlectioiiis, ita iii i|iiolil»et ipioil est im|N'rf(>(-tionis
ciiiuslibet divisioiiis * alteriiin * inembriim «»st possibile ipiod
est imperfectionis ; ipKwl est perfectionis est mvessarium. Pro-
dncem aiitem in ipiantum tale non inrludit iin)>erfe<*tioi)om;
eiyo noii (!st |)roduceMs perfertum iii ratione pi-iNlneentis nisi
sit necessnrio priNlucens: produceiis auteiii primuin noii |Kitesl
es.se lujcessario |)ioducens nlind n sc et ad c.cfrn, siciit dicetur
disfinctiintc <S'(1); erfj|o ad intra.

ft) .Similit(!r ar^uitur de productione imturuli: ipiia \n\>-
diiclio natiiralis est priina priMluetio; er|^'o com|)«'til primo pro-
duceiili: tion aut«Mn compelit priino proilucenti nd c.rtrn. tif
|i:itt'l)il alias; eiyo nd infm.

•l\y'\ — Probatur quarto in Diviuis esse productioueui. —
1'ractcrcn : a) Helationes op|)osilae de secundo mofio relalivo
riim possunl ci)inp«>tere eidem naturae limitatae, sicul eidiMii
\(»liiMtati comp«»til ratio inofivi et molniis «piando voluiitas
iiiovel se: sed rclatioiies ])roducenlis el prodncti, licol ma^MS
repiiLtiiciit (|uam relalioiies inorcntis el mo//, lamoii huiiI re-

(li i^iiiifitt. : Utrum moIms litut lil immitlnhilitf

246 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. II.

lationes eiusdem mocli, secunduin Philosophuni, V. Metaph. c.
de Ad aliqidd, ibi enim pro exeraplo ponit * moiivum et mo-
bile *, calefactivum et calefactibile, patrem et filium, sive
genitum et eura qui g-enuit; ergo relationes producentis et
producti sunt compossibiles in eadem natura.
{"') b) Confrmaiur ratio: quia sicut voluntas est quodam-
modo illimxitata, quatenus fundat relationes oppositas * secundi
modi *, ex hoc quod virtualiter continet illud ad quod for-
maliter habendum est in potentia, ita multo magis essen-
tia simpliciter illimitata potest simpliciter fundare relationes
oppositas eiusdem modi, magis repugnantes, quales sunt re-
latioiies producentis et producti; plus enim excedit inflnitas
diviiiae essentiae illimitationem qualemcumque cuiuscumque
creati quam repugnantia quarumcumque relationum secundi
7nodi excedat repugnantiam quarumcumque * earum relatio-
num * eiusdem modi.

c) Confirmatur etiam ratio: quia omnia relative opposita
aequaliter includunl contradictionem : sed * tuiic * aliqua se-
cundi modi non includunt contradictionem ; igitur nec alia.

.300. — Exponuntur aliorum probationes. — a) Arguit aJi-
ter ciuidam Doclor sic: Prima persona constituitur per re-
lationera ad secundam, et non nisi per relationem originis,
* quia distinctio non est certa nisi per relationem originis *;
ergo oportet ponere in Divinis diversa supposita, quorum unum
sit ab aUo. — Prima propositio ^^robatur, quia prima per-
sona est relativa ad secundam, et si non constitueretur per
illam relationem, ergo accideret sibi relatio illa, quia adve-
niret illi personae constitutae: quod est inconveniens.

b) Secundo arguit sic: Virtus summe activa summe se
diffundit: sed non diflfunderet se summe nisi produceret aliquod
summum, quod non * facit* nisi communicando alicui summam
naturam; ergo, etc.

c) Arguunt alii per rationem boni: quia bonura est de
se comraunicativura; ergo surame bonum suranie coramunica-
tivum: non nisi ad intra, quia nihil aliud potest esse summum
bonum.

d) Sirailiter arguitur de ratione perfecti, quia perfectum
est quod potest producere sibi simile, ex /. Metaph. et IV.
Metaph.; ergo primum agens, quod est perfectissimum, potest

M|{. I. DIST. II. Q( AKST. IV. V. VI, KT VII. AHT. II. •^17

I)iY)(liic«M'r silti siiiiilr: siij iK^rlirlius ^st qiitHl poli^st jinxliKiTe
sihi simiN» iinivo<'n(a))(jii;im ;«n(juiv«M'p, «juia j)riMlu(!lioaiM|uiv«x^
ost imjiei-ldMta ; or«io, etc.

:?ni, Ostenditiir praefatas probationes non concludere pro-
positum. — Istac rationes iiuii tl«'claiaiit j)n»jM)xitum j>er mani-
Ifslius, ne«|iM; fl(l«'li, n<}(|ue innddi.

n) l*rniifi, ((uaiido a('(;ij)it «juod |)iinia pcrsoiia coiisuiui-
liir [x-r rehitioneni, si vult jxMsuadcrc infidefi, accij)il miiius
iiotum i^riiicijiali j)roj)()sito; miiius «»iiim iiotum css<«t tali, scili-
(••'t iiiddcli, jxM" s»' siil)sist<Mis constitui jxm- rdatiuncm (juaru
productioiKMii iii Diviiiis csse. — Si ctiam vull j)crsuadere
fiilrli, adliuc j)roc«'dit cx miuus iioto, «juia «|U(m1 j)r(^luctio sit
iii hiviiiis <}st evideiis articulus lldci; iion autcm cst ita evi-
d<Mis jioc rss(! aiticuliiiii lldri, (jiioil jtrima j)ersona coiistitua-
lur jM'!' rclalioiicm.

Kl i'i(,n piutbdtur, (juia alitcr illa rclatio a<lv<Mur<»t j)er-
soiiac coiislituta*', iH ita illa r<>latio cssct ocridens, jtrobntio
nnn rirletur rnfere, (juia simili iikmIo jK)ss<'t arjjui ^h' sj)ii*a-
lioiic acliva, de (jua omncs ten«'iit «juod non constituil j)<'i"so-
iiaiii; iicc taiiKMi <»sl accidcns, (juia jMM-lVttti» esl <»ad<Mn limda-
meiil(j, (jikmI csl (»ss<'iitia iii jM-rsoiia.

( *♦ ) Kt euni nrrfuitur uftrn, «|U«mI disuiicuu iion esl * c<m u
il)i iiisi jicr rclationes ori^^inis, hnee nnn est ita mnnifesta sla-
liiii ti\ lide siciii conclusio «[uam inlendit ostcn<l<M-c, nee ctiain
(}st necessaria ad j^roj^osilum iii commuiii, «juia clsi aliter
cssct il)i distinctio, jM)ssct lamcii .salvari ori;;o.

b) lit euni seeundo arfjuifur, «ju^hI summc activum <'st
summc (liHusivum sui, re\'poii.\io : (juod verum <?«»l, quantutn
possibife est aliijuid dilluiidi; se<l oj)orler<'t j)robare i|U<mI jk^s-
sil)il«' cs.s«'l ali«iui(l dilluiidi sive communicari in unitnte ;i/i-
lurne.

e) l'«M- id«'m a«l tertiuni «lc ratioix' boni, ijuia ojK^^rt^^ivt
jiroharc «jiio^l c«>iiimiiiiicati«) eiusd<'nt r<»i vel natunie e««et
|M)ssil)ilis, «juia a«l iiiijM)ssil)ilc includciis contradiclioiiein iMin
est |M)tcntia, ncc communicatio hoiutatis.

d) Similitcr a«l qunrlum: jM^rliH-lum <»sl natum |»ix)*luct're
suiiimum silti similc: vcruiii csi, ila summum sihi simiN» .<i<*u/

(fl) DiM'ut iii Ivl. Vfii.

248 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. II.

'potest produci. Oportet igitur probare quod sunime siinile
univoce, id est in anitaie naturae, esset producibile.

302. (9) — Solvitur I arg. princ. quaest. VI. — Tenendo
quatuor igitur rationes primas [nn. 294., 297., 298., 299.], et
praecipue duas primas pro conclusione afflrmativa quaesiiunis,
respondeo ad argumenta in oppositum.

Ad primmn [n. 289 a] negando maiorem. — Cum probatur
primo per necessarium ex se et eoo alio, dico, quod si idem genus
causae importaretur per haec duo ex se et ex alio, verum est
quod nihil sic est necessarium ex se et ex alio. Si autem aliud
genus causae importelur, puta per illud ex se causa formalis,
et per illud ah alio causa effectiva vel produciiva, non est incon-
venienS idem esse necessarium ex se uno modo et ab * aliquo *
alio alio modo. — Cum probaiur maior prosyllogismi, dico,
quod * illud quod est * necessarium ex se formaliter non po-
test non esse, circumscripto quocuraque alio, cuius circum-
scriptio non includit incompossibilitatem ponendo illud esse,
sed ex se necessariura formaliter sequitur posse non esse, cir-
cumscripto quocumque alio per impossibile, sicut ex uno in-
compossibili posito sequitur aliud incompossibile. Ita de Filio
hoc declaratur per exemplum: Philosophi ponentes creaturas
necessario produci, habent dicere quod ipsae haberent entita-
tem qua formaliter essent necessariae, licet in illa entitate de-
penderent a causa necessario producente. Filius autera habet
entitatem formaliter necessariam et eamdem cura producente.
Creatura igitur, si esset ex se necessaria, non posset non esse,
circurascripto omni alio, cuius circumscriptio non implicat con-
tradictionem; tamen circumscripta causa alia a se per incora-
possibile, posset non esse. Filius autera non posset non esse,
circurascripto quocumque alio secundura entitatem a producto,
quia non potest non esse, nisi circurascripta persona producente,
et producens non est aliud secundura entitateni a producto.
Unde si Pater creaturara naturaliter produceret et necessario,
produceret eam forraaliter necessariara; tamen non esset tunc
necessaria tanta necessitate quanta est nunc Filius necessarius.

Stat ergo de Filio quod sit a se forraaliter necessarius, et
tamen ab alio producente * necessarius productive vel effective,
a quo («) habet quasi effective * eaindem entitatem necessariam.

(a) Wad. cum quo.

LIH. I. DIST. II. (JlAESr. IV. V. V|, KT VII. ART. II. '.^19

('1») .\(l secundfirn py^ohalutnem tnaioris dico, quu*! |)«>ssil»ik»
Ingirum (lillVjrt a possihili rcali, .sicul pat»'l jkt PhilosopliUfii,
l . M<;t(ipli. capitulo do Potcntia. — Possibilc iof/icum esl mo-
(lus coin|)(jsitionis torin.itao al» iiit(.>ll('(-tu, illius (|iii(l(;ni cuius
(••rriiini iinn iiuhKlunt coiitradictioiKMii; cl ita hoc rnodo po8«*i-
liilis csl hacc propositio, Deum possc produci, cl Dcum es.se
Dcuiii. — S(.'d jM)ssihilo rcalc cst (|uod accipitur ab ali<jua
|)(>toiitia iii ro sicut a potontia inhaerento alicui, vel teniiinala
:iil illiid siciit ad torminiim. — Kilius aut(^iii noii (^st possihi-
lis possihilitato rcali, noc |KJssihilitat«' inhiieronto * alicui *, iiec
lcriiiinata ad ipsuni * sicut ad toriiiiiiuin *; (piia iH)ssihililas,
sivc acliva siv(.' passiva, esl ad oiind in natura, sicut j)alet
pcr (lcllmtioiicm pofcntiac activac et pnssirae, V. et IX. Mc-
lnph., (|Uod (jst principium transmutandi aliud, vcl ah alio in
(|uantiim aliud. — Tamcn Filiiis csl lcrminus potenliae prO'
(luctivae, (^uao ahslrahit a rationo potontiao c/fcctivae. Kt si
illa polcntia dicatur simplicitor potcnlia, torminus illius po-
tciitiao potost dici simplicitor possibile; sed possibilHas illa
iion repu^niat necessario formalitcr. licet possibilitas dc ijua
l'liil(is()j)lii l()(piuiiliir i\i' iiotcntia activa et passira |»roiirie
rc|)iitrnat neccssitati ex se.

* Scd diihiura est do actira, si poncrctur alii(U(Ml n»H'cssa-
riiim lialM'rc priiicipiiim pnMliictivum *.

-\d tertiam probaliotwnt cum dicitur: ihi cnI dkIo, cr^o
iiitclli;jrilur jirima iicrsona, noii iiilcllccla sccunda, rcsponsiu:
(|iiod iion iicc(>s.sari() prima iiitcllcctioin> iiil(dli;:ilur SiH-uiida
licr.soiia cum prinia persona, si illa prinia |M>rsona est ahsoluta;
s(>d iioii .sc(juitur * cx hoc * (piod ciim prima iM'i*sona inlclli-
^ritiir CS.SO, .scciinda |)orsona iiilclli^Mlur ntm fsst*, sicut iioii se-
(|iiiliir: illiid anim:il (pKul est iii liominc intclli;.ritur iioii intol-
lcclo ratioiiali, i^Mtiir inlcllii.ntur non csse rationale.

Cum ;iuloiii iiilors mutationcm c.\ tcrminis (•pjMwitis, ac-
lipis ac si iiitcllip>rctiir pnMluctiim non esse (juando pnKJu-
cens (>st, * (pi(Hl falsuni ost*; ahsti-aclionem ii:ilur sine mrn-
ddcio. (pi:ic cst iioti considorando illutl a (pK> flt ali^lraclio,
commiihis iii ahstractionom )ncndaccm, (piao esl considenuHlo
illud non essc a (pio llt ahslnicUo.

(") .\(l iptarlam probalioncm dico. (puxl illa | • iion

c.sscl iii csseiili;! siiic pr(Mluclioiic; hab(H eiiim illaiu |m r pit>-

250 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI, KT VII. ART. II.

ductionein. Nou sequitiir erf>o: esseiitia de se non habet per-
sonain ; ergo essentia de non liabente ,fit habens; sed se-
({uitiir: ergo essentia de ratione sua non habet illam, vel non
includit illam personain. Quod patef, si persona est relafimt.
Probatio: quia tunc est aliquid, excepto relaiivo, secundum
Aug. VII. De Trin. c. 6, quia relati.o non est de ratione
absoluti. Ipsa * autem * essentia habet illam productionem, sive
* essentia illa * per productionem habet personam in qua subsi-
stit; quae tamen persona vel productio non est de ratione es-
sentiae. Non autem sequitur niutatio ex hoc quod aliquid inest
alicui quod non est de ratione eius; sed mutatio requirit quod
aliquid insit alicui cui prius infuit op'positum, quod non habetur
in proposito.

Ad quiniam probationem dico, quod in generatione in crea-
turis concurrunt duae rationes, scilicet, quod ipsa est mutatio
et est productio. Vt est mutatio est forma subiecti mutati: ut
est productio est termini producti * in * via. Istae rationes
non includunt se essentialiter etiam in creaturis; diversa enim
respiciunt primo; ergo sine contradictione potest intelligi ratio
productionis sine ratione rnutationis ; * et * ita generatio trans-
fertur ad Divina sub ratione productionis, licet non sub ratiotie
mutationis.

303. ('2) — Solvitur arg. II princ. quaest. VI. — Ad secun-
dum 2jrincipale [n. 289 &] dico, quod non sequitur: est ab
alio, ergo dependens. — Cum probatur, concedo quod aeque
independenter est natura in producente et producto. — Cum
arguitur ex independentia, qiiod non est praeexigentia, nego
consequentiarn, quia dependentia sequitur entitatem formalem
dependentis, * aliam * ab illo n quo dependet. Quando igitur
habet eamdem entitatem non est ibi dependentia; potest ibi esse
praeexigentia, si unum suppositum habeat illud ab altero.

304. — Solvitur arg. III princ. quaest. VI. — Ad uliimurn
[n. 281) c\ dico, quod mutationes aliae a generatione ex ra-
tione sua formali sunt imperfectiores generatione, quia ex ra-
tione terminorum induclorum imperfectorum habent maiores
imperfectiones quam termini gener-ationis; tamen aliae muta-
tiones, quantum ad illud quod praesupponunt, non requirunt
tantam imperfectionem in subiecto quantam requirit generatio,
et hoc ut est mutatio, ([\xm generatio requirit in subiecto enti-

LIM. 1. niST. II. yiAKST. IV. V. VI. KT VII. AHT. III. '27}\

hititii iii polenliti, «'i hoc ;i(l «'ss** siniplicritor; iiliae imitatio-
ii»'s noii.

A(l |)roj)osituiij ;ij)pIiciiii(lo dico, «juo»! (jenernlio noii lr.ins-
liM liii- :i<l Divina sccunduni illiid ((iiod ])r:i<'sup|)oiiit ^'nnor.itio,
|)iil;i suliiccluiii yiwtfihilr, ijiiod cst inipr>rtWttionis, (juin ut *?Kt
rnuliilio noii cst iii l)ivinis; sed tr;ins|i'rtur :id I)iviii:i iii ijuan-
luni «^nMicratio est ?>>w/mc^/o, suI» rationc ipia csi i)ro<luctio ter-
niirii, ipiia lcrminus eius csl jmm lcctior tcrminis aliaruin muta-
lioiiiim; cl sic Ixmm; i)ot('st \m- ^^^cncriitioncm accipi essciitia
lami(u:ini terminus pcrCoclissimus in Divinis, licct non possit
pcr ali:im mut:itioiii>m accipi aii(|uis alius terminus aliarum
mutalioiuiiii, (|ui:i Ikm- conclud(^r'ct coniiM^silioncrn et imi^er-
rcclioncm, (jui:i tcrminus cuiuslilicl :iltcrius mutationis essot
:iccid(>ns coriiponihilc cum suWiccto.

AllTICULIS III.

HKSOLVITrR gUAKSTIO VII : UTRIM IN lUVINIS SINT TANTIM
DHAK 1'RonrCTIONKS INTRINSKCAK ?

;'.().").( I 1 1 — Coiicllisio. — .Ad (|ua('stioneni (iuarttini{\) ii. *\)\ \
d(> niinicro pr<uluctio)iniii p:ilcl V(!ritas. (|uia sunt tantum
ttnar jjrnductionrs.

:'.0(). — Aliorum declaratio. — \hx- d(vlaratur atj alnfuibus
>ic : Aclus nt)fit)ntili's ruinhmtui' siip(»r :iclus csscntinlefi: .s*hI
taiiliim sunt dun :ictus csscnti:ilcs mancnl«>s intra, ({ui sunt
intfl/i(/i'/-c *'{ rcilr; (>r'U() t;inlum sunt du" 'i.-in^ nntionalcs i|iii
sunt prcMluctivi intra.

t!i)n/i>'))nilur r;itio, (]ui;i :iclus notionalcs tundali super
:ictus (>s.s<>ntt:i|i>s :)(>(]u:iniur' cis, el idco non iM)ssuiit pliiritUuiri
:icliis iiotionaliis l'und;ili su])cr eumdcni (>.s.s«>ntialcm.

Kt iiiodtis ponitiir iste, et collij^Mtur <>.\ niullis dicliH s|iar-
sim iii ]iluril)us locis: i]uod lam intclNvtiis ijuain voliinlas in
ijuocumijiic JKilicnt cssc, ])ro])t<>r se])ar:ition<Mn illoruni a luaUv
tia, ])ostiiu:ini lialtucrint (»ss»» in actu suo i^riino sintfilicis in-
lcllitjoiliac :iul rolitioni^, sunt siiprni se conrersiri, el su|>er
:icliis contm simpliccs, ct su|M'r ot)i<H'ta eoruni |>er actus <'on-

(1) iSfrumliif piirtiH, nffttiiiuii» lotiii» Diatiiu-I.

252 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII, ART. III.

versivos iiitelligendi el volendi. — Intellectus enim non soluni
intelligit verurn siraplici intelligentia, sed etiani intelUgentla
conversiva , intelligendo se intelligere et convertendo se super
obiectura intellectum et super actum simplicem intelligendi el
super se intelligentem per aclum suura conversivuni, quia no-
titia secunda, quae est in verbo, non solura scit et intelligit
rera, sed sic scit et intelligit eam, ut sciat se scire et intelli-
gere eam. — Sirailiter voluntas non solura vult bonum sim-
plici volitione, sed etiam volitione conversiva, voiendo se velle,
convertendo se super obiectura voiitura et super actum volendi
simplicem et super se volentera per actura suura conversivum.
— Sed ista conversio partira uno et eodem modo convenit intel-
lectui et voluntati, et partim alio et alio raodo. Quod enira
aral^ae se convertunt ut sunt nudae, purae et solae potentiae,
hoc uno et eodem modo convenit eis, quantura est ex parte
ipsarum se convertentiura; arabae enim se solas convertunt
sua vi activa, quae aequaliter eis convenit. Sed alio et alio
modo quantum est ex parie obieciorum ad quae se conver-
tunt; intellectus enira, postquam est conversus ad illa ad quae
conversus est, se haljet ut potentiale quoddara el purum po-
tentiale, et hoc quia intellectus nudus et purus natus est re-
cipere ab illis, sicut proprium passivum a suo proprio activo
naturah; quod quidera activum est idem intellectns informatus
nolitia simphci, et hoc respectu formationis notitiae geiiitae.
Voluntas autera, postquam est conversa ad illa ad quae conversa
est, se habet ut activum quoddam, et lioc ut voluntas nuda et
pura nata * est * exprimere de ilUs sicut proprium aclivum de
* suo * proprio passivo, cuiusraodi est eadera voluntas informata
amore simplici, * de qua sic inforraata eadem voluntas ut nuda
nata est exprimere * amorem quemdara ince7iiivum, qui est
Spiritus Sanctus in Divinis, qui habet esse a producentibus
ipsum, non per informationera eius de quo est quasi subiective,
nec per * aliara * iinpressionem factara eidera secundum modura
quo Verbum sive Fihus procedit a Patre per quaradam quasi
inforraationem sive irapressionem factara intellectui paterno
converso, ut sit sicut notitia declarativa de notitia simphci,
sed per quaradam quasi excussionem vel expuhionem aut
progressuwt, ; aut magis proprie loquendo, per quaradain ex-
pressionem producti de eo de quo subiective producitur.

LIH. I. DIST. II. orAEST. IV. V. VI. KT VII. AHT. III. 2bii

K\ parU' «'r^'0 inlellertus caiisiitur actiis «licj^ndi a iiolitia
siiiiplici iii intrllcclii niulo conv««rso siipra s*} «'l supra nolitiam
siuiiii siMi|)li('(Mii, ihi (|U()il intellcclus inl(>rniatus notitia siniplici
osl principiiini activuni ct ('licitivurn aclus noti^jiialis intLMU-clus;
ips*' aiitcni midiis inti-llcctus convcrsus noii est nisi ((uasi prin-
(•i|»iuiii passiviiin, ilc (juo (piasi de niatcriali producitur Ver^
hnjit (juasi pcr impi-essionon. — E.x parl(; aul(?m voluntatis
caiisatur actus notionalis al) ipsa voluntatc nuda convci-sji su-
|ira so ct supcr aniorcm suum sinipliccm ct siiimt i|»sam vc>-
liintatom intbrmatam amoro simplici; ila (piod voluiilas nuda
c()nv(U'.sa cst priiicipium aclivum ct clicitivum actus notioiialis
voliintalis; ii)sn v(?ro voluiitas inrormata ainoro simplici cst
l^rmcipium (juasi passivum, d(; ipio (juasi do matoriali piXHlu-
citur Spirilus Sanctus, sccundum (piamdam exprcssinnem.

Kt liiiic appar(it diHcnMitia intoll(?ctus ut intellertus el
iiii<'llt'(ius iii nftura; (juia iiitcllectus iil iii I*atro oxistcns
' iii notitia cs.sonlialis, sivc, (piod idem est *, iii actu intclli;^'cndi
suaiii cssonliam, (piem actuni ij)sa es.s(Mitia op(M'atur in ipso
iiil(ll(>ctu siio, ut esl ({uasi iii potcntia ad iiotitiam (^ss(Mitial(Mii
sc(Miii(liim ratioiKun inlcllipMidi, tbccundus (»st (occunditatc lui-
tiiiali ad produc(Mi(lum i\o soipso sihi siniilc, uil (pi(jd est ipiasi
iii pnt(Mitia p(M' lioc (piod (;st actu sub illa notitia essoiitiali;
iiilcllcctus (Miim, ul cst (iuac(lani notitia cssentialis s(X'undum
actuiii, * vcl p(M" lioc (piod est actu suh iiotitia cs.s(^ntiali *, est
nnlara ct principium aclivum ipio PatiM' de e(Hl(Mn intcIKvtu,
iil cst intcllocliis purus et tuntum inteUcctus, ut de puro juis-
sivo Ibrmat notiliam ipiao (jst Verlium, quao sccundum rein
(ist ead(Mii iiolitia cum illa de qua tbrmalur, ditlonMis soluui
ali ca in (|uaiituiu pr(x:odit al> oa ul maiiitcstativa et decJara-
tiva ipsius.

Kt por oniiKMu (Mimd(Mii iiujdum dchemus intclliffere ver-
bum tbrmari iii iiobis. *()bioctum oniiu * co^nitum pnmo sui
simplic(Mii notitiam imprimit intollcctui nostro, ifpraos^Mit^indo
80 illi ul purc passivo et sub illa rationo qua est intetlecttis.
Intolloctus aut(Mn sic |)ert'(vtus simplici notitia por obitxrlum
coirnilum, (pKHl in so continct cxpn^ssive, factus (»sl liMvundiis
(i principium activum ut luitura impriiiKMis iu s«Mjifium ul in-
tc||(>ctus tanluin ot principium |)assivuiii ad Ibrmandum in ae
iiolitiaiii dct larativaiii Ao notitia simplici. Kl socunduiu hoc

254 LIB. I. DIST. II. QUAEST, IV. V. VI. ET VII. ART. 111.

quaiido dicitur rerbum rorinari per intellectuin et quod iiilel-
lectus sit m formatione eius activus, hoc intelligitur de intel-
lectu actu inforinato simplici notitia; per hanc enim, ut per
rationem formalem agendi, intellectus est principium activum,
et necessario prior est ratio eius nt intellectus est passivus
respectu notitiae simplicis quam recipit ab obiecto, quam ratio
eius secundum quam est natura, et activus per notitiam sim-
plicem inhaerentem; et ideo ordine rationis prius habet esse
ut est iniellecius quam ut est natura, et fundatur actus no-
tionaiis, quem agit nt natura, super actum essentialera, quem
patitur ut intellectus, scilicet super notitiam simplicem obiecti,
quam recipit ut est nudus.

307. (1'^) — Improbatur primus articulus praecedentis opinio-
nis. — Ista opinio ponit tres ariiculos, quos non credo esse
veros.

Primus est, quod intellectus ut nudus, conversus supra
intellectum formatum notitia simplici, formatur ab eo noti-
tia genita. — Hoc improbo sic:

Intellectus non convertitur nisi ut est in aliquo supposiio,
quia conversio ponitur actio, et actiones sunt suppositorum.
— Tunc quaero: cuius suppositi vel cuius personae est ut
convertitur super intellectum formatum? Quia si ut convertitur
est personae Fiiii et praecedit ista conversio generationem
Verbi, ergo ante generationem Verbi sunt duae personae:
quod est liaereticum. Si autem ut convertitur super intelle-
ctum formatum est ipsius Patris, tunc arguo sic: cuius est ut
convertitur, eius est ut notitia genita informatur, ut probaljo;
igitur intellectus ut est Patris formatur notitia genita ; ergo
notitia genita est ipsius personae Patris, quia cuius personae
est intellectus ut formatus, eiusdem est notitia qua formatur.

Assumpium probandum probo sic: Cuius est ut conver-
titur super intellectum formatum, eius est ut habet intellectum
formatum pro obiecto actu praesente; ergo eius est ut ab illo
obiecto formatur. — Probatio huius consequentiae : passivum
proportionatum, dispositum et approximatum activo sufRcienti
proportionato, natum est immediate perfici ab illo activo, per
Philos. IX. Meiaph. c. 1. vel 2. Quoniam autem possibile, etc;
tunc enim est aliquid in potentia proxima quando nihil oportet
addi, subtrahi vel rainui, ad hoc quod actus insit. Intellectus

LIB. I. DIST. II. gUAEST. IV. V, VI. ET VII. AHT. III. Sk}

:iiil((ii iiikIus ut (-oMversus, c.l lialions iiil«>ll«'«iuiii rorinutuiii iit
obi«»(*turn pra^jsciis, est passivuiii (lisp<jsiluiii {Jioportioiiatiiin et
a|)|)roxiinatuiii iiitf'll(.'ctiii loriiiato ut obiccto sulllcifiilcr aclivo;
er^^o iiitcllccius iiudus iit coiiversus, nulla lacta variatione circa
ipsiim csso suhsistcntiae vel cuiuscuiiMiue cntilatis, nt .**ic for-
maliir notitia ^'onita. — Et sic probatnr primfi Cdnsft/uejitin.

llic possrt poni una respnnsio, ijuotl intcljcctus ninius,
[«•r lioc (juoil (!«» seipso actualitcr rornialur illa nolilia, sivc ex
liDC ((ikhI cst ijuasi niateria inrorniata notia j/cnila, habci esse
iii pcrsona {^'cnita. — Sed contra istain rcsponsioneiii sunt duo
ari^Mineiita (juac poncntur dist. 5. qu. tdtimn \\) c^mtra oj)inio-
ncm (le qunsi mnteria, (juae ibi sp(jcialilcr imi»rol)abitiir.

:{()s. ^i.'.) _ Iniprobatur secuDcliis art. praec. opinionis. —
Siuandus articulits est, (piod iiitcllcctus informatus notifia
nctunti essentinli est principium activum ct clicitivum iiotitiae
;,n'nitae.

n) IIoc improbo sic: Verbuni non f.n<.'nitur ab intcllijzcii-
tia, scd ;i monorin, sccmidiim .\u;^. AT. l)e Trin. c. 7.;
cr;jo liccl iii Palre concui'ranl mcmoria, intcllijjrentia v\ voluii-
las, Pater non ;«n^'net Verbiim /ormtdiler intclli;rcntia iit quo^
scd )nemoria: ut aiitcm liabct nolitiam uctuatem (|ua.si elici-
tain ol ut actum .secund um cni 'u\ -.ichi inlcUijj^entiae, cuius est
omiic intcIli^M're actuale; er^^-o ut sic non tri^rnet Verbum, sed
iil csl in actu ntemariac, id cst ut /mfn't otnertum intellif/iftile
prnesens inteliectui suo ; in lioc ciiim intclli<.Mtur actus primus
ipiasi pra(^cc(lcns actum secundum, (jui est aetu inteHitjere.

I)) Secundo sic: Productio ma^Ms convenit actui />/-/>/»o ut
principio productivo (|uam actui secundo, (juia operationcB
pcrlcctae (b; ratioiu» sui sunt flnes, et non sunt jrratia alioruiii
liiiium; cr^M) intellectio iil cst oiMM-atio Tatris non est ratio
l()rmalis prodiuiiva alicuius tcrmini, s<»d tanluni actus priinus,
cuiiis virtule clicitur illa ()|M'ralio, (Mit principium produdivuiii.

C) Tertio sic: Si intellectio Patris aclualis ost ratio for-
malis pr(Mliicciidi Verbuin, adlmc nhiectum ul prnesens inU'i'
lcclni Patris iil liabciili ralioncm memoriae erit priiicipiuiii
prius iJrodiKiivimi notiliae ^jcnitac; <|uia in iiobis apitan^t
(piod illud cst naliim imiiKNliatius ^Mu:nciv i|uain aetus intei-

(1"\ T'tntm Filiim gmrrrtnr dr Muttttitntut J\i!i'taf

256 LIB. I. DIST. II. (JIJAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. III.

Ugendi; ergo aliquod Verbum prius erit geniturn a Patre ut
a menioria quam ut ab ipsa inlelligentia noscente.
(16) d) Praeterea: Verbum est illius immediatius Verbum a
({uo immediatius exprimitur; ergo si ratio elicitiva Verbi sit
actualis notiiia ut in intellectu Patris formato, sequitur quod
Verbum sit immediatius Verbum intellectionis Patris quam
essentiae Patris: quod videtur inconveniens, quia tunc esset
aiiud prius Verbura, quod esset declarativum essentiae Patris
immediate, vel oportebit dicere quod ista essentia non posset
immediate declarari per aliquod Verbum : quod videtur incon-
veniens, cum secundum Aug. IX. De Trin. (1), notitia formata
ab ea re quam memoria continemus est verbum ; primum
* enim * obiectum memoriae divinae est essentia.

e) Praeterea: Si actualis iniellectio Patris esset genita
vel producta, produceretur virtute essentiae, non ut iam co-
gnita, sed ut prior omni cognitione. — Hoc patei: tum se-
cundum veritatem, quia alias esset processus in infinitum * actus
intellectus ante actum intelligendi *: tum secundum isiumy
quia supra dixit quod in Patre actum intelligendi essentiam
operatur ipsa essentia in intellectu ipsius. — Ex hoc arguo
sic : actualis notitia essentiae non potest esse formaliter alte-
rius rationis per hoc quod est ab alio communicata et non ab
alio sic communicata; quia tunc deitas esset formaliter alte-
rius rationis in personis, quia illam una habet a se, et non
alia; ergo et actualis notitia essentiae est eiusdem rationis in
Patre et Filio: quod igitur natum est esse principium qito re-
spectu unius, si esset principiabile, idem erit principium re-
spectu alterius, si principiatur (2).

309. i^'^) — Improbatur tertius art. praec. opinionis. — Ter-
iius articulus est, quod conversio iniellectus nudi super se
formatum est necessaria ad hoc ut intellectus nudus formetur
ab intellectu formato.

Hoc non video; quia intellectus Patris habens obiectum
sibi praesens est naturale principium, non solum operativum

(1) Necesse est enim cum verum loquimur, id est quod scimus loquimur,
ex ipsa scientia quam memoria tenemus nascatur verbum, quod eiusmodi sit
omnino cuiusmodi est illa scientia de qua nascitur. Formata quippe cogitatio
ab ea re quam scimus verbum est quod in corde dicimus. Cap. 10.

(2) Vid. adhuc iufra n. 310 a.

i.iij. I. i)isT. II. (ji;akst. IV. V. VI. KT vii. AHT. ni. •^57

t<!Sj)(;<:tii iiit<jll«Mtli(>iiis I';jlris, sod ctiam prixlintirinn rfsin^-lu
iiotitiin; <;«Miitae; adliuc or<;o, (•in-tiiiiscriijta illu rofl«?.\ione, t*n-
.sfl |)riiici|)iiirn i^rodiictiviini 1 1 1.

illo. — Duo posteriores articuli ialsi sunt etiam in nobis. —
a) Siu:un(lus Mtiarii arliciiliis [ii. ;{U.sJ »'st talstis iii noOts: lum
<iuia riotitia coiirusa rioii poteat «'sse |)riiicipiu(ii •'liciliviini no-
titia'; «listiiictac, siciit iiec iinpcrrcctuin potrst fv.s»' principiiiiu
filicitivuin productionis alicuius j^errccti: tum fjiiia illa notilia
actualis contiisa esset Hiniul cuni notitia actuali ilistincta, et ita
(luo actus eliciti simul, vel actus conriisus ({iiainlo non «'ssi-l
^.'■eiH^ranit actuni distinctum: lu)n iiuia omiiis actiis iiit»lli<.'»'ndi
secuiidiis est «zenitus a memoria, iit memoria est iii actu primo
proportioiiali sihi, piifa perlectus a perfecto, imjxMfertiis ab
iiiipcrrecto, sicut di.slinclione tertia patehif.

b) Tcrtius articulus iii, :{()!>; ctiam est falsus in no/ti\; »|uia
v»'rl)urii perfectissimum erit iii Patria, secuiidiim Aul'. W. Dr
Trin., et tainen iion erit illud v<'rl)um ^rcnilnm per actum re-
tlexiim sive conversivum super acfum i)rimum, * ut |)«»r lioc
illiid vcrhiim ^^'iieratum sit actiis rcll(\\us, siciit isl»' dicit. »ju«m1
iiolilia secunda ijiiac cst iii verlio est * ut |)«'r illinl s»iat .juis
sc .scirc vel iiilclli;^'i'rc. — (Juo»! aiit«'rii iion crit notitin re-
/Ir.iii |)rol)alur, ijuia v»'rl)iiin jicrfeclissimum creatum iioii haU'!
pro ohiccto siio jirimo aliijiiod crcalum, s«'d increatuin.

;'.ll. (•'*) — Sententia Doctoris{2). — Dico luiic ad i/uaestio-
neni, ijuod tiuitum sunt H>i dunc produrtinnes distinctai' sf-
rundum rationes /'ormates productionum, et hoc quia sunl
tnntuni duo pritiripia produrtiru hafjentin fornuiles ratione-K
produicndi di.stinrtas.

Uuod jiroho sic: aj Omuis |)luralitas n^diicitur ad uiiila-
lcm vel ad paucilatcm laiilaiii ad ijiiaiitam nNluci |)olcsl ; .'iv»
|)|iiralitas |)riii<'ii»iorurn activorum vcl i^riMluctivorum n^iluc»»-
tiir :id iiiiilalcm vcl ad laiilam paucit:ii»'m ad i|uanlaiii |Mile8(
rciliici: scil non j)ol(>st rc<liici ad :iliijti<Nl princi|>iuiii finunt
|it'o<liictiviiiii.

Profmtio: •|ui;i priiicipia juxMluctiv;!, ijuae sunt nalnra
.1 rolunlns, li;ilM'iit >>pposttos iikmIos princi|)ia!itli, i|uia •''• •
iiiiii iii.liti iitir .«\ s»> ad a^^eiidum nnfurnlHrr. nllcnirii

^\, \ iii. --i.itim II, ;uu /».

(2) Ufr. i}ii<>illit>. (| '2. n 10 MH\i\, — lirporl. l. il. tf. q. 7.

TOM. 1 t'

258 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. 111.

et in potestate sua habet producere, ita quod ad hoc ex se
naluralite^" non inclinatur. Si autem reduceretur ad aliquod
wutm priiicipium productivum, illud haberet determinate alte-
runi modum principiandi; vel enim esset productivum ex ae
determinate per modum naturae, vel non ex se deierminate,
sed Ubere, et ita per raodum voluntatis. * Et ideo * non possunt
reduci ad aliquod principium, ({uasi tertium ab istis, quod sci-
licet in producendo neutrius istorum hal)eat rationem.

b) Nec unwn istorum reducitur ad aliud, quia tunc alte-
rum secundum totum genus suum esset imperfectuin: (piod
falsum est, quia cum ex eadem perfectione conveniat utrique
esse principium operativum et productivum, el neutrum sit ex
se imperfectum iii quanlun) operativum est, quia tunc non erit
formaliter in Deo, * igitur * nec in quantum productivum est
imperfectum.

* Principia productiva * ergo non possunt reduci ad pau-
citatem maiorem quam ad daaliiatem, principii scilicet pro-
ductivi per modum naiurae et principii productivi per niodum
volantatis.

c) Haec autem duo principia secundum rationes suas prin-
{^.x-pVcmiW debent fjoni in primo * productivo*, quia in ipso est
omnis ratio principii, quod non reducitur ad aliud principium
prius; igitur sunt tantum duo principia productiva alterius
rationis in prim.o productivo : * scilicet unum productivum
per modum naturae, et unicurn per modum coluntatis libere *.

d) Haec autem sunt productiva ad intra. — Probatio :
memoria perfecta est productiva ad intia per modum natu-
rae, ex solulione praecedente: intellectus perfectus, sicut in
quantum est potentia * perfecta * operaliva natus est intelli-
gere obiectum quantum est ipsum noscibile, ita in quantum
est potentia productiva notitiae genitae natus est esse princi-
pium tantae notitiae quanta potest esse obiecti : intellectus au-
tem in Primo, etiam ut est principium productivum, est sim-
pliciter perfectus; * quod patet, quia non reducitur ad aliud
principium prius, et omne imperfectum reducitur ad perfectum
prius se *.

('-') Hoc etiam obiectum primum intellectus est inflnitum in-
telligibile; ergo intellectus ut est principium productivum na-
tus est esse principium producendi notitiam inflnitam.

lAH. I. DI.NT. II. UUAKST. IV. V. VI. KT VII. ART. III. 259

«') SimiliUT arjriiitiif d»- xioluntntr n^spprtii nmoris oh-
icrli inpniti.

f ) * Niliil aiih-rii iiifinituiii «'st CorMiMlilfr nisi IkMi.s, ««x
i\ii,(U'^lione illii, Vti^uii iJetts sit? [ii. 'i.')! s<j((.]. Krp) ista
jMiiii:i|»i;i smit |»ro«lu(:liva ali(pioruin iii natnrn divina *.

(j) ritoriuK s«'((uitiir: si iioii suiit il»i iiisi (Iu<j |)rinci|»ia pro-
(liictiva altoriiis ratioiiis, jtjjto tantuiii suiit dude prodnctioties
iiimicro. — Profjo, ((iiia utruin((u«' i)riiici()ium i^itMluctivum
li;ili"f iirodiirtioiifiii sil»i ttfl(U'(/untnm «'l r(ja»'leriiafii ; erpo
shiiitf ilhi, ii(»ii jiotcst li;il)«'rf' :iliam(l).

M'^. {^") — Obiectiones. — Ohiiritur coiitra istam dcdu-
ilinncrn sic : n) Natuia (X sc cst |iriiu'i(»ium (lotcrmiiiatuni a«i
apMidum: in Diviiiis autcm intcllcctus vnde inteltectns non
taniiim vid«'tur cssc j»rinci(»iiim d«»toiTninatum ad a}Xondiini,
s<'d ctiam nnlu)(/, iit csi «(uodammodo ()rior int«'Iloctu, ((uasi
nidix cl rundamcntum, siciit csscntia «jua«'lil)«'t vid«'tur e5»se
tiiMd:ini('ntum ()otcntiac; cr^^o non tantiim intclhrtus, sed etiam
ipsii essentiii dclicl (>oni liaU^rc rationcm (»riiici()ii illiiis ((uod
esl iinlurd iil di<tiii;:uitiir contra rolvntntrni.

h) Srcundo, duliiiim cst de istis actil»iis ()r(»<luctivis, quo-
modo sint istoriim (>rinci()iorum (>r(Hlucliv()ruiii, ((uoruiii sunt
actiis esscntintcs; cuin ciiim actus dislin^-uant ()«)lentias, //. De
.[iinnn, vidctiir i(iiod istis ()ot«'ntiis ((iiihiis conveniunt ■ nctus
essentinlcs iioii «•om()ctant actus )iotionnlcs sive |)riHluctivi.

c) Tertio, ()rol>alio ilhi iion vidctur valcre «(ua*- adducilur
(n. iUI n\ ad osl«'ndcndiim dualitntctn in i)riiicii)iis pnHhictivis
iioii (»ossc rcdiici ad unitntcui: nam (»rinci(»iarc ncccssnrio e\
l»iinci()ia rc cnnti^ii/oilc)- siinl ()(»(iositi ino<li ()rinci()iaiuli et
div»rsi; ot tamcn li;icc dii:ilitas rcdiu-itur ad unitat«'in; «•! con-

li lliiius nr);iiri)riiti viin |troliiiliv)iiii iiillrinnt iKtctnr in Huttdtilt. i|. 'i.
II. I.'i )«'(|i|. ft J{f/ioi(. I. (J. 'J. i\ 7. II. .'{, iilii • Hrpuittir •it- ; <^uidc|ui<l tmt
(Ir Hi- hur iinpnMMitiiii- rnt i|IIim1 |iliirifii'*<tiir : hciI i|ui(i<|iiiii «'Mt iii Pi' ■•(«

rntiniiin rnl lir nr Iiih' ; crfjo iiiliil iiiiiiiM riitiuiiiM iii I>iviiiia |iott>»t j .. .ifi;
Bi'il |ir<iiiiii'tio (iiviiiii (|un«' cHt i<hiij« priucipii foriiinli* v»x uiiina mtioai»;
if^itiir tiiliM prodiictio iion potfst pliiriHcnri in Pivinia; i|;ilur in I>ivinla
tiintniii «'8t unn proiliictio iu>i*uii«iiiin nuiinTUin uniu» rntioiii» • . — Mitmrrm

it iiiiiinrrm latc ilii pr<il)nt Sioti.'», c<iii. ' ' '' "' ' ' *

M'l riitio (|iiiir<' iii |)iviniK ii<>ii ponHUiit < ,

t quin qiin«'lili«'t productio diviiin ciit de ae hatv, •ieut rt iiliii omnia in
I )ivini.< . ,

260 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. III.

cedo quod illud unum habet determinate alterum istorum duo-
rum modorum, illum scilicet qui est perfectior et prior. Ita
diceretur in proposito quod ad principium quod est naiura,
quia illud est prius in ralione principiandi, reducitur voluntas,
licet habeat oppositum modum principiandi.

d) Quarto, contra ultimam propositionem praedictae de-
ductionis * art. * [n. 311 g] quaero * secundo *, unde probatur
illa propositio quae dicit quod, statite uno actu adaequaio 2^0-
tentiae, ipsa noti potest simul habere alium? — Si intelligat
adaequatum secundum extensionem, petitur principiuni. —
Si secundum intensioneni, videtur falsum, nam licet visio Verbi
adaequetur potentiae intellectivae animae Christi, tamen potest
noscere etiam aclu elicito aliud intelligibile a se. Patet etiam
quod Deus novit se notilia adaequata intellectui suo secundum
intensionem, et tamen novit alia a se. Si ig-itur ita est de actu
adaequato potentiae operativae quod compatitur alium, niulto
magis videtur de potentia productiva; quia eius productum
vel productio non est in potentia productiva, sicut operatio est
in potentia operativa.

(21) e) Quinto sic: principium non est principium in quantum
principiatum iam intelligitur positum in esse, sed in quantum
est prius principiato: ut autem est prius principiato non aliter
se habet per hoc quod principiatum ponitur in esse; ergo si
isto non posito posset esse principium alterius, pari ratione
videtur quod isto posito simul potest esse principium alterius;
(fuia islo posito principium in quantum principium, hoc est in
quantum prius principiato, nullo modo aUter se habet.

.313. — Solvuntiir. — Soluiio istarum duarum rationum
Ultimarum et declaraiio rationis [n. 311] illius contra quam
flunt, et probatio conclusionis ad quam illa ratio adducitur,
videlicet quod sunt tantum duae productiones [n. 311], dimit-
tantur us^jue ad d. 7. quaest. i]la: An possent esse plures
filii in Divinis ?

a) Ad primMm respondeo, quod hoc totum, intellectus
habens obiectum aciu intelligibile sibi praesens, habet ratio-
nem memoriae perfectae in actu primo, quae scilicet est im-
mediatum principium actus secundi et notitiae genitae. In hoc
autem principio quod est ^nemoria concurrunt duo, quae con-
stituunt unum principium totale, videlicet essentia in ratione

I

IJM. I. DIST. II. o''AKST. IV. V. VI. KT VII. AHT. III. *^^)!

(jlji<.'( li, i'l intellcrtus iit potfjitin, (jiinrurri iiti-uiiii|ue \m' se
est fjuasi i^arliulo resjxiclu i)i(^luclioiii^ adae^juatae laiic lolali
priricipio.

(hi,m ifjiiur arijuitur, iiuo<l ratio n/ituror iioii tantuiii
coiiii)«'til iiitcllcctiii, snl esseiitiae, rrspondeo, t|uo«l tolal»' priii-
cipiiiiii iiicludfiis notuvfiui ut nbiecluw et intelleclum ul y>o-
tentifim hal»ent<'in ohicctuiii sil)i piaeseiis est priiicipium pn>-
(liictivuiii (iiioil cst iiatura ct priiicipiuin coiiij^h^tuiii pnNlu-
ceinli per iiiodum iiaturae; si ciiiiii essentia iit oftiectum iioii
lial»t'r«'t ratioiicm priiicipii iii prodiictioiie Verbi, * iioii videre-
tiii- ratio * (juare ina^ns dicorctur Vcrhum rsscnliae (juam
lapidis, si cx .sola iiilliiitalc iiitclloctus ut priiicipii pnMluctivi
possct prodiici "\'<'rl»uiii infliiitiim, iiiiociim(|iu' alio oI)Ip«'Io
]jra('S('iit('.

(22) l,) Ad secuHtlum duhiuin dico, (iiiod iiicmoria in Patri' esl
priiicipiiiiii fjperatirum Patris, (juo scilicel ut acluyy>7mo F^ater
rormaliter int('llii.nt iit in acfu .sccMm/o;est etiam *e<Hlem mo<lo*
iiiciiioria l'atri priiicipium profluctiruui, i\\ut Pater existcns
iii :i(iii priiiio prodiicit tit iii actu sccuiido nolitiam t^cnitam, et
actiis piimus piior csi prioritatc ori;:inis aclu si»cuiido. —
Noii riindalur i;^itur actiis proftvctivus sup<'r acluin cssenliU'
Irin (|iii coiisistjt iii aclii sccunflo, vidclicet ijui ♦'st operalio,
(jiiasi supcr rfttioiwm fttrmfilcm clicieiuli illuiii actum s«ruii-
diiiii. scd (]iiodaiiiiiio(l(> praccxiiiit illuin aclum, (]uia actus ]>ri-
miiv * praeexi^^itur *, (lui cst oiM'ralivus cl ]iro<luctivu8 et esl
ralio pcrflcicndi suppositum iii aclu s^rundo, (|ui cst opfM*atio
suppositi, in (pio cst (iiKKlam oidinc priiis .'intc^iuam iiitclliv'a-
liir prodiici illiid (piod producHur; o]H'i"ans cniin <'t ]inNlu-
(•••ns pcr idcm ])riiicipnini prius cst opernns i\yv,\\\\ prminccns.
A\ci'mplum: si luci-rr ])(Hicrclur ali(]ua oi»eralio iii lumiiioso,
ct ilhniiinfire ponerdur productio luminis a lumiiioso, lux in
lumiiioso cssct principium f^uo, el n^siMVlu nperntiuuis ijuae
est liiccrc, ct rcspcclii jtrofluctionis quac esl illumihart>. N»»**
Imiikii lnccrc (piod cst opcralii> ess<»t rfttio fnrmalis \\\\\\.
lioiiis i|ua<' cst productio, scd ess<'t il>i onlo (]uasi e(T<vliiiiiii
ordiiiitoruiii ad camdcm causam commuiKMn amlN^ruin. a <|U»
imincdiatiiis proccdil umis cllWMus ijuam alius. Ita in \m>-
])osito. ad ciimdcm actum ]>rimuin, <iui <'st ni<>iiiorui Palris
ordincm (lucmdam iiilcllitruniiii- lialM'r<» iuleUnjcre, t\\\\*\ ••sl

262 LIB. I. DIST. II, QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. III.

operatio Patris, et dicere, quocl est producere Patris, respectu
notitiae genitae; non talem tanaen ordinem, quod intelligere
Patris sit causa vel principium elicitivum dicere Verbi, sed
quod immediatius, intelligere sit quasi productum a memoria
Patris quam dicere, vel quam Verbum sit productum ab eo-
dem. Non igitur est ibi talis ordo qualem ponit opinio prior
[n. 306] in ratione obiecti praesupposili, vel ratione principii
formalis agendi, sed tantum ordo prior quasi producti ad pvo-
ductum, respectu eiusdem principii communis, ad quasi pro-
ductum et vere producium.

(23) Et tunc ad illud TI. De Anima de distinctione potentia-
rum per actus, potest dici, quod quasi producere et produ-
cere sunt actus eiusdem rationis; si enim iilud quod non pro-
ducitur, sed quasi producitur, esset realiter distinctum a pro-
ducente, esset vere productum ; igitur quod modo sine produ-
ctione insit, tamen virtute principii qiiod esset productivum
eius si posset distingui, et pro tanto dicatur quasi productum,
non variat formaliter actum ab iilo quo produceretur, si esset
producibile.

Alia responsio esset de intellectu agente el possibili;
sed modo transeo, quia non dixi adhuc cui intellectui conve-
nit producere notitiam, ut principio partiali; hoc dicetur infra;
sed nunc de intellectu indistincte locutus surn.

c) Ad tertium dico, quod quando duo principia habent
modos oppositos principiandi, quorum neuter importat ali-
quam imperfectionem, neuter reducitur ad alterum ut ad
prius natura, Ucet posset ibi esse aliqua prioritas quasi ori-
ginis: nunc autem, neutrum istorum principiorum includit ali-
qliam imperfectionem, non magis in quanlum productivum
quam in quantum operativufn ; nec ergo unum ad alterum
reducetur ut ad prius natura, nec ambo ad tertium, propter
idem, quia neutrum est imperfecluin, et et.iam quia illud ter-
tium esset principium secundum rationera alterius istorum,
quia inter ista non est medium in principiando, et ita si ambo
reducerentur ad tertium, unum reduceretur ad aliud, et idem
ad seipsum.

314. (^i) — Instantiae. — Contra ista instatur, et a) primo
sic: Inlelligentia est in Patre sub propria ratione intelligen-
liae: et propria perfectio intelligentiae ut intelligentia est Ver-

I-IH. I. DIST. II. (jrAFST. IV. V. VI, KT VII. AKT. III. '^iui

1)11111 ; fr<^{) \'»mI)Iiiii <'sf in i?il»'IIii.'<'iiti;i l*;il?is u' iVttii»; ••vf,
i(iio(l ost np^^aluiii.

//) PiaettMTu, .\ii}_^ XV. Ih: Trin. c. l.i. vol '.\1 : Verl/um
est risio de visione; «tj^o :icliialis iio(iti.j »?«t ratu» u/vMt«*iuli
vcrliurii.

c) I*ra<'t»'r»'a, noii vi(l»'fiir »li(l»'n'nfia iiit»'r tnemoriaut «»1
inlellifjrntifUii iii Palre; i*r\io iion vi(|»'tur aliiid »»ss«' iiii|)r(>-
jiiif r;itif'iii uf iiit«'lli<.'»'iiliarii »'ss»' |)i-iiici|)iuiii \'»'rlii, ••t l'a-
inni iil iiiciiioriarii ; i(l(;in iiritiir iipproltas <>f irii]irolias.

(l) Ouarla iiist;iiitia «'st. »juai'»? Pat»'r isto actu pnHliu-il
iiotiliaiii ^'iiitaiii, («t iioii illo. iioii vii|»>tur rati»». cuim ut»'r<|ue
sil ;ictus secunilns, »'t priiicipiotiir virtut»' «'iiisilcii) actus iiriini.

iilT). - Solvuntur. -- n) .\<l jirtmuin »lic<>, <|uo»l Pal»»r
l<irmalit»'r <'sf rii<'iiioria, int»'lli<.^f'iitia, »'t voluntas: Aui:. AT. /)e
Trin. <•-. 7. siv<' 1.") dc purris: In illii Triniliitc qtiis hikIcuI
ilirere l^utrcm nec seipsum, ncc Filiinn, ncc Spirilum Siin-
cium intclli(/erc, nisi per Filium, rcl fliligerc nisi })cr Spi-
ritinn Snnctnm, pcr se uulcm meminisse tnntummndo rcl Mti
rel Filii, rcl Spiritus Suncti^ S»'<piifui : (piis haec tn tlin Tri-
nitdte rcl npinuri, rcl ii//irmfirc /iruesumatf Si cuitn sotus
ihi Filitis intellif/i/, ct intcllif/cntiii sihi, cl Putri, ct S/ii'
ritiii Sum-ti), ml tll(i<ii rcdilur uhsurditiitcm, iptod Putcr
nnii sil s(i/)icns dc sc i/)SO, scd dr Filin. Ila«'«" ill«'. Int»'!-

liuit i^.ntiir <|iio«l l»;it»'r l"oiiualit<'r »'Si ni»'nioria silii, iiit«'lli!.'«*n-
li:i silti, »'l voliiiitas sihi ; <'l in Ikk; »»sl ilissiiiiilitii«lo int«»r per-
soiias (!t p;irt»>s iiiiairiiiis in noliis, si>cun«luni i|>snin.

Cum if/itur dicilur: pidjirius actus int«>lli;.'»Milia«' i*»l \ ••r-
liiiiii, nc(/i), iiiio (!«» i;itioti«' V«'rlii «'st <ju»mI sil nnlitiu (/cniia.

l'uiii diris: sullicil <pi<Hl sit notiti:i »l«vlar;iliva, ncipt, inl«>lli-
i:<'iii|o p«'r dcclurntirum n'l;iti«>n»Mn rati»«nis, iit ••sl inl«>lli;;i-
liilis ;iil inl«'ll<'«*iuni; i:ilis «>niiii n'l;iti«» »>st iiotilia»' «l«fl:ualivae
:icfii;ilis P;itris. <pi:i P:it«'r r<»rmalil«M- int«'lli^Mt, a«l iiolili.ini lia-
l»ifii:il«'m 1'atris nt «'st m«'mori;i. ila ipio«I obi»vtiiiii pr.ifs^ns
iiif<'ll<'(tiii P:itris «l«Mlar;itur ;i»'»pi«> p«>rlccl«' jwr iioliti.iiii JuMua*
l<iii r;ifris suMif |)«>r n«>titi:ini :iclualein «pia«» «»-sl Kilnis. i>i la-
iiKii iiotiti:) ;i«tualis pjitris noii «>st V.>rl«uin. «piia niliil |H»l«>?il
«>ss«> l(>rm;ilii«'r in l*:itr<' iiisi nnn f/cnitiim.
-■») h) Cum rcro dicitur sccundn, »ju«>«l «•sl notitm tit* nu-
f/fiii, r<>sponsi(>, «pnHl ip.s4>ni»>t .\utr. •'X|H>nit s«> W. /)»• Trtn.

264 LIB. 1. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. III.

cap. 11. vel 28: Simillima est visio cogitai.ionis visioni scien-
tiae, et eodem c. 12. sive 32 de parvis: Tunc enim est ver-
biDH simillimum rei notae de qua gir/7iitur, et im,ago eius,
quando de visione scien/iae visio cogitationis exoriiur. Istae
constructiones sunt intransitivae ; nam sicut visio cogitationis
nihil aliud est quam cogitatio, ita visio scientiae nihil aliud
est quam scientia. Idem est igitur dicere de visione scien-
tiae nasci visionem cogitationis quod de scientia nasci cogi-
tationem; scientia autem est forma habitualis perficiens me-
moriam, secundum eumdem, XV. De Trin. c. 15 sive 48, ubi
dicit: Si potest esse in animo aliqua scientia sempiterna,
et sempiterna non potest esse eiusdem scientiae cogitatlo.
Ulud sempiternum, secundum eum, pertinet ad memoriam,
non sempiternum ad intelligentiam. Nihil igitur aliud vult dicere
visionem de visione, notitiam de notiiia, nisi actum secundum,
qui est visio vel cogitatio, in intelligentia nasci de actu primo,
qui est in memoria, quae est visio habitualis vel scientia, se-
cuiidum eum.

c) Ad tertiam instaniiam, cum dicitur de differeniia
memoriae et intelligeniiae, dico, quod illi adversarii non po-
nunt ditferentiam re.alem inter intellectum et volunlatem r*a-
tris, et tamen habent concedere tantam differenliam, quod al-
terum polest esse principium elicitivum alicuius productionis,
cuius alterum non potest esse principium elicitivum formale ;
* Filius enim non producitur formaliter per modum voluntatis,
sed intellecius * (a). Igitur licet non differant realiter memoria
et Intetligentia Patris, est tamen tanta ditferentia inter illa,
quod alterum posset poni principium elicitivum alicuius pro-
ductionis, cuius reliquum non ponatur principium elicitivum
formale. Talis differentia patet secundum Aug. XV. De Trin.
c. 8, et ubi prius; talis est enim quod si Pater esset memoria-
liier noscens, non autem inielligens, non esset perfectus, se-
cundum Philos. XII. Meiaph., non obstante illa identitate me-
moriae ad intelligentiam, sive recordationis ad intellectionem.
(26) d) Ad quariam instantiam dico, quod haec est imme-
diata contingens, calor caJefacii, et ista imraediata necessaria,

(a) Wad. Filius enim producitur fornialittT per modum natiirao, sed
non producitur formaliter per modum voluntatis.

Mli. I. DIST. 11. QUAEST. IV, V. VI. ET VII. AHT. III. 2<io

calm cs/ cftlefnctivus, qni.i iiitcr fxtrema UfMitriu.s islorum
invr-iiitur ;«li(jU()<l uifMliuiii.

Itji (lico, «luod istu csl pcr se, operatio in f/nfintum
nperfftin eat non i»'(>(luctirfi , (|uia oiM'rati(»iu's sunt fli/es »'t
pcrlectionos opcrantis; prnrluctio autoni ut procluctio ost non
est pcrlcctio ijroduccntis, sfid hal)Pt terniinuni prrNliicdini «vx-
(ij ossentiam j)roduccntis, vcl saltcni noii includitiir fornialiicr
iii jKTsoii;! j)i()diicpntis.

(Juaiv i<,'itur actus secioulus (jno Pafcr intrlligit vol ope-
raliit- |oriii;ilit(M' iioii jirodiicit^ Rcsjiondco: (juia illud iiitclli-
{^crc e.r rnliuiw sua esl oporari P;itris, ot non ost prnduverc ;
pr(j(liictiono autcrn sivo dictionc jirodncit, sicul ali^juid calcfa-
clionc calofacit Ibrrnalitor, ciiius non cst alia causa j»rior.

Uuoil fiiftrm (iicis, idcni essc j)riiicij)iurii istoruni duoriiiii
actiniiii, non ^dtcirando inodo dc intolloctu fujente ct possibili,
potcst concodi (JIkmI cx j)l(Miitiidinc j)(M*lcctionis j)otost c(jmjM'tore
aliciii (jurMl ojjcrolur ot j)r(Mlucat ali(juid aliud a so. Maj^is tamon
lioc i);itol)it (juando dicotur (juod dicere non ost aliquis actus
intrlU(jen(li fortiuiliter, ost tanion jili^juis actus intellertus:
iiulliis aulciii iictiis inlclli;.'cndi formalitor est jinj^Iuctivus, s<hI
aliijiiis aliiis actus fornialitcr natui-alitor pra«^;e<lens vel subs«»-
(jiiriiN potcst osse j)r(Mluctivus, (jiKilis est actus (iicendi.

:!|(). (••J') — Solvuiitiir arg. priiic. quaest VII contra j)lura-
litatf^m divinar. productionum adducta. - aj .\(l prinuwi nr-
ijuiitentuin prinripalc |n. '^\)'ia\ dlco, (JikmI Avcr. in com. 40
V//f /'/n/s. ciiiiis t(\\. incij)it, utrutn nutein uuuntifuodfiuet
iioii loijnilur c.\j)rosso nisi dc /nimine; el (juoad lio«' contradi-
cii .\viconna<;, sicMit ij)sc dicit ihidcm. lmi)osuil autom .\vicen-
ii:ic ijikhI jM)sn(MMt (jiiod lioino jM)tucrit f^oncran aetiuirore ; fi
tiiiic coin-liisio .Xvcrrois vcra csl; niliil enini c;i>ii,.i-abile uni-
V(Mt' i)otcst «.'(Micrari ao(juiv(K'o, nisi sil ita itnperfiTtuin, (|uo«l
causa ;ic(iiiiv(M*;i * sicut * uiiiviM'a siilllciat ad ;;«Micrati(jnem eius;
ot idco inijMM'fccta ciitia jM)ssunt ^.^(MK^niri a»?(iuiviH*o et univoi'e;
jMiicci;! ;iut(Mn 11011. Taiiicii r:iti()n(»s .\vorrois viibMitur concUi-
dcic iioii huitiiin dc /noniiit', sed d<> (|uacumi|uc sjMHMe iiatii-
iiililcr y(Mi«M-:il»iliuiii ; cl si Ikk- iiitcnd:»!, ronrtu.\'iti eiiis rst
falsii, ci ratinnes iunt conrludunt.

(^)iio(l ronclusio .\ua sit /at.yft, \y.\lrt jmt .\ni;. ///. lie I
c. : \i I lo lli ralio .\u^'ustim il»id«Mn esl. «iiiin iriMKT.iiiiui

2()() LIH. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. III.

per piitrefactionern propagat alia: propaj^aiitia autern suiit
univoca g-eneratis a se; ergo propagaia et generaia per pu-
trefactionem sunt univoca. Quod si negat Averroes assumplum
fle apibus et de animalibus, non potest negare de plantis, quia
aequivoce genitae, hoc est non ex semine, postea producunt
univoce seraen, ex quo genorantur plantae aliae eiusdeni speciei.

Contradicit etiam ei Aug. in Epistola ad Deografias,
ubi dicit: Multorum animalium genera sine pare?itibus ex
terra procreaniur, quae tamen coeundo parianf etiam ipsa
sui simile, nec propter diversitatem nativitatis iviiersit ali-
quid ad naturam eorum quae procreafa sunt ex terra et
eorum quae iltis coeuntibus orta sunt; sivniliie)- enim vivunt,
similiferque moriuntur, quamvis dissimiliter nata sini. —
Et Ambros. De Incamatione Verbi iii fine.

Sed et ipsemet contradicif sibi ipsi in aliis locis de hac
conclusione: nam de generatione accidentium aequivoca pafet
per ipsum //. De Coel. et Mun. com. 42, ubi concedit quod in
accidentibus non semper est generatio ab univoco; et ponit exfin-
plum de calore ; patet enim quod calor generatur aequivoce
ex motu et concursu i'adiorum, et etiam calore univoce.

In substantiis etiam patet, quia ignis getieratur aeipiivoce
et univoce. — Quod aequivoce patet ///. De Coelo et Mundo.
Et Aver. c. 56: Exitus ignis a lapide non est de capiiuio
translaiionis, sed de ca/pifulo alferationis, hoc est non ge-
nerafur per lationem, sed per aiterationem ; generalur etiam
per motum localem, ex XII. Metaph. c. 18, et /. Meteororam,
de generatione impressionum ignitarum.

(;^^) Ifem patet de animalibus, (juod multa generantur aeipii-
voce, XII. Metaph. c. 18: Vespae videiitur fleri de corpoi-ibus
aequorum mortuoruni, et apes de coiqjoribus vaccarum.

Quod autem omnia praedicta generata aequivoce sint eius-
dem speciei cum generatis univoce, probatur: quia haljent
operationes easdem, et circa eadem obiecta, et ab eisdem con-
servantur, et ab eisdem corrurapuntur. Eosdem habent motus,
sive ({uantum ad sursura. sive quantuin ad deorsum, sive quan-
tum ad motum progi^essivum, et eadeni organa raotus pro-
gressivi. Ex uniiate autem motus concludit Aris, /. De Coelo
et Mundo, unitatem naturae, et Comraentator ibid. corn. 8:
Mofus unus non provenit nisi ex unitate naturae. Habent

\AU. l. DIST. II. OC AEST. IV. V. VI KT VII. AHT. III 2(57

ctiain h;if)c «'l illa ineiiilun •!iiis<l»'in .s|>«vi«!i, «'t inemhra lt'onis
noii differuiil n nttnnbris cei'vi, nisi f/uia nnima ab anima,
I. hi'. Aninui.

El f^eiioritliter (jua«n:iim(|in' m«*<li:i ixissiirit conclnilci'»' uni-
liiteiu specificain, siv«* snmiita «;.\ * actihiis *, siv«! siiinpia ex
(jjMTilius, concluiliiiit proposiliim (1«' unirorntinne gentirfUu-
rum sic «»l sic.

Cnnlrndiiil «.'tiam nibi MiKji.ster suus VII. .\li'tii/ib., ubi
viilt i|uoil .siciit alii|ua «nidcm (lunt ah urte et a rusu, i|uaii(l(>
|ii'inci|)ium cst similc iii maicria illi i|iio«l cssct princi|>iuiii
iMotiis lactionis, si iilcm (i(;r«'l ab urlo, ila viilt i|Uo(| iiuacihini
iiaturali:i liunt a natiira «>t n casu, (>t i|ua(>(lain noii; cl itinlcni
.\vt!r., «jl incipit tc.xt. Kri/o sirut diclum cst, \u\l il>i i|ii(xl illu
possiinl «,'cncrari siiie .sciniiH' aci|uiv(x;e in (|iioruin mat«'ria |m)
tcst iinluci virtute coel(?sti alii|iia virtus similis virtuti s«'ininiH
iii propa^^^atis.

r.ilcl ij.Mtiir multiplicitcf oppositum cunclusionis .\v««rrois,
si c-,.ii,.r;ilitcr ci iiniv«!rsalilcr iiit«'lli^'alur.

Rntiones cliam suae non concludunl :
(■-••) .\(l priinum n^spondco, i|uotl muteriu, s(H'unilum IMiiloso-
pliuiii, /. P/n/sicor. ct T. Mrln/di., csl cx i/ua fit res cutn insit.
{.\i|«lilur runi insii{n)), ad tliircrcnfiam o/t/tositi \b), e.\ »1^0
traiismulato et corrupto (il rcs, non autcin inesl r(»i tactat*. —
Si cfiio accipit (pioil lorma «Musdcm rationis («»st iiial«M'ia«' «'ius-
dcni ratioiiis \^c) ) /iro/irie lot|ii«'ndo de matt:ria «juac csl pars
it'i ine.ristens, concedo. Scd si a«-cipiat malcrium pn» u/t/tw
silo, •'x (|ii() corriipto <_'cncr;itiir oppositiim, nc^'o: i^jiiis «Miim
ciiisdcm spcci«'i c-«'ncr;iiur siv«! cx tcrra «•orrnpla sivc cx atMi*
coiriiplo. Iii propai^^^atis aulcm ct piilrclaclis csl m:ilcri;i .'iiKdcrn
i;itioiiis /trimo hhhIo, s«'d noii srruudo modo.

.\d secuitdum dico, i|u<hI non dicitur ulii|ui«l lli^ri ravo
vil nl iii /ilurilnis, (|iii;i ipsum //1 se coiiliii^Ml InijUciiUM'
vcl rani. (i'('i|ucntius cnim lapis cadciis fran^il caput (|uam
l.mia cclipscinr; sctl ist;« di(lcrcnli;i (IcImM inlclli^i |)er rtnn»
/utrnlioiirm ;ilicuiiis («•//*«•«•//<.< (r/) ) ad suam causnm;e\ di-

«I ; l)Ol*!«t in l''.<l Vfll.

>f>) Va\ \'cn c.iinpoKiii.

»•) l>«'«>Ht iii i.ii Vi'ii.

'/) I).t>Mt in l.ii V«'n.

268 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. III.

citur ille effeclus eveniens in maiori parte qui liabet causam
determinatam a(i suum eventum (juae ut in pluribus produ-
cit effectum. Raro dicilur evenire ([uando non habet certam
causam determinatam ad suuin eventum, sed tantum provenit
ex aliqua causa ordinata ad alium effectum, impedita tamen
ab illo effectu ad quem ordinatur, et tamen ex tali impeditione
provenit istud raro. — Accipitur etiam raro vel ut in plu-
ribus prout disiungit inter opposita contradictorie, non prout
inter disparata disiungit. * Item, controdictio, quia ut in plu-
ribus et in maiori parte si sol approximetur tali materiae ge-
nerabitur mus quam non. Inter diversa distincla quantum ad
diversas materias e converso, quia rarius fit mus per putre-
factionem quam per generationem *.

b) Cum igitur arguitur [n. 292 b'] : generabile hoc si gene-
ratur aequivoce, * et * non ex semine, aut igitur ex necessitate,
aut ut in pluribus, vel raro ex necessitate, concedo quod non.
Aut in maiori parte, vel raro; concedo quod in maiori parte,
comparando ad causam determinatam; et etiam ut est disiunctio
inter contradicto7na, comparando scilicet effectum aequivocum
ad causam aequivocam sub disiunctione ad contradictoria, licet
rarius eveniat iioc quod generetur non ex semine quam quod
generetur ex semiiie, ut videlicet coraparantur invicem duo
dispa}'aia.

Quod autem primo ynodo eveniat u1 in pluribus proba-
tur; ita enim per se est sol causa ordinata ad generandum
non ex semine, sicut propagans est cansa ordinata ad ^^em-
randum illud ex semine.

SL Instatur hic, quod si secundo modo raro evenit, ergo
a casu, non sequitur, et tanien ita arguit ulterius de casua-
litale prout casualia dicuntui- illa quae eveniunt tantum ex
causa alterius effectus impedita, et ideo, ut dicit, casuaUa
sunt monstruosa, et non perfecta in aliqua specie; quia pro-
prie loquendo casualia non eveniunt ab aliqua causa ordinata,
sed causa ordinata ad productionem alterius impedita producit
casuale.

(30) c) Cum arguitur tertio [n. 292 c] de motu el termino,
respondeo, quod ista propositio, motuum differentiurn sjjecie
sunt termini s])ecie differentes, non est immediata, sed de-
pendet ex aliis duabus:

MH. I. DIST. 11. (JfAEST. IV. V. VI. KT VII. AHT. III. \HM

Priinn o.st: niotwnn dijft^riudiiua specie sun( /fuxus diffe-
rtintes sprcie, vp\ fnrtnae secundum qnns suut /fuxus di/ferunt
specie. — Se<;uiul;i ost : fo»'mn /fuens, nef farnia secundum
(juntn est /fu^xus, esi eiusdetn ratio/iis curn /ornin terminante.

ri»i autrm iillnra ist;iruiii iluaruiii est lalsa, propitsitio
assu/npta est falsa. — Ita esi iii i^roposih», ijufxl loniia iiHlu-
cta per producfioneni, cuiusMioiIi ost e.ssentin, iioii est «muh-
iliMii rationis curn rorma ijuao «'st /fuens, vel srHMintlum <|uaiii
«'sl fluxus, cuiusriHxli est p)'oductit).

(jikmI auttMii sit lalsa ijuanilo altorum illorum cst talsuiii.
palcl: ijuia iilem ufji potost acquiri \h'V motum virvufnrem
<'t rectuin, ijui «»tiam motus sunl nfterius speviei el incom-
/xirafntes, secumlum IMiilosojdiiim, 17/. Pfi>/s. Hoc autiMii »^1
ijuia forma ijuao ost terininus flu.xus rioii lialM'1 (listinctioinMii
s|)«'cificam, si«Mit illa forma ijua«» ost //«<?/f.s vol secuinlum ijuaiii
est fliixus.

Qualitor«Miiiiiju«' sit il«» exempfo, foi*saii oi)ortel ibi oxponeiv
IMiili»soj)Iium, «'f tiMionj <|uo«I >'(// flu«'ns s«^cuiiilum circulum
ol fi/ieani rectai/i sint i'ius<l<'m rationis in (juaiitum vbi fluons,
lic«'l reclum ot virvulare, ijua^* accitluiit Iiii«'ae seu iiiav'uitii-
«liiii, suj)«>r (juarii iiiov«Mitur, iion sint <>ius(I<Mii ratioiiis, ei ideo
ijuuad illa sit incor/ipnnifjilifas, noii aut(Mii (juoad ubi »'1 uhi
/lue/is por so, ol iilco noc iju«>n(I //mtus per se; salteiii illiul
ad ijuod lioc o.xomiilum adducitur, V(M'Uiii cst i|U(m1, f(iriiia flU(Mite
«'xisUMiti' allciMus ratioiiis a foiiiia lcrmiiiaiito, iion oporlot ex
(livliiicliono i/intuvin disliiiclioiicm coiicludcro ter/ninurum.

Iii iirojiosilo autiMii pi'tidi(ctio csl aIt(Mius ratioiiis al> «^.v-
sentia lerininanlc iit a l«>riiiiii«) formali accepto per eam, (|uia
productio est relt/tio, esscnlia aut(Mii ftd se, ot ideo pliiraliias
|)r(Hluctioiiuiii iion coiicliidit distinctioiKMii foriiialtMii tiMMiiiiii
i|isaruiii.

(•<•) Sod adliiic vidctiii nMiiaiKM»' di/fivuitos istoruiii aiyu-
mciilorum .\v<MM()is; licol ciiiiii cad(Mii nalura jKissil «•omiiaini-
( :iii uiiivix'e ot ao^juiviH-e, iion taiiion al» aIi(|uo «•i»/.W*Mii >/
>i'd al) iiidividuo uniiis sjHvioi laiilum univcx:e coiiiiiiuiiicttdir,
icijuiviK-o aut(Mn a caiisa sujMTioiv: (nalura autein diviiia iion
( Dmmiinicalur alt aliijiia (*ausa su|MM'ioro (n) ), mhI laiiliiiii ab

(»») DfCSl III lli. \ «■»>.

270 LIH. I. niST. II. QUAEST. IV. V. VI. KT VII. AKT. III.

aliquo in eadern natura; orgo videtur ({iiod natura illa non
habeat conimunicationem nisi unius raiionis.

Re.spondeo : natura creata non potest se communicare
nisi communicatione unius ralionis a supposito illius naturae.
Et ratio est quia effectus non excedir. causam: effectus auteni
communicatus tali supposito est natura; ergo oportet quod
principium communicandi sit i^aiura; quia nihil perfectius
ipsa natura est in taii supposito communicante, nec aliquid
aeque perfectum naturae: natura autem est principium com-
municativum unius rationis; ergo supposito agenti virtute
naturae competit communicatio tantum unius rationis.

Oppositum est in proposito, quia suppositum istius na-
turae potest haJ^ei-e principia alterius rationis in producendo,
quorum utrumque sit aeque perfectuin cum natura, et ideo
utrumque potest esse principium communicandi naturam; et
ita hic polest esse du^^ilea- communicatio ab illis suppositis
quae sunt huius naturae.

(3'2\ Ulterior ratio eius quod supponitur hic de duplici prin-
cipio communicandi naturam in Divinis, non autem in crea-
turis, potest esse talis: Licet in nobis sit duplex principium
operativum, voluntas et intellectus, et anibo sint perfecta, et
possint habere perfectas operationes sibi adaequatas in ratione
operationis, non tamen habent operationes adaequatas sibi in
esse, hoc est, licet per intellectum nostrum possumus habere
intellectionem ita perfectam sicut aliqua potest naturae no-
strae competere, non tamen inteilectio ista erit perfectum em
ut natura, quia intellectio adaequata intellectui ut potentiae
vel obiecto in ratione operationis non est adaequata intellectui
vel obiecto in esse.

Intellectus igitur et voluntas in creatura, etsi sint prin-
cipia producendi operationes adaequatas sibi in ratione opera-
tionis, non tamen in esse, et per consequens multo raagis nec
realiter adaequatas naturae, cuius sunt intellectus et volun-
tas. Ita polest argui de quibuscumque principiis productivis in
creaturis, quorum distinctio stat in eodem supposito alicuius
naturae. — In Divinis autem, quia principium operativum
non tantum aequatur naturae in ratione principii operativi,
sed etiam in essendo, operatio etiam aequatur principio ope-
rativo, et hoc in essendo, et per consequens aequatur naturae.

I.IIi. I. DIST. M. OIJAKST. IV. V, M. KT VII. AKT. II!. i~ l

SimilitJT |)rincii)iiiiii inoiluctivum a»'(juatui- ujiliirao iii esse/ulo,
(1 ideo \)rv ip^^iim jjotcsl commimicari termiuus tormaliK |»r«>-
iliictioiiis a(lac(juatus sihi ct nahirae in esst^nilo.

'Ml. (•"'•'<) — Solvnntiir arg. princ. qnaest VII ad probanduin
dnabus plures esse prodnctiones adducta. — Ad nr^MHin-iita (jmM'
jtrobaiit (jiKxl nnn sunl Innlmn In Prn dno /rrinriijia /tro-
tl ucrnlin.

n) Cnm j)Hmo nrf/nitnr |ii. '.i\y^ /l\ dc nnlion .1 in/rtir-
cf"., ijiiod siiiil diio jirincijtia |ir(Kluctiva disiincta, |»«'r IMiiloso
|)liiim, IJ J'Jii/sic.. respinulrn, (jtiod Pliilos(i|»lius j)aruni I(k-u-
liis fst dc rohcnlntc iil distiii|.aiilui" coiitra intcltrctu/n, st>i\
comiiiiiuilcr iii rationo principii activi coiiiimxit intrltcrtum
nil rntimtntcin, et idco iii //. J'/n/sic., iibi distiii<.riiit i«ta prin-
cijiia acliva iii nalurnni ct intrllcctum, rioii dchd int(>lli;:i ut
inlrllccttis dislin^Miiliir cnntrn rnlnnfatrm, iit i)atcl»it slatim,
sic ciiim coiicurril ciiiii voluiitalt^ coiiKtituctido i(]<>m principium
icsjjcclu artilicialium, Iloc j^atcbit r«>spoii(|ciido ad instnntinm
IMiilosoplii {\r JX Mcta/i/i.

Ad (jiiam dico, (JikmI intcltectus coiiijinratur ad snam rui-
tnrniit cl ad snani jirn/irinm nj^eralioncin, cuius i>st priuci-
jiiiim clicitivnm ci jiroductivum aliijuo iiiCKio, «*t comparatur
ad njicratinnes aliurunt jintcnlinrum, rcsjM^ctu <|iiarum »>sl
polciitia dircctiva vcl rcc-iilaliva. — Si primo nn,do uccipiatur,
ilici», (jiiod csl inci'c nalnrn, ct iii cliciciido ot in pnNiuct>n<lo,
ijncniciimijtic ciiim actiim iiilclli^rciidi jiroducit <'uui olii<H*tu
|ii;icscntc iii mciiioria, mrrc nnlurnlilcr j)ro<iucit, «'t i|uam<'urii-
i|iic ojK^ralioiicm opcratur, merc naturntitcr oiH>ratur. VoIuH'
liis aiilcm rcspcctu opcratioiiis propria(> ut pr<Niuctivn IuiIk'1
opjiosiliim iiiodiim jirodiicciiili.

l-;i lioc satis ai)i)ar(>t jK-r IMiilosojilium, IX. Mcta/dt. c. 4,
iiln Iractat (JUoukmIo jjot(>utia ratinnnlis <>t irrationnlis nv
iliicimliir ad actum. Mt ar^Miiliir. (JUihI |N>t(>ntia ratiotuttis,
(jiiac <>x s<> <>sl ad njijinsitn, iioii jM>t<>st <>x s«> «'xin» iii actuiu,
liiiic ciiim siniul cxir<>l iii oj)jiosita, «juia simul <>8t <ij>|M)si(u-
nim; <>t <>x Ikh- coiicludit ijiiod pr:(<>ter iliam |N>t(>utiani n\\u*-
nalcm ojiortcl i>onf>r<> aliam jH)t<>ntiam ralional»Mn dftt^t^iii-
ilirnm, \»'V (jiiam (b>t«>rmiiit>lur, <>l lila d«»t«'rmiiiala pot^-si
' \irc iii actiim; «*t <>x Ikh' sc(juitur «ju^Ni inti'll«H*(uA m »"ni
(•jijxisitot tim, sic (»sl oj)jv>siloruni jM'r moilnnt nnttirar, i|uo(l

272 LIB. 1. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. IV.

((uantum est de se necessario est oppositorum, uec potest se
deferminare ad alterum illorum, sed requirit alterum determi-
nans, quod libere potest exire in alterum oppositorum, iioc est
appetlkis, secundum eumdem, vel prohaeresis. Exenrplura:
sol habet virtutem producendi opposita, scilicet liquefactionem
et coagulationem ; unde si essent duo passa approximata,
quorum alterum esset liquefactibile, et alterum coagulabile,
sol de necessitato naturae iiaberet elicere illos duos actus in
illis, et si idem esset approximatum, quod simul natum esset
recipere opposita ista, sol de necessitate simul produceret op-
posita, vel neutrum. Est ergo potentia solis mere naturalis^
licet oppositorum, quia est illorum, mere ex se, ita quod non
potest determinare se ad alterum tantum. — Talis potenfia est
intellectus, ut intellectus est praecise, respectu oppositorum
intellectorum, et non est ibi aliqua determinatio ad alterum
tantum illorum, non ad reliquum, nisi quatenus volimtas con-
currit. — Philosophus autem communiter loquitur de intellectu
secundum quod cum voluntate constituit unum principium re-
spectu artificialium, et non ut est naturaliter elicitivus suae
operationis, et ideo est quod aliquando contra naturam distin-
g-uit intellectum, aliquando artem, aliquando propositum,
idem intelligens per omnia.

bj Gum ultimo [n. 292 e] dicitur de voluntate, quod est
principium respectu creaturarum, dico, quod per prius natu-
raliter voluntas Dei est principium productivum alicuius pro-
ducti sibi adequati, quam sit productivum non adaequati:
adaequatum infinito est inflnitum, et ita creatura est secunda-
rium volitum et productura a voluntate Dei.

Articulus IV.

RESOLVITUR QUAESTIO V : UTRUM SINT TANTUM TRES PERSONAE

IN ESSENTIA DIVINA ?

318. (34) — Proponuiitur hic probanda. — Ad secundamX
quaestionem, cum quaeritur [n. 285] de Trinitate personarum\
in Divinis, respondeo, quod sunt tantum tres personae in essen-
tia divina. — Quod probatur sic: Sunt tantum duae productaeA
et tantum una improducta ; ergo tantum tres sunt personae.j

Ml{. I. DIST. 11. nUAKST. IV. V. VI. KT VII. ART. IV. iT.i

Circa piimnni prol»»» •iii(j<I sinl diiae protluctae : siXAunlo
((iiuil iKni ])lnn;s.

Mii. — Probatur uiiam esse personam productam actu intel-
lectus divini, aliam actu voluntatis, easque distiuctas esse. - .\il
prohiirnlum ijii<»il suiit (luati pevsnntte prtnlmUte, n) pnmu
|)i'i)b(» i|U(»il (>st nliiiua porsoua producta actu intrllectus, et
lioc sic : liitcllcctiis ut ost |>orf('cla memoria, id •■st lialNMis obie-
ctum actu iiit(lli;^Mbilo sibi praosoiis, jxt alitpiom nctum sui
ost pioductivus t«.'rmini aduefpffiti, scilicoi infinili, ox prarce-
ilenti ipff/e.stifine [u. 'M'A a\: iiiliil aulcm soi|isiiiii pnHJucit, /. De
Trin. c. 1. (1). Kv\io ((uod i)ioduci(ur actu iiitollcctus nlitpio
niDihi distini/nifitr a producciito: essenfialiter noii distiiii.^^ui-
liii, i|uia o.ssoiitia diviiia ct (iiiaocuiiKjuo ossoiitialis |»«'rl»rtio
iiitiiiiscca sibi ost iii(listin<.;uibilis, ox (luaostioiic do nniftite
Dei i2i; i'.Mlur (listiiij.Miitur persimaliter productum a produ-
coiito; (eifjo ost ali^iua por.soiia pr(Mlucta (a) ) aclu intolloclus,

l)) (.'onsimilitor arjjfuitur di' producto actu rnluntatis.

c) (Jiiod aiitciii pcrsona pr(Mlucta actu isto ot illo .sit a/m
ct iilia, prolM»: t|ui:i doii jtotost oadtMii pcrsona pr(Mluci du:dius
prodiictioiiibiis totiililnis siillicicntihus: liaoc autcm pnHluctio
alia ost ab ilbi, cx (imu^stiono prtieredenti \i\.'Ml]: orj.^o liac
ct ill:t iKiM prodiicitur cadoiii pcrsoiia, scd diiac

l'i()f)atiit maioris: si idom piMHliiccrctiir duabiis prtMliiclio-
iiibiis tolalibiis, iitra^iuo a cc i po ro l o*«.so sulllcicnlor: S4»«l si sulll-
t:icntor acciport^t osst? a prtxluctMito hac prtMluctiono, hal«»rcl »«8s»»
pciicclc, nulla alia pn»ducli«»no j^osita; i;.ntur iion pt»tosi acci*
pcrr csso jM-r :iliam pio(lucti(»ncm. ipiia tiiiic noii cssi-t sino illa.

:v*{). — Probatui' duas tantum esse personas piodiictas. —
rilcriiis, ijiiod nit/i po.ssunt esse pli<res jtersonae pnniitrititf
ipiaiH istae duac, probo sic : Non |M»ssunl o.ss(» plun»s pnMJu-
ctioncs /;i//7/, (iiiod alii|ualilor suadcbatur in quaestiunr prtii''
cedenti \\\. :U l |, st»d ditroratur usiiut» ad dist, 7 lliialilcr tU»-.
:ir:iiidum. lloc i^Mtur sit cortum nunc. (|uo<l laiitum siiiit diiao
prodnrtiones intra. Nulla autoni isiarum |M»tisl loriniiiari iiitti

(1) iiiti piitnt eius ratr potnttiar DrHin, ut arij
rrrnt, i/iioiJ iinii nnluin /)rini i/ii nf>»i rnt, ,< '
rrfiifiirn ; uutfii rniiu oiuuiuu rrt rnt i/iini' •

(2) g. :). Inii. Dint.
^<() Demt in K<i. \'i>ii.

ToM. I. If*

271 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. KT VII. ART. IV.

ad imam personairi, quia persona produc-ta est terminus adae-
quatus illi productioni; ergo, etc.

321. (3">) — Probatur unam tantum esse personam non produ-
ctam. — a) Aliorum probaiiones. — Nunc restat projjare quod
una tantmn sit non produc/a. — Ubi. dicit unus Doctor quod
iilud ostenditur sicut ostenditur unitas Dei. — Hoc etiaiii })ro-
bat per Hilarium. c. de synod., ubi vult quod qui dicit duos
innascibiles confitetur duos Deos.

Praeterea arguit sic: plura supposita absoluta non pos-
sunt esse in liac natura, quia natura non est iii pluribus sup-
positis absolutis sine divisione naturae; erunt igitur plura sup-
posita relativa. — Aut igitur relatione muiua inter se, aut nd
alia. — Sed si plura essent supposita non producta, non di-
stinguerentur relative ad alia supposita; quia non relatione
ad alia supposita producentia, ({uia null;i sunt, ex hypothesi:
nec ad producia, quia ad illa haberent relationem earadem,
sicut modo Pater et Filius hajjent eamdem relationem spirationis
activae ad Spiritum Sanctum; ergo relatione inter se distin-
guerentur, et hoc relatione originis: quod est propositum. —
b) Infirmantur. — Conira, istae projjationes non videniur suf-
ficientes. — Prima non, quia uniias Dei probatur ex hoc quod
divina inflnitas non dividitur in plures essentias ; non autem ita
manifeslum est quod ratio ingeniti vel innascibiiis non sit in
pluribus suppositis: tum quia ratio innascibilis non dicit ali-
quam perfectio^em sim.pliciter, ex qua perfectione simpliciter
possii concludi unitas innascibilis, sicut ex perfeclione inflnita
concluditur unitas divinae essentiae. — Similiter auctoritas
HilayHi quam adducit dicit quod ita est, non tamen probat
esse ita.

(3*^) Ei cifym accipit in ratione sua, quod plures personae ab-
soiutae non possunt esse in eadem natura, qualiter est hoc no-
tius conclusione? Qui enim poneret plures personas ingenitas,
non diceret eas formaliter constitui aliquibus relationibus; ergo
accipere contra eura quod non possunt esse plures personae
absolutae, videtur non accipere raanifestius conclusione.

Cum uiira dicitur quod non distinguuntur relationibus
inter se, quia hoc non esset nisi per relationes originis, hanc
consequentiam oportet probare; concesso enira illo, quod non sit
distinctio nisi per relationes originis, cito haberetur propositum.

LIH. 1. DIST. 11. «jr-ALIST. IV. V. V|. ET VII. AIIT. IV. 275

r) l'i()l)uliuncs hoctoria. — Aliter perst/ndeo conclusio-
ncui intr'ii(;i[ii sic: (Juidtjuid jxjlost <'ss«' iii plurihus supposilis,
i'l iioii (U>t*>riiiiii:itui- m\ crrtiiiii nuui<>i'Uiii sup|M^sitoruin \tor
aliiid ;i sc, «juiuituin esl do so potost oss^' in inflnitis; »/l sj osl
necesse esse, est in iiifliiitis, (|tii;i (juithiiiid jtotcst ilii 08S«' #'.s/;
scd iiiij-ciiiliiin, si jiotost ossc in jiluribus suj)j)()sitis, non deter-
iiiiii:iliii- iil) ali(jU() iii (juol siij)jH)sitis sit, ijuia dotcriiiiiKiri ab
iilio :i(l cssc iii siij)ji()sil() vcl iii suj)j)ositis esl contra rationcm
irtf/cniti, i<.Mliir iV' r:itiono sua jiotosl osso iii innnitis: ot si
|)()tost esso, <'sl; (jiiia esso injiciiituiii cst ex se neces.se esse:
C(/nscfpfcns ost iiiijiossibilo; orj/o illud ox (jur) so(juilur.

Sccundo sic: .Nuikjujiii jiluralitas jM)iiciid:« est sino iieces-
silatc: nulla autoni ncccssilas noc ad s<» intra, n<i' fid c.rtra,
{u>'j\\ j)lurcs <'sso iiinascihilcs; cr;:o ost tantuni unus.

Tci'ti(t, (jiii:! cssciiti:« uiia :«ctu oxistons iioii vidolur e.r se
imiucdidtc li;ilti'rc jtliin^s inodos essondi: oj)j)osituni soquitur
si jilura <!.ssoiit siijij)()sil;i inf/cnitfi: nofi autoiii s«'(juitur iik^Io,
(jui;! css<'iitia diviii:i noii li;il)ot i)liir<'S iikmIos <^ss<'ndi iinincdiftte
si/ii' prodnctionc, s<'d taiiluiii iiiiuiii iikmIuiii oasondi sino pro-
iliictioiio, ol alios duos nicdifintilnts prothtctionilnts.

:V22. (-17) — Solvuiitur ;irg. jjrinc. quaest. V. - tt) .\d
nrtpiinoda princijmlid * secundnc t/nticst. *. .\d jn'imum
|n. VS()/f| (-11111 :ir^'uitur: :ie(juo iiohilcs siiiit; cr}.'o tot, fallacio
esl figurac tlictionis, coiiiiiiiil;iiido qualc iii iptol. Kt ratio
dcCcctus consct/ncntiac <»sl ist:i : iioii cniin est j)rojitor nobiii-
tatcin v(»| it/nohilitaton rchitioiiis vcl rationis jirincijni vel
I)riiicij)iali, (JIKmI iiiultli)li(-ctur vd iion iiiultij)li»-otur, s«h1 <lo i*a-
iiMiii- |)riiicii)ii csl uiiil:is. licct iii jirincijiialis jK)ssit t»ss«» piurali-
l;is, (juia sciiijicr cst r<'<lucli() jilur:ilit:itis ad unitatont;ot idi>o
sUnilc :ic)jii;ili iiol)ilit:itc jiotcst cssc inultij)li<-atio v<>| <lislinctio
iii rc|;ilioiiil»iis i»r(M|ii(-loriiiii, licct iioii iii n'l:ilioiiil>us jtnHlucon-
liiiiii ;i sc.

Mia cst rcsponsio: (jiiia lu-ct il)i (juaclilM»! r<>latio uiiiilN
rationis sit do s<' /ittcc. I;iiiicii a j)liiril)iis n'latK»iul>us jwiHiu-
liri j)otcst lors;iii ;ilistralii uiiuiii coininuiK', j>uta pmducti-
".,,', ct it;i a iiliiilhus n'I:«tionilius jiroductt |K)tOf(l aliNlrahi
iiiiiiiii coiiiiiiiiiic. j)Ut:i produclum. Klsi i)»iliir csi uiin rolalK»
III roiniiiiiiii. si <«at coinniunc :il)str:iliil)il<', <|uao ilicitur iii coiii-
iiiiiiii rclatio j)«'rsona<» produccnfis, m\\\ lani<>n <luac» n^jnlio-

276 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. V. § 1 .

nes produceniis sic et sic, sicut duae correspondentes eis
producii sic et sic.

b) Ad secundam [n. 286 b] rationem concedo, quod rela-
tionibus ex parte producentium vel productivi correspondent
relationes ex parte produclormn, et tot; sed non sequitur:
si relationes producti distinguunt, ergo et relationes produ-
centis. Cuius ratio assignatur, quia relationes producti pos-
sunt distingui propter distinctas rationes jjroducendi, quae
sunt in producente, licet sit idem suppositum producens : sicut
productio artificialis et natui^alis distinguuntur per principia
productiva per ariem et tiaiuram, licet ista concurrant in
eodem supposito; relationes autem producii non possunt ita
concurrere in eodera supposito et una persona, sed sunt di-
stinctae personaliter, quia productum est per se subsistens
et suppositum.

Alia ratio patet ex superiori ratione [n. 319 c], quia non
potest idem produci duabus productionibus totalibus, licet idem
possit producere duabus relationibus («) totalibus, et ideo re-
lationes producti non pluriflcantur in eodem, licet relationes
producentis possint plurificari * in eodem *.

c) Ad iertium [n. 286 c] : potentia finita non potest habere
simul duos terminos adaequatos in produci, licet possit habere
unum in produci, et alium m producio esse; potentia autem
infinita habet terminum suum intra se semper in produci,
et iste est adaequatus, et ideo non potest habere pUu-es
terminos.

Artigulus V.

RESOLVITUR QUAESTIO IV : UTRUM POSSIBILE SIT GUM UNITATE
ESSENTIAE DIVINAB STARE PLURALITATEM PERSONARUM ?

§ 1. — Solutio quaestionis.

323. (3S) — Conclusio et declarationes praeviae. — Ad jjri-
m.am quaesiionem [n. 282] dico, quod simul siant unitas es-
sentiae ei piuralitas personarwn. — Quod apparet ex solu-

(a) Wad. productionibun.

riM I. Disr. 11. olAKST. IV. V. VI. KT VII ART. V. ^ J **T7

tioru* quafntionis pyaecedfntis, ({tiia siimil ♦■st iIm pturaliias
cum isla unilalc.

.\([ Ikk- jiutPrn aliqmilit*'!- dt^clnrnmlum, iiotaDilurii ••st i|U(mI
siciit r«'|)U'.'iianti:i ivpu^niant «'x iirojtviis fulionibus * incorn-
possihilium *, ila non rcpugnanfia * sivo corniK><«sibilitas pst
cx propriis rntionibus^ compftssiMliiim *.

Nalif)-n — Suppo.situm. — .\<l vi(l«'nilum aulfin islarnro;/i-
po.ssihilitatem, vidpiida «'st ralio extivnnorum, scilicf»t tinturar
«'t suppositi.

ri>i nofanduni ipKMl nnturu non se hal>«^t a«l suppositum
sicut unirersnle ail sinpulare, quia in acci<l»Mitil>tis iiivonittir
sinfpdn, itas, sinc ratioin! .suj/])0siti, ct in siihstantia, * ut vi-
(Ifiiir *, natiira atoina assumpta pst a VorlM>, s«»ctin(lum l)a-
masc., iKjii tampii .suppositutn Malnrac nostrac. N«H|Uf» sp haU't
natura ad sui>posiiuni sictil (/<<o ad 7/^0^/; narn cuicunKjUP 7V0
corrcspondct propritim (juod vcl (jui.\, <?t ita siciit nattira «*st
(jud, iia liahct proi)riiiMi (juod vcl (juis, (piod non contrahitur
ad supposiliim, cl sictit siipiK)siiimi cst (/uod vcl (juis, ita lial>Pt
suiiiii (juo propriuni inio stihsislit ; cl tniiKMi supi>ositum con-
comilantcr «lc iiccvssitafo ««sl sinL'ul:ir«'. of ctiam non iK^ti^sl
cssc (jun resp«»ctu allcriiis, (|uia cst stihsist«'ns iion iM>t«'Ms
«\ssc actiis aliciiius suhsisicnfis.

(ioiisistil crjro ralio suj^positi m dujdiri inrnmmunn:atn-

niidr

Ihi sciondum (jiiod roininunirnhHe dicitur ali(iui(l vcl p««r
idciititatrm, ita (|ti(Ml illtid cui comniunicatur sil ipsum, vcl
pcr informntionrui, ila (pKHl illiKl ciii commtimcatiir sit ipsn,
Mon ipsiim. — Primo modo tinivcrsalc commtmicalur sin^ulari;
ct v.Mimdo modo lorma inatcriac.

.\nfurn i;:ifur (luacctiiiKltic, «•! iiu.iiitum cst t»X si». i\o
rafioiK' Miiiiiiac, csl rommunirahilis titro<|Uc riKHlo, vidt»lic«'l
pluiihii^i siippositis, (luoriim (iiKMllihot sit ipsum, «»l iMiaiii tit
>iui) i:iMK|uaiM lorma tpi:i sin^Milarc vol stipiMtsiluin sit «mih
i|iihldifativc v«»l halM'MS nattiram Sujrpttsitum aul«Mii ••sl

inriimmuniruhiie dtiplici iiic«>mniunicahilital«' sihi op|M)siia.

:V^A. — Probatiu conclusio. -- K.\ his d«vlaratur pn»|M«i-
ttini. cf priiiio sic: a) Natur;» (|ua«Htiin(|Uo «'sl commiinuMhilis
pliirlhiis pcr id«'ntilal«»in; i«.Mtiir n:itura «livina «»sl ci^mmuimM-
hilis. Iloc cliain patcf «».x «/m/f.s/iVm** pnu'|M«ilii. — Noii «"»1

278 LIB. 1. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. V. § i .

autem divisibilis, ex quaestione de unitaie Dei(l); ioitur
coramunicabilis sine divisione.

(39) b) Hoc etiam arguitur sic: Natura divina et quidquid
inest naturae ut natura est est "perfectio simpliciter : omnis
perfectio sirapliciter est coraraunicabilis pluribus; ergo, etc. —
Minorem probo: perfectio siinpliciler est quae melius est
ipsum esse quam non ipsum. Ansel. Monol. c. 15. Quod sic
intelligitur: quod perfectio simpliciter est melius quocumque
sibi incompossibili in quolibet supposito absolute considerato,
hoc est non determinando in qua natura sit illud subsistens (2).
— Sed si natura divina determinaret se ad subsistentiara incom-
municabilem, ipsa in nullo esset melior quocumque sibi incom-
possibili, nisi in illa subsistentia ad quam se deterrainaret,
quia cuilibet alii subsistentiae esset incompossibilis; igitur non
esset perfectio simpliciter.

c) Hoc etiam arguitur ex parte rationis swppositi; quia
enim suppositum de ratione sui est iiicoraraunicabile simplici-
ter, et ideo ratio suppositi non est perfectio simpliciter, modo
praedicto, non oportet illam rationem includere quamlibet ra-
tionem entis per identitatera, et ita potest stare alia ratio di-
stincta suppositi: si autera possunt stare duae rationes dislinctae
suppositi, igitur et duo supposita distincta, etiam sine divisione
naturae; ergo, etc.

(50) dj Hoc quarto declaratur ex infnitate, quae est conditio
naiurae, et hoc sic: Forma quae est aliquo modo illimitata in
perficiendo materiara, sine sui distinctione et extensione quali-
curaque, potest perficere phires partes raateriae. Exemplum :
aniraa intellectiva, quae non est liraitata ad perficiendura hanc
partera corporis organici, sine sui divisione et extensione qua-
hcuraque, vel per se vel per accidens, potest perficere aham
partem corporis organici; ista enim proprietas, videlicet, quod
forma non dislinguatur et taraen perficiat plures partes
corporis vel raateriae, non competit animae ratione iraperfe-
ctionis, quia ipsa ponitur forma perfectissiraa inter omnes for-
mas naturales; omnes autera aliae iraperfectiores carent isto
gradu in perficiendo; omnes enim hmitantur ad perficiendum

(1) Q. 3.

(2) Cf. infra d. 8. q. 1. ii. (7). — Quodlib. q. 5. nn. 13 seqq.

r.IH. I. DIST. n. C»'AKST. IV. V. VI. KT Vll. ART. V. .^ Z. iV.i

* Miiiitii *, iK-c j)fM'nciiiiit j)liif«'s |>:irt«"< rnal»'ria«» siiu» »>xlenHioii»»
per accidoiis. — K\ \ux, ar;.Mio sic: si talis uiiitas sit ciiin plii-
ralityto, ct iion ft-\ iinpcrfectione illiiis iiiiixl »»8t uniiin. ijjitur,
sulitracto omni eo (JikmI «»st iiiijxrrlrctionis «?.x utrai|iif>. parlf»,
|>ot»«t stan» {)erlV'cta unitas cum jjluralitatt»; s«?«l <|uoil aiiiina
jwiflcial mdtrfintn, \m' ost iinj>erlii'ctionis in ««a; ijiuhI etiani
illii jiliira ijorlecta sint jmrtes eiiisilem totius, Ihk* ••liaiii ••st
iinj)»,'rrectionis. Si ijj-itur tollatur al) anima lioc ijiiixi «'st />»•/••
ficere tnaterta/i/, et a j)luril)iis illis ilistjnctis Iuk' i|uo«l «'st
i's.si' partes uiiiiis totiiis, remandjit 1'orma lialM'ns perferln,,,
unitfitern; scd noii inrorinans materiam, siil dans totaic c •.
et lioc plnrifjus lUstinctis, ijuae non erunt jjart^^s unius totius,
scil criint per se su/jsistentes; i't tiinc «'rit ima natura ilans
totali' esse jilurihiis siijjjMisitis ilistinctiN. — Kr«.''o pssentia Mivina,
ijiiai' i'st j)i'iiilus illimitata. a ijiia auli>i-tur ijiiiilijniil •'st iin-
j)«'rtecti()nis, jM»ti'st ilare totale esse |)luril)Us siij)j)ositisilislinctis.

i:^ 2. — Scoti doctrina dc distinctione sire non
identitatc /'orniaii i\).

:Vir). (II) — Probatiii- aliquani esse distinction<»m inter e^seu-
tiam divinam et siipposita ante actum intellectus. — S«'d Inc re-
st;il iilti'iior dilllcullas; iidii i'mm vid»'tur iiil«'lli;ril»ile ijniMJ «'s-
siMilia iioii j)liiri(ici'tiir. «'t suj)j)osita siiit i)liira, nisi aliqua dtsttn'
clio jjoiiatiir iiit«'r ratioin-m ewenfiae «'t ration«Mn xnppustli ;
<!t iil«,'o ad salvaiidiim istam coiniKissiliilit^itiiii jiiaiiliclam njxir-
t«'t viden» «1«» illa distinctioae.

I'!i dic«> sin«' assi'rtion«> ct j)ra«'indicio s<Mit«>iitiai' intdioriH,
ijiiod ratio ijiia /'inntaliter siippositntn est inctnninnnicatnlf
«'t ratio es.\rntiae iit «'ss«'nlia tialM-nl aliiptitm distinctioncin
praecedenleai mnneni actmn intellectns cn»5iti ♦'! iiici*«*ali.

\) (.^iiiim iit |il«'niiiH iiKclliKiifl ciiiilVrrt' iiivitl>it (I S i|iimi-«i : UtrMm rmm
Miiiipliritiitr Hti poaiiit ntarr aUijuo mitfio liistinctio f itm »■••'

fn-iifrrflntji iillifiu, iiinilii iiiiiiirin iirtinit iittrllrrttt» * — l'i»l. l-l |irm'»'rtiiii >»
II. IS); li. •«'.'! iilii ilofliiriit |M*r (|iii>l |M«rH<>iiMi' iliviiuf .•..n-tieu .i.tnr n. ...«•
Iii-rxoiiali : it. 'J.l rt 2H , i|iiiliii« in Iiu-im pltirti liMlM't

«•oiuMTiwntiH — rfr. iiiHii|M>r llrftnrt I d \ft. q. 3. n. 9. — d. «H. «|. I. n. 5».
H<'i|i| l'.iti<)rii Dootoriit CHpitu ii<l ri*iii rMfifiitiM tr

Htn» l.riinni Srliolnntiriiin, piirt. II v. IHnliitctio in i'i<«.ii>. j> ■« ..••

280 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV, V. VI. ET VII. ART. V. § 2.

Et probo sic: a) Priinuiri supposituin habet realiter eiiti-
tatern communicabilem ; aliofjuiri iiori posset eain communi-
care: habet etiam i^ealiter entitatem incommwiicabilem ; alio-
quin non esset positive et in entitate i^-eaii suppositum. — Et
intelligo sic realiter, quod nullo inodo per actuni intellectus
considerantis; irao quod tahs entitas esset ibi si nullus intei-
Jectus consideraret; et sic esse ibi si nullus intellectus conside-
raret, * hoc * dico esse ante omnem actum intellectus. — Non
est autem aliqua entitas ante oinnem actum intellectus, ita quod
non per actum intellectus, communicabilis, et aliqua entitas sic
de se incommunicabilis, ita quod sibi contradicat communicari,
nisi ante actum intellectus, hoc est, quod non 'praecise per
inlelligere, sit aH(|ua distinctio inter hanc entitatem et illam;
ero-o, etc.

Si dicas, quod ante omnem actum intellectus Patris non
est aliqua distinctio, sed entitas omnino unius et eiusdem ra-
tionis; conira: ioritur entitatem istam unius rationis totam
communicat Pater * Filio *, et ita nullain entitatem positivam
in se habet Pater quam non communicat Filio; ergo commu-
nicat ei paternitatem sicut essentiam.

(■'*2) b) Secundo arguitur sic: Distinctio una in intellectu est
penes diversum modum concipiendi idem obiectam formale,
et hoc sive concipiendo grammatice, v^i homo et hominis, sive
logice, 11 1 homo et humanitas. — Alia raaior distinctio est in
intellectu concipiendo daobus actibus duo obiecta formalia,
et hoc sive ilhs c5rrespondeant diversae res, ut intelligendo
hominem et asinum, * et * sive * sit* una res extra, ut intel-
ligendo cohn-em et disgregationem (a).

Ex hoc ai^guo sic: Pater intelligens se in illo primo signo
originis, aut intelligit essentiam et A proprietatem ut diversa
obiecta formalia, aut praecise ut idem obiectum sub alio et
alio modo conciinendi. — Secundo modo non, quia tunc non
esset raaior ditferentia inter Deum et relationem quam con-
cipiendo Deum et deitatem, et ita non conciperet A pi^oprieta-
tein magis incommanicabilem quam deitatem incorainunica-
bilein ; nam homo non est incoramunicabilis, si humanitas- e^t
coinmunicabilis, nec e converso; ita in proposito. Similiter tunc

(a) Wtidd. disffvegativum.

LIH. I. DIST. II. QCAEST. IV. V. VI. KT VII. ART. V. j^ 'i. *iSl

Moii inaj^is «ss«!t inUilhjctiis 1'alris in i-ssentia «livina U>atuK
<|ii;iiii in A qiia»' difitui- propricUis I*atris, noc mau'!» in A
(jiiafii iii |)i-o|)i'iotati> Filii, et ita in <luol)Us olii(>otis, ut in pro-
jiriflatihus Patris et Kilii, priino cssot l)«*atus,

Kt si (lotur prinius inodus, i[uo<l patornus intfllfVins ha-
Itcaf fsscnliann et A tamiiuaiii fluo (thiecta forynniin, tunc
aiyiio sic : Int(»ll«.«ctus illo mliil inlelli^.Mt nisi inluitive, «(uia.
iil patfltit (list. W. ((. :i, omnis int«'ll(!ctio ahstrnrtira et non
intiiiliva est aliijiio iiKjdo itnperfecta : vo)i\\\\.U) 2i\\\om intuitiva
«;st oliiccti iit olticctiim csl pracs«Mis in ej'istentia nctuati, et
hoc in se vcl in nlio eminentcr contincntc totam cntil;«lcm
ij)siiis; {"{''^{i ((iiac coj^-noscunlur intuitivc ut oliiecla for/iinUa
(lisli)iclii, vel nniim (Mninentcr continetiir iii alio, vcl iitrum-
((iic sccnndiim |)ro()riain e.xistcntiam terminat artum ut esl
eius. Niliil aiitem intriiis«Hiiiii i>crsonac divina«' proprie conti-
ncliu- in aliipio eminenter, i(uia tunc essel ens /x?r jtnrtiri-
palio/ieiii illiiis continentis; i^ntur ((ua«H*uni((Uc intrinseca sunt
divcrsa obiecta lormalia intuihilia, s«x'unduni [)ru()riam «^xisten-
tiaiii actiial«Mii, terminnnt inlnitionctn ul ohiecfn ; et ita ha-
bciil ali({iiaiii dislinctioiicni ant(> nclum iiitclli;j(>ndi.
(i.*i Si dicas ((uod essentia de .se facit unum conccptum in
intcllccln Patris, scd circa illaiii [>otcst intelUx^.tus [)aternus
liK ••ii« diiiersa.s ratiinies, «>l [>ra«'cise sccumio modo distinc^uuii-
fiii cssenlin «»t A in inlcll(^«'tii [)alf»rno, et n«)n />/'imo modo; coH'
1)11 : i|iiidi[iii(l inlcllcctiis causal sinc actionc ohi^M-ti circaohi«vtmn
jdMccisc, lioc csl virtiitc [)ro[>ria inlcllcctus, «'l lux' lo«(u«>iul(>
(lc ohiccto iit hah«>t «^ssc coc-nitnm in int«'ll«*«'tu [)ra«»cis»', * i't
ilc iiitcllcctii [iraccisc *, ct d«' intcll<>ctu ut consider.ins ««sl, il-
liiil <'si [>ra«>cisc rclnlio rtitionis: iiunc aut«'m illa rntin «{uam
l:i( ii csscntin d«> sc [)atet «(iunI «?st nhsolutn, aliter non U»alifl-
caivl iiitcllcctum Palris; er^^o [^ractcr istam ratu>n«'in al«s«)lii-
taiii iiiilla «>sl alia iii r«> ant«> actiim inlt>llci'tus; (alias(a)) hati«»tur
piojiositiini. Niilla ctiain cst alia, [mm' t«>, in int«>ll«vtu PalnH. nifli
|Hi ;i(iiiiii intellectns nr(/ocinntis. «»t non |mm* im|>i' m

l;icl.iiii :il> ohiccto. (|iiia iion im[>rimil, [w-r l«>, nisi unum con-
/tlinn ; ciu^o (|iiaclilH't ralio alia a ralionc aihs«»lutc c.ssentinr
crii |>ra«»cis«' relntio rntionis; «mvo pro|>ri«'Cas 1'nlriK, «june

'>( Drcxt ii) K<i. \'i'U

282 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII AHT. V. § 2.

est incommunicabilis, eiit relatio rationis: quod est incon-
veniens.

:)26. — Explicatur qiialis sit ista distinctio. — a) Est mi-
nirna n pm-te rei. — Secundo oportet videre qualis sit ista
differentia quae ponitur praecedere omnem actum intellectus.
— Dico, quod tam in rebusquam in intellectu differentia maior
manifesta est; et ex illa frequenter concluditur differentia
minor, quae est immanifesta : sicut ex differentia creaturarum
concludilur differentia idearum in intellectu divino, sicut patet
per Aug'. LXXXIIL Quaestionum, q. 46.

In re autem manifesta est distinctio rerum-, et liaec du-
plex : suppositorum scilicet et naturarum: in inlellectu ma-
nifesta est differentia duplex: modorurn scilicet concipiendi et
obiectorum fot^malium.

Ex his concluditur difterentia hic intenta, quae est im-
manifesta (a), quia minirna in suo ordine, id est, inter omnes
quae praecedunt intellectionem. Concluditur autem ex di/fe-
rentia reali s\c: distinctio divinorum suppositorum est realis;
cum igitur non possit idem eodem formahter convenire rea-
iiter et differre realiter, concluditur aliqua differentia essen-
tiae in qua supposita conveniunt ab illis rationibus quibus
supposita distinguantu)-. — Similiter ex differentia obiectorum
formalium, quorum neutrum continetur in aliquo eminentf^r, et
hoc in intellectu intuitivf^ considerante, concluditur aliqua dif-
ferentia, ante actum intellectus, eorum (juae cognoscuntur in-
tuitive.

0) An dici possit realis? — Sed nunquid haec distinclio
dicetur i-eaUs? — Respondeo: non est proprie realis actuaUs,
intelligendo, sicut communiter dicitur, realis actnalis ilia (juae
est differentia rerum et m aciu, quia in una persona non e^^t
aliqua differentia rerum, propter simplicitatem divinam. — Et
sicut non est realis actualis, ita non est realis potefitialis;
quia nihil est ibi in polentia quod non est in actu. — Potest
autem vocari dtfferentia r ationis, sicut dicit Doctor <;[uidam:
non quod ratio accipialur pro differentia formaia. ab iniel-
lectu, sed ut ratio accipitur pro quidditate rei, secundum
quod q^iidditas est obiectum intellecius. — Vel alio modo

(a) Ed. Ven. mauifesta

MH. I. DIST. M. QLAEST. IV V. VI. KT VII. AKT. V, §2. '^fi^i

\H)U'.s\ Vdcuii (l///'erentia virluulis; (juia iIIikI <juoil luiU'! la-
|i'm (listiiictioiHMn in so non li:iiM;t re^n ol rcm, so<l esl ttna
res hijlxfns viitualiter sive emiyienter (jiijisi ihia.s rcaliiaU^,
i|uia ulri(iu(3 r«>alitati ut cst in illa rc (;orii|>('lit illiid priiitriiini
i|ii()(i iiKjst l;ili icalitati, ac si i{)sa ossct rcs ilistincta ; ita <Miini
liaec realitas (listiiiLMiit ct illa non (listinu'uit, sicut si ista cssi^l
iina r(>s (;t illa ali:).

('•'») f) IJnilalis (jradus (issif/nantur. — Vcl piopriissinir» ili-
ciitur: sicut possumus inv(>iiiic multos i/iailiis iii unilatr: in
l)riiii() miniiiia uiiitas(>sl uwiUys (((/(/ie(/((li(>nis: \u sccuikNj ^:railu
csl uiiilas ordinis, (|uap ali^piid addit supra uiiitatcm ;ii.'irrc-
gationis: in lcrtio cst unitas prr uccidens, ul»i ultra onlincni
ost iiilbrmatio. licet acTidentalis, iinius ab alt(;ro <?orum ((uae
siiiit sic iimim : iii (piarlo (>st unitas /tcr se cornp^jsiti cx prin-
cipiis esscntialil)us per se actu et pcr sc potciiti:i : in (juiiito *?st
iiiiilas siiii/ilicitalis, ipiac cst vcri' idcntitas, iiuidipiid <'iiini
est il)i cst rcaliter idcni cuililjet, ct noii tuniurii cst uiium illi
imilalc unionis, siciit in :iliis modis; iui :iilliiic ultni oriincs est

d) Identilas /orindlis. — \'oco ;»uti'm idenlitatcm forina-
Irni ul)i illiid ipiod dicitiir sic idcii mcliidil illiid cui sic (»st
idciii iii ratione sua fomiuli ct pcr coiiscjjuens /jvr se /iri-
iiio iiiudo.

In pro|)osit(> iiulcm rs.s, -/1/111 iioii includit 111 ralKiiii' mki
/iniuuli cl i/uiddilatira propri('t;iti>m sufi/)osili, iic(|uc c nm-
vcrso. Kt idio potcst conccdi i|uod aiilc omiicm :iciiim intcllcctus
cst rcalit;is es.scntiur, i|uac «>st cotinnunicaljHis, cl ri»alilas
sii})/)osili, ((u;i supposilum cst incotiiinunicabiie ; (>l anlc acluni
iiilcllcctus luicc i(>alil;is formaliter non est illa, vcl noii esl
iiilrui forindiitr)' illi, siciil prius (\\j)osituiiM»st «juid •'st /"or-
iiialiU'.)' cssc idriii.

e) Son-identitas /'ormalis /lolius i/tutm dtstinctio di-
cenda. — Nuikjikuii i^ritiir dchct concedi :ilii|ua distinrtio la),
scd niclius «>st iili ist;i iK'yativa, /lor non esl /'ormalii*'r tdem,
'1 11,1111 Ikk* (>st sic et sic distinctiim.

S(m1 noiinc sc(|uilur A d B iion siinl idcm rornialilcr. erp)
H\\i\\ /ormalitrr distinrtaf - Ucs|m)ikI««o, ipiod non o|M»rIel

Mi) WiMlilin^;»* l>nh«»t: NiiiiM|ui(l iyUiir il«'b««l «unefHli •li«|iiji di«liiirtiof
KtHliDiKico: incliiiM «'nt...

284 lAB. I. DIST. II. OUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. V. § 2.

sequi: quia formalilas m antecedente ner/atur, et. in conse-
quente afjlrmatur.

Breviter ig-itur dico, omittendo illa verba de distinclione
rationis et de diatinciione virtuali, iion quia sint male dicta,
sed quia non oportet eis uli, dico, quod in essentia divina ante
actum intellectus est enlitas A et est entitas B, et haec /"orwa-
liter non est illa, ita quod intellectus paternus considerans A
et consideraiis B habet ex natura rei unde ista compositio sit
vera A non est formaliter B, non autera praecise ex aliquo
actu intellectus circa A et B.

327. ('«•'>) — Praefata doctrina exemplis declaratur, auctori-
tate confirmatur. — a) Exempla. — Ista differentia manifesta-
tur per e.xempla: primo si ponatur albedo species simplex,
non habens in se duas naturas, est taraen in albedine aliquid
realiter unde habet rationem coloris et aliquid unde hal:>et
rationem differentiae, et haec realitas formaXiter non est illa
realitas, nec e converso formaliter, imo una est extra * ratio-
nem * (a) alterius, forrnaliter loquendo, sicut si essent duae res,
licet raodo per identitatem istae duae realitates sint una res.
Hoc exemplum, licet aliqualiter sit simile ad propositum, quan-
tum ad hoc scihcet quod identitas realis non necessario con-
ckidit identitatem formalem cuiuslibet quod est in subiecto
eodem ad quodlibet quod est in ipso, non tamen est omnino
simile, quia ahqua compositio est in albedine, licet non rei
et rei, tamen talis qualis non conceditur in Deo propter no7i
identitatem formalem. — Ubi autem non identitas formalis
ali(j[uorum in eodem requirat aliquam compositionem et poten-
tialitatem, et ubi non, dicetur dist. 8. q. de attributis (1), et
in quaestione illa, an Deus sit in genere? (2).

Posset etiara poni exeraplum de toto quontitativo, sub-
trahendo illa quae sunt imperfeclionis, et ponendo illa quae
sunt perfectionis; sed in pluribus esset dissimile quara siraile,
ideo omitlatur.

(1) Xeinpe quaest. : Utrum cum. shiplicitate Dei possit stare aliqvo modo
distinctio perfectionum essentialimn praecedens aliquo modo omnem actum in-
tellectus f

(2) Scilicet: Utrum cum simplicitate divina stef quod Deus vel aliquid
formaliter dictum de Deo sit in gcnere '?

(«) Wad. realitatem.

L1I5. I. DIST. II. olAKST. IV. V. VI. ET VII. ART. V. §2. 2«5

h) Aucfnrilfitns. — IsUi iiiit«'rii distinctio sivr non for-
iiinlis idenlilns, «jiiyr i(rol»:ila est jjrius |M?r «luas vel tr^-s ra-
IjiMirs, |»ol<;st ♦•li;uM prohari |(f'i- iliuis vcl tres uucloritati^s Aii-
«.'•iisliiii, VJI. iJi' 'rri/i. r;i\). * l tk' nuujnis vel <> «Ir /miTis*:
Dtiinis essfnlid (jHdc rnlnlivc dicilvr c.st efiatn nliquid eo'-
cepto refnfivo, et * in principio*: Si Pnter /nm r.\t nlifjuii/ nd
se ipsnm, non esl oninino tjni /efntire dicdtttr nd nlmnid.
— Est i}j:itur cs.srntin iii lo nd se el noii nd alit/nid, et in re
Pat«M" iii ipiaiitiiiii Pator re/atire ilicitiir: noii «»st aut»Mii Cor-
Fiialitcr «'ad«!rn ontitas ad se «U non ad se ; h/ilnv, o.u-.
(*«•) llorn iii oo(l«!m, cap. '.i. vel ['Z: yon en Verljuin i/uo sn-
pienfia, i/uin Vc/i/nui non ad se dicitu/-, .sed fnntum rela-
tioc ad cuui cuius Verljuui csl, sicut Filius nd Pntrcut, sn-
/)icntin vero co i/uo cs.sentia. — liitelli^rit cv^^o .\\\\:. ipnxl
sicut 1'ater noii co quo «'st Pnfcr esl sapicntia «'t csscnfia,
it;i iiKii <;(xlem «jst Pntc/- «'t Deus (n).

VA cx hoc coiicluilitiir cap. 1 I d»' uii/iori/jus : Qun/)ropter
/lon i/uia Pafcr non cst Filius cf Fiiin.s nnn est Pater, aut
ille inijenitus, il/e nuicm ijcnifus, ideo noti una essentia,
(/uia /tis nonii/iibus rc/ntivii eo/'u)/i ostendunfur. Vtcn/ue
iiiitci/i si/nul u/ui sn/ncnlin ct unn cs.scnfin. Ksl iyilur, se-
(-iiiidum ipsiiin, talis iinii iijfiititas rclafioni.s ail ntisolutum
III Divinis, ipiixl si unum •'lil vo res|>t>«'tii alicuius, iiltcriim
noii »'rit i/uo r»)sp»'ctu ciusdom: css»' aul»'iii i/uo convtMiit ali-
iiii si-cmidum <'ius rationc//i fo/-ina/ein ; (Myo uiiuiii coruin
non cst »1»' ratiKiie tormali alt»'rius, s4hI «'Xlra eaiii, ct |M'r coii-
seipuMis non c.st idcnt foruin/iter nlteri, sicul .supra n. .{^iJi
c.vj^Ksita esl ratio ♦mus ipndl •«st no)i csse forma/itcr idcm.

VA taiiion cx lioc noii s»'ipiitur simpliciler diversita.s vel
/II//1 /dc/ititns rcalis cssititiac i't i»'hitionis; noii eniin illiul
»[uo l*at«M' est Pater est atiud al» «'ssi-ntia, s*"»! id«Mn. s.^iiui-
ilum .\u^'UsL A7. lili. De Civit. Dei, cap. I<>: /ffcn r

dicitur, quoniam i/uod iiabct hoc csl. c.i
Intivc i/uuci/uc i>crso/ui ad alternm dicilur. .\nm u/f/int
Pnlcr lin/tcl Filium, /lec tamcn i/t.\e esl Filius; ct FHius
/kiIic/ Pa/rci/i, iiec /amcn ipsc cst hitcr. Se«i •|iiid«pii<l

.11) V.d. \'i'ii. iiifiiiiuHr liiih«'l. t lnt«'lli|;it «Tgu Atii.' fin.- 1 fnt.T . n .nu.T
pst futcr iioii u«» VMt •ApifiUiii o( (•M«<i)ti>i, ct p«>r <
/ '((//•(• rt Ilriui ».

286 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. V. § 3.

habet Pater in se, ad ({uod per conse({uens non dicitur relatwe,
illud est ipse vera idenfitate, licet non foymali.

§ 3. — Solvuntur orgumenia principalia quaestionis IV.

328. (''7) — Solvitur I arg. princ. quaest. IV et explicatur
efFatum: Quae sunt eadem uni tertio, etc. — a) Explicailo
effati. — Ad primum argumentum principale [n. 283 ri]
dico, (]uod mazor sic est intelligenda: quaecumque aliqua iden-
titate sunt eadeni alicui, illa iali identitate inter se sic sunt
eadem; quia non potest conciudi aliqua identitas extremorum
inter se nisi secundum illam identitatem sunt eadem medio
et medium in se sic sit idem. — Et per iianc propositionem
sic intellectara tenet omnis forma s^dlogistica ; omissa enim
altera conditione, vel uniiatis medii in se, vel extremorum
acl meclium, non est syllogismus, sed paralogismus accideniis.
— Gum accipiiur in minori, quod quidquid est in essentia
divina est idem illi essentiae, non est verum intelligendo de
identitate formali, et ideo non potest concludi formalis iden-
titas extremorum inter se; quamdiu autem stat formalis distin-
ctio relatioimm suppositi stat formalis distinctio suppositorum.

b) Insiantia. — Ei si dicas, quod saltem ex identitate
reali eorum ad essentiam concludam identitatem realem eo-
rum inier se; dico, quod essentia non habet identitatem talem
unicam, scilicet suhnstentiae, prout personae vel personalia
ut extrema uniuntur in essentia; et ideo non potest concludi
identitas subsistentis vel subsistentiae per rationem identita-
tis eorum in essentia ut in medio.

cj Explicaniur quaedam sophismata. — Per hoc patet
ad talia sophismata: hic Deus est Pater: Filius est hic Deus;
ergo Filius est Pater. Quod conflrmaiur, quia medio existente
hoc cdiquid, necesse est extrema coniungi, — Respondeo, quod
sicut in creaturis commune se habet ut quale quid, singulare ut
hoc aliquid, ita hic essentia coramunis personis habet rationem
qualis * quid * (a), et persona habet rationem huius alicuius.
Medium ergo hic est quale c/uid, et non hoc aliquid. Con-
cluditur autem identitas extremorum in conclusione ac .si

(«) Wad. cuius.

LIH. I. DKST. H. QI\P:ST. IV. V. VI KT VII. AHT. V. % '.i. 2H7

iiMMlium liiissrl /kjc ulitjnid. — Siiuililiir ibi vidotur i'ss<' fyl-
l;iri;i accithutlis ot consequcnds : (juia * liic*la) Deus accipilur
iii |)ra«;riiissis jno (iUo ct alio mpposito. — Kl similitor rallacia
esl fitjHrac iticfio/iis commulamli) f/un/c (/ui<t \i\ /loc al/t/xitl.
(4"*! Quotl si iii'ijuns: DciUis rst P;il»'r: Mlius osl Doilas;
<;r^o, litc; res/tondco^ licet Dcihis noii supi^oiiat pro alio sup-
posilo iii inaiori cl iii niinori, tamen ost ilii t.illacia figurar
di<:lionis, commuUiinio (/iiate i/uid iii lioc ntii/uid ; iiihil aul«'iii
aliud ost sic commuhirc iiuam «'.\ vi ill;ilioiiis iiitcrprolari illinl
liaJMrr! i:itio!i»'m /luius alicuius «juoil Ii;iIm'1 ratioiKMii i/ualis
cuiifs; ita sic iiiticrcns sup|K)siluiii d»' supi)osito intorprptatur
ni»'<liuiii commuiio oss»; itlcui sccuiidum r;Uioiif»iii c.risltmtioc
vcl snhsistentiac, <pio<l talsum cst.

Quod si sattcin nnjiais, (;xtr<;ma rcalittM* <'«<s»^ i<l«'m iiit»M"
sc. ipiia <!liaiii iii m<'<lio suiit i<l<Mri; conccdn, (iikxI pot»^st in-
lei I i id<*iilitas * rcifis vol * cs.^cntialis, iioii fi)rinalis vol .s///>-
posilira; ol id«;o iioii <l»'|j«'t iiir<'rri (|uod Fitius esl Pater,
<pii;i ilii <l<'iiol;itur, <'.\ vi illatioiiis s«M'm<)iiis, id(Mititas forma-
tis vcl /ii//)osfalica : scil sic d«'b«'i iiilciri : l''ilius «»st idem cuni
eo i/uod cst l*;it«'r, vcl Kilius »*sl /(/ i/nod »'st I'af»M*.

329. — Prosuqiiitnr expliciitio praedicti effati et solutio I arg.
princ. — (jnod si ad/iKc confirinetur illa tnaior arizuiiK^iili
pi iii(ip;dis ^n. ".^SiWfl pcr lio • (jiiod iK^j^an» «»am vidctiir d»--
stiii<'iH priinuin /)rinci/uuin, poiKMido scilic«»t atlirmnlion^Mii
et lU^f^^atioiKMn «'ssc v«*ras <lc «»o<lcni; rcs/wiuleo : i\r alitjiM» lia-
l»<'iil«' rerain identitatein, scd iioii taiilum unicam venlilat*'in
forinatc/n, iiccessc cst id<'m ralioiK» uiiius r«»alitalis V(»r»? p <■
<li<'ari (oriii:ilil<'r dc ill:i, ct d»» alia r«»;ditat«» rormali lotiiiti
litcr iioii pra<'<licaii : sicul nf/icdo ralioiK' alicuius ivaliialis
<juam li;il»ct iii sc coiivcnil cum iii;/i'cdiii«', ct ratiunc allcrius
noii r<»;ilitiM' coiivciiit, scd dillcrt. Ncc :itlirmatio ot ni»^«itio «lo
<!od<'iii ralioiie eiusdcin rcaliUilis fonnalitcr dicuntur. lia liic,
Paler i':itione esscntiae esl itleni i/uidditatire Kilio, el ralioiM^
pro/)rietafis iion est iilern fonnatitcr n«r /njpostattce Filn»;
iicc dicuiitiir ;illiriiialio «'t n«';j:atio de «»o«lcrn ri»s|Mvtu »'<ii>

* Kl licet «laretiir :»illiiiiatio el ne^lio eiiisdi>ni idcntilaliA
dc codciii. iioii t:imcii ratiotui ciusdctn. Plita si dnrelur »111011

(a) Wiul. \y.

288 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. V. § 8.

Pater non sit idem Filio quiclditative ratiotie paiernitatis-, sed
ratione essenliae *.

330. (4^) — Solvuntur instantiae. — Instantia prima. —
Si contra hoc arguas, quod afflrmatio differt ab afflrmatione
cuius unius negatio dicitur de alia vel stat curn alia, (juia
neutrum est verura de afflrmatione contradicente illi negationi;
erg'0 si Deiias stat cum non paternitate, puta in alia persona,
scilicet Filii, ipsa Deitas differt a paiernitaie, quae nunquam
stat in eodem cum non paternitate; respondeo: maior pos-
set concedi de non ideniitate formali, vel de non adaequaia,
({uia unum illorum non determinatur ad alterum, ex (juo stat
cum eius opposito: vel sub aliis verbis, de non identitate co^z-
vertibili et praecisa. Sed si maior accipiat dislinctionem rea-
iem, simpliciter neganda est: sicut patet in albedine, accipiendo
propriam realitatem unde sumitur genus, illi ex se non repu-
gnat differentia opposita, scilicet nigredinis; tamen realitati
unde sumitur differentia specifica albedinis differentia nigredi-
nis repugnat. — Et ista responsio debet intelligi quantum ad
.secundam pariem maioris, quae dicit quod altera affirma-
iio stat cum negatione. — Sed prima pars maioris, quae ac-
cipit negationem de afflrmatione dici, posset illa maior con-
cedi quoad illam partem, si intelligatur * de * dici necessario et
universaliter et per rationem 'propriam huius de quo dici-
tur, et hoc quando contradiclio illa de qua est sermo est rea-
lis, sive rei ad non rem, non autem rationis ad no7i rationem;
nam tunc non sequitur nisi distinctio rationis affirmationis ab
affirmatione. — Applicando * istam * primam partem. maioris
ut vera est ad propositum, sequitur quod Filius realiter distin-
guitur a Patre, non autem secundum quod Deus vel Deitas,
quia de Deo non dicitur non pater necessario et unizersa-
liter, nec per rationem subiecti, licet secundum aliquos dica-
tur particulariter ratione suppositi illius subiecti.
(50) Instantia secunda. — Quod si arguas: illud quo Paterl
distinguitur a Filio sit A: A in quantura A aut est idem, es-
sentiae, aut aliud. — Si aliud, hoc est inconveniens * propterj
simplicitatem divinam *. Si in quantum A est idem, igitur'
in quantum disiinguit est idem, et per consequens essentia
distinguit. — Respondeo et dico, quod nec verum est A in
(iuantum A est idem essentiae, nec A in quantum A est aliud

LII5. I. DIST. 11. yUAKST. IV. V. VI. KT VII. ART. V. Jj 3. 'iHW

;il) «issenlia; «'t li<»c iiilpllii^eiulo illinl ipioij se<iiutui- r«"«lu|»lica-
tioiicni in (fnaulum accipi s«M-miiliim rnfinnftn siuim forn^a-
leni, ct ciim Ihk" «'tiam fssi' rdtiomun finninleni infnierendne
|ir;i(Mlicuti, sicut ilistinxi su|H^i-iiis in tiilibiis .siTiiionilius jii
i(iiaostioiit' ilc nnifdlr obiecti /rnifjtfis, * rcspuiitloiDlo ail fer-
tiuni nrtiinluni * {\). — [Io(- (>ti;im |»;il('l iii exeni/Uo: homo
enirn et non honio suiit o|)|)osit;i immcdi^ita, ct taiiKMi toriiia-
litcr (lo ali(jiio «iitii rcdiiplication».» ncutriim ilicifiir, sicut nl-
Ijuni nci- iii (|ii;intiim alhuni csl honio, ni>c iii (|uaiitiim al-
Ihiiii «^st non lionio.

hisfanlia terfia. - Kt vi dicns, iilrm «•! nlind ciicii r/is
sunt immcdiatc opposita; rliro, (juod non sc(|uitui-: sunl iin-
mc(li;itc op|iosita; cr^^o ;iltciiim pra«'(lic;itMr t\r (piolilM't «•um
/// ijini/itidn, ila (piiMl rntio siihit'cti sit formnfis rntio inhnc-
ri:/ifiac altcriiis ])artis contradictionis, scd suflicil (|uod alt»»-
ruin contradictoriorum rere insit cuilil>«'l suhiccto, licct noii |x»r
so ratinne sithiecfi.

Si ;iiitcm :ic(-ipi;iliir \\ in iiunnfnm primo nnnto, iit
t;im('ii iiolct itccifii secu/ulnm suam rafio/wm formalem,
ilico, (pioil A (pio(-unnpi(' iiiodu ac(-cptum lornnilitcr »»««1 i<iem
cssciifi;ic, licct noii sit fo/'//inlifcr idcm csscniiao (ri). S«^I
liiiic iioii •<c(|uitur: A rormalifor acccjitiim osi idom ♦•ss«'iilioe:
A (orm;ilitcr disliii;j-iiil ; crijro cssonti:i disiintriiil; simI ost (Hllacia
/ifpirnc iticfionis, ((^mmulniidtt hoc alii/nid in iftialc iftiid.

Insfa/itia (jnnrta. — ^f/ adhuc i/istcs, (pii;i A in «pi:ni-
iiim A cst c/is vol res ; (juaoro, (pia«» res^ vo| (|U(nI cnst Si
cssc/itia, li;d»ctnr pro|M»situm. Si /ws ct non csstfntia, civt>
nlia rc.s. — licsjio/ulco: coiicod^» ipiod osl cns ol rcs, «'1 Iuh"
iilroipio modo accipicndo in iinri/ituni; (piia si ali(|UtMl pra»'-
dic;ifnm jtc/' sc jn-inio modn inost alicui, incrit sil»i •nhIciii
iiiodo />«'/• sc, sivc illiid subi«vtuiii sit ccs distincta a i|ii(-
(pi(» (piod csl (>xlra r;iti(»noin oius, sivo contiucntur per i
tifalcm in :iliipi(» (piod cst cxtra ralioiiom cius; contincnii;» cnim
l;ilis iion t(»llii r:«ti«»ncin rornuil«'in, iitv oa «|uac insiint .<»

modn pcr se.

Scd cuni <]/tneris, «jiukI cnsf Dic», (juotl oiis ipioil iwl
A. sicut si siil»st;mfi;i «'sf j)or s«» ons. - ^<>i qunents, quiMl oiih,

l) PotiiiM iirifiimnttum. n. 176 r.
(»i) Kd. Vrii. ••HM»'

T«..M 1 »'••

290 LIB. I. DIST. II. QUAKST. IV. V. VI. ET VII. ART. V. § '\.

(iescendendo sub ente? est per se substanlia, non aliud. — Ullra
si qaaeras, est ne 'per se essentia ? Dicturn est quod nou.
(oi) .Si infers: ergo est alia res, tVillacia est conseqaentis:
non est per se Jiaec {a) res, et est per se res; ergo esl alia res;
quia in anfecedente negatur per se identitas, in consequente
identitas simpliciter suinpta, et ita destruitur antecedens.

331. — Obiectiones. — Proponuntur. — a) Si obiiciiur:
est per se res, ei non per se essentia ; ergo per se alia res;
et ultra, ergo alia res. — Probatur prima consequentia :
nam circa ens idew et aliud sunt imniediate opposita; ergo
si est per se res, (est per se res [b) ) eadeni essentiae, et ita per
se essentia, vel alia res. — Secunda consequeniia jjrobatur :
quia per se non est determinatio distraliens.

b) Praeterea probatur prima conseciaentia , et est ad prin-
cipale: si enim est p)er se res, aut per se res quae est es-
sentia, aut per se res quae non est essentia. — Si est per se
res quae est essentia, ergo est per se essentia. — Si per se
res quae non est essentia, ergo est per se res alia ab essentia.

c) Praeterea tertio: essentia est per se res, et proprietas
est per se res, et non sunt per se eadem res; ergo sunt per
se duae res, et ita utrumque est per se res alia ab altera.
(^•2) Solvantw. — a) Ad primum, licet posset conclusio prm i
arguraenti distingui, quod ibi esset alieias perseitatis, wel per-
seitas alietatis, et primo modo negaretur ly per se, per nega-
tionein inclusam in alietate; secundo raodo affirmaretur, quia
praecederet vim negationis; et per consequens prirao raodo
conclusio primae consequentiae concederetur; sed tunc se-
cunda consequentia peccaret secundura consequens a destru-
ctione antecedentis : secundo raodo prima consequentia pec-
caret secundum consequens; tamen quia non videtur bene lo-
gice distum, quod negatio, si qua includatur in alietate, pos-
set aliquid attingere praeter terrainura respectus et formara,
in qua vel secundum quara notatur esse alietas, nec videtur
bene logice dictum quod ly per se, quod dicit raodum inhae-
rentiae et per consequens determinat corapositionera, possit
negari per negationem aliquara in praedicato, ideo potest dici
aliter, quod in consequente primae consequentiae tantum po-

(a) Ed. Ven. nec.

(b) Dcest iu Ed. Ven.

LIH. I. DIKT. II. QUAKST. IV. V. VI. KT VII. ART- V. § '.i. 21»!

tcsl liiilxjri (l<! vi seiiiioiiis iimis sfMisus, juMJic»!! qiifxl Iwjc prae-
(licytiuii esse rem alidin ab assenlin \ntr se insit propHeUtli,
et iste soiisiis est rulsus; qiiia sic liene K4'<|iiiMir ralsuiii illud
quod iiirertiir iii secuiulii conse<iuenli(t. Iiieo siinpliciteF iiejfo
priiiiam consequenliam, cuui duae projxjsitioiuiH in antece-
ilente Hiiit venie et consequens l';ilsuiii.

A(l * priiiKUii * probntiiment lonsequcntiae tha), (jucxl idem
el * (liversuin * iioii suiil iiiiiiiO(liat(M)p|Mjsita circa (iU(xlcuinque
Iiracdicatuiii iit /ler se (licluiii de Kul>i«!clo, imo ih-c coiitra-
dicloria sic .suiit iiiiiiKMliata; ii«.!C eiiiiii Ikjmio j)er se csl albus,
iicc pcr se ost non albus. Taiiion iiit(*r coiitradictoria dbsolut*'
siiiiipla vel absoluli! dicla d*; (|Uocuiii(|ue non est nie<lium.
Ita * i}j:itur * si jiropiu^tas (!St res, (Csl re8(a) ) eadein vd aiui:
vcruiii (!st (juod endnin: sed tunc noii \AeX conscqucntin, t\\nA
sit per se eadem vel alia.

b) .\d secunitani * probotionein dico, (jucmI * nntecedens
j)()test disliiiLrui secuinlum cmnpositionem et dirisionem ; ai
iii sciisu rninpositionis iieutrum daiidiim est; .sicut eiiim n(»n
eKt daiiduiii * disiunctim * «juod sit per se essentia, vel per
sc non essentia, itu iiih- altcrum mcmhrum illiiis disiunctivae
ciim accipitiir iii seiisu compositionis, * cum dicitiir iltidem :
siciil tcs |icr s(' afrfit; crj^o r(5s (luae est essenlia, aiil rcs ((uae
iioii est csst.Mitia *. — Nec ex lioc nc^^^untur omnia contradicto-
ria ; (juia si accipias de incinnplc.cis, lialHMur qiKxl nciilruiii
ill(»rum dicitiir pcr S(» de subieclo, Ikk* concedo. — Si * auicin *
vis lialicre c(jiitradicloriu comjilexn, Aictt t\Uin\ erunt ista : aiit
proprielus est i»cr se res (luae (,'st «>ss«'iilia, aut noii est p«'r m»» i-««ei
quac «^sl esK(,'iilia, el liuec iic;^'ativa «38t vei"a ; s«'d iion uilertur:
♦'lyo «.'st per Re res (luac * per se * non est esseniin, .sicul noo
scqiiilur: /lomo iioii csl jtcr se allnts, i^Mlur pcr sc cst non
nlbus. — In seiisu ilirisionis damla cst aftlrmutiva parH diHiuii-
ctivai', scilicel proprietiis «!st imm* s«' vc!s hum' oni astfntiu ; atd
iion seiiiiitiir iiltra : «m';^o «\st ;jf'/' .sc* t'S5f/j/<a, «luia t?x ideiilitjte
ceali inrcrtur idtMititas /ormalis: iiaiii anlect^tj^iis in sennu «li-
visioiiis taiitum iiotat idcntitatcm r«'uleni |)er liuc quac etl.

Aliter pot«»st dislin;4:ui nntecedcns praiMlictuiii, ul |M»r mi-
l>Iicatioiicm illaiii quae cst * per sc * intollijrjtur inliucnMiUa

\a) ncc.it iii Kd. Vcn.

292 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. V. § .3.

formaliSi vel tantum identica. — Pritno modo neutra par»
est danda, (|iiia neutrum oppositorum per se inest illi rei quae
per se dicitur de proprietate. — Secundo modo est danda pars
affirmativa. Sed non sequitur ulterius propositum, propter po-
sitionem consequenti^.

Haec secunda distinctio non habetur ex vi sennoni.s, (juia
illa compositio implicata non determinatur per aliquid quod notet
eam dicere formalem inhaerentiam, sed tantum ideniicam.

Priraa distinctio habetur cx vi sermonis, et licet * ibi *
ly quae est non notet in sensu compositionis formalem in-
haerentiam, tamen ex unitate extremi, ubi est quasi specifica-
tiva et determinativa constructio, habet cssentiam denominari
per se inesse subiecto.

c) Ad tertium patet.

332. (53) — Solvitur II. arg. princ. quaest. IV. — Ad se-
cundum principale [n. 283 b] dico, quod accideniale * pro-
prie * aut accipitnr pro extraneo, aut accipitur pro eo quod
quaH perftcit aliquid accidentaliter, quod praeexistit in se
perfectum. — Si secundo modo, dico, quod non onnie ens otnni
enti in quo est est essentiale vel accidentale; est enim me-
dium inter essenHale et accidentale, ut contrahens, sicut dif-
ferentia contrahit genus, quae nec est essentiale, nec acciden-
lale, accipiendo hoc modo. Et sic in Diviiiis nihil est acciden-
tale. — Sed praeter essentiam est aUquid non essentiale. —
Si autera accipitur accidentale primo modo, quidquid non est
de ratione eius formati, sed extraneum, licet non proprie
sic dicatur accidentale, sicut ditferentia esset accidentaUs re-
spectu generis; et hoc modo accipit Philosophus accidentate
pro extraneo in fallacia accidentis ; sic potest dici accidentale
alicui quidquid est ei extraneum ut illud coraparatur ad ali-
(juod fertiura * praedicatum *. Et isto modo non est incon-
veniens distinctiva personarum accidere essentiae, quia sunt
extra rationem eius.

333. — Solvitur III arg. princ. quaest. IV. — Ad tertium
[n. 283 c] dico, quod si in maiori per illud si intelligatur con-
ditio possibilis, maior est vera et minor falsa; nulla enim
positione possibiU posita potest deesse secunda persona in Di-
vinis, quin summum bonura et summa perfectio deesset si ipsa
deesset.

LIH. I. DIST. 11. (JI;AKST. IV. V. VI. KT VII. ART. V. .^ .',. '4',).',

El si prohes qucKl si illa dcrssot, suinina j^erln-tio fssi-t in
Patr*'; dico, ({uod si illa deossot, surnina iK-rfectio deosspl, et
si illa deessel et Pater non deesset, sununa perfectio adt^set
et non achjsset, el ita ipsain dees.se (et patrem es.se (a)) in-
rhidit (•(»ntradicti(jn<'in.

.Si autern iii mainri per ly si poiiatur positio in(*omiK)ssihi-
lis, dico, ((uod tnaior (.>st falsa; illud eriim iioncnduin est in
Sumiiio lioiio (jiiod non i>f>t(\st iM)ni iion asse siiK^ positione in-
coiiipossihilis.

XW. — Solvitur IV arg. princ. qiiaest. IV. — Ad ultirnu.m
|ii. 2H.'? rfj dico, (luod illa ratio de necesse esse iXehoi sic inlcl-
Wiiw (Hiid(iui(l (^st ex se necesse esse halwt ejc se esse actua-
lissiniiini, ila (piod pcr iiiliil (iiiale<-um(iu(» aliud a s<^ oxiWM-tat
ali(|uaiii actualitatem essendi; et ideo e.\ .se est indivisibilc,
(jiii;i si p(jss«;t dividi, liinc ali illis p<^r (juae divitjorctur e.xiK»-
ctarct ali(|uam aclualitatPin esscndi, (luain lialMMot in illis di-
visis. ct oporter'ct * luiic * illa distinjj^uentia * ita esse * ne-
ces.se esse, (jikmI cssciit liirmalitcr imce.ssilates essendi, ((uia
esscnt iiltimac actualitat<;s el ncccssitates iii illis (liv<»rsis (b)
neresse rssc, siiie (juilius illa non lialM>rcnt actualissimam enti-
tafcm, ([uia divisibilc iion halM^t actualissimam cntitalcm sive
<;.\islciitiam actualissimam :inlc(|ii:im intclliir:iliir iri ali({uibiis
illoniiii iri (|u:ic dividitiir

l']l pcr hoc toiKJt ill:i r;iti() siipcrius posita in (luaestionc dc
unitalr Dci [n. 274] cx r:ilK)iic ncce.^ise «•.v.ve», ({uae <»liam facta
fiiit iii (juaestionc prima liuiiis sccundac (tistinctionis (n. vi
(piod nccesse essc iion dividitiir iii pliira: ({uia A ct B si noii
essciil roriii.dit(»r ncccssitat(»K es.s4>ndi :intc({uam * (>tiaiii * intcl-
li}^'crciitiir * nccesse essc * iii ali^iuo illorum in ({uihus nci cs.^
essc dividitiir, (iim siiil iijlimae actualitat<^, sinc ({uihus illa
actii:ilii:«s communis iioii cssci neccs.se cssc; «{uia rc({uir»>ret
ali(pKi modo ali({iii(l :diii(l :i sc p.-r ({ikmI (>ss<»t. — ."nnI hix- non
concliidil *\r divcrsis pcrsonis in eadcm cntitntc n
n:im ill:i cnlil:is ea; se neces.s;iria ik)ii cxiM>olal ali((uaiu .u lua-
liliiicMi ah ipsis distin^MK^ntibiis pcrsonas; ((iiia non divKliiur
pcr ill:i distin;;ucnli:i pcrsoiwis, ct ii:i distin^MK'nlia |M'rsonas non
sunt i(uasi ultiimic :i(-tii:ilit:itcs ({iiihiis t:ilia •>iilia cxistunl.

|(il Dortit in K.4i. Vcii
(A) VaI \'ni. f/ifMiVr.

294 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. V. § 3.

(S-4) Cum erg-o arguihir: A et B, intelligendo hic per ipsa
duas proprietates persotiales, aut sunt formaliter necessita-
ies essendi, aut non; concedi potest quod non ^unX formaliter
necessitates essendi. — Nec sequitur: igitur sunt possibiles{a);
quia per identitatem sunt illa una necessitas essendi. Sed si
A et B essent in diversis individuis, oporteret dicere quod A *>t B
essent formaliter necessitates, vel entitates possibiles, quia iion
possent esse eaedem alicui entitati ex se necesse esse ; illa enim
entitas communis, cui essent eaedem, esset quasi potentiaiis
ad existendum, ut praeinlelligitur ante illam rationem contra-
hentem vel dividentem.

Contra hoc: ipsi A in quantum A aut repugnat posse
deficere, aut non. — Si sic, A ergo in quantum A est necessa-
rium, et ita cui inest formaliter {b) est ei ratio necessario es-
sendi. Si non, igitur per nihil aliud potest ipsi A praecise in
quantum A repugnare; igitur per nihil * aUud * tolUtur ({uin
ipsi A praecise in quantum A sit compossibile deficere; ergo
semper praecise sumptum est possibile deficere; ergo repugnat
necessario ex se.

Quaere solutionem (1) ad hanc obiectionem. — Responde-
tur, quod nec repugnat, nec non repugnat cum ly in quantum;
sed sine ly in quantum, dico quod non sunt possibiles ipsae
relationes, sed sunt necesse esse, et hoc per identitatem, sed
non formaliter, nec non formaliter sunt possibiles; relationes
enim divinae abstrahunt a necesse esse et possibili. — \'el
aliter posset dici, quod univocum est necesse esse radicale
et a se, de quo supra quaest. praedicta fuit sermo. Plura
autem sunt necesse esse formaliter ex se, licet ab alio : quia
quodlibet reale ad intra; et sic pluribus convenit /brma//s ne-
cessitas essendi quam formalis infinitas.

* Et haec de secunda Distinctione — Sequitur tertia *.

(1) Quam statim damus ex Additione \n vetustis editionibus iaiu in-
ducta. licet iii Ed. Ven. desideretur.

(a) Ed. Ven. possibilitates.

(b) Ed. Ven. cui est forma.

-«sQ(3>— ■

DI8T1NCT10 TKHTIA

TKXTIS M.U.ISTIll SK.NTKNTI Alil M.

Iiuipit oatembre i/iiinntMln jht crciitiiritni fHttiierit cojfiu^nci Crrntitr.
— AjMisfolus iiuiiKjiu' ait ^li, <iuo<.l incixibilia iJfi n crmtiirn innniti
jii-r rii ijiKie facta snnt intellecta coiispiciimtnr, Henipiterna i/no<ju«
virtns eiuH et (tivinitas. Per crpatnram ninnili intelli^itur homo,
• propter e.rceilentiain qua exceilit iiiter alias creatui-aM. vel pmpter
conceiiientiam (luain hahet cum omni creatura • . Hoino ergo iuviMi-
liiliu Dfi iutcllectu incntis conspicere |Hituit vel etiaui c«>nH|»exit /yr
rn i/iiae /iicta Hiint, \d est, |)er creaturas visiliiles vel iiiviMil)ile.H;
ii (luohus eniin iuvahutur, scilicet a natiira (|uaf rationalis enit, et
iil» ojH-rilmg a iJeo factis, ut inanifestaretur honiini veritat*. Ideoqu*
A|KjHtolu8 dixit(2): Q»</V/ hens recelucit iUin, .scilicet duin tecit openi,
iii i|uil>UH artiKcis ali(|uateiius relucet indiciuin.

l'rima ratio cel ntotlns ijnonnHlo ptttnit coijmm-i l)en». — Naiu
sic uit Anilirosius l3) : < Ut Deiis, (|tii uutuni invisiliilis est. etiaiii a
visiliiliKus jMisset sciri, ojnis fecit qiiod o|>iticein visihilitate siii lua-
iiifestavit, iit per certuni incertuin |)0»Het sciri. et ille I>*uh oinniuiu
ense crederetur (jui hoc fecit quotl ah hoinine iin|iojMiliil« est Heri • .
1'otuerunt er^o co^noscere «ive cojfiiovenint, iiltra oinnein creaturam
eHHe illiini (|iii ea fecit quae nulla creatururuin facere vel deHtruere
valet. /Xccedat qiiaecinn(|ue vin, creatura. el faciat tale coeluiii ef ler-
ram, ef dicuin, (|iiiu Deiis ent. Sed (|uiu iiulla creatura talia farem
vulet, coiistut. siiper oiiineni creafiirani eHse illuni (|Ui ea tcfit ; ac j*r
lioi', illiiin esse Deiiiii liiiinuiiu iiieiis coKno»«'ere |»otiiit.

Secnnila ratio ifua fn^liiit coifinHici, crl moilu» tjiiu iiuivrKril. — AIh»

etiaiii uifKlo Dei verifufeni ilucfii i-afioniH iMjj[no«»c<»i'e jioluenint. vei

' Main co^novcrunt ; ut eniin Auf^UHtinuH ait in lih. /> i'ir. iMi yA):

Videriinf Hunuiii l*hiloH<iphi nulluin corpUH eiUH' Deum. et ideo cuiicta

corfKiru f lanscenderuiif (|uaerenfes IViini; videnint etiani quidi|iii«l

h .\'\ i: I I V -.1) (H) In KpMl. ml l!< m «• I

i-J- lli V II» (4 l.l»i VIII

•2!)() LIB. I. DIST. III. TEXT. MACxISTRI.

mutabile est non esse summum bonum Deum, omniumque principium :
et ideo omnem animam mutabilesque spiritus transcenderunt ; deinde
viderunt onnie quod mutabile est non posse esse nisi ab illo qui in-
commutabiliter et simpliciter est. Intellexerunt ergo eum et omnia
ista fecisse, et a nullo fieri potuisse » .

Tertia ratio vel modus. — « Consideraverunt etiam quidquid est
in substantiis vel corpus esse vel spiritum, meliusque aliquid spiritum
esse quam corpus, sed longe meliorem qui spiritum fecit et corpus » .

Qnartus modus vel ratio. — « Intellexerunt etiam, corporis spe-
ciem esse sensibilem, et spiritus speciem intelligibilem, et intelligibi-
lem speciem sensibili praetulerunt. Sensibilia dicimus quae visu ta-
ctuque corporis sentiri queunt; intelligibilia quae conspectu mentis
possunt intelligi. Cum ergo in eorum conspectu et corpus et animus
magis minusque speciosa essent, si autem omni specie carere possent,
omnino nulla essent, viderunt esse aliquid quo illa speciosa facta
sunt, ubi est prima et incommutabilis species, ideoque incomparabilis ;
et illud esse rerum principium rectissime crediderunt, quod factum
non esset, et ex quo cuncta facta essent » .

Ecce tot modis potuit cognosci veritas Dei.

Cum ergo Deus una sit et simplex essentia, quae ex nuUa di-
versitate partium vel accidentium consistit, pluraliter tamen dicit
Apostolus invisihilia Dei, quia pluribus modis cognoscitur veritas
Dei per ea quae facta sunt; ex perpetuitate namque creaturarum in-
telligitur Conditor aeternus ; ex magniiudine creaturarum omnipotens ;
ex ordine ec dispositione sapiens ; ex gubernatione feonws. Haec autem
omnia ad unitatem Deitatis pertinent monstrandam.

Quomodo iu creaturis apparet vestigium Trinitatis. — Nunc re-
stat ostendere, utrum per ea quae facta sunt aliquod Trinitatis ve-
stigium vel indicium exiguum haberi potuerit. De hoc Augustinus in
lih. VI. De Trinit.il) ait: « Oportet ut Creatorem per ea quae facta
sunt intellectu conspicientes, Trinitatem intelligamus ; huius enim Tri-
nitatis vestigium in creaturis apparet ; haec enim omnia quae arte
divina facta sunt et unitatem quamdam in se ostendunt, et speciem
et ordinem. Nam quodque horum creatorum et unum aliquid est,
sicut STint naturae corporum et animarum, et aliqua specie formatur,
sicut sunt figurae vel qualitates corporum ac doctrinae vel artes ani-
marum, et ordinem aliquem petit aut tenet, sicut sunt pondera vel
collocationes corporum et amores vel delectationes animarum. — Et
ita in creaturis praelucet vestigium Trinitatis ; in illa enim Trinitate
summa origo est omnium rerum, et perfectissima pulchritudo, et bea-

(1) Cai) 10.

I.IM I. DIST. III 7K.\T. MAOISTRI. 'J*J7

tiuHiina delectntio • . — * Sitmma aatein origo, ut Au^^UMtinuM «wten-
'iit iii lilni» I)p Vrra liPfigioiir (l ), intellijjitur DeuH Pater, a quo «unt
oiniiiu, a qun KiliuH et SpiritUH SanctuH. -- Perfevlisiiimn /nilchrUndo
iijrfllij^itur Filiu», .scilicet veritaH PatriH, nulla e.x parte ei <li.'*Himili»«,
quein cum ipHO et in ipHO Patre veneramur, qui fonua est omnium
qtiae ai) uno facta Hunt et ail uiium referuntur. — Quae tamen omnia
nec tierent u Patre [)er Filiuin, ne(|ue Huin tinil>UH nalva eHHent. nirii
Deu.s Hnmme hoiiiis eH.set, (jui et nuUi naturae, quae al) illo Ijona e.snet,
iiiviHii, ct tit in honn ipso nianeret, alia qtiuntum vellet. nlia quantum
|M).sset. ileilit; «juu»' houilaa iiitelli^itur Spiritu.s Sanctus, qui est ilo-
ntiiii Putris et Filii. Quare ipnuin donuin Dei cuiu Patre et Filio ae<|Un
iiicoiiiiniital>ile colere et tenere noH convenit,

• Per conHiderafionein ita^iue creaturariun iiuiitn substnutinr Tri-
nitatein intelli^riinus : .sed unum Deuin Patrein a i/iio siimuH, et Pi-
liuni /ler i/item siunus. et Spirituin Sanctnin /»/ i/uo HumuH: Hcilioet
/>riiiii/u'itm ufi qiuKl rHcurrinms. et fitnuaui qiiain se<juimur, et gm-
tiiini ijun reconciliamiir : iiiiiim .scilicef. qtio uuctore conditi HUinus, et
siuiilitiulinem eitis. j>er quam a«l unitatem reformainur, et pacrm, qua
unifuti adliaeremtis: .scilicet Deum (jui dixit, flat; et Verbuin, \)er
i/iiihI pu-tnm est oinne quo<^l Hiihstantialiter et naturaliter ent ; et Do-
iiiiin l)eni^nitatiH eiun, iinn /tlnvuil quod al» eo |)er Verhum factum
est et reconciliatuin est auctori, ut non interiret ».

Kcce ostciisuin est. ({ualiter in creattiris nlii/iintenus imago Tri-
nitnlis indicattir : non enim j>er creaturnriim conteinplationem *»/71f<-iW»«
iiotitin Trinifatis jjotest lial^eri vel potuif. sine doctrinae vel interio-
ris iiisj)irationis revelatione. Unde illi antiqui PhiloHOphi quani per
iiinl)iuiii et de lon^inqtio viderunt veritatein, deHcienteri in contuitii
Trinitatis, iit Ma<;i PliaraoniH in tertio nigno (2). Adiuvamur taiiien
iii tid)' iiiviHihiliuin j>er en quae fncta stint.

f^uniuiHln in iiuiuui sit iuutgo IViuitntis. — Nunc vero • ad eam
iaiii j>erveniiuus diHjiutationem, ul)i iii uwute humaim, quae nnvit
Dciini vel j»o.sHit noHse, Triuitatis imngiuem re\termmiiii » . Ut enim ait
Au^usfinus XIW liii. /><• Triuit. (&): • Licet humana mpii» non nit eiiw
iiutunu' ciiius DiMis («Ht, iiuago fainen illius quo uihU melius e*t ilii
(|UuenMida «»t iiivcnieiida ent. quo iiafiiru iiostru uihil haltet metint * ,
iii cst. iii meute. lii ij»Ha eniiii meute, etiaui nntetiuniu Hif |>orfic«»|)H Dei.
riiis iuiago rejH»ritur; etwi enim. amiMHa Dei |iartici|)ati(nie, tieformi»
Hit, iuuigit !>»M tnmeii j>««ruinn«'f •. Ko eiiiui \\m^ imafft Dei ent nienii,

< 1 ) (;»ip. v.\ .'t ftzs.

{-2} C( KxDil (• VIII V. 1«.

i3) rnp. H.

298 LIB. I. DIST. III TKXT. MAGISTRI.

quo capax eius est eiusque particeps esse potest. — lam ergo in ea
Trinitatem quae Deus est inquiramus.

« Ecce enim mens meminlt sui, InteUigit se, diligit se ; haec si
cernimus, cernimus Trinitatem : nondiim quidem Deum, sed imaginem
Dei ; hic enim quaedam apparet trinitas memoriae, intelligentiae et
amoris » . — « Haec ergo tria potissimum tractemus, memoriam, intelli'
gentiafn, voluntatem » . « Haec ergo tria, ut Augustinus ait in lih. X
De Trinit. (1), non sunt tres vitae, sed una vita, nec tres mentps, sed nna
mens, una essentia. — Memoriu vero dicitur ad aliquid, et intelli-
gentia et vohmtas sive dilectio simihter ad aliquid dicitur ; vita vero
dicitur ad seipsam, et mey\s et essentia. Haec ergo tria eo unum sunt
quo una vita, una mens, una essentia ; et quidquid ahud ad seipsa
singula dicuntur, etiam simul, non phirahter, sed singulariter dicun-
tur. Eo vero tria sunt, qvio ad se invicem referuntur » .

Quomodo aequalia sunt, quia capiuntur a singulis omnia et iota.
— « Aequalia etiam suut non solum singula singuhs, sed etiam sin-
gula omnibus; alioquin non se invicem caperent; se autera invicem
capiunt; capiuntur enim et a singuhs singula, et a singuhs omnia ;
memini enim me habere memoriam et intelhgentiam et voluntatem,
et intelhgo me intehigere et vehe atque meminisse : et volo me vehe
et meminisse et inteUigere » .

Quomodo tota illa, tria memoria capiat. — « Totamque ineam
memoriam et intenigentiam et voluntatem simul memini ; qviod enim
memoriae meae non memini, ihud non est in memoria mea ; nihil au-
tem tam in memoria est quaui ipsa raemoria ; totam ergo raemini.
Item quidquid intehigo intehigere me scio, et scio me vehe quidquid
volo, quidquid autem scio memini. Totam ergo intehigentiara totara-
que vohmtatem meara raemini » .

Quomodo illa tria tota capiat intelligentia. — « Simihter, cura
haec tria intehigo, tota siraul intehigo. Neque eniui quidquara inteh
hgibihum est quod non intelhgara, nisi quod ignoro. Quod autera
ignoro nec raemini, nec volo. Quidquid ergo intehigibihum non in-
tehigo, consequenter etiara nec memini, nec volo. Quidquid ergo in-
tehigibihura memini et volo, consequenter intehigo » .

Quomodo illa tota capiat voluntas. — « Vohmtas etiani mea to-
tam intenigentiam totamque memoriara meam capit, dum utor toto
eo quod intehigo et memini » .

« Cum itaque invicem a singuhs et omnia et tota capiantur, aequa-
lia sunt tota singula totis singuhs, et tota singula simul omnibus
totis ; et haec tria unura, una vita, una raens, una essentia » .

(1) Cap. 11

J

I.IH. I. I)1.M. III. IK.XT. .MA<iISTHI. 21M>

* Ecce illius Hiiininae LnitatiH atque TriDitatin, tihi tnta ent e»-

senlift (^t tres jtergQunc, iina^o est huinaiiH menH, licef impar • . Mena

autem hic pro animo ijfno accijtitur, ul»i ent illa ima^o Trinitatiii;

• jrra/rric vcro meim (iicitur, ut aii Anf^UHtinuH ( 1), non ip.na anima,

nerl quod in ea est excellentiuH > , qualiter naepe accipitur.

Illud etiain ncienduin est, qund mpmorin non Holum eHt aWiM^ntium
et praeteritoniin, «ed etiain prneseiitinm, ut ait AugUHtinuH in XIV.
Iil>. I)r Jrinit. {2), alioquin iion ne ca|»eret.

£.r ijiin seiian ilUt trin dicniitur ense nuum et una essentin, i/nae-
ritur. — Hic attendendum est diligenter, ex (juo senHU accipienduiu
sit quod nupra dixit, illa trin, Hcilicet memoriain, intellifjenMam et
viiluntatein esHe uuum, unam inentem, unain eHHentiain. Quod utique
iioii videtur esse veruiii iuxta /tro/rrietntem .serinoiiiH ; niens eniin, id
cst, spiritus lationalis, r.^iseutin est spiritualis ct incor|torpa ; illa vero
tria naturalcs jiroprietntes .seu vires siiiit ipsiiis mentis, et « *r invi-
cem differiiiit, (juia nieiuoria non cst iiitelli^entia vel voluntaH, nec
intelligentia voluntas sive ainor.

(.IuihI etinni nil ne iuvii'em divniitur relutive. — « Et haec tria
ctiain ad sc ip.sa leleruntur • , ut ait Au^ustinus iii I.\. lil». De
Trinit. ('6): « Men» enim ainare Hcipsani vel iiieniiniHHe tuui |M)test, niiti
etiam noverit se ; nain quonio(lo aiiiat vel ineminit quod neMcit » ?
Miro ita^jue nuKlo tria ista iii.separabilia suut a HeipHis^et taineii eo-
riim nin^ulum et Hiiiiul oiniiia iiiia e.ssentia est, cum et relativt dicau-
tur ad invicein.

///(• iijieritiir ijihhI sitjirn ijiinirelHttiir, svilivrt ijitomodo haev tria
iliciiutur iiuum/ — iSed iain videndum efit, iiuoiiuxlo haec tria dican-
liir iiiin siilistnutin : ideo quia scilicet in ii»Hu aiiiina vel inente »ut>-
stniitinliter cxistuiil. non sicut avvidentia iii siilticctis, quae poHsunt
Hcle.s.sc vcl al)0.s.se. LntU' Auf^UHtinus iii IX. lii». Ite irinit. \A) ait : • Ad-
luoneinur si utcuin(|ue videre |K>Hsumus haec in animo exintere stth'
slniitinliter, w>u tHiiKiiiaiii iii suhiecto, ut color in corpore, quin etni
rclative dicuntur ad invicem, sin^ula taincii sulistaiitialiter Hunt in
sultHtantia siia *. — Ecce ex quo Hensii illa tria diciintur eH->M* nnutit
\i\ iiiiH Hul)stantia. — • Quae tria, ut Au;.;uritinuH ait in XV, lib. />»
l'riuit. (li), in inente naturnliter divinitus institiita quiiiquii« vivaciter
|x<rspicit, et (|uani iiia^iiuiii sit in ea, iinde |ii>tcHt ettniii iieuipit«<rna
iiiiiniitHl)iliH(]ue natiira rec<>|i, conspici, conciipisi-i, reininmciiur enini
|>cr mcmoriaiii, intuetur |»(<r intelli^cntiain, ninplei*titur |M>r dilectio-
iiciiii, prolVvto re|»erit illius suinmne Trinitntis iiintijinrin ..

il) II). .t I W. «• 7. -.'1 Cmp II i.i « «1». a.

il) ('.i|> I i:»i Tnp. •J'».

300 LIB. I. DIST. III. TEXT. MAGISTRI.

Quod in illa similltudlne est dissimilitudo. — « Verumtamen
caveat ne hanc imaginem ab eadem Trinitate factam, ita ei compa-
ret, ut omnino existimet similem, sed potius in qualicumque ista si-
militudine magnam quoque d issimilitudinem cernat » .

Prima dissimiiitudo. — « Quod breviter ostendi potest : Homo
unus per ista tria meminit, intelligit, diligit, qui nec memoria est,
nec intelligentia, nec dilectio, sed haec habet. Unus ergo homo est,
qui habet haec tria, non ipse est haec tria. — In illius vero summa
simplicitate naturae, quae Deus est, quamvis unus sit Deus, tres
tamen personae sunt, Pater, et Filius, et Spiritus Sanctus (1) », et
hae tres personae sunt unus Deus. — « Aliud est itaque Trinitas
res ipsa, aliud imago Trinitatis in re alia; propter quam imaginem
etiam illud in quo sunt haec tria imago dicitur, scilicet homo : siciit
imago dicitur et tabula, et pictura quae est in ea ; sed tabula nomine
imaginis appellatur propter picturam quae est in ea (2) » .

Altera dissimilitudo. — « Rursus ista imago, quae est homo ha-
bens illa tria, una persona est; illa vero Trinitas non una persona
est, sed tres personae, Pater Filii, et Filius Patris, et Spiritus Pa-
tris et Filii. — Itaque in ista imagine Trinitatis non haec tria umis
homo, sed unius hominis sunt ; in illa vero summa Trinitate, cuius
haec imago est, non unius Dei sunt illa tria, sed unus Deus; et tres
sunt illae personae, non una persona » . « Illa enim tria non homo
sunt, sed hominis sunt vel in homine sunt. Sed numquid possumus
dicere Trinitatem sic esse in Deo, ut aliquid Dei sit, nec ipsa sit
Deus (3) » y Absit ut hoc credamus.

Dicamus enim in mente nostra imaginem Trinitatis, sed exigua^n
et qualemcumque esse, quae summae Trinitatis ita gerit similitudinem,
ut ex maxima parte sit dissimilis.

Sciendum vero est quod « haec Trinitas mentis, ut ait Augusti-
nus in XIV. lib. De Trinit. (4), non propterea tantum imago Dei est,
quia std meminerit mens, et intelligit ac diligit se, sed quia potest
etiam meminisse et intelligere et amare illum a quo facta est » .

Alia asslgnatio Trinitatis in anhna, scilicet mens, notitia, amor.
— Potest etiam alio modo aliisque nominibus distingui Trinitas in
anima, quae est imago illius summae et ineffabilis Trinitatis. Ut enim
ait Augustinus in IX. lib. De Trinit. (5) : « Mens et notitia eius et
amor tria quaedam sunt. Mens enim novit se et amat se ; nec amare se
potest, nisi etiam noverit se. Duo quaedam sunt mens et notitia eius ;
item duo quaedam sunt mens et amor eius » . « Cum ergo se novit

(1) Cnp. 22. (-2) Cap. '2;3. (3) Ib. c. 7.

(4) Cap. 12. (5) Cap 4. et 5.

I.in. I. DIST. III. TK.XT. MAGISTIU. .'tt)l

inens et amat se, manet Trinitas. sc-ilicet nieiit et anior et notUia ». —
Mfim autem hic accipitur non pro nninin, se<l pro eo r/iiori in anima
f.nf/lfnfinH est. — Haec autem tria cum sint ilintinctn a .■♦« invic<>in,
(licuntur tamen esse unnm, quia in animo suhstantialiter existunt.

Qnia niend vice Patris, notitia Filii, amor Spiritng Sancti ncci-
l»Hnr. — Kt est i|)sa mens (juasi ftarens, ct notitia eius cjuasi prolea
fius. ' Mcns enim cum se coi^no.^icit notitiani sui ^i^nit et esf s(»l»
|)iirens suac notitiae. — Tertius est amor, fjui <le ijjsa mente et notitia
|irocedit, fJum mens cof^noacens se dili^it «e ; non enim jKisset se dili-
^jere, nisi coj^nosceret se. Amat etiam placitam prolem, id est, notitiam
suam, et ita amor quidam coraplexus est jwrentis et proli8(l)».

Qnofl non est minor mente notitia, nec nmor ntroque. — « Nec
minor est proles [)arente, dum tantam .se novit niens quanta est : nec
Miinor est amor parente et prole, id est, mente et notitia. dum tan-
tum .se dili^it mens quantum se novit et cjuanta est ».

(Imul /larr tr/n in se ipsis snnt. — « Sunt etiam haet^ sin^^uia
in seipsis, quia et mens aman.s in amore e8t, et nmor in amantis no-
titia, et notitia iii mente noscente est (2) ».

Ecce in liis trilms «jualecunHjue Trinitatis vostifiium apparet.

QnonnH/o niens /ler ista in-n/iciat ad inte//iijenitnni Dennif — MeDM
itaque rationalis considerans haec trin et illani iinam essentiam in
(|iia ista sunt, extendit .se ad contemplationeni Creatx)ris, et videt
iiiiitateni in Trinitate et Trinitatem in iinitiite. — InteIIi>;if enim
iiiiiiiii Deiim es.s(', unam es.sentiaiii, iiiiiiiii jirincipium. Intelli^^it enim,
(|iiia si duo esseiit, vel iitenjue insiifjicims »'s.Het, vel alter sufjer/iue-
rrt ; (jiiia si aliquid dee.sset uiii qiUHl hai>eret alter, non es*M»t ibi
siiiiima jierfectio; si vero nihil iini deesset ijuod halieret alter, cum
iii iinf) essent omnia, alter su|)ertlueret. — Intellexit erjyn unnm e>we
iU'11111 oinniuiii aiict^rein ; et vidit, ijiiia ahsfjue sapientia non sit,
quasi res fatua; et ideo intellexit eiim hal>ore safnrutiani, quae ab
i|).so ^enita est ; et (|iiin snpientinin siiniii dili^it, intellexit etiain ihi
• 'sse aiiioreni.

Ilic ilr snmnine Trinittttis nnitntr. -- (^unpropter ioxU ii«tain o»n-
iderationem, ut ait .'Xu^UMtinus in IX. lili. /V Trini'

l'iitrem, et Filiiim. et Spiritum Sniirtum iinuni •• .m. um'. i: -ui'

icntiirne (•oiiditonMii et reotorciii ; nec Pntivm es-.. , .Spi-

itum Sanctuiii vel l'ntrein CM.se vel Filiiim, .scmI Triii. (•arum

nd invicem jiersiMiBrum » . — Ut enim ait i|Nie in liliro tle Fkie tul

\ !)•> Triiiit I. IX. e. 12.
("1) Ib e 5. (3) Cii|i. 1

302 LIB. I. DIST. 111. TKXT. MAOISTRI.

Petriim (1): « Una est natura, sive essentia Patris, et Filii, et Spiritus
Sancti, non una persona. Si enim sic esset una Persona, sicut est una
substantia Patris, et Filii, et Spiritus Sancti, veraciter Trinitas non
diceretur. Rursus quidem Trinitas esset vera, sed unus Deus Trini-
tas ipsa non esset, si quemadmodum Pater, et Filius, et Spiritus
Sanctus personarum sunt ab invicem proprietate distincti, sic fuissent
quoque naturarum diversitate discreti » . « Fides autem Patriarcharum,
Prophetarum atque Apostolorum umxm Deum praedicat esse Trinita-
tem » . — « In illa igitur sancta Trinitate unus est Deus Pater, qui
solus essentialiter de se ipso Filium unum genuit ; et unus Filius est,
qui de uno Patre solus essentialiter natus ; et unus Spiritus Sanctus,
qui solus essentialiter a Patre Filioque procedit. Hoc autem totum
non potest una persona, id est, gignere se, et nasci de se, et proce-
dere de se » . Ut enim ait Augustinus in I. lib, De Trinit. (2) : « Nulla
res est quae seipsam gignat ut sit » .

(1) Cap. 1. (2) Cap. 1.

DOCTOKIS 8UI'/riLfS AC MAlilANl

srPKK DISTINCTIONK III. LIHKI I. SKNTENTlAHrNr

QUAESTIONES

QUAE8T10NKS I i:T 11.

Artk.i I/. s I.

PllUl'OM NTIH Iil AK ni:.\F.8T«)NKS KARrWQUE
ARr.lMKNTA HRINCIPALIA.

iii^. ( • ) — Proponitur quaestio I. — Circa levtiiun fiislin-
ctionem ijiia«^ro priino <|(» cognoscibilitate Doi. Kl i|uium*«) primo:

Utrinn Dcus sit 7iatu>'aliter cognoscibilis nb intellerlu
riatoris^

X^. Arguuioutii piiiicip. quaest. I. — Arj^uo «|uoti nori.
— uj Fliilosopliiis, ///. Dc Aniniu: Phtnitnamatn sc hubent nd
intellcctum sicnt scmibilia nd scnsum ; i|zitur iiiU'll»rtus nihil
iiit<>Ili<.Ml iiiKi cuius pliaiilasiiiu |M)lrst |mt si>nsiiiii upprolfn-
(l(i<': Dciis uutnn iion linb«*l pliantasnia ; «'ijjfo, (."ti". ili.

Ii) llciii, //. Mctnph.: Sicut sc habct uculus nnctune ad
luccni solis, sic intcUcctus nnster ad ea quae sunt manife-
stissimn nuturnc: scd ibi •*st iin|KKSsil»ilitas; cr^jo ct hic (2).

(j Itciii, /. Phi/sicorutn : infinitum lu quanlum infinitum
est ig/iotn}/,. — Kt //. Mclapli.: infinita twn contingit cognw
scerc ; ciyv ixm- inliniluni; (|iua cadctn vubUur ««.«* proporlio
iiilcllcclus * lliuii * ad inllniluin ci ad iiillnila, <(uiu ac«|UHiis
• xcossus, vd non nuiior, (|iiia utrolii(ju«» cst mninlas :{\

(I I Vid. aol. Hil II. :ir>o.
I-.') Vi<l. lol Mii II. 351 .
i;)i Viii. tul Hil II. Xyi

304 LIB. I. DIST. III. QUAEST. I. ET II. ART. II.

d) Item, Gregor. mper Ezechielem: Quantumcuynque
mens nostra in coniemylaLione Dei 'profecerit, noa ad illud
quod ipse est, sed ad illud quod sah ijjso est alliagit{\).

337. — Contra: IX. Metaphysic: Metaphysica est Theolo-
gia de Deo; ergo etc. — Simililer, iii actu eius, scilicet iu cou-
sideralione actuali substantiaruiu separatarum ponit fehcita-
tem humanam, X Ethic.

338. ( I ) — Proponitur quaestio II. — luxta hoc quaero:
Utrum Deus sit primum cognitum a nobis naturtditer

pro statu isto?

339. — Argumenta principalia quaestion. II. — Et argui-
tur quod sic. — a) Unumqitodque sicut se habet ad esse, sic
ad cogniiionem, II. Metaphysic: sed Deus est primum ens;
ergo primum cognitwn (2).

bj Item, uihil perfecte cognoscitur, iiisi Deo perfecte co-
gnito; ergo nihil sim.pUciter cognoscilur, nisi eo simpliciter
cognito. — Consequentia apparet, quia in his quae sunt per
se sicut maxiinum ad maximum, sic simpliciter ad simpliciter,
et e contra, ex //. Topic (3).

c) Item, perfectissiraus actus potentiae est circa obiectum
simpliciter primum: perfectissimus autem actus est circa Deum,
IV. Ethic; ergo Deus est simpUciter primum obiectum cogno-
scibile (4).

340. — Contra : Omnis nostra cognitio oritur a sensu,
I. Metaph. et //. Poster. in fine; ergo Deus, qui est a sensibus
remotissimus, non est primo cognitus ab intellectu nostro.

Articulus II.

NOTIONES PRAEVIAE AD SOLUTIONEM I QUAESTIONIS.

341. — Deus non cognoscitur naturaliter a nobis solum ne-
gative. — In priona quaestione non est distinguendum quod
Deus possit cognosci negative, non a^irmative; quia * nulla *

(1) Vid. sol. ad n. 353.

(2) Vid. sol. ad n. 364.

(3) Vid. sol. ad n. 365.
(4j Vid. sol. ad n. 366.

I

i.ir. I. i»is'i. 111. oi AK.M. 1. KT II. .\hi. II :M}5

iio^atio cofriii/scJtiir iiisi \h:v a(!iriiia(ioii«Mii, //. 1'erihrr., iit
(iiie, (3t /r. Mi;l<iph. — Pntet ♦Miam (juod imllas iiojratioiH's
co}.^noscimus de l)eo iiisi per afHrmjilioii^-s. jht tjuas nMiio-
vcmus incompossijjilia aliqua alj illis atliniiatioiiilius, sicui iioii
i«'mov<'miis composilioncm nisi ipiia aUriliiiimiis simpiicita-
tem vi'1 aliipiiil aliinl. — .\'ej:atioiif*s eliam lantiim iiuii siimme
aiiiamiis.

( •i j .Similitcr i-tiam, aut ne^^atio concipitiir jnftrcist', aiit iit
ilicla dc aliijuo. — Si praccise coiicipitiir 111'LMtio, iit mm la-
/jis, lioc aeipie «•onvenit iiihilo siciif lico, ipiia pura iics^atio
iliritiii (le cntc ct non entc; v/\U\v iii lioc noii iiitc||ii:itiir I)«'us
maj^Ms (|uam niliil vcl cliiiiiaera. — Si intc|li«.Mtiir non la|)is
ilc aliqiio, tiiiic ((iiacro. illc conceptus sultstractus, ilf ipio in-
tclliiritur ista nc^^-atio c.sse vera, aiit csl concei)tus n/prmatirus,
aiit ncf/ativus. — Si est nffirniatirus, liahctiir pro|)osilum, Si
ncgatiru.y, ipiaero iit prius: aut nc^-alio concijiilur praeciset
aiit ut ilicla ilcaliqico. Si primo nuxlo, hoc aeipic convenit iiihilo
siciil I)co. Si iil (licta de ali(/i(o, func siciit priiis. — Kt (piaii-
tiimcuiiKpie proceileretur iii ne^'-ationil»ns, vcl non intc|lij:er«»-
tiir Deiis inai-ns (piain niliil, vd staliitur in aliipio conceplu
ii//trinatirii, ipii csl |(iimiis.

:'>l'i. Explicantur qiiaedam distiiuHiones statusqiie definitur
quaestionis. — a) .Ncc * sei-iiinlo * cst ilisiiiii:ucnilum il«' i-o-
i.;iiitionc si csi c't ijuii/ est ; (piia iii proposilo ipiacro roncf'
ptuin sinipliceni, ile ipu) coj^Mioscatur esse pcr acluiii iiilcHe-
ctus (;ompoiienlis et (liviilcnlis; nuiKpiain enim co^noscu de
aliipio si cs/, iiisi hahcam ali(jucm conce|)tum illius extrciiii
i|c .pio coifiio.sco (»8se; ct Ai' * illo conceptu * i|uaeritur hic.

fj) N«n' * tcrtio * oporlct (listiii<j:ucre «l«» si tvv/, ut esl «piae-
slio (lc rcritatc p)'opositioni.s, vel iit cst ipiaestio de csse
* r(!i *(/;), (juia si polcst o.sBti «piaestio «lc verital»» pro|)o«ilit)iii«,
iii ipia esse taniipiam pracdicatum ipiaeritiir ile suhiivto, ad
concipieiKlum vcritatem illius (piacslionis oportct pra»roiiciiMM"»»
tcrmiiios illiiis ipiacstionis; ct ilc conceplu simplu-i illius sii-
hiccti, si cst possibilis naturalitcr, nuiic cst ipiaeslU).

c) Ncc * (/narto * valel distin^rucre dc ctuiceplu nntuntli
' t siipcrnnfarii/i ; ipiia ipiacrilui lU' naturati.

[n) WikI. Di-i.

loM. I. »»

30() LIB. I. DIST. 111. QUAEST. I. ET 11. ART. 111.

d) Noc * qubilo * valet distinouere de naturali, loiiiiendo
de natura absolale, vel de natura pro statu isto ; quia quae-
ritur praecise de coiZMiitione pro statu isfo.

e) Nec * sexto * valet distinguere de cognitione Dei in
creafdirt, vel m se, quia si cofi^nitio iiabeatur per creaturam,
ila (juod coi>nitio discursiva incipiat a creatura, quaero in g«o
termino sislitur ista cognitio? — Si in Deo in se, habeo pro-
posituiii, quia illuni conceptuni Dei in se ({uaero. — Si non
sistitur in Deo in se, .sed in creatura, tunc idem erit terminus
et principium discursus, et ita nnlla notitia habetur de Deo.

Est igitur mens quaestio/iis ista ; utrum. aliquem conce-
ptum ftimpliceni possii inteltectus viatoris naturaliter /la-
bere, in qno conceptu simplici concipiatur Deus?

Articulus III. .

ALIORU.M SENTENTIA CIRCA UTRAMQUE QUAESTIONEM.

34.3. ( "^ ) — Aliorum sententia (l) quoad I. quaestionem [n. 335].
— Ad iioc dicit quidam Doctor sie: (juod loquendo de co-
giiitione alicuius, distingui potest e.x parte obiecti per se vel
per accidens, in pariiculari vel in universali.

a) Realiter per accidens iion cognoscitur Deus, quia quid-
quid de ipso cognoscitur est ipse Deus; tamen cognoscendo
aliquod attributum eius cognoscimus quasi per accidens quid
est ; unde de attributis dicit Damasc. lib. I. cap. 4, quod non
naiui'am dicunt Dei, sed quae circa naturam.

b) In imiversaii etiam, puta in * aliquo * altributo, cogno-
scitur, non (juidem in universali secundum p^raedicaiionem ,
({uod dicatur de ipso, in quo nullum est universale, quia quid-
ditas illa est de se singularis, sed in universaU quod sibi ana-
Jogice commune est etcreaturae; tamen qitasi unum a nobis
concipitiu^ propter proximitatem conceptuum, licet sint dirersi
conceptus.

c) \\\ pariicuiari non cognoscitur ex creaturis, quia crea-
tuia est peregrina similitudo eius, quia tantum ei conformis
est (fuoad aliqua attributa, quae non sunt ilia natura in par-

(1) Quae attribuitur Henrico Gandavensi.

LIB. I. IJIST. III. QIAEST. I. KT 11. AHT, III. iM)?

tii-iiliiri ; iij-itiir cuiii iiiliil iluciit iii co<.'nitii>iieiii altfrius nisi
siil) ratioiH! .similitiKliiiis, .sffjuitur <|iio«l l)eus non c(jjrno8citur
iii jiHffirnlnri rx (^••'iiluris (1).

(Ij Ileiii iii nniKersnti tripliciler co«rnoscitur: «.'••noralis-
siiiK', <;«'iior;iliiis, «.'••'ncraiitcr.

c) Grncrnlissinn; lialwt tn's ^M-adii^: (•o;:iios<"eiiilo ♦Miini
<jit()(lcnm(/ne ens nt Ihk: cns iiKlistiiictissiiin' coiicipilur iJeus,
ijiiia conci|)itiir «'iis (jiiasi pnrs coiiccptus; ol vsl j)finins (jra-
(In^. - Aiiioli» lioc, «^t coiiciiiicmlo ens est secu/ulns gradus;
i;iin ('iiiiii ciis iil ctnirrjitntn, iioii ut pars coiic<!ptus, concipi-
tiir (•(•iiiiiiiinc anuloi.aini Dco ot creaturac (Juod si (lisliii|,,'ua-
tiir (•onccptus cnlis, (jui I)c(j coiiv»!nil, puta concipicndo ens
intfc/crininntuni ncynlire, u\ est non detcrnnnabilc^ ;« conce-
|)tii ciitis, i|iii coiivonit (•roatiirac analoj;icc, (juod est ens in-
(lctcrniinatunt jnurnfire, i;iiii cst tertius gradus. — Prinio
iikhIu indctcriiiiiiatuiii alistraliitur. iit Ibriiia ah onini materia,
tit iii sc sulisistcns ct iiiip;irticipal)ilis. Secundo iiKjdo indcternn-
iialiiiii csl iiiiivcrsale al»str;ictiim ;i p;irticnlaril)us, * sic * quod
iioii cst :i(-tu |):irtici|):itum iii illis.

/'J 1'ost istos trcs i^n-adus coiicipiciidi gc7iernlissit)ie, cou-
cipitur Dcus gcnerniins, coiicipicndo (juudcuniquc nttributum,
iioii simplicitcr sicul prius, s(>d cnm jn'accniin(*iitin sumtna.

g) (icncrniitcr ;«utcm coiicipitur * I)<nis ♦ concipicndo
«piodcuiiKpic attriliutum cssc idcni suo jiritnn attrihuto, sciliccl
* (jisi * cssc, i)roiil(.'r simplicitaicm. Ncc j)cr sp«H'icm |)ropriani
co;^ii()scilur, (juia iiiliil cst co simplicius, s«il ad nKMliim acsli-
iiuitivae * pcr spiricm aliciuim *. Sicul enim acsliimitiva in
iiiutis, sul) inlciitioiiilius S(Misatis sulitotlicndo, cof^noscit inten-
tioiics noii s(Misat;is nocivi ct proflcui, * sicut ovis v»»l a^nius,
siili iiilciitioiiiliiis s(Misatis coiriioscit iiiimiciti:un lupi subfo-
(liciido *, sic intcllcctus suh sj^ccic creatiirac, (|uat» non repra»>-
sciil;il iiisj crcatiiraiii, c.\ suo acuiiiine sul)t'(Hlit ad coj^noscen-
diiiii c;i ijiuic stiiit cl dicuiiliir de Dco, per s|>eciem alicnam
<'X crcaturis; ct lioc omiiilius Irilius iikhIis prac<liclis

:'. II. (♦) — Aliorum sententia i|uo;ul II. quaestioneui ^'4). —
(^»iiiiii(| sccnndnni (/(((tcsfioncm ^u. itts,, 8«rundum isi:ini (»pi-

1 1 ('tr. inrru, n. 817.

•J \'iil ridliitidiicin rutixiiiiiii ui u. 'Ml

308 LIB. I. DIST. III. QUAEST. I. ET II. ART. IV.

iiionem, distinguendum est de modo coiicipiendi naturaliter
et rationaliter.

a) Primo modo Deus est primuin obiectum inJeIli<iibile a
nobis ex creaturis; quia naturalis cognitio procedit ab i?ide-
terminato ad determinatuni. — Indeterminatum negalive est
magis indeterminatum quam prirative indeterminatum; eigo
praeconcipitur illi; et illud indeterininatum privative, secundura
cognitionem noslram, praeconcipitur determinato; quia e7is et
res prima impressione imprinnmtar in anima nostra, se-
cundum Avicennam, /. Metaph. cap. 5; ergo indeterminatum
negative omnino primum est obiectum nostro intellectui, * se-
cundum modum concipiendi naturaliter *.

b) Rationaliter autem estDeus posteriiis creatura obiectum
cognitum secundum tres gradus: pvimo generalissirne, deinde
generatius, et ultiino generaliter ; quia primo concipitur lioc
bonurn; deinde bonum universate abstractum secunda <itj-
stractione, puta quod est indeterrninatum privative; deiiide
bonum prima abstractione abstractum, quod scilicet est inde-
terminatum negative, quia via ratiocinativae deductionis prius
oportet cognosci illud a quo fit abstractio quam abstractum.

c) Exponitur primum membrum, scilicet naturaliter,
([uomodo est sic cognitum primo: quia Deus ut est sic primum
cognitum non distinguitur ab aliis, propter simplicitatem, et
quia non est primum cognitum nisi tantum quoad duos pri-
mos gradus generaiissime concipiendi, quorum neuter pertingit
ad aliquam rationem determinantem illud attributum Deo. Qua-
liter autem posset esse primum cognitum, et non distingui ab
aliis per intellectum cognoscentem, exemplificatur sicut oculus
primo videt lucem, * sed * non distincte discernat de ipsa, pro-
pter subtilitatem, sicut discernit de colore per lucem.

Articulus IV.

DOCTORIS SENTENTIA CIRCA I. QUAESTIONEiM.

345. ( jj ) — Deus potest concipi naturaliter a nobis per se et
quidditative. — Respondeo aliter ad primam quaestionem,
et in quibusdam contradicam positioni praedictae; rationes
enim meae positionis ostendunt oppositum illius positionis.

I.Il;. I DIST. III QIAKST. I. ET II. AHT. IV. IMH)

Dico FRiMO, (juo<l iion linitum halM»ri |>otost «mcoptuH na-
tiiriiliffr iii <|ii<) (juasi jter acridens coiicipitur I)ou.s, puta in
ali<|U(j ottri/juto, .s(hI ctiyiii iili^iuis conceptus iii (luo />*»>• /w
ct f/aidflitfitire concij)i;itur I)«us.

I*robfj: (luia coiicipieiido sfl7>/>;i/^»i concipitur projjriotas,
sccuikIuiii euiii, vcl (iiiasi propripfas iii aciii s4'ciin(lo porflci»»ns
iiaturam; crj.ro iiitclii}.r<Mi(lo sapiciit(^m oportct praoiiifcllifzere
ali<|ui(l fjitfisi sa/nrcium, cui infcllijjo illud fjnasi j^rojirielfttem
iiicss<'; et ita aiif(? coiicoptus omiiium passionum v«'l ^piasi pas-
sioiiuin oportct iiii|iiir('ic coiiccj^tum ali^iucm fjuiilflHfiticum,
ciii *' iiiiclliiratur * ista attrihui; ct ille coiiccjitus alius crit
fl>ii(UIHfilivus (l(,' I)<'<i, <iiiia iii iiiillo alio potest t»ssc sfatus.

^nt). — Et in couceptu aliqiio univoco sibi et creaturae. —
Secindo, iioii asscrciido, (piia iion coiisonat o|)inioni coinmuni,
(lici potcst, (luod iioii taiitiim iii conccptii nnnloi/o conce|)tui
crcaturac coiicij)itur Dcu^, (lui scilicct sit omnino alins aU
illu (|iii dc crcatiira dicitur, sed iii conceplu ali^pio uniroco
silii ct crcatiiiac.

II) Drfinitio conccjjtns unirori. — Kt nc flat conlcnlio
di' iioiniiie aniroratiimis, conccjilnm nniromm dico (pii ita
e&t iinns, fjuoft cius unihis snffhit ad contradictionrm af-
firniiinflii rl nrijftnflo ijisnin tle eofletn : snfflcit rliftm pro
niedio si/l/of/isticn, ut e.rtrenifi unita in medio sic uno sine
ffillaria arf/uivorationis rnticlndantur inler se * uniri *.
( '' ) Ij) J*rima pro/nilio. — VA unirocntionetn sic inlcljc-
claiii prolio triiilirilrr. Priitio sic:()miiis iiiUdhrtus rcrtiis
(\>' iiiio conccptu, cf (lul)iiis d<> <livcrsis, liaU^t <-onccpium <!♦' «ino
csi c^-rlus. alium a coii<<'|itilius <!<' <iuil)iis cst <lul)ius: suhu»-
ctuiii incliKlit prac<licatuiii : scd mtcll«*«*tus viatoris |M»ti^t es.s»»
corliis di' ♦ l)<'o *, ipiod sit ens, duhitaiido d«-» «'nt«' finilo v»»l
iiifinilo, rrcfito vcl increfito; »'r}Zo »'onceptns enlis i\f>* [)«>•
esl aliiis ;i conccptu isto v<'l illo, ««t ila ncui«'r «»x h»», s«»»I in
utroiinr illorum inrluftitnr ; cr^'0 unirorus.

I*robatio mnioris: i|uia iiulliis idcm conceplus «»st • «»l •
ccrliis «'1 <liil)ius; i;jitiir vc| alius. i|uod cst pi*i>|Htsitiiin, v»»l
niilliis. rl liiiK- iioii crit c«»rfiludo d«» uli(|uo coiic«*ptu. — Prottn
minorem: )|uilil>cf IMMlo.sopliiis luit c«»rtii8 illuil <iu<>»l iM*suilPH»p
priiiiiim piiiKipiuiii «»s8«» ens, puta unus «le iynet alius «|«> nijiia,
ccrliis crat i|U()(l craf em: iioii aut«'in liiii «•«•rlus «juod «»»jm»I

310 LIB. I. DIST. III. QUAEST. I. ET II. ART. IV.

ens creaiwn vel increatum, primum vel non primum ; iion
enim erat certus quod erat ens primum, quia tunc fuisset cer-
tus de falso, et falsum non est scibile; nec quod erat ens wo?i
primum, quia tunc non posuisset oppositum.

c) Confirmatur etiam ratio: nam aliquis, videns Plii-
losophos discordare, potest esse certus de quocumque eoruin
quod quilibet posuit primum principinm esse ens, et tamen
propter contrarietatem opinionum eorum * potuerit * simul
dubitare utrum sit hoc ens vel illud; et tali dubitanti si
fieret demonstratio concludens, vel destruens aliquem conceptura
inferiorem, puta, quod ignis non erat ens primum, sed ali-
quod ens posterius primo ente, non deslrueretur ille conceptus
primus sibi certus quera habuit de ente, sed salvaretur in
illo conceptu particulari probato de igne. — Et pcr hoc pro-
batur illa propositio sumpta in ultima conseguentia rationis,
quae fuit quod ille conceptus, quia est ex se neuter dul)io-
rum, m utroque illorum solvatur.

(7) d) Solvitur instantia. — Quod si non cures de auclo-
ritate ista accepta ex diversitate opinionum philosophantium,
sed dicas quod quilibet habel *hos* conceptus in intellectu suo
propinquos, qui propter propinquitatem analogiae videntur
esse unus conceptus, contra hoc videtur esse quia * tunc* ex
ista evasione videretur destructa omnis via probandi unitatem
alicuius conceptus univocam; si enim dicis hominem hal)ere
unum concepiwn ad Sortera et Platonem, negabitur, et dicetur,
sunt duo, sed videntur unus propter raagnam similitudinem.

(8) e) Secunda probatio. — Secundo principaliter arguo
sic: NuUus conceptus realis causatur in intellectu viatoris na-
turaliter nisi ab his quae sunt naturaliter motiva intellectus
nostri: sed illa sunt phantasma vel obiectum rehicens in plian-
tasmate, et intellectus agens; ergo nullus conceptus simplex
flt modo naturaliter in intellectu nostro nisi qui potest fieri vir-
tute istorura : sed conceptus qui non esset univocus alicui obie-
cto relucenti in phantasmate, sed omnino alius et prior, ad
quein iste haberet analogiam, non posset fieri virtute intelle-
ctus agentis et phantasmatis, ut probabo; ergo tahs conceptus
alius analogus, qui ponitur naturaliter in intellectu viatoris,
nunquara erit, et ita non poterit naturaliter haberi aliquis con-
ceptus de Deo: quod est falsum.

LIU. I. DIST IM. QtJAKST. I ET II. ART. IV. ',[ l

P)'i)bnli(> ffssunipti: <)l»io<liirii <]u<><I<-iiiii<|(ih. sivf? r<>l(ie*('iis
iri plKintnsriiato, sive in specift irit<'lli^Ml>ili. <'(iiii iiit<'llp(:t(i :ii.'«'nl«*
vfl jjossihiii <'<)<)j)<'iar)tf*, seciiriiliirii ultiriiiiiii suae viiiulis, facit
iii irit('ll<'<'t(i, sicul <*n'<'cturii sihi adfwijfffttuiti, coiicepdiiii -^uuin
j)i<)j)r'iiirn * (juiilditativurii *, <>t <()ric<'j»tuiii oniniuiii <'ss«'iiliali-
ter v<»l viriualitci' iricliisoiiiiii iii eo: se<l ille aliiis coiic<>j)lus
i|ui j)oniliir' (tnfilofjua rion est <^ssontialit<»i' *^«'<- * virtualil<'i'
iiicliisus iii is((», ?if'c fst iste; erjio ille noii fict :ili aliijiio t;ili
ri;ov<'nle.

( '•' ; f) El ciiafifiiKilur i (ilia, ijuia j)i-actci- concejttuiii suuiii
j)r'(ij)r-iurii adacfjuatuni ct inclusuiii in ijiso. altero j)ra<'<li<'loi'Uiu
(liioiinn iiiodoiuin, * scilicet v<'l essetitialiter \o\ riitunlifer *,
iiiliil j)ot(»st cojfiiosci e.\ isto obiecfo nisi j>ei- discursiini: scd di-
scursiis i)r'aesuj)j)()iiii coc-nitioiicni istiu«< siinj»li<'is a<l (ju<^l di-
scuriitur. — Foirii»'tiir n'*^^) i-atio sic: Nulluni ol»i<'ctuiii lacit con-
ccj)turii siriij)li<'crii ct i)r'oj»riurii siii in ali(jiio intellc<'tii,<»l coiicc-
j»tiiiii siiiij)liccrii ct j)i-(»j)riurn altcrius <)lii<>cti. iiisi coiitiiieal illiid
aliud ohif^cluiii cssentialitcr vcl virtualiter: ol)i<'clum aut<'ni crc;i.
liirii non cj)ntin<'t in<'r'<.'atuni <'ssciitialiler vel virtiialit<'i'; <>r«ro,
ctc. — Secictulu jKir.s minoris, scilic<'l (juod <»l»i<'ctuiii «'rcoliiiu
noii contiii<>at virtualitcr incrcatuni, ct lioc sul» <'a latioiic >iul)
(jua * con<-<>j»tus «-r<'aius coii<ej»tui incr<>alo * sil»i nttriliuilui . ut
jioslcriiis cs.scntialitcr attriWuitur jiriori <'ssentialilcr. jirohalur:
ijiiia cst (-(»ntia rati(»nein jiostciioris esscnlialilcr iii(-ludcr-<' vir-
tualitcr suuiii jiiiiis; <>t ctiarn jiatet (juod * <»l>icctuiii crcaluiii *
iioii (-oiitinct <'sscnti:ilitcr inci'<'atuiii s<>(-uiiduni aliijuid oniiiiiio
>i1m j)i()j)riuin, <'t rioii coiiiiiiunc; iioii lacil ci-l-o conccpluiii siiii-
j»lic<'ni <!t j)roj»riuiii ciili increato.

l'") ;/) Trrtiu prdfmlio. — Tcrlii) * :ir'«j:uilur * sjic: Oiiiins in-
ijuisitio iiictajiliysiiM dc Dco j»roc<'dit sic: scilicel consul«'r.ui<l«)
roi-iiial('iii r:itionciii alicuius, t>l :iulcr<'n<lo al) illa ratioiic lor'
iiuili inijicrrcctioiicin (jintin li:dM'rct in cr«'alui'is, cl ri>s«>('vaiid<)
illaiii r:ition<'iii foi'in:dciii. ct ailrilxiciKlo silii oiniiino suinuiain
j»<'rlcction<>in, <'i si»- allril>u«'iiilo illiid U-o. Eweinpiuui «le
lorniali r;iti(>iic saj»i«'nti:ic, vd iiilcllc(-lus, v«>l voliiiilaiis. ('«ni-
sidci;»tui- j»rini(» iri sc ct s«>cuiiduiii se; el »»x hoc «jiuxl rali«>
istoruni iioii iiicludit fbrnialitcr iiiij)«>rr«vtioii(!iii ali(|uniii > •-•
liiiiit:itioiiciii. i'cniovc;iiitur al> ijisa iiiijK>rl'«>cti«>ii«>s ijua(> coin •►•
iiiihmtiir c;iiii iii ci-c^iluris, «'i ri'scrv;il.i cad«>ni lalnnie sapn^n-

312 LIB. I. DIST. III. QUAEST. I. ET II. ART. IV.

tiae et voluntatis, attribuanftir ista Deo perfectissime. Ero-o
omiiis iiiquisitio de Deo sijppoiiit ititellectum hahere conceptuiri
euiiideyyi univocum, quem accipit ex creaturis.

h) SolvHur instantia. — Quod si dicas, non, sed aha
est lorraaHs ratio eorum quae conveniunt Deo, en- hoc sequi-
tur inconveniens, scihcet quod ex iiuha ratione propria eo-
rum, prout sunt in creaturis, potest concludi ali(juid de Deo,
quia omnino alia et aha ratio est istoruni et ihorum; imo
non inagis concluderetur (]uod Deus est sapie^is tbrmahter ex
ratione sapientiae, ({uam apprehendiraus ex creaturis, quani
quod Deus est Ibrmahter la^^is, potest enim conceptus ahqnis
ahus a conceptu lapidis creati fbrmari, ad quem conceptum
lapidis, ut est idea in Deo, habel lapis iste altributionem, et
ita diceretur Deius est lapis, secuiidum istum conceptum ana-
logicuin. sicut sa.piens, secunduin ihnin conceptum analo-
gicum.

Qnalis autem sit univocatio entis, et ad quanta, et ad
quae, dicetur iiiagis infierius in quaestioiie de primo obiecto
intellecius (1).

847. (!<') — Deus non cognoscitiu' natiiraliter a viatore in
particulari et proprie. — Tertio dico, quod non cognoscitur
Deiis naturaiiter a viatore in particulari et proprie, hoc est
sub ratione huius essentiae ut haec el in se i2i.

a) Henrici probatio infirm.atur. — Sed ratio illa posita
ad lioc in praecedenli opinione [n. 343 c] iioii concludit. — Cum
eiiiiii arguiiur, quod non cognoscitur ahquid nisi per simile,
aut inteUigitur de sirailitudine univocationis, aut imitationis.

— Si priino raodo, igitur nihil cognoscitur de Deo, quia secundum
opinionem iUam, in nullo lialaet Deus similitudinera univocatio-
nis * aut imitationis * cuin creatura (per (/n) quara deberet a
no])is cognosci *secundum istum raodura *. Si secundo inodo,
etiara creaturae non tantum imitantur iHam essentiara sub ri^-
tione (jeneralis attributi, sed etiara ha^ic essentiam ut est
haec essentia, sive ut nudji, et ut in sp, * secundum eura, quia
sic est niagis exemplar et idea qucim sub ratione generahs

(1) C,). 8. sequenti. — Sequitur apud Wad. ionga additio ^nh nn. l\-\b.

— De iinivocafione entis cfr. infra q. III. art. III. § 1.

(-2) Vid. Prol. q. 1. n. 20. — Cfr. Quodlib. q. 14 per tot. .
(n) Deest in Ed. Ven.

I-IH. I. DIST. ni. ol AEST. I. KT II. AKT. IV. 'AVA

atliiltiiti *, (isl fxisUMJs; er«ro, s«'cinnlum «'iifii, proptcr tal«*m
KifiiililiKliiMMii poss^a creatiiru pss»? ))rinci|iiiiiii <'o^'noscen(li <«-
.scntiaiii tliviiiaiii iii sf <•( iii |iarli(-iiUiri.

ff) pniholiu I)ncfo}'is. — Kst if/ilf/r titin rtitio liuiiis
coii(.'liisionis: (jiiod l)ous itt Imec essenliu in se iion cop^nost'!-
tiir ii;itur.'ilil('i :i iioliis, (|ui:i sul» rationc talis cojjno^^cibilis t^sl
oliicctiiiii rnlxntnriuin, ct iioii n:itiir;i|t', nisi r«>s|H>ctu sui iii-
tcllcctiis l:inltini; ct idoo a iiullo intcllcctu crcato jMjtol siib
riiliitijc Ititius rssrntinr iit fi/irr iKituralitcr coyiiosci. Ncc ali-
((iia csscnii:i n;itur:ililcr cociioscil(ilis a iioliis ostciidit sullicicii-
lcr li:iiic cssciili:ini /'/ /i/irc, uoc |)cr siinilitudiiKMii uniforufitt-
ii/s, ncc iinilnlintiis ; univocatio cniiii iiun osi nisi iii ^rcnora-
liliiis r:iti(inilius: itnitatio ctiaiii dcficit, i|iji;i ini]NM-t'ccla est,
i|iii:i * crc:itui';i * iiiiii(M'(cctc cuiii * iiiiil;ttur *.

ririiiii :iiitcni ><il :ili:i ratio liiiius ini]H)Ssiliilit:itis, scilicct
liidjilcr liilidijciii in inii oljicrti, ut alii iionunt illud cssf» quiff-
(ltln/i'in rri mnlrriufis, Ai> Ikx- in (juacstiono do priino obie-
rlit /ntrllrcius.

;;is. (iTi _ Possiuiiiis tanien couceptus proprios liabere de
Deo. — u) Prtijionitur ussertiii. (Jlarto dico, (juod iid

iiiiillos coiiccjitu^ jirojirios dc l)eo j)0.ssunius jicrvtMiirc, (jiii
iiun ronrrniunt rrruturis: cuiusiiioili siint concojttus oiomiMm
jjrrfrctionuin siin/flirHer in sumino, cl jMMlcclissifnus conco-
jiliis, in ijiio (jiiiisi in ((ii;id;un dcscrijitioiK» jicrlcctisfiiiiM» co-
^iiosciiiiiis Dciiiii, t(iiiciiii(Mid<i tnnnrs /icrfrctinnrs siinpticiler
et iii sirinini)

1») l*rrfrrlissiinus rii/irr/iiiis ilr l)r<i. Tamcn coii-

(1 pliis jirr/rrtiiir (M siinfilicior ii(i|»is jM>ssiliilis cst coiiccj»tus
en/is sim/ilictfrr infinifi. Islc (Miim «»st siinitficior (jiiain
conc<'iiiii>. rntis fjniii, vcl entis rrri, vcl aIi(juorum similium:
((iii:! inllniliim iioii <'st t/i/nsi uttrifiufuni vcl jiassio (Milis siv«i
»'iiis (!.' i(u<i diiiiur. *«cd di( il inmfum inlrinsecum illius cnti-
liilis: ili •{iiol t iim dic(» («•/*.<(«)) inftnitum, iioii IkiImx» con-
( -plum <iii:isi /irr twcitfrns o\ sufiiecto ot iktssiorte, Jtotl coii-
('<'|iliim /)»';• sr sufiircti iii rrrtn ijrudu prrfecfionis, scilicH
ni/iiii/ttfis: sicui ufftedo intt'nsu iion «licit C(»nccptuni |mt ac-
cidciis, siiiil uff/rtfo nsif/ifis, iiiio intiMisio tlicit ^fr.iiluiii iiitrin-

ii) |)i'«>f<t iii Ivl. \'«'ii.

314 LIB. I. niST. III. QUAEST. I. ET II. ART. IV.

secum albediiiis m se. El ita patet simp/icikis liuius coiicoptus,
scilicet ens infmitum.

PerfecUo autein istius conceptus uiultipliciler probatur:
him quia iste conceptus inter oiniies a nol)is coiiceptibiles
virtualiter plura i?icludit ; sicut eiiirn ens includit virtualiter
bonum et verum m se, ita ens infinitum includit rerum in-
fnitum (et honuni infinilum [a) ) et omnern perfeclionein siin-
pliciter sub ratione infiniti: tum ([uia denioiistratione g^aa ul-
timo concluditur esse de ente infmito, vel esse infmitum de
aliquo ente, sicut apparet ex ({. 1. 2. dist. [n. 220 seqq.]: illa
autem sunt perfectiora (juae ultimo co<inoscunlur demonsti-a-
tione quia, ex crealuris, quia propter eorum remolionem a
crealuris dityicillimum esl ea ex creaturis co«iioscere.

c) Solritur insiantia. — Si autem clicis de siirnuto
bono, vel summo ente, ({uod ilkid dicit modum intrinsecuin
entis, et includit virtualifer * ali(|uos * conceptus, respondco,
quod si sumrnum intelligatur cornparative, sic dicit respectum
ad extra: sed infinitwn dicit conceptum ad se. Si auteni in-
tellio-atur absolui.e summum, hoc est, quod ex natura rei non
possit excedi, pertectio iila expressius concipitur m ratione in-
fniti enlis; non enim sunimwn hormm indicat iii se utrum
sit fnitum vel infmitum.

d) Corottarium. — p]x hoc apparet iniprohalio illius
quod dicitur in praecedenli opinioiie [n. 343], quod perfectis-
sirnum quod possumus cognoscere de Deo est cognosceie at-
trihuta reducendo illa in esse divinum, propter simplicitatem
divinam; cognitio eniin esse divini siib ratione m//«i7/ est per-
fectior cognitione eius sub ratione sirnplicitatis, quia simpli-
citas communicatur creaturis, hifinitas aulem non, secunduin
modum quo convenit Deo (1).

349. C^) — Quae cognoscuntur de Deo cognoscuntur per spe-
cies creaturarum. — a) Probaiio. — Quinto dico, ({uod isla
quae cognoscuntur de Deo cognoscuntiir per species crenta-

(1) Scilic^et, iiifinitas intensiva, quia repugnat aliqnid esse crpafnni ot
intensive infinitmn. Aliqua vero « creatura est siinplex, hoc est. uon conipo-
sita ex rehus : tainen nuUa creatura est perfecte simplcx, quiu aliquo uiolIo
sit coinposita vel componibilis », ait Doctor d. 8. q. 2, ubi quaerit: Utrnni
aliqua creatura sit simjdex?

(a) Deest in Ed. Ven.

r-IH. I. I)IST III. oI:aEST. I. ET II. AHT. IV, .'51.')

rarutn; (jiiia sive univer<alius ••t riiimis «uiiversale co^Mmsi-aii-
tur per earndfiii speciem niimis nriiversalis, sive iitnirii)|ii(' lia-
Itfiit speciem iMtfJliirihilom sil»i piopriam, sjiltcrn illiitl tpifKl
p<)t«!st imj)rimf*re vel caiisair spccirm riiiims iiiiiv»»rsylis iu in-
ffllcctu, polcst ctiam causar** sp«'ci»'m <uiuscumi|u«> univei*sa-
lioris; ♦;l ita cifatura»', qua*' imprimimt pioprias sjKtios in
iiitellectu, j^ossuiit etiam irnj)rim»'r«' sjx'ci«'s transrrnde/iliniti^
(juae commuiiilcr coiiveiiiiml cis ct ncod). Kl tunc iiilcllf^-tus
|in)j)ria virlule j)otHst titi multis sj)eciel>us simul ad coii(ij(i«'n-
(liim ill;t simiil (jiiorum sunt islac sjx^cics: jtuia sjMH-ie fntni,
sj)('ci(! suiinni, sj)eci(! uctus, ad concijiiciidiim sununmn /f»-
nnm et artun/issimum. ij\un\ iijijta rd sic j^cr loi'um ;i mi-
nori : imajj^iiiativa oiiim jtotcsl iili sj)ccielnis diversorum s»'n-
siliilium ad imacfiiuindum comjtosiium e\ illis diversis. sicul
ajijtaret imai^inando montcin nurmm.

/i) Impro/mtur sentcntia Ilenrici. — Kx Ikh" aj»j>arct
imjirobatio illius, (juod dicitur in j)racccdcnli oj)iniorie [n. :\\:\ ff\
dc illa su/fo.ssionc; (juia sutVodicndo iiuiKjiiam illud "[ikmI
iioii subcsl siidossioni iiivenitur jicr sullossioncin : iion autcm
siibcst coiicej)lui crcalurac alicjuis concej)lus vcl sjM»ci«»s ic|)i*ac-
scntaiis ali'|iiid proprium Dco, ijikxI sit ornnino allcriiis ratio-
iiis ;ili eo (jiiod convciiil crcaturac. iit jtrobatum cst jhm* .v*;-
iundam rationem iii secundo art. n. iUO»"; crj^^o j)cr siiflos-
sioiicm iiiilliis talis concejttus invcnitur.

Mt .jiiod addiicitiir similc At' oesfinmtira, dico, tpKMl vi-
dcliir addiici l':ilsuiii :id conliriiiaiioiicni altcriiis laisi; «juia si
iiKtncat ovis iii jtrojtiiit niitura, ct in c(Nlcm allcctii iialiirali
ad a^Miiim, mutarctur lamcii ovis, ut cssct similis Iujk(, jwr
iiiiraculiim. in omnibiis accidciitibus scnsibilibiis, |)uta, colon%
liiiiiiii. souo. inolu, ct liuiusmotli. a^Miiis 1'upMi'l ovimii sic tiiu-
lalam. siciit tiip'rcl lujtum; cl tanicii iii ovo sic iiiulala iioii
c>-<ci iiilciilio noiiri, scd profirui ct convi^niciilis; cl ihi a«»-
slimativa aixni iioii sullolcrcl :ttl invenicinlum uilciilioinMii coii-
vcnienlis siib sjHvicbiis scnsibilibus. »;nl jtra^vis»^ ila niovcri'-
liir sccimdiim :tjij>ctitiiin siMisitivum, sicul accKlciilia s^MiMbilia

IlliiV«M'(Mlt.

(1) rfr. (I. S. (]uiti'9t.: 1'lrum chih «jm/>/»<"i7i»/< «/«Viwn tiH qmtnl tirma rW
nliijnitt fnrmnlilrr fiivlum dr l)^o $it iu ffrnertf

316 LIB. I. DIST. III. QUAEST. I. ET II. ART. V,

Si dica.s quod iiitentio ibi convenientis non nnultiplicat
se, (juia non sunt talia accidentia convenientia taii intentioni,
et intentio convenientis * communiter * non multiplicatur sine
acci(lentil)us sibi convenientibus: hoc nihil est, quia si agnus
hic fugeret lupum propter perceptionem nocivi conceptam ab
aestimativa, et illa non multiplicatur cum accidentibus istis
sensibilibus, quia non est cum eis intentio, stante isto casu,
ergo aut * hic * est suftbssio («) agni ad intentionem nocivi, quae
nulla est, aut si hoc non fugeret per suffossionem, ergo nec alias.

Articulus V.

SOLVUNTUR ARGUMENTA PRINCIPALIA I. QUAESTIONIS.

850. C^) — Solvitiir I. arg. princ. I. quaest. et explicatur ef-
fatum « Phantasma se habet » etc. — Ad Ai-giimenta princi-
paJla illius quaestionis. — Ad primuni [n. 836 a] dico, quod
illa comparatio Philosophi debet intelligi quantum ad primam
motionem intellectus ab obiecto ; ibi eiiim phantasmata cum
intellectu agente hahent vicem primi obiecii moveniis; sed
non debet intelligi quantum ad omnem nctwn sequentem mo-
tionem primam; potesl enim intellectus abstrahere obiectum
inclusura in aliquo primo movente, et considerare illud abstra-
clum, non considerando illud a quo abstrahit. et considerando
illud sic al)stractum considerat commune sensibili et insensibih,
* quia * in iho considerat inseiisibile in universali, sicut et
sensibile. Et polest considerare istud abstractum, et aliud ab-
stractum, cum quo fit proprium alteri, scilicet insensibili. Sed
sensus non est abstractiviis, et ideo in omni actu, tam primo
quam secuudo, reciuirit aliquod obiectum piimum movens, quo-
modo non se habet phantasma ad intellectum.

351. — Solvitur arg. II. princ. I. quaest. et exponitur simile
« Sicut se habet oculus noctuae » etc. — Ad secundum [n. 386 b]
dico, quod Gommentator exponit illud simile Philosophi de
difflcili, et non de impossibili. Et ratio sua est, quia tunc
natura fecisset ociose illas substantias abstractas, * id est * in-
telligibiles, et non possibiles intelligi al) aliquo intellectu.

f«) Wad. orgo aut huc- uon est suffossio.

Ll!{. I. DIST. ni. QUAKST. I. KT II. AIIT. V. 317

S«!<1 istn rntid eitts non rnlcl : tnni i|iiia noii est fliiis il-
laiiiiii siilisliiiitiaiiirii iii r|iiuii(iiiii iiilflli;:ibiles siiiit, iit iiil«'lli-
^;<iitiii- ;il» iiit«'ll<'ctii iiostro, <'l idfo si h<x: noii ronvpiiin'! eis,
iioii |)roj)t«'r lioc «>ssoiit Iriistra iiitcllij/ibiU^s: tmn (|iiia non w-
i|iiitur: iioii siiiit irit«'lli<.ril)il«'s nh inlcllpctii nostro; <»r^'o a iiiillo;
l)ossiiiit «'iiim intflli^M a sei|)sis; ct i«l«'o est rallocia consvtfuen-
lis. — IihN? Iic«'t imilliplicilcr |)oss«'t «'xpoiii aiictoritas Plii-
loso|)lii, (lico tamcii i|ti(Hl (xmiIiis iioctiia<Mion lial>«-t c(>^Miition«'ni
iiisi intuilivam ct nntuiHilem ; «'t (|iiaiitum ad istas «luas * co^-
iiitioiics *(«) potost c,\j)oiii auctoritas Philosoplii «U» impos^iihHi-
Idle, ijuia sicut impossihih! cst illi oculo (iiatunililcr «'t (Aj ) iii-
tiiitivc considcrarc ohicctum illiid, sic iiitt.'llcctui ii«jstro «'si im-
po«isihiI«' tutturnliler ot iiitnitire co^Mioscf^n* I)«»um.

:r>2. — Solviintiir arg. III. et IV. princ. I. qiiaest. et exponuutur
diio ellata de « In6nito ». — n) Ad terliutn fn. ;i3<5 c] dico, (luod
iiidnitiim (lotenlinle csf i}.riioturii, (|iii;i uiium(|uodtiii«' ost co-
;^ii()scihilt3 iii (|uaiilum est m ^/c/'/ ; non tamcii ila cst i^iioluiii,
(|uo(l rcpu^Miat sihi iiitclli<.ri ah intell«H'tu infhiito; .sod iion jk>-
tcst inlinitiim coj.Miosci ah ali^iiio intcllcctu cojjnoscento ipsuni
sernnttiini niottiim sune infinitatis; modiis eiiim suae innni-
t;itis cst accipi«'ii(lo allorum |M)st :iltcrum; et intellectiis ♦ iiosler*
i|iii c.(jc^noscor«'t lioc niodo altcrum post altorum, coj;iios«'«'n'l
scmpor ali(iuo(l fi/iilttni, et niiiiKpKim intinilum: intclhrlus ta*
iiioii intlnitus |M)lcst co^j-noscerc lnhnn ilhnl sintnl, iioii par-
tciii post pai'tciii.

h) Et cttiu nrifuilur II. Melit}th. dc infmitis ct in/inilt),
dico (piod iion ost siinilo; i|uia co^nitio (jhi«vtorum intlnitoruiii
iiiiiiii'r;ilitcr concliiderot iiillnilat<'m pot«'ntia«' couMiosci-ntis, mcuI
piitiiit iii 7. /. i*. (hsl. arh 2. \\\. 254] ad innnilalcm, vi«l«'licet,
<|iii;i ihi pliinditas ox partc ohiecti concliidil maioriUilem vir-
liitis III iiitcllfctii ; scd iiit«>lloctio alicuius innniti intensiee noii
concludit intiiiit;itcin ;ictus, <nii;i iioii o|M)ri«»t aclun; lial>oro ta-
jcm modtim * r«»aleiii * (iualcni h.ih«'t ohit^tMum, t|uia actus siib
nitioiK» lliiiti |N)l(>st ess<' ad ohiocliim suh r:ilione infiiiili; niHi
>sct ;iclus eompreliensirus; ««t conceilo «|UtHl lalo acluin «'irca
ohicclum iiilliiitum iioii liah«'mus, nec ««st iMissihilo • iioliis liab»'!**»*.

('() Wiui i'(iii(liti<ini>«.
(/<) |)v«'Ht iii IMil. V«'n

'MS LIB. I. DIST. III. QUAEST. I. ET II. ART. VI.

;p3. — Solvitur arg. IV. princ. quaest. I. — Ad Grer/.
[ii. 3.')(i d] dico, quod iion dehet iutelli^i ((uod conteinplatio
sistat sul) Deo iii aliqua creatura, quia hoc esset ft^ul utendis,
quod esset suinma perversio, secuuduin Aug. Quaesl. LXXXIII.,
q. 30., seii conceptus illius essentiae sub ratione entis est iin-
perfectior coiiceptu illiusmet essentiae ut /laec essentia est, et
quia iinj)er(ectior est, ideo est inferior in intelligiijilitate. Con-
tenqjlatio autein, de lege comniuni, stat in tali conceptu corn-
muni, et ideo stat in aliquo conceptu qui est minoris iii-
telligibilitatis quain Deus in se ut haec essentia, et ideo
debet intelligi ad * aliud * quod est sub * scilicet * Deo,
hoc est, ad aliquid in ratione intelligibilis cuius intelligi-
bilitas est inferior intelligibilitate Dei in se ut haec essentia
sino-idaris.

354. — Solvuntur argumeuta Henrici. — Ad argumenta
pro prima opinione. — Cum arguit [n. 343 b], quod Deus non
potest intelligi in aUquo conceptu universali cominuni univoco
sibi et creaturis, quia est singularitas quaedam, respondeo :
consequentia iion valet; Sortes enim in quantum Sortes est
singularis, et tainen a Sorie plura possunt abstrahi praedicata;
et ideo singularitas alicuius noii impedit quin ab eo quod sin-
gulare est possit abstrahi aliquis conceptus communis; et licet
quidquid est ibi in re sit singulare ex se in existendo, ita quod
nihil contrahat aliud ibi ad singularitatem, tamen illud ideni
potest concipi ut hoc in re, vel quodam * alio * modo indi-
stincte, et ita ut singulare vel ut commune.

Quod dicit [n. 343 a] de cognitione per accidens non
oportet iinprobare, quia quasi per accidens cognoscitur in
attributo, sed non praecise sic, sicut supra probatum est
[n. 345].

Articulus VI.

RESOLVITUR QUAESTIO II : « UTRUM DEUS SIT PRIMUM COGNITUM
A NOBIS NATURALITER PRO STATU ISTO ? ».

355. (^') — Distinctiones praeviae. — a) bitelligibilium ordo
iriplex. — Ad secundum quaestioneyn [n. 338] dico, quod tri-
plex est ordo intelligibilium in proposilo. — Unus est ordo 07'i-

I.IH. I. DIST. II!. gUAKST. I. KT 11. ART. M. Mi)

f/i/n's v»'I s«'niii(liini :;('iii'r;iM()ii»Mii : iiliiis est onlo perfectionis :
tciliiis csi (»i(l'j n(l(ieti>inti(tniii vpI ciius:ilit;itis prjHfis**,

\)r (linihiis itriniis |ii':r:iit;i tilius li;<lH'tur IX. Metnjili. r, 7:
(jii.in' sun/ jn-inrn sfcinnlinn f/encrnfinneni sunl posteriora
sccnndnni snhslnnlinin. !)•• /crtin jiiilciii pi-iiuitato huU^tur
/. /'osterinrnin, iii (lcliiiiliDin' n.fiirer.snlis, (]iiia pritno tlicit
ilii /trnecisiuneni ot ndnc^/nntionein.

I,()f|ii(*ii(|i) i^.nlur (!<• /triinn (nvliin', scilicel nrif/ints, vi-
(l<iii|iiiii csl juiriio (lc coLMiilioiK' nctunli : si^cimdo dc C(i«;rii-
lidiic liahitiiiili : tcrtio de rirlini/i.

h) (Ji/nrc/)tns siin/tlicHer sii/i/tlcjr — sim/)lej\ — (Juuiituiii
ud /t/'imnni prarMiiiltd diKj. — (Juoruiii itriiiium est, (((khI
;ilius cst ((Jiiccptus sim/tliriler sim/tlex, cl ;«lius csl coiic<»ntiis
sii/if)lc.r, (|iii iioii csl siiiiplicilcr simplcx. Cnnrcptnm simjtli-
riter .sinr/ilirein voco i/ni ni/n est resohihilis in j)lnres con-
rc/ilns, iit coiiccpliis rnli.\ vcj iillimuo ditrcivntiao. Conceptus
sim/tle.r, scd noii t;inicii siiii|iliciter simplc.x, ost (jnicumijue
/inlcs/ conripi nh inlellcctti nrtn simplicis ititellii/en/ine, licot
jni'^^!! rosolvi iii ]ilni(^s coiicc]»tiis scorsum coiicojitibilos, sicut
pst C(»iK-cjitns (lclinili vo| speciei.

c) Intrlligcrc cnnfnse-con/usum. — Socimdo (iraomilto.
ijtiod :iliud cst ron/use iiitclli<jr«»ro. ot oliud con/nsum intolli«;oro.
(nn/nsum ciiim idciii cst (jiiod iiulistinctum: et aicut osl dujilox
iiidistiiii:uiliililas ad jiroiiosiluiii, scilicct U)li\\s ess^entiulis iii jiar-
lcs c^.senlinles, ot lotius ii/iirersfilis iii jiartcs suhiertiras, ita
cst dujilcx distiiictio diijilicis lotiiis jmicdicti :i(l su:«s ji;irtos. Con-
fnsnni iuitiir iiilcllic-|iur (jmiiido iiitcliiirilur :di(juid i/nlistinctum
:dl(M'o jirucdiclorniii iiKHloriim. Scd rnnfnsc dicitur aliiiuid

coiicijii (jiKindo coiicijiilnr siiMit cxjiriiiiitur jht nnmen. — Di-
^liiiclcsavi) (jiiuiido coii<'i])itiir si<Mit cxjiniiiilur yov tlc/initionem.

:?."»<». (-'-M — Priimim origine actualiter coguitum coufuse est
species speciiilissiiua. - His j»r;iointclloclis, priuo |K>no onlinorii
ori(/iiiis iii coc-niiioiic ooiuiii nrtuali (juao concipiuiitnr coii-
/nsc. — Kt (juo;id lioc dico: jiriiiium actiialiUT co^nitum nm-
fnsc csl s/tecies sj)ecinfissima »miius .siii;^MiI;«rt' clllcacius ot for*
lins jiiinio inovot seiisuiii, sivo slt ;iudil»ilo, sivo visiltilo, .hIvo
l:iiiuil)il(>: •jnod^MiiiKjuc •>nini intlividuiim fortius movot s«'nsuiii
lus sjH'(Mcs jii imo co^niit:i ost co^Miitiono confus;i. Kt Ihk* snp-
jiosilo (jiiod sinv'uloro iioii jiossit suli propria ratione intol-

;V20 LIB. I. DIST. III. QUAEST. I. ET II. ART. VI.

ligi, (le quo alias(l); loquor eiiiiii inodo de illis quae certuin
est posse intellij^i secunduni coininunera opinionein.

(23) Et proho conclusionem propositani sic: a) Causa naturalis
agit ad effectum suura secundum ultimum poteniiae suae, quyndo
non est impedita ; igitur ad ettectum perfecti.ssiimum ({ueni
primo potest producere primo agit: onmia autein concunentia
ad istum actum primum intellectus sunt causae mere natu-
rales, quia praecedunt omnem actum voluntatia: et non sunt
impeditae, ut palet; ergo primo producunt perfectissiinura con-
cepturn in quem possunt: ille auteni non est nisi conceptus spe-
ciei speciatissimae ; si enim aliquis alius esset, puta conceptus
alicuius communioris, ille esset perfectissimus in quein ista
possent, et cum conceptus illius communioris sit imperfectior
conceptu speciei specialissimae, sicut pars est imperfectior
toto, sequeretur quod illa non possent in conceptum illius spe-
ciei, et ita numquam causarent conceplum illurn.

bj Secundo sic: quia, secundum Avic. /. Metaph. c. :3,
Metaphysica est ultimci in ordine doctrinae; ergo principia
oranium aliarum scientiaruin possunl concipi et termini illarura
anle principia Metaphysicae: sed hoc non esset si oportei-et
primo((2) concipi actualiter conceptus commaniores * sive prio-
res* (j;uam conceptus specierum specialissimarum; tunc enini
oporteret ens et huiusmodi primo concipi, et ita magis sequitur
Metaphysicam esse primam. in ordine doctrinae; ergo, etc.

(24) c) Tertio, (^uia si oporteret praeconcipere conceptus uni-
versatiores ante conceptura talis speciei, tunc supposito * sensu
in actu, vel supposito * casu de singulari inovente sensum, et
intellectu existente soluto, oporteret ponere magnum tempus
antequam conciperetur species illius singnlaris primo sensati,
({uia prius oporteret intelligere omnia praedicata communia
dicta in quicl de illa specie secundura ordinem.

(1) Cfr. II. d. 3. q. G. u. (17) — q. 8. n. (15) — q. 11. n. (9) — 1>.
Anima, q. 22, ubi quaerit Doctor: Utrum singulare sit ab intellectti nostro
per se intellicjlhilef, et respondet sequentibus conclusionibus, quas ibidein
demonstrat: « Dicendum. quod singulare est a nobis intelligibile secundum

se Secundo dico, quod singulare est a nobis intelligibile pro statu isto —

Tertio dico, quod nulla potentia nostra, nec sensitiva, nec intellectiva, potest

cognoscere singulare sub ratione propria sinc/ularis ». — Cfr. ctiam

QQ. Metaph. 1. VII. q. 15.

(a) Ed. Ven. post.

lAU. I. I)J.M. III. <jr-AEST. 1. i;i II. AHI. VI. :',.ii

Ex lioc upjKinjt causii ([iiiiif intelleclus inlellifirit prius
itnnm inlelUf/ibih' tfuuni (i/iial, Vufl a|x*ci«'S pliiriuiii «inl ilii
|)i:u's«'ritrs; Ihh* eiiiiii iioii ♦•st a iiohnitate^ cuiii luiic iioii lia-
JM-yt inlcllf'<tiis actiiiii intfllif/^Muli, stil liuius cyiisa ••st. iiuiu
sin^nihiic unius for/ins morrf qtiaiii sinir|||;ir-»' ylt»'rius.

IIoc (lirtijiii fst ilc coLiiiifioiK' ri)/i/'i'so.

:!."»7. Primmii origine actualiter cognituin distincte est coni-
lilunissilUUill. .Skci NDo dico ih? cuj^MiitioiiL' actiuili dtstinctf:

con(i'|»t(>i uiii. Kt (lico •iihmI esl ♦• coiiv»'IS(j * il».* coiicfptu y^-
nerali *, (juia |iiiiiiuiii sic conccptuin est Cdminunissinuiin, et
i(ua<' suiil |ii'(i|)iniiui(>i'a silii sunl prioia. <■! 1(11:1«' Mint remo-
lioia |)Ost«'rioia suiil.

lloc sic |)i'ol)o: — aj (Juia «'.\ semndo f^raemi.sso iii. :i.V»cl
iiiiiil con<'i|)iliir flistincte iiisi (|uan<lo c<)H<"i|»iuntur umnin (|iia»'
includmiliir 111 /dtione cius esse/ifinli : e/ts iiKduditiir (intildt-
f(itii'i' iii oiiinihus conceptihus <|iii<l<litalivis iiit'»'rioribus: crtro
iiiillus conc('|»liis inlcrior distinrtr coiicipilur nisi coii<"«'pto
r/ile: r/is aut«Mii iioii jiotcsl concipi iiisi disfincte, <iuia liab«'l
<-oiic«'ptuni si//iplirHer simplicetn ; er4i:o potest concipi «listin-
clc sinc aliis, d alii iion siiie «'o distinct«' concepto; «'riro e/is
i'st (irinius <'oiic«'pliis disfinetr coiiccjililiilis.

K\ lioc sciiiiitiir (IikmI \'-,\ y\\\M' sunt sil»i pr<>pini|uiora
siiiil |»ii<»ra. i(iiia <'«j;;iios<-(M'(' dislinrfr liabcliir p«'r defi/iHiu'
iirni, ((iia<' iiiijuiritur iwr viaiii divtsio/iis, incipi«'n«lo ab eute
iis((iii' ad c<)iic<'|)liiiii di>liiiiti («): tii <livisioii«' autciii priiis «h*-
ciirruiil coii('<'j)tus coniynti/iiores, dciiKlc i:«'n«'rn et differentia»»,
111 i(iiil»tis (•oiicipiliir (listinrte coiiceptiis interior (l)).
(2'») I)) .S«'«iiii(l(» prolM) idcin: (piia Mclapbysica, secuiulum .\vic.,
iibi |»riiis, * scilicct I. sua<' Mrtn/dii/sicaef c. 3, * ost prima
sccuiidiiiii oriliiiciii sciciidi distincte, (piia ipsa babol cerlifb'are
principia aliariiiii scientiariiiii ; <'riro «'ius coirnoscibilia suiil
|irniia disli/icfe «•ofjno.scibilia.

.Nc( 111 lioc contra<licil sibt .\vic.. i|iii |»onil eaiii 111 oidiiit»
docl/i/inc iillimam, et pritnam i/t scieniio (iistincte : «juitf
su:ul |»aluil cx <iuacstion«' illa d«' propositione /H'r se noUt
I II. '^l*), priiici|)ia aliariiin sci«'ntiaruiii snnt per se nota fX

|ii) l'kl. Vcii. (ii-ti»iitiifii
(f>) 1*^1 \'cii t iiiniiiiii»i<ir.

822 LIB. 1. DIST. III. QUAEST. I. ET II. ART. VI.

com-epdi coiiluso terininornm : sed ex Metaphysica scita po-
stea est possibiliUis iiujuireiidi quidditatem terniinorum di-
stincte. Et hoc ino(io lerniini scientiarum specialiuin non con-
cipiunlui" * distincte "^S iiec principia earum intelli^untur * di-
stincte * ante Metapliysicam ; sic eniin niulta possunt patere
Metaphysico Geonietrae, (luae non erant nota prius Geometrae
ex conceptu conliiso. Exemphna : Geometer in (juantum Geo-
ineter non utitur pro principiis p(M' se notis nisi UHs quae sta-
tim sunt evidentia ex confuso conceptu terminorura, qualis
occurrit priino cx sensibilibus, puta, Hnen est longitudo, etc,
non curans ad ([uod i?enus pertineat liaea, puta, utrum sit
subisianlia vel quantiias. Sed modo, cognita Geomelria et aliis
scientiis specialibus, sf^quitur Metaphysica de conceptibus com-
munibus, ex (|uibns potest fieri reditio per viain divisionis ad
inquirendum quidditates terininorum in scientiis speciaUbus;
et tunc ex illis (juidditatibus sic cognitis distinctius cognoscun-
tur principia specialiuin scientiaruin quam prius cognosce-
bantur. Cognoscuntur etiam multa principia quae non erant
prius nota ex terminis confuse cognitis.

Et hoc modo patet quomodo Metaphysica est pri^na^vel
prior *, et quomodo non prima.

358. {^^) — Ordo confuse concipiendi prior est ordine conci-
piendi distincte. — Sed coinparando totum ordinem confuse
concipiendi ad totura ordinem dislincte concipiendi, quis prior
est? Dico, quod totus ordo confuse concipiendi prior est, et
ideo primum in illo ordine est simphciter primum. — Et lioc
probatur ex auctoritate praedicta Avic. de ordine Metaphysicae
ad alias scientias speciales.

Obiectioiies. — a) Gontra istud obiicitur * primo *:
quia /. Physicorum dicitur quod confusa, id est magis
universaha, sunt prius nota nobis. — Quod probat, quia
pueri primo appellant omnes homines paires, et foeininas
wMtres] postea discernunt unumquod^iue; ergo prius cogno-
scunt patrem sub ratione hominis quam sub ratione huius
hominis.

bj Hoc idein probat Avic. de eo quod videtur a remotis,
quia prius cognoscitur ahquid sub ratione corporis quam ani-
malis, et prius sub ratione aiiimalis quam hominis, et prius
hominis quam huius liominis.

LIU. I. I)IST, III. oUARST. I. KT II. ART. VI. .'^{

(■) Ho(:<'ti;iiii vidftur, quia iii arjriuTido via comj)osittra ost
anl<' rf!saliitir(im\ er^^o ila ost in iiitolli<.'ibilii)US siin|ili('il)UH.

Solninhif. — a) \\\ j^rifnion dico, qu(Ml sicul «'Sl ilu-
p/e.r ro/i/nsinii, scilict»! totuiii uninersi/lt' (il lotuni esscntinle,
itji utniiiiijiK! III suo onliric fjst primum; sfd simpliciter pri-
muiii cst lilud <jui)d csf |ii-iiiiuiii in oidiiU! confuse rof,'no-
s('c:idi; i|ui;i proccjssu-^ naturalis ah iinixM-locto ail pfrfcctum
cst |M'r iii»»(liuin: ron/'usf autciu co;,'ii(»sccrc csl (|uasi mcdiurn
intfM- if/iioriirr ct distinctc co^iioscor»'. ct idco cnnfnse c<j-
^•■noscci'' <'sl iiiitc ijikmIcuiikjuc distincte iiil<'lli^'cr<'.

Kl i|u<mI di<'it d<' /incrn, con<'cd<) <|u<j(l spccics pracint^^lli-
;jilur :iiil(? sini/ufarc, (juia dixi (jikmI s})ccies cst /iciinum intel-
lif/ihile; scd ratio noii concjudit dc genere, scd d»M«) specie ;
priiis ••iiiiu iiatiiralitcr actiiidil<'r coiicipilur cr/A('rfo ipiam cotnr
in ordinc coiriiitioiiis ionfusftc, (piia color sub rnlinne colnris
non cojjriioscifur iiisi sul) niaiori absfractionc (piam sit abstr.i-
lio nlhcdiiiis al» liuc ;ill)cdin<' <'t ///(/; alislnictio autcm ina-
lor i-st diiljcijior. ipiia csl a miiiiis siiiiililiii>i.

h) Ad Arir. dico. ijllod ipi:iiido ohicctlliu Iloll cst dchitr
npin-fixi/niiluni ikjii iiiovcf ad co^nosc<Midiiiii s»> sul) pcrlcctis-
sini;i rationc, se<l sul) alia iiiip<Mlccta ; <'t luiic int<'llcctus s«»-
i|iiciiN s<'iisiim t;ilis obiccli oport<'l <pKMl sit talis obiccti itni-
rrfsiilis cuius scnsiis <'ral sub rationc sinjrularis. .Svl quaiido
m|)|('cIuiii cst in dchittt /irn/inrtiotic iit jM)ssit iiiov(»r»« s«'nsum
-iil) r;ifi()iic siia jcojiria ct jicrfccta, luiic inlcllcctus s»'ijucns
^cn^uni i;tliMii liabct notitiam talis iKitiirac, jirius sub rationc
^fn'ii/ic(i coiilus<» ijuaiii siib ratioiK' i/cncris conliisc.

(•) .\(1 tcrtiuin <lico, <juod utrobi<ju»' jiroccditur ab indu-
dctit»' ad inclusuiii, ita iii simjilicibiis sicut iii coniplcxis; setl
111 siiiij)liiMbiis iiiclu<l<'iis <'st iiilcriiH. iii conijilcxis vcro inclu-
<lcns cst j)riiicij)iiiiii rcsjicclu coiicliisioiiis.

:i.V.». (-1| Notitia habitiialis — virtiialis. Ouantum a<l
ii<)fili:ini /nthituittcin siv»' rirtunlcm, jiriino cXj)ono »juid in-
i<'llij,'o jicr l(Miniiios. — /lahitunlrm notitinm vtK*o (juando
obicctuiii sic e.sl pracse/is intcllcctui in ralione intcllii/ihilis
aclu, ut intcllcctus slatiin /to.^.sit hnhcre aclnm elicilum circa
illud ohicctum, Voco virtualci/i (juundo aliiiuid in/elliyitur

324 LIB. I. DIST. III. QUAEST. I. ET II. ART. VI.

in ali.quo ul pars intellecti primi, non auiem ut primum
inletlectum, sive * ut * totale terminans inietlectionem: siciit
cum intelli^itur homo intellif^itur animal iii liomiiie ut pors
intellecti, noii iit intellectum primum sive iotale tenninans
mtellectioneni. Hoc satis propric vocutur intetlectum virtua-
liter, quia est satis proximum intcllecto in actu, non enim
posset e«so actualius intellectum nisi esset propria intelle-
ctione intellectum, ({uae esset ips;ius primi ut termini totalis.

.360. — Prius origine habitualiter vel virtualiter cognoscuntur
communiora. — Ouanlum ad istain notitiam hahituaiem vel
virtualem di(*o, quod comm-uniora sunt prius nota via ori-
ginis voi generationis. — Quod probatur: (|uia sicut diversae
formae perflcientos idem perfectibile ordiiio ({uodam natae sunt
inediatius ot immediatius informare illnd vel perficero, ita si
eadem forma contineat in so virtualiter perfectionem illarnm
formarum ordinatarum, quasi consimili ordino naturae porfi-
ciet illud porfectibilo, sicut si forma corporis * ot * substantiae
* et caoterae aliae formae * osseiU * divorsae et per prius ^' in-
formarot forma subsianiiae, ol deindo forma corporis, etc. {a).
Ita si una forma includat virtualiter omnes * alias *, ipsa quasi
prius perflciet materiam snb rationo snbsiantiae (quam sub
ratione.(/>) ) corporis. Et sempor in illa via generationis im-
perfectius erit prius, quia piocoditur a })Otentia ad actum.
Ergo sicut conceptus plures communioros ot minus communes
habitualos vel virtualos nati sunt perficoro intellectum via ge-
nerationis vol originis, ita quod imperfectior * sit * seniper
prius, ita si unus concoptus virtualitor includal omnes istos,
prius porflciet sub ratione conceptus })rioris et universalioris
quam sul) ratione conceptus particularis.

Hoc de ordine originis sive genej-afionis.

361. (29) — Perfectius intelligibile simpliciter — secuudum
proportionem. — Nunc do oi^dino perfectionis, distinguo, (juod
perfeclius a nobis potest inteiligi dupliciter: aut simpliciter,
aut secundunt proportionem. — Exempluin : visio aqudae de
sole est simpliciier perfectior respectu solis quam visio nostra,
videUcet, respectn candelae; et tamen visio nostra perfectior

(a) Wad. sicut si forma corporis, substantiae, etc. essent aliae forinae
in aUquo, per prius Inforinaret....
(Jj) Deest in Ed. Ven.

LIM. 1. niST. III. QUAI-^ST. 1. ET II. ART. VII. Ifi,»

«*sl prup()rlionalili'r, h<x; <'st, itliis hiihet ipsa il»* ralione vi-
sidiiis seciiiKhini |)i-<)|H)i-tii)iiPiii aii visihilit;it(>rn cundolaf, i|tiani
visioaquil:i«> hah<'iit il«' ratiom' visionis n*s{K*ctii visjhilitatis solis,
— Istii ilistincfio halwtiii a Hhilns. //. Dr A/iimnlibus, iihi vull
qiiixl licet (!«' irniuaferinlihu^ hahcaiiiiis niiniinain c/)<rnilion<?m,
«jiiod rst iiit<'lli^'<'ii(liini projxrrdofif/litfr, tanien illa est ilesi-
«h-rahilioi- (•o^Miitionc iii;i}j:iia ijiia<' pot<'St haU'ri <le i/iateria-
fifji/s. (|ua(.' cst nr.i^^iui iii coinpanilion^^ ad illa (-o^Mios(-ihili;i.

;5(i-^. — Prius oognitiim perfectione simpliciter est Deus. —
I.iMlucmlo er^'(» ilc ordiiic pe/fm:li<tnis siinplirilrr, di(-o, quo<I
pcrreclissiiiiuni cofz^iioscihile ;« nohis ctiani n;ilur;ilit<'r <'sf Deus ;
uridc in lioc cti;ini poiiit IMiilusophus rcli<itatcni ii;iluralcin,
A. Ethic; «'t p<»st ipsuin aperies specialiiisiiiKi prrferlior
iii univer-^o; ct dciiidc species jtro.rimt/ illi, et sii- us<|ue
:iil iiltimdi/i specie/n ; ct post oiiincs species spccialissiinas
tje/ius pro.riiiiuin iihstrahihilc ;i sp«.'ci«' perlVH-tissinui. et sic
8<'inp('i rcsolvemlo. — Mt i-;ili(i innniniii istoriiin cst, ijiiia at-
liii;.'erc ;ictualius ohicctiiiu csl iiitellciliM pcrfcctior simpliciter,
«pii;! Ii;ih«'t * «'s.seiiti^ileiii * p<M rection<'iii ;i<'<|ual<'m e.\ parte iw-
fellerlus ciim iiu;icuiiiiiuc ;ili;i intellccfidnc, vcl iioii iiiinorem,
't halict pcrrcctioiK^m miilto inaiorcm «'.\ part»' ohierfi : <jua«'
«lu«», scilicct p«'rlcctio poleiiti;i«' cl pcrfc«'lio ohi^^^-ti, sunt caiisa<»
pci-|cctissima«' c(»Lrnitioiiis sivi'- intellcctionis.

'MV.'>. -- Quid sit prinnim cognituni perfectione secundura pro-
portionem. — Si Iixiuamui- i\r iiotiti;i perfecti"/'r se< u/uiuui
/iritjiiir/ioneiii ;id *;iIitlUi>d* coj;n(»scihiI«', «lico, (jiKhI prrfr-
rf/('/-<i .•«•nsihiliu ct sciisus cfHcacius ni«»vciifia suiit |K'rl«'ctius
«•o^xnoscihiliii seruntiuiii pmportionrni, (|ui:i intcll«'ctus n<)st«»r
plus ;illiiii;it :id ilhi s«'cuiidum i:r;iilus co};noscihilit;itis corum;
ct ijiuic suiit r«'m(>tior:i ah illis suiil minus co;;iio8cibilia «VUM-
«hitii |)ri»porlionciii sikic ci»u'nosciI)iIit:itis.

l)c tcrtia |)riiiiit:itc, .scilic«'t /Klaeipnitiiini.s', ilicetur in s«'-
<|uciili <p/nt'slinnr.

.\iiTi(:i;LfS \ II.

SOIATNTI^K AK01:mKNT.\ I'RIN<.II'AI.IA II. 0« AKSTIONIS.

:uij. :jO) — Solvitur I arp. princ. qnaest. II. et eiplicAlur
efffttuni <• 55icut res se habent ad entitat'»ni », etc. .\il muju

326 LIB. I. DIST. III. QUAEST. I. ET II. ART. VII.

menia huius qtcaeslionis. — Ad primum [339 a] dico, quod
consequentia noii valet, scilicet: est priinuni ens; er^o est pri-
muni cognilum a nobis, licet sequatur: ij^-itur est primum
cognoscibile quantum est de se. Et ita debet intelliifi veri-
ias de qua loquitur Philosopiiiis //. Metaph., Sicui res se ha-
bent ad entitatem, ita ad veritatera, pro evidentia rei iii se,
sive pro intelligibilitate rei ex parie sui ; non oportet autem
quod res sicut se habet ad cntifatem sic se habeat ad co-
gnosci, nisi intelligatiir cognosci ab illo intellectu qui respicit
intelligibilia omnia secunduni graduin proprium cognoscibilita-
tis eorum, qualis non est noster intellectus, sed maxirne co-
gnoscit sensibilia [n. 395].

365. — Solvitur II. arg. princ. quaest. II. — Ad secwidum
[339 b] dico, quod consequentia non valet nisi in cousis prae-
cisis. Quod patet in exemplo : si ecUpsis est cognoscibilis ex
duplici causa per duas potentias, scilicet per sensum et intel-
lectum habentem demonstrationem, nunquam cognoscitur per-
fectissime, nisi cognito principio demonstrationis perfectissime;
non tamen sequitur: ergo nunquam cognoscitur nisi cognito
principio demonstrationis; habet eniui aham causara (|ua co-
gnosci potest, quia ista non est praecisa causa; tamen per
aliam non potest ita perfecte "cognosci sicut per istam, quia
ista causa, scilicet demonstraiio, ({ua potest cognosci ab intel-
lectu, est perfectior causa cognitionis suae quain alia qua po-
test cognosci per sensum. — Ita est in proposito, quaelibet crea-
tura, praeter causam cognitionis suae quae est essentia divina,
habet aliam causam ilUus cognitionis, sciUcet essentiam pro-
priam, quae nata est gignere notitiam sui. Nunquam tamen
per motionem suam ita perfecte cognoscitur res sicut per essen-
tiam divinain. — Non igitur sequitur, ah effectu ad causam
arguendo: si perfectissime, perfectissime; ergo si simpliciter,
simpUciter; quia illud quod perfectissime sumptum potest esse
causa praecisa perfectissime * et!ectus * iii genere sumptuni,
tamen simpliciter non est causa praecisa effectus in genere.

366. — Solvitur III. arg. princ. II. quaest. — Ad iertium
[n. 339 c] dico, quod maior est vera loquendo de primitate per-
fectionis, sed non de primitate adaequationis. — Exemplum:
nunquam est visio circa aUquid sub ratione coloris praecise,
ita quod non sub ratione huius vel ilUus coloris, puta aU)i yel

Uli. I. I»lsT III. yUAEST. I. ET II. AHT. VII, .'{27

ni;_Ti, iiisi illiid vidcalur ;i r«'rii(jtis v»l ifn|H'rli'c'lf: visio aul»'iu
aliciiiiis sub ratioiif» roloris (iiiMrciHo (a)) non «•st |K'i't'e<'(is<(iriia,
sod iiiijM'rl«>ctissiriia. — IVrtirtissiina i^^itiir oj)eratiu |)Ot)'iitia(?
<»st circa priiiiiiin obifctum «^ius; vriuiii «'st, iioii priiiiuiti adae-
quntinne, s«'«l priiiiuiii iwrfectiimf, «jiioil vi«|t'lic<'t ost pcrte-
ctissiiiiuiii coiit)'iiloruiii sult priiiio olu<'ctit a*la«'i{uato. Kt idt^o
ilicit Pliilos<ipliiis. A'. Kthic, «[IKkI d»'l<»ctalio p*'rJectissima est iii
0|K'ialioii«^ circa opliiiiuiii oiiiiiiuin «'oruiii «jiia»' sunl sul> |*o-
t<>iitia, lioc )'st circa optiiuuiii <'<tiit<'ntum siil» ol>i<'ct<t adaeipiato
illius pol)'iitia<.*. l'i)>l)iil i^Mliir isla raiio cpDHl Ii)'us ••sl pri-
muiii «•^^'■iiiluiii, lio<' )'sl, /ir//'i'clissi/ntiiii, tpiod ci>iice«lo; setl
iioii piiiiium ni{(tr<iinihnn, d)> )ju«> iii sr<ii(rnti ijtniestione.

:u;7. t'<i) — Solvuutui' ratioues alterius opinionis. - n) (ju<xl
aul)'m )li<il isla ojiiiiio ivrilata ii. .'144/1 , et lioc «juaiitum aJ
aevitiulnin <iiines(i()nri/> th' imteterniinnto neyatire et jirica-
tivr, si iiil('lli;,Mt d«' j>iiiiiitat<* oriyinis, coiitra«li\i iii jjriino
ineinfjro s>'citn(ln<' (junestiijnis ii. :{,')(}].

h'l <>')ii <ir(jnilitr, ijuo«l indetertniniituin neynliee est
ma<ris iiid)'t)'rmiiialum ijuaiii indeterininntunt j/rivntire, iiejfo
«lo iiid«'t<*rmiiialioii)' nd jirojtositum I)mju«mi)I)>. )jiialis scilic«'t <'sl
iii jiiiiiKj iiit«'ll«'cto; (jiiia iiidclcrmiiiatiim ii«>^M(ive est singu-
Inrr, ct taj)' iioii )'-;t iiiaLns mdclcriiiiiiatum )juam iii«l)'t<>rniiiia-
(uiii privativ)'. liid)'t«*rmiiialio aut<'m net/atirn, scili<'<'t repu-
uiiaiitia ad dclcrmiiiari, <!t si sit aliijuo iiiodo maior «|uam iii-
dct)'rmiiialio j>rivativa, iioii tam<Mi tal)* iiid«'teruiiiiatum jtrius
occiirrit iiit)'ll)'(tui, «juia lale iioii «'st contusum ohi<H-lum, setl
tlistinrtttin co^niosiilulc. siciit juius dictum «'st.

//) (jnod uiujuit cliam iii serundo iiirniliri», «juia iiotilia
rnlionnli Dcus sit iiltimum cotrnilum. )juia jirius cti^noscitur
illuij ;i (|ii)> lit ahstractio (jiiam ahstractum; Imc non esl rerum
tiisi jtoiiciido altslraclioiiciii <ju«'indam (lis<'ursuiii a notiori uil
aliiid, ita ijiiod illiid a ijiio llt ahstractio est priiiio coirniluiu
' ad * {li) aliuil co^riiilum jicr ii^siim. Kt si ita inl«>lliira( nt/stra-
itiinirin, lalis coc^nitio j>«>r ahstractionem noii «'sl |)rima ic co-
■jiiilio ahstracti; si «'nim ila co^Mioscaiiir l»«'us per cr»'aturaiu.
ojioi lcl aliijiiiMii conc(>j>luiii jira«>lialN>rc d)' IKm, ;id )iu«>ni (iisi*ur-

1(1 ) ])i-i'Ht iii Va\. Vi'ii.

{(>) VVh«(. )t.

(o) K«l. Vni. tnliit.

328 LIB. I. DIST. III. QUAEST. I. ET II. ART. VII.

ritur, quia (liscursus praesuppoiiit alifiueui couceptuin de ter-
mino ad quem est. — Vel iiiilur propositio (luarn accipit est
falsa, vel si sit vera, concludit Deum esse prius cognitum an-
tequam co^noscatur 7-alionabiJ/fer, quod forte concederetur.

Quod etiam addtt, quod Deus * ut * est primum cognitum a
nobis naturaliter non distiniiuilur ab aliis, (]uia non concipitnr
in aliquo in quo distinguatur a creatura, in hoc videtur contra-
dicere sibiipsi, praedixit enini quod est primum cog-nitum ab
intellectu naturaliter (ut(r/-)) est indeteiMuinatum negative, et
dicit quod in hoc conceptu distinguitur a creatura, ({uia iste non
convenit creaturae.

(rt) Ed. Veii. ost.

-^wfS^IfvJcV^

QUAESTIO 111.

:U)S. ( • ) -- Proponitiir qiiaestio. - luxta illiid (|no<l t;»cinm
r<\ in fiwlio ftr/iittlo .sn- " ndin' f/t(fteslionis [n. '.\lh\ i'\ '\(\(\\ d»'
t»hi»Mi(» nditiujnnli, inlellfctns ct jnfiHciao, (jnaciitui":

rtruti) Drcs sil nhirclitni nnturale * primmn, /lOC esl *
Uilttrijitnlnin , ri"<pf't'l>' 1 iif>'llrrl ii< r inloris ?

.".(;*>. - Argumentii principalia. — Ar;/iiitui (IiuhI sir: —
fi) QuKi t'X in-fieredenli i/ufiestifine I)fus pst jninium, hoc
csl )ii'rfeilissininm, inter (»iiiiii:i * obiccla * ('(M^iKjsciliilin : pri-
iiiniii iiutciii iii (|U(Kniii(|Uc ijcncrc csl causa (>ss(?n«li aliis in
ill(j pMicic. c\ //. Miliijili . sicnl priinuiii (aliduiii csl causa
cal(»ris in (iiiniiltus aliis; cic-n l>('ns (»st ifiusti cognoscendi
(iiiiiiinin alkMUiii; i</iliii- cst |)riiiiuin (>l)i(>ctuiii iiit(>llirtns (1).

h) Scciiii(l(i sic : l'nifmtjuiniiiiie siinl se htiltel ud exse,
sir sr htihel ntl rofjnitinnein : scd nihil cst cns |M»r participa-
iKiiiciii iiisi ali cntc iinparticipalo; i;;ilui' iion co;;n(.>scitur nisi
piins c(ii;nil(i cnlc inipaiticipaio ("J ; * crj^o cns iiii|iarticipatuiii
c^t laliu co;_'-|iosccii(li alia *.

r lldc confirniilur pci Aii:j. 17//. Dr Trin. c :{. (jf
■niufjnis V(d S. i\r ptirris: Seijue direremns alind nlio melius
' nni rrrr iuflirnmus, iiisi esset nohis imjiressti utdio ipsius
hnni. \ idcliii- aulciii iluilcm l(M|iii \\i> lioiio indelerunnnto ne-
tfulire, dc i|no iii codciii capit»* dicit: Vitie ipiruin honum,xi
jiolrs, rl Ih-itni nlitjue citlehis; i|no(l noii vidclur vcruin nisj
(|c Imiiiii indeterminnlo nerfttliii-, i|ii(m| s«*ilic«^l noil csl deler-
iiitiialnlc, (|nalc cst Priniuni iMiiiniii \'.\\

li Viil. HMliiiiiiiK-iii ikI II. '.\\}i.
{'2i Viii. («••Iiitii>iii>ni M<i II. .'MC)
(.'!) Viil i'X|itiriitii>iiPiii hJ II IW*.

330 LIH. I. DIST. III. QUAEST. III. ART. I.

370. — Contra: Priinum obiecturn primitate adaequationls
recipit praedicationem omniuni contentoruMi suh eo: I)f;us
autem non; erg-o, etc.

Articulus I.

EXPONUNTUR ET REICIUNTUR ALIORUM OPINIONES.

371. (-) — Exponitur opinio teneiis primum obiectum intel-
lectus nostri esse quidditatem rei materialis. — Iii ista quae-
stione est una opinio quae «licit quod primum obiectwn in-
lellectus HQsiri est qaidditas rei hiaterialis.

Ratio ponilur ad lioc: ({uia potentia proportionatur obie-
cto. Triplex autem est potentia coiznitiva : ({uaedam ==^ est *
omnino separata a materin, et in essendo et in operando, ut
intellectus separalus: alia coniuncta materioe, et in essendo
et in operando, ut potentia ori:aiiica, quae perficit niateriam,
et non operatur nisi mediante orijano * corporali *, a quo in
operando non separatur, sicut nec in essendo: alia est coniun-
cta materiae in essendo, sed Jion uiitur o}'f/ano uiateriali
in operando, ut inlellectus noster. — Istis correspondent obiecta
proportionata : nam potentiae omniiio separatae, ut primae, cor-
respondere debet quidditas onniino separata a materia: se-
cundae singulare oynnino materiale: tertiae erii'0 correspondet
quidditas rei materialis, ({uae etsi sit in materia, tamen co-
g-noscitur non ut iii matcria siimulari.

372. — Reiicitur. — a) Conlra: islud non potest sustineri
a Theolog-o; quia inteilectus, existens eadem potentia, * natu-
raliter * coirnoscet ■'' per se * ({uidditatem substantiae immate-
rialis, sicut [)atet secundum fldem di^ aiiiiii;i beata : jjotentia
autem manens eadeni iion {"^otest liabere actum circa ali({uid
quod non continetur sub suo primo (a) obiecto.

bj Quod si dicas: elevabitur {jer himen gloriae ad Iioc
quod cognoscat illas substantias immaleriales, contra : obie-
ctura primum liabitus continetur sub primo obiecto potentiae,
vel saltem non excedit; quia si babitus respicit aliquod obie-
ctum quod non continetur sub primo obiecto potentiae. sed

(ff) Ed. Veu. proprio.

MU. I. DIST. III. OfAKST. III. AHT. I. iiiU

('.V(;(>ili(, (unc ill** luibidi^; iioii ess(>l IkiMius illiiis |>oU>iitiu«\ se«l
Ihcci»! eain iioii r?sse illaiii |)Oh>nliam. s»mI aliam.

c) Confirmalur rddo: «juia «11111 j)ol«'iil!a iii primo .ni^no
M.ilura*' III 11110 csi |M»t«Mitia liab«'at tal»' «)bit>«tum primiim, per
iiiliil post«'iiiis natura pra«>supjK>nf>iis i-a(ioii«>m p<)lciitia*> |M»lest
lieri aliuil primum obicctum eius: omiiis aul«>m tiabitiiv tiatu-
i-alit<>r |)rM«>siipp(^nit p<)t<>ntiam.

d) Si flicfis, ^\iuu\ lia<>i' (>tiaiii opinio poii«>i«'iiir :i IMiilosoplio,
puta rpKjil inti>ll«'('(us nostcr propter siii infirmilalcm intcr
* alios * in((>ll«>ctus, ♦>( prop(«>r * convenien(i;im siv«' * coniun-
(•(ioncrii cius cum vir(u(«! pliantasti«';i in siipposito «'ofj^noscenl»*,
li;ib('( orfUnem immrdifitinn dd phnnfdsifim, sicut pliniilasia
liabel or(lini>m imm«>diatum a<l scnsum communcm, ci iijco
sicut pliaiilaslica non mov<>lur ab ali^pio nisi (|uo(l est obiectiini
s«>nsus commuiiis, licct alio nioilo idcm olii<'c(uin co<.'noscat, ita
ilic«'n'( (pio«l in(«'ll<'c(us riost<'r iioii t:intiim firoptrr slafitm
ii/iffitcm, s('«l c.r nfitniii poteniine noii |k)ss«'I aiiipiiil inlelli-
j.^crc iiisi absliatiibilc a pliaiitasmate; contrn lioc aiyiiidir tri-
jdiciter :

(•'») Primo sic: (juia ilesidciium na(ural<> <'si in inblbH-tu co-
•^Miosceiite cffectmn a«l c^ij.^nosccndum mnsam, «>t in i-ojrnos4'cnle
i-au.sam in universfdi ««st <l<'siil<M-iuiii iiatural«> ad cofrn<>s<'eii-
duiii illam in jiftrticnffiri et ilislincb': dcsidci-ium aut<'m na*
luialc rioii csi ad impossibilc, cx nalunt (lcsi<l<'rantis, (pii:i lunc
cssc( riiisliii: ci-f^^j rion «>st impossil)il«> irit«>ll«>«-(ui c.r jMirle in-
t('Ucf:tu.s co}.Miosc«'r«> sul)s(:iM(i:iin immftteritiicm in fnirtirit'
liiri, «'.\ (pio c<j^nosci( mfttcrinle i\\UH\ t^sl cffeclits «'lus; ♦•t ita
priiiiiim <)bi<'ctuin iii(«'ll«'ctus nun rxclnflit illud immaleriale.
Secitndo sic: Nullii pot«>iitia jiolest co^nost'«»rc obitvluiii
:ili(pioi| siib ratioiic ««tmmuniori (pi:im sit ralio sui |»riini oli-
i«'cti. (Jiiod p:itcl pririio p«M- /-/(//o/*^//! ; «piia tuiic illa ralio

piirrii obiccli iioM cssct iKincf/mita. — Ktiam pal«'l p«M* e,rfpm-
])lnm : visus noii (-o^Mioscit :ili(piid siib r:i(ioiie coiiimuniori
ipi:im sil ratio culoris v«>l iacis; n«'c imapiiatio alii|uiil siib ni*
lion«' comiiiuMiori (piam sit ratio imagin:tbHi&, «piod est * .•iuuiii *
|>rimuMi obicctum: scd int«>ll«HMus co^MK»«u'it alii|ui(l sub ralione
cummuniori (pniiii sit r:ilio «>iitis materialis, «piia co^iioscit
ali«piid sub r'.itr«>M«; enlis in comtnuni, alioipiin Mcl:ipliysicii
niiJLi rssct scicritia intcllectui iiostro.

332 LIB. I. DIST. III. QUAEST. III. ART. I.

Pi'aeterea teriio, et redit iii idein (juasi cum secundo:
Quidqnid per se cognoscitui- a potentia cogiiitiva vel est eiiis
obiectum primum, vel continetur suh illo obiecto: ens autem,
ut est communius sensibili, per se intelli^itur ab intellectu no-
stro, alias Metaphysica non esset magis scientia transcendens
€|uam Physica ; ergo non potest aHfjuid esse primum obiectuin
intellectus nostri quod sit particularius ente, quia tunc ens in
se nullo rnodo intelligeretur a nobis.

Videtur igitur, quod lalsum supponilur in dicta opinione
de oblecfo primo, et hoc lo(iuendo de potentia ea.- natura po-
teniiae.

e) Ex hoc apparet quod si per viam istius opinionis sol-
A^atur prima quaestio dicendo quod quidditas sensibilis est
prinium obiectum intellectus, et ideo non intelUgitur Deus, vel
em immateriale, solutio innititur falso fundamento.
( 5 ) fj Conrjruentia etiam illa quae adducitur pro illa opi-
nione nulla est: potentia enim ei obiectum non oportet assimi-
lari iu modo essendi, se habent enim ut moiirum et mobile,
et ita se habent ut dissimilia, quia ut actus et potentia. Sunt
tamen proportionata ; quia ista proportio requirit dissimiii-
tudinem proportionatorum, sicut coininuniler dicitur in omni
proport.ione: sicut patet de materia et fornia, parte et toto,
cau.^a et causato et caeteris proportionalibus; igitur ex modo
essendi talis potentiae noii potest concludi similis modus es-
sendi in obiecto.

373. — Obiectio. — a) Proponitur. — Contra hoc obii-
citur : quia licet agens /hc/mm possit esse dissimile obiect(j,
quod est ibi passum, tamen operans in cognitiva operatione
oportet assiniilari obiecto circa quod operatur, quia non est
* ihi -^^ passum, sed raagis agens et assimilans; onines enim
antifjui concordant in hoc, quod cognitio tit per assimilationem ;
nec Aristot. in lioc eis contradixit; igitur hoc requiritur; non
tamen jrroportio, sed similitudo.

b) Solvitur. — Respondeo : ahud est loqui de modo es-
sendi ipsius potentiae in se, et aliud est loqui de ipsa in quan-
tuiii est sub actu secundo, vel dispositione proxima ad acium
secundum, quae sit ahud a natura polentiae. — Nunc autem,
quod potentia cognoscens assimilatur cognito, verum est, per
actum suuni cognosvendi, qui est quaedam obiecti similitudo,

lAH. I. niST. III. QIAKST. III. ART I. .'>-'>.'>

\ «'1 {)«3i- spacictn disponenteni de fjrfj.rimo mi co^fnoMwmlum ;
sf*(l ox hoi: «•oiicluden* ipsurii iiilclNrtiirn in se IkiUto naliira-
lit<M- mndntn asstindi sirMil«*rii riiotlii t'ss«>iiili obiecli, \'*'\ ♦» «•oii-
vcrso, est falluciu acridenlis »1 fifiurne diciionis. Sicul iioii
Sf'r|iiitur: aes assiriiihitur (^uos^iri, i|uiu pcr n^Miruin iiuluciuiii
* assimilutur *; if^ilur u«'s iu s«' liuhct similcm modum ••ssi-mli
riKxlo fSSciKli (Jucsuris. Vcl mairis uil pnipositum : «muIus vi-
(lciis j)rr spcijfMii ol)iccli ussimilutur oliii^clo; rifzo visus li:»bel
simijcm modiim cssciiili olticcti. Kt ila ultcrius, siciil ({uuciluiii
visilnliu liulxiit mulcriam ({uuc est causu corru{>lioiiis cl coii-
liadiclioiiis, iil riii^lu, r{uuciluiii carciit tuli mutcriu. iit cor^Ndii
coflesliu, ilu ciil ({uiilum visus iii mutcriu t:ili, i{ui«lam ^ au-
i'iii * sino iiiulcri:» tuli, vcj «{uinMuiii oiLMmim tal»', ct t|uo«Mam
iiDii l;ilc. V«'l udluic m:i^Ms :id {)roposilum: idea iii mcnt»' «li-
viii;i, ({uuc (;s\ simililiido obiecti, cst immutcrialis; i^^Mlui" ct
hipis ciiiiis cst idcu cst immulcriulis. I;;:itur {(ro{»tcr ill:iiii ron-
(irnenlKiin iioii vidcliir coiij,m"Uiiiii :irclur«' iiitcllcctuiii ej' nn-
lnra polcnlioi' ;id ol)i«'cluiii sciisil)il«', iil iioii cxcc«lul S4»iisurij,
iii^i t.iiitum iii iiiDilo co<:iiosc«>ndi.

'.MA. (•'») — Proponitur opinio tenens Deum esse primum ob-
i(3ctum intellectus. — .\li:i csi i){(mio •iuu«' {M»ml Drnm ••s.s»'
priiniiin ohierluin inlcllvclus ; cuius r:iti«)iH'S ruiMhiiiH^iit^ib^s
siiiil ill;i«' ({ii:ic ;idducl:i«' suiit :ul priinmn iKirtem «{uacslioiiis
:»r^Micii«lo :id piunripnle ^w. '.U'i\)\. — I«'l {(ro{)t«^r «':isd«'m {Htiut
b«'iiiii «'ss«> {(rimiMii •iliicclum rolunlatis ; i(ui:i Ii;iIh>I rulioii«'m
vo|«'iidi (iiiiiii;i :ili;i, sii iil ;itl(luxit uuclorilulcm Aii;,'. VIII. />»•
Iriiiit. c;i{i. (i. de maijnis vcl 17, de parvis: Cnr ertfo
aliiiiii diliijimus * nuetn creditnus iuslum, el non dititpmus
i>l (•/ iins insti essr jiossimus, ipsam fm mam, ubi ridemnx
i/uid sil iuslus aninius, ini rero nisi istnm dilif/eremus,
nuilo niodo riini diliijrremus iiuem rredimus essr instunt
iiurin r.r i.^^lii iliiiijimusf * {[).

'M'i. Roiicitur. — Cuntra istam opinionem :ii>MiiIur
sic: ii) 1'riiiniiii o|.ic<^luiii iiulur:«lc :iliciiius (H)lcntiai> liubfl

1 I) Kii D. AiiKttxt vrrlui. Cur rrifn ntiutu ilHti/nnu* tfnrm trrdiu*H» ittstmm,
rt itou diliijiutiin i/ni)iin /unnain, uhi viilrmw i/uid »it imatM» iiiii«mm«. «I H
iifMi iunti r»Mr fnjtnfimunf Aii vrru niiii rt iMtttm HitiijrrrmH* tfnrm ifi/iy«m»'« ^.
isla, nrii itum iunfi itint nuiHiiit minu» rnm diliifimus tfHitin n/ imaii rtmr !•«•

384 LIB, I. DIST. III. QUAEST. III. ART. II.

naturalem ovdinem ;ul illarn potentiam: Deus non liabet natu-
ralem ordinem ad intellectum nostrum * cuius est obiectum *
sub ratione motivi [a), nisi forle sub ratioiie aiicuius gene-
ralis attrlhnti, sicul ponit illa opinio [n. 343 6]; ergo non est
obiectum primum nisi sub ratione illius attributi, vel secun-
dum illam opinionem <iuam prius tenui, quod Deus non in-
telligitur nisi sub ratione entii^, non habebit naturalem ordi-
nein nisi sub lali conceplu universali: sed particulare quod
non intelligitur nisi in ali({uo communi non est primum obie-
cfum intelleclus, sed magis illud commune; ergo, etc.

h) Praeterea, certiun est, quod Deus i]pn habet primita-
teiii adaequationis propter communitatem, ita quod dicatur
de omni obiecto per se inielligihiU a nobis; ergo si aliquam
habet primitatem adaequationis, hoc erit propter virtualitatem,
quia scilicet virtualiter continet omnia in se, per se intelligi-
bilia : sed propter hoc non erit obiectum primum adaequatum
intellectui nostro; quia alia entia movent intellectum nostrum
jpropria virtute, ita quod essentia divina non movet intelle-
ctum nostrum primo ad se et ad omnia alia cognoscibiiia co-
gnoscenda. Sicut autem praedictum est in quaestione de suh-
iecto Theologiae [n. 6i seqq.], essentia divina ideo est primum
obiectum inteliectus divini, quia ipsa soia movet intelleclum
divinum et ad cognoscendum se et omnia alia cognoscibilia ab
ipso intellectu.

376. — Neque substantia est primum obiectum intellectus no-
stri. — Per easdem rationes probatur quod non potest poni
primum obiectum inteiiectus nostri suhstantia in communi pro-
pter attributionem omnium accidentium ad substantiam : quia
accidentia haijent propriam virtutera motivam intellectus; ergo
substantia non movet ad se et ad orania aiia cognoscibilia.

Articulus II.

SENTENTIA SGOTI TENENTIS ENS lESSE PRIMUM OBIEGTUM
INTELLEGTUS NOSTRI.

377. (6) — Praemittenda. — Ad quaestionem igitur re-
spondeo, quod nullum potest poni primum obiectum inteliectus

(a) Ed. Veii addit: sed sub ratioue motivi.

I,I|{. I. DIST. III. yiJAKST. III. ART. II. § I. .i'X>

iinstii iiiitiirMlf j»ri»j)N'i- fffl(ir/jK(i(ionem tal»'in virlu:i|oiii, pro-
]tlor iulioiioiii lyitjwii «oiitin |)riinil;il(Mn oluHifi virtualis in
/Vo n. ;>7r» //, v»'l iii si(hs((tti/ifi lii. ilTii'. — Vel lyitiir niil-
liiiii |»oii<'tiir |»iiiiiiiMi t)l»it'flinii. vcl oporfft jioimm»' priinuiii
n<lni'i|ii;iliiiii proptiM" (•inntniinildltin in ipso. — (JikhI si etxs
poiiiiliir (ir/finrnciiiii criMto ••! iiKioato, siiln^tantiaf' «'t acci-
ili-nli, •■iiiii i»iiiiii:i is[;i vint firt- sr iii(rUi(fihili(i :i nohis. nul-
liiiii viilcliii- pussr puiii priiiiiiiii ol»i('(-tiiiii intcllccliis nostri,
iicc piuplcr vit(i'(tlil(ilrti>, ncc pruplcr r(iymiiniii(n(rm. .S<^(l
poiicii(l(> ilhiiii p(»sitionciii <pi:iiii posui in fiiuina ifnnesdone
hiiius (Iis(i/ir(iniiis (U' ttnirocadoiu; cnlis |n. :vi()j, potest ali-
ipio iihmIu s:«lvari iili<pi(M| e.ss*» priinum ohipctum intcli(»ctiis
tiKslri.

:!Ts. Aiticuli divisio. — Ad (juod infclliiroiiijnm prinio
(lechiro ifiKtiis ><ii iiiiivocatio cntis ct ad (june ost: oX sociiinlo
»x li(»<- ;(<l pr(»posituiii.

i^ 1. — Q/tnlis si( iiiiirucndo rnds r( ad f/nnr est.

.'.7!». — Piobatur ens noii esse univocum dictum in qnid de
ditterentiis ultimis. Qiinnttuii ;iit nuMiM ilico, ipnMl ms non
csl i(tur()ri>ttt (lictiirn iii /fnid dc oninilnis \n*v m intclliLrihili-
Itiis, ipii:i iiuii (lc /lifp'trti(iis nl(i))}is, iicc jtropriis fmssinni-
'■"s ciilis.

J*fittii/iii, vulcjiccl (!<• difjrrrntiis /(lltini.\, (liiplintcr
|iiii|iit :

/ij 1'riiiio sif : Si di//'rrrn(ine inclinhmt rns uniroce lii'
ctiiin itc cis, ol noii siint omniiK» i(l»Mn, fM-tro sunt tlivcrs;i ali-
(piid ii(t'/t/ c/i(in, tali;i sunf proj^ri»' ili//'c/ rntin, cx V. r{ \.
Mrdififi.; cr<jo ilillcrciiti;ic illac ulliin;i»' j)r»»pri»' «MMint ditlcriMi-
tcs; «'r^"-!» ;diis diircr»'ntii.s ditlcrcnt. (JikmI * si • illae alia»» inclu-
tl:tiil rns (jt(i(/di((i(ir>c, ai>Miitur dc eis sicut «1»» [triorihus; et
il;i cril |iriM'»\ssus in inllniium iii dillcnMitiis, v»»I slahitur atl
aliipi;is omnitiit non incliidi^nlcs rtis i/uiddi(nlirf, ipiod ost
))roposiliim.

h) S»'cuiid(» sir ; Suut oiis coiii|M>situiii iii n» coni|)onilur
cx actii ct poli'iili:i in rc, it;t conc«'|)tus coin{>osilus /xw- sc
unus compomlur cx coiiccplii |)olcnti;di ct acluali, sivo ox coii-
''<|ifM iii'(/'r,tiiiut(>ili ct dc(rriinnnn(f. Sicut i^fitur nvsohHio

3'.l() LIB. I. DIST. III. QUAEST. III. ART. II. «^; 1.

eiitiuin coMipo.sitorurn stat ultimo ad sim])liciter simplicia, sci-
licet ad actum ultimum et poteiitiam ultimam, ([uae suiil 2J''iW0
diversa, ita quotl iiiliil uuius iiicluclil aliquid alterius, aliocjuin
hoc noii esset i)rimo uclm, uec illud prlino essel potentia,
quod enim includit ali({uid poteutialitatis non primo est actus,
ita oportet in conceptibus omnem conceptum non siuipjiciter
simplicem, et tamen per se unum, resolvi in conceptum deter-
minabilem et determinanlem, ita quod ista resolutio stet ad
conceptus simpliciter simplices, scilicet ad conceptuFu deterrni-
nabilem taninm, ita quod niliil tleterminans includat, et ad
conceptum determinantem * laiitum =% qui scilicet non includit
aliquem conceptum determinal)ilem. Ille conceptus tantum de-
terminabilis est conceptus cntis et determinans lantum est
conceptus ^dtimae dif/ererJiae ; ergo isti eruiit primo diversi,
ita quod unum nihil includit alterius.

:)8(). — Probatur eus non esse uuivocum dictum in quid de
propriis passionibus. — Sccundu))i, scilicct pi-opositum de pas-
sionibas entis, probo dupliciter:

a) Primo sic: Passio pcr se sccuado modo praedicatur
de subieclo, I. Posterior. ; erjiO subiectum ponitur in defini-
tione passionis sicut additum, ex eodem I. et ex VIl. Me-
taph. ; eiis ii^-itur iii ratione suae passionis cadit ut additum;
liabet enim passiones proprias, iit patet per Philos., IV. Mc-
taph. c. ?>, ubi vult ({uod sicut linea in (luantum linea liabet
proprias passiones, et numerus in quantum nuinerus, ita sunt
aliquae passiones entis in ({uantum ens: sed si ens cadit in
ratione * horum * ut additum, ergo non est per se primo
modo m ratione quiddiiativa * eorum *.

("7) Hoc etiam confirmatur \)cv '^\\i\o^o^^\m\\\, I. Posterioy^um,
cap. de Statu principiorum, ubi vult quod praedicaiiones
per se nofi converiuntvr, ita quod si praedicatum dicatur de
subiecto per se, non e converso dicetur subieclum de praedi-
cato po- se, sed quasi per accidetis ; ergo si ista est per se
secundo modo, ois est unvni, haec, unum est ens, non est per
se secundo modo, sed quasi per accidens, sicut ista propo-
sitio est per accidens, risibile est homo.

b) Secundo sic : ens sufficienter dividitur, tamquam in illa
(luae includunt quiddiiaiive ipsurn, m ens increatum et in
decem genera, et in paries esseniiales decem generum : * sal-

1,11!. I. I)1.ST. III. Ol AliST. III. AIIT. II. ?; \L. X\~

Ifiii iioii vidctiir halM?n; j)liir;i (liviileiitij ijHidililtilive *, (juitl-
({iiiil sil (l<! islis(rO; {^'itiir ^i unum Vf| verum iiiclinint (////t/-
(Ufalive oiis, coriliiH-hiiur sul) aliquo istorurii: soil rerum non
ost .'iliqiKMl decem r/eneruvi ; pittelj nec ox s»' »'sl ens m-
crealui/i, (|uia «'orivfnit entibus cn-alis; iirifur esspt specirs in
aliqiio j?«'ii«'i«', v«'| principiHm t'.s-.st7e//V//<' alicuius ir«'rn'ris : m'i1
Ikh- *'st raNiiiii: i{uia oiiiiiis |)ar's rsscnlialis in i|uo(-uiiii{ue
^'fiiioif! ct oiiinis sj)('ci«'s ciiiuscuiii<{U(! «rciicris induilit lunHa-
tio7iem, ot ita ({UodcuiiKiuc lraiisc('ii(l»Mis «^ssct Af so finilum,
et pcr conseiiucris re|)U^Miar«'t Knli Infinilo, n«v posscl ilici
(l«! ip^o fnrmaliter: (juoil cst ralsum, i{iiia oinnia ti'ansccn-
(lciilia (liciiiitiir fierfecfiones simpliciier rl conveniiint Uco in
surniiio.

c) T«Mtio ar^rui ihjIcsI, cl iii Ikk* cliain confiinialur y)/wwia
ralio ad concliisioiKMn islain: ijuia si Hnum incliidil ens (/></(/-
dilatirc, iioii iiicliidit prnecise ens, ({uia * illiid * tiinc csset j)as-
sio sui i|)sius; erj^o iiicliidit ens et alif/nid aliud. — Sil illud A.
— Aut i^Mlur illiid A iiicliidit cns, ant iion. — Si sic, unum
Iiis iiicIu(l(M'«!t cns, ct cssct jiroccssus iii iiifiniluin, vcl ubicurn-
((uc staliilur, illiid ulliiniirn, ({iiod est dc rationc unius, et non
iiicludit cns, voccliir A. — Unum ratioiK' cnlis inclusi non est
passio. ({iiia id^Mu iioii cst |)assio sui, ct j)«'r cons^Njucns illud
aliud iiicliisiiin (juod cst A est jirimo passio, cl est talc «juod
/lo/i includit cns (piiddilalice. Kl ita «{iiidqiiid cst j)rirno jiassio
ciitis hoc iioii iiicliidif cii*; ipiiilditativc.

i^ 'i. Declurnlur e/is csse primum obieclum
inlcllectus noslri.

M. {^ ) — Qiialiter enti couveniat diiplex primitas (Juaii-

tlllll :id SllCUNDfM AHTICriLI M ["HINCIPAl.KM dico, «|U«kI e.\ islis

({iiatiiiM' ratioiiiliiis sc(juitur, cuiii iiiliil jiossii css^* coinrnunuis
I lilc, ct ens non j)ossit cssc cdnunuiK' univocuin d in

(piid dc oinniliiis jM'r s(» intelliHfilidilnis, •jnia noii Ao tu^/ncn-
liis nltinus | ii. :iTU|, n('c dc pnssimtiOus suis |n. IN" -juUur
(juod iiiliil cst jiriiiiiiin olii(H-luiii inlcllei'tus iKtMtri ; ''-1/4-

),ii/iu'f,if,','i i II ijuid lUSius ;i'l iiiMii'' I"''' N-' ittt.ll

^a\ \\u>l. i|iii(l(|iiii{ «it dr i«ti», ituit vulvlur It.ilKTt- plur.t Utfi«i*uU«
qiiidtiitiitiv, (|iiiii Hint iii intia....

luti. I. '12

;33S LIH. I. DIST. 111. QUAEST. III. ART. II. § 2.

b) El taiiien, lioc uoii ohstaiite, dico, quod ens est pi-l-
muni obicctuni inielleclas nostri: (juia in ipso concurrit du-
plex primitas, scilicel. communitatis et virlualitatis. — Narn
omue per se intelligibile aut includit essontialiter rationein
entis, vel continetur rirtuafiter vel essentialiier iii includente
ess(Mitialiter lationem eutis. Oiniiia enini ^-enera et species et
individua, et oinnes partes essentiales generum, et ens Increa-
tuiu, iiicludunt ens quidditative : omnes ditfereiitiae ultimae
includuntur iii ali^iuibus istorum esstmiialiier vel quiddiiative:
omnes passiones entis iiicludunlur in ente et in suis inferiori-
bus rirtuaiiier ; iiiitur illa (juibus ens non est univocum in
qvid. includuiitur in illis quibus ens est sic univocum. — Et
ita patet quod cns liabet pr(^'m/ta^em communilaiis ad prima
intelligU)ilia, lioc est ad conceptus quidtlitalivos generum, spe-
cieruin, * et praecipue * individuorum, el partium essentialium
omniuin istorum, et entis Increati; et babet jjrimiiaiem vir-
iualilaiis ad intelligibilia inclu.^^a in primis intelHgiiniibus, hoc
est ad conceptus * qualitativos * dijfo-eniiarum ultimarum
et passionwn p)-opria)'um.

382. — Explicatur speciatim qualiter enti conveniat primi-
tas communitatis. — Quod autem supposiii, communiiatem
entis in quid ad omiies conceptus quiddiiaiivos praedictos,
hoc probatur de omnibus iilis duabus rationibus positis in
prima quaestione huiu^ distinctLonis [n. ?A(S] ad probaiidum
communitateni eniis ad ens creaium et Ens Increaium, quod
ut * planius * pateat, pertracto eas aliijualiter:
( •' ) a) Primain [n. 346 ij] sic: De quocuinque eniin praedicto-
ruiu conceptuum quidditativorum coiilingit intellectum certuni
esse ijjsuin esse ens, dubitando de ditferentiis contrahentibus
ens ad talem conceptura, utrum sit tale ens, vel non : et ita
conceptus entis ut convenit illi conceptui est alius ab illis con-
ceptibus inlerioribus de quibus intellectus est dubius, et *iam(?)
alius qiiamvis * inclusus in utroque inferiori conceptu; nam
ditferentiae illae contrahentes pra^^supj^onunt eumdera conce-
ptum entis comrnunem quera contrahunt.

bj Secundam rationem [n. 346 <?] pertracto sic: Sicut est
argutuin, quod Deus non est a nobis cognoscibilis naturaliter
nisi ens sit univocum creato et Increato, ita potest argui de
subsianiia et accidente; cuin enim substantia iioii immutet

MH. I. DIST. III. yl'AK8T. III. AHT. II. i:;^ J. .{.'JV)

iinmiuliiili', intfllecUiin iiostriiin ad :ili(|i]ain iiil«'ll(>clionorn sui,
sed tiiiitMrn acridena sensibifi', soijiiilnr <|n<Nl Mnlluin concfl-
plnin i|Mi(Mit;)livinn li:ilH;n> p()t«'riniiis do f*u, fiisi sit alii{uis
tulis i|Mi possit ylislriihi a conccptii arcidenlis: sfd nulluH
talis <{Mi<l(lit:itiviis al)Str:iliil)ilis ost a coiK('{)tii :iccidentis, nisi
(•oiic('{)tiis enlis; crj.ro, clc.

c) IIoc aulcni <{Mod sMpjiositiiin est in nitionc ist;i dc suO-
.slantio, ({no<l non inunnliil iiit('ll<'ctiiin nostruin immediate
:i<l :iclMin nw-n s<>, prohulnr sic : <{ui:i <(Mi<li{ui<l ()i':i('S(>ntia .siia
iiinniit:il intcllcctnin, :il)S(>nti:i illiiis (totcsl iiatiir:diter cf><rnoHci
ali intclhclM, <{uaiido iioii iniinMt:itiir. siciit a(i():ir('t //. I)r
AiiiiiKi, ({Mod visus ost tenehrae ()('rc('()tiviis, ({ii:indo S4'ilicet
Imx iion cst ()r:«(>scns, ct idco iiinc visus iion iiniiiut:iliir; ic-itur
si iiit<>llc(*tiis natiir:ililcr irniniit:itur :i siil)staiiti:i iniincdiat«> ad
;i«tMin (irc:! ips:iin, sc (iicr-ctMr ({no«l <{u:in<lo suhstaiitia iioii csset
|)r:ics<>iis (toss-t ii:ituralit«'r co^Miosci noii cs.s«' (iracscns; el ita
luiiiiraliter (losst^t c(»|inosci in li(>sii;i Altaris consecrata non
cssc siil>st:inti:ini ():iiiis: ({uod cst nniiiitcstc lalsuin. Nnllus iy^itur
conc«>(>tns ({Middil:iti\'us iKihctiir iiatMralilcr (1(? sul)staiiff:i iinnie-
di:it(> cansatus a siibstantia, sc<l t:iiilMin caiisitus vcl abstractus
()rinio * :il) * accidcntc, ct illiid iion cst nisi conc»>()tus f»i//.v(l),
(") d) l*cr idciii coiiclnditur ctiarii ()ro(iositiiin de parlibm
rssenlialil)us i()siMS siibstantiac; si «nini inat«>ri:i noii iintnu-
tiit iiitcll(>ctiiin :id iictnin circ:i i(isain, iicc forina substanti:ilis,
«jiKicio, <{uis concc(>tiis siin(ilc.\ in iiit«'ll«>ctu li:il)«'tur k\*' inale-
i'i;i vcl lorniii? Si «licas ({uod :di«(uis coiic«'(»tns ;vAr//r</.s, puta
(>:iitis, vcl coiicc()tMs per acridens, ()Uta iilicniiis (iro()ri«>talis
nial«'ri:»«' v«'l f«)rni:i«', ((inicro, «{uis csl conc«'(>lus qitiilditalirus
r\\\ isl«> per arcidrns vcl rr/atirus attribiiiliir? Kl si nullus
ijifiddifatirus Ii:iIm>Imi'. iiiliil «>ril «'iii :ittribuctur iste coiic«>ptus
/)('/' arcidrvs : iiuIIms :iiit«'in i(Mi<ldit:ilivus (M>test li:ilN>ri nisi
iin[ii«'ssus v«'l :il)slr:ictus ab illo <[u*n1 niovct intcllirluin, put;i
al» iirridrnfr, «>t illc «'ril concc[>tus c/<//.s ; cl ita nihil « «•

rclur (lc (lartibiis (>.ssciitialibus sul>sl:inli:i«> nisi ens sil ciiiiiiuun**
uninicuni (>is ct accid(>iitibus.

:!s:?. (12) — Nnn tamen con«;liklitur romuiunitas outis in quid
ad nltimas differeutias et passiones oius. Isi;ic i-ati«>ncs nou

^l) Nuiii 10 \Vini>liii;ji liiilirtiir ioii-:» .ii/'/i' i

340 LIB. I. DIST. III. QUAEST. III. ART. II. § 2.

concliKluiU ^mivocationem eritis in quid atl differentias ulti-
mas et passiones.

De prima [n. 382 a] ostenditur: * quia licet inlellectus sit
certus de aliquo tali ({uod sit ens, dubitando utruin sit hoc
vel illud, tamen non est certus quod sit ens quidditative vel
({uasi praedicatione per accidens. — Vel aliter et melius*: —
Quilibet talis conceptus est simpliciter simplex; et ideo non
potest secundum aliquid concipi, et secundum aliquid ignorari,
sicut patet per Philos., IX. Mefaphysicae, in flne, de concepii-
bus simpliciter simplicibus, quod non est circa eos deceptio,
sicut est circa quidditatem complexorum: quod non est in-
telligendum quasi intellectus simplex formaliter decipiatur
circa intellectionem quidditatis, quia in intellectione simplici
non est verum vel falsum ; sed circa quidditatem compositam
potest iutellectus simplex virtualiter i[Qcv^\\ si enim ista ratio
est in se falsa, tunc includeret virtualiter propositionem fal-
sam; quod autem est simpliciter siniplex non includit virtua-
liter nec formaliter propositionem falsam, et ideo circa ipsum
non esit ^eceptio ; vel enim totaliter attingitur, vel non attin-
gitur, et tunc totalitei ignoratur. — De nullo igitur simpli-
citer simplici conceptu potest esse certiludo secundum aliquid
eius, et dubitatio secundum aliud.

Per lioc etiani patet ad secundam rationem supra posilam;
quia tale simpliciter simplex ignotum est omnino, nisi secun-
dum se totum concipiatur.

Tertio etiam modo potest responderi ad primam ratio-
nem [ib. a], quod ille conceptus de quo est certitudo est alius
ab illis de quibus est dubius; et si ille conceptus certus
salvatur in altero illorum dubiorum, vere est univocus ut
cum alterutro illorum concipitur, sed non oportet quod insit
utrique illoi'um m qiud, * sed sic, vel est univocus eis, sed ut
determinabilis * {a) ad determinantes, vel ut denominabilis ad
denominantes.

384. — Corollaria. — a) Unde breviter : ens est univocum
omnibus ; sed conceptibus non simpliciter simplicibus est uni-
vocum in quid dictum de eis ; sed simpliciter simplicibus
est univocus ut deterrninabilis vel ut denominabilis, non au-

(«) Wad. sed vel sic, vel est univocus eis ut determinabilis..

LII'.. I. DIST. III. QUAKST. III, ART. II. j^ 2. 'Ml

tfini nt (Uchim nst d*» cis in 'inid, ([iii;i Iidc iti<'liiilil coiiti-a-
dictionniii.

b) Ex his apparol (IUoiikmIo iii ente voxwwwdi diiplex pri-
rnilas, scilicct j)rirnitas communitolis in nnid ml oinno.s con-
ceptus non simpliciter simpliccs, oi priniilas ririHafitatis iii
80 v»'l in suis inrerioribus ad oninos coiHN-phi^ in so .Kimpti-
titer sitnplicrs; «'f (jiiod isla «IujjIo.x j)riiiiilas concurrens sul-
flcial ntl lioc rjiiod ij)siiiii sil jtriniuiii ofiicrtnm intrftectus,
licot iKMjtrani liaJKMt prae.cise ;mI onui/n jior s«» iiitolli;:il)ilia.

H<x- ilox^laro jior e.remplnm: quia si visus ossf«t jmt s»;
coj,Mio.scitivus oiniiis coloris, ♦*l oinniuni j^assjonuiii ««t diirfron-
tianmi coloris iii <-oiiiniuni, ct omniuni sjiociorum ot imliviiluo-
ruin, ot taiiK'11 roftn- non incliidcrotur (piidditntine in dillV'roii-
tiis cl j)assioiiil)Us coloris, adlmc visus halwrot id«'m ol)i»»ctum
j)riniuin <ju(.m1 modo liajjot; ijuia disciirrondo j)oi- omnia, iiihil
aliud ossot sihi * obicctuin * adacijualum; i;:ilnr liiiic iion * in-
cliidonliir* jirimuni ohiccdim iii onmibus j)oi- s«' ohioctis ijuid-
dit;itivi', sod ijuodjihcl jior s«' ohioctuiii vol includorol ij)suiii
ossonlialit«'r, vi»! iiicludfrcliir iii aliijuo e.<:s«»nlialiti'r vd vii-
tu;dit»'r iiicludontc ij)suiii ; ct ii;i in * j)rimo * concurrot du[)lt'x
I^rimitas, scilicct communitatis ox j)arto sui, ot jirimita«* vir-
tntis iii s«' vol in suis inroriorihiis; * ot ista iluj)l<'.\ jtiiiiiil;is
yrimi ofiierti talis j)0li'nti;ti' suJllcift * (^/).

:{S.'). (<;<) — Obiectiones. — (jmtra ist;im nnivocationem
enti.K ;ir}.ruitiir mullij^licitcr:

(I) Piimo [)(•!• IMiiloso|iliuni, ///. .Metapti., ijiii;!, s«H.Mindum
ij)siini ibi, ens non ost (fenus, ijiiia tuiic. .stviindum ij)sum ibi-
di'iii, (ti/ferentia iioii «'ssct * j)or si'*oiis:si aiil«Mii «'ss»'l rom-
niunr dirtum i)i t/uiit dc |iluribus sj)»»ci»» ili(b'r<>iitihus, vid»M*<»-
liir t'>;s»> firnus,

fi) Mcin cti;!!!! iii /l . Mciapfi. \\\ prinripio, iibi viill »juo«l
Cfis diciliii dc entibus sitMil sanum d<» .umis, «»1 i|Uo«l M<*ta-
physic;i »»st una sci<Milia, noii ijuia omni;i illa «lo ijuibus Me-
t:i|)h\sic;i cst «licaiitur \ecanduni unum, Si»»| ad unum, s«mIicoI
iioii iinirore, s»»d (inalo(jiee: »'r;:o suhi<'cium .Nb'lai)hysi»":io noii
osf rniroium. s»!«| analoyuni.

(d) Wiitl (M iMt» (iii|il>-% priiiiitiiH »tilVt(-i«'t nd rutituifii) prtmi obi«H-li
tiiliH |)<i|(<iitia)'.

342 LIB. I. DIST, III. QUAEST. III. ART. II. § 2.

c) Idein VII. Meiaph. dicit quod accideniia * non sunt
entia nisi quia entis *, sicut Logici dicunt non ens esse ens^
et non scibile esse scibile, et sicut vas dicilur salubi-e: in
oiunibus istis exemplis non esl univocatio eius quod dicitur
de pluribus.

d) Item, Porphyrius: Si quis omnia eniia vocet, aequi-
voce, inquit, nuncupabit.

e) Item, /. Physic. principium est contra Parmenidem et
Melissum, quod ens multipliciier dicitur; et arguit: si omnia
sint unum em; ergo omnia sunt vel hoc uiium ens, vel illud:
quod non sequeretur si ens esset univocum, sicut non sequitur:
oinnis homo est unus homo; ergo ille unus homo, vel iile
unus homo.

f) Item per raiionem: si ens esset univocum ad decem
genera, ergo descenderet in ista per aUquas differentias. Sint
igitur duae tales differentiae A et B: aut igitur istae includunt
ens quidditative, et tunc in conceptu cuiuslibet generis gene-
ralissimi includitur negatio: aut ista non sunt entia, et tunc
non ens erit de conceptu entis.

386. (i^) — Solvuntur. — a) Ad primum arguraentum
///. Metaphysicae, quamvis non oportet dicere qiiod argumenta
illa concludant, quia Philosophus intendit ibi arguere ad op-
positas partes quaestionum, quas disputat, sicut ipsemet prae-
mittit in Prooemio: duo autem opposita non possunt concludi
nisi alterutn argumentum sit sophisticum; unde Commentator
eius, * com. 3 in princ. *, dicit in primo argumento ad pri-
7nam quaestionem ibi disputatam, esse fallaciam consequen-
tis: si contraria pertinent ad eamdem scientiam, ergo non con-
traria non pertinent ad eamdem scientiam; quamvis etiam
istud argumentiim specialiter non oportet tenere quod conclu-
dat, infert enim ibidem : quare si unum esi genus aut ens,
nulla di/fereniia, neque u?ium, neque ens erii: quaero, aut
intendit inferre quod non per se primo rnodo erit differentia
ens vel unum, et sic conclusio non est inconveniens de uno:
aut intendit inferre negativam absolute, et tunc non valet
consequentia ; non enim si rationale est differentia respe-
ctu animalis, sequitur quod rationale non est anima/, sed
quod non est per se primo modo animal; tamen tenendo quod
argumentum valeat, concludit oppositum magis quam propo-

MI5. I. DIST. III. (jnAKsT. III. ART. II. ?5 .i. 343

sitiim; iftii(»v«'t ciiini :il) rnlr iiilioinMii tjfnfri.s, iioii projjter
fK'f/uh70(fi(iont'}ii, iiiio si ossft (teijnirociini a<l «lefpiii j^ciHTd,
os8<'t decetn {/etierd, (|uia idoiii coiiccplus, ((uoc-iiiiii|u<' iioiiiine
si^Miinc(.'tur, lialitl cariKlciii latioiiciii (feneris: s»'»l rcmovct r:i-
tioiiciii fjeneris al> e/ite propter nirniuin eomtnunilntein, (|uia
vidclicct jiiaodicatur /ter ae primo nnnto dc (liff^^rentia nli-
f/U(t ; ct |)cr lioc '' possit * coiicliidi i|U()d ens iioii sit f/enus.
(>5) .\d vidciidiiiii autcdi )|uaiido Ikk: sit vcnirti. cuiii taiiien
pracdictiiiii sil iii. ;>?!>] (piod ens uou pracdiialur jter .se primo
niodo (lc di//'ere/ilii.\ nltimis, distiiiiruo (l' di/ferentiis: (jucxi
aliipia potcst suriii a partc essentidli /^/////h^ (piae cst rf»s * uiia *
cl iiatura alia al» illo a ipio suriiilur coriccpins (jeneris, sicul
si |)oiiatur toriiiariiiii pliiralitas, ct (/cmis dicaliir suriii a parl»»
cssciitiali piiori, ct di/ferrnlid s/teci/ieu a roriiia ultiiiia, tuiic
siciit ens dicitur /// t/nid dc illa partc cssciiti;ili a tpia »»iiiiii-
tiir diircrcrilia lalis sj)cciflca, ila dicitur in qidd dc lali dillc-
rciilia iii ahstracto, ila (piod sicut liacc (^st /// i/uid, (inima in-
/rl/ecfirn est ens, acci()iciido cuiiidcin coiucjiluiii entis, secuii-
diifii (piciii dicjtiir dc /lomine vc| tU' dihedine, ila liacc est //*
i/ii.id, rdtiondlitiis est ens, si rationdlitds sit lalis ditrerciiiia.
.Scd iiiill:i hilis dillcrciilia csl id/inni, ipu.i in l:ili conliiientur
|)liirc8 rcalit;itcs :ilii{Uo iiknIo distiii(-l:ic l:tli distiiicliou«>, vel
non identiUite, «(iialciu dixi iii «(. *' I. (ir.icc. dist. '.i"(J)*
cssc iiiter es.sen/idin cl pro/irie/d/em /tersondtem, ve| luaiorcni,
sicul alias c.\()l;iii;il»ilur; cl tiiiic l:ilis n;ilur;i (lotest conci(»i s»»-
ciiiidiiiii :ilii(iii(l, lioc est secuiiduiii ;ilii(u:<ni rc;ilil:ilein el jht*
rcclioiicrn, ct sccuiidum ;ilii(ii;iiii i^iior;iri : et ideo lalis naliirae
coiiccjitiis iioii t'sl siiii/iliritcr sim/de.c. Si^^i iiltiriia realil;is, seu
()circ(lio * rc;ilis l;ilis(/()* iialui;ie, ;i ((U:i * ullima realHale ♦
suiiiiliir iillimd di/fecen/iit, csl oinnino sim/iltiiler sinipiex.
Isl;i rc;ilil;is noii iiicludit cns t/niddi/dtiee, .sttl IkiIm-I coiic»»-
(iliiiii siiiijilicitcr simjdicciii. rnde si talis realitas sil A, liaec
iioii csi /// i/i(id, A est ens, sed esl t/unsi per accidens ; *H Uoc
sjvc A dic;il ilhim rc;ilil;itcm. sfn dincreiiiiam in alisiracio
sumjd.iiii a l;ili rc;ilil;«lc.

* Dico iuiliii* sic*: di.xi (iriiis ((iunI ntill;i diircreiilia siinftii'
ritcr idli'nii iiicltidit ens i/itiddttdtire, ijlliu OJ*t sinifdiriter

(\) II, H-*."» Hlilll Ct l«M'C ihi «'it.

1«) \Vn<l rfiilitiiti.t

344 LIH. I. DIST. III. QUAEST. III. ART. II. § 2.

simple.v ; * sed alia * diffei-eiitia s?/,inpta a parle essentiali,
quae pars est ima iii re, alia a natura a qua sumitur genus,
illa dilfereiilia iion est simpUcite)- simplea-, et includit ens in
quid. — Et ex iioc quotl talis ditferentia est em in quid, se-
quitur quod en.s noii est geniis, propier ^umiam comniunita-
tem. entis; nullum enim genus dicitur de aii((ua diffei-entia in-
feriori in quid: nec de illa quae sumitur a forma, nec de
illa (]uae suinitur ab ultima realitate formae, sicut patebit
disl. 8, quod semper illud a quo sumitur conceptus generis
secunduai se est polentiaie ad illam realilatem a qua sumitur
concepfus differentiae, sive ad illam formam, si differentia
sumalur a forma.

('6) Ef si arguas coiilra islud, quod si raiionale includit. ens
quidditative, et quaelibet differentia consimilis, quae scilicet
sumitur a })arte essentiali, non ab ultima realitate eius, erf»o
addendo talem differentiam generi, erit nugatio, eo quod e^is
bis dicetur; dico, (]uod quando duo inferiora ad tertium sic
se liabent ({uod unuin denomma^ alterum, illud commune par-
ticulariter denomin.it seipsum sine nugatione; sicut albedo,
quae est iiiierior ad ens, denominat animal, quod est inferius
etiam ad ens, sine nugatione: et ideo sieut est denominativa
ista, aniinol est album, ita ens, qu(3d est superius ad album,
potest denominare animal, sive ens particulariter sumptum
pro animali, puta si illud ens denominativum esset eniale, baec
esset vera, afiquud ens est entaJe; sicut enim ibi concedo de-
nominationem accidentalem sine nu^iatione, nec tameii idem
omnino denominat seipsum eodem modo conceptum, ita bic,
aniinai rationale, est sine nugatione; iiani in animali inclu-
ditur ens quidditativc, et in rationali denominatii:e ; et sicut
raiionalitas est ens quidditative, ita raiionale denominatur
ab ente; igitur bic esset nugatio, an/ma/ * est^- rationalitas;
non autem bic, animal rationale, sicut esset hic, animal al-
bedo : iioii autem est nugatio liic, animal album.

b) Ad aliud quod dicitur de IV. Metaph. dico, quod
Philos. .Y. Meiapli. coir-edit ordinem essentialem inter species
eiusdem generis, ([uia ibi vult (juod in ({uolibel genere est
unuin ])rimuiii (]uod est mensura aliorum: mensurata autem
habeiit essenlialem ordinem ad mensurani; et tamen, non ob-
slante * tali * attril)utione, ([uilibet concederet unum esse con-

I.ll!. I. niST. IIl. yUAKST. III. ART. II. .^ 2. 'M't

cc/)l'tni (/1'nrris: iilicis ^'••mis noii |i!;uHliciir«;lur in qnid ilo
j)liifil»iis (liircifiitihiis sprci»?; si «Miiiii •^«'niis non lialicn^t coii-
<<'|)luiii :iliiiiii :i (Oiio-ptibus spcriiTiim, milliis coiicoptus dice-
rrtiii- il<' |>liiril»us ia t/niil, simI l;intiim (jiiilib«'t «fo soi|).so, et
tiiiK" niliil pr:n'<li(;ii('liir iit f/fnus d»» specie, sfd ut ideni dc
fixlcin.

(I") (ionsimililcr IMiilosoplius dicit iii 17/. I'ln/sic., «piod iii
(jctir)-!' latent acqtiirocatinnes, jiroptcr ipujs iion polcst flpri
comp;n;itio .S(^cimdiiiii ^rcniis; non oiiini csi a«'ipiiv(H-;ilio (pi:iii-
tiim :id Loc-iciim, ipii |)f>mt div(»rsos conccptiis, s«'(l ipiantuiii
»(l rculciii |>liil()<i)plMim ost :i«'(piiv(X';itio, (pii:i iion cst ihi uiii-
t;is 11/rturac. — It;i i;:itiir (>mn«»s auctoritatcs (|uac sunt in Mo-
tapliysic;i ct IMiysica, ipiac osscnt dc liac matcri;i, posscnt ox-
poni propti-r ilirrr^ilnlcni rcnlcm illorum iii (piilms cst attri-
Idilio, i-iim ipui l:imcii stat uniUis cnncc))tu$, :il>str:iliil)ilis ab
cis, sKiil p;itiiit in ('./v/x/^/o. (ioiicedo * tiinc * (|U(J<1 totiiiii illiid
(pi(Hl ncridctis. csl :iilril>nti(>noiii csscntialcm \k\W\ :ib su/>stan-
liuiti; ct t;iiiicii :il) Ikm- ot ab illo |)otost concc|)tiis unus coiii-
miiiiis :d)stralii.

(% .\(l ///// qmic ilicmiliir dc \ 11. .Mctuph. ilutt, ipKHl lit-
lcr:i iiltimi p:ir;i^^r;iplii dc ill;i iii;it(M'i:i solvit oiiincs ;iiictorit;itos
IMiilosoplii pr:iclial>it:is. ipiac iiiti|)it: Pnlnin nulcm illitd, tilc,
ibi ciiiiii dii it IMiilosopliiis t/nod /itiitin et siinpliciter defi-
nilin i'l quod qnid cfiil cs.vc snhslntilinttiiii cst, et non so-
Inni, srd nliitrtiin sini/iliciler cst, nun tamen jirimn. Kt prf>-
l>;iliir lioi' ilii, ipii:i r^itio siM-|ii||c:ins idcm nomini cst dclliiitio,
si illiid cuiiis cst ralio cst per se unnm. i'num vero dicitur
siciil cl cns; cf inlclliirc per .\e f/rv; * |H?r se * ena autem, hor
i/nidfiti linr nlii/nid, niiud qudtilitalcnt, aiimi qualilatem si-
fjnificnt ; ipiod vcriiiii csl i\r ctite jicrse; (pii:i ens per s«f iii
\. lili. divixil m dcccni (jcnem ; ic-itnr (piodlilH*t illorurn «'sl
1'iiinii i>i'r \c ; ct il;i ralio islorum cst dcllmlio, ««l Ikk' coiiclu-
«lil il)i : qntijirii/dcr crit lnnninis ailn ratio ei definitio;
:ilio vcii) modi) nllti ct .s/(^.\y/i/i//V/>', ipiia substantiao pr*r .*iif el
jiciitio, ;dl)i siinpliriter ct /)/'/• se, s»««l non primo, u\W\ Im>-
miiiis sccntidniti i/itid ol /ler nccidens. liidc «»1 in ill«i capl-
Milo tr:ici:ii pi iiu'ipalitci' dc t;ili ri\U* /u*r uccideus. cuiii.HMMNli
est homo tilhns, ipi(Nl «>ius iioii sil dcllnitio. /.'/«:> i^iliir

vcl i/nid vcl dcfinitionctii liab«M'o, (piodcuiinpic istoniin simpli-

o4() LIB. I. DIST. III. QUAEST. III. ART. III.

cit<'r dicilur sicut do suhslaniui . do accidenle, sed nwn, aeque
primo ; et uon obstante ordine, polost bene esse univocalio.

d) Ad Porphyrium, ipse allegat Aristoteleni dicendo, aefjui-
voce, in{{uit, scilicet Aristoteles, de quo ibi loquitur; iion in-
venilur autem ubi hocdixerit in Loi>ica ; in Metaphysica autein
dicit hoc, sicut iain allegaluni est et expositum. Si quis autem
vellet pertractare auctoritatem Porphyrii, ([iiomodo ratio eius
ex aucloritale Aristotelis valet nd propositum suum, posset
exponi; sed nolo immorari.

e) Ad illud quod arguitur de /. Physic. dico, (|uod ad
opinioiiein illam Parmenidis et Melissi destruendam principium
est accipere, quod en.s- dicitur rnultiplicHer : iion aequi-
voce, sed rnultipliciter, hoc est de midtis, ad inquirendum
de quo illorum intelligant: sicut si diceretur omnia esse unum
animal, contra eos esset dislinguere animnl, et (piaerere de
quo animali intelligunt, aut omnia esse unuin iKnninem, aut
unum equnm.

Itein: (juod arguinenlum Philosoplii non valet contra eos
si ens esset univocum. — Respondeo, quod consequenda ista
descendendo sub praedicato stante C'o;i/«se tantuin *tamen*(a)
tenet formaliter, sed est fallacia figurae dictionis et fallacia
consequentis ; toinen si ipsi intellexerunt, sicut Pliilosophus iin-
ponit eis, (|uod omvia sunt unum, non lo^iuendo de uno con-
fuse, sed de aliquo uno determinato, bene se^iuitur ad ante-
cedens sic intellectum, ({uod omnia sunt lioc unum vel itlud
ununi.

Artigulus III.

EXAMINATUR AN VERUM SEU ENS SUB PRAECISA RATIONE
VERI SIT PRIMUM OBIECTUM INTELLECTUS.

387. C^) — Exponuntur argumeiita affiimantia (1). — His
visis de ente, restat ulterior dubitatio: rtrum posset poni ali-
quid alitid transcendens primum obiectum intellectns nostri,
quod videtur habere ae({ualem communitatem cum e^ite?

(1) Solvimtur ad ii. 389.
(a) Wad. non.

LIH. I. DIST m. QrAEST. III. ART. III. -UT

I'U vi(U'lur ijiiotl sic, »'1 li(»c iiiio iii(mI(j (juoil reruin sil
oluoctuiii (idneqnatinn cl jyrinium iiit«'ll»ttus nosiri hic, ot uoii
ens. — Oiioil Iriplicilcr jM-oltnlur :

aj Priiiio sic: (lisliiictaf! iMdciitin»» iKihrnt ^//.v///j(7(t nf/U'cla
/ormalia, t'\ II. /h; A/iima: •^cd Infrllerfas ol r^tlmtfas simt
(lisliiicta<* j)ot»'iiti;H»; vv\z{) lialjcnl di^^tiiicta (il»i»*cta roniialia :
((U(mI iioii vidctur possi' sustincri, si ens poiiatur primuiii oliio-
ctiim infcllcctus; snl si rerum jioiialur, Iwiic possuiil y.ssijznari
(lisliiicta (;t)iccta lormalia.

ffj Sccuiido sic: ens cst coinmunc d«' sc ad sensibile d
infelfifiibile: (j|jic<tuiii aulciii j)r(»prium alicuius jiotcnliao «'sl
ol)ic<'tiim cius siilt alitpia /iropria ratioiic; ci^ro ad Ikh' (JIKj»!
f/is sit proj)riiiiii ohicclum iiitidlcctiis, ojiortct (JiumI dctcrmi-
iictur cl c(tiitralialur ad «mis inteffif/ibife jtcr ali^jiiid jM'r (juod
cxcludatur ciis sensibife: scd talc conlraliciis vidclur css«' re-
7'inn, (jikmI dicit dc s«' ratioiiciii manifeslafiri vc| infefiif/ibiiis.

(J llciii tcrlio sic: ol iccliim iion cst jirojdium alicuiiis jm>
tciilia(; nisi scciindum (jikmI csI jirojuium iiKjtivum illiiis jmi-
tciiliac: 11(111 movct aulcm :ili(jiiid jM>t<>iitiani iiisi siHHindiim
(|ii(mI IkiImI ali(jiiam liabifaflinem ad cam: ens * i«,riliir * s»»-
ciindiim (jiiod :dtsolutiiiii, cl iioii IkiImmis ali(jiiam li:iltitiidiii<'in
ad iiifcllcctiim. iioii «'st * iiid.Kimum a\* ct immcdKitum olii«»-
ctiim: illinl :iiilciii sccuiidiim (jikmI eiis Ibrmalilcr lialN>t li:ilti-
liidiiiciii ad iiitcllccfum csl rerifas, (jiiia s»'cuiidiiiii .\nsc|.,
I)i' Verifafe, rerifas esf rertiltiifa snia menfe jiercrjitibiiis.

:{KH. ('2«M — Aigumenta Doctoris contra piaedictam opinio-
neill. — Stid conlra i.sfam conefusionem d<' r«';77(//#' ar;;iio sic :
ti) j*rimum ()|ii<'ctum, Ikk* esl fttffiei/uufum, v<'l ada<Hjuatiir sc-
ciiiidiim ciniiinanifalem. vcl sccuiiduin riilulem, vcl .sccuiidiim
islaiii fiu/ificem /irimitatem concurrenlem : reruiu aulcm
mill(t isloriiiii iiKMloriim aihic^jiiatur iiitc|Ic4-iiii: «vi.s iiiit<>m il >•■•
(pialiir, iil jialuil; crv'", <'l<'.

I*rofiiitio /irimae /utrlis minnris: Veruni noii diciliir
/'// tjKitl t\r omiiilius jicr si> inlclli^iliililiti*^. ijuia iion (liciliir
/// t/uitl dc /'///»', ncc dc :ili(iU(t jM'r «» intoriori iid ons.

Secunfla /ntrs minoris jtroJKitur cum tertia : (|iiin inlt»-
ri(ii:i :id rerum, liccl iii<'ludant ij)siim fSfUMitialilt»!*, iioii lunitMi

(a) Wait priiiiiiin.

348 LIB. I. DIST. IH. QUAEST. III. ART. III.

inclu(iunt omnia alia intelUgibilia virtualiter vel essentialiter,
quia hoc verum quod est in lapide non includit essentialiter
vel virtualiter lapidem; sed e converso, ens quod est in la-
pide includit veritatem ; et ita do quibuscumque aliis entibus
et eorum veritatibus.

h) Itein, verum est passio eniis et cuiuslibet inferioris ad
ens ; erg-o intelligendo ens et (juodcumque inferius ad ens prae-
cise sub ratione veri, non intelligitur nisi per accidens, et
non secundum rationem quidditativam: sed cognitio cuius-
cum(|ue secundum rationem. quiddiialivam est prima et per-
fectior cognitio de eo, ex VII. Metaph. c, 1 ; ergo nulla co-
gnitio de aliquo praecise sub ratione veri est prima cognitio
obiecti; et ita nec veritas est prima ratio praecise cogno-
scendi obiectum.

cj Confirmntur ratio ex //. Prioruni: cum scientia
mulae ut mula stat ignorantia huius mulae ut haec. Sicut
ergo comparando obiectnm ad habitum, inferius extraneatur a
suo superiori, de ({uo superiori est primo ille habitus, ita
multo magis extraneabitur subiectum suae passioni, compa-
rando sive ad habitura, sive ad potentiam.

d) Item, obiectum habitus naturaliter non praecedit obie-
ctum potentiae: sed primum oi^iectum Metaphysicae, quae est
habitus intellectus, est ens, quod est prius naturaliter vero, et
non verum, qiiod est p^o-ssio entis, est subiectum Metaphysicae;
ergo, etc.

389. (-21) — Solvuntur argumenta proposita n. 387. — Ad
rationes in opposilum, respondeo ducendo illas ad oppositum.

a) Primam [n. 387«] sic: quia sicut voluntas non potest ha-
bere actura circa ignotum, ita non potest habere actura circa
obiectum sub i-atione formali ahqua obiecti quae ratio est peni-
tus ignota; ergo omnis ratio secundum quam aliquid obiicitur
voluntati est cognoscibilis ab intelleciu, et ita non potest esse
prima ratio obiecti inte]l(?ctus illa ({uae distinguitur contra ra-
tionem volibilis, si qua sit taHs.

Item, intellectus ponit ditferentiam inter bonum et verum
et eliam convenientiam; ergo * utrumque *, etc.

Hoc eliam probatur, ({uia de quibuscumque passionibus
entis habetur aeque distincta nolitia: ila de bono sub ratione
boni, sicul dc rero sub ratione veri; quia, secundum Avic.

Liu, I. DisT. III. oi;af:st. III. ART. iii. M**

VI Mcliii)h. c. iiltimo, si (tUqud scieiitia esset de omnihus rau-
sis, illa esstd nohi/issi)/ui f/ime esset ile rausn finnli, ruius
r;»ti(), socumluiii inultos. ost honHas; iion ♦•r^'0 oiiiiiia ohiiriun-
tiir inlollcctiii sul» riitioiio veri.

A(l illinl (juotl iiccii>it in iirjruincnto »1«' dislim tione ol/ie-
rtftrnm rosj)oii<lco, tniod |)olciitia«' dispnrnlae triplicitcr m*
halKMil ail inviccni : aiit sunt o/nnino disparnlne, vcl subordi-
natuc, ct liinc v«'| in rodeni yenere, siciit co«;iiiliv:i supfrior

* vcl * inrfiior, vcl in fdio firnere polontiaruni, sicut coj;niliva

* conlia * suam appctilivam.

(22) primo inodo potcntiao «lisparalac lialicnt oinnino obiecta
dispfirulu ; i\\\\,\ iiiilla c;u"um, r\ «pKj (lisjiaratap, ost jrt se
ojM'rativa circa ohifvtum circa <(uo<l * ost * alia: talfs sunl
sonsus cxtorioros intor sc, iit risu.s, ftnditus, ctc.

SfiCU/ido inodo iM>l«Miliac <lisparata«> haliont ohiccta prima
suhfwflinutu, ita (|iiimI siciit itofcntia sup(M'ior potcst hal»ore
pcr so actum circa (|Uo(iciiin(pi»' circa (jikhI potcst potcntia
inCcrior, ila ohicctum primum potcnliac su|)<M*ioris coiitinot suh
se piimiim ohi<rtiini potcntiac infcrioris; alio(|uin iion os.s«'t
illinl oliicctum a<lacipialiim potcittiac supMMori. riKJc priniiiin
ohicclum visus s(>cuii<luni suani communitatcm contiiictur iit
inri riiis suh piimo ohiccto se/isus co/ninu/tis.

Tcrtio iiiodo potcntiac sic se lial»<Mit (piod sj nppctiliva
.iilaojiiarctur coirnitivac in opcrando circa (|uac(Mim(|Uc ohiccla,
/(//'(/( o.sscl olticctiim primum iiirius((uc, ct siil» endem rntinne
formuli cx partf ol/iccti ; si aiit(Mii a|»|M'titiva h.dwal :ictum
circa alif(iia cojjnoscihilia ct cina ali((ua iioii, liiiic ohii'iMuiii
y|t|>clilivac crit iiilcrius ad ohicctum coLMiitivao.

Ad i)ro|tositum, intctlectus d rtduntus caduiil sub lertii/
ineinhro ; <l si voluiilas ponaliir liah«M-c actum ciiru oiiino
,intclliLriliil(>, * ot suh i(iia(Mim((iic nitionc iiit<'lli;.MhiIiuiii *, jMiiuv
tiii iftcin CS.S4» ohicctum laiii nduntatis ((uatii intellerlus, el
^iih ratioiic eudem tormali : si iioii. scd ((uo«l voliinlas tantiiin
hahcat acluni circa iiitclli;;il»ilia <(uao sunt ftnis vol enlia ad
fincni, ci noii circa inere speculuhilin, tuiic |N)nclur obicclum
V()luiil;itis ali)(Uo iiHhUt particnlare r«vs|M»ctu obi«vli inlcJbvliiN;
scd S(Mn|)cr sl.ihit ((ikmI ens cst ol»i<>ctum intclhvlus.

h) Sccuntlain ratioiicni [ii. ii87 //] cliam duco iid oppiisiinuj;
ipiia ohicctum pi-oiM^rtioiKitum iHtttMitiae sii(M'rion c^t cominune

350 LIB. 1. DIST. III. QUAEST. III. ART. III.

ad obiecluin proportionatum potenliae inlbriori, ex praedicta di-
stinctione; et ita ens, secundurn quod abstrahens a sensibili
<'t insem-ibili, est vere propriuiii ohiectuni iiitellectus, quia in-
telleclus, tainquam potentia superior, potest habere actum tam
circa sensibile quam circa insensibile. Unde ista abslractio,
quae videtur esse noii approi^riatio, est sufficienter appro-
priatio re^^pectu potentiae suj^erioris.

Per hoc respondeo ad raiioitem: ((uod commumtas eniis
a(,l sensibile et insensibile est ratio appropriandi ipsum po-
tentiae operativae circa ulrum({ue ol)iectum per se * intelli-
{^•ibile *.

(■^■^) c) Teriioyn [n. 387 c] deduco ad oppositum: quia ralionem
obiecli dico esse illam formam secundum quam obiectum est
motivmn ])oientiae * circa quodcumque obiectum per se intel-
li<^ibile *, sicut ratio activi vel agendi dicitur esse illa forma
secundwn quam agens agit: talis aiitem ratio obiecti non po-
test esse respecius ad potenliam. Et isto modo loquilur Phi-
losophus //. De Anima, ubi assignans primum obiectum visus
dicit quod illud cuius est visus ut obiecti est visihile, non per
se primo modo, sed secundo modo, ita quod ipsum poiiitur
in ratione visibilis. Si autem formalis ratio obiecti poteiitiae
es^Qirespectus ad talem potentiam, tunc obiectum primum visus
esset visibile per se primo modo, quia tunc ipsa visibilitas
esset ratio formalis obiecti; et tunc facile esset assignare prima
obiecia, ({uia obieclum primum cuiuscumque potentiae esset
correhtivum ad talem poteiUiam, puta visus visibile, auditus
audibile: quomodo Piiilosophus non assignavit prima obiecta
potentiarnm, sed sicut aliqua absoluta, puta, visus colorem,
auditus sonurn, etc.

Unde si verum dicat formalem respectum obiecti ad intel-
lectum, de qiio alias, se.quitur oppositum propositi; ex hoc enim
sequitur quod ratio illa non sit ratio formalis obiecti, sed
aliqua alia ab ea.

390 — CoroUarium. — Patet igitur ex dictis, quod nihil
potest poni ita convenieiiter primuin obiectum intellectus sicut
ens. — Neque aliquid virtuale primura, neque alifjuod aliud
transcendens ; quia de quolibet alio Iranscendente probatur
per eadem media per quae probatum est de vero.

I

MM. 1. IHST IM. olAKST. III. Al!T. IV. X}1

.Vinicrus IV.

DK OniKCTO MOTIVO INTKLLKCTIS NOSTHI PBo STATf I8T0,

:!!M. c-i) — Prinmm obiectiuu motivum intellectus pro aatu
isto est quidditas rei sensibilis. — Srd icsUii unuin iliiliiiiin: si
('us s<>(iiiiiliiiii riilioiKiii sii:uii (-oiiiiiiutiissiiiKtin sil prhnittn
()h/fr(Kiii iiilcllccliis, tjii;irc iioii potcsl (juoiiciinKju** «•oiilciitiim
siil) ciiic niitiD-nlilcr movcrc iiiicllccluiii, sicut luil nr;jutum
iii iiriiitd rd/ioni' ;hI prininm qmirsliimein iii I'ruk)j;o? Kl
liiiic vidctiir (|u<mI Dciis n;»tiir;ilii('r |)os.s4't ro«:iiosci ;« nol>i«5,
cl siilisi;iiiii;i<' oiiiiics iiiiiii;i tcrijlcs, (juo«l ii('j:;ilun) csl ; imo m»-
^;iluiii cst tl'- n.nnilfiis snhslantiis (?t dc onmihus sulist;intiarum
pinlihus essenlinlilms, (|ui:i (liclum cst «iikmI iion conci]>iuntiir
iii :ilii|ii(» coiicciilu nniiUlitnlivi), nisi in coiicc)itu entis.

liespDnclro : obicctuiii |it-iiiium |><>t<'nli;i<* ;«ssi«;iiatur iliinl
(|uoil :i(l:i<'i[ii;iliit- |tol<'nli;u' iti rnlinni' jntlrntine, noii aut<'m
i|iiim| ;i(l;ici|u.itui' |)olciili;i<' nl iii nlii/no sUiln. (JU('tii;i(lmo<lum
|)i-iiiiutii ohicctiim visiis iion |ioiiilut- illuil (|U(nI ;(ila«'({uatur
visiii c.xislciili iii mcdio illuminalo lumiiic c^indclac prut^cise,
.scd (juod ii;ilum csi ad;ic(|u;ii-i visiii ex se, (luantum osi c.x na-
lur;i sui. Nunc ;iutctii, iit proli^ilum osl prius ,n. M'^], contra
pi'im:im opiiiioiiciii ;id (pi;icsti<)ii<Mii y\r primo ohierto intrile-
ctits, lioc csl ndiiei/nnto, ipiac poiiit (/niililitnteiH rei innterinli»
ess<> ]ii-imiim oliicciiim iiiliil |Nit<'st ;id:ici|u:iri iniclli^t-tui nostru
ex nnlnrd jiolenliae iii i-;iti(inc |)rimi oliiccli nisi connnunisxi-
innni. T;im<'ii /iro stntti istn ci adai^iju^ilur in nitiono molivi
(inidditns rei sensihilis |ii. li|; <'t idco |>ro stalu isto noii lia-
liir;ilitcr iiitcllip't :ili;i ijuac non coiiliiicntur sub illo priiiio
iiioliv<i.

:VJ2. — St;itus Quare intellectus indi^et phantasuiat^ pro
statii isto. Si i|ii;i<'riliii', (|u:ic <'8t ratio istius sintiisf —

Hcsiiondco: Slntns noii vidctiir cssc iwsn stnljilis pt-rmaneniin
le<jihns dirinne snpientiae /irntnln. — Stalulituiii «"sl aiilcni
illis lc^ilius s;i|)i<>iili:ic. <|no<l mlcllivtus iioslcr nuii intcilitr^U
])ro stalii isto nisi illa (jiiorum si^tH-ii^s rcluccnl iii pliuiil;!-
sm:itc, ci lioc siv(> pro]il<'r |NN'ii;ini oripin:iiis jMVonti, sivc
]ii-o|)tci- ii:itiii-;il('m ci)iictii-di:im p<iti'iili:irum :iniiiinc iii (»|k*-

352 LIB. I. DIST. III. QUAEST. III. ART. IV.

rando, secunduiii ({uod vidernus ijuod i)OtenUa superior ope-
ratur circa idern cii-ca quod iiilei'ioi% si utraque haheat ope-
rationern perfectam; et de lacto i(a est in nol)is, quod quod-
cnreique universale intelliijirnus eius singulare actu phantasia-
mur. Isla tamen concordia, quae est de facto \)vo statu isto,
non est ex naiura nostri intellectus unde intellectus esl, nec
etiarn unde in corpore est; tunc eiiiin in corpore glorioso ne-
cessario haheret similem concordiam, quod talsum est. — Utcum-
([ue igitur sit iste status, sive ex inera voluntate Dei, sive ex
mera iustitia punitiva, (sive ex infirmitate (a) ), quam causam
Augustinus innuit XV. De T)'in. c. ult. : quae caum, inquit,
cur ipsam lucern acie fixa videre non possis, nisi uiique
infirmitas? et quid eani libi fecit, nisi uiique iniquiias?;
sive, inquam, haec sit tola causa, sive aliqua alia, saltem non
est primum ohiectum intellectus, unde poteniia est, quiddi-
tas rei uiateriaiis, sed est aliquid commune ad omnia intelli-
gibilia, licet primum obiectum adaequatura sibi in rnovendo,
pro siaiu isio, sit quiddiias rei sensibiiis.

393. ;2.5) — Solvitur obiectio. — Et si dicas, dato quod
ens commune sit ei obieclum adae({uatum pro statu isto, non
tamen movei^ent suhstantiae sepai-atae pro statu isto nisi in
maiori iumine quain sit lumen naturale intellectus agentis;
ista raiio nulla videtur: ium qiiia si tale lumen requiritur, non
est ratio ex parte intellectus nostri itnde ialis iioieniia, quare
modo non possit iiabere tale lumen, * potentia enim, scilicet in-
tellectus*, (est [b)) de se receptimis talis luminis, alioquin ma-
nens idem nunquara posset illud idera recipere: tum quia quando
aiiqua diio agentia concurrunt ad aliquem effectum, quanto
unum illorum plus potest supplerc vicem alterius, tanto minor
perfectio requiritur in alio; quandoque autem nulla, si illud
snpplet totam vicem eius: sed ad immutationera intellectus
possibilis concurrit obiectum et lux ; ergo quanto obiectum
est perfectius, et raagis potest supplere vicera lurainis, tanto
sufficit minus luraen, saltem non requiritur maius: sed primum
intelligibile est maxime lux; ergo maxirne potest supplere vi-
cem lurainis ohiecti intelligibilis; ergo quanlum est ex parte

(a) Deest iii Ed. Ven,

[b) Deest in £d. Veu.

LIB. l. DI3T. ni ur)AEsT. III AKT. V. iUV:}

iJhi, .si contiiiratiir •^iil) prim») obir»cto a(iaei|ii;i(o iiit^lUftiii tio-
stro pro .st;itu isto, noii dHt (l»*('»»rtus <»x jiartr» luininis. i|uin

jiossit tiiovfrr iiit("IU'ctuni nostiHiiii.

.\RTICILrS V.
SOI.VIJNTI R AH<VUMh:NTA l'IU.N<;irAl.lA.

:U)4. (•■i'i) — Solvitui' I. arg. princ. — Ad ariiuincnla prin-
(ipaiia istius qitaesfiDfiis, ilico ad ftrimuin n, :?09 a , .|uoU
iioii scinpcr pci lirlissiiniiin cst rnxsa ivsp«>ctu imjMM'l»'cioruni.
foinparaiiilo imiMjrlecta ad (juodcuiiKpic lcrtiuin, sjcnt /tcrfe-
cluin (ilhnin iKJii ost causji risibilitdtis (»innil)us visiliililius;
aiit si osl cansa, non tamcn prnecisd ct adncquntn ; o\ *i\ inn-
xime mntirnni, non tamcn jtraecisunt ct iKtarijnatuni. Priinuiu
aiitcm ()l)i(,'cium int^HIccliis, dc (|uo lo((uiinur iti ist;i qnaoifione,
(lcl)ot ««sse priinum ct tnlneqnnlnnt potciitiac.

.V.)'i. — Solvitui' II. arp. princ. — .\d aerunilnm ratioinMii
[ii. :i<){) ^l dico, (juod si rcctc arjruilur, dcl)cl inrcrri «|uod niil-
liiiii ciis participalum i)olcst co^^nosci nisi sit e/is ab enle im-
pnrliripntn ; ct iioii dclicl intcrri (jiiod iion potcst (-(ii;nosi'i
iiisi pcr rntionem mtis iinftnrtirijinti rot/niti : tunc cnim sunl
(|ualuor tcrmini; iiui:i poiiitur iii coiiclusioiu' esse rognilum
prr i'ns itnjinrtirifuitn/n, *\m tcrmiiius non fuit in pruposi-
tio/ie serimdn. Kt ralio rrniis istius dcrcctus ;issitrn;ili in lorina
(licta cst prius [ii. :i()l in rcs|M)ndciido ;id primui/i ari/umen-
Iti/n sernmtar i/unestio/iis liitius r//.s/. ; (|uia * non t»|M)rtct (|u«.mI *
si ro<j/io.\ribititn^ sc(|u;«tur proportion;ililcr cntit^itcin, * fioii
scijuitiir cam iii roij/iosri *, iiisi coinparaiHlo atl illuin inlclle-
fliiiii (jiii co^noscit (|uodlilM't sccundum i/radum suae eoffuasri-
bililnlis. Ita dico liic, (|iiod si cntil:ts p:irticipata i'oncludat d»
iicceKsit:ilc cntit:ilcm imp:irtici|)at;ini, (>t it:i parlicipalum ha-
lic.il ro(//ioscifiitilnlein pcr coijnoseibile iinparticipaliiin, noil
liiincn li:il)ct nu/nosci pcr co^nosciliilc iinparlicip:iluin iit ro-
(//iilnin, scd iit c;ius:im danlcni silii essi». Kt lioc lacluin >*•(
iii ari^Miiiictito liuodam d<' /'/')//. i|. I. 1. dist. n. tlM|.

:5!i«;, E.xi)lioaiitur iiuaediun D Aii:;ust. aiictoritates <•; .\a
illiid 17//. I)e Tri/i. [n. :U)'.>6'j dico, ({UinI UM|uitur iIu ilf no-
tili.i lnnii III coinmuni, <iu:ic naturafitcr iinpivs.s» »^t, Iwc

o54 LIB. I. DIST. III. QUAEST. III. ART. V.

est (le facill iinprimitur in intellectu a siiigulariinis: quia iii
quolibot intentioiies universales facilius occurrunt priiiio.

h) Hoc probo per ipsuni, (jui eod. lib. c. 4, dicit: Habe-
miis enltn qimsi regulariter iiifixam humanae naturae no-
titiam, secunduni quam quidquid tale aspicimus statim ho-
minem esse cofpiosciinus, vel hominis formxun. — El sicut
secundum istain notitiam hominis, quam dicit infixam nobis
regulariler, lioc est faciliter a sonsibilibus abstractam, iudi-
camus de ({uocumque, utrum sit homo vol non, ita etiam per
idem possemus iudicare emineniiam. in humanitate, si illa esset
in occurrentibus, sicut iudicamus de occurrentibus boc esse
melius alio: ([uod apparet de notitia impressa albo^dinis, per
quam non tantuni iudicamus occurrens esse album, sed lioc
osse atbius altero. Ita dico hic, quod iUud boimin, de quo lo-
(juitur c. 3, cuius notitia impressa est naturaliter inteilectui,
esl bonam iii communi, et per illud iudicamus de occurren-
tibus, hoc illo esse melius. — Et quod loquatur de bono in-
deterjninato privative, ol non de bono indeterminato nega-
tive, in quo bono indeterminato intelligitur Deus, videtur per
hoc ({uod ibi, enumeratis multis particularibus bonis, dicit:
Bonum hoc, honum illud: iolle hoc, et tolie illud, et vide
ipsum bonum, si potes: hoc est, toile illa contralientia ratio-
nein boni ad creaturas, et vide rationom boni in communi,
et in hoc videbis Deum, sicut in conceptu comrauni, in quo
potest naturaliter a nobis videri, et non in particulari, ut liaec
esseniia {a) \u. 347].

c) Goiisimiliter intelligendum est illud quod praemittit
c. 2, ubi dicit: Cum audis, Deus est veritas, noli quaerere
quid esi veriios, staiim obiiciunt se phantasmata (1). Hoc
intelligendo sic: quando conceptus universalis abstrahitur a
singulari, quanto est universalior, tanto difficilius potest intel-
lectus diu sistei-e in tali conceptu; quia, ut praedictum est,
quandocumque intelligimus universale phanlasiamur eius sin-
gulare, et illud universale diutius et facilius possumus intel-
ligere quod est similius singulari relucenti in phantasmate,

(a) Ed. Ven. : et in particulari non ut haec essentia.

(1) Cum audls « veritas est » , noli quaerere quid sit veritas, statim enim
se opponunt caligines imaginum c.orporalium et nubila phantasmaium, etper-
turbant serenitatem, etc.

Ml!. I. 1)IST. III. gCAKST. ni. .\RT. V. 355

et i(iii:i iiiiivor.salissiinu siiiit roiiiotioni ab ipso sin^nilari, u\po
dilllciliiis «'sl st;ir«» iii (•oncoptu illornm universalissimorum.
(27) Coiicipifndo erj^o Deiim in cnncrptu univosntissimo, noli
qua<Mvre <juid fioc est, noli descemlore in alii|iu'rn concepium
particulareui, in quo ille iiiiiversalior salvatur, (jui particula-
rior propiinjiiior ost plKintasmati; <lescen(l«'iiilo ••nim a«l tal«'ni,
«jui maf^Ms r«.'luc«rt iii pli;inlasmate occurrcnti, stafiin amittitur
illa senMiilas v«'ritatis vel sinceritas veritatis, in (|iia int«'lli;^e-
halur Dciis, «piia statim iiilelli^ntur v«'ritas confracta, 'juae
non cdiivenit Dfo. cui ((mvfiiicltiit vcritas in «•ominuni concepta,
!KHi (•ontracta.

(I) Pcr idcm cti;im (lic(» ad iliiid \ 11/. I)r Tri/i. c. :'., dc
ijn)i(} et roluiitali': Pudrat rnin (tiia fion omentur, nisi quia
bona sunt, eis inhaerendo, no/i ainarr fjonuni ipsurn unde
bonn sunt. — Uiid»* ratio Ihmic pr«)l)at (pHxl ipsum Siimmuin
Doiiiiiii iiiii^Ms est :im:in(luiii (iu;iiii l>(>iia participal:i ; non tam«>n
|»i()l»:il (pio(| sit ftriinuiu amatuin j)rimilatc ndarqualionis,
ipii:i «'tsi ipsum sil ralio lionilatis \\\ \\\\\9,,i'{ ideo ratio nnia-
bililatis «'oriim, iion t;im«'n ipsiim iit ainnlum «'st ratio alit)rum
aiiKilorum; potcsl cniiii :ili(]uid :iliud aiiuiri, non ipso ;imato,
siciit in frurndo uteudis \)u\r\ ct uleudo fruenitis,

e) Kt isl;i inlciitio .\u<r. colli}.ritiir cx /.V. c- <>. He Trin.^
iilti lra«'l:ins d»; dilcclionc alicuiiis (pii «rcditur ««sse iustus, si
post iiiv«'ni;itur iioii esse iustus, slaliin, iiKpiil, nmor ilie quo
in ruin ferrbnr offrnsus rt quasi rrprrcussns, ntqitr ah in-
ilif/no hominr ablatus, non in ra forina prmutnet rx qua
euiii lalrni crrdrns ainarrram. 11«)«* «'sl, si dile.xi iuslitiani et
ipsuiii, (piia credidi iii i|>so csse iu«^titi:im. si inv«'niam cuin
iiiiuslum, rcsilil volunt^is al> co; scd :i(lliuc stat dilectio ipsius
instiliar ut obi«'cli. Istud intclli;;ciidiim non «vsl de iustitia ali-
(pi;i iiurticulari, sed de communi ratiotw iustitiae, «piao ama-
tiir jdoptcr S(\ et <pio(lcuiiiipie in (|uo «>sl ist;i proptcr illam.

f) lt;i cli;im ji^itct c.\positio illius auctt^ritatis VIII. Ik' Tritu
. i\. vel 27: Cur rrgo alium ditigimus * qurm rrt'dimus
'stinn, rt non dilii/imus ipsam /'ormam, ubi ridrmus quid

sit iuslus animus, nl rl nos iusti esse possimu.sf .1/« rero

nisi rl istam diliyrremus, nullo modo eum iliiii/eremus qut*m

r ista dilii/imus; srd duin iusti non sumus, mtnus rnm

diliijimus qiiam itt iusti esse raleamus. * In ista auctorilatu.

356 LIB. I. DIST. III. QUAEST. III. ART. V.

forma uhi videmus quid sit iustus animus, debet intelligi
iusiitia ipsa in communi, sicut forma hominis in cornmuni
est. illa ubi sive per quarn videmus quid requiritur ad esse ho-
minis vel ad esse hominem, et propter quam formam iudica-
mus illud quod occurrit esse vel non esse hominem, secundurn
ipsum in eodem, c. 7. Nisi ero-o hanc formam iustiiiae in
communi diligeremus, non diligereraus illum quem credimus
esse iustum, quem ex ista forma diligimus: sicut si non dili-
gas formam Jiominis in communi, nunquam occurrens pr^opter
formam hominis dilectara diliges. Est igitur haec iustitia in-
dete)-minaia privaiive, secundum quam de raente iusta iudi-
camus, et propter quam dilectam diligiinus raentem quara cre-
dimus iustam esse.

Et dura non sunius iusti minus diligirnus iustitiara in cora-
muni quam oportet; quia diligiraus quadani volitione sive com-
placeniia simplici, quae non sufflcit ad esse iustum, sed oportet
eam diliger^e volitione et araore efficaci, qua videlicet volens
earn eligit in se eam observans taraquara vitae suae regulam.

QUAEvSTrO IV.

M97. — Proponitur quaestio. — Uitimo, (Hiaiitum ad riiatc-
ri;iin islam cl«3 cognoscihili(nlc, rjuaoro:

Ulrum nliifim ro-ilas cerla cl sinccrn possit nah'rnlHer
< of/nosci ab intella tn riatoi-iy, 'ihsqtie lucis incrcnlnc ape-
cin li illus li v/ linne i

:{i»s, I M — Argumeiita principalia ( 1). — Ki artruo \\\xiA
iioii. — .\iiK- ^A' />/• Trin. c, (>. v«'l i.'i: f^ed inlimim^ir, in-
(juil, inriolahihm vcrilntem, e.r nun perfectc, qunntum poa-
sumuy, ilcfininmus ?ion qiinlis sit imiuscniusquc mens ho-
minis, sed qunlis esse sempilernis rntionibus debeal. Kl ihiii.
<*. «i: .Miis omni7io rcfjulis suprn mcntcm nostram incom-
mutnhililei tnaiwnlihus^ rcl approharc npud tiosmetipsos,
vel improharc conrincimur, cum recte aliquid approbamuSt
ri-l imprnlinmns. Kt iliid. c. (i: Artemquc ine/fnhililrr pul-
cln-nni Inliiim figurnrum super ncicm tnentis simpHci inlcl-
lif/ctilin i'npicnti's. VA ihitlfni. c. 7. vol iS: In illn if/itur ae-
tcrnn rcritnte, ex qun tcm/iornlia factn siinl otnnin , fnrtnnm,
sccutidum ipinm sumus, et sccundum iptnm, vet in twbis, rel
in corjinribus, rcra el rccla ratione aliquid ofk'ramur, risu
nicnlis nsjiicinius, ntquc indc conccpt^im rcrutn remn^
nntitinm Inmqunm rcrhum apud nos hatwmus. \\r\n, li(». XII.
<•• 'i vi'| ;i: Scd sublimioris radntiis esl iudicarc de istis cor-
pornlihwi sccinidtnti rntioncs incorpoiHi/es et si^tHpHcrHnx.
llcm. i'<>(I»'iii lilt. f. li vol '.V*'. Moti nuicm soiuin reruni sert'
aibiliuni in locis posibirinn, sine .<ywi/</.s locatibus, ituuieni
mlcllif/ihilcs iiicorporatcsquc ratioiu'S, • reruiii eiiam mo-

(1) Vid. MMJutioiuMii H<i nii. 4'.".' ct 42r>.

358 LIB. I. DIST. III. QUAEST. IV.

tiium in temporibus transeuntium sine temjjorali transitu
instant et ipsae utique intelligibiles non sensibiles rationes *.

Et quod intelligat ibi de rationibus aeternis vere in Deo,
et non de primis principiis, videtur per hoc quod ibidem
dixit quod paucorum est ad illas pervenire; si autem intelligeret
de primis principiis, non est paucorum ad illa pervenire, sed
multorum, quia omnibus sunt nota. Item, lib. XIV. c. 15 vel 34,
loquens de iniusto qui recte multa laudat et vituperat in mo-
ribus hominum, ait: Quibus ea tandem regulis iudicant * nisi
in quibus vident quemadmodum quisque vivere debeat? *.
Et in flne subdit: Ubi ergo scriptae sunt, nisi in libro illo
lucis ilUus, quae veritas dicitur? Liber ille lucis est intelle-
ctus divinus. Igitur vult quod in illa luce iniustus videat quae
sunt iuste agenda. Et quod per aliquid impressum ab illa vi-
detur; quia ibidem dicit: Unde omnis lex iusia de.scribitur^
et in cor hominis, qui operatur iustitiam, non migrandOy
sed tamquam. imprimendo transfertur ; sicut imago ex an-
nulo, et in ceram transit, et annulum non relinquit. Igitur
in illa luce videmus a qua imprimitur in cor hominis iustitia:
illa autem est lux increata. Itera, XII. Confessionum: Si ambo
videmus verum, nec tu in me, nec ego in te, sed ambo in
ea quae supra mentem est incommutabili veritaie (l).

Multae autem aliae sunt auctoritales August. in multis locis
ad probandum hanc conclusionem.

399. ('^) — In oppositum: ad Rom. I. v. 20: Invisibilia Dei
a creatura mundi per ea quae facta sunt intellecia conspi-
ciuniur : sed istae rationes sunt invisibilia Dei; ergo cogno-
scuntur ex creaturis; ergo ante visionem istarum habetur certa
cognitio creaturarum.

400. — Exponitur sententia tenens nullam veritatem certam
et sinceram posse a nobis naturaliter cognosci absque speciali illu-
stratione lucis increatae. — In ista quaestione est opinio una
talis(2), quod inter inientiones generaies est per se ordo na-
turalis. — De duabus quae sunt ad propositum loquamur, sci-
licet de intentione entis et veri.

(1) En integrum Augustini textum: Si amho videmus verum esse quod
dicis, ubi, quaeso, id videmus ? Nec ego utique in te, nee tu in me, sed ambo
in ipsa quae supra mentes nostras est incommutabili veritate. — Cap. 25.

(2) Quae attribuitur Henrico.

lA\i. I. hlSI III. uLAKST. IV. .'{.'»9

nj Inlciilio [)rini;i ont c/ifis. QikmI proljjrui- prr IHiul l)e
Causis, proposilione quarta : prirna rermn rrealarurn es(
t'ss(i, »'t iii (•oiiiiMcnlo prima»' pr(»|M)sitioiiis: esse est rehetnen-
tioris adhuerenliae.

h) Eti;nn probiitiir rationc: i|iii;t >'ntilas t-sl ahsoluta ;
reritas {\u'\l respecimn iul «>xciiiplar. K\ Ium- s)><|uiliir ((iiod

eris possit coiriiosci sub r;itioii<' cn/itatis, licot iioii suh nitioiif»
reritatis.

r) Hiicc cti:iiii coiK-lusio pi'ol)alur cx parlc intellectus: i|uia
rns jMttcst concipi siniplici intollip-ntiii, ct tiinc coiicipilur itluU
(fuod verum est; s(m1 ratio verilatis noii concipilur nisi iiilol-
liirciiti;! rootptnicntr vcl (tiridentc : coiiipo^itifiicni autcin ct
«iivisioncin pr;iccc(lit siniplcx iiitclli;rciiti;i.

Si ijjitiir iii //ucestionr projK)sita (piacr;itiir i\r noiitia
»'////.s. sivc ciiis (jKod est ri'ru/n, dicitur (|U(mI iiitcllectus oj
|)iiris iiatiir:ilil)us polcst sic co«inosc(^r«» reruin. — (^\nA pro-
l»;itur: (pii;i iiicoiivcniciis cst natur;iiii cssc iiu»xp<'rtcm pro-
priac ()pcr;ili()iiis, sccuikIumi I):iiiiasc.. cl lioc m;itris cst liu'0ii-
vcniciis iii ii:iliii:i pcrlcctiori ct supcriori scciiikIuiii IMuIo-
sopliiim, III //. De Coelo ct Mi/ndo, dc stcllis, (juia mairiuiiu
inconvcnicns cssct stcllas IkiIh-i-c virtulcm pro^^rcssivam, ct noii
liabcrc iiistriiiiicnl:i ii;itur:ilia :i(l proirrciliciKlum : iiritiii cuiu
|tropri;i o[M'r;itio iiitcllcctus sit iiitcllic-crc vciiim. v^dctur iiicoii-
vcnicns (pi(Ml ii;itiii:i iioii conccssit iiilcllccliii ill;i (piac sutll-
ciuiit :i(l liaiic opcr;itioiiciii.

d) Scd si l(Mpi:imiir {\*' co;.'iiiliotu' reritutis, rcspoiidi-lur
(pKMl sicut psl duple.r c.vci// plu/', crc;ituiii cl iiicnatum. se-
(■uiiiliim Phitoncm in 'riiii/uwt/ * priino. hoc vidclicft cxcmplar
r.ictiim cl iioii tacliim, sivc crc;ilum cl iioii crc;itum*: ••xcmplar
rrratui/i cst specirs unircrsalis * cr(»at;i *{a\ ii rc: increalum
cst i(li'(i /11 ///r/itc[h) diri/ui : ila cst duptej' confonntttis ad
cxcmphir, cl duplcx reritas: iina csl coiilorinitas ad exiMii-
plar creatutn, «»l isto iiiimIo posuil .Arislolclcs V(M-itati>9 n»riim
co^niosci pcr conlormit;itciii carum :id sjKviciii iiitclli^'il>ilciii:
cl il;i vidclur .\uir. poiicrc /.Y. De Trinit. c. 7 vcl |i>. ubi
vnll (pKMl rcriim iu)titi;im spccialcm ct p'iu»ralcni »»x «ifU-

(ii) Wiui. luiiitiitii
(Ij) Kil. Vcii. «'MMfiitia.

360 LIB. l. DIST. III. QUAEST. IV.

sibilihus collectani habemus, secundura quam de quocumque
occurrente veritaf.em iudicamus, quod ipsum sit iale vel taie.

Sed quod per exemplar acqmsitum in nobis habeatui'
omnino certa et infalUbilin noiilia veriiatis de re, hoc dicitur
esse omnino impossibile. — Et probatur triplici ratione, secun-
duni *illos*: prima ratio sumitur ex parte r<?/' de qua exem-
plar est extractum: secunda ex ^diVle subiecti in quoest: ter-
tia ex parte exemplaris in se.

(3) e) Prirna ratio est tahs: Obiectum illud a quo abstrahitur
exemplar est mutabile; ergo noii potest esse causa ahcuius
immutabilis: sed ceria notitia ahcuius veritatis de aiiquo ha-
betur de eo sub ratione immutabilis ; ergo non habetur per
tale exemplar.

Haec dicitur esse ratio Aug., LXXXIII. Quaesl. q. 9, ubi
vult quod a sensibilibus non est expecianda sincera veriias,
quia sensibilia sine intermissione muianiur {\).

f) Secunda ralio tahs est: Anima de se est mutabiiis et
passiva erroris; erg-o per nihil mutabilius ea potest rectificari,
ne erret: sed tale exempiar in ea est njutabilius quam sit ipsa
aniraa ; ergo illud exeniplar non perfecte regulat aniraam, ne
erret,

Haec dicitur esse ratio Aug. De Vera Religione: Lcx
omnium artium cum sit omnino incommulabilis, mens vero
humana, cui ialern legem videre concessum est, mutabilila-
tem pati possii erroris, saiis appjaret supra meniem no-
stram esse legem quae veriias diciim- {2).

g) Teriia ratio *est*: Notitiam veriiatis certam et inlal-
libilem rmllus habet, nisi habeat unde possit discernere verum
a rerisimili ; (j[uia si non potest discernere verum a fatso vel
verisimiii, potest dubitare se falli : sed propter exemplar prae-
dictum creatum non potest * discerni * rerum a verisimili ;
ergo, etc. — Probatio minoris: talis specics potest reprae-
sentare sc iamquam se, vel alio modo se tamquam olnecfum,
sicut esl in somniis. Si repraesental se tamquam obiectum,
falsitas ost: si se tamquam se, veritas est; igitur per taleia
speciem non hal)etur sulflciens (Hstinctivum, quando reprae-

(1) Vid solutionem ad n. 411 et 426 a.
{2) Vid. solutionem ad n. 412 et 426 b.

LIK. I. DIST. III. (JLAE8T. IV. IWti

f^fiilaf sf nl M', «'t (jiiaiido sc nl oliipiliim, ft ihi ii»'r siUnrioiiS
(Jistinctivum n-ri :i ftilsot\).

f l ) h) Ivv isti.s coiKluililiir (|ii(id c«'rt:«iij sc-i(Mili;iiii ft iiifalli-
liilciii vciitiilfMf), si (•uriliniryl lioniincin coj^rKJstre^n', Ikm- non
<(»iilin;.'il «'i jisjijcicndo ad <'.\cni|»lar a rc jmt sfiisum acco-
|>tiiin, ((iiaiituinciiiiKiuc <\\ dcpiiiaturii ct uiiivpr^alc ra<'tuni,
scd i'c(|uiriliir ijuod aspiciat a«l ej-rnrjiltir inrrentuin.

l']l tunc inudus |)()iiitur islf : I)4'us, non ut ^-o^Miiturii lialN't
rati(»iicni r.iwinjilaris, ad (|Ui)d as|iicicn(l(t sinctTa vorilaspHl;
f*8t (iiiin co^iiitiiiii iii ijenrrnli iitlrihuto n. '.\V.\^, sv(\ <»st ratio
co^no^icciidi iit niidiini cx»Mn|»lai', ct |H(»j»ria latio <'ss#'ntiae
croatac (JualiliM- aiitcin j»o«;sit essc rnlio riK/noscrndi cl iioii
rof/nilion, jMjiiitur r.remplnni : (juia siciit ra<lius solis dcrivalur
ijuaiido(jUf' Dhliijnalo asjicctii a su(» tbiitc, rjuaridoijuc <//r<v;/o;
<.;t eiiis (jiKHJ vidctur iii radio |»rinio in(»d(j derivat(» Iic»^t sol
sit iati<» vidcndi, iK»n taincii ut iii se <»st visus; oius autcrn (JUcmI
vidctur s('cund(» nK»(lo in radio sol esl ita ratio cofi-nosceiKli, (juo*!
etiani est coiiiiitus; ita iLMtur (a) lu.\ incrvala nngeticuni inlel-
lccliini (jiiasi itirerlo asj^eclu illustrat, ct tunc ul visa est ratio
vidcndi alm in i[»sa; intcllc<*tuiii aiitcrn nostrnni, pro slatu
via<?, (juasi ohliiindli) asjiciMii illiisti-at, idc^» est iiit^^lh^^tui iiostro
rnlio ridrndi, ct nnn risn.

i) 1'oiiiliir aiitcin (jiialilcr liabct IrijiliciMii ralioncin n»8pe-
ctii actiis vid(Mi(li, scilicct lucis arnentis, <'t sprciei intmntan-
lis, ct cliaracteris sivc exenijtlnris ronfignrantis.

\\\ cx Ikw concludilur iiltiino (JU(mI io(juiritur speriatta
in/lnrnlia : ijuia si(iil ilhi ('ssciitia non videtur a iK>l>is natu-
ralitcr in sr, it.i ctiaiii iit illa ^'ss^^iilia esl exeni/ilar r<»sjK»clu
alKHiiMs i rcaliirac iioii vidctur iiaturaliter, .s<s-uiiduni Au^'. do
vidiMido Dciitn : /// rius enini potrsfate rsl riitrri: si rull, ri-
drlur, si non riilt, non ridrtnr.

j) riliiiK» ad<lilur (JikmI p<'rlc<-ta notilia v<'ritalis esl ijiiaiKlo
dua(.' sjM»<*i«'s exeinjilares coniMii runt in ni<'nle, iina inharrens,
scilicci caiisata, alia ilhipsa s<Mlicel noii causala, in nn'iit<' lii-
cciidd l»c islis autciii diialtus speci<'l»us r<M, conlWMa iina ra-
lioiic ad inicllii^cnduni rem cuiiis ««st, iikmis coiicipil rcrhttm
|»iM re<*t(' rrritalis.

I) Vi<l Mitliitioiicin ii«l n. tl.'l <-t 4'i<i r .
III Kil Vrii i|iiHnil<> i^itiir iiln

362 LIB. I. DlSr. III. QUAEST. IV. ART. I.

401. — Quaestionis divisio. — * Contra isfam opinionem*
ostendo p^Hmo, quod Isiae rationes non sunt rationes fun-
damentales alicimis opinio7iis verae, ?iec seciindurn intHiitio-
nem Aug., sed pro opinione Acadernicoruni. — Secundo ostendo
quornodo illa opinlo Academicorum, quae videtur concludi
per istas ratioiies, falsa s/i. — Tertio respondeo ad illas rj-
tiones, qnatenus minus concludunt. — Quarto arguo co/i-
tra conclusionem istius opinionis. — Quinto soJro quae-
stionem. — Sexto ostendo quoinodo istae rationes (quatenus
sunt Augustini) concludunt illam intentionem Augustini, non
ouiem illam ad qunm liic inducuntur.

Articulus I.

OSTENDITUR QUOD PROPOSITAE RATIONES NON SUNT RATIONES
FUNDAMENTALES ALICUIUS OPINIONIS VERAE, NEC SECUNDUM
INTENTIONEM AUGUSTINI, SED PRO OPINIONE ACADEMICORUM.

402. ( 3 ) — Demonstratur praefatas rationes concludere omuem
incertitudinem. — Primo, istae rationes videntur concludere i^n-
possihilitatem certae cognitionis naturnlis.

a) * Primo sic *: (|Liia si o])iectum continue mutaiur, non
potest haberi aliqiia certitudo de ipso sub ratione immuiabilis,
imo nec in quocumque lumine posset cerlitudo haberi, ({uia
certitudo non est quando obiectum nlio modo cog/wsciiur
quain se Jiafjei; ergo non est certitudo cognoscendo midnbile
ut irnmuiahiie. — Patet etiain quod antecedens imius rationis,
scilicet quod sensibilia coniinuc rnuiani^nr, falsum est; haec
enim est opinio quae imponitur Heraclito IV. Meiaphysicne.

b) Similiter, si propler mutabiiiinlem. exemplaris ([uod
est in anima noslra noii posset esse certitudo, cuin (juidquid
ponatur in anima subieclive sit miiiabHe. etiam ipse actus in-
telligendi erit mutabilis, et ita sequitur quod per nihil iii aiiinia
rectificatur anima, ne erret. — * Sequeretur etiain (|uod ipse
actus inteiligendi, cum sit muta])ilior ipsa anima in qua est,
nunquara erit verus, nec veritalem continebit: quod est falsum *.

c) Similiter, secundum opiiiionem istain, species causata
inhaerens concurrit cum specie illa iliabente: sed (|uando ali-
(juid concurrit quod repugnat certitudini, nou polest certitudo

LIH. I. DIST. III. QCAKST. IV. AKT. I. '.UV.',

lialKMi: siciil onim (.'X all«r;i <l»' iKTessnrio cl alttTn »!♦• vtm-
lirijjciili iioii s«'(niiliir' (•oiiclusio iiisi Ac coiiliiip'iiti, ila px ctTto
<'l iri((Mlo ('oricui-rciitiliiis ud aliqiiaiii c^j^Miitionciii iioii siNjuiiur
(X)iicliisi() ccrta.

d) * \i\om * (jtiaiii patct ilc Irrtin r.itionc, (|nia si s|Mfi«*8
illa ahslracla a ic concurrat ad oiiiiioni co^riiitioiioin. ••t noii
|)Ol«'st *(listinct«' iudicaic, <|uia (iuan(l(jijU(!*(a) illa n'j»rafs«'iitat
s(^ taiiKjiiarn sf% ct i|iiaii(li)(jU(' se tanKjuarn ohiHcturn; o\\£0
* (jiiodciiiiKiuc * {b) aliud concurrat, noii j)olcsl lialicri ccililudo,
|)cr (jiiain dccoriiatur reruni a rousiniili.

e) Istao iiritur ratioiics vidcntnr concliuleri- <nnnrni inrr,-
liludinrm , ct ila npiniotir/n AcfidrinirDrmn

10:1. Probatui' piaedictara conclusionem non esse secuuduiu
mentein Augustini. — (Juod aufcni ista conciusio nim w/ ^^t'-
cundinn nirnlcin Anfjnslini j)rolt():

aj Auiz. II. S(diloquii)rum : Sjicctumina diM'ijtlinuru,n
i/uisque verissimn esse nullu duhiluliune conccdil. \'A II<m'-
lius, J)r llchdoituulihus: (juninunis animi conccptin cst ijuntn
<fuis(/uc prohiit uuditnui. \\\ IMiiiosojiliiis. //. Mrlu/thi/sicue:
/*riitiu /jrincijnd sunt oinnihus nola, sicul iunun in doino,
(jiiia iaiiiia iicinincm lalcl, licct intr>riora doniiis latcanl. - K.x
liis trildis auctorilalihus ar<fuitiir sic: (JiumI convcnit omfuhns
aliciiius sjiccici .sc^jnitur naluratn .s/)crificam ; i^ninr cuiii «juis-
(juc lialical c(^rliludiiH'ni iiirallihilcni i\i^ /n-incipiis /irimi.s, i»l
iiltcriiis cuiiilict csl iiaturalilcr cvidciis /■or//m st/flnf/ismi /•♦'»••
/ccli, * I. J^rior. *, sciciitia aiilcin cotutusionis ikiii df^jM^ndcl
iiisi ox eridcntia /trinnpiaruin ct «»x cridcntiu sifllof/isticac
illutioiii.s; i^rilur cniiilict natiir;ilitcr scita jxitcst cssi* «jua«»-
ciinKjiic coiiclnsio dcinoiistr.ilnlis cx iirjieinissis jM^r s«' nolis.
( '' ) h) Sccundo, aj)|iarcl «juod .\iij.'. otiam conccdit ccrtituilincm
coriim (jiiac coj^noscuiilur /icr cx/icrientiam semtuum ; undc
diiit \\ . Dr Trin. c. 1".^. V(d 152: Aftsit a nobi» qnoil el en
ipiur /trr soisus i'or/ioris didicimus rera csse dubiteinus,
/ler eos qui/i/ic diiticimu^ coclum, tcrriim, et ea i/uae in fii
futtu sunt nohis, i/uantum iltc i/ui nos el i/>sa condiiUt in-
iiolesci'ri' nohis roliiit. vSi ii^itui noii dnliit;imus dc vtMilal»»
coriim, ct iioii lalliiiiiir, iil ji;ilct. ovtztt ccrli sumiis dc ini/nitm

[ii Winl. i't iKin potcnt iudicari i|Iihiii1i> .
(/>) WikI. i|iiuiitiiiii(-iiiii<|U<v

364 HB. I. DIST. 111. QUAEST. IV. ART. II.

per viam sensm, nam certitudo habetur quando excluditur
dubitatlo et deceptto.

c) Terlio, etiani patet quod Aug*. concedit ibidom certitu-
dineiu de actibus nosiris, XV. lib. c. eodem, vel 32: Sive dor-
miat, sive vigilet, rivit; quia etiam dormire, et in somnii.s
videre, viventis est.

d) Quod si dicas : vivere non esse actum secundum, sed
primum; sequitur ibidem : Si aliquis dicat, scio me scire,
falli non 'potest, etiam quoliescuraque reflectendo supra primum
scitura. Et ibideni : Si quispiam dicat, volo esse beatus, quo-
modo non impudenter respondetur, forte fallerisiXY- ^^^ ^'
dicat, scio me hoc velle, et hoc me scire scio, iam iiis duo-
bus et tertium poiest addere, quod haec duo sciat, et quar-
tum, quod haec duo scire se sciat, ei similiter in infinitum
numerum pergere. Et ibidera: Si quisp)iam dicat, errare
nolo, nonne sive erret, sive non erret, errare tamen eum
nolle verum erit? Et alia, inquit, reperiuntur quae adver-
sus Academicos valent, qui nihil ab homine sciri posse con-
tenduni.El sequitur ibidein: Sunt inde libri tres nostri,primo
nostrae conversiotiis tempore conscripti, qiios qui poterit ei
voluerit legere, lectosque intellexerit, nihil eum profecio
quae ab eis cont)'a perceptionem veriiatis argumenta multa
inventa sunt permovebuni. Itein eodem XV. c. 15. vel 38:
Ilia etiom quae sciuntur ut nunquam excideix possint, quo-
niam praesentia sunt, et ad ipsius anirni naturam pertl-
nent, cuiusrnodi est illud, quod nos vivere scimus; * manet
eniin hoc quamdiu animus inanet, et quia semp)er manei
animus, et Jioc semper manet *.

Et sic patet primum, * quod rationes illius non conclu-
duni, et (|uod hoc primum sit falsura et contra Augustimim*

Artigulus II.

OSTENDITUR QUOMODO ILLA OPINIO ACADEMICORUM EST FALSA.

404. (7) — Divisio Articuli. — Quantum ad segundum ar-
ticuium, ut in nullis cognoscibilibus locuin habeat error Aca-

(1) Quis est enim ciii non impudenter respondeatur : <.< forte falleris » ,
dicenti « volo heatas esse » ?

I.IB. I. DIST III. OfAKST. IV. AMT. II. '.it%>

f/em/rofaiii, vi(l(Mnluiu »;st «jUiililcr (1(^ tribus ('o^iioscihiiibus
j*r;i(Hliclis, scilicol (!(» prinripiis per se notis ot d»» conrlusio-
nihus, su»cun(l(j (lc ror/nilis prr rxpericntioin, tcrtio d»» nrti-
/jHS nnstris, possit yialurali/rr ha/trri rertitinii) infailil)ilis.

10.'). — Ostenditur ceititudo de primis principiis. — CMiuu-
iijrn ad (•crtiiudincm dt* /)/v/i(//j//.v (lic(j sic : (|U(»d tcrniiiii ]»nii-
cipioruni jxt" sc iioloi-iim lulcrn iKihcnt idrnti/atetn, ut alter
■ rioliis * eviden/er ncc<?ssyri() ;iltcrurn iiicluihit; ct idc(> intol-
lcctus (•ompoiiens illos tcrmiiKW, ox qiio :ippi-clicndit cos, lial>Pl
apu(J stt neressariani axu^am con/'or)nitntis illiiis actus *com-
poncridi * ad ipsos lcrminos, (|uorum «\st compositio, ol ctiam caii-
sum eviden/cm illiiis conrormilatis; cl idco nccessario pate/ {a)
sihi ilhi cf)riloi^niilas, ciiius caiisam (iicccssariam et (^> ) ovi-
dcrilcin aj)prcli('ndit iii tcrminis; iLritui' iioii p(jt(^st csse in in-
tcllcclii (ipprc/irnsio tcrminoriim ct coinpositio (jorum, (juin
st(!l confornii/ns illius coiiijiositioiiis ad tcrminos, sicut non
jiotost staro al/jcdo ct ai/jcdo, (jiiin stol similitudn: lulcc autciii
conformitas comj)ositioiiis ad tcrminos est rcritas comjiosi-
/ionis; cr^n> iioii j)ot(.»st stan? comjKjsitio taliiim lcrminorum,
• |uin sit * rcritas *, ct ita ir) noii j)ot(»st starc j»crcoj)tio illiiis
comjiositioiiis ol j)crccj)tio tcrmiriorum, (jiiin stct j)ercoj)lio con-
lormitalis comj^osilioriis ad lcrmiiios, ct ila jicrccjitio reritntis,
i|iiia jirima j)(*rcojtla cvidcntcr incliiduril jicrcoplioiicm illiiis
veritatis.

( ** ) Confirinn/nr ratio ista j)or simi/e j)cr riiilosojilium. IV.
Mr/aph., iilii viill ijiiod ojij^ositiim jir-irni jiriii«ijiii, .scilicol
liiiiiisriiodi, iiiipdssihilc est iil^'in esse et non esse, non j»ot(»st
vciiirc iii inlcllcclu alicuius. tjtiia tiiiic (»ss«'nt ojiinioiios coiitra-
ri:ic siiiiul iii iiicnti»; (juod iilitjiic vorum cst do ojiiiiioiiilius
coiilr;iriis, id csl rcpuf/nnntilnts forma/i/cr,*\\\\:\ oj)iiiio opin:ii)S
esse dc :iliijut) ot oj^inio oj)iii:ins non cssc dc c*hIoiii siiiit /"«/••
nmliicr rcpiajnantcs. Ita ar^niam in j)rojM)sito ropu^MUUi-
ti:iiii :ili(jii:im inttdlcctiomim iii moiito, lic(>t ntu) ibriiialorii; si
cnini slal iii iiilcllcclri notitia /o/ius ot /Hirtts, et comimsitio
eorum, cum isUi includant siciil cuusji nwessaria conroriiiila-
lciii ct)mj)t)sitionis ad torminos, si stat in iiitcllo«'tii h.ioc opi-

(o) Kd. VoM. a|>|ifliTct.
(A) hrfjtt iii I''.tl. ViMi,
(r) Kti.

:>()() LIB. I. DIST. III. QUAEST. IV. ART. II.

iiio, (iiiod ista cornpositio sit falsa, stahunt notitiae repugnan-
t<'s: non formaliter, sed notitia una stabit cuin alia, et tamen
uiia (Mit causa iiecessaria oppositae notitiae ad illam, quod est
iiupossibile; sicut enim impossibile est album et nigrum *esse*
simul, quia sunt contraria formaliler, ita impossibile estsimul
slare album et iliud quod est praecisa causa nigredinis, ita
necessaria ({uod non potest esse sine ea, absque contradictione.

406. — Ostenditur certitudo conolusionum. — Habita evi-
dentia vel certitudine de principiis primis, patet ([uonKjdo ha-
l)etur de conclusionibus illatis ex eis, propter evidentiarn
formae syllogismi perfecti, cum ceriitudo conclusionis tan-
tummodo dependeat ex certitudine principiorum et ex em-
dentia iUaiionis.

407. — Intellectus non errat, etiamsi eirent sensus. — Sed
nunquid in ista notitia principiorum et conclusionum non
errabit inteilectus, si scnsus decipiantur umnes circa termi-
nos^ — Respondeu, quod quantum ad istam nolitiam intelle-
ctus non habet sensus pro causa, sed tantum pro occasione,
(juia intellectus non potest habere iiotitiam simplicium iiisi
acceptam a sensibus; dla tamen accepta, potest simplicia vir-
tutc sua * simul * componere; et si ex ratione talium simpli-
cium sit complexio evidenter vera, intellectus virtute propria
et terminoruni asssentiet iili complexioni, non virlute sensus
a quo accipit terminos exterius. — Exemplum: si ratio to-
ifus et ratio maioritaiis accipiantur a sensu, et intellectus
componat istam, omne totum est maius sua parte, intellectus
virtute sui et istorum terminorum assentiet indubitaiiter isti
complexioni, et non tantum quia vidit terminos coniunctos in
re, sicut assentit isti, Sortes est albus, quia vidit terminos in
re uniri. — Imo dico, quod si omnes sensus essent falsi, a
(]uil)us accipiuntur tales termini, vel quod plus est ad dece-
ptionem, aliqui sensus essent falsi, aliqui sensus veri, intel-
lectus circa talia principia non deciperetur, quia semper ha-
beret apud se terminos qui essent causa veintatis: utpote si
alicui caeco nato essent impressae miraculose in somniis spe-
cies albedinis et nigredinis, et illa remanerent post in vigilia,
intellectus abstrahens ab eis componeret istam, album non est
nigrum ; et circa istam non deciperetur intellectus, licet ter-
mini accipiantur a sensu errante; quia ratio formalis termi-

MH. I. DisT. iii. oi;akst. iv. aht. n. !U»7

nortiiii, ;i*l <|ii;iiii <lev(uittnii <^st, osl iM;ccsKuria cuusa verilatis
liuiiis ii<'^Mtiva«'.

108. ( y ) - Ostenditiii' oertitudo de cognitis per experientiam.
— 1)(! sfcufulis (•n;;ii(>scil)ilil»us, scilicct t!»' if»f/nifis per r.i pe-
rien(i(nn, dico, i|iioil jiccl «'Xpcriciili;! iioii liiilxMliir ijc otnnihus
sin^nilurihus, scd dc j)liiril»us, ncc ({uoil scniper, scd ((uixl plu-
rics, t;iriicii cxpertns iiir;illiltilitcr iiovil ijuod ita esl, ct ijiiod
svniper ct * ijuod * iii oinnitjns, ct liuc j»cr istarii jjiojiositi*»-
iicin ijiiicsccnlcin iii ;i!iiiii;i, (iKidijiiid evenil »1 in pluribns utt
iiliiiua cnnsft nnti libera esl cffeclus naturalis illius causae,
iju;ic j»r()jn>siiio iioUi csl intcllcclui, liccl ;u'ccj)i.s.sct tcriiiinos
cjiis ;i scnsii cir;iiilc; ijui:i cansa non litjera iion jmiIcsI j)ro.
diicii-.' i(/ in pluribus cllcclum ;id ciiius oj»j)osiluni ordin;itur,
vcl ;id (jiiciii cx loi in;i su;i noii ordiiiatur: scd caiisji c;isii;ilis
ordiMalur ;mI jiioduc.i-nduiii o}>j»osituin cHcclus casualis, vcl non
ad isluiii j»iodiic<iiilurn ; cr-iro iiiliil cst caiis:i 6v/.s7<«//.s rcsj)cclu
cllcctus ricijiicnlcr jiKjducti al» «.'o, ct si n(»ii csl libera, cst
* causii * naluralis.

(Juod ;iutciii istc cnccliis cvciiif ;i tali causa }ir-i»duc«?nl«» at
in pluribus, lioc ;icrcj)tuin cst j»cr experienliain : ijiiia invt>-
luciido iiuiic laleni iuiturait> ciini /(/// accidente, nunc lutn
luli, invcnluiii csl ijiiod ijiKintiinicuinijuc cssct divi-rsitas «cr/-
dctiliuin hiliiiiii, ^cMij»cr islam nalurant scijuc|»;itur talis <•//■«••
iliis ; cr;ri> noii j>cr ;iliijui)d accidcns fter accidens illius ii;i-
liir-ac, .scd j»cr lutturaut ipsatn in .st? coiis«>ijuitur lalis ctrcclus.

Scd iillcrius n(>t;iiiiluni, ijiiod ijuaiidoijuc accijiitur cxjm**
riciili;i <\r rotifdusiotic, j»ut;i, ijiiod lutui ftwfpicnler erfipsa-
tiir; ct iiinc su}>}»osit;i coiiclusioiic ijuia ita cst, uujuirilur
causa hilis coin-lusioiiis j»«'r vi;ini r///w°.v/o/)/.v, «•! ijuiiiidoiju*' do-
vciiitiir cx conclusionc cxjtcrt^i :id principia tiota «*./• ti'rtttiiits,
ci lunc cx t.di jirincijiio iioto cx lcrniinis jiotcst coiiclusio, jiriuH
l;iMtiiiii }>cr cx}icricntiaiii iiola, ccrtius co^mioscI. .scilicct priino
fjiucre cof/nitiotiis, i]iii;i iit dcducta o.x principio per sc noto:
sicul csl illiid pcr se notum, ijuod opaCHm intcrposituin intti-
luininotfuin vidcliccl et * etiain inter* jterspicuuni /i/i/wr/i/
luininis inulliplicationcin * usipie * ad tale pcrspiciiuin; <*l si
iMvcntiiMi liicnl jicr dirisioiwin, ((inxl tcrra v»t talc cor(»u«
intcrposituin intcr Snlem et Lututin, sciclur certissiiM»' do-
nioiislr;itioiio proptcr iptid * «?t jmt causas *, ct iion lanluiii

368 LIB. I. DIST. III. QUAEST. IV. ART. II.

per experientiani, sicut sciebatui- illa conclusio ante inventio-
nem principii.

Qiiaiidoque autein est experientia de principio, ila quod
non contingit aiuplius per viarn dirisionis ulterius iiivenire
principinin iiotuni ex terminis, se)d statur in alicpio vero ut
in pluribus, cuius exlreina experimentalum est rre(juenter
uniri, puta (|uod herba lalix sj^eciei est calida, nec invenitur
aliquod mediuin aliud prius propter quod demonstrelur passio
de subiecto joropte)' quid, sed statur iii isto sicut in primo
noto propter experientiain. Tunc licet inceriitudo et faliihi-
litas removeantur per illam propositionem, effectus ui iii plu-
ribus (ilicuias causae nou liberae est nataralis effectus eius,
tamen iste est ultimus gradus cognitionis scientificae, et tbrte
ibi non habetur )iecessaria cognitio actualis unionis extremo-
rum, sed aptitudinalis ; si enim passio est res alia absoluta a
subiecto, posset sine contradictione separari a subiecto, et ex-
pertus non haljeret cognitionem quia ita est, sed quia apium
natum esi iia esse.

409. (10) — Ostenditur certitudo de actibus nostris. — De
tertiis cognoscibilibus, sciiicet de actibus nosiris, dico, quod
est certitudo de multis eorum sicut de principiis (a) per se notis,
ut patet IV. Metaph., ubi dicit Philosophus de rationibus di-
centium omnia apparentia esse vera, quod isiae rationes (juae-
runt utrum nunc dormiamus, an vigileinus: Possiait autem
ideni liabere om)ies dubitaiioiies taies, omnium enim raiio-
nem hi significani esse. Et subdit: Rationem quaerwit quo-
rtcm no)i est ratio ; demo)istrationis oiim principii non est
demo)istratio. Igitur per ipsum ibidem, nos vigilare est per
se notum, sicut principium demonstrationis.

Nec obstat quod est co)itingens, quia, sicut dictum fuit
alias [n. 71], ordo est in contingentibus, quod aliqua q&\. prima
et immediata; alioquin vel esset processus in infinitum in con-
tingentibus, vel aliquod contingens sequeretur ex causa iie-
cessaria: quoruni utrumqiie est impossibile.

Et sicut est certitudo de vigiiare sicut de per se noto,
ita etiam de miiltis aUis aclibus qui sunt in potestate nostra,
ut de me intelligere, de me audire, et sic de aUis, qui sunt

(a) Ed. Ven. sicut de priiiiis et de...

I

I.IH. I. DIST. III. ot AKST. IV. AHT. II. 369

aclus ]n'r/'ecli ; li(«,'t <'riini uon sil ccrtilutlu quu«l viitfuiii al-
hum cxtra posHnm, v«'l iii tali subiccfo, vel iii tnli di.sfan-
/iff, (juin i)()t»»st flcri illiisio iii iiicdio vcl iii or^raiio et iiiiiltis
iiliis viis, taiiicii ccrlitudo (jst ijuod rideo, •'tiaiiisi illu*jio Mat
iii ()i'^^aiio, ijuin' illusio iii oiyaiio ma.xiina illusio vi(1»>tur «'sso,
|iula (juaiido actus (It iii ori.'aiio ij^so, iioii ab obiei-to [n-a»'-
Sfiilc, (jualis iiatus osl flori ab obiccto j^raesciit»'; »«t ila po-
tciitia liabcrct actuiii suuiii, jiosita lali illusioin' v»-! j)as-
sioiMJ, ct ven» essot illud ibi (juod r/.s/o dicitur, sive sil actio,
sive jiassio, sivc utriiiiKjuc. Si aiitciii illusio fleret iioii iii or-
^aiio jirojirio, s»>d iii aliijuo j)roxiiiio, (JiuhI vidctur oriraiiuin,
sicut si noii lieret illusio in concursu ncrvt»runi, sed in ipso
tK'uIo flcrcl iriijjrcssio sjicciei, (jualis nata t^st flcri ab obitrlo,
adlmc visus vidcret; ijiiia talis si)»»ci»'s, vd tjU(Hl natiiiii esl
vidcri iii ca, viderctur, ijiiia liabcr»'t sufllci»'iitciii distantiani re-
spectu or;rani visiis, ijiiod cst in concursu istoiiini n»M'voruni,
sicut i»at»'t jicr .Au-^uslinuiii, 17. I)e Trin.{\), (jutjd relitjuiae
vi.soiuiii iciiianentes in oculo, oculis clausis, videiitur; ct pcr
rtiilosopbiiiii, l)r Seiisft et Sensato, ijuod i;;iiis ijiii ir«Mici'atur
c.\ elevatione oculi violciila. ci iiiiiltiplicalur usiju»! a»l jialji^v
brani clausaiii, vid»'tur; istac siint vcrae visiones, licet iioii per-
rccti.ssiiiiae, ijuia liic sunl suilicicntcs dist;iiiiiac sjMvi^^runi ad
oi}.:aiiiiiii priiicipalc visiis.

110. (") De certitudine eorum qiiae subsnnt actibus sen-
sus. Sed (juoniodo liabclur ccriiludo coruni ijuac subsuiil
actibus .sciisiis, jnita, (jiiod ali^jiiod c.\tra cst albuiii vcl cali-
(luiii, (jiialc appai<'t? Res}u>mleft : aut circa tal- lilum

njifio.sita apparent dirersis sciisibiis, aut non, setl cinucs seii-
siis coiriioscciitcs illud liabciit iil<'nt iudiciutn de eo. — Si sv-
runtto motto, tunc ccrliludo lial>etur de v»'ritate lalis o»v^Miili
pcr sciisus, ct pcr illaiii pioiK)sitioin'iii praectHbMilciii. t/uod
rrenit ut in jtluritju.s ub tititiui) e.s( efj'ectu${n) nalurnli^ .v^fs,
si non sit causa lifteru ; »M'p) cum ab islo pi*«cs«Mitc < >il

iii pluribus talis ininiutatio seiisus, .setjuiliir iju«>«l iiMiiiulatiu
vel sjiccies «^«Miila sit »>flcctus naluralis lalis cai i ila lal»»

cxlra crii albuiii vi-l calidum v»»l tal»' ijuab» iialum ••<«l ivprae-

(ti) Kd. Von. illiui CHt ciui«N...
T«.i I. S4

370 LIB. I. DIST. HI. QUAEST. IV. ART. II.

sentari por speciem genitam ab ipso ut in pluribus. — Si
autem diversi sensus habent diversa iudicia de abquo viso
extra, puta visus dicit baculuni esse fractum cuius pars esl
in aqua et pars in aere, el iaclus potest experiri contrarium,
visus etiam semper dicit solem esse quaiititatis minoris qnam
est, et omne visurn a remotis esse minns quam sit, in talibus
est certitudo quid verum sit, et quis sensus erret per pro-
positioncm quiescentem in anima certiorem omni indicio sensus,
et per actus plurium sensuuni coiicurrenles, ita quod semper
aliqua propositio rectificat intelleclura de actibus sensus, quis
sit verus, et quis lallat, in qua propositioiie inlellectns non
dependet a sensu sicut a causa, sed sicut ab occasione. —
Exemplwm. : intellectus habet hanc propositionem quiescentem,
nullum durius frangitur ad tactum alicuius moliis sibi ce~
dentis; haec esl ita per se nota ex terininis, quod etiamsi
essent accepti a sensibus errantibus, non potest intellectus du-
bitare de illa propositione, imo oppositum includit contradictio-
nem: sed quod baculus sit durior aqua, et quod aqua sibi
cedit, hoc dicit uterque sensus, tam visus quam tactus; sequi-
tur i.uitur quod baculus non esl fractus sicut sensus visus iu-
dicai ipsum fractum; et ita (juis sensus errat, et quis non,
circa fraciurara baculi, intellectus iudicat per cerlius omni
actu sensus.

('2) Similiter ex alia parte, quod idem quanium, appHcaium
quanto omnino est aequale sibi, hoc est notum intellectui,
quanturncumque notitia terminorum accipiatur a sensu errante:
sed quod idera quantum possit applicari viso propinquo et re-
raoto, hoc dicit tam visus quara tactus; ergo quantum visum
sive prope sive a remotis est aequale ; igitur visus dicens
hoc t'sse minus errat. — Haec conclusio concluditur ex prin-
cipiis per se notis et ex actibus duorura sensuura cognoscen-
tium ut in pluiibus ita esse; et ita ubicuraque ratio iudicat
sensum errare, hoc * facit * non per aliquam notitiara praecise-
acquisitam a sensibus ut a causa, sed per aliquam notitiam
occ((sionatam a sensu, in qua non fallitur, etiamsi oranes
sensus fallantur, et per aliquara aliara notitiam acquisitam a
sensu Vol a sensibus ut in pluribus, quae sciuntur esse vera
per propositionem saepe allegatam, scilicet, quod evenit in
pluribus, etc.

1

LIU. I. DIST. 111. (Jl AEST. IV. ART. III. .'171

.\hti(:[;ix's III.
R1«:S1'0.NI)I<:TL'U ad rationks «juatksls minls cgnclldlnt.

411. (•3) _ Solvitur priraa ratio opinionis contrariae et de-
monstiatiir mutabilitatem obiecti in se non officere ceititudini co-
gnitionis. — Uiuiiiiiini ml tkrtilm articulum, e.\ istis respon-
<|t'ii(liiiii * ♦•st * iiil ilhis trrs rdtionrs. — .\(l pritmim [w. 100/'],
;i(l illiKl (lc innldlioiie ol)i«'('ti, antrcedens pst rylsurn; * iion
oniin sciisibiliii siiiit iii coiiliimo iiiotii, iino p«'rni:iii(>iit «'iulorn
in iiliciiji (lurntioiic *. Ncc csl ojtinio .\ujr., scd Ilcr-iicliti et
(liscipuli siii 'rracliili. ({iii nolcbnnt hxjiii, scd niovcrc difji-
hiiii, iil (liciliir IV. Mrlititii. — Kt cii;ini cnnsc(iuenlin iion
v;i|cl, (l;ito (juod antrcrdrns cssct voriini; (jiiia adliuc, s(?cuii(luin
.\iisl., jKjssct lialieri crrtti coj.Miilio dc Ii(m-, (jiiod ouinift con-
linnr morcnlnr. — Non sivjuitur cliain: si oliicctuni (^st ynu-
Inhilr; ciiro (jiiod ;:i}jiiilui- :il) (H) iion (»st r^^praosentativurn ali-
cuiiis siib ralionc itniin/lithiiis ; (jui;i miilnhilitas in obiccto iion
est r;ili() };i;.Mi<'M<li. scd nnliirn ij)sius obiccli ijuod cst iiiuta-
bilc; ^'ciiitiini iiritiir ;d» ijiso rcj(racs('nt;it naturani jicr se,
* ijiii:i csi jicr sc r:itio ;:ii:iicndi ijisuin *; iyitur si iiatui*;i
iiiidc ii:iiur:i liab(?at ali(jii:iiii inimKlnbilrm liabiliidincni ;id
:iliii(l, illiiil iiliiid jicr stiiiin c.xcnijilar, (>t illa iiatiira jicr suuin
excnijiUir, rcj)racs«»nlaiilur ut imnintnhilitrr iiiiita. Kt ila |>er
diio cxciiijilaria c^ciiit;i :i duobiis mnlahilihus, noii iii «juantuni
iniilabili:i, scd in (jininluni nittnrar, j)ulcst li:ilMM'i iiolitia im-
riiiilithilis nnionis c(jriini.

I';ilct cti;iiii ijtiod jicr rcjir;ios(>nlativuin in sf mulabHe
j)olcsl rcjir;ics«'iil;ii I :ili(jiiid sub r:itioiic immtttahilis ; ijuia
<'ssciiti;i I)ci siib r:itioiii' immntalnlis rcj>r;ic8i'nt:itnr intclWvtui
])('!• :ili(jtii(l oniiiiiio mnlahilr, sive illud sil .<;/)«•(*<<•.<, sivo ri(7»«.
— H»H' jKitcl jicr similr: ijiii:i * jior * finitnm |M)lo8t * i*«'pra«v
sontari * :ili(jiii(l snb r:ilioiic in/initi.

112. (11) - Solvitur secunda ratio. — .\d srcnndam [n. UH)/'|
(lico, (jtiod in :inini:i j>otost iiilclli;;i dnplrx multihHitas: una
;ib afjirniiitionr iii nrijationrm, ot o coiivorso: pui:i. ab i^MiO»
ranli:i :id sciciiti;iiii, vc| a iion inicllcclioiic ad inlolbvtionon).
/\lia (jti:isi ;i nmtrario iii contrarinm : jiuta, a roclilutlino atl

372 LIB. 1. DIST. III. QUAEST. lY, ART. III.

deceptionem, et e converso. — Anima autem quoad quaecumque
obiecta est mutabilis prima mutabilitaie , et per nihil forma-
liter in ea existens toUitur ab ea talis mutabilitas; sed non est
mutabilis secunda mutabilitate, nisi circa illa complexa quae
non habent evideniiam ex terrninis; circa illa vero quae
sunt ex terminis evidentia mutari non potest secunda muta-
bilitate, quia ipsi termini apprehensi sunt causa necessaria
conforraitatis compositionis ad ipsos terminos. — Igitur si anima
est mutabilis a reciitudine in errorem absolute, non sequitur
quod per nihil aUud a se potest rectificari, quia saltein recti-
ficari potest * per * (a) illa obiecta circa quae non potest intel-
lectus errare, apprehensis terminis.

413. — Solvitiir tertia ratio. — Ad tertiam [n. 400^] *dico * :
si aliquam apparentiam haberet, magis concluderet contra opi-
nionem illam quae negat speciem intelligibilem {i); quia illa
species quae potest i-epraesentare se tamquam obiectum in
somniis est phantasma, non species intelUgibilis; igitur si in-
tellectus solo phantasmate utatur, per quod obiectum est sibi
praesens, et non alia specie intelligibili, non videtur quod per
aliquid, in quo obiectum sibi relucet, posset discernere verum
a verisimili. Sed ponendo speciem intelligibilem in intellectu,
non valet ratio; quia intellectus non potest uti illa ut p^r se
obiecto, quia non contingit uti illa in dormiendo.

414. — Solvuntur obiectiones et dubia. — a) Si obiicias
quod phantasma potest repraesentare se * vel * obiectum {b);
igitur inlellectus propter illum errorem virtutis phantasticae
potest errare, vel saltem ligari ne possit operari, ut patet in
somniis et phreneticis; potest dici, q\\o& si ligetur quando est
talis error in virtute phantastica, non tamen errat intellectus,
quia tunc non habet aliquem actum.

b) Sed quomodo sciet intellectus vel erit intellectus certus,-
quando non errat virtus phantastica, quam tamen non errare
requiritur ad hoc ut intellectus non erret? — Iiespo7ideo : istd.
veritas quiescit in intellectu, quod potentia non errai circa

(1) Cfr. infra, quaest. : Utruni in parte intellectiva proprie sunipta sit
memoria jjroprie, id est habens speciem intelligihilem priorem naturaliter actu
intelligendif

(a) Wad. circa.

(h) Wad, se ut obiectum.

I

LI15. I. DIST. III. gUAEST. IV. ART. III. [iTA

ohitwlnin /)fojtr)rfi()nff(uin, /lisi indispnaitn sit ; ct noturn PSt
int('ll<!(-tiii viriiilcrii j)lmnt;islicaiii noii fss*» indisposilarn iii vi-
gilia tali indispositioiu' (jiiao lacil ptiantasnia n-pracsontaro se
taiiKiuaiii <)hi<:clum; (jiiia por so notiini cst iiit«>llcctui ({U(xl iii-
telli^M'ns vijj^ilat, cl ita (piod virlus pliantastica non ost li^-ata
in vij^nlia siciil iii sornniis.

('•"») c) S('(l adliiic inslntu)' coiitra istain certitiKliiiciii (lictaiii
(Ir (iclihus lioc iikmIo: vidf^liir niilii (juod vidcam vel audiani.
ul)i tanion non vidco vcl audio; or«ro do lioc non ost cortiludo.
— fit'sjj())uh'o, (juijd aliud ost coiitra nc^^anloin ali^iuam pnj-
positioiiorn (jsteiidero cnm esse reram, aliud ost alicui adinit-
lciiti oam ostondcrc (/uo^nodo sit ro-o. — Kj'empiutn: IV.
Mrtdph., iil)i contra )t('(/n)ites p)'i)nu))i prinripium non indu-
cit IMiilosoplius illud inconvoiiions, ((uod opiniones contrariae
siiiinl rssenl in n)ii))ia, lutc ij)si coiu-odoroiit sicut praomis-
sam; scd iiiducit ois alia incoiivoniontia nianifosta cis, licet
non iii sc. ."^cd rrcijiicnfihus primutn })ri)icipium oslondil (/un-
iiiodo sit iioliim jtiimum |iriiicipium, (piia ila (pi(Hl op|>ositum
ciiis noii possit ovonirc iii moiilc; (^kkI prohat, (piia tiiiic p(js-
soiit ojiinionos coiitrariao simul incs.sc: lalis condusit) osl ma-
oi^ ♦ silii * incoiivoniciis ipiaiii liy|M)tlicsis.

Il;i hic, si contondis nicciim )iulln))i propositioiioni css«»
/>«'/• sr )iot(im, iiolo dispiilarc tccum; constal ciiim (pKnl lu «^
piolciviis, ipiia iioii cs i»crsiiasus, sicut palot in aclil»us luis,
(piornodo oliiicit IMiilns. IV. .Mita/thijsicnr : somnians onirn de
ali(pio (piasi i|c pro.ximo olitiiiciido, ct postoa evi<rilans, noii
proscipiiliir illiid, sicut prosoipK-rotiir si ila cssot pro.ximus vi-
j,nlando ad illud coiiscipicndiim. - Si aiilcm admiltas a/iY»</M/i
l»r()positioiioiii csso pc)' se )iotnm, ojK^rlot (piod |Mtssit (•o;:iio-
sci ; cl circa ipKMlcumipK' potcst potoiitia indisjKJsiia crraro,
sicut palct iii somniis; ic^itiir ad Ikh^ ipioil aliipia c»>^Mioscaiitur
os*<o /«'/• sr )intn, ojiortot (JikmI jMtssit it»«^'ni»sci qua)ulo /^ntru-
tin rsf ilis/)ositn, rl (/tnuulo iio)i; cl j^cr cons«*i|uons |k>Ics| Iki-
li 'I i iiotitia (lc actibus nostris, ijikmI jM>lcnlia cst ila dis|K)sila,
ipiod illa siiiit jM'r so nola (juac aj»i>ai'(»iil .^ihi |mm" si» nola.

il) hico liinc ad fornuun illius cavillatioiiis. quoil siciit
apjiarct somnianti so vidor»». ita poss4't sihi ai)|);ir»'n» ()p|M)siiuiii
iiniiis iirincijiii /irr .stf /io/< siHvulabiiis; «»l lamiMi non S4<«|ui(ur.
iinin iIIikI jtiiiuipium sit ihm- so notum lla non si^ipiitur quiii

374 LIB, I. DIST. III. QUAEST. IV. ART. IV.

illud sit per se notum audienli quod audiat, quia circa utruni-
que potest potentia indisposita errare, non autem potentia di-
sposita; et quando sit disposita, et quando non, hoc est per
se tioium ; alias non posset cognosci aliquam aliam esse per
se notam, quia non posset cognosci quae esset per se nota
* intellectui *, utrum illa cui intellectus sic disposilus vel sic
assentiret.

Articulus IV.

ARGUITUR CONTRA CONCLUSIONEM PRAEFATAE OPINIONIS.

415. (16) — Praefata conclusio quinque impugnatur rationibus.

— Circa quartum ariiculum contra conclusionem opinionis
arguo sic:

a) Quaero, quid intelligitur per reritatem certam et sin-
ceram? Aut veritatem infallibilem, absque scilicet dubitatione
et deceptione; et est probatum prius et declaratum in secundo
et iertio articulis quod illa potest liaberi ex puris naturalibus.

— Aut intelligit de veritate quae est passio entis; et tunc cum
ens possit naturaliter cognosci, ergo et }:ierum, cmn s\t passio
eius. Et si verurn, ergo et veriias per abstractionem, ({uia quae-
cumque forma potest intelligi ut in subiecto, potest etiam in-
telligi ut in abstracto in se, et in abstracto a subiecto. — Aut
tertio intelligit per veritatem conformitatem ad exemptar ;
el si ad creatum, pat^t propositum : si autem ad exemplar
increatum, conformitas ad illud non potest intelligi nisi illo
exemplari cognito; quia relatio non est cognoscibilis nisi co-
gnito extremo; ergo falsura est quod ponitur in opinione,.
scilicet exemplar aeternum esse rationem cognoscendi, non
cognitum.

b) Praeterea secundo sic: Intellectus simplex * illud * (]uod
intelligit confuse potesl cognoscere definitive, inquirendo defi-
nitionem illius cogniti per viam divisionis. Haec cognitio defini-
tiva videtur perfectissima pertinens ad intellectuin simplicem.
Ex tali cognitione * praevia * («) terminorum potest intellectus
perfectissime cognoscere principium, et ex principio conclusio-

(a) Wad. perfeetissima.

I

I,IH. I. DIST. III gl AKST. IV. AHT. IV. 'Aoy

iilmm; rl iii lioc rom|jl'ii viilrtur ii()tili;i iiit('Ilf><-liialis, itn quod
iioii vidotur co^inilio voritiilis iit»c«'ss:iria hiibcri iiIIim v«'rit;ilos
pracdictiis.

('"j (•) Itciii tertio: Aul lux uclorna cnnsat alniuid pviHa nU'
turaliler actu. :iut iiori, — Si sic, aul «'luo iii ohiecU.», aul iii
iiitcllcclu. - Nnii in ubiecto ; quia ohiocliiin. iii i|uuntuiu
IkiIicI ossc iii iiit«'ll<'ctu, iion hahel osso reaic, sod intcntionale ;
i^'itiir iioii osl c;ip:i.\ aliciiiiis accidcnlis realis. -- Si in intel-
lcclu, iiriliir lux incroala non iuiinulat ;mI coji-nosccndurn sin-
(•t'i;iiii v«'i-itatoiii, nisi iiicdiantc ('(r«H*lu su(^>; ct it;i ao(iue
pcr-lcctc vidotur ojiinio coniniunis jMinoro notitiarn iii luniiiio
iiicrcato sicul isla ojiiuio, )jiii:i ponit o;iin vidcri in intcllertu
ui/c/ifc, ijiii csl ollcctus lucis incr*c;it;ic, ct pcifcctinr i|ii;irn
cssct illiid luiiioii a<*cidcrit;ilo c;iusatum.

Si ;iutcMi /////// causut anli' arl/>i,i, :iiit crj^M sol;i lux
c:iusal ;icliim, ;iut lux cum iiitcllcctu ct (>hi»rlo. — Si .\ola
lux, oi'^'o intcllcctus ajjons nullani hahcl oporationom in co^ni-
iiono sinccr-ao voritatis: ipKjd vidctur incoiivonions, (|uia isla
(>|>or*atio ost nohilissima inlcllrctus iiostri; orjjo intolloclus a^^oiis,
i|iii cst nohilissimus m ;iiiim:i. (-oncuri'('t ali(|Uo moilo ad isfaru
actionom.

(l) Simililcr cti:iiii sccimdum IMiilos., ///. Pc Anima, inlel-
lcciiis /t(/c/is correspondct iii niliono actiri, possiOilis in ra-
tionc passiri ; cr';.ro i|iiiili|uiil rccipit possihilis. ad illud ;dii|U(»
modo so liahct actirc inlcllcctiis a^^oiis.

/') lloc cli;im iiiconvcniciis quod cst ilhituni ^ ihi ' coiiclu-
diiur ox opiiiioiic pi:icdicla pcr aliam viam: ijuiu. s<>cuikIiiiii sic
opiiiiiiitcm, ;ip'ns uloiis iiistrumciito riou jKjtosi liulN>rt> actioiiotu
cxcc(l(.'iit('in ;iclii>iicMi iiistriiiiiciiti ; i;:itur cum virtus iiilcllcctus
;iirciitis iioti possit in coLrnitionciii sinccr;ic vcrilalis, lux u»>tcriia
iilciis iiilclloctu ;iLrcntc non poiorit in co^^-nitioiMMii vol iii :icliu-
ihiii istius co^fiiitioiiis sinccrao vorilaii^ iii omo«I iiiicllccins
^iu^ciis li;ihcat ihi nitioncm iiistrumontL

f) Si (iic((s (jimmI lux increata ctini intellectn ol obieeto
c;iusct ishiiM vcrihitcin siiiccr.im, li;i«r osi cumiiiuiiis o|iiiiio,
i|m:ic poiiil liicciM ;i(*tornuni, sicut c:iiisaiii remotam, caus;ire
oiiinciM ccrt;im coj;nitioncm vcj vorit:itoiii. — Vol i^ilur oril
isi:i opiiiio iiicoiivonitMis, vol non discoidal a coiiiiiiuiii opi-
iiioiio.

'M^ LIB. I. DIST. III. QUAEST. IV. ART. V.

Articulus V.

SOLVITUR QUAESTIO.

416. ('i^) — Quadruplex modus quo veritates necessariae vi-
deri possunt in regulis aeternis, — Ad quaestionem igitur dico,
quod propter verba August. oportet concedere quod veritates
infallibiles videntio- * aut intelliguntur seu cognoscuntur * in
regulis aeternis. — Ubi primo iiota, quod potest ly in accipi
ubiective, et hoc qiiadrupUciter : vel sicut in obiecto proximo,
vel sicut in continente obiectum proxiinum, vel sicut iii eo
rirtute cuius obiectuni ^^^^oocimum movet, vel sicut in obiecto
reiiwio.

417. — Exponitur primus modus videndi veritates necessarias
in regulis aeternis. — Ad intellectum primi dico, quod omnia
intelligibilia actu intellectus divini habent esse intelligibile, et
iii eis omiies veritates de * eis * [a) relucent, ita quod int.ellectus
iiitelligens ea, et virtute eorum intelligens necessarias veritates
de eis, videt iii eis, sicut in obiectis, istas veritates necessa-
rias. — Illa autem, in quantum sunt obiecta secundaria intel-
lectus diviui, sunt veritates, quia conformes suo exemplari,
intellectui scilicet divino, et * quidditates *, sunt lux, quia nia-
nifesiativae, et sunt immutabiles ibi et necessariae; sed ae-
ternae sunt secundum quid, quia aeternitas est conditio exi-
stentis, et illa non habent existentiarn nisi secundum quid. —
Sic ergo primo possumus dici videre in iuce aetertia, hoc est
in obiecto secundario intellectus dlvini, quod est reritas vel
lux aeierna inodo exposito.

418. — Exponitur secundus modus. — Secundus modus
patet simiHter: quia intellectus divinus con^me^ istas veritates
quasi liber, sicut dicit illa auctoritas [n. 398] Aug. De Trin.
XIV. c. 15. vel 34., quod istae regulae scriptae sunt in libro
lucis aeternae, id est in infellectu divino, in quanlum continet
veritates istas. Et licet iile lil)er non videatur, videntur tamen
illae quidditates vel veritates quae sunt scriptae in libro illo.
Et eatenu.s posset dici intelleclus noster videre veritates in luce

(a) Wiid. dc se.

Lin. I. DisT. III. qi;aest. iv. akt. v. 377

ticlrrtm, Ikm- fst in illo lilin», sicMit in conlinent^' ohiertnm.V.i
Imx- sfHMiiiiliiiii * sevumlurn * tnodnrn; vfl etiiun in illis vtTilali-
hiis (jiKK' siint In.r neternn secundnrn (/uid, sicul in obi«H'tis
vidi-miis, rl Ikk: srciimjnni prirnuni rnodurn. — Kt iiltrr isti>-
nmi nuxloniiii vidclur css»' «I»' iiit»'II<'clii Auf.'. A7/. I)r Trin.
cwy. 1 I. i|ii'hI , nlio (jundrati corporis rnnnet incor'ruptibilis
et inuutftdhilis, etc: iion uut«'ni niiJiict t:ilis nisi ut est ol»i«H-tuin
secundnriuni inlcIhM-lus divini.

11'.». (19) — Solvitur dubium de primo modo et exponitur
tertius. — u) Contra luin«'ii priniuin iiKMlutn ost dubiuni : si
enini non vidcmus isliis vcritatcs ut in intcllcclu diviiio. rjuia
noii vidcmus inlcllccliim divinum, (]uonio<lo dicemur vidcro in
hiic iucrenta, c.\ Irk- ijuod vidcuiius in tali luce aeterna se-
runduiii (juid, ijiiac liabet essp in luce incroata, sicut iii inlei-
lcctu cofiiiosccnlc^

h) lliiic icsjtoiidct fe)'fiuni nicmbruni, ijikmI ill:i, iii .sunt
obicciiini si'cundiiri(iiii iiitollcctus divini, iion lialM'nt esse iiisi
secuiuluni (juid ; ojicratio aulein ver«' realis non com|M'tit prao-
cisc ;ili(iii cnli sccMiiidiim ijiiid rirtutc .s«/; s«'d si aliijuo nuMlo
comjiclil sibi. Imk' ojioilct esse virtute jilicuius cui c(Uii|M'tit
esse sinipficifer. If^Mliir islis obi«'Ctis secundariis non com|M»lil
mov«'re iiilcljcctnm jiniccise nisi iii rirtufe inteflectus divi/u,
(juod csl csse sinipliciter, cl jicr (juod isl;i |i:ilM'nt e3.s«» se-
CU/uluin f/uid. Sic iijiliir iii luc<' actcrii;i .'iccunduf/i quid n\vui
iii ohicrto jn-ojcitno vidcmus; scd in luce incn^ata vidcmus se-
ciinduiii fcrliiun iiiodum, sitMit sciliccl in »;ius:i jiroxima. cuius
firfufc ohiccfuni pro.rininni niorcf.

r) liixl:i lioc cli;)iii jmisscI dui (juod (jiKiiilum :id fer'tiuiri
iiioiliim vidcmus iii liiif * iinM-c:il:i * sicul iii causn |»roxiina
oliiccfi iii sc ; naiii inlcllcctus divinus jiru<Iucit ista actu sui»
iii e.fse iutcllii/fhili, cl actu suo d:»t liuic obiecto ess«» tate, ei
illi lali\ cl jicr coiiseijuciis dat eis talcm r'ntionein obiecti,
jiii- (jii;iiii i':ilioncm jiriina tiKivciit intellectuin ad couMiitioneiii
t:ilcm ccrhiiii.

Kl ijiiod jirojinc jM)sscl dici inttlliH-tutn noslruiii videre iii
liirc * iiicrc:it:i *, ijiii:i lux * aelcriia * cst eaustt obiectit u\h
jKircl |M r sinulc: ijuia jirojiric dicimur intetlitjere iii luinine
iiilcllcctus (((jctilis, cum I;uihmi illud lutn»'n non sil iiisi cau«*;i
:ictiv;i, scilicet vel f:iciens obii^i-tum in actu, vel virlule cuiuH
obiectum movd. vcl utruimjue.

378 LIB. I. DIST. III. QUAEST. IV. ART. V,

d) Ista igitiir duplex causalitas iiitellectus diviiii, (|ui est
vera lux increata, videlicet, quod producit obiecla secimda-
ria in esse intelUgibili, et quod est illud virlute citius obiecta
secundaria etiam producta movent actualiter inteltecturn,
potest quasi integTare unum tertium merabrum de causa pro-
pter quam dicamur vere zidere in luce aeterna.

420. (20) — Solvitur obiectio. — Et si obiicias contra istos
duos modos integrantes tertiuni meinbrum de cavrn, quia tunc
magis videtur quod diceremiir videre in Deo voJente, vel in
Deo ut voluntas est, quam in Deo ut lux est, quia roluntas
divina est principium inmiediatum cuiuslibet actus adextra;
^resjDondeo : intellectus divimis, in quantum aliquo modo prior
est actu voluntatis divinae, producit ista obiecfa in esse inlel-
ligibili; et ita respectu istorum videtur esse causa mere naticra-
lis, quia Deus non est causa Ubera respectu alicuius nisi (juod
praestipponit ante se aliquo modo * volentem secunduni * {a)
actum voluiitatis; et sicut intellectus ut prior actii voluntatis
producit obiecta in esse intelligibili, ita ut prior causa videtur
cooperari illis inlellig-ibilibus ad eorum elfecturn naturalein, ut
scilicet apprehensa et composita causent apprehensionis co^ifor-
miiateni ad se. Videtur igitur quod contradictionem includat,
aliquem intellecturr. talcni compositionem Ibrmare, et composi-
tionem non esse conforniein terminis, licet possibile sit illos ter-
minos non concipere; quia licet Deus voluntarie coagat ad hoc,
quod intellectus terininos componat, vel non, tamen cum com-
posuerit, ut illa compositio sit conformis terminis, hoc videtur
npcessario scqui rationem terminorum, quam habeiit ex intel-
lectu Dei causiuite illos terminos in esse inielUgibiU * natura-
liter *.

421. — Corollarium. — Ex isto apparet qualiter non est
necessaria specialis illustratio ad videndum in regulis neter-
nis ; quia August. non ponit in eis videi-i nisi veia (|uae
sunt necessaria ex vi ierrninorum, et in talibus est maxima
necessitas, tam causae remotae quam proximae, respectu effe-
ctus: puta, tam intellectus divini ad obiecla moventia, quain
illorum obiectorum ad verilatem complexionis de eis. Et licet
etiam non sit tanta necessitas ad perceptioneni illius veritatis,

(a) Wad. voluntatem seu actum voluntatis.

LIB. I. r)IST. m ylJAKsT. IV. AHT. V. 'M*.)

(jiioil ()i){)Ositii[ii iiuludut ('(jntruilictiuncfii, t.iiiKMi iiccossitas <>st
ex pMilc caiisao projiiiuw, coussistfiito sibi causa remota,
i|iii:i tcriiiiiii apprcliciisi ct ('i^(ii|io<iti iiati .suiit iialuraliter
causart' evidciitiarn coiiCoriiiitalis (■oiii{)f>sitioiiis ad tcrimiios,
ctsi {M)iiatiir (jiiod Dcus coa^^at lcriiiiiiis \n\ istuiii «•ir(*ctiiin
inflncnlia (jeni^rnli, iioii taincii necessitale ndturali.

* Scd, sive sit iiifluciitia •fciicralis, siv»', ({U(kI {»Ius est, ne-
ccssilas iiatiiralis iiidiwiidi tcriiiinis ad liuiic •'ircctiiiii, {)atct
t|iiod iion i'('({uii'ilui' i/lusfrfifio siieciafis *.

I*i"i. (21) — Exponitui' D. Augiistini doctrina. — Assu>n/>tum
(|c intentione .AufjKsfini {^atcl {tcr i|)suiii, IV. I)e Trin. c. 1.'). vcj
:!.")., ul)i l(»({uitur Ai' IMiil()so{)liis iiifKh lilius: Sonuuili eormn jto-
liierunt fteiein tne/ifis nftrfi otnnem erefifurfitn trnnstnittereia •,
<•! f/trem incommutfi/jilis veritfifis quftntulacui/Kjue e.f partc
(tffint/ere, (/itod Cfiristianus mttlftts e.r fnie interini sola vi-
rentes nontUtm pofuisse deritletif. Ijrilur vult ({ikkI Cliristiani
(•i'«!dita noii vidciil iii i«';j:ulis aclcrnis; scd IMiiloso{)|ii vi(l«'iit iii
illis necessdria iiiulla. Iliidciii, IX. l)e Trin. 11. c. v«'l 1.'): .Vo;i
(/nalis sit ttniuseuinsrpie Itominis mens, sed (lunlis esse sem-
■jiileriiis ratittnilnts debeal ; «{iiasi «licut: cftntinf/entiu in*u vi-
dciiiiir ilii. scd necessaria. K\ iii codcin l\'. lili. c. Ki vcl

.">(», ai';.'uit contra istos lMiiloso{ilios: yuiiK/uitl i/uia rerissinte
(lisjtiitanl, et (locumenlis certissimis /lersnadent aeternis ra-
lionihns otnnia tem/ioralia /irri, projtteren /lotneritni iit
i/isis rationihus /tersjiicere, rel ex ipsis coUitjere, t/iiot snnt
animalium f/enera, i/nae semitia sinfjnlornin in ejordiis,
"^' </ni modus iit incrementis, i/ui numeri per conceptus,
,'i-r ortus, /ter aetates, jier oceasus ; i/tti tntdtts in ajijieten-
dis i/uae secuntlum naluram suttl, /nfjiendistjue contrariis*f
.\oniie isla oitinia non jwr illam incnmmtttnhilcm sapientiitm»
sed jter tocorum m- lemjtoritm historiam tftuiesierunt, et ab
filiis iwjjcrta alijtte conscri/ita credidernntf Krp» int«>lli^i(
((iiod |)ci rc<rul,is aclcrnas non co;;noscuiitui' illa contini/entiUt
({iiac liiiitiiiii {i«'i' s«'nsus co}.Mios«'untur, vcl {M'r historias ci'»»-
diiiilur; cl laiiicn sjiciiatis illitstratio inanis rc<|uiritur in cn««
d«'ii(lis coiitinp'iilibus «(uain in co^Miilis necessarits; imo ibi
ina.xiinc i ciu(iv«tur illnslratio sjteciatis, <»t sulllcit soia generuli».

(«I) K«l. Vfii li-viirr

^^80 LIB. I. DIST. III. QUAEST. IV. ART. V.

423. (22) — Solvitur obiectio contra praedictam expositionem.
— Contra: quid iiiitur dicit Aug. A7/. De Trin. c. 14 vel 32,
quod paucoruni esi pervenire meniis acie ad rationes in-
ielligibiles, et LXXXIII. Quaest., q. 46, non nisi purae ani-
mae ad illas pertinjiunt? — Respondeo : ista puritas non debet
inteiligi a viiiis; quia XV. De Trin. c. 15. vel 34. vult quod
iniustus videt in regulis aeternis quid in his sentienduin sit
[n. 398]; et IV. \\b. c. praeallegaio * nunc *, vult quod Philo-
sophi viderunt veritatem in regulis aeternis sine fide ; et ^i^ac'-
stione eadem vult quod nullus potest esse sapiens sine cogni-
tione idearurn, eo raodo quo Platonem, fbrsan, concederet esse
sapientein. Sed ista puritas debet intelh'gi elevando intellectum
ad considerandum veritates ut relucent in se, non tantum ut
relucent in phantasniate.

Ubi considerandum quod res sensibihs exlra causat phan-
tasma confusum et unum per accidens in virtute piiantastica,
repraesentans scilicet reni secundum quantitatem, figuram, co-
lorem, et alia accidentia sensiljilia; et sicut phantasma reprae-
sentat taiitum confuse et per accidens, ila multi percipiuiit
tantum ens per accidens. Veritates autein pure praecise sunt
tales ex projjria ratione terminorurn, in quantum illi ter-
miiii abstrahuntur ab omniJDus per accidens coniunctis cum
eis; non enim haec propositio, onme totuni est maius sua
parte, primo vera est ut totum est in lapide, vel ligno, sed
ut tofurn absirahitur ab omnibus quibus coniungitur per ac-
cidens; et ideo intellectus (jui nunquam intelligit totalilatem
nisi iii conceplu per accidens, puta in totalitate lapidis vel
ligni, nunquam intelligit sinceram veritaiem huius principii,
quia nunquam intelligit praecisam raiionem termini, per
({uam est veritas.

Paucorum igitur est pertingere ad rationes aeternas,
(|uia paucorum est habere iiitellectiones per se, et multorum
est habere conceptus tales per accidens. — Sed isti * pauci *
11011 dicuntur distingui ab aliis per specialem illustrationem,
sed per melioi-a naturalia, quia habent intellectum magis
abstrahentem et perspicaciorem, vel propter maiorem in-
quisitionem, per quam aeque ingeniosus pervenit ad cogno-
scendum illas quidditafes, quas alius iion inquirens non co-
giiovit.

LIl:. I. DIST. III. nlTAEST. IV. AHT. V. :W1

Kl isto ii.oilo iiit«>lli<^Mtur illud .\u<.nistini dc videntf' in
iiiontc i'X * liaheiito * iiifiTius a«MT'iii iiehulosinn, ««l suporius
* lu(:<'ii) sinccrmn *, /V. f)c Trin. cai». «). vrl 1«»; qui ciiiiu
lantiiiu iiitollif.,Mf Sfiupor (;oiicpi)Ius pcr accidens, * ••<> niodo ijuo
pliantasiuata ohiccia talia rci^raesentanl ijuasi <'ntia pei- ncci-
(lens *, ij^sc est (|uasi in vallc positus (•iicuunlatus aen* nehn-
loso ; sed i[ui scpaiat «juidditates iiitelli;r«'udo pra^jcise eas c«»n-
ceptu /)£?;• s<f, (juae taiiieu relucent iii pliantasinate cuiu multis
aliis accideiitil)us adiunctis, ij^sc halx^t plianlasma inCcrius,
scilicet a(.'r(Mn ncliiilosiiiu, ct ipsc csl in )nontc in ({uaiituiu
cof^noscit illaiu vcritatcm, (t vidct verum supra, ut islam vcri-
talein supciiorem in virtiite iiilcUeclus incrcati, (pia(» cst lux
ucternn.

\'i\. (■^•') — Exponitur quaitus modus videiidi veritates ue-
cessarias in regulis aeteinis. - Kt isto «///mo ;//o</o jK^test con-
ccdi (piod co};:noscuntur vcritates sincerae iu lucc aelerna sicut
iii ohiccto rcnioto co^nilo: <juia ///.*• incrcafa esl ])riniuiu
|ii-incipiuiii cnliuin spcculatiiliiim, cl ulliniiis linis rcrum pra-
clicaruin; ct idco ali ipsa sumuulur princijiia, tam speculabilia
(piam jiraclica. Kl idcu cdi^niilio omiiium, lam sj)eciilabilium
ijiiam j)raclicaliilium, jier j)rincij)ia sumj)la a lucc nctcrna ul co
j^niita, est j)crl('clior ct jiurior cof^nitione sumj)ta jmm^ |)riiici))ia
\\] f/ciwrc pro]))'io, sicul diclum cst in qiuicstionc de Theoloijiae
suhicrto, et est cminciitior alia ipiacumijiic. Kt Ikk- iiirMlo co-
>;mlu} nninin)n jici-tiiid ad Tlieolof.rdni; coijuosccrc cniiu lria)i-
ijulnni hnlirri' /y*'v iil csf (juacdain pnrticijmtio Dci, cl lia-
licns talcm ordiiKMn iii iinivci-so, ipiod ijuasi cxjiriinit jHM^fe-
ctionem l)ci, lioc esl iioliiliori UKjdo co^Mio.scere triaiitiuluiu lia-
1)(M(' tres (piain jicr rationcin tiiumjuli; ct ita co^Miosccre (juml
tcnipcratc riroulmn sit pi optcr hcatilndinein ultimaiii con-
scipicinlinn, ijuae cst atliuc^cndo Dci e.«!s«Mitiam iii se, ost |mm'-
(('cliiis coj^Miosccre i^lud co|;ii()Sciliilc jiracticum «juam * j^cr *
priiicij)iuiii aliijiiod in ^'«Miere inoris, jiula, jmm- Ikx* (jikhI ho-
stc rircnduin sit.

Mt islo iiiodo loijiiitur .\uj;. de luce increnUi vl • t,

1 . I)c Trin. c. •.^7. vel S",\, ulii seipsum all»HpuMis ait: .Vc/ii/h*

7« ninlta rcrn ridisti ctKjnc di.screrisii nh ilUi iitce, </m<i

lihi cn liHcntc ridisti ; ntloile omios ad ipsam /'■ »s

//* cam fiijc, v/ potcs ; sic eniin ritlcbis fptid disici niinritns

382 LIB. I. DIST. III. QUAb:ST. IV. ART. VI.

VerOl Dei a 'procesnone Doni Dei. Et paiilo posl : Jlaec el
a/ia sitnilitev ceria ocuHs luis inferioribus lux isla mon-
.siravit. Quae igitur causa est cur acie fixa ipsam videre
non possis, nisi utique infirmitas? etc.

425. — Solvuntur argumenta principalia. — Ex dictis patet
ad omiies auctoritates Aiigustini in opposiiiwi [n. 398], et
secunduin aliquem dictorum modorum videndi exponi possunt
auclofitates Augustini quae occurruiit de isla materia.

Articuijts VI.

OSTENDITUR QUOMODO CONTRARIAE OPINIONIS RATIONES CONCLU-
DUNT INTENTIONEM AUGUSTINI, NON AUTEM ILLAM AD QUAM
HIC INDUCUNTUR.

De SEXTO ariiculo videiidum est quomodo ilie tres ratio-
nes factae pro prima opinione aliquid vori concludunt in
quantum accipiuntur ab Augustino, licet non concludant illam
conclusionem falsam ad C[uarn inducuntur.

426. ('^^) — Alia solutio rationum Henrici. — a) Ubi scien-
dum est quod a sensibiiii)us, sicut a causa per se et princi-
pali, non esl expectanda sincera veritas; quia notitia sensus
est * vere * aliquid per accidens, ut dictum fuit [n. 423],
licet actus sensuum aliqui sint certi et veri; sed virtute intel-
lectus agentis, qui est participatio lucis increatae, illustrantis
super pliantasmata, cognoscitur quidditas rei, et ex hoc iia-
betur sinceritas vera. — Et per lioc solvitur priynum arg'u-
mentum Henrici [n. 400 e]; et secundum intentionem Augustini
non plus concludit.

b) Ad secundam rationem Henrici [n. 400 /"] dico, quod
anima mutabilis est ab uno actu disparato ad alium, secundum
diversitatem obiectorum, * propter * suam illimitationem et im-
raateriaiitatem, quia est respectu cuiuslibet ends; similiter ab
aciu in non acium, quia non semper est in actu; sed respectu
primorum principiorum, quorum veritas nota est ex terminis,
et conclusionum evidenter deductarum ex terminis, non est mu-
tabilis a contrario in contrarium, a vero in falsum.. Re-
gulae enim in lumine intellectus agontis intellectum rectifi-
cant, et ipsa species iiitelligibilis ternnnorum, licet in essendo

lAli. I. DIST. III. «JCAEST. IV. AHT. VI. :J83

sil riiiitiihilis, in rcpraesrnlnmht Iuiikmi iii luniine iiitelloclus
aj,'<M)lis iratnuldhililrr )'e]>rfirsenfaf, ct \n'v (liias s|x}cif« iii-
telli^il)il(>s co^nioscuMliir tcriniiii |)i-irni princiiiii, et ita ilhi iinio
esl vrM'a et corta ijvidonliM*.

cj Ad Irrlium |ii. 100 //) (licriKJum \\\\{A coiicluilit contra
euin, ijuiii iioii poiiit iiisi siK,'ciiMn s/'><.s//;//t'm vrj pliantasrna («)
[n. 41!{]; noii auliMn coiicludit (In spirii' infe/lif/iOi/i rt^piiwsc^i-
taiitf i|iiiiIililatiMn.

I)i(ri'ii(luni autrrn, (|U0(l si |)()ti'ntia«' siMisitivao non sunt im-
p<'«litai', spocics si'nsil)ilis veiacitiM' lopracscntat roni; sfd in
soiiiiio j)ot('iitiu»' sensiiiim i'.\ti'rioruiii suiil li;ratai', ii|i>o virtus
ima^,Miiativa, coiis»M'\aiis sj^ccii^s sonsiliili-s, secuiiilum iliver^i-
t;ilrm (luxiis liuiiioriim caj)itis, aj)j)relii'iiilit eas taniijuain ros
<|uariim suiit similitudmcs, (juia vim n>M'Uin liahiMit, si.vunduin
l'liilosoj)lium, iJe Muli/jus anima/iwni. — Non j)lus concludil
lerlia ratio.

(aj Rd. Vcii. (|iiiu noti ponit spocinn intclligiliiliMn vi-1 pliiintnflinn.

-»«-^5(fe-

QUAESTIO V.

427. — Proponitur quaestio. — De vestigio quaero:
Utrum in omni creatura sit vestigium Trinitatis ? {i)

428. ( ' ) — Argumenta principalia(2). — Qaod non. — aj Quia
per vestigium potest investigari naturaliter illud cuius est ve-
stigium; ergo per creaturam posset naturaliter investigari Tri-
nitas: quod est falsum, quia hoc excedit naturalem rationem.

b) Item, si in natura intellectualis est imago Trinitatis,
igitur non vestigium. — Consequeniia patet, quia ista habent
oppositas et distinctas rationes repraesentandi; igitur non con-
veniunt eidem.

c) Item, natura intellectualis, quia nobilior est, habet aliam
rationem repraesentandi quam aliae naturae inferiores, ut ra-:
tionem imaginis: sed citra naturam intellectualem sunt natu-
rae multae habentes ordinem in perfectione, sicut sunt animata
supra inanimaia, et mixta supra simplicia ; ergo in eis erit
alia ratio repraesentandi, ita quod ratio vestigii non erit com-
munis omnibus.

429. — Contra: VI. De Trin. c. ultimo, vel 28: Oporietl
igitur ui Creaiorem per ea quae facta sunt intellectum con-
spicienies, Trinitatem intelligamus, cuius in creatura , quo- ,
moclo dignum est, apparet vestigium.

430. — Quaestionis divisio. — In ista quaestione tria sunt
videnda: primo, quia, secundum Philosophum, omnes transfe-
rentes secundum aliquam similitudinem transferunt, videndum
primo est de ratione vestigii in corporalibus, unde transla-

(1) Cfr. infra, quaest. 9: Utrum in mente sit distincte imago Trinitatis\
(2j Solvuutur n. 441.

LIH. I. I>IST. III. yUAKST. V. H85

luiii cst noiiicii »'ius ;i<l j)i-(j|)().siliiiM. — SccunUu vi(l>Miiluiii t'!»!
(jUiie sit rati(j vestij;ii seciindtnn quiiin trans/rrtur ad jtro-
positn)n, ct in qno consistat, el rpspoctu cidus tn Deo sil
ratio vcsti^Mi in creatura. - - Tertio videfuluiii »«1 iii quibus
funddtur rcspectus restigii, sive creaturac :i(l Doum, sivo
V coiivfMNo, cuiiis (licitur v«'sti|/iiiiii.

VM. (••2) — Ratio vestigii iiixta Hlioriim sententiain. —
a) (Juaiituiii ;m1 jtriinum dicitur (juod rrsliijiuin est iwjiressio
(tcrelitfa ex transitu nliraius super vncuuin rrl jdenum,
ipsuin iiiiporrecto rcpraes«Mitaiis; el id»>o imper/ecte, (juia re-
slipium rcpracs^Mitat aliijuid confuse ct sul) ralione speriei ;
imafjo p^Mlccte, quia sul) rafioiu» indiridui: sicut jmM' vcsti-
j^Muni dislin.LMiiliir e/juus a fjove, ct co^riioscitur (|U(kI lraii«iicns
cst ('(piiis, iioii l)os; iion aut(Mii distiiiiruitur /lii' c(juus al) /7/o;
S(^d iiiiairo (li>;tiniruit siil» rationc indiridui, (|tiia inia^'o Inris
iioii rcpra('sciit:it ('acsurein.

h) (juantuin ad serundum articuluin dicitiii- ipuMl crtuitura
liahct ad Dcuin lriplic(Mii relatioiiciii sicul ad triplicein caif-
sain; cl lioc sccunduin tres inodos rclaliroruin (juos poiiit Phi-
losoplins r. Mclaji/n/sicar. (Jiuintiiiii ;iil jjrimum modum
rclci iiir ad 1)»miiii rclalionc rundat;! supcr unum, scilicet rela-
tiuiie similitud/nis, ct Ikjc in (pKintuiii crcalnra cst cx«Mii])lata,
ct nMcrtur ;id I)(Miiii iii (pi:iiiluiii est causa exetnplaris, — (juaii-
tiiin ad sccundum modum, scilicct j)otentiae, retcrlur creatura
;>(l Dcuni ut prodiictuni ad jiroducentem. — (Juaiitiiiii ad ter-
liirm moditin, scilicct iiioduin mensttrac, relerlur ad |)«miiii ut
ordinat;» ;i(l ijisiiin siiMit ;id cattsatn /inaton. Isti itfitur
frcs rcspcctus iiilc<.n';int r;itioii(Mii rcsti/jii, (piia niius noii sul-
(liif siiic ;iliis, ut co|li<;itur ;il» .\ii^'ust.. fXXXflf. Quncst.,
i|. 7 1: Ih' duohus nris, elc.

ll;iltciur liic ijzitiir in ipio coiisislit nitio vcstitjii iii c/vii-
f"ni.

<•) Scd rcsj)cclu (iiius cst ex jiartc Dcif — lt«»S|Minilt>(): vo-
sjiectii aj)j)roj>ri/itoruin trihiis |KM'soiiis Diviiiis; ikuii cnrttiira
p(M- jirimtitn rcs|Mrluiii, scilicct similitudinis, n»pi »1

arfciu * ('.remjdantcm *, (ju;ic ;ijH)roj)riatiir Kili«»: |km' s<vundiiiii
rcj)r;icscnl;il jM)t(Miliaiii proilucctttis, ipia«« ap|)roprialur Patri:
ji< !• Icrtiuiii rcjiiMcseiitat boiiitaleiii /inicntis, «piao a|). i-

tiir .Sjiirifiii S;iiicto.

386 LIB. I. DIST. m. QUAEST. V.

432, — Ratio vestigii iuxta Scotum. — Contra illud quod
dicitur in primo membro [n. 431 a]: si lantuin esset unum
animal, ita quod non esset aliud possibile in universo, adiiuc eius
vestigiuni non esset eius imago, quia adhuc noii esset eius
vestigiura similitudo iotius, sed partis, imago autem est totius
similitudo; ct tamen tunc non repraesentaret ipsum confme,
id est, secundum aliquam rationem commmiem sii)i et aliis.

( -^ ) Quantum ad hoc igitur dico, quod vestigium est simili-
tudo illius partis animalis a qua impriraitur in aliquid sibi
cedens. — Sed simiUtudo expressa pariis non est simiiitudo
totius; quia neque secundum rationem totius in se, nec etiam
qua totum immediate cognoscifur, sed arguitive tantum, ex
lioc quod cognoscitur illud repraesentatum esse aliquid illius ;
et ideo si iilud suppositum sit falsura, puta quod illud impri-
mens sit separatum a toto, ut si pes amputatus a corpore im-
primeret vestigium, erraret quis circa totum, cuius nnta est
esse talis pars impressiva vestigii. Paiet etiam quod si totum
corpus esset ita impressum pulveri, sicut modo pes est impres-
sus, illa impressio derelicta vere esset imago et similitudo to-
tius, sicut modo vestigium est similitudo partis.

433. — Reiicitur aliorum explicatio. — a) Hoc etiam ad
propositum applicando non videtur quod prima differentia
posita [n. 431«] inter vestigium et imaginem sit vera; quia
nulla creatura repraesentat Deum nisi secundum conceptus
communes, et non secundura conceptus speciales, scilicet spe-
ciei specialissimae (1); ergo non est differentia creaturae ad
creaturara in repraesentando Deum in ratione communi et
non communi.

b) Quod etiara dicitur in secundo membro [n. 431 b\ quod
vestigium consistit in istis tribus relationibus, non videtur ve-
rum; quia licet ratio vestigii dicat respectum, * quemadrao-
dum similitudo realiter est respectus, tamen sicut non dicitur
similitudo esse in respectu praecise, sed in aliquo absoluto,
in quo fundetur ratio sirailitudinis * (a), ita videtur etiara ratio
vestigii non esse in respectu praecise, sed in aliquo absoluto

(1) Cfr. supra, quaest. I. et II. hui. Dist. art. IV.

(a) Wad. quemadniodum similitudo, realiter tamen non est respectus
tantum, sicut uon dicitur similitudo esse in respectu praecise, sed in aliqiio
absoluto in quo fundetur relatio similitudinis...

\

LIl:. I. DIST. ni. ^jUAKST. V. 387

iii (juo liiii(l;jliir illo ifspoctiis. - Kt tioc i>rol>;itur sic: Quia
V('sti^'-iiiiii cst siriiilitiido vostij/i^ili, ox qiio co;/iiilo co«rnoscitur
illud; criro vosti^niiiii |Kjlest jjnn-co^Mios^i luitunililcr illi cuius
osl vosti^Muiij : sod reUilio noii potosf pniocoL^riosci tomiino
ii:itur-alitt'r; * or«:o, otc. *.

( '» ) r) Itt'111, (piod dicitiir (juod illi iros r-cspoclus |M'rtin(>nt ad
illos //7,'.s moflos relativorum, U()c vidolur f;ilsurii ; (juia IMiilos.

l . Mt'lfi/i/i., i»oritMis difrorcritiarn diioruiii riKMlorurii ad tertium,
viilt (juod iii duohiis jtriiiiis rnodis sit mntmi i-clatio, in tertio
aiitoMi iioii, sod taiituiii iimiiii dicitiir :id :iliud, (jiiia ;ili(jiiid
csl oiiis: oiiinis ;iutoin ivlatio cr'eatui*a«» ad iJciiiii «"st won »/im-
lua, scd taiituin dicitiir Dous ad croatiirain, (juia ci"oatura ad
ipsuiii; ertfo orniiis rospoctus cr-oatui-ac ad Dcuin ost socunduin
Irrtiurn rnoduin.

d) (Juod autciii addiicit do prinio iiiodtj, dt; sinitiitudine,
iioii v:il(t: (juia illa siinililiido (juao cst exeniplati ;id exem-
'j)lar iioii cst dc pritno niodo, (juia nori cst similitiido uiiivo-
c;itioiiis, scd itnitdtionis, imo iicrlinct :i(l tertiutii rn«Nlum,
siciii iiuinircstc p:itot jicr IMiilosojilium, (jiii iri tertio iikxIo
pdiiil rclatioiitMii scientine ad scit^ile, ot uiiivci-s;ilil«'r nwn.stt-
i-i(li :id menKitruin ; cxcmjihir aiifcin li:il)Ot rehitionoin men'
xurae i-espoctu rnonsiir:ili vi-l oxcrniilati; or*fj»), otc.

A'M. (5) — Sententia Doctoris. — o^ (Ju:iriluiii cr«zo ad .w-

anditni artiruluin coricodo, ijuod omnis r«'s|MX'tus cr«>aturae
:id hciim porliiicl :iil illiim lertiitni iiknIuiii rclativoruin ; iioc
III solis ri'\pectit)its consisfit vestij.Mum, s«hI iii ali^juiljus nbso'
littis, et torto iii ;ili(jiio rcsjicctu, sicut in tertin sui jHirte, se-

•midiiiii (jiiod assi<;iiat .\ii;:. ikiiIcs vesli;:ii 17. [)e Trin. c.
iilfimo. iilii ditil ih"^ cr«';ituris: llnrr it/itur omnin,ifuae arte
dieina fnrta sunt, et unitatem quanulnm in se itstentiunl,
et specirm, et ordinem. IJnitns aulcm est jwrltrtio n/isnluta,
sicut p:itcl jitM' oxcinjihi sua ilii: 1'num aliijuid est, sirut sunt
7mturar rorporum, inijeninipte aninuirum. Speries oli:im .s«»u
(oriii:i alisnlutuin alitjuid «\sl, siciit patol jx-r «•.\ompl;« su:' il'i>'crn:
sicut sunt * fiijurae rel * (ptalitales rorporum ae ti lae

* rrl artrs * aniinnnnn. Ordo aul«'iii :ili«iucm respertuin «licil,
scil noii ;i(l linciii ultimuin, s«>4| ad nperationem. rndo (licit:

\lii/uein nrdineni tenet, sicut sunt pondera rei cidiocationes

orporuin, el amores aut deleclaliones animarum. (Juare olc.

388 LIB. I. DIST. III. QUAEST. V.

h) Haec tria sic sumpta repraesentant sub ratione simi-
Utudinis tria correspondentia eis in Deo: quia unitas reprae-
sentat surnmam unitatern Priini Principii, a quo est origo;
et quoad lioc ait: In illa T^^initate sunima origo est rerum
omnium. — Species in creatura repraesentat sumrnam pul-
chritadinern m Deo; unde et subdit: et perfectissima pulchri-
tudo. — Ordo sive operatio in creatura repraesentat operatio-
nem perfectissimam in Deo; et quoad hoc subdit: * beatitudo
est summa *, t)eatissima delectatio.

c) Possunt et alia multa in creaturis assignari, quae velut
simiiia repraesentant in Divinis aliqua appropriata personis:
puta unum, verum, bonum. Unum in creatura repraesentat
unitatem approprialam PQ.iv[: verum veritafem appropriatam
Filio: bonum boniiatem appropriatam Spiritui Sancto. Et istae
omnes perfectiones substantiae sunt absolutae, et repraesentant
absolutas Dei perfecliones, personis approprialas.

dj Aliter multipliciter assignatur vestigium, sive in illis
quae per rationem similitudinis repraesentant aliqua appro-
priata personis, sive per rationem proportionalitatis. — Dico
autem proportionaliter repraesentare quando ratio illius re-
praesentantis non est formaliter in Deo, sed aliquid proportio-
nale illi rationi, sicut de illa assignatione, modus, species, et
ordo, cuni qua videtur esse eadem illa assignatio Sapientiae
c. XI. V. 21 : In numero, pondere, ei mensura (1). — Modus
accipitur pro limitatione, et pro eodem accipitur mensura in
illa assignatione Sapientiae XI. — Pondus autem accipitur ibi
pro ordine, et numerus pro specie. — Numerus sive species,
et jmndus sive ordo, exponantur sicut in prima assignatione.
— Sed mensura, quae est idem quod modus, non repraesentat
aliquid sub ratione similiiudinis , sed sub ratione proporiio-
natrilitatis, quia limitatio producti repraesentat potentiam illi-
mitatam producentis.

Et sic patet * in * quibus in creatura consistit vestigium,
et respectu quorum in Divinis, quia respectu appropriato-
rum personis divinis.

e) Sed quomodo accipitur ratio vesligii in Divinis, cum
sit similitudo partis, cum in Divinis non ^iXpars? — Respon-

(1) Omnia in mensii,ra e.t niimero et pondere disposuisti.

I

LIH. I. I)I.ST. III. QIAEST. V. 389

(l*'o: ui Triiiiias ost qunsi (jiHMldaiii totnni nnmernle, saltcm
i(j coiicfptu iiilcllccliis nostri, personn ost ibi quasi pars liuiiis
totiiis. Ita otiam nirin-opriatum personae, iii (luantiim appro-
Ijriatum, est ilu //nasi pars eiusdciii, (jiiia accipitur pro illo
(Hii ai)proj)riatur. Nec taiitiim hoc, 8e<l ctiam npproprinbile,
li('»jt iioii accej)lum iit api^ropriatum * pprsoiiae *, adliuc t^t ilii
qiiasi pars »'iusd«'iii, ((uia eius ralio, iit cst ct ut concipitiir,
comj)l('t(« salvatur iii uiia porsona, el pcr consc^jucns ratio cius
noM j)oiul Triiiilalcm, sod ponil (•oncomitantor unitatem alicuius
por.sonao in (jiia sit. — Licd ij^itur crcatura communitcr noii
rcpraoscntof ncc i^crsonam iit porsona, quae (»st in intcllcctu
iiostro (|uasi pars Trinitalis, ikh- appropriatum ut appropria-
liim, iioii onim sic coj;noscitur approiiriatum, nisi co^Mioscatur
illiid cui api^roprialiir, rvpraosontat tamoii appropriabile, in
(pio salvaliir ([misi rntii/ parlis, modo pra^nlicto, n^poctu
Triiiitatis,

IIT). ( " ) — Fundameutum vestigii iuxta aliorum senten-
tiam (1). — (Juanlum ad tertium articulum dicitur, sccundiim
Iloctium, Ik' lIi'lj(loitt<ulibi's, (JIKhI divcrsiim (^st esse quo esi el
id ijuod est, (piia illud 7/^0 ali^piid cst dicitiir ralitudo oiiis, «luo
aiilcm ip^^um c^l nuod est ossc vol ali(|uid dicitur alii/uitns oius.

IIoc mlcUocto, dicitur (jiiod ros|K'ctus vestif/iaiis in croa-
liiia iioii limdatui- iii rntiludine roi, sod in niiquifnte lanlum,
cl csl rormalitcr ratiludo ciiis,

.Modiis poiiitur istc: n) S(3cundum ,\vic., V. Metnph.: Ilu-
mnnitns est tnntnm hinnnnifas; cr^'o ralio humnnilatis ikhi
esl rcs rata; crp) oportct (piod ali^pio alio cxlra rationoni for-
mal(>m liumanitatis sit cns rntntn.

AiLTuitur cliam (piod illud (pio formalitor c-^t ratitiido ciiis
sit rcsiM'clus reslif/inlis ; ot Ikk- primo sic:

b) (Juicbpiid incliidilur * in oiis * \n*v se intolNniu alicuum
iii ipiaiitiim talc cst illiid ipio ipsum lormalitor ost lalo; vol
sic : (piidipiid incliiditur pcr sc in intollcclii alicuius osl illiul
(jiio ipsiiiii rst lalc: sr«I res/ieefus rrstitjintis includilur in
rationc cuiuslihci cntis rati; ci>'o, olc. r.obalio miiiortx:
(|uia (juoddam ciis cst (iiiod ohI ipsum esse, sicul l>«»us((i):

(1) CuitH riitioiicjt Riilviiiilur itd 11 ■('((>.
(a) VA. Vvii. nirul ••••«• •ii*ut I>«'iin.

390 LIB. I. DIST. III. QUAEST. V.

quoddam quod non est ipsum esse, sed cui contingit essey
sicut orane aliud extra a Deo, quod non est de se esse, sed
tantum est ens cui contingit esse. Ex hoc arguitur sic: quod-
cumque ens quod non est de se esse, sed tantum cui contingit
esse, non est ens ratum nisi participando ipsum esse, vel in
({uantum participat ipsum esse: sed omne aliud a Deo est cui
* convenit * esse, et non est * esse * ipsum esse; ergo non est
ratum, nisi in quantum participat esse; ergo illa participatione
formaliter est ratum.

c) Secundo sic: nihil ahiid a Deo potest perfecte cognosci
sine cognitione omnium causarum intrinsecarum et extrinseca-
rum, /. Pliysic: Tunc unumquodque * arbitramw^', etc: sed
si essentia aHcuius talis esset absoluta, et non includeret essen-
tialiter respectum ad causam extrinsecam, posset perfecte co-
gnosci sine cognitione causae exlrinsecae; ergo oportet ({uod
includat talem respectiim.

dj Adducitur ad hoc Aug. VTII. De Trinit. c. 5. vel 8:
Videbis bonum omnis boni, etc.

e) Item, Boetius, De Hebdomadibus: Si paulisper per
intellectmn amoveas ipsum primum bonum, tunc licet sint
bona, non tamen in eo quod sunt erunt bona; ergo aufertur
ratio boni eis, ablato per intellectum primo bono, et per con-
sequens bonitas formaliter in eis dicit respeciutn, quia parti-
cipationem Summi Boni.

Si arguiiur contra istam opinionem per Averroem, II. Me-
iaph., quod relatio habet debilissimum esse; ergo non est nec
potest esse formaliter ratitudo entis formaliter rati; dicitur
quod duplex est relatio : quaedam accidentalis, et quaedam
substantialis. Et accipitur ista distinctio relationis a Simpiicio,
Super Praedicamenia, ubi vult * quod aliqua m non consti-
tuunt Praedicamenta sicut alia * (a), pro eo quod aliqui res-
pectus sunt essentiales sive substaniiaies, ali({ui non. Dicunt
igitur quod dictum Gommentatoris verum est de reiatione ac-
cideniaii, non de subsiantiali.

Si autem obiicitur quod omnis relatio praesupponit fun-
damentum in esse rato, igitur non est ipsa ratitudo funda-
menti, dicitur quod verum est de relatione adveniente funda-

(a) Wadd.: iibi vult quod esse in non constituit praedicamentum sicut
esse ad, pro eo, . . .

LFIJ. I. DIST. III. (JlAKST. V. :i91

iiKMito, nori uutaui iU^ conslift/ente ruiHlaiiioiitiim : «'l hiiinsriiodi
«'St istu, otc.

•IMG. (*^) — Piima refiitatio praecedentis opinionis. — Contra
istii: ut iiitflli^^yiilur verba illa, di.stiiivuo tria, s^TUiiclurn opiriio-
iicrii illiiis Iloctoris, iii cuiiis dictis vidrtiir liimlari isla opiriio:
i(uia .s»'ciiii(luin ipsuin res «licitur uiio rnodo a reor, reris, quotl
esl opi?iari; ot sic est comiiiuiiis, sccuiKlum ipsuiii, fif^Mnrntis
<'t iioii tl^niiontis. Secundo iikj^Io res dicitur ii raliludine.

liOco istonim verljorum nccipio verb;i pI;iiiior;i: pr'o /<Mlicta
n rfor, reris, ac^-ijiio rraliff/inn opi/iafnfi-m, ipine communis
»'st, socundiim ipsuiii, tivmciito fl noii fiL^mcnto; pro /-«^ autom
dicta a rafifndine aciMjiio, scciindum intcntioncm suani, reali-
fatem tjuirfdifafirani, (|nia ponit i'ein (luidditativam «'sse ra-
fani |)or hoc (piod est e.renipfafa, (juod iiori convenit ll}^iiieritis.
l llia isf;i ijon ri'st;it iiisi r(>;ilitas e,vistentiae artnalis. — Ha-
lH'iim>< >'i'ir() tria j>er ordincin : realitalcm oinnabiteni, t/aiddi-
fafiratn ct e.cisfentiae.

(Jii;icro lunc, (jiiid iiitclli^nt j)er a//7/</7^//c//i<* Si rcalitaicm
Dpinabiteni, cuni ilhi sit * sic * communis aliciii ct iiihilo, * ita *
(lc sc iiihil »'st; i;.Nliir <i ratiludo rundctur iii ^ili^juitati' sic
siimjita, sicut ijuidditas vcl csscntia iii sujtjHisito, tundatur in
iiiliilo, ct (jtiod liiiidalur iii nihilo nihil est, (jui:i ijiknI nihil est
ad se nihil est //// alind, \ II. I)e Trinit. c. 1: ci'p) r'atitudo
niliil cst; if^ilnr tot:i rcs comjiosita cx ratifndine i^i aliqnifale
ciimt diio niliihi. — Si alifjnifas dicalur rc:ilil:is qniddHafiea,
i|n;icid. citro «juid inlcllitril jM'r ratHndinenif .Xut rcalitatem
(inidditafirani, :iut rc;ilit;itciii e.iistt'ntiae. Si tpiidditati-

rain, iijfilur diccrc i:ililiidiiiciii luiid:iri iii n/////i/7/'i/#* csl di.-iM"»
n'(ilifatetn (piiddifafirain ruiuhiri iii realitate i/nidi «l,

• |iiod iiiliil est * diclu, (juia tuiic tutnhirctur iii seijiso secuiKliiin
idciii (»sse *. — Si n»;ilit:itcm (\iistentiae, conlra: iirilnr illi
rc:ilit;iti exist(Mili;ic jiiMcsujijioiiitiir r:ititudo, ijuia i*i>s, s^vunduiii
isl:im ojiinioiiciii, li;ilM't ver»» cs.s«' ritfant :iiili» »»ss<» «M*i.</i'/i/ia^,
cl ii;i iioii jiotcsl jnim;i latitiido eius ess«» e.sse eausientine.

i:;7. («) — Solvuntur instintiae Ni dicas (jtKNl • ali-

<|niddit;is * (//) ijuae «»8t realit:is opinabHis esl ijiiiil coiiiiiiuiK*
;iliciii cl iiihilo, scd :di:i est * ali^juiddilas * iju:«c csl /)iv,;)r//i /i</-

(n) \\ )i>i. ikliiiuitiM, ali«|iiititt<', olc.

392 LIB. I. DIST. HI. QUAEST. V.

meniis, et alia quae est pro^iria rei possibilis esse, ([uae noii
conipetit figmentis, ex qua componitur res habens ali({uiddita-
tem, et * ex * ipso esse sicut ex ratitudine sua; conira: — aj hoc
est dicere, quod duplex est * aliquidditas *, alia alicuius et
nihili, alia alicuiiis tanttim, sicut si diceretur: duplex est
albedo, alia albi ei nigri, et alia aJbi tanium.

b) Et praeterea, de illa * aliquidditate * propria entitati
possibili quaero: aut illa est respectus tantum, et fundatur in

* aliquidditate * communi, quia illa sola praecedit eam, et tunc
fundabitur in nihilo, ut dictura est, et tunc erit nihil: aut illa

* ali(|uidditas * propria est absolutum, et per eam dislinguitur
res habens eam a figmentis, per te; igitur ista est prima ra-
titudo rei et aijsoluta, et ita respecius non erit prima rati-
tudo rei.

cj Praeterea secundo sic : humanitas aut habet de se con-
ceptum cui 7ion repugnat aliquid subesse in effectu, aut cui
{repugnat de se aUquid subesse in effectu (a) ), aut cui de se
aliquid subest in effectu. — Non tertio ?nodo, secundum omnem
opinionem, quia hoc est proprium soH Deo.

d) Si detur, quod de se repugnet sibi ahquid subesse illi
conceptui, igitur per illum respectuin advenientem non potest ei
competere quod aliquid possit sibi subesse, quia quod repugnat
alicui ex parte sui non potest ei non repugnare, stanle natura
eius, et ita non fit sibi non repugnans per aliquem respecium
advenientem; ei'go conceptus humanitatis est taiis cui de se
non repugnat aliquid subesse in effectu: sed talis est conce-
ptus entis raii, secundum opinionem istius Magistri, quia con-
ceptui flgmenti repugnat aliquid subesse in effectii.

e) Praeterea, Philosophus, IV. Meiaph., ex opinione dicen-
tiuni omnia apparentia esse vera infert istud impossibile, quod
omnia evuni ad aliquid; c[uo(\ non intelligit Xd^ninm denomina-
tive, ({uia sic omnia ess^ ad aliquid verum est, saltem omnia
alia a Deo; ergo intendit inferre pro maxiino inconvenienti
omnia esse essentialiter ad aliquid ; haec autein opinio ponit
omnia esse essentialiier ad aliquid; ergo haec conclusio, omnia
esse ad aliquid, apud Philosophum est magis inconveiiiens quam
ista, omnia apparentia sunt vera.

(o) Deost in Ed. Vcn.

MI',. I. DIST. III. ol.AEST. V. '.^.i.l

(10; Rf.spnndetKr, ((uod Pliilosoplms dicit (jU(kI oiniiia ♦?rinit
lul :»liijui<l, Jjcilicet ad opinionctn et senmm. — Contra: iii
ai^MiMiciito (lucciitc ad impossibile coiiclusio deU'l ii(H|ue v«»l
riia}_'is csse imp(jssiliilis ((uum piycmissa : ista coiiclusio illata,
ipuit(Mius sic illatu, iioii diHcit a pracmissa, iiiiai; poiiit omiiia
essc vcia proplcr apiiarcntiam corum sonsui vc| opinioni, nisi
iii Ikh- ipiod inrcit omiiia esse (id aliqnid: crjjo si in ali<iuo
lial)ct maiorciii impossihilitatom (luam pracmissa, cst * illa *
impossihilitas: oinniu sti/tt fid alif/nid simjdiritdr.

/') (Juartosic: liiimunitas iii (luanliim liumanitas aut lial>et
(aiitum tpiid nt»iiiini.s, aul halM.'t t/iiid rci, (piod rcputriiat fii^-
mciilis. — Si jiriiiio modo, iiiitur (h? hiimanHfilc in (juaiitum
humanitas non plus esl scientia (juam ^W ihimaera, (.'t pcr
con<c(iuciis Metaphysica, (luae csl de (jiiiddita/i/jKS, iion mapis
est scientia (piam si csset lU' flLrmcntis non iiil('llij.Nhilibus
liroplcr coiitradiilioiiciii mclusam iii cis, — Si vero humanitns
iii ijiiaiitiiiii hiimaiiitas hahct tjnid rei i\\m\ rcpii;.Miat n;.Miientis,
' iu(t liumanitas uiidc hiimaiiilas cst tjnid rtittnn.
(") /ii'sj)ondetttr, t[[uu\ hnmnnitfis uiidc humanitas hahet ali-
ipiaiii (tc/initioncm ; scd illa iioii indicat ens rfitum, {\u\n flj?-
iiiciita possunt hahcrc ^enus et dillcrcntias et ita dcfliiitionem;
scd ad hahciidiim ratioiiciii coiiiphMam cntis rati oiM)rlel ad-
dcrc rf.sjjcctiim ad ens iinjun'tit:ijiatnm. — /stad non resptm-
dcl atl firfjinncntKm, (piin Mclajihysica nulla sit scientia. —
^imilitcr (piod dicit dc /ii/mcntis, (piod (LMiiciita haltciit ^emis
« l dillciciitiaiii, lalstim cst ; (piia omnc (ale hahcl rationcm iii s«>
talsim c( iiicliidcidcm con(radic(ioiiem, (luia iina pars rcpu^Muit
aldri: scd (:dcs par(cs nuiii|iiam siint ^'ciius et dillerentia, i|uia
didci-cidia cst pcr sc dciciinmativa «rcneris et jwr coii*<e(Hiens
iion rcpiivnat ci.

\'AH. Secuiuia refutatio praecedeutis opinionis. S«vimdo
contra o|tiiii(Hi(Mii aruMiidir ex dirtis cins: — a) Priiiio Kic:i|uod-
Iihc( ciis cs( ('ormali(»M' activum sua ratiladine; iiuo»! prolm-
(III, ijiiia i:i(i(udin(' (>s( roriiiali(cr in actti : s(>d nihil, socuiiduiii
ipsiiiii, cs( rormaiit(M' activiim rciationc, (luia rclalio iioii t*st
priiicipiiim a;.n'iidi; eiyo ratitndo noii esl relntio.

h) Itciii, sccundum ipsum, iiiilla cn>alura, iii (|uanluiii raln,
(litlcrl spciic ah illo esse (puMl esl I)«Mift: Neil ipsuiii ess4', 1111011
est Dciis, sccundum communem »»pinit»neni, cj«1 ri^5«/ii/»iiii; i|Uo-

394 LIB. I. DIST. III. QTJAEST. V.

rnodo igitur illud (|U0(1 est forrnaliter relalio iion differt specie
ab eo quod est absoluium?

c) Itern, secundurn ipsum, ens rationis participat ens ra-
tum, non tamen formaliter est res rata; ergo participatio talis
non est formaliter ipsa ratitudo ; * ergo *, etc.

439. ('2) — Sententia Doctoris. — Quantum ad '\%iwm arti-
culum dico, quod nullus respectus est /'ailtudo ; sive * illud *
(|uo aliquid est firmum ens, vel verum ens, vel certum ens, in
quacumque entitate; quia omnis respectus aliquid habet in quo
fundatur, quod secundum se non est ad aliud, et * illud prirnum *
in quo est essentialiter ens ad se, si non est essentialiter ens
certum aut ens firmum, non eni capax alicuius i*espectus, per
quern flat ens ratum; quia ens non ratum si fiat r-atum, aut
fiet ratum ex se, quod includit contradictronein, ({uia quidquid
est ex se aliquale est necessario tale; aut ab aliquo cau>;ante
fiet raturn; et si hoc, prius natur^aliter absolutum aUquod potest
terminar^e illam causationem quam respectus, quia formalis r^atio
cuiusiibet termini primi producti non est neces^ario respecfus.

440. (13). — Solvuntur rationes piopositae n. 435. — Ad ra-
tiones pro opinione opposita quniilum ad istum tertium sv-
ticulum:

a) Ad illud Avic. de humanitate, dico, ({uod per hoc (|uod
dicit quod equinitas est iantum equinitas, ly tanium non ex-
cludit illa quae sunt de per se r-atione equinitaiis, cuiusmodi
est entitas raia, sed excludit illa (juae sunt per se p)assioiies
entis, ut unum, actus, etc, sicut patet per litteram suam.

b) Ad secunduni: tam maior est felsa quam mi^ior. —
Maior, quia aniniai inest per se homini et essentialiter in
({uantum horno, non tarnen animalitas est qua formaliler iiomo
est homo. Sed si addalur in maiori: (]ui(l({uid per se iiiclu-
ditur in intellectu alicuius iamquam ultimum in eo, vera est;
et sic minor est falsa. — Cum probaiur pei' aliuin pr'0syl-
logisinum, o-eaiura est cui convenit esse, etc, dico, quod
maior illius pr^osyllogismi falsa est, si per ly in quantum iii-
telligatur reduplicarn aliquid per se primo modo: vel si ac-
cipiatur in maiore participando gerundivum, pr^out expo-
niturper^wm: si ])ev ly quia inteWigatur causaiitas pertinens
ad primum ynodum per se, ynaior est falsa eodern modo,
(|uia per se primo modo participaiio ipsa non est (|uo ens

I

r,n;. i. I)I.st. m. ofAKsx. v. .'{05

ost rorriKiliter r-aturii. Si aulcrii irit<'Ili<:atur \h'v \y in (jHtmluni
cnnsdlilas |)«MtiriPris ad seonulnm tnodwn per .se, qualis ••sl
iii suhifcio i«'s|)«'ctu |)i'<)j)ria<; pa.ssionis, sic coucmIo (juod lale
on.s iii (jiianluin tale oris, puta lapis in (ju;inliirn /apis, par-ticipat
esse; rion tariion ost j)r'0|)r"io vora o coiivorso, sod iju(j(l in f/uan-
titrn parliripat ost ens. — K.rrmplutn : ha(H" ost falsa j)i()j)rie
lofjiicmlo: lionio in (jnanfuin risifjilis rsl /i</mo, otiani irilclli-
;.,n'n(lo per se serundo modo, ct riiiilto rna^MS per se primo
ntodo; tarn«Mi liacc «'st vor'a, hottio in (iuanlurii Itotno esi risibi-
lis, serundo modo. — Sic iri jii-ojiosito, ista non «'sl concodoiula,
lapis in iputntutn parliripat rssr esl rns, surii«'n(lo in ftuanlum
iit sujiia (licturn cst; srcundn tnodo tarncii jKitcst coriccdi ali-
i|uo rnodo illa jirima * securnlo riKMlo *, ijuod lupis in quantuin
Iftpis parlicipul ipsum esse, ita «jucmI lupis j)ositus iri ciititat»?
rata, ilr iicc«'ssilat«» ot per se secundo modo lial)ct rosp«»cturii
participatiotiis, sinc ijuo ij)suni oss<» iiicliidit coiitiadictioiicm,
sicut siiliicctiini c.ssc sinc jirojiria jiassioijc, vol lundamcntum
iiocossarium r"clatioriis os.so sine rolatioiio, j)osito t«M"mino illius
iclatioiiis. — 'ruiic iiit«'lliL!-o sic: (juoil iii |iiimo instaiiti iiatuiiu»
' st cris iptod rsl ipsum esse, scilicct, |)«'us: jn s«'curido lapis
«'st «'iis rutuiti tihsoliiluin, ijiiod n»'C iiit«'llic^ilui" tunc iit jiarii-
cij)ans, ricc iion ji^irticijtaiis: iii t«M"tio «'st ipsa particijtatiti ot
r-csj)cctus ijuid:iiii coiisctjuciis ad ijisum lajiidcm.
('*) c) Ad ar';.ninicntuiii d<' /. 1'lii/sir. dc causis dico, «ju«hI
aliiid cst i'clatioiiciii cs.sc /i,iorriti rot/nitione causjili coiriiiti
jicr causarn, ct aliiid ij)s;im itnludi iri * ratiotte* (a) causati;
licct ciiiiii j)riiis lajiis lialH>at rcsjicclurf^ :td I)«'um «juam lajiis
co^'iiosi'aliir, cl idco rioii co^^^noscitur jM^rlWMi» iiisi covMiito hco,
l;iriicii hijiis co^Mioscilur. rioii co;;nilo r-osjM^ctu ad l>«'um; ot «>.x
lioc sc(jiiiliir ijikhI illc resjteclus riorr v«\ do essentia lnpidi.s,
ijiii:i iiiliil jicrloclo ctjjfiioscitur, nisi couMiilo eo quod ost do
«'ssciitia sii;i.

d) ;\i| .{iifpist. dico ct concoilo, iju<h1 iju«nIcuiiii]uc aliiiil
lioiiiiiii c^i |mt |):irii( ijiati«iii«'rii iHHium; S4>d non vull auct«inlaH
i|ii<mI |i:irti( ij):(li«) sil <tr essenliu illius lH)iii.

ej .\i\ Horiium dic«>iidum ost, (juod auctoritas concludit
(>j)j)ositurii. ijiii:) ilii jioiiit su/ttractionrm \u'um Um'\ |>or iiil<>l-

^ii) NViiil. ro^nitioiu*.

396 LIB. I. DIST. III. QUAEST. V.

lectuui; * et hoc posito per intellectum, et hoc posito loquendo
de esse earum * ia), licet sint et bona sint, non tamen in quan-
tum sunt bona sunt. Sic igitur ipse, subtrahens secundum intel-
lectum primum bonum, loquitur de creaturis secundum esse
creaturarum: sed si esse creaturarum esset respecius ad sum-
mum bonum, non solum esset contradictio subtrahere primum
bonum et sic loqui de esse creaturarum, sed etiam non esset
intelligibile ponere respectum subtrahendo terminum respectus.
— Igitur intelUgit, quod esse creaturarum sit absoluium; sed
bonitas apud eum dicit quemdam fluxum a primo bono, et
verum est quod iste fluxus dicit respecium, et ideo non potest
competere rei absolulae. Si ergo res secundum esse suum non
essent a prirao bono, non essent bonae in quantum sunt, quia
in quantum sunt non fluerent a primo bono; essent tamen bonae
per accidens, si secundum esse aliud fluerent a primo bono:
sicut lapis si non esset secundum se a voluntate primi boni,
sed tantum secundum duritiem, m quantum durus esset bonus,
quia a * bonitate * (b) primi boni esset in quantum durus, licet
non in quantum lapis, vel in quantum ens. — Patet igitur
quod accipitur 6o?2wm pro respectu fluxus a primo bono ; et
hoc etiam modo Ijonitas in aliis entibus a Deo non est nisi
quia sunt a * bonitate * [b) primi boni. Sed ista non est per-
fectio absoluta et intrinseca creaturae. et ideo bonitas secun-
dum aliam rationem absolutam non dicit respectum ad Creato-
rem, licet bonitas ut accipit ibi dicat.

441. (15) — Soivuntur argumenta principalia. — aj k&pri-
mum argumentum ^priii^cipale [n. 428 a] dico, quod per vesti-
gium distincte investigatur illud cuius est imago, scilicet pars
totius; sed totum cuius non est imago non investigatur nisi
indistincte et arguiiine, sicut totum cognoscitur ex parie. —
Ita in proposito, per creaturam investigatur approprialum,
non taraen in quanlura appropriatum, sed ipsum quod est ap-
propriabile cuicumque personae; sed non propria persona-
rum; et ideo Trinitas, cuius conceptus est in inteliectu quasi
iotalis, investigatur per similitudinem pay^tis.

(a) Wad. et hoc posito, loquendo de creaturis, dicit quod loquendo de
esse earuin, licet sint et bona sint...

(b) Wad. vohintate.

I

LIH. I. DIST. III. ijIAEST. V. .'iOT

b) Ad secu/ifluni ,11. 128 6] dico, (jii<j<l <(ua«»liU*t es.spntia
civatn, in r|uanluin talis fssentia, croata «'st si-cuiuliini ileter-
rninaluin ejeiuplfn', ot idfo (|ua«*lib4*l n'prae.s«'ntat Ikiuiu sub
lationo resfiffii. Natura autoni inlelleriualis in quantuiu liab**t in
se esseniiain nimm et operatinnes nmllas, inter «(uas est ordo
uriffinis, n'j)raos«Milat Trinitatcin rationo oniniuiu isloruni con-
currontiuiii iii tali natura; ita (iiio«l natura intelloctualis non
endem modn est restiffium et imaffo, sicut patobit nia^is in
(Iiiaostiono do imuffine il).

.\d u/fnnum [n. 128 c] dico, ((uod non ost in es.sontiis crca-
tiiraruni jiropler ordinoin ipsaruni alia ralic» ropraosentandi
(luani ralio restiffii ; sed (juia in ali^jua natura concurrunt
nuilta ropraesiMilantia unitatem et trinitatem, idoo illa na-
tura talis baln^t rationom imaffinis, sicut naliira in/ellecfualis;
lalis aiitoin concursus non est in ali^iua iiatura inforiori na-
lura intrllcctuali, <'t i(l»H> omnos naturac aliao inlorioros lial>ont
l>raecise rationom ves/iffii.

1 C^uiu-st 9.

•(Tv^JeiO'

QUAESTIO VI.

442. ( ' ) — Proponitur quaestio. — Circa iertiam partem
d/stinctionis, * scilicet * de imagine, quaero primo de me-
irtoria:

Ulrum in parte iniellectiva proprie sumpia sit memo-
ria proprie, id esi iniellecius habens speciem intelligihilem
priorem naiuraiiier aciu inielligendi ?

443. — Argumenta principalia (1). — Et videtur quod non:
— a) Quia omnis species impressa ab obiecto repraesentat illud
sub illa ratione sub qua imprimitur ab eo; et si imprimitur
ab alio, adhuc repraesentat sub eadem ratione sub qua reprae-
sentaret si imprimeretur ab obiecto, alioquin non esset vera
species eius: sed species quando imprimitur ab obiecto, impri-
mitur ab eo ut singulare est, quia aciio esi singularis ; ergo
species impressa a quocumque non potest repraesentare uni-
versale quale repraesentatur intellectui; ergo nulla species im-
pressa repraesenlat intelligibile sub ratione intelligibilis vel
universalis.

b) Secundo sic: praesentia obiecti est causa praesentiae
speciei, et non e contra; non enim quia species est in oculo,
ideo obiectum est praesens, sed e converso; ergo prima re-
praesentatio obiecti non est per speciera; ergo superflue po-
nitur species propter praesentiam (a) obiecti.

c) Tertio sic: quaelibet species, si esset in intellectu, esset
forma naturaliter agens ad inteliectionem : sed multae possunt
esse in intellectu simul, si una ponitur; ergo omnes illae na-

(1) Solvuntur ad n. 455.
(a) Ed. Ven. potentiam.

1,11!. I. DIST. III. OUAEST. VI. '.VM)

ttniililor :i;rrM'ciil iid iiit<ll(rtioiu's sihi corresporulentes; orjro
simiil ('Ss<Mit pliiros iiitt'll«HtioiK's iii iiit<'l|«'clu rorn's[Mjrnl»'iitcs
illis j)lurilnis sjx-cij-lms; si oniiii iili(jii:i ilhiruiii ii^jcrrt iialu-
ijililcr, tanuMi iioii «'sscl intcllcctio socuiiiliwii »'aiii, s<iju»M»>lur
(jiiod iiiiiKjicuii j)«»ss('t csso iiit«'llcctio socumlum «'am, (jui.i causa
iiulur;ilit«'r a^^Mis (juaiiilo a^Mt apt .socuniiiim uliimiim |)<)t«>nlia<>
suac: s«'(l si luiic iioii jM^tcsi lKil)«»n? otr<!Clum, nurKjuam lialM'l»il.
— Pliiialilas aiitcm ista sjiccicrum. (jinic .s«'ijuitur «'X hyj)«)-
tli«'si, imjirobahir j)«'r illam ratioiicm Alf/tizelis, IV. Mel(tj>h. •
«jiiia siciit iiiiiiiii corjiiis iioii jiotcst simul fi^Mimri «liv^^rsis lljru-
ris, ila iioii vidcliir idcm iiitcllcctiis j)«)ssc lij.;urari simul di-
v«'rsis ohi«.'clis: ijiiod lamcii sc^jucrctur, jM>ii«'iido simiil jiliwcs
sjiccics iiilcllic^ihilcs.

(fj tjiiaito sic : ijuia tiiiic vidctur scijiii ijuod iiih'll«^ctus non
j)aticliir ah infrllif/i/ji/i iii (juaiiliim iiitclhi^nhilc. sc«l tantum j)a-
licliir j)assii)iK' rrdfi, rccipiciido (juamdam rormam, ijua<> crit
sicut jicrlcctio «'ius ntalis; ivcijiit «Miim sj)«'ci«'ni illam ut 8ul)i<'-
ctum rccijiit accid«'iis i*eak', «'l ita iioii jialitur iiil»'ll«x"lus iu
(jiiaiiliim iiitcll«'ctiis ah iiih'lli<ril)ili iii ijiiaiitum inl<>lli^Mhile; ol
e.\ hoc .s<'(juitur (jiiod infeftif/rrc iion «'ril motus rei ad aui-
//m*//, iiiio omiiis iiilcllcctio orit aclio oius ahsoluta, siciit Ibrnui
Rtaiis iioii liahciis alKjinMii tcrmiiium cxlra.

III (-) — Ad oppositum sic: — a^ Inh^lhvtus ijuaiKliKjuc
cst iii j)(il«'iitia jtropin<ina «'t (ircidentati ad inti^llic^ciiiliim, ijui
|iriiis liiii iii i)ot«>iitia essrnfiati ri remutn: \s\{n\ 'axUvin nou vhI
III iiitcllcclii iiisi j)ci- ali(jiiaiii mulationom: iion obierti ; jiatot,
«liii:i iii ohi«rto taiiliim csl rolalio rationis; oi'po ij)sius intel-
/rrtus; i*.rilur ista mtitalio (jua<> tlt ad tal<>ni i>ot<>iitiarn pro-
jiiiii|u:im vidctur <>ssc ad alii|uam roriuam ji«'r ijiiam ohiivtuni
iiitclliLiihilc cst j)raos«Mis int«'llcctui ; «juac lorrna oril prior na-
liir;ililcr aclu iiilcllip'iidi, «juia jirior «'st natui-a potentia jtro-
jtint/na >\[k\ (jiiis cst jmiIciis iiUcllip'!"»' «juam sil actus intetti-
ijrndi: illa autcm rorma jmm' ijuam ohii^t-lum csl sic pi^K-sons
vocatiir Sficcies: cr;:o iii iiit«'lh'ctu «'st jhjikm*»' , n intelti-

(/itn'/i'in

h) .\litor dcdiicilur ar}.rumoiituin : ijuia olit«»r sfl habol in-
tcllccliis (juaiido «^st in jM.>t«>iitia «'.vstvj/m/i anto ♦ nil<'lhpMo •, ot
alilcr (|ii:iii(l() III j)ot«>ntia accidentnti wwW inl<>llip>r'e: obiectum
.iiitciii non so liahcl alil«M', ^«'«l oimIoiii iikmIo; inl«'ll«vlus i^ilur

400 LIB. I. DIST. III. QUAEST. VI.

so liabet aliter per hoc quod est mutatus: sed oranis inutatio
terminatur ad aliquain forrnam; ergo aliqua forma praecedit
actum intelleclionis, et istam non voco nisi speciern.

445. {'^) — Exponitur prima opinio negaiis species intelligi-
biles (1). — In ista quaeslione * sunt multi modi dicendi. In
uno modo * negatur omnis species intelligibilis p)'aecedens
naturaliter actum intelligendi, pi-opter rationes positas ad
primara partem qaaestionis [n. 443].

Modus autem ponendi est iste: — a) Habita impressione
speciei sensibilis in organum sensus, et toto illo processu usque
ad virtutem phantasticam, intellectus agens abstrahit ab ipso
obiecto in phantasmate, et imrautat intellectum possibilem ad
simplicem apprehensionem essentiae, ita tamen quod intellectus
possibilis nullam speciem impressam recipit a phantasmate,
nec est obiectum praesens intellectui,, nisi quia praesens est in
imaginatione.

Et hoc probatur ex ista deductione : Sensus enim reci-
pit speciem (aliam {a)) ab actu, vel quia organum est eiusdem
rationis cum medio, vel quia species illa recepta est dispositio
propinqua ad actum sentiendi recipiendum : neutrum istorum
concurrit in intellectu; est enim intellectus virtus non organica
et de se summe disposita ad actum intelligendi; igitur intelle-
ctus nullam speciem recipit priorem actu.

b) Haec dicitur esse intentio Arist., ///. De Anima, ubi
commendat antiquos dicentes animam esse locum specierum,
non totam, sed intellectivam : haec autem distinctio Aristotelis
non videtur esse bona, intelligendo quod aliae partes non ha-
bent species; sunt enim species in parte sensitiva ; sed quia
aliae partes non habent species ut loca, sed ut subiecla ha-
bent accidentia; intellectus autem habet eas ut locus, quia ut
formam expressam, non impressain.

( i) c) Hoc etiam accipitur ex eo quod dicitur /// De Anima,
quod speculamur quod quid est in phantasmatibus, et quod
2Jha7itasmata se habent ad intellectum sicut sensibilia ad
sensum, et quod nihil intetlegimus si7ie phantasmate, et plura
similia dicit Philosophus. Ex his concludit quod nullam ponit

i'l) Cuius rationes solvuntur ad n. 456.
(aj Deest in Ed. Ven.

I

LIH. I. DIST. III. QUAEST. VI. 101

sjjerit'/// inlelUyibileiii ; ijuia si ipsa ixJiKTotur, inU,'llectii.s non
8pwiilar«'lur qaoil quid est iii jihfDiUismaiibus, .s«<l in specie
inleUi(jibili: siiiiiiitor iion oportoret intt>ii(,>cluni convorli ad
j)h(inUismala, seil sulllceret sjjecies inteUi/jibilis, in i(iia ha-
lniret obi'.'cturii praeseiKS, * ad <iuo<l * converterelur.

Si atujuitur conlra lioc, (|uia, j)er Pliilosojilmiu ibiilem,
urcesse est (jUfj^l aut res sint iii anima, aut species earuni : et
les non suiit; erj^o species earum; dicit (ju<«l <',\ parte intel-
lectus est speci(;s iinprcssa, (juae est liabilus vel actus, vel
spi^cies e.cpressa, (juae (3st spccies in pliantasmate vel (juid-
tliias, (juae (juidditas r('liic«;ns in pliantasmate est species re-
sp(3cUi sin^Milaris; iioii eiiim hic Uipis est in anima, s(»d »|ui(lditas
((iiae (!sl speci(;s respcclu liuius iapidis.

(l) llaec ctiam poiiitur iiitenti^j Au^^ustiiii, (pii vult (piixl
vcrljiim {.riji-nitur noii cx sjjecie, stid o.x habifu ; ilWil t^uim XV.
J)e Trin. c. 10 cl 21, (jiKjd ex ijjsa scientia quam memoria
tene/nus iuiscitur verbum ; et cx eod.: Gif/nitnr rcrhum de
scientia quae manct in anitna.

IKi. — Secimda opiuio aliter probaiis idem (1). — Idcm po-
iiit Doclor (juidam tie(jaiuUj sjteciem inleUi(jibilem; d a) iK*r-
liactat illaiii rationcni iW iugann (jiiat^ tacta cst in positione
ista [ii. 115«].

b) Poiiil cliaiii aliaiii rationcm talem : (juia i|ua<vum(iue
pt>t<'iitia (!st iii potciitia priiiit) ttrdinata ad ali<iu<«m actuni pri»
tiio pcrfifilur sci-uiidiim lalcm actum ab ai^tMite proporlionato
pia«'s<'nte: scul polt^ntia appn^liensiva «jst ix)lentia primo onli-
nata a<l liuiic actum, .scilic<'t appreluinsionem ; eiyo ab a^ento
proportioiiato primt) potciilia pcrtlcilur S(H'undum actuni istuiii,
i|iii csl apprehetufere.

1 17. i •> ) — Solutiouis fuudameutum et ddtermiDatio ratio-
uuiu. — (^oiitra istani opinioncm arizuo sic: a) sivc inte|lij:a-
lur sinfjulare, sive non, noii est cura a<l proposituin; ccritiin
est <Miim iiiKxl unirersa/e pol«»8t ab intellwtu inl<dli;;i, cf
poiiitur a IMiilosopliis t|utMl ititefU'clus <>st polciitia d:
potciitia setisitica proptcr inl<'lleclionem uniccrsdtis ci pnipter
•iiiposilioiKMii <'t <livisionem el propliM' syll< m

proptcr coj^nilioncin sini/utaris, si ik)sscI inlclli;;i're s ii».

y\) Ciiiiis riitiiincK flutviiiitur hU n. 4')7.

■r..»i I -'b

402 LIB. I. DIST. III. QUAEST. VI.

b) Ex hoc igitur inanifesto, quod iiitelleclus potest iutelli-
gere iimversale, accipio hanc propositionein: Intellectus po-
tesi habere obiectum acfu universale perfecte sibi praesens
in raiione obiecti prius naturaliter quam actu intelligai.
Ex hoc sequitur proposituui, quod in illo priori habet ohie-
cturn sibi praesens in specie intelligibili, et ita habet speciem
inteUigibilem prioretn actu.

cj Antecedens assumptum videtur satis manifesfum; quia
obiectum in ratione obiecti est prius naturaliter acta; igitur
universalitas, quae est propria conditio obiecti iii quantum
obiectura, praecedit actum intelligendi, et sub illa ratione oportet
obiectum esse praesens, quia praesentia obiecti praecedit na-
turaliter actum intelligendi.

Consequenliam probo : primo ex parte universaUtatis
obiecti : secundo ex parte praesentiae. — Ex parte universa-
liiatis obiecti arguo sex viis, quarum duae primae sumuntur
ex parte pha^itasmatis repraesentantis, et duae ex parte intel-
leclus agentis, et duae ex parte communioris et miniis com-
munis.

448. — Rationes ex parte phantasmatis repraesentantis. —
a) Primo arguo sic: Species, ex hoc quod talis species, ha-
bet talem rationem rejrraesentandi, et hoc respectu obiecti
sub tali ratione repraesentabilis ; ergo eadem species ma-
nens non habet duas rationes repraesentativas, nec est respe-
ctu duarum rationum repraesentabilium : sed repraesentare ob-
iectum sub ratione universalis ei singularis vei[\i\vii duphcem
rationem repraesentativam, et est respectu dupUcis rationis re-
praesentabilis formaliter; igitur idem manens idem non re-
praesentat sic et sic; ergo phantasma quod de se repraesentat
obiectum sub ratione singularis non potest ipsum repraesen-
tare sub r-atione universalis.

b) Respondetur , quod species eadem sub alio et alio lu-
mine repraesentat obiectum sub aUa et alia ratione, sicut
nocte hicentia in lumine diei repraesentant se sub ratione colo-
rum. iii lumine autem noctis sub ratione lucentium. Sic in pr'o-
posito, per lumen intellectU'^ et phantasiae eadem species potest
repr-aesentare opposita in obieclo. — Contra: repraesentati-
vum pr'ius naturaliter est aliquid in se quam in tali lurnine
vel tah repraesentet; (|uia enim cst talis species, ideo con

i

lAU. l. DIST. 111. «JCAEST. VI. 403

;_M-iiit sibi iuriKJii iii quu rcpracs^Mitct uiiuni et noii aliud; aliu-
quiii possct poni quo<l eutlciu Kpecics reprucscntaret coiorem
et .sonutn, (jiiia spijci^is illa ut in aere treinulo repraeseiitaret
801111111, ut in aeie illuiiiiiiato repraes<'ntaret coloreru, ot ita non
po.sset osteiidi aliqiia distiiictio repiarstMitativorum; in illo i^ritur
priori oportet iiitellii,^)re unitatem speciei in se, quaiu conse-
quiliir unitas repniesentationis ot oliiecti nqiraesiMitabilis per
ipsiiiii. iii (jiiaiitiuii pcr ip.saiii ivprae.s(Mitatur ; et ita ali(|uid
• piotl est idciii iii islo priori non potest liaUire divers;im ra-
lioneiii n.-pracscntaiidi, nec pot«,'sl repracscnlarc idem sub alia
ct alia ratione rcprac.sentabilis.

(lonfinnalur, (juia luiiien non nipiacscntal foriiialiter(a),
iu!c est ratio roriiinlis rcj»raesenlandi, scd (aiituni est in (juo
aliquid rejiracsenlatur. Vid(?tur ei>;o iju(mI (juaiilo luiiicn ««t
jicilcctius, tanto iii ijiso jiraecisiiis ct distiiictius rclucct id
quod rcpraeseiilalivum rcj)racscntat.

(~) Nec exemplurn valct ad projK)siliiiii, iiiio cst ad oj)j)0.si-
tuiii : vel (juia duae «jualitates suiit iii tali corj)ore, ut lux el
color, (juariim altera multij)licat se in luminc niaiori prat^enle,
alia in miiiori, «juando iiiliil * ad «'ircctum * ertlcacius nio-
vciis movct: vcl «jiiod simul iitra«iu«' niultij)licat(^) (s«' siniul(f))
III luc«f maiori; se«l etllcacius niovens lantum jMMvijiitur, et rai-
iiiis c|llcacit«'r iii«)V«mis iioii j^eicij^ilur : sicut st«'llae de tlie
miiltij)li(-aiil i-a«lios suos, sc«l ii«)n videntur, «juia aliu«l luniino-
Hius cillcacius niovet visum. V(d si una est «jualitas .stMjsihiljs
in tali corjiore, ijisa virtualil«?r continet diio rcj)raes«Milativa;
c(}lor ciiim «juodanimod^) «-ontinct luceni, ciim sit lux in cor-
j)«)re tcrminato, et idco iii alio el alio lumiiic caus;it divorsa
rcj)ra«»s«'ntativa, aliutl scilicet iii maioiH', ot aliud in miiioro;
et ita sciiijicr stat «juod n«>n sit i«lem rci)i*aes«Mitativum o))ii>cti
sul) divcrsa ratione rcjiracscnliiWilis, «juaiitumciimijue aliu«l Iti-
nicii ct aliu«l c«)iicui'rat.

c) Si responilt-tttur iju(jd id«'m secun«luni r^nndem ounlHn-
tem jK)lcst «'ssi' simile dirersis, sicul unum albuin, .>- . ini
e;uiid«'iii allH'«liiicm, est simil«! «livoi-sis albis; Uitc nihii est aii •
proposiium, ijuia iii rclatiomhus ordinis essciitialis non |K)ti«U

(rt) Kd. Ven. fortiuiiii.
(/') Kd. V«'ii. iiiKVit.
(»') DofHt in VA. Vi'n.

404 LIB. I. DIST. III. QUAEST. VI.

esse alia et alia dependeritia in aliqiio ad duo in codem ordine,
ut puta eiusdem mensurati ad duas mensuras in eodem ordine,
nec eiusdem participantis ad duo participata, nec eiusdem ef-
fectus ad duas causas totales in eodem ordine, sicut probatum
est in quaestione de unitate Dei [n. 272]; ergo in ista rela-
tione, ubi non est tantummodo similitudo, sed imitatio et exem-
platio passiva, impossibile est idem absolutum referri ad di-
versa, et ita non potest esse eadem species in ratione reprae-
sentativi diversorum sub ratione diversorum.

dj Secundo, ad istud primum membrum arguo sic: quia
repraesentativum secundum ioiam viriutem suam repraesen-
tans obiectum aliquod sub una ratione, non potest simul re-
praesentare idem vel aliud sub alia ratione obiecti : sed phan-
tasma, in eodem instanti in quo intelligitur universale, secun-
dum totam virtutem suam repraesentat obiectum ut singutare
virtuti phantasticae, quia tunc est actualis imaginatio ilUus
obiecti in singulari; et patet quod secundum toiam mrtutem
phantasmatis, quidi alias virtus phantastica non posset habere per
phantasma ita perfectum actum circa obiectum sicut obiectum
natum est repraesentari per illud phantasma; igitur tunc non
potest repraesentare obiectum sub alia ratione repraesentabilis.

449. ( 8 ) — Rationes ex parte intellectus agentis. — Ex atio
membro arguo sic: a) Intellectus agens est potentia mere
activa, secundum Philosophos, quia est illud quo est omnia
facere, sicut possibilis est quo est omnia fieri, et secundum
Philosophum est sicut ars ad materiam, id est ita comparatur
ad intellectum possibilem sicut ars ad materiam: omnis autem
actio realis habet aliquem * unum * terminum realem: ille au-
tem terminus realis non est in phantasmate, quia intellectus
agens nihil causat in phantasmatibus, quia illud receptum
esset extensum, et ita intellectus agens non transferret obiectum
abordine in ordinem, nec illud esset magis proportionatum intel-
lectui possibili quam phantasma; ergo est in intellectu possibili,
quia nihil recipitur in intellectu agente: illud autem primum
causatum non potest poni actus intelligendi, quia primus ter-
minus actionis intellectus agentis est universale in actu: uni-
versale autem in actu praecedit actum intelligendi, sicut prae-
dictum est in antecedente, quia obiectum sub ratione obiecti
praecedit actum.

Lin. I. DIST. III. OUAEST. VI. 405

h) VA i:anftrmntur ratio, (juia iiit<'ll«»clus aj.^onlis est fa-
ccn; (1(3 iKjii univj.Tsali nniversnle, V(,'l dc iiitolloclo in {xjtontia
intellectutn iti actu, sicut dicunt auctoritat»^ Pliilosoplii et
Coiniiifiit. * Un(l(3 Coninicntalor *, ///. De Anima, com. 1. tlicit
(jiiod si (»ss(!ntiae rerurn essent * ahstraclae et aclu * univer-
salfts, si(;ut posuit Plato, iioii iiidi;zftreinus, secunduni ipsum,
iiitcllfctu afj^cnte: cum autcm nnivor.sale in (juantum univcr-
sale nihil sit in ejistenlin, s«;d tantuni sit in ali(ju(> iit re-
|)i;K3scntante ii^siini obiectum sul> tali rationo, ista verba nul-
liHii intcllcctuni lialjcnt, nisi (juia intclh^ctus a^jrens facit aliijiiid
repra(?S(,'iitalivuni univcrsalis de eo (juod fuit rei)racs(^ntativum
sin«rulari.s, (juom(xl(K'uni(jiic illud de intelli^atur, tnaterialiter
vel virttialiler : lioc rcalilcr cst facerc repracsentativum sub
ratione univcrsalis, * liacc * actio * nxilis (a) * non termina-
tur nisi ad rc|)ra(»sentativum obiecti sub ratione universalis;
erj.ro * realis * {b) actio intcllcctus a^^entis tcrminatur ad for-
mnm aliijuarn renletn iii existentia, (juae formaliter reprae-
sentat univcrsale in (juantum univei-sale, (juia aliter non |)osset
terminari {c) actio eius ad univci-sale sub ratiune univcrsalis.

Ij) Ileni secundo, .sccundum istani viara sic: Intellectus
ay:ens * sub * ratioiK; actiri non exctxlit jK)ssibilem in ratione
passivi; erjjo (juidquid cau.satur ab intcll«»ctu afjente recipitur
iti jiossibili; osij^o j^rimus terminus actionis intelkvtus a^entis
rccijiitur in * intcllcctu * jjossibili; et ita cuiii i^rima actio in-
telb^ctus ajrentis sit ad uiiiversale in actu, illud iiniversale, vel
illud (juo ipsum liabet «?ssc tale, recipietur in intclNvtu possibili.

l")!). ( •' ) - Rationes ex parte communioris et minus com-
munis. — S«)cun(Ium tcrtinm viam ar^niitur primo s\c: «y Ha-
bllus minus •uniiwr.salis ol magis unirersnli.s sunt di.stincti
babilus proj^rii; alioquin Mf^tajiliysica ut Mctaphysica iion ea-
sct habitus distiiictus intcllectus, (juia essct dc univci-salissimo
obici-to :id omnia alia obiccta: liabitu aulcm univers;ili«>ri coii-
tin<zit iili, iioii utcndo ali^jiio alio liabitu niinus univHrsali; oniro
conlin^nt halM»rc actuiii circa unirersalius, «h) mo«lo (juo re-
Rj^icitur ab habitu illo univcr.saliori, non haltondo actuin circa
minus univcrsnfc: sjmI non haU^tur actus intolliireinli cin^a

^<«^ Wnd. i|Mia in'tii> t^iii--.
(c) ¥a\. Vrn. inuUri.

406 LIB. I. DIST. III. QUAEST. VI.

universalius nisi ipsum sub tali ratione sit praesens intellectui
sub ratione praescntis: secl non habetur actus intelligendi circa
ipsum in ralione praesentis nisi sub r2i\\one universalis ; evgo
universalius potest esse praesens intellectui absque praesentia
alicuius minus universalis: sed si praecise intelligeretur obie-
ctum in phantasmate, nunquam esset maius universale prae-
sens nisi in minus universali, quia nunquam nisi in sino-ulari
phantasiabili ; ergo est praesens in specie intelligibili existente
in intellectu.

b) Item ultimo quoad hanc viam arguo sic: Universalius
nunquam apprehendilur quantum ad suam indifferentiam to-
tam quando apprehenditur in suo inferiori; tota enim indiffe-
rentia universalioris est secundum quod ipsuni ut conceptum
est idem cuilibet inferiori: nunquam autem communius, ut con-
ceptum tantum in inferiori aliquo, est idem cuilibet inferiori
suo, sed praecise illi in quo concipitur; ergo quodcumque uni-
versale * sic * conceptum in singulari, vel communius in mi-
nus communi, non concipitur secundum totam suam indiflfe-
rentiam: potest autem intellectus concipere illud secundum
totam suam indifferentiam; ergo non concipitur praecise com-
munius in minus communi, vel universale in singulari; et ita
non praecise concipitur universale in phantasmate; phantasma
enim non est proprie nisi ipsius singularis, et hoc in quantum
est singulare speciei specialissimae, et hoc si phantasma sit
sibi impressum ab aliquo debite propinquato.

451. (10) — Rationes ex parte praesentiae obiecti. — De se-
cundo membro, scilicet praesentia obiecti, probatur illa con-
sequentia prima [n. 447 6] a) primo sic: Quia aut intellectus
potest habere obiectum sibi praesens in ratione obiecti intelligi-
bilis, absque hoc quod sit praesens alicui potentiae inferiori,
aut non. — Si non, igitur non potest habere aliquam operatio-
nem sibi propriam sine potentiis inferioribus, quia si non po-
test habere obiectum suum sibi praesens sine eis, non potest
habere operationem sine eis; igitur nec esse sine eis, secun-
dum argumentum Philosophi in * prooemio * Libri De Anima.
Unde non contingeret intellectum separari a corpore sicut
perpetuum a corruptibili, nisi posset habere operationem pro-
priam non dependentem a parte sensitiva. — Si autem potest
habere obiectum praesens absque eius praesentia potentiae in-

I

Uli. I. DIST. III. yiJAEST. VI. 4<)7

IVnioii, ('iLTo lialK^t. — Haei; consefjtienlia prohiilur: quia y;;«'n-
lia hilis prarsoiitiai' uhiecti, scilic«'l pliantasma ol iiit«.'ll<vtU8
ajif<Mis, suiit .su//i(i('Jitcr nppfOpinf/UfiUi iiitt'll»'rtui |x>s.sihili, el
aj.niiil (jcr iiKMlurii naturae, rt ita causaiit nec*)ssario iii illo
|)ra«^s<'iitiaui ciiius est rec«'i)tivus: modo, ohiectuiii iioii «'st pra^i-
S4M1S iiilfllfctiii ))(>ssihili iii co^Miitione ahstractiva anto actum

• 'licituiii, iiisi per aliijuoil roiiraoseiitativum, (juo«l voco ape-'
ciem, ct sic haheo piopo^ilum.

(") h) Sccu/ulo sic: Alia»; polcntiao co^^-iiitivao habont ohie-
ctum piaosciis ois, non solum pracscntialilalc secunduria, sci-
licol ipiia illa sunt praos<»iitia aliis potoiitiis iiitoriorihu.s, sod
proftria pracsoiitialikilc, sicut sensus cotntnunis hahel colo
rcm sihi |)raosont«.'ni, iioii taiilum iii (luanlum cst pracs«.'ns visui,
sed <piia hahot speciom oius praosont<!ni in orj^^ano sonsus
communis; oiyo cuin hoc sit perloctionis in pottMitia cojj^nitiva,
scilicct poss«! hahoro ohicclum sihi pracscns suh ralioiie <jua
Rst ohi«?ctuni talis potcntiao, s«^|uitur <iuotl intcllHclus non tan-
tuiii potcst hahorc ohioctum sihi praosoiis, ({uia praoscns t«st
virluti pliaiitasticac, ucd propri.i pracscnlialitalo, in (piantum
scilicot roluc«?t iiitcll«»clui i>«'r aliiiuod (iiuid ost in intclUvlu.

cj Itcm * tertio *, |Mjtcnlia non |)olcns haUMv actum iiisi
circa ohicclum sihi praoscns, si iion potcst lialnTc illuil pracsons
iiisi poralitiuam aliam potiMitiam, cui coniuu^'itur conliui^cntor,
dcjiciidct in oj)ciation(! sua a tali iKilontia sihi continLr«-Miter
coiiiuiuta, ol ita cst imiM-rfocta: inlcllcctus corlum csl (juo«l
iioii potost halxMO oporationcm msi circa ohiectum sihi pru«;-
sons, «'t, por tc, noii pol^^sl liah(M«' ohicctum praos«'ns sihi nisi
in virlulc p/uinia.sticn : virlus autcm pliaiiliislica continycnler
coniun(/ilur inl«'lloctui, in «luanlum iM)tciitia ♦'sl; ijfitui intclK»-
clus in oiMM-atione sua dependet ah illa |)<)t«'nlia cui «•onlini:en-
lcr coiiiuni.ntur; ct ila lia»v iM^sitio poiiil in ««o iniiMM*l"«vlioneiu
potontiao co^Miilivat': nulla atilt iii imiM^rUvtio t^st |Kin«<nda ui
:ilii|ua iiatura, nisi n«n"ossilas apparcal in lali iialura; ci>r«» im-
porlV:Htii) lalis non est poiuMida in int)'ilivtu.
('■^) d) Si obiicia.s: pluralitas iumi ««t iK)n«Muia iiiHi tihi est
iicccssitas: liic aut«Mii non «\sl n«H'«»ssilas, cum ila Imn»' possit
poni inlcll<>cliiiii halNM-e actum sine s|Mvio Hicul cum siMvie;
«Mffo non csl poiicnda lalis 8imvi<»s,- respondcu : n«v«'ssitaH o«t

• [uando pcrloctio naturao Ikv rctjuirit; licet autom hoc AupiKV

408 LIB. 1. DIST. III. QUAEST. VI.

situm quocl est homo posset habere obiectum sibi praesens iii
phantasmate quia homo est, tameii iiatura intellectualis hominis
ut intellectualis est non habet obiectum sufficienter sibi praesens,
si non habet ipsum nisi in praesentia mendicata a virtute phan-
tastica. Hoc igitur multura viliflcat Daturam iiitellectivam, ut in-
tellectiva est, quia removetur ab ea illud quod est perfectionis
in potentia cognitiva, et invenitur in potentia sensitiva, ut in vir-
tute phantastica. Ponitur igitur haec pluralitas propter necessi-
tatem, quiB. propter perfectionem naturae perfectioris salvandam,
maiorem quam sit naturae imperfectioris, vel saltem aequalem.

452. (13) — Conclusio. — Ad quaestionem ergo dico, quod
est necesse ponere in intellectu speciem intelligibilem , prio-
rem naturaliter actu intelligendi, propter rationes iam po-
sitas ex parte obiecti in quantum universale et in quantum
praesens intellectuA ; quae duae conditiones, universalitas sciU-
cet et praesentia, praecedunt naturaliter intellectionem.

453. — Probatur ex Philosopho dari species inteUigibiles. —
Haec etiam videtur intentio Aristotelis, qui ///. De Anima,
volens quod anima sit quodammodo omnia, quasi probando
exponit se, quod est per sensus sensibilia et per intellectum
vel scientiam scibiUa. — Quod aliqui exponunt quod non lo-
quitur uniformiter hic et ibi, quia de sensu loquitur quantum
ad speciem impressam, de intellectu autem quantum ad ha-
bitum, scientiae. — Sed haec expositio non videtur esse ad
intentionem Philosophi, quia sicut antiqui posuerunt animam
esse omnia realiter, ut omnia cognosceret, sic Philosophus
ponit eam esse omnia non realiter, sed per qicamdam simili-
tudinem: si autem per sensus esset sensibilia propter simili-
tudines impressas, et per intellectum esset intelligibiUa, aut
hoc esset propter scientiam quae est in intellectu, et ita non
esset scibiUa propter simiUtudinem, quia scientia de se non est
simiUtudo inteUigibOis, circumscripta omni aUa specie obiectum
repraesentante: aut propter aliquod phantasma repraesentans
obiectum inteUigibile, et tunc non esset anima {a) intelligibiUa
omnia per inteUectum {b), sed * anima * esset omnia per phan-
tasma, nihil enim esset ibi repraesentans inteUigibile nisi phan-
tasma tantum, secundum positionem istam.

(a) Ed. Ven. intellectus.
{b) Ed. Ven. speciem.

I

LIB. I. DIST. III. QIAEST. VI. 409

i51. C^) — Idem piobatur aucloritate D. Augustini. — Ex-
l>i«»ssiiis lamoii ost :h\ i.slud inlan/io Auf/uslini ; «|Uuil «IfUuco
sic: iiiliil (Miiiii sulflciontor naturn est pijznoro notitinni actua-
ieni, iiisi ii)suiii liabeat ohiectum prius naturaliter iiuam actum
pra^^sens sibi, in se, vel iii .tliiiuo n-praesentante ii>.sum, * et
hoc priiis naturaliter *: s«'<l n«'},'aii(lo siwciem intelli^ibilfm,
tota pars intelh-ctiva iioii lialxH anle actum int«'lli<.ren«li obie-
ctuin sibi pra«'sens in se, nec in ali«iuo repraes^Mitanlc; er}.Mj ne-
«j^ando specijTii int^-lli^nbilem, iiiliil in int«'ll«?ctiva parte erit sul-
flci«'nt«M" natum •.Mf.Miere aclum intelli<^en«li; et ita niliil in parte
iiit«'llectiva erit sudicienter incmoria resix-ctu talium intellectio-
niim vel fji«,M)itioiium : quf»«l nepat Aujr. A7/. Ih' Trin. c. 14(1).

Si respnndcds «iii«)«l m«'nioria est in part»; intellectiva pro-
pri«! sumpta, p«'r lioc «lutxl intell«'ctus lactus est in actu prinio
int«.'llii;«'n«li, «>t sic est activus resjMVtu serundi aclus intelli-
j^'«'n<li, ita ipuMl liab«Mis !i«»titi;im piimani conlusam activus est
r«'sp('ctu n«)litiae secun«lae «listiiictae, contm. hor tM conlra
«.»piiii«)nem istani et coiitra Au^Mistinum.

(lonlrn ofjinionem, quia ponit «iuo«l universale ut in plian-
tasmate est ihi «iiiasi in memoria; ut aut«'m movens ail actum
inh'lli^n»ii«li t'st ibi prnesens «luasi in int«'lli«.'<Mitia ; er^'0 per
islam opinionem niillus actus inf«'lli}.nMiili «'st memoriae. sed
iii(«'lliij:»Mitiae.

Kst etiam lioc contra .1«//., ut apparet /V Trin. XV.
c. .i\. Memoriac, imiuil, Irihuens onine quod scimus, etiamxi
non indc rogHemus; intclliticntiae vcro proprio modo quo'
dnm cogitationis infortnationcm; cogitando enim t/uod ve-
rum invcnimus, lioc maxime intelligere dicimur, et hoc
quidciii in memorin rnrsus rclincptimus. V.\ lih. «'Oilem c. 7:
ison infclligimus nisi pcr intclligcntiam.

SiiiiiIit<M" aiyuitur rationc: i|uia actus ill»' ipto memoria esl
in actu primo, aiit «'st iil<'iii ciim illo actii inU;UigcnliaCt et tunc

(1) Mnuit iiiitfin, uou famtfunm iu a/ntfiin lororttm /f.r«i vrlHti roriM.r.j.
avH III itaturn inrorporali air infeUigihilia praetfu »tmt menti* atjy
airut i»ta i» lorin vi»if>ilia vel cimtrertabilia rorintri» arntihtu, S<m anlnN
Molniii rrrmn nmni/tilinm iit /»k*ij« fMMitaritm tiitr tiiafii» lo-- ••♦•

trllif/itiHrM incorjinralriiijitr ralinnra, vrrnm rtiam '••'■■■■ ....**•

euutiiiin ninr tnnpnrati trannifu ttaut ftiain ip- •

nmiii/iitni. — Atij; I clt.

410 LIB. I. DIST. III. QUAEST. VI.

idem erit ratio gignendi se: aut erif. alius, et tunc vel erit siniui
cum * illo * actu intelligentiae, et tunc duo actus intelligendi
erunt simul: aut non, et tunc meinoria formaliter gignet quando
non erit, est enim memoria formaliter, per te, per illud quod
non est quando gignitur actus secundus.

Si etiam dicas, quod memoria est memoria per habitum
scientialem; fioc nori stat cum opinione: quia dicit quod per
liabitum non est obiectum praesens nisi in phantasmate, et
ideo habentem habitum oportet recurrere ad phantasma, ad
hoc ut actu intelligat; ergo non est obiectum praesens per ha-
bitum scientialem praecise, sed per phantasma, quod non est
in parte inteilectiva. Et hoc magis patebit respondendo ad
auctoritates Augustini ponentis scientiara in memoria, et non
speciem impressam in intellectu, sicut arguitur ex verbis eius.

455. C'^) — Solvuntur argumenta principalia. — aj * Ad
primum argumentum principale * in oppositum [n. 443 a],
primo apparet quod illud argumentum non cogit; quia si va-
leret, conchaderet, contra omnem opinionem, quod nullo modo
possit inielligi universale ; quidquid enim sit illud per quod
universale repraesentatur, simiiiter repraesentabit sicut si es-
set impressum ab obiecto: sed si imprimeretur ab obiecto, im-
primeretur a singulari, quia actus est singularis, sicut ar-
gumentum dicit. — Ideo respondeo, quod alia * est * ratio
agendi, et alia ratio agentis. Singularitas est conditio agentis,
non ratio agendi; sed ratio agendi est ipsa forma existens
in singulari, secundum quam singulare agit. — Cum ergo
accipitur quod quaecumque species gignitur ab aliquo reprae-
sentat ipsum secundum illam rationem secundum quam gigni-
tur ab eo, si intelligatur de ratione gignentis, falsa est; si
de ratione gignendi, concedi potest; et tunc non sequitur quod
repraesentat eum sub ratione singularis, sed sub ratione na-
turae, quia ratio natwae est ratio gignendi.

Sed ista responsio non videtur sufflcere, quia ita * vide-
tur * quod species in sensu repraesentaret universale, et non
singulare, quia ratio gignendi speciem in sensu non est sin-
gularitas, sed ratio naturae.

Ideo generaliter respondeo, quod quando species gigni-
tur ab aliquo sicut a totali causa repraesentat ipsum sub illa
ratione sub qua gignitur, loquendo de ratione gignendi, et

J

LIU. I. DIST. III. QUAKST. VI. tll

('tiiiiii i't'pra<'stMit;it ipsiiiii coiwouiiianiiev siilt rnl\o\u' giyiientiSf
aut sallfin uon siil) ratioiit! opjxjsila ratioiii t;i;;iH'Ulis; ol ideo
sp«.'cios iii sen^sii iidh ropraj^sfiitat ol)iivtiiiii sub ralion»; uni-
vfirsalis, ipiao est oonililii^ opposita ratitjni ^^Mmirntis (a) nin-
tjn.lfiriti. Sftl iii j)rt)|M)sito nhiectum iii>ii ost rausii toifilis jri-
^iMMis r«isp<'(;tu sp(H'ii'i intolliy:il»ilis, tpiia cuni ipso aj^it intel-
ft;ctus ai/ens sicut j>artialis causa; ot ideo pMiitum al> islis
(lual>us <;ausis |M)t«,'sl ropraosentaro ol»i«^ctuin sul> t>j>|M)sit;i ra-
tioiio sinf/uliirifatis, ijuao est ratio ^Mtrnonti^i.
(">) h) \tl srcundutn ilo praescntia ista (n. liii/vi «lico, ijuoil
obi«'ctuiii rt'sj>octu j)ot«'nliao halM^t j)rimo j>nii's«'iitiani realetn,
scilicft ;ij>jir«).\iiii;ition«Mn tal«Mii, ut jiossit li-iiriM^n' sjM>ciom t;i-
l<'m iii iiU«'llt;ctu, tjinit; «»st * ralio Ibrmalis iiit«'ll«A-ti«>nis* (^). S«.-
«uiiiilo j)t'r istaiii sjM'citMii pjiiit;ini, tjuao «!st ima^'«> },M<rnontis, ost
ohioctum jiraosfiis sul» nUionc * actus * cognoscihilis sivo re-
prnrsenfafi. — Piim;i j»ra«»s«?iiti;i jHMfCotlit naturalitor .s«3cun-
ilaiii, ijui;i prii«;cotlit naturalitcr iiiij)r«'ssioii«'m si)«,'ci<M, jxm* «juam
ost Ibrmalilor sociimla j)ra«'stMiti;i. — Quanda i^Mtur acci/ntur
tjuoil sjxMMos iii intolloctu n«)n «'st causa |)ra«^sontiao t>bi«ni;
dici), ijiiimI riilsum esl «l«» pra«»s<'ntia sub v:\iioiw cognoscihilis,
salt«'m iii c«>}jfniti«)n«! ahsfractir/i, i|t« tju;i nuxlo l«>iuimur. —
A7 cuin pri)tiatur. tjiiiii jjiius ost obifctum j)r:i«»s«Mis ijuani
sjM'cios ibi, litjc <'sl v<MMim il"' jnae.sontia reali ijua apMis ivst
I>raost'ns j):isso; <»t iiit<?Ili<^n) sic: tjiHHl iii pri)no signo natttrae
osl obicctum in se vol in jdianfasttuite ju-acsi^iis in(<>ll(H-tui
agrnfi: iii secundo signo nnturae, iii tjuo illa sunt jiracsciitia
int<'ll<»ctui possihili, ut a^roiili;» jiasso, gignitur xpecies iii iii-
tfllfctii jM)ssibili : ct tuiic iii trrtio jx' r sjxviom «'st obi<rtuin
I)ia<;.Sfns sub niliono rognoscihiiis.

r) ;\«l trrtium {V.\ c : Auj^ustiniis, \l\. Ikf Trin. c. (i,
jioiiit iii«»nioriani «^sso iiiult«>rum simiil covMiitoruin liabitualit«*r,
Ki«Mit j);itft ibi (lo jx>rit(> mult:irum discijilinarum, olc. (1); ei>r(>
oj)t)rlet, secuiitlum i>mii(Mn Djiiiiioiifm. |)i>n«M'(* miilta coirnita iii

(1) SirtU muftiirum itutriftlinarHtn itrritum m ymir Hovit etHt •NriHorMi
coiitiiirntiir, ii>r mt inde ali^juiil in roHsittetn mrHtis eins imm mmile rvgitat,
cartrru in arrana i/nadnm notia tunt rrroniiita, quae memoria mmmcmfMtmr.

— Aujj. I. i-it.

(fi) Ktl. Vni. i>hu«cti.

{lA Wnil. rornm intollcctiia.

412 LIB. I. DIST. III. QUAEST. VI.

memoria habitualiter, et illa ut sunt ibi surit aliquo modo
causa * respectu * notitiae genitae, secundum Aug. ; et non nisi
causa natu7'aliler (a) quatenus praecedunt acium voluntaUs ;
igitur si argumentum valet, secundum omnem opinionem con-
cluderet actualera cognilionem simul plurium.
(!'') Ideo respondeo, sicut dictum est de primo cognito, se-
cunda quaestione huius teriiae dist. [n. 356] : quia cuiuscum-
que speciei singulare fortius primo movet sensum, eius phan-
tasma efflcacius imprimitur et primo movet intellectum, et
quoad istum primum actum non est in potestate nostra quin
intelligamus, secundum Aug. 111. De Libero Arbitrio: Non est
in potesiate nostra quin visis iangumur. Sed isto posito actu,
in poteslate nostra est cognitio actualis cuiuslibet habitualiter
noti. De hoc dist. 6. dicetur.

Cum igitur dicit: aut potest movere ista species ad in-
tellectionem, aut non, dico, quod potest; sed si alia species
fortius movet, ista impeditur ne modo moveat; potest autem
postea per imperium voluntatis imperantis raovere ad cogni-
tionem istius et cuiuslibet alterius obiecti habitualiter cogniti.

Ad Algazelem dico, quod similitudo nihil valet; quia hic
tollitur illud quod est ibi ratio impossibiHtalis; quod probatur
per Aristot. et Gomment. Vll. Meiaph., ubi volunt quod ra-
tiones oppositorum non sunt oppositae in intellectu.

d) Ad quartum [443 rf] dico, quod non tantura intellectus
patitur ab obiecto reali imprimente talem speciem realera,
sed ab illo obiecto ut * relucet * in specie intelUgibili patitur
passione intentionali, et illa passio est receptio intellectionis,
quae est ab intelhgibili, in quantum intelligibile est, relucens
in specie intelligibili ; et istud 2^(^ii est iiiielligere, sicut patebit
in C[uaesiione proxima.

Cum ultra deducis, quod tunc intellectio non est motus
rei ad animam, non sequitur, quia impressio speciei est quidam
raotus rei ad aniraam, quatenus res habet esse in illa specie;
intellectio etiam sequens speciem impressara est motus rei ad
animam, quatenus per intellectionem obiectum habet esse in
anima actualiter cognitum, quod prius tantum habuit esse
habiiualiter cognitura, etc.

(a) Ed. Ven. naturalitatis.

LIB. I. DIST. lil. QUAE8T. VI. 413

4r)fi. ('«) — Solvuntur rationes primae opinionis n. 445. —
A(l radones nftdi ius ojii/iionis. — aj Cum piitno tiryuifitr
i[i prinm opiniotin, (|UO(l nicii)cre speciorn coijVfMiil seiisui
l)iaecis(! ([nia pofenfia onjanim, dico (|U«xl lioc esl fnlsuin,
(|uiLi illuil noM <!st praecisa causji, s«vl j)r:io<-isa causa cuius-
cuuKjuc poteiilia*! Iiahendi speci«;ni praes<Mitern repraestMilaiit«'in
ohiectuiii suimi est (juia ijisa ♦•st cognifica, et iiatura (l«Hlit
sil)i iil jxjssit hab(!r(! obicctuiii j)rius naturaliter sihi j)ra('s<'ns
(jiiain co^Mioscat. S»hI jtoteiiliae orr/anicac (h^dil iil ohiectuin
sil j)raes«!ns, non iii jiot^Mitia ij)sa, sed in oi-fjano, hoc esi, in
j)arte corporis (juaiii j)('rflcit i^otentia orjUMiiica; el illa j)ra(»8en-
tia suflicit, (juia totuin comjiosituiii e,\ j)arte corj^oris sic mi.xta
et e.x jiotentia * eril orf^anum * (a), et liuic loti sutllcienter
ohiectum est i)ia(!sens (juando sj)eci«^s (jst in illa j)arte corjH>-
ris. — (Juin iirilur inlcllcctui nihil j)erreclionis autei-atur, in
(luantum jiotentia nxjnitivn esl, e-\ hoc quod non est orir.uii-
cus, imo ma«^is additur sihi j^errcctio. s<>(juilur (juotl sihi jKt.ssit
esse ohiectum j)raes«!ns anh! actiim. siiut aliis j)otentiis: sed
illa j)raesentia noii erit jhm' ali((iiid imjtrcssum orj^^ano, (juia
iion halM!t or^^anum; erfjo erit jM'r ali^juid imj)ressum illi jio-
tentiae: lal(! autcin imj)r(,'ssum rcpracscntans *ohiectuin * piiuv
cedens in potentia intellet-tiva acliim iiitc||i;.'cn(li voco speciem
intelfigHiHem.

Hrevitcr i^Mlur dico, (juod sensus hahel ohiciMuin jircU^s^Mis
in illa j)arte corjioris (juae dicitur or^^Miium illius S(>iisus, s<h1
inl(!llcctus tain illam j)raes(!iitiam priorein actu, (luam ipstiin
acfum hahet ratione eiusdem receptiri ; ei idoo falsuin ac-
cij)itur, (juod sj)(!ci»}s talis non cst nisi prn«vis4' propl^M" orira-
mim; iiatura (!nim causat talem partciii talis corporis sic
niixtam, ut sit pcrtectihilis a (ali jiotcntia aiiiniae et coiiKruat
ojicralioni cius, (juia materia cst proptiM* lormam, el non o
convcrso, cx //. I'hi/s.; et Cominent. /. De Anima: MentOixi
leonis tion differunt a mrmbris certi nisi quia anima
differf ab anima; non i^itur forina est propler materiain. ttetl
e coiiV(M'so; et id(>o talis pars facta est talis sjMviei recepliva,
iil jtcr talcm sj)eci(Mii sit ohitvtum p: ^ toti oom|M>sito,

(juoil est totum orj^iinum. Indc priiiia causa pniesontia U

(«() Wiulil... HU- inista et vx |KitoiitiH hnlM>t «iMTiiMn.

414 LIB. I. DIST. III. QUAEST. VI.

in specie non est talis dispositio corporis, sed prior causa est
ut potentia apprehensiva iiabeat obiectuni actu cognoscibile sibi
praesens, vel in se ipsa, vel in aliqiio quod est pars ipsius or-
gani in tali operatione.

(•y) b) Ad aliud de Philos. III. De Anima, quod iniellectus
est locus specierum, potest exponi, quod intelleclus dicitur
locus specierum salvans, sicut dicitur quod ipsius loci est ser-
vare locatum; et organa sensitivae potentiae non sunt loca, quia
non ita salvant species receptas in eis: species quippe intelli-
gibiles non videntur deleri sicut species sensibiles, quia species
sensibilis ita est in organo, quod potest corrumpi per contra-
rium formaliter, vel per dispositionem in susceptivo disconvenien-
tem * lali formae * talis potentiae, sicut patet per Pliilosophum,
De Memo7'ia et Reminiscentia: Senes et iuvenes, id est pueri,
sunt male reminiscitivi propter abundantiam humorum ni-
miam et etiam propter indispositio7iem et laesionem organi.
Isto utroque modo non est species intelligibiUs in intellectu, ut
per se deleatur per ahquod contrarium ad ipsam, seu per in-
dispositionem receptivi.

Aliae multae congruentiae possent assignari circa illud
vocabulum, locus, circa quod non oportet muitum immorari.

c) Quod addiiur de Philosopho, quod sjjeculamur quod
quid est in phaniasmatibus, etc, pro omnibus talibus aucto-
ritatibus dico, quod talis est connexio istarum potentiarum,
scilicet phantasiae et intellecius, pro statu isto, quod nihil
intelligimus in universali nisi cuius singulare phaniasiamur ;
nec est alia conversio ad phantasmata, nisi quod intelligens
universale imaginatur singulare eius; nec intellectus videt quod
quid est in phantasmatibus sicut in ratione videndi, sed intel-
ligens quod quid est relucens in specie intelligibili videt illud in
suo singulari viso per virtutem phantasticam in phantasmate.
(20) d) Quod adducitur de Augustino quod non ponit speciem
intelligibilem in memoria, sed scientiam, respondeo: dico,
quod ubi ponit scientiam statim ponit aliquid quod includit
speciem intelligibilem, licet non utatur isto vocabulo; quia
XV. De Trin. c. 10, cum praemisisset: ex ipsa scientia quam
memoria tenemus gignitur verbum, subdit quod forinaia
cogitaiio ab ea re quam scimus verbum est. Et idem Be
Trin. XV. c. 11, cum praemisisset quod simillima est visio

LIH. I. DIST. III. QDAFCST. VI. 415

cof/iltiiionis visioni s^ientiae, sul»ilit: Quando ertju qnod esl in
nnlilid, tioc est in rerbo, lutic est reruni rerhun» ; ct ecKlem
c. li : runc enihi est verbum sitnillimuhi rei tiotae, de t/ua
gignitur et inuujo eius, (juoniam de risione scientiae risio
COf/itationis e.roritur, shImIU: iWec inferest qunnrln id didi-
cerit (jui ififod scif lof/uilnr. Sirnilitcr cap. '^'^: Qunndn ful
memorifim iiicam acieni cofjitationis aflverto nc sic in corde
ineo dico fiuofl scio, verbumf/ue verum dc .scientia mea
yifjiiitur.

E.x istis omnilius apjKircf {\\uA iliuil (|ihmI Au}z. fril»uil
MKMuoriao * iri * r'atioru! scienliae ut jji/ziicuti ('Xixmif so 8<^rn-
pcr (l«; obiecto /tt aesente in ■memoria. Nou «sl autorn ohie-
cluiii pr*acsfMis in uiciuoria, ut rncriioria intcllcctiva cst, \\or
srietdiam, ul <'sl lialtitus «listinctus a specie ; (Myo opor*t<'t (juod
illaiii j(ra(»s(Mifiani osse infclliixat j»cr- .sy^mVm inteUifjibilrm, ai
sul» iUa ratioiK? sul» (jua (listiu^Miifur ab liabitu scientine j»rojtr'ie
surujitac. — Kt li»»c uujdo ctiarii (lcb(H accijti illuil vei'buru IMii-
iosojilii ///. De Anima, (jui curu ju^acrnisissct (|U(m1 an/wm est
fjuoflammoflo fimnia, sulnlit, (jiioil jicr sensum est sensibilia el
per scienfiam scibilia: scicntia (juijtjio ibi, tain ajtud l'liiloso-
jiliiiiii, (juaiii ajiud .\u^^ in locis praedictis, accij>itur juh) ij)sii
praesentifi habituali obiecti in memoria intellectica, <juae
j>ra«^s«Mitia babitualis osf virfiialit(M' scientia, (juia in obiocto
sic j)r*a<;s(Mite concipitur virtiialif«'r tota scienlia de tali obiecto.

jlacc .\pecies ost illa scientin «juac i<'ducil inlell<x-lurn de
polcnlifi essentiali ad accidentulem, s«»cun«lurn Aristot. 17//.
Phijsic. ct //. l)e Animii; uon autoin illa (juac pr't»j»rio dicitur
.scicnlifi, ((juao cst hfi/n'lilas (a) ) fjufiedam derclicta ab acti-
Ims; naiii antc islam atl jirimum acturn consi«ler*aridi rt^juiri-
fiir ijuoil sit iaiii r«'ductus int«'II«vtus di> j)otentia ««ssontiali ad
accitl«'nfalorn, alioijuin non oj)cr'ar'ctur timc mavis «juam j>i'ius.
Uuib' in co^Miitiono species in (jua r«'luc<'l ijuiilditas dicitur
scicnliii, iion tautuiii rirtnaliter, \\\x\:\ tolam coritiiiol, se«l /br-
malilrr j»of«'st «lici habitus cognitivus, «juia esl (jualilas maii-
siva III int«'ll«'ctu disjionons i|)sum ud actum.
(-') Kt ex lioc lialM»tur ar'^'um«Mituru pio spvcie intn i;

tpiia iioii vidctiir ijuomoilo aliijua scitMitia totn dici |K>ssit ittut

(a) I)o«'iit iii Kti. V«"i«.

410 LIB. I. DIST. III. QCAEST. VI.

ratione primi obiecti, nisi quatenus illa scientia continetur vir-
tualiter in illo primo obiecto intelligibili ; non enira tota illa
scientia dicilur una ab obiecto, quatenus relucet in phantas-
niate, quia illa non esset unitas alicuius habilus intflleclnalis,
sed alicuius iruaginabilis.

457. — Solvuntur argtunenta secundae opinionis. — Quod ar-
guitur post in secunda opinione ,u. 4466]quod potentia quae
est ad aliquem actum ordinata actuatur primo * secundnrii *
illum actum, rf/eo, qutjd quaelibel potentia apprehensiva, ut
apprehensiva est, est in potentia ad appreheudere prirao pri-
mitate perfectioniSt licet non primo primilate via generatio-
niSt et quando«5ue primo primitate getierationis, quando sci-
licet obiectum in se est praesens tali potenliae, ut actu co-
gnoscibile ab ea; tunc non oportet ante actum in potentia
aliquid aliud fieri, in quo ipsura obiectum sit praesens, seil
primum quod fit ab eo est actus; quando autera obiectura
non est natum in se esse praesens sub ratione actu cogno-
scibilis a tali potentia, tunc quaelibet potentia apprehensiva
est in potentia ad apprehensionem et ad illud in quo cogno-
scibile erit praesens, et prius ordine originis est in potentia
ad habendum istam praesentiam quam ad habendum actun
Et ita est in proposito; sensibilia enim non sunt nata in Sc
esse praesentia intellectui sub ratione actu intelligibilium.
sed tantum in specie intelligibili possunt sic esse praesentia.
et hoc quantum ad inteliectionem abstractivam, de qua est
serrao in proposito; et ideo potentia apprehensiva respectu ta-
lium est in potentia ad duplicem actum, et ab agente approxi-
mato prius ordine originis recipiet priorem actum quam pc'-
steriorem. Xec tamen intelligo ita istos actus esse ordinatos.
quod prior sit ratio recipiendi respectu posterioris, sicut sci-
licet superficies est ratio recipiendi albedinem; tunc enim in-
tellectus respectu nullius intelligibilis recipere posset actum
secufidum, qui est intellectio, nisi prius haberet actum pri-
murn, ut speciem eiusdem obiecti: sed intelligo, quod intelle-
ctus de se est ratio imraediata recipiendi utruraijue actum;
ipsi actus taraen inier se sunt ordinati quando obiectum uon
est natura esse praesens in se, quia tunc oportet prius natur^-
liter esse illum actum quo obiectum est praesens ut intelligi. - .,
quam illum qui elicitur circa obiectum iutelligibile ut praesens.

«

LIB. I. DIST. III. QDAEST. VI. 417

458.(22) — SolTitur instantia. — Si {;'■'■ •-; • •Trn

solutionem, quia imnquam jjlutui/itas e$t j,-,., ,i.<'. ,,,i ^ , -^^Uer
necessitatem, I. Phys,: hic auUTii nori viil»'iur nocessitas, ipiia

0biet"lum vitletur siif!iri»»nter pni«^^ns in nhrinf-mrnnt. : . r',. non

esl jxjnenila ista . — ; in intellectu; . . , .«*-

sitas est semper tliLMiiticare naturam nobilem, «luando non ap-
paret aliquiii raanifeste repu^nans: sed maj^^na viiilicatio na-
turae intellectivae, ut intellectiva est, vitletur »«se quotl noD
possit habere obiectum suum sibi prae-^ens in se absque raen-
ilicata pra»?sentia a potentiis interioribus, cum <|uibus contin-
genter coniun;:itur in ratione potentiae, et tamen «iuo<l poten-
tiae aliae inferioi-es possint haljere obiectum sibi pra»«ens ut in
se; et si inteibvtus po6sit hal^re obicctum sibi praestMis in
potentia inferiori, non tamen summa praes«" ' ' ili

pra»ve<ier€» actum intellii.'en«li; et sicut aliis \*- ;i;vis,

ita multo mafris isti jiotentiae (lob»'t coik'«-,ii -.1.,. . i.uii esse
sumnie praesens, quantum p<)li?st ♦•ssi» pr' — "- "' • ■ •■ira
.•..._r?.,^-»»iKli : et hoc non salvatur nisi in .,

> 11 etiam ponitur perlectiu stKiirnn y .le

•^Miitivae, nisi ponatur «'am |>oss** var»' -; \-

ihbilem praeter actum, et ita halxTe obiectiim suum pr.«

nstTvatum sine actu, quia hoi* conce<litur s^-nsitivM»», Pt per-

ctionis est in cojrnitiva * potentia * «juinl noii «1- •( ab

ali<|UO in co«;nitione sua, seil «{uoil (lossit habere ubiectum prae-

iis sine depeiulentia ad aliam iioteni:

ToM I. »T

QUAESTIO Yir(l).

459. (23) — Proponitur quaestio. — Secundo quaero:
Utrum memoria intellectiva sit conservativa speciei in-

teUigibilis, cessante actu intelligendi?

460. — Argumenta principalia (2). — Videtur quod non :
— a) Quia si conservaret unam speciem, pari ratione et aliam
speciem alterius obiecti, et sic multas simul: consequens est
falsum; ergo et antecedens. — Probatio falsitaiis consequen-
tis: quia species non est nisi quaedam configuratio intelligibi-
lis in intellectu: sed in corporalibus est impossibile idem cor-
pus flgurari diversis figuris; ergo similiter impossibile est in-
tellectum simul sic configurari diversis obiectis per diversas
species. — Et haec est ratio Algazelis.

b) Secundo sic: omnis qualitas disponens intellectum ad
operandum vel ad operationem, et mansiva in eo, est habitus
intellectualis : sed species est qualitas quaedam disponens in-
tellectum ad operationem ; igitur si est mansiva post actum

(1) Binas sequentes quaestlones ex lieportat. Parisiens. huc translatas
fuisse censent Waddingus aliique plures Scoti interpretes, eo praesertim
quod in vetustioribus desiderentur editionibus, vel additionis instar inse-
rantur. Desunt reapse in ed. Ven. 1490; habentur autem verbotenus, teste
Waddingo, in cod. ms. Vaticano, quo ipse in edendis Reportat. usus est,
signato tunc temporis n. 876, in cuius iuitio legitur, Thomam de Sarzana,
postea Nicol. V., illum accepisse a i\Iagistro loanne Georgii de Calteliuis,
Ordinis Minorum, sacrarum Seripturarum Magistro. Scriptum fuisse putat
Waddingus paulo post Scoti obitum. Notamus tamen textum a Waddiugo in
Reportatis editum in multis differre a textu communi Oxoniens., ab ipso-
met accepto, quem et nos hic damus, has quaestiones a sexta, cui apud
Waddingum coniunctae sunt, segregantes.

{2) Solvuntur ad n. 467.

LIH. I. DIST. III. QfAEST. VII. 410

iiit<tlli^nMi(li, sf(|uitiir quod ossct fioOiltfs inleUectualis : se<l
Ikjc ost falsum, ijuia s|)«H:i('s intolli«;il)ilis praece«lit actum
iiaturalitor, ot hahilus soquilur, uaui jrorioratur ox nrtihus;
er^ro. otc.

K)l. — Coiitra: liit«,'ll<!ctus ost iu j)oto!itia accidentali: non
iiisi (juaiido liahot spocioiii iiit«'lli^'ihil»'iii. Patet ex Philo.sopho,
//. Dr. Anima ot VIII. Physicorum.

i<)2. — Exponitur sententia Avicennae tributa, quod species
intelligibiles non manent in anima. — a) Hic est umi opinio^
(juao j)oiiitur ah Avic. VI. Nditf.ralium, j)arto 5. c. 0. vel 7,
(juod ij^so sonserit speciem inteUicjibHem non hahere esse
niansivum- in anima yost aclunlem cotviiderationem. Et di-
cunt ij)sum hoc prohare per hoc, rjuod in organo sensu.s, (juia
non ost virtus coi^nitiva, |)Otost esse sj)ocios roprao.sontativa
ohiocti, Ikjc ost, quia or},'anum non est natum c(j<:iioscore ol>
ioctum s«Misihilitor; scd iii intcUcctu, ox (juo est virtus natu-
ralitcr «o^niitiva, non orit ali(jua sjM»ci«'s roj)raes«Mitans ohie-
cluiii, iiisi ijisum ohioctum sit ihi inl«'ll«'ctualit»'r ot socundum
actualcm coiisidorationorn vel inlolhxrtionom. Hanc rationem
dicuiit ijisum innuore cap. 5. post mcdium, cum dicit: /m-
possi/jite est /ormam esse in anima in effectu per/ecte, et
non intelliyi att ea in effectu per/ecte.

(24) b) Dicunt quidam (juo^l lia«'C oj»inio fuit Avic, quod nulfn
species manet in parte intellectiva post actum inteUigemii.
— (Juod vidolur, (juia VI. Saturalium, parte 5. c. 6, dicit
quod iii or^^ano sensus cons<M'vatur sj^ecies jx^sl rt>cessum sen-
sihilis, ct hcx; solum quia oiyanum non est nalum cix^Mioscere
ohicctum; s«'«l int«'ll«vtus noii «'st j)olontia or;/;inica, «'t iil««o de
.s«> cst ilisj)ositus a«i ro«Mj)i«'ndum, non aulem a«l con.s«M'vandum,
(juia in ijtso non j)otcst llcri talis improssio ali(|ua, sinI tanluin
intcl/ccfKtilis immutatiu.

<') Modus suus cst, (juod jM)suit urdinem in InteUigentiis^
ct dixit ultimam Intclli^oiitiam iii(1u«m'i> speciom in intcllcctum
iiostrum; ita «juoil sicut Plato jiosuit quotl por conv. n»

iiitcllcctus nostri ad i(h\»m aluuius hm halwamus s*Montiam
alifuius ni, ila .\vi«\ jiosuit «|u«mI jjor conversionem int.dkvlus
nostri ad illam iiit«>lli^MM)tiani nalunililer influentiMn hnlMMuus
notitiaiii ct sciontiam rei (juain ad siMisum <M*ninus ilis|Ktsili co-
gitaro.

420 LIB. I. DIST. III. QUAEST. VII.

cl) Quod si conira eum iunc dicereiur, quod secundum
hoc nunquarn haberemus habitum scientiae, ex quo species
non manebant in intellectu nostro, nisi in actuali considera-
tione, quod tantum erat in actuali conversione ad illam intel-
ligentiam; respondebat, secundum quod sibi imponitur, quod
ex frequenti conversione ad illam intelhgentiam generatur
quaedam habilitas in homine, quae habitus potest dici, per
quam erat facilis et habilis ad se convertendum, et per conse-
quens ad actum considerandi secundum scientiam.

463. (25) — Excusatur Avicenna. — An hoc senserit Avic.
an non, non curo. — Tamen posset bene excusari: — aj Nam ipse
dicit ibidem c. 6., quod aliquis de quaestione sibi proposita
potest habere certitudinem, quod scit eam solvere, et tamen
non habet in promptu solutionem; quod non esset nisi apud
se haberet speciem intelligibilem. — Item, c. 5. vult quod sin-
gularia non faciunt aliquam diversitatem ad intelligendum.
Unde vult quod facta abstractione quidditatis ab uno singu-
lari, non oportet quod flat ab aliis eiusdem speciei concurren-
tibus. Ipse expresse ibi ponit abstractionem speciei a singulari.

— Item parie 4. cap. 1. dicit quod thesaurus intelleclus est
memoria : quod nihil est dictu nisi species ibi conservarentur.

— Et V. Metaph. dicit quod species in intellectu respectu in-
tellectus est singularis, sed respectu obiecti est universaJis.

b) Qui ergo vellet salvare Avic. diceret, ut videtur esse
eius intentio, quod duplex est species in intellectu: una quae
abstrahitur a sensibilibus, et haec manet, actu intellectus non
manente : alia quae habetur ex influxu Intelligentiae ad quam
convertitur, et haec non manet, actu intellectus non manente;
nec est necesse quod maneat illa, quia semper Intelligentia illa
naturaliter influit species in intellectum ad se conversum, per
modum quo aliqui dicunt intellectum separatum intelligere,
sed per influxum specierum a Deo, non ab Intelligentia.

464. (26) — Reiicitur sententia supra exposita. — Contra
illam opinionem [n. 462], quae diceret quod non manent spe-
cies, sicut imponitur Avicennae, arguo sic: — a) Intellectus
habens habitum scientiae, et non considerans actu, est in po-
tentia accidentali, ex II. De Anima: sed supposita hypothesi,
non considerans actu est in potentia essentiali respectu illius.
Et vocatur potentia essentialis quando ad hoc quod exeat in

LIB. I. DIST. III. QIAKST. VII. 421

actuiii necessario prdeexij,Mtur quol ac<|uirnf nliquam forinam
|x>r ({uam (;xeat in acturii.

b) Secundo sic: niliil praeccclens actionem ma^ns i*e(iuirit
actionem coexistenteni (juam |)riiici])ium illius actionis, ex quo
est piius actione, sicut et principium airendi: scd principium
aj^endi non necessario re^juirit c/xixistentiam actionis, quia
omnia princii^ia naturalium [K)ssuiit impediri ah actionihus suis,
ut propter indispositionem subi«'cti, instrumenti, vei or^^ani, et
tamen staliunt principia; erj^o cum s|)ccies sit naturaliter prior
actione iiitelli<j-endi, iil patet ex praeclictis, non coexiffil exi-
stentiam actionis; et sic, transeunte vei non existente actu in-
tcllcctioiiis, manebit sj)ecies iiit(.'lli^Mbilis.

(•} Tertio sic: prius natura potest cssc sine postcriori,
iMsi iii priori sil lujcessitas rcspectu posterioris, ut est in sub-
lecto respcctii proprii accidentis: sed spccies est prior artti
infc/Uf/cndi, et iioii facit neccssitatcm respcclu actus intclli-
j,'en(Ii: tum (juia int(»llectio est voluntaria pcr participationem,
quia inlel/if/imm cum rolumu.y, III. De Anima: tum quia non
obstaiilc (piod iiit(!llectus lialx\it sj)ecicm intcllij^ibilem, jiotcst
imp(.'diri ab actione, sicut dictum est; crpo, etc.

(/} (Jiiarto sic: quod cst pcrf»3ctionis in intViriori est emi-
iiciitiiis iii supcriori ciusdcm ratioiiis et f^cncris: sed trans-
euntc actu imarfinalionis sivc sensilivae partis, retinere spe-
cies est |)erfcctionis; er«ro eminciitius hoc crit in jjartc intel-
/c.clira; (^st cnim intcllcctiva «Musdcm f^eneris cum sensiliva,
pro taiito (piia co(/>iiliva sicut scnsitiva, emincntior tamen. —
Minor probalur: nam in (|uolil)ct pcrfcctionis ««st (pianto mi-
iius iiidii^-^ct ali(pio cxtrinscco iii sua opcrationc: s<»<l, cactchs
paribiis, rctincndo sp»rics scnsus miims iinlip'l cxtrinsivis in
opcrationc sua; crc;o hoc (ist |)«'rf(?clionis in eo — Probalur
ctiam cx alio: ipiia omiu* illud ((uod ar^Miit indc|K>ndciitiam
cst i)erl(.'clionis: sc«l lialMMv s|)cci('m et noii intucri vel aclu
iiilclli<ror(* ar^uit i|U(mI inlcUcclus non de|H*ndct ab actu intcl*
lif^eiuli; (Myo, etc.

e} A/inai adducunt unam rali(»ncm ad proposilum, (|uae
iiia|4:is congmcntia t»st quam ra/io, et csl talis: uniuscuiust|ue
pcrmaiiciitia attcnditur pcncs iiobiliiatem vcl px partc iiobili-
tatis illiiis (luoil rccipit sivo rtvipicntis; \\\\\\\ omne quod r«ci'
pitiir rccipitur pcr moiium rei rccipientis, noii jxt motluni

422 LIB. I. DIST. III. QUAEST. VII.

rei receptae; cura igitur species sit res nobilis, et recipiatur in
intellectu, qui est incorruptibilis, ergo ipsa raaiiebit, actu non
raanente. — Respondeo : non valet, nara actus est res nobilior
quara species, et recipitur in intellectu; ergo manet in intel-
lectu, se ipso non manente, non sequitur.

465. (27) — Conclusio. — Ad quaestionem igitur dicen-
dum, quod manent species in memoria, actu intelligendi
non manenie. — Guius ratio est, quia, ut habetur ///. De
Anima, intellectus in quantum intellectus potest esse sapiens
de se: sed de se nullo modo esset sapiens de aliquo subiecto,
nisi in quantum esset sibi praesens in ratione cognoscibilis : sed
hoc non contingit nisi per speciem intelligibilera ; ergo.

466. — Difficultates. — aj Proponuntur. — Sed iunc re-
stat una difficultas : cum ex quo habet speciem in qua relu-
cet obiectura, quare in actu intelligendi oportet intellectum
converti ad phantasmata? Et quod oporteat converti dicit Phi-
losophus, III. De Anima; dicit enira quod quidquid intelli-
giraus necesse est siraul phantasraata speculari. — Hoc etiam
ostenditur experientia; alias laeso organo phantasiae, posset
esse intellectus in actu recto intelligendi, ex quo species ha-
buisset: cuius contrarium videraus.

b) Aliorum solutio. — Ad hoc respondent quidam, quod
pro tanto oportet fleri conversionem ad phantasmata, quia pro-
prium obiectum intellectus coniuncti est quidditas rei ma-
terialis {\), quae non est nisi in hoc singulari vel in illo;
ideo non cognoscitur perfecte nisi existens in hoc vel in illo
particulari vel singulari; singularium autera est phantasma; et
ideo oportet quod ad hoc quod intellectus intelligat obiectum
suum, quod convertat se ad phantasma, ut speculetur natu-
ram universalera existentem in particulari.
(28) c) Infirmatur. — Sed haec responsio nulla est: quia
aut cognovit prirao singulare, vel universale. Non singulare,
quia tantum cognovit singulare per reflexionem, secundum eos.
— Si universale, tunc arguo sic: nunquara secundura totam
suam indiff^erentiam potest universale cognosci in inferiori, nec
taraquara in obiecto, nec taraquara in repraesentativo. — Prae-
terea, dato quod verum esset, quod quidditas rei materia-

(1) Vid. supra, q. 3. n, 371 seqq.

I

un. I. niST. III. yiAEST. VII. 423

lis (*ss<'t propiiinii obi«'(:tuiii intcllfctiis (-oiiiuiu-ti, ({iknI taiiioii
lalsuiii cst, iit siipra cst ostoiisuin (I), tuinen ralio sua non est
vcr;i ; ikiiii sccuikIiiiii siiaiii latiomMn, .Vn;,ojlus, cuni co«.Mi(jscat
p<;rrecl(j ((uiil(litiit(Mii rci matcrialis, ojK^rtct (|utHl ipsain aspi-
ciat iii |)liaiitasiiialc : (pi(j(l cst ralsiiin. — Prnetereaf species
An^^'li sivc (|iii(|(lit;is aiij^clica iioii iiiiiius cxistit iii sup|)osito
sua(i s|)(,'cici (|u:iiii ({uidditas rei inalcrialis in iiidividuo eius;
si oA'^o An^^-^jlus non jibstrahil, iiulio iikkIo intelli^'it ((uiddita-
tein suae s()eciei sub ratioii»; univcrsalis.

Licet cr^'o ((uidditas nnn exislat nisi iii sui)()(jsito vel
sin^^ulari, i)(M(Nt tanicn intelUfji ab intellectu, non intcllifzendo
((uod cxislal in co. — VA sic lalsurn (^st (luod nssuhiit, scili-
cct, ((U(»(l iioii (Kjssit intellii,'i ((uidditas nisi ul cxistcns in sin-
l^ailari int(!lli}xutur ; noii cniin (!st de ralionc ((uidditatis, ut
((uiddilas est, ((iiod in siiiLriilnri cxistnf, ii(-cf non nisi in eo
existat realitcr.

(l) St)luli(> iJocluris. — Ideo divenduni, ((U(h1 dupiex est
necessilns ronversionis intellcctus ad pliantasinata : rna est
conforuiitns nctionuni potcntiiKj inleUectivae et phanttisiaet
(|iiia ((uid((ui(l iiil('lli</iiiiiis iii universali, illud idein ((liantasia-
Miur iii suo sin^'ulari, et siiiiul necessnrio, ex ((uo accidit
i|iio(l iin()C(lita o()crati()iic (ili.nnt^isiae iinpcditur intcllectus: sicut
siniul o()('ratio sensus coniniuiiis et (larticularis, et imiMilita ope*
ralioiie siuisus (larticuhiris, iinijcditur o(K'ratio sensus coininunis.

(Juoad causain sccuiKhiiii vel nrressitatem, est intclli^^eii-
duiii, ((uod s()(.>cies iiitclli^rihiiis abstraliitur a ptiantasniatc, ut
actu \)rv i|isiiiii ()liaiitasiatui- obi('ctuni (larticularc {)liantasiae.
Ant('((u:iiii i^-^itur iiilcllcctus li;ilM'at s(Mviciii, necess;»rio o{K)r-
tet i()suiii convcrti ad pliaiitasmata, sicut {)i"0()rium {>assivum
ronviMtitur ad suuni {)i'o()riuiii activum, a ((uo simul et ab
iiitcllcctu af.!:eiitc r('ci{)it s{)eciein intclli^Mbilcni, et si eain ha-
bel, reci{)it intciisioinMn actus. ((uia clarius vidit obi«»clum; slanle
eniiii voliiiit:itc :i(l hoc, et {)liaiit:isi:i ikhi tatis^Mta, ((uaiito ipsa
est nia;.ris in actu ordinato, intcllectus intcnsius videt obioclum
siiuni |)i'o{)rium.

e) Solritur insinntin. — Sed dires: «i actus «>st in*
tensior ((iiaiito {»lus {(haiilasia cst in actu, crj:o videlur «(mxl

(1) It). i>. :i7*J.

424 LIB. I. DIST. III. QUAEST. VII.

non habeat terrainum, cuius falsitas patet in Patria. — Di-
cendum, quocl generaliter in his quae suscipiunt magis et mi-
nus, sicut in habitibus, non quilibet actus auget habitum, vel
saltem ille actus qui non virtuahter continet ipsum genera-
tum. Unde aquam calidam non facit calidiorem modicus ignis,
vel modicus calor, puta tepidum, sed calor intensior, puta ca-
lor qui virtute est talis. Si autem formae tales habent termi-
num, non amplius illi actus intendunt habitum. Ita est in
proposito.

467. — Solvuntur argumenta principalia. — a) Ad argu-
mentum primum [n. 460 a] dicendum, quod sunt ibi plures
simul. — Ad 2^^obationem dicendum, quod, secundum Philo-
sophum, VII. Metaph., et Gommentatorem, ea quae oppositio-
nem habent in re non habent oppositionem in mente ; nam
species conlrariorum simul sunt in anima, cum tamen contra-
ria simul esse non possint in eodem subiecto, possunt tamen
aliqualiter esse idem in esse cognito, nam unum est ratio co-
gnoscendi alterum, sicut rectum est iudex sui et obliqui,
I. De Anima.

h) Ad secundum [460 6] dicitur, quod illa species dicitur
et est habitus; non tamen eiusdem rationis cum illo qui per
actus acquiritur ; nam ex actibus non acquiritur nisi habiUtas
ad actus consimiles; nunquam tamen per illam habilitatem flt
obiectum in intellectu praesens; per habitum autem qui est
species flt praesens.

•<l>^XfeN^.

QUAESTK) VIIT.

Kis, (30) _ Proponitiir quaestio. — Qiiaontur:
Utrion iii intellectu 7instr<t sit nctunlis notitin genila cel
pro(lu.rln ?

4«)!>. — Argumenta principalia (1). — Arj^^uu (juod noii: —
u) Actionis non csi nctio, rur ut tormini, noc ut subie<'ti, nec
passionis esl passio, V. Ph>/sic.: sod notitia actualis «'st nctio
vel passio; «;r«ro ipsji non est ^'enita vel pro^lucfa ; quia hoc
esset alia passione vel actione, et ita esset lerniiiuis actionis
vel passionis.

Minorem prolM), primo sic: inMitia est actus secundus:
80«! oriinis actus secundus t-st nctio vcl pas.Ho ; ergt). — Se-
cundo sic: nullnin (Mitiurn consistit pmecise in fleri et succ«'S-
sioii».', iiisi sit actio vel passio: notitia non est p«>rnianentium;
er^'o, etc. — Tertio sic: Pliilosojih. IX. Mctaph. ilisliniruit
actioncm iii immn/ienton et (ranseuntem : fn^ii notitia (»sl o|)e«
ratio immatwns ; er^'o est aclio, quia continctui- suh una spiv
cie actioiiis, scilic«>t i^nmanentis.

h) S«'cuii(lo sic ail prinripnlc: Au;;. IV. Supcr Gen.a\\}. H.
(licil, (|U(m1 ;ier pra(\«*eiit«' liiiiiine noii «'st lactus lucidus. sed
(It; (juia si l:u-tus esset lucidus et non llerct, jihsenlc cor|)ore
hmiiiioso, maiien^t lucidus. Kx his liaUM) (juihI illud (puHl fa-
ctuiii est iiitrane<' et dc S4> manet: S4'd illn notitin non mnnet;
orgo noii cst tactn, ncc est ^'«'nitn.

c) Tertio sic: IMiiloso|»lius, 17/. .Metnph., prohat (pKx! fot^
mnc non cst f/enerntio, sed tnntum compositi : seil nolitin non
dicit comiKisitum, S4»«l tniitum rorniam; crp), olc.

(1) Solviintur iid n. 47m.

426 LIB. I. DIST. III. QUAEST. VIII.

470. — Contra: Aug. IX. De Trln. cap. 12: Liquido te-
nendum est, quod omnis res quamcumque cognoscimus con-
generat in nobis noiitiayn sui; ab utroque enim notitia pa-
ritur: et a cognoscente et cognito. Et aliquantulum infra :
Parium mentis antecedit appetitus quidam, quo id quod
nosse volumus quaerendo et inveniendo, nascitur proles,
notitia ipsa.

471. (31) — De natura et essentia operationum immanen-
tiuni (1). — Hic sunt tres breves quaestiones : Prima: cuius-
modi entitas sit intelleCtio et volitio et huiusmodi operatio-
nes immanentes'?

Ubi intelligendum est quod, ut ex divisione entis patet,
non sunt suhstaniiae; quia intellectio adest et abest praeter
subiecti corruptionem : nec quantitas, quia non est nisi in cor-
poribus, vel in pluribus realiter distinctis, ut numerus : nec
sunt habitus, nec positio, nec quando, nec ubi, quia haec
dicunt habitudinein ad corpora, vel sunt passiones corpora-
lium: nec aliquid aliorum, ut actio, vel passio, aut relatio ;
ergo qualitas. — Quod autem dico de intellectione, hoc idem
dico de volitione, visione, auditione, et sic de aliis operatio-
nibus immaneniibus.

a) Et ptnmo probo quod non sit relatio, nec actio, nec
passio: quia operatio immanens est ultima perfectio natu-
rae absoh.itae operantis : sed nulla relatio, actio vel passio est
huiusmodi; ergo, etc. — Tamen bene potest imporiare rela-
tionem. — Minor patet, quod scilicet ultima perfectio natu-
rae non sit relaiio; relatio enim perfectionem non importat
in quantum huiusmodi; et quod ultima perfectio esset relatio
repugnatiam includit. — Nec est actio, quia actio non perficit
agentem, sed passum. — Praeterea, actionis est aliquis ter-
minus realis: hic autem praeter intellectionem non est aliqua-
lis terminus. — Nec est passio, quia iam non esset ultima
perfectio. Quare, etc.

(32) b) Secundo probo specialiter de quohbet. — Primo,
quod intellectio non sit relatio, sic: Aug. VII. De Trin. c. 1:
Omnis essentia quae relative dicitur est aliquid, excepio eo
quod relative dicitur., etc. : sed intellectio subest relationi,

(Ij Cf. Quodlib. qq. 13 et 15.

I

Llb. I. HIST. III. QUAEST. VIII. 427

ijuiu (licitur n»Iativ«» atl obi^-ctuiu; sicul »'ni(u scirutia relVTtur
ad scibilo ut monsuratuui ad (ueusurain, V. Mftaph., ita et iu-
tellectio; er«^o secumluni rcin et absoluluui suuin siv»- jxtsiti-
vuiM siuuM n()?i est relatio.

(Juoil autein uou sit artio vel passio, pi-otM> sic: aclio et
passio suut alicuius leriniiu accipienti.s esse per ipsas (n. 478]:
sed op«'ratioues iiumaiientes suiit ultimi t«;rinini tiuihus niliil ac-
cipit esse: iion aiiiiua, in^c obiectum, nec •Miim obirH-fum accipit
esse per ipsas.

472. — Solvitur obiectio. — Qaod si dicns, qiUMl cum pcr
actus habitiis fjenerantur, liabitua est terminus dictarum ojhj-
rationum, et sic sunt aclio vel passio ; dirmdfnn, «iu«j<l «licta
responsio majjfis est ad opposituin; nam ipiod non «»st tbrina
activa non (?st principium roriiud<> indiictMidi aliipiam tbrmaiii:
sed p«M' op«M"atioii«'S immaiientcs indiicitur habttus, ipii «.'sl
aliipia tbrma ; erj^^o opcralioiu^s imman«'iit«'s non sunt r«'latio,
actio, v«'l passio; actus erjjo, ipiia virfiinlifer continenf li.-ibi-
tuin, ij)sum •,'«;neraiit et inteiidiinl.

Ad arf/umentuui tanuMi, licet sit ad opjxisitum, «licen«Ium,
ipiod actio illa ipiat? proj)rie est ad teriuinum non pot«\st intel-
li^ji sinc Ifrmino: s«m1 operation«;s liuiusrn«xli j»ossuut int«'l-
li<ri sine liabilu ft esse, ut patet in lialH^ntibus babiium inten-
sissimum, iil iii b«'atis: 01^3 proprii; non «litMlur terniinus
qiiasi intrins<H:us, s«jd ijuasi constHjuens ««t accitlentalis.

47;^. — Conclusio. — (Juin eri;o liuiusnuHli «)p«'raii«>iu's ali-
ipiid siiil, rl probatum «'st ipiiwl non suut substautia, nec re-
bitio, n<?c (ictio, aiil passio, lujipu' quantitas, vt»l ali<iui(l
exlrinsrcus adienicntiuui, r«'linipiitur ipuHl sint in pMU'i*e
qualitatis. — Kt c«)ust;it ijiioil non sunl iii trrtia \o\ quarta
S|)eci«', ipiia talia soluin sunt rorporatia, luv in secundo, «piia
illa sunt mituraiis potentia v«'l impotentia ; .sunt «'ip» in
priuKi, in ijua, crftlo, esl omnis |)erl"ectio substantiae s{)irilua-
lis, ijuac non «'sl l)«'us, v«'l «juae non est de eius sul*slanlia;
erp) <iualitates.

171. (■')3) — Resolvitur ad operatioues immauentM dari mu-
tatioiiem. — Skcunda quacstio est, an ad huiusunHii uperii'
tiones sit aliqua pcr se uiulaliot — Et eHl «liceiuluni bn»vilor
(juoil sic. — (JiuhI jialft: nam, s«vunilum PliiK)s., V. l'hi/sic,,
mubiri est alitcr sc habere nutic quam prius: sn\\ intello*

428 LIB. I. DIST. III. QUAEST. YIII.

ctus actu intelligens se habet aliter nunc quam prius; ergo
vere est mutaiio per se; ergo proprie mutatio ad huiusraodi
operationes terminatur.

475. — An intellectio et vohtio generentur vel producantur ?
— Tertia quaestio est, an huiusmodi operationum sit pro-
ductio vel generatio?

Ubi intelligendum, quod, secundum Philosophum, VII. Me-
iaph., forma per se non generatur, sed composiium, tam
in generatione subsiantiali quam secundum quid; et sua ra-
tio est, quia omne quod fit fit ex materia tamquam ex eo
quod est pars ipsius quod fit; cum igitur materia non sit pars
nisi compositi, generatio per se soHus erit corapositi.

Praeterea, generatio cura sit via de non esse ad esse,
illius per se est generatio, cuius per se est esse: compositi
autera sive suppositi per se est esse; ergo, etc.

Secundum ergo intentionein Phiiosophi, quod per se gene-
ratur est divisibile in duo, scilicet, in materiam et formam. —
Et ideo dixerunt quidam quod forma accidentaHs habet suum
potentiale ex quo fit, et suum formale, taraquara intrinseca sui
generis. — Quod non videtur, quia accidentia non habent raate-
riara ex qua, sed in qua. — Nec est ad intentionera Philosophi,
quia ipse intelhgit quod compositum in generatione per acci-
dens per se generatur. Compositum dico ex subiecio et acci-
dente, sicnt sua exempla ostendunt. Et ratio sua est: quod ge-
neratur ex eo generatur quod praeexistebat.

Ergo dicendum, quod etsi notitia possit esse terminus
mutationis, non tamen generaiur, nec producitur ; sed per
se intellectus noscens, vel potius homo noscens, quia actiones
sunt suppositorum. Quare, elc.

476. i^^'^) — Obiectiones. — a) Proponuntur. — Conty^a
hoc arguo, quod intellectus noscens non per se generatur, quia
non est ens per se, sed per accidens; ergo non est per se
terminus generationis.

Itera, notitia est per se terrainus productionis, quia muta-
tionis: sed omne tale producitur; ergo notitia producitur et
generatur.

b) Solvuntur. — Ad primum dicendum, quod ens secun-
dum quid et per accidens est simpliciter per acccidens et
secundum quid, sicut horao raortuus est homo secundum

LIB. I. DIST. III. (JIJAKST. VUI. 12f>

(luid^ sitnpliciti;)' ;iut«»m tlicitiir iintiltms ; ^ow^r^Wo tT^^y ^tm-
plicilrr ost in mihalantia ; securuluni fjnifl vito \\\ accidrnti-
hus, I. l)c Gcncrationc; f:«neratif> vr^o e?itis pcr acciUeus et
acciindum qiiid est ^(Mn-falio simpliritcr pcr arcidrns ot st^-
cundnm quid.

A(I sccundnm tlic«Mi(liini, tjutMl «^t tcrniinns nltcrationis et
mulafionis; tcrmimis aiilern nllci-alitniis fst torma, rt similiter
mutationis, iion tamon productionis. \'\)\ intclIipMnlum, «juod
iiiulatio cst |)or .so mutabilis, altt-ratio altoraMlis et motus mohi-
lis. Illud autom tlicitur proprio altorari et mutari qutxl de non
tali fit Inlr, j)uta tlc non albo aibum, «1<» non ixjscenle n(3sc«.'ns.
Forma er}.r<> 'M'*' ^' *^'*' proprie est terminus mutationis; non
tarnen mutatur, se«l taiUurn mutabile mutatur. Productio au-
l«'m j)roi)rie est solius termini, cui per j)i*«Kluctionem actjuiri-
tur (?sse. Cum <t^'o forma tjune ast mutationis terminus non
liab«^at es.s«r j^roj^rie, .sed sit illud (juo comiM)situm bal»et e.sse,
id«;o i|)sa non dicitur produci, ncc e.s.s«» terminus i)roilucti«)nis,
.S(>(l lantum compositum, sive illiid compositum sil ens \\or s«%
sive p«»r acridt^ns, — Et liuiusm(;<li difiercntia patct, (|uia de
termino mutalionis vel de (orma non dicitur tjuo«l mutetur vel
alleri^tur, s«^«l est t«Tininus inutationis tantum; do termino au-
t(Mn |.i'enerationis et protluctionis «licitur (JiuhI est jreneratus ot
productus, sive «reneratur et producilur.

•177. — Coiollarium. — Kx his coroliaric |)ot«^st condudi,
<liio(l intclliffcrc et vellc \n \)vo non sunt actus producliri,
nec p«M- conse<iu«Mis principia actuum nolionalium. qiii sunl k»>-
neraro et sj^iraiv'; intellijfere «Miini et velle in l)oo actus ojye-
ratiri sunt, «luibiis ij)se l>ealus «juasi jMMMlcitur, n«)n autora
sunt productivi. K.\ <|Uo pat«»t (JiukI nei*, nofttia stmplr.r, nec
amor simple.c sunt rationcs pr*iMlu«'tivae, sine ijiiihus jHM*s«Miae
noii prodiicuiitur. iit tiuidam dicit, et siii^erius est im|irokituin.
llnde intrUigcrc el rellc \\\ nobis sunl acfiuncs vel jHissiotws,
ul dictum est. Dicerc autem sive intelleclionem pniiluccre, ei
,'i])irarc seii amorem eIic(M«\ sunt actionc.s' iii nohis i't de irO'
wovo aclionis, vel tiuasi de !/«'iu'r«» actionis. (,)uan», •

I7H. (3.1) — Solvuutur argumeuta priucipalia. Ad nrgu-
mcnta principalin. — a) Ad primum [n. -1(19 rt| diceiuluiu,
«IiuhI tnaior «»st vera, stnl minor «»8t lalsa. — A«l evi«lonliam
autem eius et arj;umontoruni <|uibus ips;i minor pn>b;ilur, in-

430 LIB. I. DIST. III. QUAEST. VIII.

telligendum quod actio proprie suinpta tres habet proprieta-
tes: una est, quod. est in continuo fieri; aeque enim depen-
det ab agente in secundo et ultimo instanti et in primo; imo
in quolibet quantum durat: secunda proprietas est, quod est
circa aliquid circa quod operatur, in quo esi ut in subiecto,
nam actio non est in agente, sed in passo: tertia proprietas
est, quod est circa aliquem tervninum, ad quem terminatur,
qui esse accipit per eam. — Idem intellige de passione. —
Operationes ergo immanentes assi milantur «c^^on^ et ^a^szom
in prima conditione et secunda, non autem in tertia, quae
est completiva.

Ad argumentum ergo primum quo praedicta minor pro-
batur, concedo quod est actus secundus; nego tamen quod
omnis actus secundus sit actio vel passio, imo est qualitas.
— Ad secundum dicendum, quod assimilatur in prima condi-
tione. Unde lumen etsi flt etiam continue, non tamen est actio,
sed actionis terminus. — Ad tertium dicendum, quod divisio
actionis, quaedam est immanens, quaedam transiens, uno modo
est aequivoci sive vocis in sua significata : alio modo univoci
sive generis in suas species. Si enim acci]>iatur actio transiens
et operatio immanens, quae est intelligere, velle, videre et
huiusmodi, significata sunt unius vocis tantura, scihcet actionis,
et nullius univoci. Si autem dicatur, actio quaedam est tran-
siens, quaedam immanens, ut elicitio intellectionis, quae im-
manet, sicut et ipsa intellectio, tunc est divisio univoci in
suas species.

h) Ad secundum principale [n. 469 b] dicendum, quod
non intendit Aug. negare lumen esse, ut fleri ab agente et fa-
ctum esse simul, sed non permanet sine praesentia agentis,
sicut nec creatura rationalis conservatur in gratia sine divina
praesentia, nam ad hoc ipse eam inducit.

c) Ad tertium [n. 469 c] patet per praedicta in teriia
quaestione [n. 475]. Quare etc.

I

QUAESTIO IX.

17!). ( ' ) — Proponitur quaestio. — Secundo (iiiaoro de )io-
titin (jrnito, (jiuio sit cnusa \z\\i\\o\\s vcl rntio *jfigni*ndi oarn,
— Et ((iiaero:

Utrum pars ititellcctira proprie sumpfn, vet aliquid
eius, sif causa fotnlis fji(inens notitinm ncfunlem, vel ratio
f/if/nendi^

isi). — Argumenta principalia(l). — Kt ari^Miitur ijuod non:

(t) (juia //. Dc AniifUi liioliat IMiilosoplius spiisuni esse
}tfissirum, noii activuni, imm* Iioc. (|U()d si essot acfirus, sera-
[)i'V ai^^eret, sicut si coniliustil>iit' cssct cornbustivuni, s«Mnper
cornhureret. Ita aiviiilur in proposito: si pai's inlellectiva es-
set acfiva respectu intclloctionis, s»Mnper int«'lli;;eret, et ita sine
obi(^cto: (luod est lalsuni.

b) Secnndo sic: ///. /)<• Anitnn: Intellecfus possibilis esl
qun esi omnia fteri, sicut infellectus npens est quo est omnia
fneere; erj^o intcllcclus 2)ass/^///s s:»lt«Mn non erit causa rt<7irrt
rcspectu co;.rnitionis, sicut jKttentia passiva non t*sl activa re-
speclii aclus.

e) Tertio sic: actiones dislin;j:uiiinur jxmm^s Uisinwtionem
principinrum nefivorum ; si ifj-ilur intell<x*lus, <|iii «»81 n»di-
Btinctus, sit priiicipiiini activuni oninis intdltvtionis, tunc oinnes
iiitflicclioncs cssi'iit ciusdcni sp«H'iei;et si ornnes intclbvliones,
cr;;() ct oiiincs liabitus, ot ita conseiiueutor omnes scientia»' ••<
sent ciiisdcni spi^^-ici.

tSl. Ad opposituui: Avic. IX. Metnph: Immateriaiitns
esf rtitio intellecfiri, sicul intelli(jibili$: i^^ilur inteIU»clus sivo

(1) S(4vuiitiir mi n. .*>().'».

432 LIB. I. DIST. III. QUAEST. IX. ART. I.

pars intellectiva, ex immaterialitate sua, se sola, est activa re-
spectu intellectionis, sicut receptiva (1).

b) Itera, si obiectum vel aliquid eius esset ratio forma-
lis agendi, ergo intellectiones obiectorum diversorum specie
essent diversae specie: quod est falsum. — Consequentia pro-
batur: quia actus differunt specie qui sunt a causis diversis
specie. — Falsiias consequentis probatur: quia tunc de qua-
libet specie specialissima esset propria scientia, et ita de plu-
ribus speciebus specialissimis non posset esse una scientia.

c) Probatur etiam idem per Philosophum, /. Ethic, ubi
vult quod intelligere est propria operatio hominis secundum
quod homo: unius autem speciei est operatio una secundum
speciem; * ergo non possunt esse pkires intellectiones distin-
ctae specie * (2).

ARTICULUS I.

EXPONUNTUR ET IMPROBANTUR SEX ALIORUM OPINIONES.

482. ( 2 ) — Exponitur prima opinio attribuens totam activi-
tatem respectu intellectionis ipsi animae. — In ista quaestione
est UNA opinio quae attrihuit iotam activitaiem, respectu in-
iellectionis ipsi animae. — Et imponitur A-ugustino (3), qui
dicit XI I. Super Genes. ad Litier. c. 16, quod quia imago
corporis est in spiritu, qui est praestantior corpore, ideo est
praestantior imago corporis in spiritu quam ipsmn cor-
pus in sua substantia ; et sequitur: Nec sane putandum est
facere aliquid corporis in spiritu, tamquam spiritus corpori
facienti materiae vice subdaiur. Omni enim modo prae-
staniior est qui facit ea re de qua aliquid facit, nec ullo
modo spiriiu praestaniius esi corpus ; imo perspicuo modo
spiritus corpore. Quamvis ergo prius videamus, atque inde
incipiat imago eius esse in spiritu nosiro, quo illud cum
absens fuerii recordemur, tamen eamdem eius imaginem
non corpus in spiritu, sed ipse spiritus in seipso facii ce-
leritaie mirabili, quae ineffabiliter longe esi a corporis

(1) Cf. n. 506.

(2) Cf. n. 506 b.

(3) Cuius auctoritates explicantur n. 499.

4

LIH. I. DIST. III. OUAEST. IX. ART. I. 433

tardilate. VA s«'«juitui-: C.uius iutaijo ino.r ut oculis visum
furril, in spirilu videntis nullius pumti tninpornli.s inter-
jjo.sitione /ortnatur

lUnn A'. J)e Trin. c. 5: Anima ronvolvit et rajtit imayines
Corporum /actas in semetipsn, de semetipsa ; dnl enim eis
forwatuiis quiddam suhstanline suae : serrat autem aliquid,
quo Ubere de talium imnfjinum specie iudicet; ct hor eit
mafjis mens, id esl, rationalis intellitjentia, quae serralur,
ut iudicet. Nani illa.s animae partrs, quae corporum simi-
litudinifjus informantur eliam cum bestiis cinnmunrs nos
habere sentimns. \\i\U\v ipsii iiniriia iii so (brniat inin^rin«*s ipso-
ruin co^Miitoruni, ul dicit i.sla aucloritus, <*» «'xprcssiu.s prae-
:ill(3j^ata.

Pro ista opinioiic * ar«:uitiir * por rntiones sic: — a) Kf-
iMctus non o,\c«'(lit caiisani in porlV?ction»': nicliiis <»st autoni oinne
vivuni non vivcnto, socumluin .\uj.:. De Cirit. (1); erj/o oporatio
vitalis iion potcst e.sso nisi a principio a«;eiuli vitali vel vivo:
istac oporaliones cof^^noscendi siiiit opcrationos vitalcs: erjj-o
siiiil :il> ij)sa aninia sicut a ratioin' fri.t-Mifinli (2).

b) Secumlo sic: «luanto /orma est per/ectior, lanlo «?sl
actunlior r\ pi-r con.s«'(ju«'ns activior, «piia activum esse coii-
venit alicui iii ipiantiirn est in actu : se«l aniiiia inlell«vtiva
int«'r onincs rornias «'st a«"tualissima ; erj^o niaxiine activa; i^n-
tur s«' lial)«'t in rMtiom» adivi «?t se soln S(>ips;iiii iiiovft iii
operatioiu' siia, «iini «'tiam lioc possint rornia»' imjn^rfectiore.s,
siciit pat«'t «1«; lorniis «'l<>mi>iitonirn ft (pi«iruniilani mixtoruiii {.)).

c) T«'rtio sic: Pliil. //. Phijs. «'t VI. Elhic. et A7. .Mctaph.,
«listiiij.riiit inter aclionon c{ /actionem, i*\. vult «|U04l actii» pro-
pric (licta nianet in apMit«\ siciit exempliflcat ihi de six»cula-
tioin'; iiitt'll«>ctio iiz-itur propri»' est opei"atio maiu^ns in apMite:
niaiirt ;iiit.iii III parti' intfllcctiva, ut dicil Pliil. IX. Metaph.;
ev\io «'i'it al) «'a ut ab a«;«'iit«' (4).

d) (Jiiarto. «'t «'st ipiasi id««m: actio proj^ri»' «licta, ut tlislin-
jruiliir coiilra factionem, denmninnt apMis : intcllipMt' aiil«'m
dcnominat liomincm s«'cumliini part«Mii intj^lh^tMivam ; «Tiro csl

(1) Lib. XI. c. 16 — /> trinit. I XV. .• l

('2) Vid. •olutioiinn ml n. 600 n.

(3) Vitl. 8oliitionfiii uii ii. &U0 b

|1i Vi(i. aolutioiH-in mi n. 5(X) r.

ToM. I. «

434 LIB. I. DIST. III. QUAEST. IX. ART. I.

active a parte intellectiva, vel ab homine secuiidum partem
inteliectivam.

483. ( ■^ ) — Improbatur. — Contra istam opinionem. —
a) Quod non sit intentio Augustini apparet IX. De Trin.
c. ult. et 30. de parvis: Liquido tenendum esi, quod omnis
res, quamcumque cognoscimus, congenerat in nobis notitiam
sui, ab utroque enim paritur notitia, a cognoscente scilicet
et cognito. Item, XI. De Trin. c. 2. vel 5: Ex visibili et vi-
dente gignitur visio. — Item, XV. De Trin. c. 10 et 24, ut
praedictum est: Formata quippe cogitatio ab ipsa re quam
scimus verbum est. Ergo intendit attribuere aliquam causali-
tatem obiecto.

b) Hoc etiam arguitur ratione sic : Quia tantum sunt
quatuor genera causarum per se, sicut apparet ex //. Phys.
et V. Metaph.; ergo iliis existentibus in se perfectis et non
impeditis et sufficienter approximatis, sequetur effectus ex illis,
si sint causae naturales, vel poterit saltem esse, si sint causae
libere agentes; et quia * aliqua * forma habet esse aliquo modo
per productionem * rei in esse *, et flnis sequitur productio-
nem rei in esse, aut si praecedit, est in quantum movet efficiens
ad agendum, ideo quando duae causae priores ipsa re, scilicet
efficiens et maieria, sunt in se perfectae et appi'Oximatae et
non impeditae, sequilur effectus, vel saltem potest sequi; ergo
si anima est totalis causa activa notitiae genitae, et ipsa est
materia disposita sive subiectum receptivum vel susceptivum
respectu eiusdem, et ipsa est semper actu praesens, cum sit
causa naturalis, semper erit actualis intellectio in ea, cnius
ipsa est causa de se; non enim potest poni imperfectio alicuius
causae in se, retenta prima hypothesi, nec non approximatio,
nec impeditio, quia nihil videtur tunc irapediens.

c) Fugere * tunc * ad causam sine qua non, quae requi-
ritur ad hoc ut notitia gignatur, hoc est dicere, quod omnes
per se causae non sunt sufficientes causae, sed requiritur ali-
quid aliud a (^uo res causanda dependet essentialiter; ergo non
erunt tantum quatuor causae, sive quatuor genera causarum,
sed plura, vel aliquid dependebit essentialiter ab aliquo, quod
non est causa eius.

(4) dj Per hoc etiam improbantur diversi modi ponendi te-
nentium istam opinionem: sive enim ponatur obiectum neces-

lAli. I. DIST. III. 0UAP:ST. IX. ART. I. 435

sariiirn iii nitiono causae nine f/ua non, Vfl in ratiom; termini,
vel iii nilione excilantis, si non dotur sibi aliqua per se cau-
salitas, * tamen * (a) ipsao jmt se causae sint i»err»H!lap in se
et ai^proximjita»', * ot curn somiK^r anima in so jMjrfecta ol pas-
sivo api)io.\imata *, omne imi)0(lim«'ntum * de novo * remotum,
* iiiiljo modo * salvabitur (luod ipsum necfssario requiratur,
nisi poncndo (luiinpK^ ^onera causarum.

481. (^) — Exponitur secunda opinio negans aniraae quam-
cumque activitatem respectu intellectionis (i). — Alia ost opiuio
i[u:u' lotalil»'!' ost m alio cxliomo, ipiao dicil, sicul co||i<:^itur
<'X divorsis locis sic opinantis, (piod anima intcllfctira ut in-
tollcctiva ost 7iihil hahet aciivHatis vol causalitafis reffpeciu
inlellectionis.

a) Non onim habot (alom caus:ditat<'m intdloctus possihi-
lis, sive informatus spocie intelliyihili, (|uam ipsi no«rant,
sivo nndus, (piia, secundum eos, nihit iilem potest agere in
seipsimi.

h) (Juod prohrrnt, ijiiia cum agens sit tnlc in actu quale
passmn est in potentia, ut apparcl ///. I*liys. ot /. De Gene-
ratione, s«3(iuitiir lunc (piod idon esset in potentia ot in actu.

c) (jiioil primo vidctur oss»» oppositum primi principii me-
tupliysici iioti pcr ralioncm actus et polentiac.

(1) V.\ tuiic ctiam idcm css(»i efficicns et matcria, qiuxl
vidclur oss(i contra Pliilos. //. Phi/s.: materia et e/ficicns non
coincidunt.

c) Tnwr ctiam idi')n rcfcrrclur <iii se relalione reaii,
(\\u»\ vidclur impossibijc, \'. .Mclap/i., proptor op|)ositionem
taliiiiii rclationum.

/) Tandom ad liacc dcducuiit iiiiod poncrctur (iufvllili*«t
in sc af/cre ot niovere se, utiM>tc (piod acr ad prai - ii

solis illiiminarct se, ot non Sol, ot li^Mium ad pracsonliam i^nis
calclucorot se, et non ij?nis. — Noi* cs.s«»t ratio (juan» non css4»t
aliiiuiil iialiiralitcr sic caiisativum cuiuscumi|uo novi in se, quia
mni cssct iimlc * proliibcrolur *(^) (luin tiuiMllilH^t OHsi*t c.i
tivum cuiuscuiiKiuc novi iii sc

il) Cuiuii riitiiin*'* aolvuiitur nd ii. hO\,

(a) Wadd. cnin.

(h) Winlii prolmrrtur

436 LIB. I. DIST. III. QUAEST. IX. ART. I.

Ex istis propositionibus dicunt quod agens et paiiens di-
stincta sunt suhiecio; et dicunt quod quaecumque difflcultates
accidunt in aliqua materia, non sunt propter eas neganda ista
principia * metaphysica *, quia tunc tollitur omnis inquisitio
veritatis per talia principia negata, qua enim ratione negantur
in una materia, et in alia.

(6) Propter idem dicunt quod intellectus agens non potest
aliquid causare effeciive in intellectu possibili, quia non di-
stinguitur ab eo subiecio, sed quasi formaliter ipsum lumine
suo perfundendo vel perficiendo, huius iilustrationem facit, sicut
cum producitur aliquod corpus luminosum in quo sunt isfae
duae perfectiones, scilicet diaphanilas et ipsa lux, dicitur quod
luoc hoc corpus perspicuum facit luminosum, non transmu-
tando ipsum a poieniia praecedente actum ad talem acium,
sed totum simul factum est secundum rationem causae effi-
cientis ab agente exi)-inseco producente corpus iale ad esse
iale. Sed ideo dicitur lux facere iliud corpus luminosum, quia
est formaliter perficiens illud corpus. — Ita est in proposito,
intellectus agens in ratione causae efjlcieniis nihil agit in in-
tellectum possibilem, sed qui creavit animam per modum cau-
sae efficientis, ipse in ea hanc illustrationem fecit, * ipsas * po-
tentias simul in eadera substantia producendo.

Similiter ponunt quod intellectus agens nullam operatio-
nem habet respectu inieileciionis, nisi quatenus habet actio-
nem circa obiectum intelligibile, quatenus scilicet agit ad hoc
ut illud habeat rationem moveniis aX obiecti in aciu ; ergo ad
ipsam intellectionem praeter ista duo intellectus agens nullam
actionem immediate habebit.

Quid igitur causabit effcctive intellectionem? — Respon-
dent quod obiecium idem secundum rem efflcit inielleciionem
et volitionem, et hoc in quantum reiucet in phaniasmaie il-
lustrato ab intellectu agente, non effective, sed quasi forma-
liter concurrente respectu intelligibilis.

Qualiter autem sit possibile p/?«ntosma movere inielie-
cium possibilem, cum tamen virtus phantastica et intellectus
possibilis. sint in eadem substantia animae, et phantasma non
distinguitur subiecio ab intellectu possibili, dicunt quod aniraa
potest considerari dupliciter: vel secundum esseniiam, vel
secundum potentias. — Primo modo est totum in qualibet

I.IIJ. I. DIST. III. yUAEST, IX ART. I. 437

parto corpoiis, nec e.st priiicipium nlicuiu.s operationis. — Se-
cundo inodo iili(iun potfiitia (iolcrmiiiat * .sibi * aliquam jnir-
tcm corporis, ut oyganica ; aliquu iion, ut intrlleclirn, »juia
ipsa sub ralioiic talis potontiae non est in ista parte corjioris,
ncc iii ili:i, (luia in nulla cst, quia per se nec in toto, nec in
ali(jiia i)arl«.', siciit nec oporationos ipiac per eam exercentiir.
Sicut crf^o potoiilia (iiiae cssct iii alia partc ('(jriKiris (juarn cst
I)liaiitasia jjossot immutari ah eo (jiiod ost in phaiitasia, ita |m>-
tontia qiiao iion ost (l(;torininata ad partcin in (jua ost * j)liaii-
tasma *, scd est oxtra illain, sic quod ikjii ost il)i plus (juam
in jmmIc, |)oterit irnmutari ah oo (juod ost in j^hantasia. iia cst
in i^roposito, (juia illac potcntiac iion suiit alliijatac ot immorsno
maloriac sicul aliae, * otc. *.

AH'y. (7) — Improbatur. — dontta istam opinionem: —
a^ liitolloctus afjens, socunduin oam, nihil causat ( j uod s// /"or-
maliler in p/iantasmate, sed solum flt remotio prohibentium
por (juomdam contacliim s{)irilualom huius lucis ad phantas-
mata, (jiia nMuotion»; lacta virtuto inlclloctus a^^ontis (it inlor-
matio iiitolloctus jjossihilis. Kt cx Ikk- scquilur cjuod niliil (jiiod
est in iiitcllocliva, ut intrlleetira com|)rclicndit a^onlcrn ot
possihilcm. hahchit aliijuam ratioiKMii artivi, sive * ut * agen-
tis, sivc ut rntionis (u/cndi, rcsiMM-tu cuiuscuiiKjuo intcllcclio-
nis, * sivo rcspcclu (thiccli iiilollcctioiiis *, cl ila taiilum phan-
tasDtn r/fectirr sc hahd ad inlcUoclioncm; vol si sit ihi clll-
cicnlia ali(|iia, pcr (|uaiii ciroctivc Ihit irradialio vol illustrutio
supcr phanlasmala, illa clliiiciilia crit praecise ipsius Dei (jui
croavil lalo luincii iii iiitcllcrtu possihili. Vel erj^o Iknis au'it
immrdiate ad intolloctionom (juaiiuuni*|uo, vel tantum plian-
tasnia crit causa omiiium actionum intollcctivae parti.s tani in-
tolloctioiiuiii (luain vohtionum.

( >^ ) b) lt(Mii secundo, (>x ista opinione sc(juitur (juod Aii.u:olus,
iii (juo iioM polcst * dici * lalis distmctK» iii subiecto, nullain
intcllcclioiKMii p()s.s(>t hahoro novnm, (juantuiiicum(|ue lutlxMt
ohiccla iiiulta praosiMiliu hahilualitor, imo nullum |ioto«l halton»
efjertire nisi a Prn, (juia opposito posito iiit«»ll<H'tus mo^
tur a so, aKCMs ot paliciis eruiit indislincta Hiihiivto. — iioc
vidctur i|)so coiiC(»d(M*o, (juia |M)nit (jiiod .'\np>lum |m«'*i^ hnb«»re
noratn uilclloclioiKMii ost moro crodilum.
' '^ ) '1 Tcrtia, si phantasma causat t»jmuMu inlolioclionviu

438 LIB. I. DIST. III. QUAEST. IX. ART. I.

effective, et causa naturalis non agit nisi secundum naturam
illam qua est actu, phantasma nunquam causabit aliquam in-
tellectionem in intellectu nisi conformem phantasmati, et ita
nunquam causabit compositionem falsam repugnantem rationi
* extremorum * quorum phantasraata sunt in virtute phanta-
stica, aut si quodammodo potest, sicut respondet, quod per
unum oppositum cognitum potest suum oppositum cognosci,
hoc non est nisi quia per unam compositionem veram po-
test cognoscere oppositam esse falsam; sed nunquam idem
phantasma causabit aliquam intellectionem falsam tamquam
veram, vel e converso.

d) Et si dicas, quod phantasma false repraesentat ob-
iectum, ideo causat intellectionem falsam iii intellectu, sequi-
tur quod idem phantasma, manens idem, nunquam potest cau-
sare assensum oppositura, et ita non poterit intellectus earadem
coraplexionem apprehendere nunc ut veram, nunc ut falsam.

e) Item, quando dicitur, quod intellectio, secundum Phi-
losophum, est actio manens intra, respondent, quod intelligere
secundum modum significandi grammaticalem significat active,
et intelligi passive ; tamen secundum rem intelligere e^\ pas-
sio, et quod intelligitur est agens. * Quid autem intelligere
habeat de ratione actionis, dicunt quod * intelligere non signi-
ficat aliquid ut habet esse in subiecto in se et absolute, sed
quasi tendens in alterum, * sive * ut in obiectum, sive ut in
terminum ; et quia actionis est procedere ab agente et tendere
in passum, ideo tales perfecliones, quae in re sunt passiones,
hoc est manentes in eo quod denorainatur ab eis per modum
actionis, dicuntur esse actiones immanentes.

Contra, Philosophus distinguens actionem a factione, II.
Physic. et VI. Ethic. et IX. Metaph., assignat diversa prin-
cipia propria actioni et factioni: quod non oporteret si in-
telligeret quod illud quod assignat esse aclionem esset pas-
sio ; quia tunc non oporteret assignare sibi principium activum
proprium, non euira oporteret prudentiam esse activam, sicut
ars est habitus factivus, si actio nihil esset nisi quaedam forma
recepia in alio, ut in eo quod dicitur agens.
(i^) f) Itera, habiius non ponitur praecise ad patiendum, et
maxime in passivo summe disposito ad formam, non enim opor-
tet illud faciUtari ad recipiendura quod in se est surarae dispo-

LIB. I. DIST. III. QIAKST. IX. ARI I. 439

sitiuii ad rocipiendiun : sod iniollcctus pst suiiirnc «lis|)Ositus
ad «luanicumque intelloctionorn, <iuia niliil lial)ot (•oritrarium;
er«:o rion oporton^t poner-e alicjuom hahilum in intcllectu, si
pracciso esset passhms r"«»spoctu intcllectionis, — Probatur
prima proposidn, ipiia Imbitus est qno ulimur cum volu'
mus, ot haliitus lifibrntem perficit et opvs eius bonum reddit,
ex //. Ethicorum: ornnia ista altiibuunt alii|uam aclivitatem
hahitui.

f/) Itom, (juomodo intollectus discurret sylloj>Mzan(io vel
aryumonlando, si phantnsmn causat omnem intvllectionemf
Non onim vidctur* iritf^lli^nhile (luonuMlo phantasmata * occur-
rontia * causant omnom discuisum.

(") h) \U'M\, (piom(jdo causahuiiliu- intentioncs logicae vtl re-
Intiones rntio/iis^ Si onim j)ha/ilasma causat omnem inielle-
ctionetn, (|ua(icurn(iu(^ causiila ah oo crit realis, ((uia ilia di-
citur osse realis inlellectio (|uao causaluc imriKMJiale a i'o vel
a spocie repraosf^ntonle rem in se; orjro nulla inlolloctio cau-
sahil intcnliones bxjicas vci relaliones ralionis, (|uia inlcll»'-
ctiis iiiill) actu suo pohM'it conferre obiecttim ad aliud, (juae
c(»llatio causat relationem rationis, \»'| inicntionem secundam
iii ohiccto.

i) itt'111, (juomodo reflectetur inlcllcclus supra aclttm
snum, ot hoc (piomodo orit in pot(»stat(? potonlia«« i-ctlwtontis?
Si criim pli:intasma caiisans ali<{tiam iiitcllcctionom hal>ct natu-
ralilfr causaro reftexionem supcr islam aclioncm, pari ratione
cl reflexionem reftcxionis, et sic in inlliiiiurn, iit dicil Auf.'.
W . /)/' Trin. (i). Si autcm non halH't causaic reflexionrm,
st'd lanliim actum (tbsoluium, ct |)ost(»a o<curi"at aliud jdian-
tasiii;i, rioii viih'tui' |m)ssc assi^mwi (pionKNlo |Mis.s('t ('ss<> ali(pia
i-('(l('.\i() siipcr aliipicm acturn.

j) llcin, i|Uoni(Mlo illiid )inn vilificat nnitnam, (pi(M| oinnom
actioiicm suam iiatur-alcm (pia«' cst perfectio natttrnlis, tuiu
prilccli cntis cffcctive * ess<^t jditintasmntisf *. .Ntillam enim
pcrrcctioricin vid(»lur poss«» caus;ir(> phantasma in inti*llci'tu
(|U;n' excedat nobilitatrm cius, (|uia otroclus niM|iiiv<M*us iion

(I) Qui rilini itirit, nriti mr virrrr, iiiinit. nlii^i fi ffirr i'tf{r

««" tiiriil: Hcio iiir nrirr mr vivrrr, dnn »unt iant: /i'«' vrrv ^u ' i<>,

Irrtiiim Krire ral: air pofrnt nH^terr rt ifiiarlMm, ft qHtHhtm, et MtNNi f,

*/ iiii(firiiiiit — .\ii;:. I. V V. 12

440 LIB. I. DIST. III. QUAEST. IX. ART. I.

potest excedere causam aequivocam, sed deflcit; igitur nihil
praecise causatur a phantasmate, sicut a tota causa activa,
* sicut ponit ista positio de inteilectione, quod * potest esse
perfectius phantasmate, sed imperfectius eo; et ita nulla per-
fectio erit in homine maior ipso phaiitasmate: quod est absur-
dissimum, etc.

486. (12) — Exponitur tertia opinio tenens, intelligibile ut re-
lucet in phantasmate producere sui inteliectionem confusam, etc. (1).
— Tertia opinio ponit: a) quod intelligibile ut simphciter prae-
sens intellectui, non per speciem intelligibilem, sed per phan-
tasina ut illustratur ab inteilectu agente, * est sic simphciter
praesens * in intellectu possibili ut in memoria est; ut immutat
ad actura intelUgendi, est in eo ut in intelligentia, cuius notitia
terminatur in ipsum obiectum. — Et quantum ad ista duo in-
tellectus est passivus, videhcet in quantum est memoria habens
obiectum simphciter praesens, et in quantum inielligeniia est,
ab obiecto sic praesente mota ad primum actum intelligendi.

h) Sed inlellectus factus in acia primo naturali acumine
suo potest suffodere et discurrere in unoquoque quid sit, com-
ponendo, dividendo et ratiocinando, et si(- inquirere quid re-
spectu intellectus simplicis, et propter quid respectu complexi,
ut respectu conclusionis scibihs. — Et in isto discursu intelle-
ctus in quantum discurrit est aciivus, in quantum tamen con-
cipit est passivus.

487. — Exponitur quarta opinio tenens, phantasma tantum
inchnare intellectum. — Iste idem istam positionem <le passione
respectu notitiae primae simplicis et confusae, et aciione respe-
ctu notiliae disiincfae investigatae, videlur retractare et corri-
gere alibi, ubi inquirens de principio activo actionura viialium,
sciiicet sensationis et intellectionis, ponit: aj quod illud princi-
piura est aiiquid in ipso animato, et non obiectura extra, sicut
et in sensu ponit quod species impressa iii organo tantura iii-
clinat et inchnando excitat potentiam et ({uasi evocat ad pro-
priara operatioiiem. Ita phantasma in virtute phantastica m-
clinat intellectura, ita quod intellectus inchnatus fit in ultiraa
dispositione od eli(;iendum intellectionem tamquara suam pro-
priara operationetn.

(I) Vid. ubcriorem explicationein ad u. 502.

LiB. I. Disr. iii. (ji;ai«:st. i.x. art. i. 441

b) VA jiio i.slu opiiiic;!!»' ydilucit ihi unam rutioiif^in pio
istis actioiiihus: (juia suiil rilules, el nulla actio traiiscnidil
perfoctioiiorii a<.rontis; et aliam de actinne mayiente in agenle;
et istae siiiit propriae actiones et ilenoiiiiiiaiit proprie ipsuiii
aj^ens, sicut luceve s(! hab(;t ad ipsuiii hu^eiis, non illuminare.

c) A<l hoc concord;it ratio Aii<:ustini, (juod aniiiia foriiiat
iii se iina^Mncs co-^iiitoruin. — (Juae tres rationes adductao
l'u»'iiiiit piiiis [n. \H'i'\ pro prima opinioiu'.

4SH. (i'<) — Improbantur diiae praecedentes opiniones 1 1 ). —
Contrn : neutra istaruni opinionuni, ii»»c retractata, nec re-
traciatis, videtiir (!sse vera. — aj Non retractata, (|uia aut iii-
tellectus laclus in actu s<vuiidum notitiaiii primani confusam
est aclirus virfiite sui r(»sp(;ctu intellectionis secundae, aut
vir(ut(! illiiis notiiiae primne confume. — Si virtute sui, non
vidcliir ratioiiabilc (piod ali([ua causa jMissit (?.sse activa re-
spcclu i)crf'ectioris in ali(jua specie, et iiullo iikmIo jMJSsit (:«s<3
causa activa r(»sp«?ctu i)npcrfcclioris eiusdcm rationis: intej-
leclio aut(Mii confusa et dislincta nlbi vidciitur essc intelle-
ctioii»'s eiusdem mtionis, (juia (Musdcni ohi(K-ti; erj|:o videtur
inconveiii(Mis, (|ii(((l iiitcllectus de st» possil es.se causiitivus r»v
spectu secundae intellcclionis, (juae est perfcctinr, et non r»'-
sjM'clii primae.

Si aut(Mii dicas (juimI rcsjicctu secundae est activus vir-
tut»' actiis primi ; contra: actus imjierleclior non j)ot»^sl es.se
ratio lormalis caiisandi actum jierliir-tionMn, (juia tuiic iion cs^d
uiide jiossct jnohari Dcum esse jj«M'lectissiiiiuiii ens, si eir»H"tus
jM)ssct cxce(l»M'»' causani suain bdalem in jM^rlcctione: coj/nitio
aiilciii ilistincbi o^t nohilior co^^iiitioiic <*o/4/*m.s^» ; oiyo illa con-
tii^a 11)11 csl tiiniiiilis i^ilio clicicndi vc| causandi illaiii di-
stinctaiii.

b) Opiiiiii »'li;im rclmctnns iioii videtur esse v»M'a : »|uia
(jiiaeit), (jiiid iiilclli;,Mtur jM-r inclinnliitnemf aut ali»jua lorma
»Iiiae sit iii iiit»>ll('ctii, jM'r ijuam incliii«'tur, aitt nihil. — Si nihil,
*i!;:itui* n«>ii maj^is inclinalur nun»- (juam jirius inclinahatur. —
Si alif/un fnrmn, aut actus intclligcndi, »'l tunc op|Mtsituin ojU-
nioiiis corum, (jiiia ohiecttim caus:ihit actuiii, aut aliijiiid jtrius
aclii inlcllii^cjidi, iit .>iyx7'/V."i, (juaiii ijisi n»>^aiit Rcsjtomlt''

(I) ijtiiio it<-riiiii iiiipriilxiiitiir ii f>o.'i.

442 LIB. 1. DIST. III. QUAEST. IX. ART. I.

tur, quod nec est actus, nec habitus, nec species, sed est quod-
dam quartum. — Co?iira, quarnvis hoc statim videatur incon-
veniens, taraen arguo sic: sit illud quartum A. Aut sine isto,
sciHcet A, est in intellectu tota virtus activa respectu intelle-
ctionis huius, aut non. — Si sic, ergo sine illo potest intellectus in
hanc intellectionem et in eamdem determinationem requisitam,
quia haec ut haec est determinatissima; et ita propter nihil A
erit necessarium. — Si non, ergo A dat virtutera activara, vel
totara vpI particularera, ipsi intellectui, et ita non erit actio ab
intra ut a totali principio activo *.

c) Itera, in causis essentialiter ordinatis inferior non incli-
nat superiorem, sed e converso: respectu autera inlellectioiiis
* semper * pars intellectiva est causa superior quam species
alicuius obiecti, ut patebit in sequenii quaestione; ergo obie-
ctura non inclinat intellectura.

489. ('-i) — Exponitur quinta opinio tenens, intellectum esse
mere passivum, speciem vero inteUigibiiem totam rationem gignendi
notitiam (1). — Quinta opinio ponit quod species obiecli in
intelleclu, vel ipsmn obiectum in se praesens est gignens vel
est ratio * formalis * gignendi noiiiiam actualem in intelle-
ctu, et ipse intellectus tantumraodo se habet tamquam mate-
riale * ibi * inforraatus illa specie, vel per obiectum supplens
vicem speciei.

a) Ad hoc arguitur sic: Gommentator, 111. De Anima, com.
5: Intellectus se habei ad formas universales sicut materia
2jrima ad formas individuales. Et alibi: Anima nosira est
infimum in genere intelligibilium, sicut maieria in genere
e/itium * corporalium *. Et ///. De Anima et VIIL Physic:
Ditellectus anie habiium est in p)Oteniia esseniiali, sicut ma-
ieria ante forynam. Et ///. De Anima: Intellecius nihil est
eorum quae sunt ante intelligere. — Ex omnibus istis con-
cluditur potentiam intellectivara resppctu inteliigii^ilis esse pwre
poteniialem.: sed quod est pure potentiale non potesl esse
principium aciivum ahcuius actus, nisi informatum aliqua
forraa : * intellectus igitur non potest esse principium activura
alicuius actus, nisi informatus*; et tunc principium forraale
erit forraa.

(1) Cuius rationes solvuntur ad n. 504. — Cfr. etiam n. 491.

LIH. I. niST. III. oUAKST. I.\. ART. I. 443

b) Arpiiilur ult»Miiis (jiiod ip-^a forma (|u;u» o-<l pruicjpium
a^^onfli sit sirnilitudo * sivo spocios ♦ obiocli; «juia sicut factio
ost Cormalitor por formam qua facions assimilalur faclo. ita
actii) vidctur csse formalilcr j)or illnni formam (pia aj^^ciis assi-
milatur ohiocto; ot ila illa similitudo ««rit formalis ratio apMidi.

c) Ad h(x: otiam adducitur (juod a<jrens indctefmituituta
non potpst in actionom dotorminatam, vcl circa ohiectum de-
terminatum iiisi dclerminotur: iiitolloctus de so osl indriormi-
natus ad omii«3 intc|li<:ihilo ot ad omnom intelloctionem ; eiyo
ad hoc ((uod intolli^Mt ali^iuid ro^iuiritur doterminatio ali^iua:
illa non ost nisi yn^r speciem intcllifiilnlem; i^Mtur illa spocies
int('lli;.nhilis ro(iuiritui- ut principium determiitntivum.

191). (i-^) — Exponitiir sexta opinio tenens, ipsam notitiam
actualem genitam esse speciem (1). — Shxta opinio, .luae re-
dit iii i(l(Mii (iiKintum ad conclusiofiem liuius f/vintae opinionis,
cst (piDd ipsa notitin actualis (jenita, sive in sensu sivo in
intolloctu, eat species. Ht tunc siciit ratio formalis jrij/nondi
spcciom actual(Mii, (luno dicitur notitia actualis, osl ratio ohij^cti
V('| spccios ohiocli iii mtMnoria, ita so^iuitur (pioad proi)osiium
(|uo(l ratio formalis «^nj^iHMidi nolitiam actuahMii ost * ipsum*(rj)
oliicctuin. vol ali(iu:i sp«'cios in virtuto ohiocti. — Kt lioc ita
(piod (luaiiilo ohioctum est in se praesens ah »^) ej/roditur vel
^rcncialur species, ((uae est inteliectio ; cum autcin non est
in se praesens, sod (mm* spocicm in iiuMiioria, tuiic jhm* illam
sitocicm vcl virluto illius spocioi ;ri<;iictur alia s|Mrios. (luae
ost inl«!lloctio.

I'i() isl;i opinioiic, (iiiat«Mius dicit speciem intellit/it^ilon
cssc ii()titi;iin actunlcm, adduciliir n) Aua. XI. Dc Trin. c. 2.
vcl I. iihi ini|iiit: ///// tamen informatio sensus (/uae risio
dicitnr n solo iniprimilHr cor/mre (/uod ridctur: t\\UH\ aut«Mii
imprimiliir vcl jritrnilur a solo cor(>ore osi s/iecies; orp» i||a
s()ccics csl risio, socuiidum Au;:usliiiuiii.

I>) lloc i(l(Mu .s(>cuiido (irohalur (M'r IMiilos()(ihuin. //. /V
Aniniii, ((ui vult (|Uoil idoiii sit sonalio ot aiiditio, (|ui.i idoiii
ost aclus activi o[ ()assivi; cl (mm' Pliiloso(ihum, ///. Phi/sicn-
riiiii: scd siin;ilii> in ;ii'Iii i-musmI s]i.-«'icrii snni in :iui"c; cii:>>

(I) lm|)ii^iuttur .HiMTiHlitcr ii 1'*'.*
in') WHiitl. priiiuiii).

444 LIB. I. DIST. III. QUAEST. IX. ART. I.

species causata est idera cum auditione, et ita species * sensi-
bilis et sonatio idem * (a).

491. (16) — Improbatur conclusio istarum duarum opinionum.
— Conclusio istarum duarum opinionum ultimarum impro-
baiur per quaedam argumenta facta contra opinionem secun-
dam [n. 485]. — a) Nam effectus aequivocus non potest excedere
in perfectione causam aequivocam, sed deficit necessario ab
ea: intellectio esset effectus aequivocus speciei intelligibilis, si
ab ea sola causaretur, et ita simpliciter esset imperfectior spe-
cie intelligibili: quod non est verum.

b) Similiter, habitus non videtur necessarius, sicut argu-
tum est ibi in quinta ratione. — Similiter * secundo *, quo-
modo fieret discursus ? — * Tertio *, quomodo reflexio .? —
* Quarto *, quomodo causarentur relationes raiionis, sive
inteniiones logicae? — *Quinto*, quomodo * esset * falsa
complexio cui assentiretur tamquam verae, si sola species in-
telligibilis genita a phantasmate esset ratio formalis omnis in-
tellectionis? — * Sexto, quomodo est actio immanens *?
C^) c) * Adducitur eliam III. Metaph. contra istas duas opinio-
nes non multum ponderanda. — Primum est quod tunc * species
esset magis potentia intellectiva quam intellectas ; et ita ipsa
separata haberet eumdem actum, sicut calor separatus calefa-
ceret, — * Secundum * similiter tunc inietligere non videretur
propria perfectio ipsius intellectus, quia nihil videtur essen-
tialiter ordinari ad illam operationem, ad cuius principium se
habet in potentia contradictionis sicut ad accidens per acci-
dens: sicut calefieri non videtur propria perfectio Hgni, ex
quo hgnum se habet ad calorem sicut ad accidens per acci-
dens: sed ita se haberet intellectus, secundum istam opinionem,
ad speciem intelligibilem, quae esset principium intellectionis;
igitur, etc. — * Tertium *, similiter tam in sensu quam in
intellectu, posito eo(iem repraesentante, maior aitentio vel co-
natus facit actum perfectiorem ; idem enim habens eamdem
speciem intelligibilem vel phantasma perfectius intelligit ihud
ad cuius intelleclionem magis conatur, et mirms * intelligit *
quando minus. Ita in sensu, eodem obbiecto praesente et in
eodem lumine et in eadem distrmtia, perfectius videtur aliquid

(o) Wadd. species iutelligibilis et intellectio idem erit.

III;. I. DIST. ni. (jLAKST. l.\. AHT. I. 445

j)«'i- iiiaiororii attiMitiorjfMii iii vidernlo. Patft ••tiarii o.\ hfK-
(ju«)(l mj^ns ijujindoiiuo la«,Mlitur visus jM-optiM* riiaioioiii at-
toritioiiom, imo, caetoris pariiius, iiruis ociilus rnafn^ attoritus
possot multuiii otroiKJi iii visiuiH; alicuius, iii (pia minus alius
otrciKlitiir-, sicul jiatcl p(M' oxj)ori«Mitiam. Palct oliam s^^HUin-
(liiiii .\u|j. A7. De Trla. c. i^ (juod iri att(Mit(i multiim roma-
iKMil sj)ccios j)Ost visioiiom, (juac iioii r^Miiaiionf iii (kmiIo non
afl»Mi(l(Mitis.

■192. ('«) — Impu^uatur specialiter opiiiio sexta. — S^mI coii-
ti;i sernn(la)n ojiinioiKMi; * istarum (luarum ultimarum * [n. IIM)]
ar;j:uitur sjK>cialit(M-, (JikmI ijisa sit talsa tam iii aensit, rjuaiii iii
inie/lfcfu.

<i) lii .sensn, (juia si sj)ocios ista (juae est risio sit einsdein
rafinnis cuiii illa (juao ost iii medio, illa iii iiiodio orif for-
ituUifer risitt ; (»r^o modium toriiialit»M' lialK^ns earn er*it for-
inalifer ridens. Si aufom jiraofor lianc sjKviom iii visii «juao
jK)iiifur visio, sit alia alterius rafionis ab oa, ct alia oius<l«Mii
rationis (Miiii illa (juao osf iti iiKHlio, liaJK^tur projiositum, sci
licct (JUikI licol illud (juod cst visio dicatur .species, tariKMi ost
aliijiiid aliiid jtriiis co iii «kmiIo, ct aH<M'ius rationis, ot illud. iit
coiiiiiiunifiM- di( ifiir, csl species. Kt ifa sprcies proj)ri(» dicta
dillcrrcf ah actione.

b) Si dicas, ijiiod sjm-cIcs iii inedto ditlcrl a sjiccio in
ocnlo j)roj)tor dirrrsa recipienfia, fioc nihil esf, (juia sicut
a//)edn ost oiusdfMii rationis in lajiido et oijuo, ot idoo utrum-
(jiic csf lormalitor a/huni socundum caiiidtMn rationom aUd,
ifa si illa ijiialitas ijuao dicitur species sit ciusdem rationis
iii oculo cf iii medio, si illa do se sit risio rormalitor, visio
roriiialitor (Mif iii iilro(ju«}, ot iinjuocunKjuo osl rormalitor vi-
sio illiid loi iiialil(M* ost ridens.

c) Priiicij)alc ofiain j»roj>osilurii jiatot, «juia in <k*uIo ca>
maiKMifc taiiKMi sic mixfo iit jirius, causatur sjMri»»s ; simili-
t(M- iii (KMilo dormitMitis, alias non excilarolur ah o.xcojlenli son-
siliili j)racs«Mit«»; iHiii oli;im alit«T aii^juis excilan»lur a s«'ti.>
cxccllciili. nisi sjKvios oss«'t iii auro: t;irnon in istis non «'si
risio. Ifa «•ti;im iii oculo Immio disjMisito rocij)itur aliqun sjm»-
ci«'s ciusdiMii ratioiiis cum illa (jiiac «'sl in m<Mlio, ««x lioc «jikkI
ijisiiiii «)i>r;inum «>st similis «lisjiositionis cum moilio pn)|itor
jKMsjii«Miil:if«Mn iitriiisi|iic ot diaj)liaMif:tl<Mn, c\ //. Ue Atuinn,

446 LIB. I. DIST. III. QUAEST. IX. ART. II.

et ista non erit fonnaliter visio; * quia si qua sit, illa erit alia
et * prior visione.

(•9) d) Quod etiara hoc de inlelleclu sit falsunci, patet coniun-
gendo aliqua dicta sic opinantis; posuit eninn nullam esse aliana
speciem ab essentia divina in visione beata, et beatitudinem
essentialiter consistere in sola visione. Coniunge islud dictum,
quod visio formaliter est species, et sequitur quod beatitudo
nostra eril formaliter essentia divina. — Probatio : beatitudo
formaliter est visio, secundum eos: visio formaliter est species,
secundum eos: species est formaliter beatitudo nostra: sed haec
conclusio est inconveniens. Aut negent istam praemissam, quod
visio est species, aut ponant quod essentia divina habet aliam
speciem a se, aut beatitudinem essentialiter in alio quam in
actu visionis.

ARTIGULUS II.

RESOLUTIO QUAESTIONIS.

493. (20) — Quid sit intellectio actualis. — Ad quaestionem
respondeo et dico, quod i^itellectio actualis est aliquid in no-
bis, non perpetuum, sed habens esse post non esse, sicut ex-
perimur. — Istius ergo oportet ponere aliquam causarn acti-
vani, et aliquo modo in nobis; alioquin non esset in potestate
nostra intelligere cum volumus, quod est contra Philosophum,
III. De Anima. — Apparet etiam hic quod oportet con-
currere animam et obiectum praesens, et hoc in specie in-
telligibili, sicut dictum est in praecedenti quaestione [n. 452],
quia alio. modo non est praesens ut actu intelligibile, loquendo
de sensibili obiecto et materiali.

494. — GoNCL. I. — Obiectum non est totalis causa intel-
lectionis. — Dico ergo tunc, quod istius intetlectionis non est
totalis causa activa obiecium, nec m se, nec in sua specie,
sicut apparet : — a) per rationes contra secundam [n. 485],
quintam [n. 491] et sextam [n. 492] opinionem.

b) Et etiam quia tunc non posset salvari imago in mente
ut mens est, quia nihil ipsius mentis haberet rationem parentis.

495. — GoNCL. II. — Neque anima intellectiva est totalis
causa intellectionis. — Nec iota causa intellectionis est anima

Ll|{. 1. I)IST. m. orAK.ST. IX. AKT. II. 117

iyilclleclirat vf^l alifjiiid oiu.s ruriualitiT: — a) |»roj»U;r * i'atioiMMii
(!«' (iiiutiior causis |n. ISIi 6], quae exemplilical (a) rationem
Fliil()s<Ji»lii iii //. I)e Anima, (h' (|ua tyii;.Mlur ar^nipndo ad
IiiiiK;ij);il(' iul jiriiiKDn jiarlem. Adduciintur ad Ikk* ulia»' pro-
lcitioncs: — h) priiiia *, (luia tuiic achis iioii essct similitudo
obiefti, iioc distin^^^ucrctur ossontialitcr projdcr diatinctioneui
ohiecti, (luia essjMitialis distinclio iioii ost ab co qu^j*! non osl
caitsn ; ncc «!S.sot simplicitor jiorloctior intellcctio jjei fectioris
intrUiffihilis, jK)sit(j aofiiiali coiiatu liinc inde ox parto int«'ll»'-
ctus. — Prohatio: (|uia, posita causa tolali otHcacius opo-
rantc, sciiuitur pcrCcctior actio; et ita si anima esset causa
lotalis, ubicuiiniuc ipsa ex parlo sui pcrfcctius aj,'oret, ex
inaiori conatu i)ci rocliorom iiitcllcclioiicm producerot, ot ita in-
tclhnlio I)oi(l) non »?sst»t jieiicctior intcllcctioiK^ niuscao, (piod
est coiitra Pliilosopliuiii, A'. Ethic., ponontom felicitatJMn in spc-
cuIatioiH; obiocti p«Micctissimi.

c) Viilotur cliam ^iuod tunc esset infinitn nciivitas in in-
toll(.^clu in (luaiitum est aclivus rcsjM^ctu oninium iiit«^Iloclio-
iium; (luia ad unam intcllcctioncm riHiuiritiir aliipia {MMiW-tio
in causa illius iiitcljcctionis, ct ad aliam intclloc-tioiuMii altcrius
latioiiis rc(iiiiritiir taiita p(Mioctio, vol maior; cvao IkiImmis lianc
cl illam cst pciicctius (iiuim lialxMis illam taiilum, ot ita lia-
lioiis innnilas lalcs iit totalis causa ost indmtum iii iM'rlVH.iionc.

(IJ Similiter, iihu vidcrdur (luofiKMlo aliqua tota scientia
contitwtnr virtaalitcr in ohiecto, si sola aiiima intollecliva
lialicrct cnnsalitatem rosp(rtu a<tus et hnhitns.

41)0. — (ioNCL. 111. - Sed ista duo suiit una causa iutegra
respectu iutellectionis. — Si erp) noc nnimn sola, ncc obieclum
solnm sit cau.sa totnlis inlclloclionis actualis, et ista sola vi-
dciilur rcipiiri ad iiitolloclioiicm, 8«M|uitur, (pnMl ista duo snnt
itnn cansa inte(jra rcspcctu notitiae rfcnHae.

VX isla ost soiit«Mitia .\ui;. IX. I)e Trin. c. ult., sicul allc-
^alum liiit ar<^Micndo conlra primam opniion«Mn iii. IK^\: Li-
(jnido tcncn(tnm cst, «'tc.

1!)7. (.ii) - Declaratio liuius 111. Conclusiouis. — Quaiiter
aulcm Ikm" sit, a) disiiiij^uo yW pluriltiis cansis concurrenfihus
(,,l ,-"'-'-'''ni elJectnm.

yi) l l obiiH-ti.

(a) Wiuiil. «'Xpiii-iit.

448 LIB. I. DIST. III. QUAP]ST. IX. ART. II.

Qiiaedain enirn ex aequo concurrunt, sicut aliqui duo tra-
hentes aliquod idem corpus.

Quaedam vero non ex aequo, sed habente^a ordinem es-
sentialem ; et hoc dupHciter: vel sic quod superior moveat
inferiorem, ita quod inferior non agat nisi quia movetur a
superiore; et * quandoque causa talis habet a swperiore vir-
iutem seu forniam istam qua movetur {a). Quandoque autem
non, sed formam ab aliquo alio, et a causa superiore solam
motionem naturalem ad producendum etfectum *. — Quando-
que autem supeiHor non movet inferiorem, nec dat ei vir-
tutem qua movet; sed superior de se habet virtutem perfe-
ctiorem agendi, et inferior habet imperfcctiorem virtutem
agendi ; nec tamen recipit virtutem istam imperfectiorem a
superiore, quae est perfectioris virtutis. — Exemplum primi
membri huius secundae divisionis: de potentia motiva quae est
in manu et baculo et pila. — Exemplum secundi membri :
si mater ponatur virtutem activam habere in generatione pro-
lis, illa et potentia activa patris concurrunt ut duae causae
partiales, ordinatae quidem, quia altera perfectior reliqua ; non
tamen imperfeclior recipit suam causalitatem a causa perfe;
ctiore, nec tota illa causalitas est eminenter in causa perfe-
ctiori; sed aliquid addit causa imperfectior, in tantum quod
eflfectus * potest esse perfectior a causa perfectiori et imper-
fectiori simul quam a causa sola perfectiore * {b).

b) Ad propositum, obiectum intelligibile praesens in se
vel in specie intelHgibili, et pars intellectiva, non concurrunt
ut causae ex aequo ad intellectionem; quia tunc alterum ha-
beret causalitatem talem imperfectam, et reliquum suppleret
eam; et si alterum esset perfectum, posset habere in se uno
existente totam causalitatem amborum, sicut si virtus motiva
unius esset perfecta suppleret virtutem alterius; et tunc spe-
cies esset quasi quidam gradus * intellectivitatis * supplens
sradum intellectualitatis deflcientem intellectui ; et tunc si
fleret perfectior intellectus, secundum gradum talem, posset
sine specie et siiie obiecto habere actum intelligendi: quod

(a) Wadd. movet.

(hj Wadd. in tantutn quod effectus non solum non potest esse pcrfe-
ctior a causa perfectiori plusquam ab imperfectiori, imo non potest plus
esse a perfectiori tantum quam ab imperfectiori tantum.

IJI'.. 1. DIST. III. (JUAKST. I.\. AF«T. II. I4J)

ost (iilsiirn. — Coiicurrunt orj,'o isla duo ul htihentin ordinetn
essenUalem: iion tainon primo mndo, (\\\\n ner intrllecius dai
ohiectn rel .syeciei rolinnem siwe causo/it(tfi\, iion «Miim ob-
icctiirn iiafuin «-st in so vol iii spocio sui r:ic«M't' intrlhrlionom
|)or ,'iliqniil (jikmI iccipit al) intcllcctu, s«><l «-x riatiira siia; nec
intelleclus recipit suam caiisalHatein ah ohiecto vcl specie
ohiecti, sicut prohatiiin cst coiitra (jninlain (n. 41)1] el «w-xtam
(n. 19*J| opinioiK.Mn in isla (fuaestinne. — Suiit ijritiir causao
ossontialitfM" ordinatac nllimo modo, sciljcct, quod iina osl
siniplicitor perfeclior alt(Ma, ila lanKMi ((uod utra^iuo in sua
jiartiali causalilato ost porlocta, iioii d»'p(Mid(Mis ali alia.

49S. ("2-') — Obieotiones. — a) Pmpnnuntnr. — fii nrgui'
tur conlra isiud, (jiiod iii causis talibiis essontialilor ordinalis
iKMitra ost perfecti(t alt(M'ius; or«.'o sp«^M(^s intclliiziltilis non orit
rorma ipsiiis intcllcctus: similit(M' ad id«Mn, si sit |MMro<-tio in-
lcllcctus, ot totiiin lioc sit ratio aj.'on(li; orjro ano nperntio,
ulpotc iiitcllcclio, noii lial»c|»it utuuti fnrmaiem rationem
lU/ctidi, sc(| al) (Mito per accidetis, (juaN» cst lio<; tolum, inlei-
lectus liahctis speciem, t\\\iH\ ost incoiivoni(Mis, (jiiia ({uidipiid
iion ost pcr sc etis ikmi per .s«' ost ratio /'nrmniis nt/cndi;

h) SolcKtilur. — licspotHleo ad primnni : accidit sjMriei,

in i|uanluin osf cnusa partialis rosp«'ctu actus intc|li;;»Midi cum

iiitcllcctu iit ( iim alia caiisa partiali, (|U(j<l ipsa pcrficint in-

icllcctuni; ijuia ctsi piM-tlciat (Mim, noii dat taiiKMi intolltvlui

ali(|uain actuaIitat(Mii p(M'tiiKMit(Mn ad causalitntcm int(>il«H*tus.

- K.ceniplutn : pot(Milia inotiva iii manu |M»tost uti cultollo,

III ipiaiitiim acutum ost, ad dividondum ali^iiKHi corpus: ista

'cnlies si ossot iii iiiaiiu iil in siiliiccto, pos.s«»t maiius uti ea

id c:imd(Mn op(M-ationcm; ci lamon m<"(<V/i,';'c/ manui, in «juaii-

tum iii oa esl |iol«MUia motiva, «jikmI in ea aculi»»» »»ss«»l, el e

I onverso, (|uia aculi«'s nullam iMMMVvlioinmi »larel manui p»»r-

iiiiciit(Mn ad pol(Mitiaiii inolivam: (pKid appaivt, (|uiu ae<|UO

pcit'('cla csl potontia motiva sino lali acutio. »'t ita »»<Mlom ?ihm|o

iitiliir «'a «piando ost in alio coniuncto manui. u( cuitcljo, .sicut

iilcrctur oa si ossot in inaiiu. ila iii pi- •'•». si >■■ • ■ ««c

lM)ssct oss<» ino.xislons inl«'ll«'ctui al»s(|uo inlia< . i jmt n. i

/orniae, si isl(^ modo in»»xist«Mis css<'t siilti<*i»Mil»M* coiiiiiiK*la

iiitcllcctui, p«»Nsciit isi;ic diiao cau.s;io parliuios, /;>.'. ^ ol

species, coniunclao sibi invic«Mn, in <'amdom op- in

loM. 1. S9

450 LIB. I. DIST. 111. QUAEST. IX. ART. III.

quam modo possunt, quando species inCormat intellcctum. Quod
etiam apparet, ponendo aliquod intelli^ibile praesens sine spe-
cie; illud enim obiectum est causa partialis, et non informat
intellectuni, * ut* est altera causa partialis; sed istae duae cau-
sae partiales approximatae, absque informatione alterius ab
altera, per solam approximationem debilam, causant unum
efTeclum communem.

(23) per idem patet ad secundum, quia in unoquoque ordine
causae oportet ponere respectu unius effectus unam per se
causarn et unam per se rationem causandi: ita intellectus in
suo ordine causalitatis est unas et habel unam formalem ra-
tionem causandi; et species vel obiectum in suo ordine cau-
sandi est una causa et habet unam rationem causandi, Sed
non oportet talem causam, pi'out complectitur omnes causas
partiales, habere unam rationem causandi, nisi unitatem or-
dinis, quia si cum unitate ordinis concurrat unitas per acci-
dens, hoc accidil; sed unitas ordinis est per se. — Exem-
plum: sol in suo ordine causandi habet unam rationem cau-
saridi respectu prolis, et pater iii suo ordine causandi est una
causa unius rationis; sed causa totalis, quae complectitur pa-
trem et solem, non habet aliquam unam rationem formalera
causandi, sicut non est una causa, nisi unitate ordinis. — Et si
contingat causas sic ordinatas praeler unitatem ordinis habere
unitatem per accidens, in quantum scilicet una accidit alteri,
hoc non convenit eis per se in quantum * sunt * causae ordinatae.

ARTIGULUS III.

SOLUTIO ARGUMENTORUM.

499. (2i) — Explicantur auctoritates D. Augustini. — Ad ar-
gumenta opinionum, per ordinem. — Primo ad auctoritates
Aug. [n. 482] dico, quod imago, quae ponitur ab eo esse in
spiritu, oportet quod intelligatur esse in anima vel in aliquo
atiimae ut in subiecto, et non praecise in corpore sic mixto;
aiiter non concluderetur illam imaginem esse nobiliorera omni
corpore, sicut dicit ipse XII. Super Gen. (1). Quod autem est in

(1) Cap. 16.

r.lH. I. DIST. in. (jr.AEST. IX. AMT. III. \'*\

aiiiiiia v(!l iii .'iliquo aiiimae ut in subieclo iion est illa 8j)oci<*s
quae comrnuiiilcr «licitiir sptxies, sed illa rpcipitiir in parte
oryinii, quan est corpus sic mixtum, s*mI illiid (|uo<l rocipitur
in aiiima v«;l polciitia aiiimac cst actna cogtioscetidi ; *'V\H) \»'V
inKujinem int(,'lli;4it ijisc talom actum. — Ista Trlossa ai*<,'uitur
px (licto oius A7. I)e Trin. c. 2 (!t ."">, ulti viilt (piod inrorma-
lio .scrisus (juac (It a .solo corpore visio dicitur; illa autcm
iiirorriiatio est pro]»ria speries ijuae recipitur in jiartf' or-i:ani,
scilicet in corj)or*o sic mixto. IIoc jiatot ox hoc (|ir(»(l dicit (ju(h1
};i'.niitur- a solo corj)(»ro (jiiod ridelfo'. Sicuf or"tro illud (JUChI
est j)r'(>prio inif/go dicitur- visio, ita e convoiso risio jM>test
dici irnfigo, ci miillo v«M'ius, (juia visio, sfH^undiim voritatem,
est (juaodam (jiialitas, ct talis (jualitas (»st (jiiaodam similitudo
obiocti, et forto porroctioi' (jiiam illa similitudo prior quae di-
citur iisital(i apecies.

Hoc intollocto, lacilitor j)alot ad (uicloritoles oius; con-
cedo onim (juod islam ima^Mnom (juao ost sensntio noii causal
corpiis in sjiiritu ut lotalis caiisa, sod anima causat in se
riiiia colcritatc, iioii lariion ut totn caii.sa, sod ij)sa ot ohie-
ctinn. l'iid(; (licil il>id. A7/. Super (ien., (juod nwx ut risuni
fio'rit clc., iiiriiicris (ju(»(l j»rao.sontia obi<rti rc^juirilur in ratione
risilnlis, ul aiiiriia laciat in so visionom, <*t non ro(juiritui' nisi
iit aliijiio modo cau»ja ptirtialis, siciit ij)somot oxj)rimit A7. De
rriii. V. 2 et 5, tjiiod a ridente et risilnli (jicjnilnr risio.
(2'*) Isiam coiicliisionom sic intcllcctam j»r*obat r'ati(» stia in au-
clor-italo j^racallofi^ata, (juia illa * ratio sive * jji-ojx^sitio, scili-
cet, (juod (tfjens est pmestantins j>atienle, non ost immodiata,
sod dcjKMidcl ex istis Irihiis, scilicet: agens est praeMtnntius
i'IJ'ecln, ct elJ'ectus agentis esl actus el Jonna iMttiends, el
nclns est noljilior potcntin ; oi'^o a^oiis indiicons huiusiiHxli
lormam ost nohilius jiaticntc. Chi i^^iliir istao j)roj>osiliont>s sunt
V(M-ac. ihi jirojiosilio Au}.Mislini (juam accij»it ••sl vera. — Ista
nihMii, (juod (tgens est ^trnestnntiits ejfectu, non est vera nisi
y\o causa totali: j^olcst onim aliijiia css«» caus;i partialHer
ayiMis ad aliijiKMii cllcctum nohiliorfMii s«», sicut «'hMinMitum in vir-
liilc corjMMum coolcstium jM»lost apM*(« ad pMi»M*alion«Mn mixli.
ijiiod cst riohiliiis ij>so clcriKMito apMite ut |)arliali cuus:t.

PtM' istud jtatcl ad secundam nucloritatem Auir. A. A*
7')'//*. c. 5; loiiiiat (Miim anima in se ima^rinom, h(H' fst, .«i*»!-

452 LIB. I. DIST. III. QUAEST. IX. ART. III.

sationem, et de se, hoc est, ipsa est in poieniia naturali ad
sensationem, et non in potentia neuira sicut superflcies ad
albedinem est in potentia neutra et non naturali; et istam
naturaUiatem ostendit cum dicitur de se. Et loquitur ibi
tantum de sensationibus, ut apparet, quia dicit ibidem quod
illas partes animae quae corporum similitudinibus infor-
mantur etiam cum bestiis nos communes habere sentimus.
Hoc verum est de illis quae informantur imaginibus, hoc est,
sensationibus, extendendo nomen imaginis ad sensationem.

500. — Solvuntur rationes primae opinionis. — a) Ad ra-
tionem primam pro illa opinione [n. 482 «] dico, quod conclu-
dit pro me, quia cogniiio, cum sit operatio vitalis, non est a
non vivo sicut a toiali causa; potest tamen non vivum esse
causa partiatis aUcuius vivi vel effectus vitalis, sicut sol non
vivus est causa partialis cum patre ad generandum fllium vi-
vum; et multo magis in proposito est possibile, quia hic causa
principalior est viva, sicut patebit in sequenti quaestione.
(26) b) Cum arguitur post de forma perfecla, hoc concludit
quod aliquam activitalem habeat respectu propriae operatio-
nis. — Sed quia videtur concludere totalem causahtatem in
ea respectu suae propriae operationis, respondeo, quod ista
forma ex perfectione sua ordinatur ad habendum aliquam ope-
rationem circa totum ens, ul dicitur tertia quaesiione huius
disiinctionis [n. 381 seqq.]; quia vero non est simpliciier per-
fecia, quia non est i?ifiniia, ideo non potest in se habere iotum
ens. Ex eius ergo perfectione cnm sua imperfectione concluditur
quod aliquam activitatem habeat, non tamen sufficieniem, quia
non pos.set liabere totalem causalitatem cognitionis respectu
totius entis, nisi haberet in se totum ens. Et ideo dico, quod
formae imperfeciiores bene possunt esse causae totales re-
spectu suarum operalionum, quia operationes earum sunt li-
mitatae ad res respectu quarum * rerum * habere totaiem
activitatem non conckidil aliquam perfectionem activam nisi
limitaiam. Sed in ista forma perfecta qiiae ordinatur ad toium
ens non potest poni totalis causalitas respectu cognitionis to-
tius entis; tunc enim poneretur in ea virtus activa iilimitata.
Sed tamen potest poni causalitas pariiaiis in ea et partialis
in obiecto, ut sic ipsa possit cooperari perfectioni suae circa
quodcumque obiectum, et obiectum etiam quodcuraque cooperari

LIH. I. DIST. IH. UUAKST. IX. ART. III. 453

sihi, Mia^^riufii obiectum ad riiDijiiarii iJorfoctionofM eius, et par-
vurn ad j)yrvarij.

cj .\lia (luo arjjuriionta de actinne ut distinjj-uitur contr^
/actionem, ot ijuod actio denominnl aj^ens concnlo; p<^jno enira
actuni intoIli^'f*ndi vore nianore in a}.'»'nto, * (juo<l est causa
por/iftlis, scilicet * in suj^jK^sifo a^^onto, ita (juod non Iransi^at
ejtra mppositum, md noc tr-arisit (^xtra jiarloin intell»*ctivam
in sensitivam, nec extr-a intollcctivani in ajtpetitiram, nec
exlra jirincipiuni oius activurn in aliain potentiam, sod manet
in jiurle iutt.'ll('ctiva, (juao cst causa partiaiis eius. Non auleni
oportet actiononi jirojirio dictaru nianero in sua causa totnli,
sed sufllcit i\mn\ inanoat in sua causa partiafi.

501. (■•2*) — Solvuutur rationes secundae opinionis. — .\d ar-
^MiriitMita jiro secundn ojiiiiiono (n. liS||: (juamvis j)Osset ibi
tanjz-i, utrum ista causalilas (juac altribuilur jiarti int»^llecli-
vae conveiiiat jir-ojirio inlcllcctui aijenti vel possi/jiti, tamen
illaiii (lillicultattMii dimitto ustjut; alias.

aj Cum j)r-(^ltatur-, (juod possitjilis iion jiotcst haboro illam
caiisalitatciii, (juia ni/ii/ idem Of/it in se, rosj)ond(^o, (juod illa
jirojiositio non cst vora ni.si de ali^juo aj^ento univoco.

b) Nec ista pro//nfio cius, (ju(h1 tunc idem esset in aclu et
in potentia, concludit nisi (juando airens aj^it uniroce, bot" csl,
iiidiicil in jiassum Ibrmam oiusdt>rn rationis curii illa j)or ijuam
airit; si oiiim aliijuid sic af.rorv'1 in so, scijucrclur (|U(k1 simul
habcrot formam oiusdcm rationis ad (juam niovctur, el dum
iiiovorctiir ad illam carcrol illa ; i^Mlur simul baberot illam

• t iioii haborcl. Saltciii Ikk- .sc(juitur dc duabiis formis eiusdein
sj)ccici vol do o.kIciii. — Iii atrciitibus aulcm actjiiivoce, id est,
iii illis ^^''critibus ijuac iioii a^Miiit jmm' Ibrmaiii ciusdom ralionis
(11111 ii!;i ad (jiiaiii a^Minl, jirojMisitio illa, ijutMl ni/ui moret se,
iioii liab(»l ncct^ssilalcm.

Ncc probatio ciiis, (juod ali(juid sit iu poleniia et in actu
respcctit cittsdem, ali^juid concludil; non cnim ibi aircns cst
talc formaiifcr in actu (jiiale jiassum osl /hrmaliter iii po-
tciitia, sod at/ctis virtKalttcr osl lalc in aclu qualo formalitcr
cst iii jiolciitia /nttiens; cl (jiiod idom sil rirtnatiler lalo in
actii cl fnrmaliter tab» in potcntia, nulla ost conlr.uliolio.

Isla ;:l(issa «b» naowiihuH unintcis c\ acijiiirocis lUHN^ss^iria

• "ii, (juia IMiilosojihus jiosuit molum non lantuni in (^onoro

454 LIB. 1. DIST. III. QUAEST. IX. ART. III.

qualitatis, sed quantitaiis et ubi: in quantitate autem et ubi
nullum est agens univocum, quia in genere quantitalis et ubi
nulla est forma quae sit principium inducendi similem for-
mam, irao, ut generaliter dicatur, quicumque motus est ad
Ibrmam non aciivam non est ab agente univoco, quia ex quo
forma talis terminans non est activa, nulla eiusdem rationis
est principium agendi. Sunt igitur apud Philosophum multi
motus ab agente non univoco, sed aequivoco ; et ibi agens
est virtualiter tale in actu quale paiiens formaliter in po-
tentia.

(28) Si arguas: ergo in omnibus posset idem esse in aciu vir-
tuali et in potentia ad actum formalem, et sic quodlibet po-
test movere se, respondeo, quod in ista illatione est non causa
ut causa ; nam ex generali ratione actus virtualis et poten-
tiae ad actum formalem nuUa est repugnantia; quia si ex
ista ratione esset repugnantia, tunc et in quolibet esset repu-
gnantia: tamen in aUquo cum actu virtuali concurrit aliquid
aliutl, propter quod repugnat sibi quandoque esse in potentia
vel actu formaliter tale. — Exemplum: esse calidum virtua-
liter in actu et formaUter in potentia de se non includit con-
tradictionem vel repugnantiam, et ideo in nuUo subiecto inclu-
dunt repugnantiam, quod propter hoc non possint esse simul,
nec alterum esse ibi quia alterum. Tamen sol, qui est ca-
lidus virtuaHter, non potest esse calidus formaliter; tamen
hoc non est propter repugnantiam istorum. Probo, quia Sa-
turnus est frigidus virtualiter, et tamen non polest esse calidus
formaliter: ergo actus virtualis non erat in eo causa repu-
gnantiae, sed aliquid aliud, quod est commune soli et Saturno,
puta, quod ista sunt corpora incorruptibilia, et caliditas est
qualitas corporis corruptibilis.

c) Sed si obiicias, quod talia principia metaphysica, ex
quo sunt generalia, non debent negari propter aliquas diffi-
cultates speciales; respondeo, quod nuUa sunt principia me-
taphysica quae habent multa singularia falsa : intelligendo au-
tem quod nihil est in actu viriualiier et in potentia ad actum
formaiem, et quod ista repugnantia accipiatur ex parte vel
ratione actus et potentiae, non est principium metaphysicum,
quia multa singularia satis patenter suni falsa, ex quo patet
quod illud non est principium metaphysicum. Sed quod nihil

LIH. I. I)IST. III. QfAKST. IX. AHT. III. 455

«'Sl iii actu formnli <'t iii potentid v(is\nH-X\\ fiii.s^lfiii nrtus
fort/tnlis, vorurn «'sl, qucxi sic nihil esf in actu el in potentia.
(2'') Et si oiiminn omtcndas, qiiod otijMii |(>(|u«'n(lo «If! actu
oirtunli (!t potenlia ad /orinnleni nchiin sil j)iiiu-i|»iuiii iin»-
tn|)hysiruiii, (iiiomodo alii Hmiit ita caoci, cl islc solus vidcijs,
ul rationcm commuiiium tcrminorum mctapliysiconim rion pns-
scnt concipcrc, cl cx cis apiirclicndcrc vcrital(Mii talis compjcxi,
(pi(jd ips(> ponit princi{)ium mctapliysicum, quod non taniiim
al) aliis non ponitiir princi|)ium, imo in multis lalsum ct nun-
ipiam neces.s;irium iii rationc tcrminonim?

d) Cum ar;.niitur //. P/n/sirorunt dc causa inaleriali ct
efficiente, (juod non coincidvnt, vcrum cst i\o matcria (piaccsi
in potentin pnrn, scd non dc matcria sevunduni tptid, (|ualis
rat suhiecftim rcsp(M'lu nccidcnfis, ncccss«» est oiiini aliipiid idcm
([iiando(jU(; esse riiat(.'riam ct ctli( iciis rcspectii ciusdcm; (piod
aj^jiarct, ijuia alias jiassio iioii jnacdicarctur per se serundo
modo iW suliiccto, (juia si j)racdicarctiir * d(> ipso * secundo
modo, * cssct * cius caiis;i matcrialis, sicut matcria cst in ac-
cidciitil)us, ijiiia |ii»!iitur iii dclliiitionc cius nt addiftim. Si
ctiam csl j»iacdicati(> pi'r se, ii.Mtur ct ncccssaria: scd ijikhI
est sola causa mat(Mialis rcsjicclu alicuius non lial»et ncccssi-
tatciii rcsj)cctii cius; ci-«ro oj)oilct, jnactcr causalilatcrii malc-
riac, jjoncrc iii sul»i('cl(» c:iusalit:ilciii * i'l!iciciili:ic * :id s:ilv:iii-
diim ncccssilatcm.

e) (Juod aivuitiir jiostca dc relatitinihits realihus oppo-
sifis, dico, ijuod aliqiiac r(datioiics oj){K)sitac suiil incomjM'ssi-
l»ilcs iii ciidcm nottirn {v\ \\\ ctidcm sitppositti.{n\ ), aliijiiac in
codciii sii|(jiosil(», (scd /ton in cadcm natitra \h)), ulitiuac m'('
iii cadcni nafura, ner \\\ c.»(|cm .sitpjinsilo. \'\n\o c\ ratioiie
rclatioiiiim rcaliiim iii commuiii noii jiotcst concludi rcputjnnn-
lin c;ii'iim iii ((hIchi.

( '") h.reiitfiln {iiMcilictorum : rtiusn el cttustitum i\\ cad«'iii tin-
fiirn sivc sttpposifo rc{»u;^ii;iiil, i|ui;i si iion, lunc idcni dc{M'ii-
dcrct :i sc : prtidnrcns cl produrfunt iioii rc()uyii:int iii cudcm
nnfitrn, qui:i ii:ilur:i jiotcsl communic:iri sinc divisioiit» sui,
ijinlis csl ti:itiir:i (liviii:i; rcjxivMuint t.iiiicn in ctHJcm supposito:

[ii\ l)ri'l iii l.ii. \'cn
[^L) DcfMt iii Kii. \'cu.

456 LIB. I. DIST. III. QUAEST. IX. ART. III.

movens autem et motum nec in eadem natura, nec in eodem
supposilo repugnant; quia hic non ponitur dependentia essen-
tialis, qualem ponuiit relatioiies causae et causati; nec per
idem ponilur quod idem sit antequam sit, quod ponere vide-
tur ratio producti et producentis; sed tantum ponitur hic quod
idem dependet a se quantum ad actum accidentalem, quem
recipit ab eo.

Incompossibilitatem igitur aliquarnm relationum * rea-
lium * oportet reducere ad aliquam incompossiljilitatem prio-
rem ; et ubi ista prior non invenitur, ibi nec illa incompossi-
bilitas relationum oppositarum concludetur.

Hoc etiam amplius declaratur, quia sicut istae relationes
produceniis et producti, quae sunt repugnantes in eodem sujo-
posito, possunt fundari in eadem natura illimitata, sicut in
essentia divina, ita istae relationes morientis et moti, quae
multo minorem habent repugnantiam, fundari possunt in eadem
natura aUqualiter illimitata. Quidquid autem est m potentia
ad aliquem actum formatiter , et cum hoc hahet eamdem actua-
litatem virtualiter, sicut cum idem movet se, est aliqualiter
illimitatum; ponitur enim non tantum capax illius perfectionis,
sed ut causans eam; ibi igitur, propter illimitationem aliqua-
leni, bene compatiuntur se istae relationes oppositae.
(•^') f) Ad achillem eorum, quod quodlibet moveret se, dico,
quod, sicut argutum est [n. 483 c] contra primam opinionem in
excludendo causam sine qua non, quod nihil est causa totaJis
et perfecta naturabs effectiva alicuius * etfectus *, quin ipsum
approximatum totah receptivo, et non irapeditum, causet illud :
lignum autem semper est approximatum sibi ipsi, et sutTicien-
ter, et iion potest poni aliquod perpetuum impediens, quando
ignis non est praesens sibi, quia si ponatur lioc impediens,
amoveatur dlud, et non erit impeditum; si aliud, amoveatur
illud, et sic discurrendo per singula, hal^ebitur sibi praesens
lignura, et nullo raodo irapeditum; igitur si ipsum esset
causa activa totalis respectu caloris, et ipsum est etiam to-
talis causa receptiva, igilur semper esset caliduni: non auteni
semper est calidum, * sicut brutum potest seraper sentire*;
ergo cum non pusset poni non causalitas tolalis propter
impedimentum, nec propter non approximationem, nec pro-
pter receptivum, concludetur quod in ligno non est causa-

MIJ. I. I)IST. 111. (jlAKST. IX. AHT. III. 457

litas (ictivn totalis, qucMi ost pnjjiosituiu. — Sic i^fitur non
oiiini!! movcbiiiit so ut cau.sao totnles, quia nullao talcs naturao,
(juat' iion hal)Oiit soinpor actiirii, siint causao iiatuialos /otales
iliiiis actiis.

Sed dices: (licani li|ziiuiii csso causarn partidlcin, ut prae-
sonto i^ni<! coaixat acl calcractionoin sui, in rotionc «'ll«'ctivi vc|
nctiri pnrtialis. — Scc ista cnvillntio vnlet; (|uia causae
dime partinlcs non ponuntur r»'Spoclu eiusdem ctrcctus (juaiulo
allera jnuiecise hahet tolum cHectuin in virtute sua univixi^e
vol a<'(|uiv(K'o. — l^roho; si oniin altcia lialw-ret iii virluto sua
totuiii ('trcctiini, scijuitur (jiiod lot.iin jjotost j)roducore; i^Mtur
alia causa partialis iiiliil jiotcsl j^rodiicere, vel idoin his |)rodu-
ccrctiir: iijnis aut(!ni, (jiii, ox jiraecedeiiti aivuniento, C(jnclusus
tiiit tiahore activitatoin rosj)«?ctu calofacere in liij-no, habot in
se virtualitor totuni caloroin li^Mii; or«,'0 li<riium hic nullani
hahot causalitatoni jiartialoin.

Ad j)r()jM)situin i^^itur, (juia aniina non seinper esl in nctu
rcsj)<;ctu cuiuscunKjue intollcctionis, cuin taincn ijisa sil r(»ce-
I)liva r<'sj)octu cuiuscunujue intcllcctionis, ct ij)sa sit sihi ipsi
aj)j)r()xiniata, <'t iion scmjycr imjicditur, concliiditur ijisain non
ossc causam activam tolalcni, sod ali^juid aliud r«Mjuiritur:
illud autcni aliiid concluditur ess<! ubiectum, (juia oo j)raos»'nte
so(juitiir cllcclus, oo non jiraosento non jjotcst hahori oiroctus.
{•'■-) (ioncluditur vv*n) j)rimo causalitas nlii/unlis in obiecto;
iicc lotnlis, (juia t)l)i«'clum, j^rojilcr sui imjM»rtcclion(Mn, non
jiolcsl liah«'rc in virlut»! siia tolalit«'r iiit«»ll«rlion«'in, jtroj^ler
suam jicrrcclioiicm ; ct idco c«)iicludiliir (JIkmI cum obiecto re-
i|iiiiiliir :ili(jiia alin cnusn activa partiatis: non aulcm alia
alt inlcllcclivn, «jiiia ijisa concurrciiN' cuiii ohitvto .s(^«juitur in-
tcllcctio. — Sic ciyo coiicluditur hic (httts cs.s«> caiisas imriia-
lcs aclivas. — VA * laiiKMi iii aliis multis ost, «ju«hI niliil id«Mn
niovot st», v«»l causat sic *, noc tolalitcr, ikk' |>artialilor (a^.

Isliid ciiam (JikmI lialM>tiir jiro Achillc non vidctur multuiii
cillca.x arj.MiiiK'iitum ; * Irk* * «Miim vi«|««iur «>ssc caut«>la (ju:i«>dam,
div«M'l«'iido :i ji:iii«' opponcnlis ad j):irt«>m rcspondcntis; «juia
jiroptcr dcirctiim :iri:utiK'iit«>rum iiKluunl tal«>s r«)rmam res|)oii-

." W iiiiil )'t iii JiliiH iniilti", iioii i|iiiii iiiliil iii<>vrt <••', iMt' t«>t»lit<'r,
ii)'«* piiiti.ilidr

458 LIB. I. DIST. III. QUAEST, IX. ART. III.

dentium, ut respotidentes faciant argumenla ad probandum unum
necessarium, scilicet, quod lignum non calefacial se.

502. (33) — Explicantur uberius opiniones tertia et quarta.
— Pro TERTIA [n. 486] et quarta [ii. 487] opinione non sunt
argumenta adducta, ad quae oporteat respondere.

Qui vult credere de actu primo simplici, et de secundo
distincte cognoscendi, vel iliud dictum quariae opinionis [n.
487 j, ([uod species inclinat, cretlat; non credenti tamen non
sit articulus fldei, nisi per rationem ostendatur.

Istae tamen duao opiniones, scilicet tertia et quorta, quae
videntur inter se oppositae, concorda?iiur ad invicem el con-
firmantur, et hoc sic:

a) Ad agendum requiritur ratio formalis agendi, et ratio
ageniis; agens est suppositum, ratio agendi est forma elicitiva
actionis. — In prima igitur actione in intellectum possibilem
agens est phaniasma ; sed quod quid est splendens in pban-
tasmate est ratio agendi iii ipsum, et hoc in quantum illud
quod quid est stat in luraine intellectus ageniis, et peneti-atur
ab illo lumine et ambilur ab ipso agente.

bj Et hac ratione agendi primum impressum in intelle-
ctum possibilem est inchoado hahitus scientialis; quae in-
choatio non est species inieUigibilis, nec forma movens ad
actum intelligendi, quia obiectum est in se praesens quatenus
relucet in pha^itasmaie , quia phantasma praesens est intelle-
ctui, qui ubique * praesens * est in corpore; igitur non requi-
ritur aliqua alia species, per quam obiectura sic sit praesens,
nec aliquid aiiud tenens vicera obiecti vel repraesentans ipsum,
cum ipsa impressio prima habeat rationem, et quo et quod,
respectu inlellectionis. — Quo, quia per ipsam est iiiteliectns
in potentia propinqua et accidentaU ad actum intelligendi, sicut
per gravitatera est corpus in potentia ad ubi; et etiani est
quo quantum ad hoc, quod manet in iniellectu impedito ab
actuali inlellectione. — Est etiam quod, quia sibi primo oc-
currit, sicut, secundum Avic, primum sensatum est species, non
ut obiectura torrainans, sed ut quasi * qnoddara * dediicens,
non per collationem, sed per continuationera in obieclura.

Sic igilur concordantur prima opinio et secunda quoad
hoc, quod prinia negat speciem, et secunda concedii inclina-
tionem praecedentem acium.

i

L115. 1. DlbT. 111. (jrAEST. IX. AUT. III. 159

c) Qu(y.M\ hoc autoin, <\u(h\ prirna opinio ponit intrllffturn
pssn ])<is\ii'H/ti n'spoctu prhni actus, «'i (utirum n,'sp«,'ctu se-
cimdi actus, et socunda opini«j vidciur* iKJiion' quinl anima
scipsa eliciat aclHin, lioc concoi'«latur sic: quia lacta lali irn-
prossiono prima in iiitoll(.'ctum jK>8sihilom, ijise iniellectus oc-
curril tali passioni, (juia oiniio * iiassivum * occurril a}jronti,
iii (iiiaiitum * passivum * nitilur salvare suuin esse. — Hoc
etiam vult \u\i. 17. Maucae\\.), uIm l(Miuilur <V' illis numoris
occurso7-iis ot do aliis. In islo (KTursu intollHctus imhiliit illam
intolloctionom conrusam, el transmittit ad intima sua, ot tiinc
i*ecij)it oam a se iiitimius (jiiam possit oam nripore ab ubiectn.
Illi otiam improssioiii sic intimatao occurrit iiitolN^ctus secundo,
et in illo socuiido occursii iinmor;.rit so illi jMMiotr^ando illam;
et in hoc ost disfinrta et perfecta cog/iitio ir.loll(H'tus.

.')():i. (34) _ Improbatio (2). — (Juid^iuid sit do opinionihus
illis (luas isfo riKMlms nititur oxpoiioro. aiL^^uiiiir (^ontra miilta
liic dicla.

(i) (Jtiod priiiKj poiiil, scilicol, (/((od (jidd rsi rolucoiis in
phaiitasmato osso ratioywoi (iffcndi fornuifctn phantasmati,
ciinfrK, (luomodo ali^iuid ost lalio a^^ondi alicui iii (juo non (^st
lormalitor^ .\ut si (Hmj^iuo modo qitod quid rst ponatur in
phaiitasmalo, cuni istud sit esse eius secunduin quid, (itiia
secuiidum essn rcpraesentdli, ft noii sociindum ali(|uid osst»
existentiae, «luoiiKjdo ipsiim quod ipdd est sfvundum istud
essf^ eril rntio formalis aijendi ali^iiiam acllonom realenif Kl
ita cum isiiid phaiitasma ]m'i- iiiiod coiivonit sihi istud o.sso non
sil principalis causa a^rondi. socuiidiim oos, * orj/o * nec qui*<i
(inid cst socundum (|U(»d oxistit in eo esl principalis ratio
ajzciidi, (|iio(l cst conlra oos.

l*raoloroa, pra(;lor * lioc. * (luaoro. «luid osl quod quid esC
staif in luniine intellectits aijentisf Si nihil aliud ost nisi in-
tolloclnm a^^^ontorn osso in aniiiia, *'t in phaiitasia oiiisdom ani-
iicio o.sso plianlasma, oi-f^o porpoluo. (luando phantasma esi in
virluli' pliaiilaslica llt isla poiioiratio ot amhitio, ol ila erit iii
phroiiclico ol dormionlo: (IIKxI iio^^Mt illo cuius upinio o.\|ionitur.
— Si aliiiuid ;ilinil <'sf i(ii:un ill.i ilno .'ssi' simiil. of sit nliiiua

vD Ch|). 7.

(2) Cfr. uiipra. n. 4H,S.

460 LIB. I. DIST. III. QUAEST. IX. ART. III.

actio nova, delur igitur eius terminus riovus; non erit in phan-
tasmate; io-itur erit in intellectu possibili; ergo quod quid est
non agit per aliquam penetrationem, quae penetratio praecedit
actionem quod quld esl, sed tantummodo quod quid esi cum
intellectu agente coagit causando aliquam impressionem novam
in intellectu possibili. — Hoc dicit opinio * alia * [n. 486].
(35) b) Si dices: alia opinio ponit speciem intellig ibilem im-
pressam: ista non ponit speciem talem, sed inchoationem ha-
bitus scienlialis; contra: ista opinio ponit istam impressionem
esse primum quo intellectus est iii polentia accidentali, cum
tamen prius esset in potentia essentiati. Sed si per istam ini-
pressionem non est obiectum intelligibile praesens nunc magis
quam prius, non magis est nunc in potentia accidentali quam
prius. Si est praesens aliquo raodo nunc, quomodo non fuit
prius praesens, illud quo nunc est praesens est species intet-
ligibitis. Hoc etiam magis apparet ex hoc, quod primo ei oc-
currit tamquam ostendenti obiectum propier naturalem conti-
nuationem ad ipsum: hoc non posset esse nisi obiectum relu-
ceret in eo, et ita haberet rationem speciei.

Similiter, hoc quod dicitur, inchoationem habilus scien-
tialis praecedere actum, non est verum, quia habitus proprie
loquendo, ut Philosophus loquitur IL Ethicor., generatur ex
aliquo actu elicito ; et sicut ultimus gradus habitus generatur
ex ultimo actu, ita primus ex primo; ita quod quicumque gra-
dus habitus est posterior aliquo actu; orgo illud quod est sim-
pliciter primum in intellectu possibili non est aliquid ipsius
Jiabitus.

Hoc confirmatur secundum opinionem illius Doctoris qui
exponitur, quia ponit istara inchoationem esse essentiam ha-
bitus totarn.

cj Quod ulterius dicitur de occursu illo, ^ resjjondeo * :
occursus non bene assignatur, necad intentionem Aug. ; patiens
enim occurrens agenli nititur salvare se et conira agere agenti
corrumpenfi se: * hoc sic intelhgendum est * : hic istud agens agit
ad perfeciioneni et salutem passi ; ergo non occurrit ei propter
illam rationera, ut salvet se. — Nec ista est intentio August.; vuit
enira quod anima occurrens passioni factae ab aere in aure, vehe-
mentius agitat illum aerem, et *sic*causat raagis auditionem
quam solus sonus causaret. Hoc igilur occurrere est ci coagere.

lAli. l. MST. 111. (jUAEST. IX. AHT. 111. lOl

Et tuiic rcspoiKloo hrpviter ad Aii^'ustiriiim : * do * iiiiprwi-
sioiK! spe(;i<'i sonsiltilis fiicta iii or-^^^urio vrl spfcifi iiitf'lli</il>ilis
liict;! iri iiitc'll<'clii, iiiiiriia por iK>t('iiti;«rii t;il«'iu (K-<urrit, iil «'sl,
ciifii iiln spocio iiupicssa roafjit ad actiini ali(pn'iii pcrfcctio-
nuii (iu;iiii possot ilhi spoci(^s do so sola c;tiisaro.

Kt mnn tcltro nddilnr d»; illo dnplici occursH ; prinio
occiinit passioni (piysi * t;iiiL'('nli illiiiii, «»1 * i»ost passioni iin-
hihifac; (|ua('ro (piid si^Miificciil isl;i vcrl.;! riiol;ipln>ric4J ? Si
sij.niiliccnl (piod por sccuiidiini occursiirii causatur ali^iuid per-
(('ctiiis (jiKiiii pcr priniuin, cl illiid iiiliinius p(M'ncit, sicut di-
(•itiir maloria inliinius pcrfici a lorma pcrloctiori, (puio ma«;is
;ictu;il o;un, t'\-<^n in sccundo occursu iioii traiismitlitur passio
illa ;i(l iiilini;i iiiaLns (|uaiii prius, scd aniina coa«:(Mis illi pas-
sioiii causiit aliipiid portcctius, (|uod csi intimius in aiiinia
t[uain illa passio prius causata.

.'ot. ( *■) — Solvuntur lationes qr.intae opinionis. — aj Ad
nni loritntrm Philosophi ///. l)e Aninm, (puMl intellii/cre rsf
jta/i, (pjac adducilur pro «jHinfn opinionc n. 4SJ)J, liic lamon
iKjii dclcrmiiKindo, dico (pKMl IMiilosophus locutiis i^st commu-
nitcr do pot(3iitiis aiiimao in (luaritiiin suiit (/nifnai fortunliter
sKniHS iii mfH serHndn, put:i ih' scnsn in ({uaiitum ost t/uo
fin innliter senfimus, d»» infrllectu in (lUiintum osl \\\\{^ fornm-
lifer inleltif/imus: formalifer aulcni intclliLMmus iiitcllcctu
iii (iininlum rreipit iritcllcctioiicm ; (luia si cnnsnret oam active,
iion taincii dicor iiilcllij^cro inlcllcctu iii (pKiiitum causnf, sc»l
iii i|uaiituin hafjef iiilcllcctioncm ut rormam ; liahoro ciiim (|ua-
lit:itcni csl osse f/uale; ot it;i intcllcclum halxMv? intolloctionom,
sivo rccipcrc, (jikmI id(Mn est, ost ipsuin cssc iiilclli^rcnlcm ; nos
i;:iiiir iiitcllij.rimus inlclloctii iii (|U;intum rrcipit intclIcctioiKMii.

Idco IMiilosophus lo(|n('ns sic ih» intellcctu, ikx^cssc ha-
liiiii dicci-o «Mirii OSS4! pnssiruui, ol <|uod intetliyrre est (/uod-
dnni pati, Ikk- <'st, (pKMJ irilollcctio, in (piantum csl «pKMJdam
i/nit fnrmaliter intellii/imns, cst lorma iiuacd:im rece/dn \\\
iiiliMlcctti; iion aulcin intcllic^inius i>a in (in:inliim ost «piid (viii*
■^'ifHiii nfj intetlectH, s\ caus:itui* al» o<», nam si Dcus caus;iivl
I c;im in inlcll<H'lu nostro iiiiprim<M'«'l, noii miiius oa intcjlim»-

I'CtllllS.

Sk ui di\i dc infetlifjentia nctualiter, ila dico dc scire
liafjituatiter, (|uod iiilclloclus osl ciuo scimus halutualiter, in

462 LIB. I. DIST. III. QUAEST. IX. ART. III.

quanlurn recii^it habitum, non in quanturn islum causat, si
illum causat.

Dico igitui\ quod omnes auctorilates [n. 489 a] quae so-
nant passibilitatem intellectus possibilis possunt exponi de eo
in quantum cognoscimus hohitualiter, vel iii quantum cogno-
scimns aciualiter. Et islo modo concedo quod est passivus;
et si sit activus, non tamen secundum istam rationem, sed
accidit ei quod sit activus secundum istam rationein. AfHrmant
erg-o istae auctoritates de i?itellectu, quod verum est, quod sit
passivus, non loquentes de inlellectu sub ratione activi, sed
asserentes ipsum habei^e rationem receptivi, licet ipsum non
dicant non esse activum: locus autem ab auctoritate non tenet
negative.

(3S) Et per idem i^espondetur ad illud de potentia accidentali
et essentiali; non enim intellectus est in potentia essentiali,
quia deficiat sibi aliqua ratio causalitatis quantum est ex parte
sui, sed intellectus est in potentia essentiali quando alia causa
partialis nou est sibi praesens, quam oportet esse praesen-
tem, ad hoc quod sequatur actio, et quando illa causa par-
tialis est approximata est in potentia accidentali sive pro-
pinqua ad agendum.

Sed illa aucloritas quae dicit quod intellectus possibilis
nihil est eorum quae smit ante intelligere requirit aliam
expositionem : quam in tantum pertractant aliqui, ut dicant
intellectum possibilem esse in pura potentia in genere intelli-
gibilium, sicut materiam priraam in genere corporalium. —
Quae non est intentio F^hilosophi: quia potentia ad accidens
nunquam fundatur nisi in substantia in actu: intellectio autem
sive species intelhgibihs non est forma substantialis, sed acci-
dentalis ; igitur quod est immediatum receptivum ilUus est
ahqiiid in actu substantiali, aut saltem quod est mediate re-
ceptivum, et tunc quod immediate recipit erit aliquis actus
accidentalis, sicut se habet superficies ad albedinem. — In-
tellectus igitur possibilis, secundum quod est illud in quo i^e-
cipitur species intelligibilis vel intellectio, vel illud secundum
quod species recipitur in anima, non erit purum potentiale,
sed erit aliquid in actu primo, licet iste respecius potentiae
non sit aliquid in actu; cum enim loquor de potentia receptiva
albedinis, ncn loquor de potentia quae dicit respectum ad al-

I

Ml!. I. DIST. III. yUAEST. l.\. AHT. III. 403

lM'(liii«'rn; illf; «Miiiii y^eaperlu.s non fst ali<{iii<l in acln, Mcut
ii«'c Lilbedo ;ul (|iiaiii est «'sf iiliiiiiiil iii iiclii; s<'il illiiil in qno est
isffi jufte/ififi osl :ilii{iii<l iii <ic(u, iit siiixTficirs qiia»' «'st Vf-
c('|)tiv;i jillwMliiiis. jta hic, licct mito iiitflliTtioiicin {jotiMitin iMito
actiifri, ({iiao ost vespeclus ad iiitf'll«'ctioii»'ni, non sit alii^iiid in
actu, siciit iioc intcllcctio ad «(uaiii «?st, tani»'ii illml in quo eal
islff potenlia, ((iiod cst rundaiiiciitum istius rfspectus, esl ali-
(Iiiiil in fictu, »'t illinl »»st inteUeclus possiOilis.

Noii csl i;.Mtiii' aiiiid lMiiliiso{»huiii int»'ll»'ctus {(ossihilis nihil
in actu, siciil isti acci{»iuiit; scd ojw^rlct c.\{»onen! illani aucto-
ritiiiciii lii»c iiiodo: naturalitcr iiitclli«.riinus priino illa ({uae
iniiiio occurriiiit c.\ phantnsmfifibus, sicut »lictuiii cst iii ijuae-
stione secnnflu liiiius flistinctiotiis [n. !i9'il. Niliil ifjitur {mjs-
siiiiiiis polentia propintjUfi iiit«'lli;i<M'e anfc inlcll»'ction»'m ali-
(•iiiiis inifif/ina/jilis; idco noii i>(»ssumiis intillii.'«'i'»,' in/etleclutn
aiilc intclli^^erc allcrius iiilclli<_'ibilis; cr«,'o iicc intelleclus {lolesl
iiili-lliy^i a iiohisante iiifclli;,^crc allerius intclli^nhilis; «'lyo non csl
intc/lif/i/iilis aiite intcllcclioiK-m alicuius alt«'rius. Sicut {)rimum
anfecedens «'sl v«'rum, sic <'t consequens. — Idco sic iiit»'llii:eiidum
cst i{»sum non esse a/iffuiil eoruin quae sunt unte intellitjere,
scilic»'t inlelliyibi/iuin : non «{iiia aiil»'(iuam iiit«'lli;;;it nihil sit
in actu, sed ({uia non csl alii{ui(l ({uod {lossit potenlia prO'
pinqua inle/tif/i tt no/iis aiit»' iiit»'llip'rc altcriiis, {irt»{)t»'r in-
tcllcctioiiciii iiostram natuial»'m inci{)i»'iit»'iii a p/ianlastnati/jux

* lliodo \

(•«'J) /j) Kt cuin {Mist ,11. lSO/>] arc/iiitur Ao illa similitiidiiic, ({Ucxl
sit lalio taiii facienf/i ({iiaiii Uf/eni/i, dico, ({iiod iii /aciente
liciic roriiiu cst ratio facicndi, iii ((iia rorma taciens assimilat
sihi tacium; scd in at/en/e iiihil csl {)rodiictum nisi i{)s;i aclio;
aciio ciiiiii cst ullimus tcrmiiius, ncc lialN't alium lcrminum;
f idco iion (»|)ort«'t «{lu^d in ap'nte ratio a^'«'ndi sit ali({tiiil iii
i|iio assimilclur a;;«'iis aliciii alt»'ri i^nMluclo.

Scfl t/ices: s;illcm illa ««st ralio ap'ndi in »{ua avrens .«>>»-
iiiihit sihi {)r«Mluctum, si'ilic«'t actinncm i{)sam. — llene cou-
cct/i), i|U(m1 spccics illa ({ii;ic cst simililudo obiecli, ct \wy «(uam
mlcllcctus assimilalur cotrnitioni {»r«Mlu«-lae, esl alit{ua mtio
:iircndi. scd noii tota/is ratio, n«»c «'li:im ralio ;«//m'</Mi/<v, sicul
IKitchil iii seijuen/i qitnestione ; scd «(uaiulo duac causa<» cuii-
currunt sullliit iii iir(»{»ini(uiore siinililudo /uttttnliSf et in ro-

464 LIB. I. DIST. III. QUAEST. IX. ART. III.

motiore virtualis sive similitudo aequivoca ; et ita intelleclus,
quasi causa superior, aequivoce et virtualiter assimilatur co-
gnitioni et intellectioni ; species autem, quasi causa propincjuior,
quasi univoce et formaliter assimilalur ei.

c) Cum ay^guitur post [n. 489 c] de itideter^minaiione intel-
lectus ad diversos actus et obiecta, res,pondeo, quod alia est
indeterminatio materialis propter defectum actus, alia est inde-
terminatio agentis propter iilimitationem virtutis activae, sicut
sol est indeterminatus ad nudta generandum. Primo modo inde-
terminatum non agit nisi determinetur per aliquem actum,
quia alias non est in actu sufflciente, sed in potentia. Secundo
modo indeterminatum nuUa forma alia a se deterrainatur,
sed ex se determinatur ad producendum quemcumque effectum,
ad quem ex se est indeterminatum, et hoc praesente passo re-
ceptivo: sicut sol, praesente passo, generat qiiodlibet genera-
bile, ex quo ipsum natum est generari. — Ita in proposito,
indeterminatio intellectus non est indeterminatio poientiah-
iatis passivae in ordine causalitatis, sed est indeterminatio
actualitatis quasi illimitatae; et ideo non determinatur per
formam quae sibi sit ratio determinate agendi, sed tantum-
modo per praesentiam obiecti, circa quod determinatum nata
est esse determinata intellectio.

Vel aliter posset dici, quod sicut causa superior deter-
minatur ad agendum, concurrente aliqua particulari causa in-
feriori, sicut sol ad generandum hominem, concurrente horaine
agente, et bovem, concurrente bove, non autem per aliquam
formam sibi in se receptara, ita intellectus, qui est causa
superior et causa illiraitata, deterrainatur ad hoc obiectura,
concurrenle causa particulari deterrainata, puta ad agendum
circa hoc obiectum, concurrente hac specie. Non enim istud
deterrainans deterrainat effective causam superiorem indeter-
minatara, neque formaliter, sicut ratio agendi, sed sic deier-
minat, hoc est virtus activa superior indeterrainata, potest in
determinatum effectum, tali virtute inferiori determinata con-
currente.

505 (^O) — Solvuntur argumenta principalia. — Ad argu-
menta principalia. — a) Ad primum [n. 480 «] dico, quod
argumentura Philosophi, 11. De Anima, bene concludit quod
sensus non est causa totalis respectu sensationis, quod con-

I

LIB. I. DIST. III. QUAKST, IX. ART. III. 4<)5

chIo; ot ita aryuturii ost supi'i« fri. 183] contr:» pritnoni o\i\-
riioiierii, «juod ariiriia iion ost causii fufalis activa a<I iiitrllo-
ctioiioni, ot lioc (•oiicrdd. Sod iioii concludit (juiii sit parlinlis
causa. — 8od non sccjuitur ox licx- «ju(j<1 senipcr sil m actUf
nisi iniando roiiqiia caiisa partialis concuiTit.

h) Ad secnndniii [ib. b\ iioii tracfarnlo illitrii dilllcultat''ni,
iitr-urn acfirilns illa conipotat iiilolloctui nycnti vol possibili,
dico, (|ii()d liitfHloclus possibHis, socundurn (juod IMiilosoplius
lo(juitiir d(! 00, est illiid r/xo forniafiler sunius intclliffentcs,
ot eo iiiodo jiraocisft cst quo esl omnia fieri; ijuia, ut di(.'o-
hatur jiiMUs [n. 504], suriius oo rornialifor int<'lli.u«'iitcs iiMjiian-
tuiii recipit, non in (juanfurn agif, licct atjat, (juia lioc ncciilif
sil)i in (pinntuni esl qno intelliginius.

(i) Ad terfinni [ib. c\ licot conscqncnfia ik^ii sit nccossa-
iia, (juia sol j)ot(,'st osso causa iiiultorum diircrcnliiini sjiocic,
j)i-optor distinclas virtutos iri ij)so, (juac siilliciunt in ratioiio
causac ('ffocfivao ad disfiii^rurnduni ('llccfus, tamcii ad propo-
sifuiii j)otost concodi conse^iucntia; cin\c\\\A\\. axxww (jiiod aiiima
iion ost causa fotnlis oniiiium intolloctionum. (juod coiices-
suin ost.

5U(). (ii) - Explicantur rationes fundamentales propositae
n. 481. — II) -Vd piimum in opposituni concedo, riuod anima
rjiiia inimaterinlis esl, est receptirn cuiuslibcf intcllectionis ;
ijisa ctiam t^st nctivn cuiuscuimju(? intcllccfionis ohiecti alterius
n se ut (".ausa partiafis, ct activn intcllccfioiiis ile se ul to-
tnlis caiisa, (juia ut cognoscens ot ut cognita, s»vuiidum Au-
{.,Mist. IX. l)c Trin. c. ult. (1). Scd talom intcllocfionem iu>n
liabcmiis jno sfatu isto. Sed cx immatcrialitalo oius noii se-
(jiiitiir (jiiod ijisa sit fotalis causa (ciiiusciiiiKjuc infcll«rlionis(a))
ohiccli ;iltcrius ab ijisa.

It) .\d sccunduni conccdo conclusioncm, (juod coi,'nifionos
divorsiinim sjiociorum propric, scilicot virfiilc ijtsarum lia-
liitac, (liffcrunt spccie. — Quod probo, (juia ad indiviilnn
ciusdcm sjiccioi non rctjuirifur tofnlis caii.sa diversa spccir,
vcl ali(jui(I iii tofali causa divcrsiim sjM-cic ;d» co (jihnI ••st in

{\) Afi iiffix/uf enini nutitia pmitur, k itr rl

iiirtm riiiii nr i/iniim oiifpwnfit, soln ftiirru.* rg( iiuf • ■ ,,. ,,.

1 1 1'itifiiHor iimit rnt.

(a) I)iH'»t iii l.ii N'<'ii.

'i'..M. I. ao

466 LIB. I. DIST. III. QUAEST. IX. ART. III.

totali causa alterius individui: nunc autem, ad intellectionein
albi et nigri iiecessario requiruntur aliqua diversa specie;
puta nlbum et nigrum, vel aliqua includentia ipsa; ergo ista
duo magis differunt quam individua unius speciei ; ergo d//f^-
runt specie.

Cum arguis ultra, quod tunc oranes habitus talium differ-
rent specie, concedo de habitibus qui habentur rirtute pro-
pria talium obiectorum.

Et cum dicis, quomodo tunc esset una scientia de plu-
ribus speciebus speciahssimis? — Respondeo, quod una species
specialissima potest includere multas alias species virtualiter,
sive passiones earum, sive per modum causae, sive per aUum
ordinem essentialem; et tunc habitus ille qui est formaliter
illius obiecti primi includentis alia est virtualiter aliorum obie-
ctorum, licet non formaliter et primo; est igitur ille habilus
unus ab unitate primi obiecti virtuahter continentis omnia
quae continentur in illo; non est autem proprius cuicumque
virtuahter contento in primo obiecto; sed qui essent prop)rii
ihis essent distincti, sicut illa sunt distincta.

— 0 »>loSyf=l» 0 -

QUAE8TI0 X(i.

507. ( I ) Proponitur quaestio. — Uuaoro ilc compara-
lioiK! islarurii (luaruiii rau.saiuin partialiuni quae causant no-
titiam j^^-enitam :

Utrum prinviyalior causa nolitiae genitae sil obiectum
in se, vei in specie praesens, vel ipsa pars intcllectiva animae?

508. — Argumenta principalia (2). — Quod obiectum, pro-
hatio: — a) (juia illud cst priiicipalius raovfns quod movet non
moturn ijuani (juod movot motum, sicut apparet in oniniltus
causis ess(»ntialit('r ordinalis: obiectttm autom movc>t non mo-
tuni, sicut habclur a IMiilosopho ///. De Anima: inteHcctus
aut(Mii non niovot nisi molus; i'V\n), otc.

fi) Itciii, afjrcns assimifat sibi e/fectum (juantum jM)lest;
erp» illud cst princijialius a|,'ens (|U(jd magis assiinilat, vel
cui niai^ns assiniilatur ('Hcctus: actus autcm ma^MS assiniilatur
obiecto i|uani inteUectui ; cr^'o.

c) Itcm, unitas scientiae assiirnatur jicik^s unitalcm ohircti
virtualitor continentis earn : iion autcm atfrihuilui- intell«»i-tui
falis continentin virlunlis i*(»sj)ccfu hahitus: contincr^» auteiu
virfualilcr convcnit causae activae ; er'<fo principalior catisa
illiiis hahitus crit ohicctum (juani inlcllectus: et si causa ha-
hitiis, i;4:itiir ct aclus.

.")()!►. Ad (ipj)osituin ai-;;uitur sic: — a) Quanto ali^juid est
:i(*tualius, fanto loiinalius ct lanto acfivius; erj^o anima, {^uae
cst roiiua a('tualior, niiiltis uliis causis concurrciitihus cril acti-
vior; ct ila (juando concurrit cum cis in a^endo crit princi-
jialiiis a^^cns: s(»d in iiifcllc«'tionc c(»ncurrit cum obi«H't<» tnm-
(iu:iiii causa jjarfialis; itritur in intcllccfionc crit causa j»riu-
cij»:ilior (juam (»hicctum.

A' llcm, (Mifi si'cuti(lum t]ui<i iioii ((^nviMiit actus .si»«/)/i>i«
trr : M(l (jii:iiid<> h;d»ct cssc f:d<' <.','inii/inii i)in,i jn^r aliud

I .\|.t..l Wii.lil. Vlil.
■J Solviintur iul ii M'.'

468 LIB. I. DIST. III. QUAEST. X.

simpUcifer ens, tunc principalius convenit illi enti simpliciter,
si illud aliquo raodo sit activum respectu eiusdem: obiectum
autem a nobis * naturali * modo intellectum habet esse secundum
quid tantum in inteliectu nostro, propter esse simpliciter ipsius
partis intellectivae, quia obiectum in ea est sicut cognitum in
cognoscente; ergo illius actionis ad quam ista duo concurrunt
non erit obiectum habens tale esse principaHs causa, sed pars
intellectiva, propter quam obiectum habet tale esse.

510. (2) — Ostenditur intellectum esse principaliorem causam
respectu cognitionis. — Respondeo, quod pars iniellectiva liabet
principaliorem causalitaiem respectu cognitiommi modo
nobis naturaliter convenientium.

a) Probo prim.o: quia quando causarum ordinatarum altera
est indeterminata ad multos effectus et quasi illimitata, altera
autem quasi secundum ullimum virtulis suae determinata ad
certum effectum, iila quae est illimitatior et universalior videtur
esse principalior et pertectior. — Exemplum de sole et de particu-
laribus generantibus. — Intellectus autem habet virtutem quasi
illimitatam eX indeterm-inatam respectu omnium intellectionum:
obiecta autem a nobis naturaliter cognita habent virtutem de-
terminatam respectu determinatarum intellectionum, quae sunt
ab ipsis, et hoc secundum ultimum suae virtutis, sicut quodlibet
ad intellectionem sui; ergo intellectus est causa universalior et
principaiior inlellectionis quam obiectum, pro statu isto.

b) Secundo, quia illa est principalior causa, qua agente,
alia causa coagit, et non e converso: intellectu autem nostro
agente ad intellectionem, obiectum in se vel in sua specie coa-
git; est enim in potestate nostra intelhgere, quia intelligimus
cum volumus, II. De Anim.a. Hoc autem non est propter spe-
ciem principaliter, quae est forma naiuralis, sed propter in-
tellectum, quo uti possumus cum volumus. Principalem autem
actionem intellectus sequitur actio speciei, quae nata est esse
semper uniformis ex parte speciei.

511. — Non tamen respectu visionis beatificae. — Tamen ali-
quod obieclum excedens multum facultafes parlis intellectivae,
puta obiectum beatificum ut clare visum, posset poni habere
iotam causaUtatem respectu visionis, aut principaliorem quam
pars intellectiva, et hoc propter excellentiam talis obiecti, et
propter defectum partis intellectivae. Sed de hoc in IV. Libro.

Llb. I. DIST. 111. QUAEST. X. 4G'J

De obiectis uutom ((uae mo(Jo riaturalitor coj?nosrimii<»
primn pr/rs soliitionis vidotur <'Sso v»'ra ; videlur onim iiitolli-
«^iljilium iiaturalitor a uobis intolloclorum spccies iii intolloctu
osso rjuasi instrif)}ienluin ipsius intolloctus, non motiim al»
into-lloclu ut :i;:at, ({uasi scilicot aliquid recipiat ab irilt'll<H-tu,
sod (juo iiitfillcctus utitur ad sunrn actionom : ut puta (juando
iiilc^lloctus a«^it, species illa, taiiKiuam miiius priiicipalc ai^fns,
coagit ad idom ut ad efroctum cornrnunom.

512(3) — Solviuitur argumenta principalia. — a) Ad jn-iminn
argumentum [n. 508 a], dico, (luod duplex est actus intellertHs
i-espt'ctu obiectorum (|uao rion siint praesentia iii so, ({ualia
sunt ilhi (luat! modo naturalitcr intflli^Mmus: ;;rmms actiis ost
species, (lua obioctum cst pi^aesfns ut obioctum aclu iiit«'llii:i-
bilo: srcundus actus ost ipsa intellectio actualis. Kt ad utrum-
(luc *actum* a^Ml intcllcclus non inotus al» eo (luoil €»sl causji
/Hirtialis sfcuiii concurrcns ad illam actionom; licel uiuim
acluin iiitoll»x'tus pia»'(;odat iiiotio oius ad aliiim actuiii.

.\tl primum aulcm aclum a^nt intelleclus mjens cum
phantrtsmatc, ot ibi int<;ll»'ctus afjfiis cst jirinciiialior causa
(luam pliantasrna, »'t aiiibo intcf^rant unam totalcm causam
rtispcclu sj)ecii'i inleHirjifnlis. — .\d secundum autem actum
airit pnrs intellectica, sivc intcllcctus ngens sjve possifjilis,
noii curo modo, et sftecies intelligihilis, sicul duao partial»>s
caiisac; ol ibi airil j):ir^ intcllcctiva non motn a sp«vio, sotl
* «»st * prius movens, scilic«'t a^«'iis ut spocles sibi coa^Tiit.

Cum ij^itur dicitur: ofjiectum movet uoii mtjfum, diciu
(Iiiotl iii utr;iiiuc inotioiK» obiccfnm «'St secundnrium movons,
lifct iioii sil iiMituiii, id cst, aliiiuid rc«-ipi«Mis iii s«' a princip;ili
sivc priori iiiov<'nt<'.

Cuiii tlicis <\\uu\ iiit<'llcctus non rnovot uisi motus, «lic«»,
<|iiod ijiiii iiiov<'t srcundn motitinc iiisi inotns priori moti
Ibicc iiriliir osl comp;ii*atio <luarum motionum inteUectus;
noii :iiitfiii diKiriim onusarum partinlium coricurr*«Mitium in
uii;i niolioiK'. — Si aut«'iii coinpaivs causns pnrtiales iii utra-
<Hif iiiolioiic, dico, (pKMl inlcUeclus utrobi<iu«> iiiovol non mo-
tus :i (Miisa p;irli;ili conciirrciiii» iii cad«'m motioii«\

Ij) A«l sccundum ;ir-yunK'iilum iri. 'A)H fi\ di«*(), qmHl otr«rlus
foriiinlilcr ma«;is assimilatur causjie pnurimne iuferiori quani
remotac «'1 principali ot pcrfectiori^ sicul appaivt do fllio pe-

470 LIB. I. DIST. III. QUAEST. X.

spectu patris et solis. Unde illud af^gumentuni est ad opposi-
ium^ quia probat quod actus intelligendi sit ab obiecto ut a
causa proxim.a, quia magis sibi assimilatur formaliter. Ita
etiam species intelligibilis magis formaliter assimilatur phan-
tasmati quam intellectui agenti ; et tamen minus principaliter
est a phantasmate quam ab intellectu agente.
(^) Conira: curn agens intendat assimilare sibi passum, quo-
modo principale agens non magis assimilat sibi formahter? —
Respondeo: principalius agens communiter est aequivocum,
et eminentius habet in se perfectionem eflfectus quam causa
univoca, et ideo non magis assimilatur sibi formaliier, quia
hoc esset imperfectionis in causa, sic assimilari effectui; sed
assimilat magis * aciive *, hoc est, dat magis formam * aequi-
voce * effectui, per quam sibi assimilatur aequivoce, quam det
agens particulare; et ista assimilatio est ex perfectione cau-
sae, licet non sit magis assimilatio formaliter. Similiter causa
perfectior magis assimilat effeclum ei cui est assimilabilis
quam imperfectior, magis enim causat effectum, qualis est
causabilis et assimilabilis: assirailabilis autem est effectus /"or-
maliter causae propinquae ; ideo ipsa causa remotior magis
assimilat effective ipsum effectum causae proximae quam
ipsamet causa proxima sibi; quod enim formaliter filius est
similis patri, hoc magis est a causa reraota assimilante filium
patri effective quam ab ista causa propinqua; quia quae plus
dat formam, qua assimilatur, plus dat effective assimilationem.
c) Ad tertium [n. b08 c] dico, quod unitas scientiae assigna-
tur penes obiectum, quia illud est penes quod scientiae distin-
guuntur ; non penes intellectum, quia intellectus unus est re-
spectu omnium scientiarum. Et hoc modo distinguendo scientias,
illa est una quae est unius subiecti primi, quatenus obiectum
primum habet continere scientiam illam virtualiter. Sed hoc
non est nisi ut causa partialis; praeter enim haec, intellectus
est alia causa partialis continens illam. Non est igitur aliud
reducere scientiam primam ad obiectum primum, quam in al-
tera causa partiali habente in suo genere ordinem essentialem,
reducere ad primum ibi simpUciter, et ab ipso assignare uni-
tatem effectus in quantum effectus est ab eo. Sed cum hoc
stat quod multo perfectius contineatur in reliqua causa partiali.

QUAESTIO XI (!'.

513. (I) — Propouitiir quaestio. — ritirjiocirca i.sturn par--
torn (listifictionis (juat'r'o:

Ulfum in mente sit disfincte imago Trinitatis?

514. — Argumenta principalia (2). — Quod nori, ar-;ruo: —
a) Qnia imafju rfpriirsciitat illud distinctc cuius »'st irnai/o; iij-i-
tur nifiis r//.s7//ir;/tM'f'pr-a«'S('rilat 'rriiiitat«'iii : hoc osl ralsuin. —
Prohalio: tutn ijuia turic natnrali * cof/nilionc * |)osst't C(jn-
cludi Tr-initas cx iiioiitc iiatui-aliter ni»ta: /«m (juia nulla cr^ca-
tura in roijracsontaiuio excrdit perfertionrni sua(! idca^?: idea
auleni rncntis non rei)raes<»nlat Deum in (juantuin trinus, ijuia
idea est I)(m in (juanturn esl caitsa, et est causa in tjuanturn unns.

/>) Itciii, niliii in rnent(? jilus r"ci)ra(!sentat unain pcr-sonarn
(juaiii aliaiii; ci«,n) ncc tota niens r^epi-aesenlat tolaiii Tiinita-
tem, — Prot/atio antrcrdentis: XV. De Trin. c. 7. vel 11:
Pater est ntemorirt, intrltif/enfin, et rolantas, etc. Kr'^'o Paler
ita rornjalitcf esi intclli;,'cntia et voluntas sieut mcmoria, ot
Filius sirnilit(?r; iy^itur memoria non ma;.Ms tlistinctc rcpr-ae-
sentat Palrem (jiiarn Filium.

c) Itciii tcitin, iii Trjnitatc diiae i^ersonae sunt pi'(Hluclac: iii
irnajjiiK! autcni niliil cst jjroductiim, iit piolciU»; ery;o * imajjo*
non cst r'cpracsenl;itiva produclionis. — Prof/atiu assnmpli : in
aiiima non sunl iiisi *vcl * actiis ;<>•///</, vcl *aclus* .st'f///«//.'aclus
prioii iion sunt oii^rinati a sc inviccm, tjiiia siinl concreati ipsi
aiiimac; n(?c acliis secnndi simt orij;iiiali. — Prottatio, (juia
ncfionis non est actio, iiec ut sul»i»rli iicc ul lci-mim, V.
Ptn/sii'., tjiiia tuiic esset pi-oct.>ssiis in inlinitiim; islorum i^'ilur
actiiiiiii iit Irrnnnorum noii cst actio, (juia .sunt rormaliter
actiones. — Prtdtalio, suiit eiiim aclus .v«'cm/j(/<, et non primi:

(1) Apnd VVnd.l IX.

(2) .Solviintiir iiil n. fi23.

472 LIB. I. DIST. III. QUAEST. XI.

sed si noii essent actiones, essent actus primi. — Item, ex
ipsis generaiur habitus: actio qua generatur aliqua forma
est actio de genere actionis; igitur isti actus secundi sunt
actiones de genere actionis.

515. — Ad oppositum: Aug. XFV. De Trin. c. S: Ibi
quaerenda imago, el invenienda est, quo etiam naiara no-
sira nihil habet melius.

516. (-) — Divisio quaestionis. — Hic primo videndum est,
quid sit ratio imaginis in co7'poralibus, unde translatum est
vocabulum ad propositum. — Secundo, respectu cuius in Tri-
nitaie sit imago. — Tertio in quo m nobis est imago.

517. — De ratione imaginis in corporalibus. — Quantum ad
PRiMUM, sicut dictum est in quaestiotie de vesiigio [n. 432], dico,
quod imago est repraesentativum totius, et in hoc differt a
vesiigio, quod est repraesentativum partis; si enim totum
corpus esset impressum pulveri, sicut pes est impressus, illud
derelictum esset imago toiius, sicut istud est imago partis
et vesiigium totius. — Sed isla conformitas expressiva totius
non sufficit, sed requiritur imitaiio ; quia, secundum Aug.
LXXXIII. Quaest. q. 74., quantumcumque duo ova sunt si-
milia, unum non est imago allerius, quia non est natum imi-
tari ipsum; et ideo requiritur quod imago nata sit imitari
ipsum cuius est imago et exprimere illud.

518. — Respectu cuius sit imago in Trinitate. — De secundo
sciendum, quud cum conceptus imius personae in inteliectu
nostro sit partialis respectu conceptus Trinitati?, illa creatura
quae ducet nos in cognitionem Trinitatis per modum imaginis(a)
repraesentabit Trinitatem quantum ad illum * totalem * conce-
ptum quem intellectus noster potest habere df» ea. Repraesentabit
igitur distinctionem trium personarum, unitatem essentiae,
et ordinem originis, quia illa distinclio realis in Divinis est
per originem. Habebit edam imitationem essentialem ad ipsam
Trinitatem quam repraesentat.

519. C^) — In quo est in nobis imago SS. Trinitatis. — De
TERTio, jjrimo videndum est de illis quae sunt manifesia esse
in mente: secundo in quibus iion consistit imago; tertio \\\
quibus consistit.

(a) Ed. Veu. imitationis.

I.IH. I. DIST. 111. gUAEST. XI. 473

ft) Ouaiitum ad primum, oxiiorirnur in nobis f»ss« actum
inlellt:cli(mis fl actuin volilionis, * ct * istos actus aliquo nio<lo
esse in potesinle /losfra, qiKuido obifctuin ost praosens, t^rf^o
oportet in iiobis poiicrf» alifpnj inodo principin acliva a«l istos
actus, ct poteniins ijuibiis sumus pijtcntcs rosixrtu istoruni
*(Iuorum* actuum * socundariorum. * Non i^otost aut«»in /(/t'//*,
sub eadeni ratione /orniali, esse principium isioriim duorum
actuum s«'cuniIorum, (luia isli actus socumli n'quiriint o])posilam
ratioiicm princij)i:iii(Ii iii suis principiis; «m-^'o oiK^rtot bnl>pre
aliijuam disdnciionem acluum jtrimorum, ot boc proportiona-
litcr corrospondcntoin (listinclioni acluum srcundnrum.

h) I)(» secundo iii isio ni'ticulo dico, (piod ner in nctibus
primis sotuni, tier in ncfihus secundis solum est iuiago. —
(Jiiod apparcf diiplicitor: Prinio, (piia bi suiit duo taiitum, ot
illi diio tantum; cr^nj tantum ossot ima^ro dualitatis, non Tri-
nitatis. Serufulo, (jiiia iii p)-imis actibus, licet sit ibi consuh-
stanfinlitns, non tamon (?st ibi distinctio roalis rei el rei, lux:
o)'di} o)'i{finis. \\\ actibus secundis etiam, licot sil distinctio ot
orirjo aliipio modo, iion * taiiion * C07isuhstnntinlitas.

c) Kx bis so(|uitiir tc)'tiu)n, (piod itnngu ro)isistit iti arti-
bus pri))iis rt secu)uiis si))iul. Kt Ikx* intclliii-o sic: aniina babet
in so alii|uam porCectioncm secundum (piam formaliter est
actus priinits rcspoctu noiitiao c^onitae, ot bal)Ot in se aliam
porfoctionciii sccuiidiim (|iiam rrripit /'nrmaliter notitiam jje-
iiilain. ct babot in so aliam pcrlcctioiHMn stvundum ipiam rc-
cipit rormalitcr ro/ifioncni. jstac tros jMMloclionos dicuntur
)ne)no)'i(i, i)ift'lli(p'nfifi d rnlu)itns, v»I aiiinia in (|uanlum
lialicl ipsas. Aiiinia ii.nlur iii i|ii:iiilum hnbens actum primutti
tottilr))! rospoctu i)itrllrrtio)iis, vol aliijuid sciliccl aiiimao, ct
ohirrt)t/n sibi |)racscns in rationc inlclliiribilis, dicitur wi^mor/<i ;
ot lioc *dicitiir* ))iemoria po/ecta, includcndo t;im intcljo-
cliim ipiam illiid (juo obiccluiii est sibi pra(>S4>ns. Ipsa •Miaiii
cadciii :iiiim;i iii ipKinlum rrripit notiiiam ^ronitam dicitur i)i-
Irllif/rnlin, ct i)ilrUiip'nlia }>rrferta, ut cst sub illa nolitia
jjciiil;i. Volnnlas tUiain diciliir })rrfrrla \\\ (pianlum ost sub
illo ;iclii pcrlirlo volciidi. — .\ccipiciido ij;itur isla Iria ox
ji:ii-ic aniimic, ul suiit siib tribus :ictibiis siiis, in isiis, iiKjuam,
Iribiis ost ronsubsttintintilas, r:tlioiic ilbirum Irium rcalilalum
(|ii;ic siml c\ p;irto anima«»; s«»4l ost distinctio et oi'igo, ra-

474 LIB. I. DIST. III. QUAEST. XI.

tione istarurn actualitalum receptarum in anima secundum
istas realitates in anima.

520. ( i ) — Proponuntur duo dubia. — Sed hic occurrunt
duo dubia: — a) Primum, quia tunc videtur esse quaternitas
in imagine. Nam actus primv.s respectu volitionis non con-
currit cum aliquo trium in imagine: non cum tertia parte,
patet, quia idem non est principium sui : nec cum secimda,
manifestum est, quia aclualis notitia non est votmitas: non
etiam cum prima, quia ^nemoria dicit proprie principium
productivura notitiae genitae ; non rotitionis; ergo voluntas
erit quartum cum istis.

b) Secundum dubium, quia non videtur hic salvari ordo
originis sicut est in Divinis; ibi enim prima persona originat
secundam, et duae tertiam : * hic * prima pars imaginis no-
strae est causa secundae ; sed nec prima, nec secunda est
causa tertiae; ergo.

521. — Solvuntur. — a) Ad primum dico, quod imago
potest dupliciter assignari, secundum quod eam dupliciter a^s-
signat Augustinus: uno modo IX. De Trin. c. 4 el 5 et dein-
ceps: mens, notitia et amor. Alio modo, sicut eara assignat
A'. De Trin. c. 10 et deinceps: memoria, intelligentia et
voluntas. Et de ista duplici assignatione imaginis lo(]uens
Aug. XV. De Trin. c. .3 dicit quod illa quae posita est in X.
est evidentior.

Dico igitur pinmo, pertractando primam assignationem,
qiiod per mentem possumus intelligere actum primum per-
lectum respectu utriusque actus secundi, scilicet foecundi-
tatem ad gignendum et ad spirandum ; et hoc modo ynens
habel rationem perfectam parentis, quia includit perfecte utram-
que foecunditatem. Et tiinc illa alia duo, scihcet mnor et no-
titia, sunt duo producta ab anima, hcet ordine quodam. Et
tunc non erit quaternitas, quia iii parente habente perfectam
rationem parenlis concurrit actus primus duplex; et isto
modo est in Divinis, quia in Patre non sokmi est foecunditas
ad generandum, sed ad spirandum ; et hoc a se, quia si Pater
non haberet foecunditatem a se ad spirandum, sed haberet
eam dereUclam sibi ex productione FiHi, sicut quidam dicunt,
sequitur, ut videtur, hoc impossibile: quod Pater nunquam
haberet illara foecunditatem; nullam enim realitatem, sive ai)-

LIH. I. DIST. in. QUAEST. XI. 475

solulain .sivo rolativitm, hab<'t Palor aliijuo inodo |)er pixxlu-
clioiiom, (|uaiii aiit'} ikjii liahuil, et ideo quamcunirnn' roalita-
tf.'m iioii liai)(;t iii primu sij^Mio orif.,'iiiis, in i(uantuiii srilic«l
praoint«'lli^Mtur ordin»! (»ri<xinis Fiiicj, iilam nuii<|uam iialM,*i»it;
i<.,Mtur si illam ((jocuiKlitatcin (lupiiccm iion liaiM't in so iii isto
primo si<,Mio ori;.;inis, nnni|iiam liabcbit illam.
(5) Si aufcm mens accipiatur prneci.se ut acfvs prittms, lia-
ben.s S(jiummo<lo loocunditalom r«?spoctu natHifie genilae, lioc
modo iiitperfecte assif^Miatui- iinnyo; (juia lioc modo iikmis iion
babot rationom parenlis pcrft^cte

Ita dico d«! alid assifjnalinnc, (juod si memoria accipiatur
praecise pro parciitc rcspcctu notHiac (jenitne, ost iinperfecte
parens ; parcns aiit<'m pcrlcctc noii taiitum hai>ot ratioiiom
undo f/etierei, scd uiido spi)'et, (juia noii pot(>st illuil iial><»re
ab aliu, ot oporlcl iiliid liai)<u'o iii toto, ot idoo oporlcl iit lia-
i»catur iii paronto a se. — Si autom accipiafur meinorin pro
to/a nnima, ut liabct liabitualitor iii aclu primo ftxK-unditatom
islani (Inplicent, Ikjc iiiodo liai»<'t pcifecte rationom parenlis.
S<'d lic<'t niemorin sit cridentior par<*ns, sicut oportcl conce-
ilcrc propl«;r V(Ml»a Aui:. XV. Dc Trin. cap. :?, (piat<MUis sci-
lic<;t maf^Ms oxprimit lialtitudiiicm <;i^montis ad <^'onitum (piam
mcns, taiiKMi mcns nostra vidotnr porlVrtius importaro ratio-
iKMii parontis, si accipialiir ut inclutiit utraiitque lixx^undi-
tatoin.

IJrovilcr erf;o, (juoiii()d(»cuiii(ju«» assi^Miatur Trinifas iu
ima(jine, vd sic, vol sic, non osl (/uatei nitas, (|uia dupi<*x coii-
currit haiiiludo (o<'cun«lil;ilis iii parciit«', si est porfocl<» parons.
(•>) Oj A<i St'cnudnm <iico, «puMl in uotns iii lioc nun pofest
esse similHtnlo intnijinis ad prototypnm; notilia ciiim pMiila
iii iiiiafrino cn-ata //cc/V/c/i.v ipiodd.im cst, cui iioii cominunicatur
roccunditas illa ad prodiici>iiduiii amortMii, «pia lormalittM* ost
ali(piid productivuin '''amoris'*; accidons «Miiin talo iioii est
naliim e.s.s<» /'nrmnlitcr intclliijcns \c\ rolens, ot itloo uwmtiria
<j-is.riK'iis notiliam a<luaicm, accipuMKio memorinm ul «*sl per-
fccfc (jiijncns, iioii p«»lcst C(»niiiiuiucaro ^M^nito iiian) iHMtirlain
locciindilatcm «piam prius liaiiuil, (|uia n<m cominunicat Hibi
enmtlcm nnfnram, s«h1 pioducil <>amd(Mii a«Mpiiv<x'o in alia na-
tura. i'alcr autcin f;<Mi<M'ans Kiiiuin coininuiii«"al oi eamdcm na-
tnrnm cl cttmdem fttecundifatem spirandi ainortMn, «luao non

476 LIB. I. DIST. III. QUAEST. XI.

intelligitur iri generatione Filii liabere terminun] adaequatum,
et ideo Filius earadein foecunditatem habens, polest produ-
cere sicut Pater. Patet igitur ratio quare non potest ista p^^o-
ductio salvari in partibus imaginis sicut in personis Trinitatis,
quia non potest esse eadem foecunditas in duabus primis partibus
imaginis; potest esse autem et est *eadem* in duabus personis
respectu tertiae. Similiter si notitia genita esset alicuius pro-
ductiva aliquo modo, hoc non esset nisi per modum naturae,
et non libere. — Est tamen hic aliquis ordo inter secundam
partem imaginis et tertiam, quia tertia praesupponit secundam
naturaliter, licet non sit ab ea. Etiam illud exprimit Aug. XV.
De Trin. c. 27: Velut parentem et prolem teriia volimtate
sive dilecttone iungente; quani quidem voluniaiem, dicit,
de cognitione procedere, nultus amhigit, et subdit statim, et
exponit quomodo intelligat: Nemo enim vult quod omnino
quid vel quale sit nescit, non tamen esse cognitionis inia-
ginem, etc. Patet igitur quod istum ordinem originis praecise
ponit propter naturalem ordinem colitionis d,& intelteciionem ;
non autem quod intellectio sit causa respectu volitionis. Patet
igitur, secundum intentionein Aug., quod voluntatem, secundum
quod est tertia pars imaginis, accipit ibi pro actu voleridi,
sicut hic accipit cum subdit: qnam voluntaiem procedere, etc,
quod non est verum de voluniate ut est potentia, sed si ve-
runi sit, hoc est de actu volendi.

( ~ ) Ulterius in speciali, cum omnia ista praedicta reperiantur
in intellectu vel in raente respectu cuiuscumque obiecti, nolan-
dum est quod perfeciissima et uliima ratio imaginis est
quando ista concurrunt in raente respectu Dei ut obiecii ; quia
tunc anima non habet tantum similitudinem expressivam quan-
tun) ad praedicta ex ratione eorum in se, sed ea etiam ra-
tione quia actus ipsi conformantur obiecio ; est enim actus
vere similitudo obiecti, sicut dictura est in praecedeiiii quae-
stione, et ideo quando isti actus sic sunt in mente, quod
non tantura iiabent substantialitatera et similitudinera, distin-
ctionera et ori^iinera, sed etiam habent ulteriorem assimi-
lationem ad Deum, cx ratione obiecii circa quod sunt, est
2)erfectior similitudo ; minus autem perfecta quando anima
habet se pro obiecio, quia licet tunc non habeatur siniilitudo
ab ipso Deo immediate tamquam ab ipso obiecto proxirao, ha-

1.115. 1. 1)1.S1. III. (jlAl-iJj. .\1. 177

hctiir tcUn<'n iilii{ii;ilit<>i- in i|u:in(iiiii in inente iit in imu^Mno
(!o}/n<jscilur I)<'iis.

Kt istiun dnplicem Trinil:i(<'in a.s.si{/n;il Au<zustinus: ilhuii
<Iiijie est n;sp<'clu Ihu, XII. Ih' Trin. c. 5, dicj^ns: In eo solo
tjHod ad contertijjluiio/wtn jicrtiuei aelernnrmn, non .solutn
Trinittis, sed etinm iinago iJei ; in hor aulrm, quod derirtt-
tutn est in actione lemporaliuin, eiintn si Trinilas possit,
non lamcn imago Dei inreniri potcst. Hoc int<'lli<j<'n<luni «'st
(le ej'pre.ssira iniufj^iiK^, (juantuiii ad summtim exprcssioiM^in
.sive siinilitudiiieni. De «^adein <!tiam XV. I)e Trin. c. 20: Unde
potest sempiternn, iititnulaljilisijne tmtura recoli. con.spici,
concHpisci : reminiscitur per memoriam, intuctur per in-
tclligcntintn, amplectitur per dileclioncm, profecto reperit
illius summne Trinitatis imagincm, nd quam summiim Tri-
nilatcm reminiscendnm, vidcndam, diliijendam, ut cam /•*•-
cordetur, eam contemplctur, ea dclectetur, totum detjet re-
fcrri (lUdd riril.

!)<• nlin imnyine l(i(jiiitur A71'. I)e Trin. c. 8 et i«>:
I^ccc, imjuit, mcns meminil sui, intelligil se, diligit se. IIoc
v/ cernimus, cernimus Trinitatem, noiulum i/itidcm Deum,
sed iam inmginctn Dei.

isfa ;uil('iii sccnndn jiucloiitas vidotiir contr.ndic^To pri-
iiinc, nisi int('llifjr;»tur inodu i»r;i<'(licto; <'t tiinc |»at«>t quoin<Nlo
r<'sp('clii oiiinium ol)if'ctoruiii inliTiorum a in<'ni<' non ponit
iituiginem in ment<>, <juia nulluin aliud obi<v(um est im.i- '
Dei, r«'si)<'ctu cuiiis iK^tissimc, ct r<'SiMrlu imitationis eius -•
(Miinhirio, <^st iinaL^o iii mciilc, (jinintum ad Wlutu similitudinem
(|ii:ic li:ilM'tiir :ili obiccto.

522. (•*) — Ostonditnr in parte sensitiva nou esse iinagiii-em.
- Kx istis appar«'t corr<'lative, (juare in parte xensitira non
i'st iituigo. - a) Primo, (juia ilii non cst consuftstantinlitns
op<M':uiiiuiii, siv<> totorum illoruin sumplorum cum suis npera-
tionibiis, (jiiia pritwipium senticndi luui taiilum csl alKjuiil
uiiinae, sed totum coit^positum ex aiiimn et partt^ corporis
sic niixta, (juod est totiim oi^ranum; similit»'!*,
pctcndi :ip])ctiliis S4>nsitivi non csl aliijuid anim.i<- i.iimuii,
similitcr cst coinpositiim. Ist:i autcm duo ^juorum siint i-
opcratioiics non siint consiiljstnntinlia, ijiiia lic«'l islao poi. ,,
li:i<' :uiiiiiae sint in eudem i's.scnti;i, ■•' f.niMSx.» jdfiii essfntiae

478 LIB. I. DIST. III. QUAEST. XI.

aiuinae, iion tanien * suiit * tolales causae operationis; puta,
tota ipsa organa, quia partes corporis non sunt consubsian-
tiales, nec iuter se, nec potentiis animae.

b) Similiter in parie sensitlva non est duplex moclus
originandi, quia sicut sensus naiwaliter sentit, ita appetitus
sensitivus naturaliter appetit. Unde, secundum loan. Damasc.
lib. II, * c. 28 * bruta in suis actionibus non aguni, sed aguntur.

523. ( 9 ) — Solvuntur argumenta principalia. — a) Ad pri-
murn argumentum principale [n. 514 a] concedo quod quae-
libet essentia creata, in quantum haec esseniia producta se-
cundum talem ideam, non repraesentat Deum sub ratione trini,
sed sub ratione unius, quia non causatur, nec ideatur a Deo
sub ratione trini, sed sub ratione unius. Sed tamen * anima
sub * ratione essentiae suae et multorum concurrentium in
ea, tamquam unum- iotum aggregatum, potest esse reprae-
sentutivum Trinitatis et eorum quae apprehendunlur in Tri-
nitate: tale quid est mens accepta in se et cum operationibi^s
suis (1), quia ibi est unitas et distinciio et ordo originis.
Tale autem etiam, quantum ad talem concursum, nihil est quod
sit inferius menie, sicut patuit in parte sensitiva [n. 522].

Sed cum arguiiur, quod si esset imago, posset Trinitas
cognosci per cognitionem mentis, respon<ieo : ista concurrentia
in mente valent credenii Trinitatem ad perscrutandum et per-
suadendum quomodo possii esse; non autem non credenti
concludunt eam esse, quia tota ista aggregatio plurium in
mente, in quibus consistit imago, posset esse et est * ab * una
persona, et ideo ex ipsa non potest demonstrative concludi
ipsam esse imagineni Trinitatis. — De hoc Aug. XV. De Trin.
cap. 24 vel. 70.: Qui videni suam mentem, quomodo videri
potest, et in ea Trinitaiem isiam, nec tamen eam credunt
vel intelligunt esse imaginem Dei, speculum quidem.vident,
sed usque adeo non videni per speculum qui est per specu-
lum videndus, ut nec ipsum speculum, quod vident sciant
esse speculum, id esi imaginem. Qualiter autem valeat dedu-
ctio ad ostendendum tres personas ex ratione inteilecius et
voluntatis in Divinis, dictum fuit dist. 2. q. de duabus produ-
ctionibus [n. 319 seqq.].

!l) Cfr. supra n. 519 c.

1,115. 1. MST. III. oLAhbT. XI. l79

h) A(l aecundum [n. T)! { h\ dico, «|uo<l iliuil ar{^urn*»ntuin
vidorwfur rllicax si i)Oii(M'olur I^ntr«'rn jri^^nn-e in ({uuriturn <>i-
lt'llif/if, sicut j)()nit una oi^inio sii|)»Mius ii. .'iOM] irnj)r'ohala, s*?-
cuiidd (list, (j. praedicta, (jua*! jxjnil acfualfin notitiam Palris
linlxTc iilifjuo niotlo rationern produccntis icsjMvtu •,'i^'nitionis
l'ilii,ct liitioncni rorriijilcrn princi])ii prnductiri; Hf(\ s(H'uri<luni
:iliarn viarn ijuaiii itii t<'nui [n. :!ls|, tjuixl I\it<>r in ijn.intuni ha-
hei cssunfiani sihi proescntciii suh rafiofie acfa infelfi(fihi/is,
ijiioil convenil Patri in ijuantuni e.st niemoria, Ikjc inotlo Pa-
lcr fjiu^nil, non auti-ni in ijuanturn intellipens, sicut ihi luit de-
clar'atiiiii, lunc lajsuni csl nntecedens, ijuia memoria inafjis
rcj)i"a<'s<'ntat Palrcrn ijuarn Filiurn:non ijuikhI Ikk* ijuod soia
memorin sil in Patre, et .sola intelliffenfia sit iii Filio, s»'^!
i|ii(i:id linc ijiiikI P:ili-r ^.n^Miil I-'iliiiiii iii ijinintuin Pat«'r lia-
lti'1 lalioncin memoriae, non autciii iit P:it»'r lial)<'t i-atioiiein
intel/if/entiae viil cofHnfalis.

(•") c) Ad tertiam [n. .')i4 c] dico, ijiiod actus secundi sunt
jiroducti. — (^um prohaf j^cr Pliilos. V. 1'lnjsic., ar},'umenluni
est pro in<!; cuin eniin actio non sit terminus actinnis,e\. ista
vcrc tfriniiiat actionem, sicut .\\\\i. dicit IX. I)e Trinit. caj).
iilt., i|iii)d iiotitia ^jitrnitur vere, et volilio j^rocedit, iit dicit XV'.
De Trin. c. "JT., er^^o ista non sunl actiones iU* i/enere actiO'
nis, scd sunt toi*rna<' al)Soluia<' d<* j:<'ner<' ipui/ifafis.

Cum prnhas, ijuod sunt action<'s j^rojjriai', ijuia sunt aclus

secuiidi, dicn, ijuoil (juaedain lorrnai' lialii'iil «sst' lixum,

non dependens cnntinue a sua causa (juasi in fieri, sicut ca-

l(ii- iii lij^Mio: (jnae<l:iin li:ilM>iit (juasi cnntinuam dcpendentiam

:iil sinuii causani, siciil luiiicii in incdio ad .sol<'in. I'!t Ihm* dicit

\iil:. l ///. Super Genes. ad fifferam, dicens, <juo«l aer uon

s/ fncttts /uiidas, sed flt /ucidus. — l*rimae formae, ijr-ojjter

ii:iiii iii(li>|)i'ii(lciiti:iiii iii i'.ss<', non halx-nt ration<>in actinnis,

nec inotus. — Secundae, jimjjter continuarn suarn de|)end(Mitiam,

!iia}4^is viili'iitur lialMM'e (»s.s«» in ficri ijuam in /iic/o «•.ssf, * licel

sccuiidiiiii vcritatcin non sit in eis actio et pa.ssio, (juia sunt

lolac siiiiiil irr csse, <'t non |)ar's jM^st |)artem ac^juiritur; acHo

aiil<'ni |)r'oj)r'i<> non <>st ad aliijiniin rormam. nisi cuius jkips \Myai

pailciii jicijuiritur * (Vid. n. I7'J|.

(II) ii,,(' scciiiido iiiinIo se halM't intellectio ; i|uin ipsa e«l in
confinua dependcntiu a<l |)ruescnliam siiae causae, (|uia alitor

480 LIB. I. DIST. III. QUAEST. XI.

non haberet esse, sicut patet per Aim-. XI. De Irin. c. 3:
Cum autem cogitaniis acies aversa inde fuerit, nihil fov-
mae quae impressa erat in eadem acie remanebit ; non enini
manet actus intellijientiae absque tali praesentia causae quasi
continue influentis. Sed istud solura non concludit ipsam esse
actum secundum, ita enim poneretur lumen in nipdio esse actus
secundus; et ideo cuni ista est alia conditio ulterior, videlicet,
quod istae formae de ratione sui Iranseant in aliquid ut in termi-
7ium ; et tioc sive illud aliud sit intj^a operans, sive extra, non
curo; non est enim intelligibile, quod s^il intellectio vel volitio,
et quod non sit alicuius termini. Hoc autem convenit actioni
proprie dictae, ut transeat in aliquid ut in terrninum. Propter
igitur istas duas conditiones concurrentes in istis formis dicuntur
istae forraae esse actus secundi, cura vere ^mi formae manenies.
Ad aliam probationem, cura dicitur, quod actus talis est
generativus babitus, respondeo, * quod * arguraentura est in
opposiium, quia actio de genere actionis non potest esse eius-
dem rationis, nisi terraini sint eiusdom rationis, * vel non ha-
beat euradem terrainum *, sicut calefactio non est eiusdem ra-
tionis, nisi calor terminans sit eiusdem rationis; ergo si actus
generaret habitum ut actio de genere actionis terminata ad
habitum ut ad terrainum, non posset esse aclio eiusdera ra-
tionis cum altera, nisi illa esset per se generativa habitus:
irao contradictio videtur, quod esset actio eiusdem rationis,
et non alicuius termini, quia non potest esse actio de ge-
nere actionis, nisi alicuius termini. Nunc autem, ahquis actus
intellectionis vel volitionis potest esse eiusdem rationis, licet
non sit alicuius termini producti; ergo actus iste non est ge-
nerativus * ut generatio sive * ut aciio, sed ut forma, qua
formaliter generatur iste habitus. — Tunc dico breviter, quod
acius est generaiivus habitus, sicut forma aliqua * quae *
est causa vel ratio causandi aliam forraara, sicut luraen solis
in raedio est ratio gignendi ibi calorera; non est autera talis
actus * generativus * ut actio; sed tali actione gignitur tam-
quam proprius habiius (a), ut terminus talis actionis; et ad
signicandum gignitionera talem quae est actio de genere aciio-
nis dicimus poientiam elicere acium ititelligendi.

\a) Wad. tam actus quam proprius habitus.

DLST]i\( TIO «MARTA

TKXii.s \iA(iisiiii >i;mi:mi.\ui M

Iliv (/uarriliir, iitriim cimcedendnm sit <iiuxi J)eiig se genuerit. —
llic oritur (|uae8tio natia neeessaria. Con.stat enira et irrefraf^aKiliter
veruni est, (jurxl Deu.s Pater ;renuif Filiuni. Ideo (juaeritur. utrum
roucedenduni .sit (|U(h1 JJeus ijenuit J)rum / — Si enini Deuti ^enuit
Ueum. videtur (ju(kI aut se Deum, aut alium Deum {^enuerit. Si vero
aliiim Deum ^enuit, non ent tantum unus Doum: si autem se ip8um
Deum ^enuit, ali(|ua re.s sr ijtsam iieniiit.

Acl quod rcs}Hmdente.H dicimu.s, Hane et cathulice concetli qaod
iiniiH uniim ^enuit, et (jucKi JJeus JJeum j^enuit, (juia J)eug l*ater
I)rum Filiiim tjenuit. In syml>olo (|Uo«iue scriptum e.st : • Lumcn de
lumine. Dcum verum de Deo vero • . — Qu<n1 ven> additur: e»"" "•-
iniit sr Deum, vel aiiiim Deum, neutrum concwlendum e.sae li
(^ui"l 'iliiim Deum non ^enuit, maniiestum est. (|uia unus tantum
DeuH ewt. Quo<1 atitem sr i|).sum non ^enuit. oHtendit Au;;UHtinus in
I. lihrn /V J'riuitate (\) diceuM: « Qui putant eiuH |x)tenti. Deum.

ut HeipHum ipne ^enuerit, eo pluH ernmt, (|uod non .soluui lAniM ita
non est, Hed nec Hpiritualin rieque cor]KiraliH creaturn ; nulla enim re»»
'•st (|uae He ipsam ;;i;4uat ut sit • ••' i'i"<' non e^t uredundii'" ^•■•'
iicenduiii (|U(m| Dhuh ^^enuit ne.

Alia ijuaestin dr efMlem. — Sed adliuc opjKinunt ^arruli rntioci-
iiutorcH dicenten: Si Deus Pater ^enuit Dttum. aut ^enuit Deum i|ui
•:t l)eus l'atrr, aut Deiiui (pii nim est J^eii.t I'ater. Si ' '

• jiii nnn ist Driis I'atrr, erjjo IVuh est (|Ui non e8t Deii- i .\ .i i;.n

• r^o uuuH tuiitum Deun ent. '^i ^ "ru genuit Deum (|ui '•«'' /»."< /'.i-
' r, er^o ;,'eiiuit hp ipHum.

Ad ()U04i resjntndemus determinanteH intnm pro|)OHitionem, quam

ic pro|)oiiunt: Si Deun Pater genuit Deum, nut Deum qui e«it Deua

l*uter, auf Deum qui non eat DeuM Pnter. Hoc enim $ane et /»mtr

(!) Cap. 1.
■|'..>i I.

482 LIB. 1. DIST. IV. TEXT. MAGISTRI.

intelligi potest, et ideo respondendum est ita : Deus Pater genuit
Deum qui est ipse Pater, hoc dicimus esse falsum; et concedimus al-
teram, scilicet genuit Deum qui non est Pater ; nec tamen genuit al-
terum Deam, nec ille qui genitus est alius Deus est quam Pater, sed
unus Deus cum Patre. — Si vero additur : genuit Deum qui non
est Deus Pater, hoc distinguimus, quia dupliciter potest intelligi :
genuit Deum qui non est Deus Pater, scilicet Deum Fllium, qui
Filius non est Pater, qui Deus est; hic sensus verus est. Si vero in-
telligatur sic : genuit Deum qui non est Deus Pater, id est, qui non
est Deus qui Pater est, hic sensus falsus est, unus enim et idem Deus
est Pater et Filius et Spiritus Sanctus ; et e converso, Pater et Filiiis
et Spiritus Sanctus unus est Deus.

Opinio quorumdam dicentium tres personas esse unum Deum,
^inam. substantiam, sed no7i e converso, scilicet, unum Deum vel unam
substantiam esse tres persotms. — Quidam tamen veritatis adversarii
concedunt, Patrem et Pilium et Spiritum Sanctum, sive tres personas
esse unum Deum, unam substantiam; sed tamen nolunt concedere,
unum Deum sive unam substantiam esse tres personas, dicentes, di-
vinam substantiam praedicari de tribus personis, non tres personas de
substantia divina.

Fides autem catholica tenet ac praedicat, et tres personas esse
unam Deum, unam substantiam sive essentiam sive naturam divinam,
et unum Deum sive unam essentiam divinam esse tres personas. —
Unde Augustinus in I. lib. De Trinitate (l) ita ait: « Recte ipse Deus
Trinitas intelligitur, beatus et solus potens » . Ecce quam expresse
dixit i/jse Deus Trinitas, ut obstenderet et ipsum Deum esse Trini-
tatem et Trinitatem ipsum Deum. — Item in eodem: « In verbis,
inquit, illis Apostoli, quibus de adventu Christi agens dicit : Quem
ostendet beatus et solus potens, Rex regum et Domimis dominantium,
qui solus habet immortalitatem, etc, nec Pater proprie nominatus est,
nec Filius, nec Spiritus Sanctus, sed beatus et solus potens, id est,
unus et solus Deus verus, qui est ipsa Trinitas » . Ecce hic aperte
dicit, xvcmva. solum verum Deum esse ipsam Trinitatem; et si unus
Deus Trinitas est, ergo unus Deus est tres personae. — Item, in lib,
V. De Trinitate (2) : « Non tres Deos, sed unum Deum dicimus esse
ipsam praestantissimam Trinitatem » . — Item, in libro qui dicitur En-
cluridion ad Laurentium (3) : « Satis est christiano, rerum creatarum
causam visibilium sive invisibilium non nisi bonitatem credere Crea-
toris, qui est Deus unus et verus, nuUamque esse naturam, quae non

(1) Cap 6.

(2) Cap. 8. (3) Cap. 9.

lAU. I. DIST. IV. TICXT. MAGISTHI. 483

autem ipae ait, aut ab ipBO, eamrine essf Trinitatem, Patrem Hcilicet
et Filiiun et Spirituir. Sanctum • . — Item, Augustinas in sennoue de
fUle : « CredimuH unum Deum, nuam eH»e divini nominiH Tri' i».

— Iflr>m, in VI. Iil>. /> 'VrhiiUile (Ij : • Dicimun Deum Holum •--■ ij-am
Trinitntenj • .

Ecce, bi» et aliin pluribuH auctoritatibuH evidenter OHtenditur, di-
cendum enne et credendum quod unu» Deua est Triuita», et una hu^)-
utantia tre» i>erHonae ; Hicut e converso Trinita» dicitur esse unus
DeuH, et treH i^ernouae dicuntur esse una HuLstantia.

licdit lul jtnuiiii.ssdni qiuiestumetu, scilicet, uu iJcus I'(iter sc Deum,
iiii iilium Deiim ijeunit. — Nunc ad praemisHam quaeHtionem rever-
tanmr, ulii (juaereltatur an DeuH Pater }X6iiuerit se Deum, an ulium
Denm? — Ad qurxl dicimuH, neutrum fore concedendum. — Dicit ta-
inen Au^ustinuH in episU^ln tul Maj:imum, quo<l Deu.s Pater «e alte-
rum j^enuit, hin verliin: « Pater, ut halteret Filium de ne ipso, non
minuit ae ipHum, ned ita j^enuit de ne alterum .se. ut totUH maneret
in .se et eH.set in Filio tantuH «luantUH et .solus». Quo<i ita intelligi
potest, id est, de ae alterum a se ^enuit, uou utique nlterum JJeum,
sed nftcrnm jicrsimntu ; vel ijeuuit se nlterum, id est, genuit alterum,
qui hoc ent qund ipse. Nam etsi nlius sit Pater quam Filius, non est
luien nliiid quam FiliuH. He<l anum.

(n Cap. 7.

DOCTORIS SUBTILIS AC MARIANI

SUPER DISTINCTIONE IV. LIBRI I. SENTENTIARUM

QUAESTIONES

QUAESTIO L (1)

524. ( ' ) — Prpponitur quaestio. — Circa quartam clisiin-
ctionem quaero :

Utrum ista sil vera, Deus generavit alium Deum?

525. — Argumenta principalia (2). — Videtur quod sic :
— aj Deus generavit Deurn: aut ergo se Deum, aut alium
Deum: non se, 1. De Trinit. {3); ergo alium.

hj Secundo sic: generans distinguitur a generato: sed
Deus genuit Deum; ergo Deus genitus distinguitur a Deo ge-
nerante, et per consequens Deus genuit alium Deum.

c) Tertio sic: Deus generat alium: aut igitur Deum, et
sic habetur propositum : aut non Deum, quod falsura est, quia
sic genitus non esset Deus.

clj Quarto sic: Deus *generat* alium habe.ntem deitatem,
quia aiiam personam subsistentem in deitate; ergo genuit alium
Deum. — Consequeniia patet per Damasc. 5. c. : Deus est di-
vinam habens naiuram, homo humanam.

526. — Contra: non est alius Deus; ergo non genuit
alium Deum. — Antecedens patet Deuieron. c. VI. v. 4: Audi
Israel: Dominus Deus tuus unus esi.

(1) Notant antiqui Operum Subtilis editores, assentiente Waddingo, hanc
quaestionem ex Report. Parisiensibus huc fuisse translatam, quam tamen
hoc in loco habet iam Ed. Ven. 1490. lu Report. apud Wadding. parum
aliter verba habentur.

(2) Solvuntur ad n. 528.

(3) Vid. supra apud Magistrum.

Llli. I. inSl. IV. QUAEST. I. 485

527. ( 2 ) — Demonstratur hanc esse falsam : « Deua gene-
ravit alium Deum ». — Ktjsixjinlro (a<I «jiKiostioiH-m, qiuxl non
(jcjiuU aliuhi Deum{a)). — n) (juia cuililx'! oiititati lormali
<;orn.'spon(l«!t atla«!quate aliqiKKl eii.s v»'l aliquid eiis rntitate
tali {b). Ista autein deitas, quao est entitas formalissima, quia
se tota est forma, non lial>et sic sibi adarijuafe correspoinlens
iiisi Deuiii. Patet iiulucentlo. l)«'itas autcm est de s«i hacc;
€tv\j[,o D(!us est de se hic: illi autem (|uod cst de se hic * vel
haec * rej^Uf^^-nal noti identilas; erjfo et alietas, jjuae includil
710)1 idenlitatem; erj^o non potest esse nlius Deus. Er}.'0 Deus
non yenuit nlium Deum; quia iion u^^ciiuil qu(jd non potest
ess»!. — Et hoc (juanlum ad rem.

f/) (juantum ad loijicam dico, qu(jd haec tria diirerunt:
A est alius a Deo, A est alius deitate, A est alius in deitale.
Sicnl haec tria differunt: Sortes est alius ah homine: Sorles
est aliiis humnnitate : Sortes est alius in humnnitate.

(■) in ]))'imn cum dicitur, Sortes est alius ah homine, ne-
;/aliu uMiversaliter Sorlem habere idenlitalem cum tt^rmino,
pcr ne;4^ationt'm importalam in ly nliiis, t|uia nliud inclutlit
non identilateiii ; i^Mtiir l«;rminus praetlicalus nejjatur pro tju«>-
lilicl sui: .sed non ne^^atur, iiisi n«'},n'tur r«'Spivtu * cuiuscuin-
(jue ♦ termini, et ideo terrninus alietatis conruntlitur confuse
et distributive ; idtK) se(juilur: Sortes est alius ab homine ;
'\\l\[\\v «.'st alius ab isto hoinine, «'t ab isto, et sic do omnibus.
sic etiam setjuitur: .\ est alius a Deo ; i}j:ilur csi alius a <7m<?-
libet persona dirina.

d) In secunda cuin tlicitur, Sortes est alius humanitate,
humnnitas * s\*<:\\a\.uv * lism) formniis ratio tliirerenliao. Sic non
st iii prinin ; (juia iii ipsa homo * si^Mialur * esso terminus
ilillcrfiitiae; in hac aulcm secundn notatur esse formnlis ra-
tio tlillereiitiat' univcrsaliter, sic tjuoil in ntillo individuo illius
iiaturai' ctnivciiit * aliijuitl nt)n |iartici|»ata hum:inilato^f) *. per
illain lormam p«>i- ijuam hor tlilfert ab illo.

riidt' nt)ta, tjiKjd licet ratio tormalis alietatis stet univ^M-s;»-
lit' r tjuantuiu ad negationem inclu.«iam, untle seqnitm*- Srirtcs

(n) DiTHt. iii Ecl Vfii.

(/») lirpnrt. r(>rri'ii|ii>ii(ii>t ailiic(|iinti* iiIi(|U(k1 oii* i|Umi ist <^iil"I rcl yMj«
< iititHtc tornmli

('■) Wnild. (|uiii «'at nliud inilividuuin Mltfriu* iinturav.

48(3 LIB. I. DIST. IV. QUAEST. I.

est humaniiate alius a Brunello; igitur in nullo individuo sunt
idem, nec conveniunt in humanitate; tamen illa ratio formalis
differentiae non stat universaliter quantum ad illam a/ftrma-
tionem ibi inclusam; unde non sequitur: Sortes differt a
Brunello humanitate ; ergo differt ab illo hac humanitate, sci-
licet P^a^on^s ; quia a^itecedens est verum, et consequens fal-
sum, quia in consequente significatur quod humanitas Plato-
nis sit formalis ratio differentiae qua Sortes differt a Bru-
nello.

e) In tertia cum dicitur, Sortes est alius in humanitate,
alietas ibi ponit suum determinabile esse commune utrique
extremo, et distingui sive dividi in ipsis extremis; et ideo
haec non est vera, Sortes in humanitate est alius a Brunello,
quia non dividitur humanitas in eis, nec est commune eis;
sed haec est vera, Sortes in animalitate est alius a Brunello;
quia animal commune est eis, et dividitur in eis. Unde in hac
tertia propositione alietas connotat aliquam convenientiam
extremorum in suo derminabili, et tamen notat aliquam non
identitatem eorum in eodem determinabili.

f) Ad propositum igitur, quam istarura trium signiflcat
haec locutio, Filius est alius Deus ? Dico, quod nec primaniy
nec secundam. — Non primam, quia non sequitur: Sorles est
alius homo; ergo est alius ab homine. Antecedens est verum,
et consequens falsum. — Nec secundam, quia etsi Sortes est
alius homo a Platone, non taraen sequitur: ergo est alius hu-
manitate a Platone, quia humanitas non est ratio formalis
differentiae Sortis a Platone. — Sed signiflcat tertiam. Unde
bene sequitur: Sortes est alius homo a Platone; ergo Sortes
est alius a Platone in humatiitate, et e converso. Et idem est
cum dicitur: Filius est alius Deus a Patre, quod Filius ge-
nitus est alius Deus a Patre generante, ita quod ly alius ponit
suum per se significatum circa per se significatum extremorum
et sui determinabilis, denotans ipsa inter se esse distincta, et
illud coramune esse utrique extremo alietatis, et tamen distin-
gui in eis: quod non convenit Deo; et hoc etiam signiflcatur
in tertia propositione praedicta; propter quod idem sunt.

Ex quo sequitur, cum haec sit falsa, Filius est alius Deus
genitus, ut nunc declaratum est, erit haec falsa, Deus genuit
alium Deum.

I.Il!. l. I)!."»!. l\. oLAI-ST. I. IHT

528. (•"*) — Solvuntur argumenta principalia. — a) A«l pri-
innin nrf/umenlnm [n. o25 «J <Iico, «juo«l h*x! antercdetis <'sl
voriirn, Deits ijenuit Denm, «luia UTMiJMi in concreto po»-
siiMl suppoiHMM! j)i() .supp(><<itis rosjMX-lu j)i-ao4li(-:)(oruMi rcsjrt»clu
'IiioniMi MOM o.\ti-:»M»'nnlur sifpjiosi/nlitrr ; rl idco sirut liacc
♦'St vtfta, Deus Pnler fjenuit Dfum Filium, ila haoc, Deus
f/enuit Deum. — Sod consequenlin mom valct. iMdo moh sc-
ijuiliir: ov^o Dcus L^ciiuit se l)euMi, aul nlium DcuMi. Pei-
mum MOM scijuitur, iiuia uon ost iMtollJLMhil»? ijuoil ifiem
}tri)iltt,rnt se. Nec secvnibxm soi|uitur, quia, sicut ilictum »«t,
(iiiii ili(-itiir l)i'us ircMuit tilinm \)ouii\, alielns iiotat suuiii de-
tfiMiinaliil»' fiislimjui \\\ oxtroinis: ijiioil iioii siLMiiflcatur in
nnleceilenle. V\\*\o. sicut jn-ojiositio ost lalsa iilii nlietns additur
dcttrMiiMahili i|iiihI non osl com//Me/it' suis oxtroinis, sicut haec
est liilsn, sol est nlius 7nus, »'t idiHt mdm scijuitur: si * i;ritur *
.sol «.rciiorat miiii-cmi, iiiilur se murem, aut nlium muretn^ schI

* i^oMorat * aliiiin t/iti est mus, ila in i)roi>i»sifii iiro}M)sitio est
lals.i in ijua alictas addiliir dotcriniMahili ijiiod ium (iistiiiffui-
lur in e.riremis. Sic haoc ost lalsa: Palor m ^/«'//«/^ est alius
a Kilio; <>t idoo noii soijiiitur: I)ous Pator L^euuit Douiii : aut
iijilur se Douin, aut niium Dcumi; s«»d scijuitur i|uod i:«'iiuit
nlii/m fjui esl Dens, siciit o.\j)oiiit Mjiiristcr iii littera.

(Jiiod si probelnr illa roiisriiuenlin ii\e: sx \zr\\tH'?i{ Dntm^
aiit ij^^-itur enmtlem Dcuiii. aiit tlirersuiti Dcuin, (juia idem »»l
lireesum iiiiMiodiati' dividuiit ijuodlilM^t ('Ms, cx ,V. Metuphy'
siriie; * ijritur * si euindoin vd divei-suiii. iL'itur 5t.' /)c»rwi, vo|
iilium Deum ; respoiuli'o: jK)t»'st coiiccdi ijiio«l ^MMiuit eunutem
Douiii; ijuia sicut nlieins jxiiiit suuin siLMiincaturn circa .suum
d»'lcrminahili' ili'iiittaiis ijisuiii * disjMtMi alilor * oi (listmcui in

* siiis * oxtroiiiis, ijiiilnis cst coiiimuiii>, ita jM^r oi>|M>siium
iilenlilas jioiiil suuiii sii.Miillcatum «Mrca suiim dol<>rmiiiahilu
«'oininiiiic in (>xtr(Mnis, dcnotans ij>suiii non tiistinf/ui, iiec di-
vidi iii ois ; el idco Ikuh" ost vora : Dous I*.'«t«M' u'cMuit eumtlcm
Deiiin, ijiiia Kiliuiii, tpti esl iflem Deus ; stH\ mom .stHjuiiui' * ex
hoc*: oiyo }.'ciiuit se D<Mim, (juia |>riiis momhmi rc<'i|)i"<HMim di'-
Molat actniii tiMMiiiiiari ad itiem suppositutti a «juo |>riM'c<lii ille

aiMiis: nnii'ri'(lt'ns aul(Mu iion «»st r»'«M|>r(MMim. riidc nm.^it

Moii suluin rclcrl oiimd(Mii in essentia, s(hI eumdcm in i

suppusitt ; iioii taMtuiii autcm |K>nilur {»•''' ;nitr'.-i».|.r.s s. d si».

488 LIB. I. DIST. IV. QUAEST. I.

lum quod ^enuit eumdem * in esse * Deitatis; et ideo est fal-
lacia consequenlis et figurae diclionis.

(^O b) Ad secundum [n. 525^] dicendum, quod ista deductio
reducenda est ad duos syllogismos, quorum primus est iste:
generans disiinguitur a genito : Deus est generam ; ergo
Deus distinguitur a genito. Alius est iste : genitum est Deus:
Deus distinguitur a genito ; ergo Deus distinguitur a Deo.
In utroque syllogismo est fallacia accidentis; nam in primo
syllogismo niaior est vera propter formalem oppositionera
extremorum. Sic autem extraneatur medium utrique extremo,
in quo extrema sunt unum sive idem. Unde fallacia acciden-
tis est, nisi maior extremitas dicatur de medio secundum illam
rationem secundum quam medium dicatur de extremis (a), ut
patet si sic arguitur: albuni distinguiiur a dulci: lac est
albuui; ergo lac distinguitur a dulci; et eodem modo peccat
alius paralogisraus. Unde in utroque syllogismo ex distinctione
formali quae est inter ista relative opposita, generans et ge-
nitum, concluditur distinctio essentialis; et ideo non sequitur
conclusio.

c) Ad tertium [n. 525 c], cum dicitur: Deus genuit alium;
igitur alium Deum, vel alium non Deum; dicendum * est *
quod neutrura concederetur.

Et cum probatur per rationera contradictionis, dicen-
dum quod contradictio est tam in complexis quam in in-
complexis. Et loquendo de contradictoriis complexis, semper
verum est quod altera est vera et altera falsa. Et sic est in
proposito, iiaec est falsa, Deus genuit aliuni Deum, et haec
vera, Deus non genuit aliuni Deum, quae est sua contradi-
ctoria, et non ista, Deus genuit alium non Deum.
( •"> ) Et si arguaiur : Deus non genuit alium Deum ; ergo ge-
nuit alium non Deum, quia ex negativa de praedicato finito
sequitur affirmativa de praedicato infinito, sicut sequitur: iiomo
non est iustus; ergo est non iustus; respondeo: dicendum, quod

(o) Beport.: In utroque syllogismo est fallacia accidentis ; nam in primo
maior est vera propter formalem oppositionem extremorum ; sic autem exta-
neatur tertium in quo sunt idem. Unde universaliter est faliacia accidentis
ubi maior extremitas dicitur de medio secundum illam rationem secundum
quam medium et eius oppositum essentialiter se liabent ad extremum re-
liquum.

Llli. I. I»1S1. IV. nlAKST. I. 4H9

qujuiivis illa iPi^Mila sit vrra, sicul ix>Uist prubari jw-r iiaturarn
coiitiMdictionis, miiKjuaiii taiiioii leriet iii praJHlicatis cumpttsi-
/is, iinii ciiiiii sjMjuitur: la|)is non est lig/ium olhum; orgo
lapis {isl /ifjnmn non nlbum, (juia aniiriialur lifpinm in se-
ciiiida, <(uoil noii atlirinaltatur in |)riiiia.

l''t si arjj^iiitur in (•oiitratlictoriis incnmplexis, dico, <pnKl
licct ilr i{uolit)<'t ilicatiir altcruiii illoruni, noii taiinMi ilicitur
ilc i|Uolil)«'t quoilcunniui; pracilicaluni ili'torniiiiatuiii \n'V al-
torurii illoruni, ijuia iiec ipsuiii dctcriiiinaMlc ilicitur il<! qiioli-
hot; et iil»!o licct Deus vel non Deus dicaiur de (|uolil)ot, iioii
tanien fi/iud sivc nliuin sic dcterniinatuni pcr Deum \A |)er
non DeniH. Mt ideo ijiiamvis iJeus ^emiit nlinui, nori tarneii
filium Deum, nec ulinm ntm Deum. Nec est hic coiitradictio.
(Joncedo i^Mtur ijuod seijuiuir: ^'cnuit alium ; i'T\zo Deuut vel
nnn Denm ; siid non scipiilur: ^^'miit nliuin, ct Deum; ergo
^^(Miiiit n/ium Deum, propter variationein nlietfi/is.

.\d ijuarlinn (n. .Vio rf] dicenduiii, ijuod non s('i|uitur: jtro-
iiiiil n/iinii hnhentem nntnrnm flii'innm; ei'«;o fjcnuit nlium
Deuin ; ipiia iii nnleceflen/e sul»iiit«'llit:ilur suhsta^itirum liuius
adicctivi linhens, (juod sul»stantivuiii idem si«;niflcat (pKwl per-
sonn, el ciixa illiid ly nlius poiiit suum si^rniflcatum. Iii conse-
f/uente jMtnit ly nlius suiini sif.rniflcatum circa sij.Miiflcaturii
Deus; ct sic coiiimutatur lioc nlii/uiil in ^^'«/t', et arjjruitur ah
inrcriori ad suum sujmmmus, cum nc^Mtioiic (juam im|)ortat nlius.
.\d pmhntionem jkm* L)amasc«'nuni dico, (JU(J<1 d«*scriptio
sua (*st (juacdam e.rplicntio nominis, non aulcm exprcssio per

f siijnificdti, ijuia iioiikmi ctmcretum dc jmt se sif^nitlcalo
iion imjMtrtiit lioc ijuod est liahciis sive hnlM>ns scil taiitum de
iiiodo siLrmflcandi, iii ijuo (listin;.:uitur ali ahstraclo: solurii oniin

Mncrcttiiii imj)i»i-tat ipsnm /ormam, «juia nlhum solam «juali-
tatcm sii.rniflcat. Uridc * hnhere * imjiortat Ikx* (|iumI esl hn-
/>i'tis, ijiiia conc(M'nit sui)(M>siluni halMMis suurii si^Miifl«*aluin.
TaiiKMi iflem sifjnificnt c(»nci'«Mum ct ahsti-actum, lic«'t iuimIus

i!.riiiflcaiidi sit :iliiis; ct iil«'i) iii huiusriKMli cthymol«>^Mis et ile>
scrij)tii»iiil»us non o(K)rtet ijikmI ijuidijuid jM>l«*st ven> coniun;;i

iiiii (lesrri)itinnihns, cl ilescriptis * jM)ssil coniiiny^i *.

QUAESTIO II.

529. ( I ) — Proponitur quaestio. — Circa secimdam par-
tem quartae distinctionis quaero de veritate huius:

Deus est Paier, Filius et Spiriius Sanctus.

530. — Argumenta principalia (1). — Videtur quod noii sit
vera. — aj Quia eius coiitradictio videtur esse vera, nullus Deus
est Pater, Filius et Spiritus Sanctus, quia quaelibet singu-
laris est vera, quia nec Pater, nec Filius, nec Spiritus Sanctus.

b) Praeterea, cuiusliiiet propositionis verae indeflnilae ali-
qua singularis est vera : sed nullam est dare veram singula-
reni iiuius indefinitae; igitur ipsa non est vera.

531. — Contra : iiaec, Pater, Filius et Spiritus Sanctus
sunt unus Deus, est vera; ergo et eius convertens. — Ante-
cedens patet per Aug. De Trin. multis in locis.

532. ( 2 ) — Propositio, « Deus est Patsr, Filius et Spiritus
Sanctus », vera est. — Respondeo, quod propositio est vera:
quia terminus suhiectus quod primo significat hoc primo ponit
in oratione, et si illi aliud extremum quod praedicatur sit
idem, propositio atfirniativa denotans talem identitatem vera
est: Deus autem significat naturam divinam ut est nata prae-
dicari de supposito, et illud signiflcatum est idem i7'ibus per-
soais; igitur propositio hoc significans est vera.

Verum est tamen quod in eius conversa est magis prae-
dicatio formalis, (]uia iln intelligitur quasi superius vel quasi
commune praedicari de per se suis suppositis : praedicatio au-
tem formalior est quaniio commune praedicatur de * unitati-
bus * quam e contra.

533. — - An haec sit vera, « Deitas est Pater, Filius et Spi-
ritus Sanctus » ? — Sed nunquid eadera est veritas iilius et

(1) Soivuntiir ad n. 53.5.

\AH I. DIST. l\. oLAKST. II l!»l

Imiu.s, dijitas ast Pnter, Filius et S]nritii,s Sanclusf — Ke-
sporuleo: sicut praedicalio iii iMvini.s (iisiiii^'uitur iii veraiii /br-
rnaliter, et verarii per idenlitatein, \u)C est, (jurxl illa s\{ for-
mnlis (juaiulo priH'ili(;aturii convciiit formaUter subiecto, per
iilentitalem veiu (|uaii(lo propter infinitnieni (a) (liviiiaiii pra«>
(iiciilimi i'st idem subiecto, licct iioii funnnliter, ita liaec. Pn-
trr, Filius el Spiritus Sa/ictus Kunt Dens, xt^rd est forrnali-
ter, el liaec per identitalem, Pnler, Filius el Spiritus San-
ctus sunt deitas, iioii aiitein fonnaliter ; evfzo el ista, Deus
est Pater, etc, halict ali^iuam vcritatem, Io(|u«,mkIo de pi-aedi-
catioiie formali, (|uam iioii liahct isla, deilas est Piter, elc.

534. ( •< ) — Eiplicatur pio quibus suppoQeit « Deus * in prima
p4'opositioiie. — Sed pro * quilms * supponit Deus, intellij^eiido
islaiii [ii. y.ii] ess<i verarii (juasi pra^^dicatione formalLf —
H»jsp(jiiiUH>: unicuiiju»; quo corresp(jndet proprium quod vel
qnis. Kl ideo deitati ut dcitas esl correspoiidet quod vel quin,
(|iii:i illud quod vel quin est primo deitate ens ul deitas »'st,
et sicut d«Mtas est de se hacc, ita Deus, i\\\\ I)cus est deilate,
est de se hic. Kt iii islo coiiceptu noii includitur incomniuni-
rnhilitns, iicc ratio persomie, (juia dcitas communicabilis est,
cl idco Deus ul dcitatc ♦'sl Dcus noii includil ali(|uid iiicoin-
muiiicabile formaliter. Isli * autem * t»MMnino sic iiitellccto,
absijuc conc^^ptu personarun>, s«'U p»'rs(»iialium proprictatum,
v»'i(! possunl competere ali^jiia pra«'dicala realia, »|uae vitleli-
»•»'1 iioii compctuiit iiatura»' ut * ine.xistcnti * in rationc sup-
/tositi, sed * ut * » xistcnti in liac iialuia iii ((uantum e.\isten8
111 t;i. -- IIoc niodo lort»» est ista vci*a, Deiis creat, el siiuiles,
iiit('lli;^r,.n,i,, subicctiim pro hoc Deo e.\ist»Mite iii iiatura »liviiia,
iioii iiitclli;,rciido ali(|U(Hl suppositum, * vi»lelicct * alii{uud iw-
I (nnmnnicahiie in illa natiira. (luia * illa * incotninunicabiii-
tns iion est ratio talium actuum. Kt ita potcst |H)iii »|U(m| ista,
Den.s est Pater el Filius et Spirilus Sanctus, esl vcm, »|ua-
t«'iuis Dcus stat pro hm- Dm iii (|uaiituiii r&l jier se ens dei-
Intr, iion aul(Mii pro ali(|uo snppositti jtroprte dicto in »| t

iialiiia divina; i|uia (|U.iiido ••sl V(MMtas pro priinis sivMioi' .lic»
tcrimiKiium, iion oport(?t (|ua«M'»'rc vcritatiMii iii aliis, iii «|ui-
biis iiicluduiilur ista simiillcala : sicul •juando t*o/i«t;7i/''''^ '• d-'»

^><) Ivl. ViMi. simplicitiiti-tii.

492 LIB. I. DIST. IV. QUAEST. II.

propriam veritatein, non oportet quaerere veritatem eius prae-
cise pro aliquo antecedente. Exemplum huius: color hic im-
gularis existens non determinat sibi rationem swppositi, quia
ratio supposiii proprie non reperitur in accidentibus, et licet
sit in supposito substantiae, tamen in quantum intelligitur abs-
que illa subsistentia in supposito, ut hic color existens, po-
test esse principium operationis realis. Sic si eadem albedo
esset existens in tribus suppositis vel superficiebus, haberet
actum realem, sciiicet unam rationem disgregandi. — Et si
quaeras a me de veritate huius propositionis, hic color di-
sgregat, pro quo supponit ibi ly color? Dico, quod supponit
pro primo significato suo, puta pro hoc colore existente, non
autem pro aliquo colore inferiori ad hunc colorem, puta pro
hoc colore in hac superficie vel in illa, quia ista contrahen-
tia colorem non sunt causa veritatis huius propositionis, sed
est vera propter prima extrema. Multo magis esset lioc verum,
si hic color ut hic esset per se existens. — Deiias autem est
fjer se ens, et ideo Deus in quantum est Deus deitate est
per se ens, quia VII. De Trinit. (1) Augustinus dicit: Pater
eodem est quo Deus est, licet non eodem sit et Pater, et ideo
huic Deo, non intelligendo ahquam rationem suppositi sive
personae, imo rationi huius Dei potest attribui Pater et Filius
et Spiritus Sanctus.

535. ( ^ ) — Solvuntur argumenta principalia. — a) Ad pri-
mum argumentum in oppositum [n. 530 a] dico, quod illa
non est * praecisa * eius contradictoria, si praecise fiat distri-
butio pro personis, quia tunc non negatur quod primo affir-
matur in afflrmativa: si autem iila neget praedicatum a primo
significato Dei, scilicet ab hoc Deo, falsa est illa; et hoc est
quod usitate dicitur, quod talis universahs negativa non con-
tradicit termino habenti suppositiojiem simpiicem, licet con-
tradicat termino habenti suppositionem personalem. Hoc au-
tem videtur probabile, si illa maxima sophistarum est vera :
quando in aliqua dictione officiali vel syncategorematica in-
cluduntur duo, ad nihil refertur unum, ad quod non alte-
rum. \n hoc autem signo, nuUus, includuntur duo, scilicet
negatio et distributin ; ergo cum distributio praecise respi-

(1) Cap. 4.

LII'.. I. r)I.ST. IV. nl.AKST. II. W-i

ciat suxjj)osi(a taiis naturao, /j<YA<//o j)raecise eril \)r() eisdem :
('\ tunc illa * no«.Mtiva * uiiivorsali.s est v««ra;s«?<l non est con*
fradictoria primae, sp<i ista, Deus non est Pnter^ Filius ef
Spiri/us Sanctus, ubi ideni nrf^atur ijiiod prius aflirinaiiatur;
«'t isla ost falsa pro »'()(lein sul»i<'Cto pro quo afflrniativa esl
yrr-.i.

b) Aii evi«l«Mifiaiii sccu/uii ,^11. .'iliOft] arizumciili «-si scu;n-
iliim (^uod, siciit dictiim «'st iii (jufiestionc pffiecedenli [u. 527],
<iiilil)«'t unicue iiutuiae ada«'<juatH corrt>sj)«)nd«;t unvm sinpu-
hirc, «]u«)d siiif.^nilare vei (?sl incommunicahi/e, sicut in civa-
furis, vei * <;sl * communicabile, siciit iii Deo. Natura autein
divina imica est, oinnino impiurificabilis et inniimerabilis; er</o
ei adaetjuale corresjjondct unnm sinfju/are, <juod exprimitur
iioiiiine Dei, <ju(j<l nafurali iiit«'lli^'-ontia ml«'ilifritur ante «juam-
(•iiiiKjiH' yropriela/etii personalem : o\ si c«:)nsideretur illiid sin-
^'•ular<! ut ijuoddam ens f/d se, cui conveniunt omnes proprie-
tales essentinles et perlcction(\s, ante omnein prnprietatem
personarum, ijuod ijuidem csl ttd se ens et j^er sc iiullo mo<lo
j/h//-if}cabile vel numerabi/e, iicet communicabilr sit in sup-
pnsitis j}luiibiis, (juac commiiiii("itio inteili«;itur jx^r proprie-
/fitcs notiona/es. Kt sicut est iiia vera, Dcus es/ Pntrr, Fiiius
et Spiritus Sanctus, ila ista, Jiic Deus est Pa/er e/ Filius
e/ S})iri/ns Sanctus. - Kxemplum iam taclum est, «juia si
esset uiius color iii Iribus suj^erficiebiis, iile color, jjuta athedOf
dis^^n-^Mrel et liaberet oiimes jM'rlectiones aibediiii com|)elen-
l«'s; s«'ii ii«>n ut primo «^st in illa vci in i/tfi sujjcrfli !.■, ^««11
secuntlum se ; licet iiias bal)er«'l exisl.Mis iti illiv supr • is.

iioii tamen j)riiii«). Sic aiitem «^sl bi'

-H^

DISTINCTIO QUINTA

TEXTUS MAGISTRl SENTENTIARUM.

Hlc quaerltur, an Pater genuit divinam essentiam, vel ipsa Filium,
an essentia genuit essentiam, vel ipsa nec genuit, nec genita est. — Post
haec quaeritur, utrum concedendum sit qiiod Pater genuit divinam es-
sentiam, vel quod divina essentia genuit Filium, vel essentia genuit
essentiam, an omnino non genuit, nec genita est divina essentia ? — Ad
quod, Catholicis tractatoribus consentientes, dicimus, quod nec Pater
genuit divinam essentiam, nec divina essentia genuit Filium, nec divina
essentia genuit essentiam. Hic autem nomine essentiae intelligimus di-
vinam naturam, quae communis est tribus personis et tota in siugulis.

Ideo non est dicendum, quod Pater genuit divinam essentiam,
quia si Pater diceretur genuisse divinam essentiam, essentia divina
relative diceretur ad Patrem vel pro relativo poneretur. Si autem re-
lative diceretur vel pro relativo poneretur, non indicaret essentiam ;
ut enim ait Augustinus in V. lihro De Trinit.il), « quod relative di-
citur non indicat suhstantiam » .

Secunda ratio. — Item, cum Deus Pater sit divina essentia, si eius
esset genitor, esset utique genitor eius rei quae ipse est; et ita eadem
res seipsam genuisset, quod Augustinus negat, ut supra ostendimus.

Tertia ratio et p)otior. — Item, si Pater est genitor essentiae di-
vinae, cum ipse essentia divina sit et Deus sit, eo ergo quod gene-
rat et est, et Deus est. Ita ergo non illud quod generatur est a Pa-
tre Deus, sed Pater eo quod generat et est, et Deus est. Et si ita
est, non genito gignens, sed gignenti genitus causa est ut et sit, et
Deus sit. — Simili ratione probat Augustinus in lib. VII. De Trinit. (2)
« quod Pater non est sapiens sapientia quam genuit, quia si ea sa-
piens est, ea est; hoc enim est ibi esse quod sapere. Quod si hoc est
ibi esse quod sapere, non per illam sapientiam quam genuit sapiens
Pater est. Quid enim aliud dicimus, cum dicimus : hoc illi est esse
quod sapere, nisi, eo est quo sapiens est f Ergo quae causa illi est
ut sapiens sit, etiam ipsa illi causa est ut sit. Si ergo sapientia
quam genuit illi causa est ut sapiens sit, et causa illi est ut sit.

(1) Cap. 7. (2) Cap. 1.

Un I. I)l>-T. V. IKXT. MAiilSTHI. 4W.>

Serl cauMain Patri qua Hit, a Patre (irenitam nullo modo quisqoam
(lixerit Hapientiani ; quid enim emt in»aniuii ? Ita er^'o, ni Pater |^
nuit ftfineiitiani qua ent, esHentia quam ^ntiit catiMa ewt illi ut «it ».
Non pr!_'() i|).Hani (jua est eHMentinni t^enuit. • Narn in illa Mimplicitate,
in^iuit Ati^uHtinuN, (|iiia non est alitul mjtere iinani ease, eadem eitt ibi
Hapientia (juae esHentia » ; ideofjue (|Uf»d de mjtimtia, hoc de eMentin
(liciintiM. Sicut er^o non genuit Ma]>ientiam f|ua sapien.s eMt, ita nec f#-
sftififtni (|ua est. Ut eniin Mapientia .sapieuM est et potentia ]>otenM. ita
et (>Mseiitia i)>Me eMt, eadcnir|ue eMt Ma])iontia et f>otentia quae essentia.
Patet ita(iue cx ])raedictis, f|uia 1'ater ejffientittin (tivinnni mm fjeniiit.

Ilnic ailversari videtiir Ainjitstiniis. — Huic autem videtur contra-
riuin (juimI Au^uMtinuM ait in lihrit iinicn ile Fide et Symlxtlo ( 1 . : . DeuM,
cuiii Verliuiii ^enuit, iil (jiiod i/ise est genuit, nec de nihilo, nec de
ali<jiia iani facta con(lita<|tie materia. Med de seipso id qiiod est ijjMe > .
— Item, • DeuM Pater qui verissime mc indicare animis co^rnituris
et voluit et potuit, hoc ad seipMum indicaudum genuit, qu«Hi est ijiMe
qiii genuit». — Ecce a]jerte dicit his verbis, Deum Patrem genuisse
illud t/iiixl ipse rst. Illud autem (juod ij)8e eMt noii CMt nisi divina
eMMeiitia; videtur ergo divinain essentiam genuisMe.

Ad <|U(xl resjtondetnits, illa verlia sic intelligenda esse diceutes:
Pater de seij^so ^^enuit illud (jikkI i]»se est, id est, Filiitm, «jui est
iHiid f/iiixl Pater est, uniii i/ititil Pater eMt, et FilitiM lioc est, sed non
t/ii/ PiittT ost. ot Filiiis luc cst.

Alias jMirtes ijitiiestionis vjeqiiitnr. — Ita etiain non est dicen-
duiu, (jiKxl tiivina essentia ijenitit Filiitm, quia cum FiliuM sit divina
eMMentia, ium e.sMot Filiiis res n (jua ireneratur; et ita ea<lein reM t»e-
ijtsniii L'»'ii»'niret. — Itn (•fiaiu tlicimuM. (jiKiil essentiu itifina non tfe-
niiit essentiittn ; cuiii eiiim uua et Mumma «juaedam reti Mit divina et»-
Heiitia, Hi divina eMMentin eMMentiam genuit. eadem reM ne i]>Mam gcnuit,
(IUihI oiuiiino eMMe noii ]>ot«8t. — Sed Pater moIuh genuit Filium, et
II Piitre et Filio jirocedit SjiiritUM SaiictUM.

(^nae fiileaiitnr jtraedictis esse contraritt. — PnuMiictiM autem vi-
detur coiitrariiim cMMe quod dicit AugUMtinuM in lih. VII. De l)rinil.{'l)
lliK>, iiiqiiit, est Deo ettae (jund sajtere ; unde Pater et Filiu8 Mimul
HUiit iiiia .sajiientin, quia itna eMHentia. et Mingillatim Hapientia de ••-
1 iiMitia, Micut eHMeiitia de eHnentia » . Eoce hin verbin a|>vrte dicit Au«
^ustiuus saitientiain de sajtientia r\ essentinm de es»rnt:' ' nde-
tur sigiiiticnre quo'1 sttjtientia sajiientiain ••' ■<■■-'■<•/•■• ■ u tjf~

iiiierit. Idciii in lih, de fide ad 1'itriini i IVi

^ I I *^,i|>. .». '«' 1 ';i|> l • i .

496 LIB. I. DIST. V. TEXT. MAGISTRI.

Filium, id est, iinam ex Trinitate personam, Deum verum crede, ut
divinitatem eius de natura Patris natam esse non dubites » . Hic vi-
detur dicere, quod natura Filii sit nata de natura Patris. — Idem
in lib. XV. De Trinlt. (1) ait: « Dicitur Filius consilium de consilio,
et voluntas de voluntate, sicut substantia de substantia, saj^ientia
de sapientia » . Et hic videtur dicere quod substantia sit genita de
substantia et sapientia de sapientia.

Sed hoc ita determinamus : « Sapientia de sapientia et substantia
de substantia est » , id est, Filius qui est sapientia, qui est substan-
tia, est de Patre, qui est eadem substantia et sapientia;et Filius, qui
est divinitas, natus est de Patre, qui est natura divina. Et ut ex-
pressius dicamus, dicimus Filiu7n sapientiam esse de Patre sapientia,
et dicimus Filium substantiam esse genitum de Patre et a Patre
substantia. — Quod autem ita intelligi debeat, Augustinus ostendit
in lih. VII. De Trinit. (2) dicens : « Pater ipse sapientia est ; et dicitur
Filius sapientia Patris, quomodo dicitur lumen Patris, id est, sicut
lumen de lumine, et uterque unum lumen, sic intelligatur sapientia
de sapientia, et uterque una sapientia et una essentia » . — Item,
« ideo Christus dicitur virtus et sapieniia Dei, quia de Patre, virtute
et sapientia, etiam ipse virtus et sapientia est, sicut ipse lumen de
Patre lumine est, et ipse fbns vitae est apud Deum Patrem, fbntem
vitae. Filius ergo sapientia de Patre sapientia est, sicut Filius lu-
men de Patre lumine, et Deus Filius de Deo Patre, ut et singulus
sit lumen, et singulus Deus, et singulus sapientia, et simul unum
lumen, unus Deus, una sapientia » . — Ecce his verbis manifeste ape-
rit Augustinus, ex quo sensu accipienda sint praedicta verba et his
similia, scilicet cum dicitur suhstantia de substantia, vel substantia
genuit substantiam.

Quod. videtur praedictae expositioni contrarium. — Huic vero
etiam id contrarium videtur quod Hilarius ait in IV. lib. De Trin.
« Nihil, inquit, nisi natum habet Filius, et geniti honoris admiratio
in honore generantis est » . Cum ergo Filius essentiam habeat (tota
enim in eo est divina essentia), videtur quod ipsa divina essentia nata
sit. — Item in V. lib. ait: « Nativitas Dei non potest eam ex qua
profecta est non tenere naturam, nec enim aliud quam Deus subsistit,
quod non aliunde quam de Deo subsistit » . Ecce hic dicit nativitatem
Dei profectam ex natura; et ita videtur ex his verbis atque praedi-
ctis natura Dei et genita et genuisse. — Quod apertius dicit in lib.
IX. De Trinit. « Nos, inquit, unigenitum Deum in forma Dei manen-
tem, in natura hominis mansisse profitemur, nec unitatem formae ser-

(1) Cap. 19. (2j Cap. 1.

1

Llli. I. DIST. V. TKXT. MA^JISTHI. 4i»7

vili.s in naturam flivinae unitatis rf'fiin<liinus, nec rui '-|i<>rali in-

Minuatiorif' Piitifin iii Filio praHlicainiiH. .s«>«l f»x eo »i.i'.. m ^eneria
(/eiiitnni ndtnrain naturaliter in sf t/tyiifntrin hal)iiis.se nntnrmn, <juae
in tnrnia naturae se ^i^nentin manenH, torinam naturae et intirmita-
ttH cor|H)rali.s accepit. Non enim defecerat Dei natiira, ne enttet : tied
in .se liiimilitatem terrenae nativitatis, manen» Hilii I)ei natnra, MUiKe-
|)«'rat, ^eneris Hiii |)ot('statein in hahitii aHHumptao humiUtatiH e.xer«
ceiiM » . Kcce hic apertf dicit, ft nntnrnin iiennisHe, et nntnrnin ffrni-
ttim, et natnrmn ai<sinni>sisse nntnrain, «jiuxl a jileriHqiie ne<_'atur. —
Itein in eotlem : • Niiiniiuiil iinif^enito Deo contumelia est, Patrem nibi
inna.scil)ilem Deum euHe, cum ex inna.scil)ili Deo nativitan uni^enita in
nntiiram nniijenitain Hul)HiHtat •? Ecce et hicdicit nniijrnHnin nntnrnm.

f^iiinnoito nint intilliijeinla priwiiiiasa vcrlm llilnrii. — Se«l <|uia
liuec verl)a sane viilt iiitellij^i, ipse iiiein ilicit in IV. IU>. — « Intel-
li|^'entia dictoruin ex causia est aHsumenda dicen<li, quia non Hermoni
res, sed rei est nenno suhiectuH». — Haec erjjo verl»a ita intelli^i
|)o.ssunt : Nihil hal)et Filius nisi natiiin, 'u\ est, nihil hal>et 8ecun<Ium
qiiml DeuH est, nisi (|U<mI nnscendn ncccpit, et ipse na.scen<lo PatriH
iii se siihsi.steiitein natiirniii hal)iiit. fnde Hilarius aildit in V. lih.
< Eniiidein natiirain huliet ^enitiis i|Uaiii ille i|ui •;enuit, ita tamen,
ut iiatus non sit ille qui ^enuit yumu iiuomrxlo orit Pater ip.se, ciiiu
^renituH nit?), 8e<l in his ipsis Huhsislat ille (|ui (^enitus ent, in i{uil)U8
totUH est ip.se qui genuit, quia non ont aliunde qui «jenituH ent: et
ideo non refertiir ad aliud (|Uim1 in uno nuhsistit ex uno. Ac 8ic iu
^eneratione Filii et naturuin Huam, ut ita dicAin. .se<|uitur indemuta-
hilis DeiiH iiideiiiutaliileni ^ii^nens Deuui, nec natuniiu suam tle.serit
ex indeniutahdi Deo indeiniitaliilis Dei |M?rf'ecta nativitas. Sul>sislen-
tein erp) in eo J)ei nntnram iiittdli^anius, cum in Det) IXmih insit ;
nec praetcr euiii qiii Deiis ent, (iui.si|uaiu Douh aliuM Hit, quia i|irie
I )i'iis, et in eo Deiis. Naturao erj^o Dei 1'atriH veritan in Deo Filio
esse docetur. ("11111 in eo Douh intelli;jatiir e.sse, qui Deus ent. E*it
eiiini iiniis in 11110, et iiniis al* iiiio • .

f^iiiHl leijitiir, 1'atrr de siia snhstniitin ijrnnisae h^linm siitntnn'
tine J'a(ris. -~ Dicitur (juo<|iie, et frtNjiionter in Scriptur» itacm le-
gitiir. 1'ntrem de ann snliatnntia ijennissr Filinm. - rnde .\u::u-
Mtiiius in //7». /V Fide nd 1'etrnm (1) ait: « Pnter I>i'us. de iiuUo

^•nitus Doo, seinel de snn nntnrn, sine initin. - • Filiin T' •m

nilii ae(|ualeni, ct eadom qua ipso natiiraliter u. <s' -0

coneteniiim » . Kcco hic dicit Au^ustinus, Filiun» i-rt

Piitii>;. Kst autein nnn nntnm PatriM ot Filii • ituji Sancti. Si

!u»i !. ;w

45)8 LIH. I. DIST. V. TEXT. MAGISTRI.

ergo de natura Patris genitus est Filius, genitus est de natura Filii
et Spiritus Sancti, imo de natura trium personaruui. — Idem quoque
Augustinus in lih. XV. De Trinit. (1) dicit, Christum esse Filium
suhstantiae Patris et de suhstantia Patris genitum, tractans illud ver-
bum Apostoli loquentis de Deo Patre sic: Qui eruit nos de pote-
state tenehrarum et transtulit in regnum Filii cliaritatis siiae. « Quod
dictum est, inquit, Filii charitatis suae, nihil aliud intelligatm- quam
Filii sui dilecti, quam Filii suhstantiae suae. Charitas quippe Patris,
quae in natura eius est inefFabiliter simplici, nihil est aliud quam
ipsa natura atque suhstantia, ut saepe diximus et saepe iterare non
piget, ac per hoc Filius charitatis eius nullus alius est quam qui de
suhstantia eius est genitus » . Ecce hic aperte dicit Augustinus, Fi-
lium esse genitum de suhstantia Patris, et Filium suhstantiae Patris. —
Idem quoque Augustinus in lih. II. Contra haereticum Maximinum (2),
suhstantiam Dei genuisse Filium, et Filium genitum de suhstantia
Patris asserit dicens : « Carnalibus cogitationibus pleni, suhstantiam
Dei de seipsa gignere Filium non putatis, nisi hoc patiatur quod
suljstantia carnis patitur quando gignit. Erratis, ne^cientes Scriptu-
ras neque virtutem Dei; nullo enim modo verum Dei Filium cogita-
tis, si eum natum esse de suhstantia Patris negatis. Non enim iam
erat hominis Filius, et Deo donante factus est Dei Filius, ex Deo
natus gratia, non natura. An forte etsi non hominis Filius erat,
tamen aliqua iam erat qualiscumque creatura, et in Dei Pilium, Deo
mutante, conversa est? Sed nihil horum est. Ergo aut de nihilo,
aut de aliqua suhstantia natus est. Sed ne crederemus, vos putare
de nihilo esse Dei Filium, affirmastis non vos dicere de nihilo esse
Dei Filium. De aliqua ergo substantia est; et si non de suhstan-
tia Patris, de qua sit, dicite; sed non invenietis. lam igitur uni-
genitum Dei Filium, lesum Christum, de Patris esse suhstantia, non
vos nobiscum pigeat confiteri » . — Idem in eodem : « Utrique legi-
mus, ut simus in vero Filio eius lesu Christo. Dicite ergo nobis,
utrum iste verus Dei Filius ab eis qui gratia filii sunt, quadam pro-
prietate discretus, de nulla substantia sit, an de aliqua? Non dico,
inquis, de nulla, nec dicam de nihilo. Ergo de aliqua suhstantia est.
Qviaero, de qua? Si non de Patris suhstantia est, aliam quaere. Si
aliam non invenis, Patris agnosce suhstantiam, et Filium cum Patre
homoousion confitere » . — Idem in eodem : « Confiteor, Deum Patrem
omnino incorruptibiliter genuisse, sed quod est ipse genuisse. Item
dico quod saepe dicendum est: Aut de aliqua suhstantia natus est
Dei Filius, aut de nidla. Si de nulla, ergo de nihilo, quod vos iam
non dicitis. Si vero de aliqua, nec tamen de Patris substantia, non est

(I) Cap. 19. (2) Cap. 14.

I

LIH. I. DIST. V. TKXT. MAOISTRI. 49<J

ventx Filiiis. Si vero <le 1'utrht Mnl/staiitin, KiiiiiM eiimtlrinijnf nnhHtnntiae
Himt Pater et FiliuH. Vo.s aiitem nce Filitiin «le Bnhstnntia rntrin i^cui-
tiiin vultiH, et tamen eum nec ex uiliiln, nec ex (ilii/nn mnterin, »«.••1 ex
l'atre CHse conce«litirt; nec videtis, quam necesse sit, ut qui non eut ex
iiihilo, iiec ex aliqua alia re, ued ex Deo, nisi ex I)ei suhgtantia esse
iion poHsit, et hoc es.He quo<^l Deus est, de quo est, id est, DeuH de Deo
iiatus, quia non aliuH priun fuit, ned natura coaeterna de Deo ent».

Colliijena sumnuun jtraefliftornni, ajnrit ejc i/uo sensu accipienda
nint. — His verbis i)raemi.ssiH innui videtur, <iuo«l dirinn snltHtnntia
Filiiim j,'eiiuerit, et quod Filius nit genitus de snhstantia I'alris, et
(1U«k1 de Deo est natura coaeterna, et qufKl Pater iil i/ninl ijtse egt
genuit. Iil autem fjurHl ipse est dirina essentia est ; et ita putari \yo-
tesf ilirinam essentiam ;renui.s.se. — Vehementer raovent nos haec
Vfiliii, (jiiae quomoilo intelligenda sint, mallem ma^ris al» aliis audire
<iuam tradere. Ut tamen sine praeiudicio atque temeritate lo<iuar. ex
lioc sensu diota i»ossuiit accipi : Xatura coaeterna de iJeo est. id e»t,
Filins inaeternns Patri de 1'atre est, ita quod est eadem cum eo nntnrn
vel einsdein natnrae. — Quem sensum conHrinat Augustinus, iliideiu
suliiifiens et quod dixerat quani explnnans. Dicto eniin • Xatura
coaeterna de IJeo est > , addidit: « Noii est aliud Filius quam illud de
(liio est, id esr, unius eiusdeinqiie sultstantiae est ». — Deinde a|)er-
tius tnlom intellectum ex praedictis verbis fore bal)endum a])erit in
eoileiii lihro Contra Miwiminum dicens: « Trinitas hnec unius eiua-
ileniijne snhstantiae est, quin non de aliqua matrria vel de nihiln est
Filius, sed de «/»/0 est i/enitns. Iteintiue Spiritus SnnctUH non de ali-
(luu nniterin vel de nihilo est, Hed inde est unde jfrtK-etlit ». His uti-
<|nc verl>is aperte ostendit, ea ratione dici Filium es.se de ■-■■' ■'■ -fia
J'(itris, (luia est de l'atir i/enitus, ita (iikkI est eiusdem n: ....:iiie
cum eo; et Spiritiim Sancfiim e.sse de suhstantia 1'atria et /V//i, quia
iih iitri)i/ne /imredit, ita ipiod est einsdem suhstantine.

(^iiimI nec Filins, inr .^/nritns .snin-iini tst de nihilo, $eti tlc ali-
'jno, non tanirn de materia. — Ostendifur (HKxiue ex illis verhin,
Filium et Spirifiim Snnctum non esHe de uihilo, seil de alii/uo, nec
tamen d(» aliijna mnteria. — Unde etiam Hilnriufi in XIl. lihro iJe
l'rinitatr uit: • UnigenitUH Deus, cum nntus sit, Pntrem tentAtur
niicforem; cum ex mnnento nnfus ent, noii est natun ex nihilo : et

uin nnfo teinpUH imtUH est. omnem HenHUin pmevenit ti;' Hic

uperfe dicifur, quod FiliuH non ent nntUH ex nihiln. — Muuiitir et

Spirifiis .*>nnctiiH noii esf diceniliiH csse vel pn>«»«ler'* '"• •••'•' •■•

Filius de Huhstuntin Pntrin nnlus esf •. id esf, a P.i -. , -

tt eiuHdem Hul>Htantiae et endeui HuliHtantia. — Kx quo nenau etiam

500 LIB. I. DIST. V. TEXT. MAGISTRI.

accipiendum est illud, « Pater genuit id quod est ipse » , id est, Fi-
lium, qui est hoc quod Pater. — Et hoc ita debere intelligi Augu-
stinus aperit, dicens in 7. lib. Contra Maximinum (1) : « Hoc genuit
Pater quod est ; alioquin non est verus Filius, si (^uod est Pater non
est Filius » . Item : « substantia Dei genuit Filium » , id est, Pater
substantia genuit Filium, qui est eadem sid>stantia et einsdem snb-
stantiae. — Quod sic esse intelligendum Augustinus ostendit, dicens
ad Maximinum (2) : « Sicut dicis, spiritus spiritum genuit, ita dic,
spiritus eiusdem natarae vel snbstantiae spiritum genuit. Item sicut
dicis, Deus Deum genuit, ita dic, Deus eiusdem naturae vel substan-
tiae Deum genuit. Hoc si credideris et dixeris, nihil de hac re ulte-
rius accusaberis » . His enim verbis aperit, quomodo praedicta debeant
intelligi. — Similiter : « Filius natus est de substantia Patris, vel
Pater genuit Filium de sua natura sive essentia » , id est, de se na-
natura et essentia genuit Filium eiusdem naturae ac essentiae, et qui
est eadem essentia ac natura. — Similiter expone illud : « Filius sub-
stantiae Patris » , id est, Filius Patris substantiae, id est, qui est
snbstantia, cum quo et Filius eadem snbstantia est, quia consubstan-
tialis est Patri Filius. — Et hic sensus adiuvatur ex verbis Augu-
stini, qui in libro VII. De Trinitate (3) ait : « Tres personas einsdem
essentiae, vel tres personas unam. essentiam dicimus. Tres autem per-
sonas ex eadem essentia non dicimus, quasi aliud ibi sit quod essen-
tia est, aliud quod persona » . His verbis ostenditur, non esse dicendum,
personam esse ex essentia, nisi ex sensu praedicto. — Qui sensus
confirmatur etiam ex eo quod in libro XV. De Trinitate (4) idem ait:
« Sicut nostra scientia scientiae Dei, sic et nostrum verbum, quod
nascitur de nostra scientia, dissimile est illi Verbo Dei, quod natum
est de Patris essentia. Tale est autem, ac si dicerem: de Patris scien-
tia, de Patris sapientia, vel quod est expressius, de Patre essentia,
de Patre scientia, de Patre sapientia » . — Ex hoc itaque intellectu
Verbum Dei Patris, unigenitus Filius, per omnia Patri similis et ae-
qualis, recte dicitur Deus de Deo, lumen de lumine, sapientia de sa-
pientia, essentia de essentia; quia hoc est omnino quod Pater, non
tamen Pater, quia iste Filius, iste Pater.

Quare Verbnm Patris dicatnr Filius naturaef — Inde est, qaod
sohis Unigenitus Dei dicitur natura Filius, quia eiusdem naturae est
et eadem natura est cum Patre. — Unde Hilarius in libro. I. De Tri-
nitate, de Christo loquens ait : « Natura Filius est, quia eamdem na-
turam quam ille qui genuit habet » .

(1) Cap. 18. (2) L. II. c. 15.

(3) Cap. 6. (i) Cap. 13.

DOCTOKIS SUIiTILlS AC MAKIANI

SrPER DISTINr.TIONK V. Llimi I. SKNTKNTIAHrM

QUAESTIONES

QUAESTIO I.

r>;i(). ( I ) — Piopoiiitur quaest:o. — Ciira f/>a'n(fnn Disfin-
(lioncm (jUiMTu:

[Jtruni ensentin divina f/eneret vel generetur?

T^M. — Argumenta principalia (I). — (JhihI sic: — n) .\\\-
j,'UsUiius, VII. I)e Trini/. c. 2: Id dici nrcipiamns cum dicitar
Verbum, nr .\i dira/nr nnta sapientia, nl .v/7 et Filins et
inint/o. Kt luiec duo cum diruntur, id est, na/a sapientin,
in uno eorum, eo (/uod est lui/a, et Verlntm et imngo et
Filiu.s intelligatnr, et in his omnibus noniinibus non nsten-
datnr essrntin, <{uia rrlatire diruntur ; al in altero f/uod est
sapien/ia, qunniam e/ ad se dici/ur, sei/tsn rnim snpiens
est, e/iam essentia demonstre/ur. Krp) •'Xpn-ssf vult {\\\ok\
sapientin ul «ist sapiiMitiu ot ud se dicatur iiata ut nala est
|ir<)|)riu!ii Filii.

Ii) Srcuiiilo sic: Ricliard , 17. I)e Trinit. c. Vi, viiij'tur •'.\-
|ir.'ssr |<)t|iii contra Ma;.,Mstruin Sontcnli:iruiii : .\tulti, iiii|uiU
trmjiorihus nostris surre.vere, t/ui non andent direre * sum-
iiiam sapientinm* genitam, i/uin * sem/^er* potins, quod e$t
periculosius, et contra Sanctorum auctorHates, audent tuf-
gare, rt inodis omnibus ronnntur refellere, (/uod .\~ubstanli(i
gigiiii/ suhs/antiam, pertiuariter negantes quod Sancti a^r-
man/. .\d illud i/uod i/isi dirunt auctori/alem invenire non
pnssnn/ : nd hor i/uod dicimus auctoritates muUas ettam

\ 1 1 .'Sii|\ mmir ii>l n r)4.'l

502 LIB. I. DIST. V. QUAEST. I.

ipsl adducant, In morem GoUae (1), etc. — Et quia Magister
exponit illas auctoritates quas adducit conlra se, ideo Richard.
subdit ibidem de eo: Bene dlcwit Patres quod substantia
substantiani gignit; vestra autem expositio ad hoc coaten-
dit, quod credamus quod substantia substantiam non gignat.
* 0 * fidelis expositio, et omni acceptione digna, quia hoc
quod sancti Patres clamant, contendit falsum esse, et quod
nemo Sanctorum asso-it, contendit verum esse. Haec ille. Vi-
detur deridere Magistruni, qui contra intentionem Patrum expo-
nit auctoritates quas adducit contra se, et videlur asserere oppo-
situm illius quod tenet Magister esse de intentione Sanctorum.
( 2 ) c) Item per rationem: essentia communicatur; ergo produ-
citur. — Antecedens patet per Aug. XV. De Trin. c. 26: Essen-
iiam 2^raestat Filio sine iaitlo temporis, sine idla mutahili-
tate naturae, de Patre generatio. — Probatio consequentiae :
tum quia communicare et co^nmunicari sunt relative oppo-
sita, et non dicunt nisi relationes originis; non enim dicunt
relaliones communes, patet; igitur dicunt relationes originis
oppositas; igitur idem quod producere et produci: tum quia
si sint duo correlativa, si uiium extremum unius sit idem uni
extremo alterius, et reliquum reliquo. — Exemplum: si A
et B essent duo correlativa, el C et D correlativa, si A et
C sunt idem, B et D erunt idem. Probatio, quia alioquin
diceretur idem ad plura correlativa, sicut A, quod idem est
quod ipsum C, diceretur correlative ad B et D, quae, per te,
sunt diversa. Haec est una combinatio * correlativorum *, pro-
ducens et productum, et hapc alia, communicans et com-
municatum: sed commuaicans et producens idem sunt; ergo
et extrema eis correspondentia sunt eadem.

538. — Argumenta principalia logica. — Item per argu-
menta logica: — a) Quando praedicatum praedicatur per se
de subiecto potest supponere pro eo; patet de superioribus et
inferioribus : sed essentia praedicatur per se de Patre, quia
Pater est essentia ; ergo potest supponere pro eo; igitur si-
cut illa est vera, Pater generat, ita videtur esse vera, essentia
generat, prout supponit pro Patre. — Prolmtio minoris: quia
non per accidens, quia nec unum accidit reUquo, nec ambo

(1) /. Reg. c, XVII. V. 51.

rii;. I. nrsT. v. quakst. l. •'»<»'^

(oi'ti<), ct isti .suMt liiio niudi /(/ntads per nccidens, liui po-
niiiitur- .V. Mctap/n/sicfn', cuj). (If f'no[\).

h) It«;in, essrn/ia est Pater; or^o essenlia (fenerat. —
Antecedens pat<!t |m'I" cunversiornMii sirn|)li«-»'rii. — I*f(thatio
consequentiae: (lc (niocuiinjuo pra^.Hlicatur subiertum, »-1 pro-
l^ria passio. Kt hoc prohatiir, r|uia siihicctum «'st iiifiliuiii ad
(lcriioiistrandum propriarn passioncin siiam de eo cui non priino
coiivcnit illa passio, rionoratio aul(Mn vidctur propria operatio
vcj passio Patris; oiyo consequenlia osf l)ona (2).

cj ItfMii, essentia est Pater Fi/ii; ovrro essentia generat.
— /'ro/jdtio (tntecedentis jier conv(»rsionoin : Pat<M" Fiiii cst es-
sciitia; i^'itur oss<?ntia cst Pator /<V///. /'ro/jatio conse<pten-
tiae: ossontia ost Pator Filii; ert^o Kiliiis ost Filius »»ss<Miliao.
-- Prohntio istiiis conseqttentiae, ipiia iii r<'Iafivis esl consc-
quentia imttua: si A ost Palor B; erpi B ost Filiiis A; orj?o
si <'ss(Mitia csf Pater ali(Miius, i||»? crit Filiiis <'ssonfia<^.'i;.

d) It<'m ultirno, ^^'iiitiiin in <[uantiiiii «.nMiifum <'st atiquid,
(piia ;ronor'afio non t<'rmiiiafur ad ni/iil, <»f int<'r vi/ti/ ot
ali<iuid iion ost m<'(lium: scd iiiliil iii Divinis ost a/iquid nisi
sit essentid ; cv>ro Filiiis in iiiiaiitum ;,'<'nitus (»sf <^ssentia; er{^o
csscntia (jeneratur (W.

riliO. — Coutra cst .Mac-ist<'r iii litfor-a.

r»l(). ( •'^ ) — Exponitur doctrina Abbatis loacliira. — In isla
quacstione orravit Ahhas loacliim, * cuius <»sl ralio recitata *
/''.ctra de Sttnt. Trin. et Fidc (jif/ioi. cap. Daninanuts. —
(ij I)i.\if <'iiirii Ma,i;islrum P<'tiiirii «'ss<' ha<'r<'licum, <|uia dixit
icm ess<; iii Divinis (puu? noc pnKlucif, noc pro<lucitur. K.\ hoc
'•iiiiii iiitiilit loachim, (juod P<'trus j)onorot tntatemitatem iii
Divinis; jiosuit ciiim tr<'s r<'s: voiw (jeneranteui, vr\\\ ijcnitam,
i-cm spiratani, ot jxjsuit reni ncc ;;<Mi<'ranf<'n», nec ^r»Mnlam,
* ricc spjrantcm *, noc sjiii"afam; crijo quatuor ns*.

/>) IIdc i},'itur in<'oiivonicns (juod snjni vid^^hatur vitaiido,
posiiil loachim, (juod iiulla res uua osl Paler, Filius oi Spiri*
tus .'saiulus, scil fanfiim dixil jicrsonaM jllas i»ss«» unaui rein,
sicut mulfi tiileles dicuiidir una Kcclesin |in)|»l«M* uiiaiii lldiMu

1 1 Vi>l. Hiiliitiiiii. ml II. .')t I

C2\ Viil. Holntiiiii iiil II. '.v{h.

(.'!) Viii Noliitioii. Hit II. 'ill'».

(4) Vid. •uliitioii. nd n. 547

504 LIB. I. DIST. V. QUAEST. I.

et charitatem. — • Et istud probavit per illud Salvatoris in
loamie, c. XVII. v. 11 et 22, orantis Patrem pro suis fideli-
bus, ut sint unum, inquit, sicut et nos. Intulit igilur loachim :
cum fideles non sint unwn unitate naturae; ergo nec Filius
est una res cum Patre.

c) Istud secundum in opinione loachira est haereticum,
scilicet, quod Pater et Filius et Spiritus Sanctus non sint aliqua
una res; quia, sicut arguitiir cap. 'praeaUegaio, Pater gignendo
dedit essentiam suam Filio; nullam enim aliam potuit dare
qua Filius esset Deus; et simili ratione arabo dederunt * es-
sentiam suara * Spiritui Sancto: non autera erat ista commu-
nicatio partis essentiae, quia essentia est simplex et mdivisi-
bilis; evgo iotius essentiae; ergo toia eadem essentia quae
est in Patre est in Filio et Spiritu Sancto; et propter simpli-
citatem divinara quaelibet persona est iJla res, et tres perso-
nae sunt illa res.

d) Quod autera arguit de Evangelio, solvitur ibi: nam
Salvator iiitelligit in oratione sua, quod scilicet illi fideles sint
unum unitate sibi proportionabili, sicut Pater et Filius sunt
unum unitate sibi proportio?iabili, * scilicet essentiali unitate *
hoc est, quod sicut Pater et Filius sunt unum unitate chari-
iatis, quae est natura eorum, ita fldeles sint unura chariiate
participata. — Et ista expositio probatur ibi per simile
dictum Salvatoris, Matth. c. V. v. 48, dicentis Discipulis suis:
Estote perfecii, sicut et Pater vester coelestis perfectus est;
ubi non monuit quod simus perfecti naiuraUter ex nobis, si-
cut Pater ex se naturaliter est beatus vel perfectus, sed ut
essemus perfecti perfectione nobis competente, scilicet gratiae
et virtutwn.

541. (-i) — Defenditur dootrina Magistri. — a) Quantum
autem ad primwn articulum, in quo loachim dixit Magistrum
Petrura esse haereticura, contradicit sibi Papa: Nos autem,
sacro approbanie Concilio, credimus ei confitemur cwn Pe-
tro Lombardo, quod una quaedam summa res est, incom-
prehensibilis quidem ei ine/fabilis, quae veraciter est Pater
et Filius et Spiritus Sanctus: tres simul personae ac sigiJ-
latim quaelibet earumdem ; et ideo in Deo solummodo Tri-
nitas est, non quaiernitas ; quia quaelibei triuni jjersootarum
est illa res, videlicei substantia, essentia seu naita^a divina.

Ml{. I. MSl. \. wUAEST. I. 'li)Ty

fjuae soln est ufiircrsorton jjrincijijiutn, praeter quod aliud
inveniri won potest: et illa res non est generans, neque ge-
nila, nec procedens, sed est Pater i/ui generat, et Filius
i/ni r/if/nilur, et S/tirihis Sanctus r/ut /n-ocedit, ul dislincUo-
nes sinl iti po-sonis et unitas in fiatioa. Licet igitur alius
sil l'ah'r, alius Fiiit/s, alius Spiritus Sanctus, non tanten
aliud, sed id quod est Pater est Filins et Spirilus Sanrtus,
ideni otnnino, ut secundum orthodojrani el catfitdicam fidem
consuljstantiales esse creditntur (\).

b) I*n» istji i^rilur opiiiioin' Ma<.Mstri sic soleiiinilfr appro-
hala :i(lilu(itui- talis ralio: Rhs pMieraiis ;feiUM'al aliaiii n-in,
et rpalitcr distiiujtam ; ijuia fiulla res seipsam gignit, ut sil,
/. !)'• Trin. c. l : essentia aut«'iii iii Oiviiiis ost jifiiitus indi-
slinrln ; {•y^i) iicc «rfMioians, iioc {^'oiiita, «luia (|ua ratione \iew-
raiis, et j,MMiita.

c) Aii lioc atlduciiiitur ratioii«'s Mafzistri iii littora, *<iuia se-
«piitur (luoil * cssriilia reforrotur ad se, ot «listiii^uorotur a se.

d) * Secuiiila * ralio »!St, ciuia Patcr * ossot * furmaliter
ro «luod trcnorat, (luia Pater osl rornialitcr ipsa o.s.sontia «iua«»
<'sl in l''ilio, propt«'r iii«listiiictioiioiii ijtsius «'.ssoiitia»'; «'l si
ipsain ;.:<MitMai«'t, iioii «'.ssot roriiialit«'r ipsa ossontia, tpiia illa
«sset distincla ivalitor ab ♦'«), ut {Misterior (</) ori^'in«?.

e) Adtlucitur «'tiaiii alia ratio: «luia in croatiiris /orma
lum {.MMierat, ii«'c «^«'iieratiir, so«l coniposilutn: Deitas aut«»ni se
tialM't quasi /ortna in porsoiia ; orpo ipsa non ^'onoral, noc ^'O-
iifrattir. -- Ista ratio iiiiiitiroin liat>ot evidontiani liic (|uain in
> rcatiiris, (|uia il>i loriiia iitni «'st alniuitl per se ejcistenSf ut
|M»ssil fssc opeiaiis: liic aiitfin Deilas, non coiiil«'lli^«'iido pr«>-
piiftatos p«;rsonal«'s, «'sl dr se ens in actu.

/') Taiii«'ii con/irtnalur ratio sic: «juia o|MM'atio «luao osl
wssario tlisiincti operaiitis iioii polosl ossi» eius i|uo«l osl ul

11«

yh llimf Coiicilii Iwitcrnn. IV. («'Xtiiiii <'\ PriuinKiT, Fju-hiri«non. rd X,
II. V.Vl, licMiiinpniiniiii, c|ii(>tn .SriiTii.i<t itn Imltot: So» <im/^im. «>

Ixtutt' ('onritin, crriliinu» rl ronfitrmttr rum l'rl'- -■'■■-' /

rrn rnt rHnrulni, vrl tnttnrn Hiviuit, i/uitr «»v y

uon Mri/uitur i/uod »it ifuateruitaM, i/uia iUae trra, Pater. KiUm*, rt Sffirilu»
JSnurtuM, utint illa unn rr$, quntentHna aulrm rur itoH po9*rl, Hisi rftrl qttar»
lum rralilrr a tri/iuM iii*liwtuin

[11) Kil. Vi«ii. pimtoriiiri

506 LIB. I. DIST. V. QUAEST. l.

forma, quia ipsa est per se indistincta in tribus: talis autem
operatio est personalis, quae est generare.

Haec quantum ad realltatem liuius quaesiionis dicta sint.

542. {^) — Ostenditur logice, hanc non esse veram, « essen-
tia generat », bene vero hanc, « Deus generat ». — aj Argumen-
tum. — Sed loquendo de logica * causa * quare non potest haec
esse vera, essentia generat, ut essentia supponit ibi pro persona,
sicut ista est vera, Deus general, (juia Deus supponit pro Pa-
tre, et tamen Deus non dislinguitur a se, nec Deus est for-
maViter is (|ui generatur, licet Deus generet Deum, ixspondeo:
quandocumque est subiectum abstractum ultimata abstra-
ctione, et praedicatum ex ratione sua non potest praedicari
nisi formatiter, non potest propositio esse vera nisi sit per se
primo modo : subiectiim hic est abstractum ultimata abstra-
ctione, et praedicatum hoc de ratione sua non est natum prae-
dicari nisi formaliter; ei'go propositio non posset esse vera nisi
per se primo modo. Sic autem non est vera haec, quia prae-
dicatum non est de pei' se intellectu subiecti; omne enim qu(xl
dicitur ad aliquid est aliquid praeter relationem, VII. De Tri-
nit. 2. cap., ita quod relatio non est intra conceptum * ilUus *
absoluti. — Huius syllogismi maiorem declaro sic:

b) Abstractio uliimata. — *Abstractio ultimata estquando
formalis ratio alicuius consideraiur secundum se praecise
quodlibet quod non includitur per se in illa. Unde si ratio
ahcuius praecisissime accipitur, nihil illi formae convenit per se
in illa ratione includutur * (1).

( *> ) c) Abstraciio in substantiis. — (In substantiis, qu<\m\'\s
in eadem re simplici possint fsse perfectiones multae sub-
stantiates formaliter distinctae, et ibi una ratio formalis pos-
sit ahslrahi ab alia, remanente adhuc concretione utriusque
formalitatis ad sua propria supposita: verbi gratia, licet haec
sit vera, substantia inteltectiva est votitiva, ubi est praedica-

(1; Hiiec iiltitna verba Ed. Von. 1490 corrupta evidenter apparent. hi ed.
item Ven. 1.^22 a Matiritio Hibernico curata, et in pluribus aliis posteriori-
bus habetur: « Ahstractio uUlmata est quando formalis ratio alicuias con-
sidcratur secundum se praeter quidlibet (al. (luodlibet) quod non includitur
]}er se in illa; et ideo si ratio alicuius praecisissime accipitur, nihil iili for-
maliter inerit nisi ({uod per se inchiditur in iUa ratione >>. (^uae descriptio
desideratur apud Waddingum.

I.ll;. I. I)1ST. \. ijl AKST. I. n07

tio concretivii uiiiiis per^^ctioiiis <l»; alt»'rn, tanuMi U:ioc fH-^raliir,
intelieclus esl roluntas, (juia illa si^rniflcant iMMiW.-iioiu^s iiljs
ut ahstractas a so invicom, et sncuniluni proprias rornialitntcH;
tanuMi aillnic sic ahstracta conc<M"minf pi-opria suitj/osita, ut
/u'c inlcAleclus rst intcUectus, »'t liarc rolunlas ••st volanta.s.
— Acci|)i«Miilo taiiKMi suhslantiam, sivo simplictMii .sivo n^mpusi-
tam, jiraociso sccuiitlum rdlioncm suam fo)'Uialem quiilditati-
yv///t (^n), lantum ost ahstraclio a sn\)\)(M(\{(y propriac natuvae,
quia communitor non suiit nalao conciMMiore alirjuid alt«»rius
natiirao; idoo ihi isla abstractio «'st ma.xima : alistrainMnio «'nini
natnraiii hnmanam a suppositis <iua«' sunl illius naturao, sicut
abslrahiliir ciim (•oiicij)ifiir liumanitas, non romanot ultorius
abstractio alia ; ct idoo illiid ul sic concojjtum j)raecise est
ij)Siimm«'t pra«'cise, «juiii cuilib«'l alii «wtianeum, si( iit «licit ,\vic.
V. Mrtaji/i., i[uo\\ cquinitas esl lanfum ct/ainitas, o[ niliil aliiul.

d) A/jslractio in arridentibus. — S«'«I iii acridenti/ms
(piaiilo plura possunl concernoro, tanto jdurcs possunt fl«'ri ab-
stractioni^s. Concornunt (piidoin acci(I«Mitia supposita a/terius
niitfrae; ol licot ab bi>« abstrabanlur, concornunt t;iinon indi-
rididi p)'opriac )iatu)'ac, si( iit al/juDi conccrnit /it/tium. ot
lifcl ab lioc abstrabatur albcdo. laincii adliuc concornit allM^ili-
nciii /kuic ot illaiii, ipiac siint individua sua. — S«^l ullcrius
cst abstractio i/uiddilatis a supposito, (jualis dicta «"^t fl«*ri in
su/jstatdiis, et illam circiimIot|uimur p«M* Imk* ijuihI dicimiis
(/uiilditffs al/jcdinis, «»t illa non concernit aIi(]iUHl supposit)f)n,
iifc tMiisdciii naliirao, ncc allorius,

>') A/ist)'actio in rclatif)/ii/nts. — In relationibus «'tiam,
(piac pliira concorniinl, atllnic pliircs |Mjssunt os.si» abstracii«>
(Jonccriiit cnim rolatio siium i))'opriu)n iiulividnum, funda-
DicntiDii «>t su/)irclu))i : «»t Iic«'t abslrabatur a p«)sicriori, noi»
tanitMi :i pri«)ri; "* in ipiibus rclationibus |K)ssunt flori tros nb-
stiactionos, .secuinlum (pnnl tria coiicornunt *.

h\rc))ij)lui)) : Ikx* concrotum (pio«I ost caitsa dicitur de
i;/nr, ipii c.nisat caloriMii in Iij;iii>, ul de ' '«. Se«l ab«*-
lialiciidii a siibiccto, r«'manot adbuc concrctu' .nl f' '■

lum, piita si dicatur /uUoitia causfuuti; (calorenim osi j ...■.»

causandi(a)) calorcm, non tani«M) i^iiis (>sl polcnlia caiis;iiitli

,.( I).iMf iii r.j W'n.

508 LIB. I. DIST. V. QUAESr. I.

illura. Adhuc potest fieri ultenor abstraclio ad propriuin ge-
nus, ut puta si dicatur causalitas; et luiic nec ignis, nec ca-
lor recipit praedicatioiiem islius; tainen * haec est vera * haec
causalUas esi causalitas. Ultinia abstractio, qualis est in sub-
stantiis, est per hoc quod dicirnus, quidditas causalitafis,
et haec de nullo praedicatur alio.

fj Ultima abstractio. — Ex istis narratis apparet quae
sit ullima ahstractio, quia quidditatis absolutissime su7nptae
ab omni eo quod est quocumque modo extra rationem quid-
ditatls.

(7) g) Praedicatio substantivorum,-adiectivorum. — Circa
aliura terrainuin maioris, scilicet quod praedicatum de quo-
cumque dicitur de necessitaie formaliier praedicatur, no-
tandura est quod substantiva possunt dupiiciter praedicari
in Divinis, (|uandoque /br»2«Zi7er, quandoque per ideniitatem;
sed adieciiva, si praedicantur, de necessita te /"ormft/iVer prae-
dicantur, et hoc quia sunt adieciiva; nam ex hoc quod sunt
adiectiva significant foi'raam per raodum informantis, et ideo
de nullo dicunlur vere nisi * de eo * ad quod se liabent per
niodura informantis, de quo videHcet formaliter dicuntur.
TaHa sunt, non tantura noraina adiectiva, sed omnia partici-
pia, et verba.

li) Demonstraiur praeniissa maior. — His iiitellectis, patet
iila maior assumpta, quando ahquid est abstractum ultimata
absiractione, ita quod est abstractum ab orani eo quod est
extra rationem eius, et praedicatum eius non pjraedicatur
de aliquo nisi formaliter, non est unio vera taliuni extrerao-
ruin nisi sit formalis et per se primo modo, quia istud prae-
dicatum praecise natum est praedicari formaliter, ideo non
potest salvari * unitas * (a) per identitaiem tanlum; et quia
subiectum est sumraa abstractione abstnictura, non potest stare
pro ali({uo quahtercura({ue aho a se, sed praecise pro se for-
maliter. Et ideo oporteret quod sua ratio praecisa forinalis
esset idem ilh praedicato, quod non posset esse, nisi ista ra-
tio praecisa includeret praedicatura. — Patet ig-itur illa maior.

i) Demonstratur praemissa minor. — Patet etiain iha
minor, quod taha suiit ista extreina, essentia generat, vel Dei-

(a) Wa(id. veritas.

I.lli 1 DIST. V. (jLAKSJ. I. .VK>

tfis ijinicrdty ((iii:i Doitas ost abstriictiifn iiltiriialn abstractionp;
f/eneral aut«'iii «'sl Vfrldiiii, i(l»'() noii jKttfst pijuNlicari iiisi
foriiuilitfrr. Noii sic aiitcm alislialiiiiir ulliiiiata alwtractione
lioc iionifii I)t'ns, ••t idco potcsf su|»j>oiit'r«' pro prrsonn, iit
ciim "licitiir: iJr/cs frritf, I)i'ns i/rnmif.

.">i:i. C*) — Solvuntur argumenta phiicipalia. - Ad nrfju-
tncnta in oppnsifnin. — n) .\il iniiniiin iimfin'iliitrin Aug.
[n. ThM a] rcsjjoiideo: .sapienfia licct ahstraliaiur a sajticnte,
ipiod csl opcraiis, tamcii adliuc sii.'iiiflc;(l /tDtrntinm opernti-
Vftui vcl i)riiicij>ium opcralivum; <'t id»Hj noii al»slr:iliilur .v/<//i>/ir/
absfractione, (jiiia j)olcntia oj/orativa aliquo iiiodo conccrnil
;ilii(iiid, cl |»roj»l('r liilcm concrctioncm ali((u;d«Mii ;ili((ualitcr
C(jnc«'ditur ((iiod sapientin esl vntn ; millo aiilciM modo (juod
essentia sit n;il;i. (Jiiod ;uiN'm .\iiviist. dicit ali((uan(lo. Filiiim
ossf! essentifon tle essentin, lioc «'xjioncliir iii sequenti ipiae-
stiune, «jiiod lioc iioii |irol>;it essentinin os.s«» geniiatn v«'l ge-
nertinteni, scd css«? illud de i/uo Filiiis f^nMi«M'«?tur.

Ii) Ad <lif:tum Uichardi \\\. ^M Ij\ si intcndil rojjivhon-
*\i'\-*' M;i^Mstruiii ibi, sicut ox vorbis «»ius aj)j)ar«'l, cum d(H-lrina
^hicislri, ct j)r;i«vijiiio ista, :iiilli«'nlic('lur jicr (,'oncilium (1«mu^
i;dc in (//p. prfieafli-gnffj, no'^o Micli;ir(luiii. IcihmkIo M:i<jislrum.
l'^l (juod dicit M^if/istrum :i(l(liicoro mull;is :iuclorilal«'s con-
tra .sv, Ma^^^ist^^r l)Oii«> «'.xjtonil «';is, sicul j»alcliil iii seqneidi
i/unesfiiwe.

Nulhim :iiit('iii li;d)i'l jiro sc ;iiictoritatciii, s«'d lialx^t illuin
iinivcrs:ilis Kcclosiao, cnp. prnefillegfito, «juac maxima osl,
'|ui;i dicil .Vii^misI, in lil»c||«» Contra epistol. Fundainenti : Kvan-
/1'lif) non crederem, nisi Kcclesine Cathnlicne cvedevcm;
<|ii:h' Kcclosia sicut d«>t«'riiiiii:ivit i(ui liliri iKil/ondi sunt in ('a-
iiiiijc j>ilili:i(>, ita «'ti:im (l«'t«MMniii:it «(ui lihri lialM'ndt .sunt aii-
llionlici iii liltiis I)(K't«»riim. sitMil jiatct iii Conone; ol |K)st
ist;iiii aiict()iit;il«Mii (hinoiiis noii iiiv«»nitnr in oc^rjKin' liiris scri-
j)tum ^iliijiiod il;i ;iiitlicnti(Mim sictit scrijitum Ma;:islri pracal'
legato cnpilulo.

c) .\d ralioiiom ilhim «lo communirnre |ii.

|iiod j)r(Mlucli«) hal)«'t j)r«Mluctum jiro termino .sun ^uiuhk i-A

dico liic /n^iinam terminum lcrminum adncquatam. Kt hoc

modo «licit IMiilosoj)lius 17/. M,' • ' •/sicne, iiuoil compositum

primo ^'on«'ralur, ijuia «»sf i|iiii.l ■• i.d.^i ♦•sso jxr proilU'

510 LIB. I. DIST. V. QUAEST. I.

ctioiieiii, lioc est adaequate. lii composilo taiiien fornui est
formalis terminus generationis, non auteni terminus per ac-
cidens, sicut apparet per Philosoi)huni, //. Physicorum, ubi
probat. formam esse naturam per hoc quod generatio est na-
turalis, quia est via in natuy^am: est autem \'idi m formarn ;
ergo, etc. Qiiae ratio nulla esset, si forma esset tantum termi-
nus jier accidens generationis. Et in eodem etiam vu!t quod
forma et fiais coincidunt m idem: quod non est verum de
fine geniti, sed generaiionis; ergo terminus formalis genera-
tionis vere est ipsa forma. Ipsum igitur generans uiiam habet
habitudinem ad primum terminum, qui dicitur productus sive
genitus, et aliam hai^itudinera habet ad formalem terminum.
Et in creaturis utraque habitudo est realis, quia utraque ha-
bitudo habet terminos realiter distinctos, et realis dependen-
tia est ulriusque producli ad ipsum producens. In proposito
autem producens ad 'primum productum habet relalionem
realem, quia dislinctionem realem, et realem originem; ad ^£^r-
minurn autem formatemb in producto non liabet relationem
reatem, quia non distinctionem realem, sine qua non esl relalio
realis. Producere igitur in Divinis dicit relationem realem;
communicare aulem dicit relationem originis, et Cjuasi ra-
tionis, concomitantem iliam realem. — Cum igitur dicitur
quod istae sunt relationes oppositae, scilicet communicare
et comm-unicari, dico, quod sunt relationes rationis opposi-
tae, secundum proprias rationes suas, licet necessario conco-
mitentur aliquas relationes reales oppositas, scilicet producere
et 2^^^oduci ; sed istae relationes et illae non sunt eorumdeni
relatorum formaliter.

Per idem ad * aliam probationem consequentiae * dico,
quod nullum extremum unius correlationis est idem formaliter
cum extremo alterius correlationis; communicans enim et ^:»»'»-
ducens licet concurrant in eodem supposito, quia naiura non
dicitur proprie communicans se, sicut dicitur communicata,
tamen communicans non dicit formatiter eamdem relatio-
7iem quam dicit producens ut producens: commimicari autem
et produci nec eamdem dicunt relationem, nec idem primo de-
norainant.

544. ('0) — Solvitur I. arg. princ. logicum. — Ad argumenta
logica. — Cum primo arguitur [n. 538 a] de praedicatione pe-)

i

LI15. 1. UKT. V. gUAKST. I. .'.|1

se. <li('0 (|U<)(1 asscntia iioii jirafdicaliir jter se priino inodo
tlo Pf/lre. iiorjin' /ormaliler. — Cuvi probas, «juia iioii per
accidens, dico, i|iioil siciit in croaturis noii oiiinis praoilicalio
<;st per se v«'l j/er accidens, accipidnln * [mt * accidens jtro-
])rie, iit ((uamlo accidens pracdicatur dc suOiecio, iniii ciiim
^'fMiiis p('r se |)ra»Mlicauir dc (liMcrcntia, iicc sic pei' uccidenSf
(|iiia ncutrurn iKJUlri accidit, iicc aiiil)o tcitio, scd csl ihi inc
diuiii cxtrancuin, sive infcrius contralions aliud, ({uod infcrius
j)olcsl dici (iccidens suj)criori, id cst exlraneum, scd non pro-
pric fncidens ; iii Uivinis aut(Mn iion (Kiiiiia sunt /:>t'r s<? eadciii,
id iisi formnliter ; iiec taiiicn * ost * ali(|ui(l alicui pcr accideiis
l^roprie, scd ali(|iiid (!Sf idcin alicui absoluta idciititatc (al)S(juc
/'nrniiili idcnlitate (/'/) ); ct ita est iii jJi-ojMjsito.

.M.'). — Solvitur II. arg. princ. logicuin. — .Xd aliud [n.oW^b^
dico, ijikmI ista, essentia est Puter, jiotcst distin<;ui: (juia Patev
potcst suini adiectire * ct * suttslnntive. — Secundo uiodo
sij/niflcat jiersoiunn, ciiius est paternitas; (!t concedo (^aiu es.se
veraiii j)er identilatem, (juia siihstantiviim jiolest j^raedicari
d(^ ali(juo jier identitatein. — Prinw modn siii-nincal ij)saiu
jyroprietatem denomifuitive ; el lioc mo(l(^ c.\|)oiiit Ma^Msler
dist. '^1, (jiiia idem est Patrein esse ct f/cfiuisse. II<k- inodo ista
est lalsa, essenlia est Pfiler, (juia si<.'nillcat Patrcin /hrmaliler
j)raedicari d(' esseiitia. — (juando i;.Mtur iinjuis de subiecio et
jiassione, dico, (JikmI (juando |»assio jiotcsl j)racdicari praedica-
lioiK; eiusdeni ralionis cxnn ilia (jua j)ra««licatur suhicctum, vel
(juaiido lial)('l similem mtulum j)racdicandi, j)otc»st e.\ subiccto
inrcrn j)a.ssio; (jiiando iioii, iioii. I1(h- subiccliim, si sil snbslaii-
tivum. jMttcst juaedicari /)t'/' /V/«7i//7/(/c»/< ; j)assio, si est j^assio,
iion |)otcst, scd taiitum /'(trinaliter, (jiiia cst adieclivum.

.')l(). (") — Solvitur III. arg. princ. losricimi. — a) Aliorum
scntentia. — ,\(| aliiid |ii. .'iliScJ, essentia est jjater Filii, (juidaiu
l)o(*lor r(>j>clil ()j)inioiies aliortim ; j^rimam .Ma^'istri Ale.xaiidri,
«jui disfiiif^^uit \s\Mu,essentia est Pnter Filii, sicut iain dislincta
csf illa j)racc«'«l«'iis, scilicei «•s.<«'/»//// «'.s^ /^i/t'/', «ju«hI Pater jnjlest
sumi (idiectivc vcl substnntire. Primo iikhIo dicit ij»s;im esx»
Calsam. * s«h1 * conseijuentinm noii valerc: s«.vuii«lo modo veram.
- Aliam .Ma^^isfii PiaojHJSilivi, (jui dicit ••:)iii sini|ilii'itir t»s«;e

^ii) I)i>ivHt iii l'.ii, \'eu.

512 LIB. I. DIST. V. QUAEST. I.

verarii; ad ({uod habet duas rationes: uiiam per conversiunemr
quia si convertens est vera, conversa ei-it similiter vera : sed
haec est vera, Pater Filii est essentia; ergo essentia est Pater
Filii. Aliam habet rationem, (juia haec est simpliciter vera,^
essenlia est Pater : aut igitur alicuius, aut nullius. Si nuUius,
ergo omniiio non est Pater: si alicuius, et non nisi Filii, ergo
essentia est Pater Filii.

Contra Magistrum Alexandrum arguit sic, et probat quod
ly Pater tantum tenetur adiective: quoniam nomina quae im-
ponuntur a potentia activa et passiva, ut sunt magister et di-
scipidus, pater et ftlius, aedificator, etc, sumuntur tantum in
signiflcatione adiectiva ; et hoc in respectu quem haLent ad
aliud quod respicit potentiam a qua imponuntur. Sed quando-
cum({ue aliquid habet rationem adiacentis vel adiectivi ex
respectu ad aliud, quanto magis est determinatus eius respe-
ctus, tanto magis habet rationem adiacenlis vel adiectivi, et
tanto minus quanto magis est indeterminatus : sicui patet de-
respectu modi infinitivi, quera Grammatici dicunt posse sup-
ponere rnagis quam alios * modos *, quia illi dicunt finitani
inclinationem ad suppositum, ille vero infinitayn inclinationem
ad suppositum : infinitivus autern et adiectivum in neutro ge-
nere potius substantivantur quam in genere masculino vel foe-
miuino; ergo cum ly Pater Filii habeat flnitam et expressam
habitudinem, non sic autera cum per se ponitur ly Pater, ideo
licet posset teneri substantive dicendo, essentia est Pater. non
tamen * tenetur * nisi adiective dicendo, essentia est Pater
Filii. Et sic simpliciter ista est falsa, essentia est Pater Filii.
('■2) Et si obiiciatur : essentia est Pater, et non est Pater
nisi Filii; ergo est Pater Filii, aut non est Pater; respondeo,
quod est fallacia figurae dictionis, quia in prima propositione
Paier per se supponit pro tota persona; in secunda autem
curn dicitur, quod est Pater * et * Filii, copulat proprietatem
tantum circa subiectum.

Patet etiam quod non valet argumentum primum Pi^aepo-
sitivi: Pater Filii est essentia ; ergo essentia esi Pater Filii,
per conver-sionem, quia debet sic convertere : ergo aliquid quod
est essentia est Pater Filii, sicut ista : individuum est Jiomo,
non sic convertitur: evgo liomo est individuum,sQ(\. se(\\x\X\xv'.
aliquid quod esi homo est individuum.

Llli. I. IilSI. \. <'LAh.Si. I. 5ir

SiiiiiliUT serunda rulio iioii val«?t, curii nr};uitiir: <'iist'/j//a
esl I*fitcr; .iiit iLMliir ulicuiuSfWnX nullius. — i)ic(Mulinn «juod
noii si^ijuitur, proptcr lailaciaiii ftf/urae (lictionis, quia slatiru
curii adilitur, a/icuius, vel nuliius, alitor cojiulat (juaiii prius
8upi>oiiol>al. Kt (lic<'n(lum est (juod nullius (,'sl patcr, id esl
nan alicuius ost patcr. Kt non s(j«iuitur cx h(X', (juod noti sil
pater, proptcr fujuram dictionis; scd s<'((uitur taiituiii: ergo
iion convciiit ci proi»iictas puternilatis.

f>) Sententia Doctoris. — Conira nioduui eius diccndi
arr/uo sic: (puMl includitur «.'ssontialitcr in conccptu alicuius
siciit pars conccptus non potest ah eo e.xcludi, sub «iiUH-iinniuo
iiiodo concipiatur; si (Miini sub ali«|Uo inodo concipiatur, «.'t illud
e.xciudatur, liiiic illc iii«»i.lus rcpu«,Miat rationi conccptus ((ui
concipitur; «11111 «^rfjfo in conceptu j'eiatiri, c.x lioc quod con-
ceptus rclativus, iioii ut fioc nujdo conceptus v(.'l illo, iieccs-
sario iiicliidafiir correlativwn iit teriiiinus cius, (juia noii \yo-
f(^st esse nec inlcllijri sine eo, sicut iiec sinc leriniiio, lioc «?8t
enini cwt? (»ius; eiiro «iiujcunuiue niodo concipiatur, sive «t//t'-
ctive, sive suf)stantive, seinper includeretur corretatiruui ut
fcrriiiinis, el iia iiullo rnodo pofesl iiifclli^n iif uttsofutuui.

Ifcin, fuiic ista csset iiicoii<j-rua, hitcr Fitii est esseniia,
• jiiia adi«.'ctivuiii. * ef ♦ noii suhstantivuin, iion siipiHmit * ihi *
(•oii^MMK^ pro siil»iccfo, ilti «luippe in suhiccto detcrniiiiatur Pater
jicr Kiliuni, ad «iueiii lialiet dctcrniiiialuni respectuni.

Idco tcneo opinioncui Afcxandri, distiiif.Miendo, sicut ipfie
ilisliiiiruil, «iiiod sufistuntire ost vera. udicctive lalsa.

.\d rutioncs Praepositivi dico, ipuxl c«>nvei*sa ost vera
sufistantive, udiective incontrrua ; iiuia niasculuium iioii j^otesl
sulislaiilivari.

' ') .\il secundaui eius raiioncni dico, ipuHl cssentia cst J^iicr;
i;ritui" uticuius; c\ concedo (luod est FHii. — Setl c\un ar-
'juitur iii rafioiu' priiicipali [n. aJS «1: Si essentia esl pnter
Fitii: «'i 1:0 I'ilius «»st filius csscntiac, \\\'\:o cunsequcntiam. —
t^uhi pntfnitur per illam conse^iuentiaui inuluani in ivlativis,
dico, iiuod illa consiMiuciilia iiiutua t«Miet in illis relativis (]uao
suiit prinio rclativa: t«Mict otiam in liis «luae ref«Munlur |»er
relafiones; si tameii dicantur furuiulilcr relaliones do ois. sicul
si rormalitcr Sortes ost patcr IMatonis, e converso rormalitor
lMaf«) est fllius S«)rtis. - Iii liis tamon «luao »10/* rcfcrim-
'!'«M. I. 33

514 LIB. I. DIST. V. QUAEST. I.

tm^ primo, nec etiam denominantur formaliter ab ipsis re-
lationibus, sed relatio praeclicatur de altero eorum per identi-
iatem, non valel consequentia, quia ibi in consequente plus
B\^m^\Q^X\\T i\Wc\m m antecedente ; in antecedente enim notatur
identitas * relalionis * ad aliquid de quo dicitur; sed in conse-
quente significatur illud aliud referri ad illud formaliter. Cum
enim dicitur, Filius est filius essentiae, ex vi constructionis
significatur essentiam esse proprium correlativum eius quod
est filius, et ita fllium esse formaliter fllium essentiae: ante-
cedens autem non significat relationem paternitatis /brma/i^er
convenire essentiae, sed tantum per identitatem.

547. (I i) — Solvitur IV. arg, princ. logicum. — Ad ultirnum
[n. 538 d'] dico : cum accipis geniium in quantum genitum est
aliquid, nego. — Et cum dicis: non est nihil, dico, ut saepe
praedictum est, quod inter contradictoria est medium cum ly
in quantum, ita quod neutrum inest cum in quantum, sicut
nec homo in ciuantum, homo est alhus, neque in quantum
homo est non albus. Tamen non sunt duo contradictoria com-
plexa siniul falsa; ista enim contradictoria est vera, homo ?zo?i
m quantum homo est albus. Ita hic, genitum, non in quantum
genitum, est aliquid; quia ratio gignitionis \wn est formalis
ratio inhaerentiae praedicati, ita scilicet quod ly in quanium
dicat rationem formalem geniti, Hcet genitum m se forma-
liter sumptum sit per ideniitatem esseniia.

Quid igitur dicetur de genito in quajtium geniium?
Potest concedi quod genitum in quantum genitum est persona
vel subsistens; sed non sequitur ulterius: ergo in quantum
geniium est aliqtdd, accipiendo aliquid pro essentia, propter
non identiiaiem formalem rationis personalis cum esseniia{l).

(1) Vid. n. 325 seqq.

I

gUAESTlU II.

54S. ( ' ) — Proponitur quaestio. — Socurido ([iiaoro dc se-
cunda parle dislincliunis:

Ulrum Fi/ius generetur de suhstantia Patris?

5li). — Arguiuenta principalia(l). — Quod non: — n) Quia
Vll. I)e Trin. cap. (5 el 12: Tre.^ pcrsonas ex eadem essen-
tia non dicinms: suhsfon/ia autoni vidotur uniloniiilpr sc ha-
hcn! iid i|u;uiililiot porsouain; crj^^o nulla porsona est do alte-
rius sultstantia.

/f) Itcni, constructio alicuius cum suo genilivo non nolat
niaionMii distinctiononi constructibilium qiiam praopositio cum
suo casuali, (luando afldilur eidcin constructihili; «t^o non
niaior disliiiclio notatur \\\c, fUins exsentiae J'atris quam /ilius
de esscntia Patris: sod non concoditur (juod sit fllius csseii-
tiae Patris, timii lunc os.s<'ntia * Patris* ^'oncrarct Filium; er^.

c) Itcm, cum dicitur Fiiius est de substantid I*atris, aut
\y di' notat distinctionem, aul non. — Si sic, pro|K)silio lalsa
est, fjuia essentia non distin;j:uitiir roalitor a Filio. — Si non,
i;^ntur liaec est vora, J'a/er est de essentia Fi/ii, vol de esseiUia
l'(iiris: i\\UH\ non conc«Hlitur.

.5.50. — Oppositum (2): — a) X\ . Dc Trin. c. II). .\u^., tra-
ctaiis illud ad Co/os. c. I. v, i:J: Transtulit nos in regnum
l''i/ii c/iaritatis suae: Quod dictum est, ait, Fi/ii charitatis
suac, nihi/ a/iud csl quam Filii substantiae suae ; or|;o esl
dc su/js/an/ia Patris. Praotoroa, ad hoc ost auctorilas .Vu^^uhI.,
Con/ra Maximinum, ot jM^nitur iii littora: Sudo modo rcrum
Dei Fiiiutn cngitatis^ si cum ntttuui cssc de substanlia l^itris
ijatis.

(l I Solviiiitiir II. riTI.
(•J) Viil. II. r)7'-».

516 LIB. I. DIST. V. QUAEST. II.

h) Item, filius in creaturis non cst nisi * quia gignitur *
de suhstantia patris; ideo in inanimatis non est paternitas, nec
filiatio, quia generatum est de materia aliena, sicut ignis ge-
nerat ignem de materia aeris; ergo non est vera filiatio nisi
ubi vera substantia patris vel aliquod de substantia patris
est materia respectu filii: sed Filius in Divinis est vere filius
Patris; ergo de substantia Patris est tamquam de materia.

551. (2) — Exponitur sententia tenens Filium generari de
substantia Patris sicut quasi de materia(l). — In ista quaestione
dicitur quod sicut in substantia creata generabili aliquid est
20oteniiale, quod supponitur generationi, ut materia, et aliquid
inductum per generationem, ut forma, et ex eis est produ-
ctum, quod est genitum, ita correspondent proportionaliter quasi
tria in Divinis consimilia : persona quippe est quasi composi-
tum, et relaiio quasi forma, et essentia quasi materia. Est
igitur Filius genitus de substantia Patris sicut quasi de ma-
teria.

Istud probatur — a) per rationem August. Cont7'a Maximi-
num, quae ponitur in littera [n. 550 b] ; Filius enim nullo modo
est de nihilo : neque negative, ut aliquis dicitur loqui de nihilo
quando non loquitur, neque affirmando ly de nihilo, ut ly
de sit nota materialitatis vel quasi materialitaiis , quia nihil
non potest esse materia alicuius, neque affirmando ly de ori-
ginaliter, sive ordinaliter, id est post iiihil: quos tres modos
intelligendi aliquid esse de nihilo ponit Anselm. Monologio, c. 8.
Si nullo modo Filius est de 7iihilo, ergo de aliquo ; ergo cum
non * possit esse * de alio quam de substantia Patris, patet
quod est de substantia Patris.

b) Et si respondeatur, sicut videtur Magister respondere
in littera, quod est de substantia Patris, id est de Patre qui
est substantia ; arguitur quod ista expositio non sit sufflciens,
quia tantum exponit de ut notet rationem principii originan-
tis vel efflcientis. Et posito quod hoc modo sit de Patre, adhuc
restat quaestio, utrum de aliquo, vel de nihilo, sicut de ma-
teria vel de quasi materia. Et cum non sit de nihilo sic, quia
hoc modo creatura est de nihilo; ergo de aliquo, et stat ar-
gumentum.

(1) Cuius rationes solvuntur ad n. 569.

Lllt. I. blST. V. yUAEST. II. 517

c) A(I liof' otiaiii adilucitur aui^toritas .-Xujj-iist. VII. De
Trin. ca\). 3., (ino«l Filius est sapioiitia «^'onita vel nata.
( < ) dj Si arffuitur contra istarii positionein, quod acius purus
noii potest esse rjuasi materia respoctu ^'onerationis, (luia nullo
m(j(lo ost in potentia: praetorea, \tv.r rationem Matjistri^ curu
sit uria o.ssentia triurii pors(jnaruni, ponoraretur Filius de es-
sontia triutn, re.sjmndent ad prinium *tlicendo *, (juod aliquid
ost in potentia ad aii^iuid duobus rnodis: uno rnodo ad ali^iuid
(piod cst absolutumy ct diHort al) ipso re vel intonti(jno, et
vadil de jM^trMitia ad actum por motum et per trarismutati(jnom
r-oi vel ralionis: alio modo ali<iuid est in potentia ad aliquid
(liiod ost *respectus* tantum, et difTerl ab ipso .sola ratione,
riimquaiii vadoiis pcr transmutationom (luamcurnque de poten-
tia ad actiim, sod somper natiii-aliter est coniunctum actui. —
l'rimo modo in croaturis ^nateria est in potontia ad formam
tamquaiii inl (li//'erens re ab ipsa, et transiens de jKitontia in
actum por realem transmulalionem * in matoria *, ot simililer
rorma r/eneris ost in potoritia ;id rormnrii di/ferentiae, tam-
(jiiam ad ali(|uid di/ferens ratione vol iiitonti(jiio ab ipso, et
traiisions do p(jtoiitia ad aclum per transmutationem rationis
* vol intonli()iial(Mii *. Nullo tali uhmIo divina oss«nitia «*st iii jm)-
tontia ad ali(|uid. Ft do ista potentia liakn veritatom niedium
in ar|.ruiiiorit(j, (iiiia illa r-opu^niat acfui puro. — Non sic est
(lc potoiitia secuiulo modo, «luia do natui'a tormae divinae, in
(luaiitum est actus pur'us, ost otiam (piod sit srrundo modo
iii i»()foiitia ad plur*os res])ectus.

oj Hrovitor ijjfitur. piodiictio dirina suiiimo ditlorl a produ-
. liono naturali, (luia iii isla iliir \h)v transmutationem ad jwr-
toctioiKMii, (>t ibi dislat polontia abactu; iii ista auteni no(|ua-
(luaiii. — liillort otiam ista siurialiter a pnHJuclioiie naturali
(iua(^ ost f/eneratio, qiii;i ill:i cst il«> iiii|)orlW*lo sul»stariti;diloi-,
ista voro (»8l t\o porlocUi substanlia, in (pio plus convcnil cuai
prodiictiono quao est alleratio, (iui:i iti ilhi subiivtum (juod
est iii pot(Mitia secundum (luid ost ali(|uid «'.xi^tons in actu;
S(^d diHort in Irk*., (iui:i subiocfum in :dl«M-:ili(Mio ost in |H)lon-
tia :id ;di(iiiid roalo absolulum, roalit(M" dilbMiMis ah ipso, in
])r(Hliictii)ii«> aul(Mii diviiia ti<M|iin(|u:im. Kt m hoc divuia proiiu*
clit) coiivoiiil pliis cuiii productioiio speciei ox fjeneir ; s»*i\ iWf-
lorf, (|iiia iii li:i«- pr«Hluctiono goiui*' ""^' *<icut subiefluiu el rua*

518 LIB. I. DIST. V. QUAEST. II.

teria, et est in potentia ad aliquid ahsolutum, ut ad differen-
tiam; quae tamen sola intentione differt ab ipso; hic autem
subiectum est * solum * in potentia ad aliquid respectivum,
quod differt ab ipso sola ratione. Et ita licet ista productio
speciei ex genere sit magis similis divinae quam alia, in mul-
tis tamen differt: quia productio speciei ex genere procedit ab
esse incompJeto ad esse completum, assumendo * completi * de-
terminationem per differentiam, ut secundum aliud et aliud
descendat in aliara et aliam speciem, et erit tantum unum
commune secundum rationem. In productione autem divina
subiectum non est aliquid incompletum determinatum per assum-
ptam proprietatem, sed unum et idera re singulare totaliter
habet esse per productionem in diversis proprietatibus relativis,
quod est commune, non secundum rationem, sed secundum com-
municationem.

Ad secundum dicitur, quod non est de substantia in quan-
tum est trium, sed ut est Patris substantia.

552. {^) — Sententia altera tenens essentiam divinam siib-
iective generari (1). — aj Huic opinioni additur ab aliis quod
essentia divina dicitur generari subiective ; quod enira subii-
citur generationi potest dici subiective generari, per Philoso-
phura, V, Phys., ubi arguit quod generatio non est motus,
per hoc arguraentura: quod movetur est: quod generatur non
est; ergo quod generatur non movetur. Accipit autem quod
movetur pro subiecio motus, non pro termino. Si enim acci-
peret quod generatur pro termino generationis, non pro sub-
iecto, argumentura non valeret; quia dura raotus est, terrainus
raotus non est; ergo oportet quod accipiat ibi quod generatur
pro eo quod subiicitur generationi. Idera probatur per Cora-
mentatorem, ibidem, coynmento 8 et 9.

b) Pro ista opinione adducuntur rationes tales : Illud vere
dicitur generari subiective, sive esse subiectum generationis,
quod raanet idem sub utroque termino generationis : essentia
autem divina manet eadem in Patre et Filio; ergo ipsa erit
vere subiectum ipsius.

Confirmatur ratio, quia in eodem est terminus et trans-
mutalio, sicut dispositio et forraa ad quam disponit; ergo cura

(1) Cuius rationes solvuntur n. 570.

LIB. I. IHST. V. «JIAEST. II. 519

in essonlia sit n-latio, ([ujo. est (iiiasi tcrniimjs ^'eneralionis, in
ipsa otiani erit ipsa «^enoi-atio.

c) Praeterea, omni jtotentiae activae corres|)omlet nliqua
potentia passiva; vrixo roecuinlitati I';itris (juasi activae corre-
sjjondet aliijuu j)()lentia (juasi j)assiva, (l«> (jua potest prixlucere.

(IJ ritimo arf^niitur sic: Si i^Miis ^'eneraiet i«;nein do sub-
stantia sua, adliiic substantia ij;nis generanlis ita esset in jx)-
tentia ad roi-mani i^Miis j^eneiandi, sicut inodo est inateria
alicna de (jua ^nMieralur. Sic ijjilur iii j^roj^osito, essentia Patris,
de (jua Palcr {jrencrat, crit (juasi malcria r('Sj)ectu jzenerationis.

.").">:{. {'■>) — Demonstratur esseutiam divinam non esse quasi
materiam, primo quia est terminus formalis generationis. —
Conlrd isliun ojdniononi aiyuo i'HlMOsic: — a) L'sscnlia esl
/'ormalis ti'r}niniis produclionis * et i^enerationis Filii *; i^^ntur
noii qaasi matoua. — Profjatio antecedcntis: Pater, quod
dcdit inilii, ntaius est uninibiis ({): maiu.s aulein oinnibus
non est iiisi aliijuid infiniluni: hoc non cst nisi cssetitia; er^'0
illam dcdil.

I>) lloc «itiam vult .Vu^aisl. A'V'. De Trin. cap. 2(1: Sicut
Filio, imjuit, pracstat esscntiam sinc initio temporis, sine
nllii niatabilitatc naturac, dc Patrc f/eneratio, ita Spiritui
Sancto pracstttt cssentiam sinc nllo inilio tcmporis, sine ulla
mulabililalc naturac dc ulrot/ue processio: iion autem con-
crditur rorniam ali(juam dari jtnMJucto, sive coinmunicari, vel
jiraeslari j)»'!- ^n-ncralioiu-m, nisi illa litrina communicata sit
for)nnlis lcrtni/uts lalis jtrodiictionis.

Proliatur cliam illud ttnlccctlcns jkm" rtitioni m :

r) Prinio, ijuia iiulla cntitas loriiKtlilcr inlinila (</) simjdi-
cilcr j)crlectior lcrmino lormali j^roductionis lialM,>tur jhm* [»ro-
duclioiKMii: essentia * divina * cst Ibrmaliler inflnila, ndalio
aulcm noii; erj^o si rclalio «vs.s«'t Ibrmalis terminus pnxluclio
nis, j)crsona non halMM-et esseiitiam jwr jtrotluclioncm.

d) Sccitndo, (juia iii crcaturis nalura t*8l lerminus Ibr-
malis pMicratioiii.s, noii aulcm jiropriclas individualis vel hy-
postatica, sicut jjatct //. f/iifsicorum, uhi dicitur (|UihI j^eiie-
ratio t»sl /iiituralis * sive dicitur mitura *, quia esl via in /i<i-

(H InilU. V. X. V. -JD.

(«) I*M. V«'n. uiiivocii.

520 LIB. I. DIST. V. QUAEST. II.

turam, scilicct in formam; natura \g\ii\v b\vq essentia est per
se terminus generationis; et non nisi ferminus formalis.

e) Tertio, quia alias ista generatio non esset univoca,
quia ratio formalis termini eius non esset ratio convenientiae
generantis cum genito. Consequens est inconveniens, sicut tan-
getur clisi. 7.

(6) /) Similiter, alias non esset ista productio generalio , sed
magis esset mutatio ad relaiionem, quia productio ponitur in
genere vel in specie ex suo termino formali, sicut patet ex
V. Phys., sicut alteratio ponitur in genere qtialitatis, quia
ibi est forma accidentalis, quae est formalis terminus altera-
tionis; ergo si formalis terminus huius productionis esset re-
latio, ista productio poneretur in genere relationis, et non
esset generatio, * sed magis, ut ita loquar, adaliquatio *,

Probo consequentiam primi enthymematis : primo, quia
illud quod est materia in generatione est in 'potentia ad ter-
minum formalem, et quod est quasi mateoHa est quasi * in *
poteniia: essentia, nec ve^^e, nec quasi est in potentia ad seip-
sam; ergo, etc. — Similiter probatur eadem co7isequeniia :
quia una persona tantum uno modo habendi habet essentiam;
saltem istis duobus modis non habet eam, scilicet ut ierminum
formalem productionis, et cum hoc ut quasi materiam et
subiecium generationis. Probatio istius: quia si haberet eam
ex vi productionis ut terminum furfnalem, haberet eam cir-
cumscripto omni alio modo; ergo non habet eam ul c^uasi
materiam subiectam generationi; non enim habet Deitatem
aliquo modo, quo circumscripto, haberet eam perfecte, et esset
verus Deus. — Videtur etiam sequi quod haberet bis essen-
tiam, * quia essentia habetur a FiUo ut a termino genera-
tionis, et similiter, secundum istos, habetur ut materia quasi
de qua flt generatio; ergo Filius simihter habet essentiam *;
et per consequens quod sit bis Deus, quia habere essentiam
est esse Deum; et quod habeat prius eam naturaUter quam
habeat eam, si ratio quasi materiae praecedit aUquo modo
rationem formalem termini generationis. — * Sequeretur quod
cum habere esseniiam divinam sit constituere sive esse Deum,
quod FiUus naturaliter esset Deus antequam genitus. — Item,
si FiUus habet essentiam quasi materiam ipsius, constat quod
non isto modo haberet esse per productionem, quia iam esset

LIl'.. I. DIST. V. gUAl^ST- 11. T)2\

iri frrrnino; or-;.'o Filins non liai^ot «*ss<» pei" naiivualoin; «iu<xl
cst irnpossiijil»;, sccuntlurn IIilai*iuin. Ki-jro paU-t consequeniia
ct anlecedens *.

.').') t. (*) — Secundo, quia aut praeconciperetur ut quid ab-
solutum in tribus persoiiis subsistens, aut in una: utrumque incon-
veniens. — Ilern siicrNDo: — nj Ks.s«Mitiae ut <le <>a ^'ener-atur
l''ilius neccsse cst assi<.rnare aliqu(Kl esse, «juia principiarc ali-
(1U(m1 veruni ciis in quocunJiuc j^cncre principii non convcnit
alicui nisi realiter enti. (Juaero * i;j-ilur *, ijuotl cs.sc convcnit
csscntiac ut ijKsa est de tpio \>o.v impressionem «rcncralur Fi-
lius? Aiit i)r*aecisc * halxit * esse ad .vt' esse, scilicct, quotl cst
esscntia»; ut cssentia * cst *, ct tunc Filius cst ile es,scntia ut
csscntia; ct lioc inodo est tr in, n persomirnm : 'Ciwi \\\ vovwawW.
silii (»sse in aliqua subsistentid. VA tiinc quaero, iiMjua? Aut
iii inyenitn, ct * si lioc *, cuiii in irifcllt>ctu eius (pitnl est esse
(!(• ((iio ali(pii(l prtMliicitur incliitlatur lioc (juotl est ess<^ illud
iii (|uo loriiia iiitlucitur, ct iii iiitfllcctu eiiis qu(xl est csse
in (pi(» * sic ♦ iiiclutlatur lialicn? illuil qiiotl cst in co, et pcr
consi'(|u<'ns * est * lornialilcr iK»r ii)suin; crjjo si esscntia ut
cst in Patrc sit tlti qiia Filius «.^encralur, ct \)ov imjn'essionem,
scciiiiiluni eos, sc(juitur qinxl ipsa ut in Patrc crit illuil in (|UO
iiotitia j^-tMiita ini[)iiiiiitur, ct ita (^ssciitia iil in Patre erit lor-
malitcr Vcrbuin, sivc no.scens notitia p^iita : tpiod est incon-
vtMiicns. — .Si autiMii i^sscntia ut in alia sufjsistentia a Palre
est ilc ipia c;encratur Filius, ct in quantuin cst (lc tpia prat»-
ctMlit aliijuo inoilo tcrininuin pMicrationis, ov^o antc tfrnunum
pMKM-atioiiis siiiit (luae snhsi.^itentiae: quiHl est inconveniciis.
{^) fj) Si autcm (licas * quotl c contra *, ut esl dc tpia «reiRV
ratiir Filius iiiillain liahct c.vistcntiam in iKM'sona, sicut ct mnteria,
iii quaiituiii cst ilc i|ua ^'cn<M'atur c^cnitum, non liabtM cssc (in
ali(pii> suppnsito, s<nI tantum liab<'l ess<" («) ) in ;' ' " ' in
siippitsito (feneraiuto, /luc nifiif est, i\w\i}, ut ilictnm om. pnnci-
jiiaiiti rcalifiM' aliipiiMl ('iis in ipKKMimipic ^'cncre principii o|K)rlct
liijtiicrc ali(piotl rralc <'s.sc; ct idco matcriac ul principiat com-
l)osiliihi, licct sibi non coni|>clat <'S.S4« cofnpositi, qiUKl (»sl cius
participativc, taiiicn convtMiit sibi css<' suum proprium, (jikkI
csst» cst piiiis iKittiinlifcr (pi:im sit pai's comiK»siti. Ila iijitur

(a) I>»M'!)t iii Ivi. V»'n.

522 LIB. I. DIST. V. QUAEST. II.

hic oportet essentiae, in (j[uantum est de qua generatur Filius,
dare esse, vel in supposito, vel esse essentiae secundum se;
et sic stat argumentura.

c) Si dicatur aliter, quod in quantum * essentia * est Pa-
tris est illud de quo generatur Filius, et taraen per generatio-
nem, in quantum quasi actu informatur notitia genita, est aclu
alterius suppositi, hoc improbatum est in argumento, quia in
intellecto eius quod est esse de quo per impressionem inclu-
ditur esse in quo, et ita esse est formaliter tale secundum
impressum illud.

d) Similiter, tunc communicatio essentiae alteri supposito
praecederet secundum intellectum productionem, ita quod com-
municatio non fieret per productionem, sed fleret quasi ante
terminum productionis, sicut illud quod est quasi ynateria ge-
nerationis praeintelligitur aliquo modo ipsi termino.

e) Similiter, licet aliquid quod non est de * esse (a) * ali-
cuius suppositi (in actu, per generationem flat actu alicuius
suppositi (&)), sicut materia, quae non est * actu * alicuius sup-
positi, fit per generationem aliquid suppositi, tamen quod illud
quod est unius suppositi fiat alterius suppositi praecise per
hoc quod est materia, videtur impossibile, absque actione quae
sit ad ipsum.

555. (^) — Tertio, quia in Patre esset relatio realis prior
relatione ad Filium: quod est absurdum. — Praeterea tertio:
— a) Quando ad productionem eflfectus concurrunt activum et
passivum, prior est naturahter respectus activi ad passivmn
quam utriusque ad productum. — Probatio huius: quia isti
respectus activi ad passivum et eiusdem ad productam non
ex aequo conveniunt activo, nec ille respectus ad producendum
est prior; ergo est posterior. Item, oportet causas diversas
eiusdem prius naturahter approximari ad invicem quam pro-
ducant eff"ectum. Et patet per exemplum de igne calefactivo
et ligno calefactibih, de caloi^e genito. — Antecedens huius
enthymematis quantum ad utramque partem simul probatur:
quia activum agit in passivum se solo in ratione causae; non
autem producit productum nisi alio concurrente in ratione
concausantis.

(a) AVad. de se.

{b) Deest in Ed. Ven.

I

r,ij{. I. i)isT. V. yiAEsi. II. 523

hj i'^l si uiiiiiino ne},'»'8 prioritalehi n's|>tH-fus :ul n-sjie-
ctuin, non poles iK*«.'aro (iiiin nfc«'ssario sit rfsiMjctns ocliri
ad passivum, non postcrior n;siM'clu ulriii.siin»' ad pnMluctuni.

cj I}4"itur si iii Patro ost roociinditas mtica «'t ali*iuiil
(ptjtsi yifilcria concurnMis ad pnHlutiiim, prior ost resiHrtus
Fatris iit profluc/iri iu\ iljiid ry/</^/.s/ m^//c;'/rtm (iiuun sil utrius-
que eoruni ad Filiuni, aut saltem erit neces.s;«rio concomitans.

dj Kt ex lioc iiltra, cum res non prae<;xi{jat naturaliter,
nec necessario siinul nMiuirat illiid iHKjd cst praecis*.' ens ra-
lionis, .seiinitur (piod ista relati(j (luae naluralit«^r praeexitritiir
quasi activi ad pa.ssivum sit reaiis, et ila in Patreerit rclalio
realis * ad ali(|iii(l in ipso * prior rclatione (»ius ad Filiuni, vcl
saltem alia al» ilhi : (luod vidctur iiiconveniens.

Th)(j. — Quartu, quia prima potentia eflRctiva se sola causat;
a pari de productiva. — Iteni <jrAino ad principale: — a)Vo-
teiitia piinia ("iiisativa ('(lcctiva se sola ('Hective causat, e.xclu-
dendo oiiincm aliam causam eiusd«?m treiieris et alterius «;e-
neris in ralione causae materialis. VA ratio (»st, (piia cau.salitas
caus^a^? tiuilerialis non dicit perfectionem simpliciter, el ideo
licct rcductio Hat ad ali^iiiod * primuni * in illo •.'cncre, illud
tainen ikiii (^st simplicilcr iirimum, S4'd lotum illud «rtMUis i*e-
ducitur :id ali(iuo(l primum iii alio Lrcnen\ ipKjd non incliidit
inipciicctioncni, puta ad * aliipKHl primum * in jz^mkmv eff\-
cienlis.

Patct ctiaiii Ikk! antecedens imt htK.\ (IU(h1 i^otentia crea-
tivii, p(M' se, siiH» alio priiicipio matcriali, producit pnHliKMum.

V.\ Ikh' inlci tur a simili, (iu(jd productira ix>tenlia prima
sei])sa sota pid(|ucit, (»t sinc alio principio produclivo concur-
rente, et ita sine alio quasi //ui/«Tm ; similis tMiim ratio vido-
tur dc principio productivo et crealiro, (luia si iK)ner»»tur
ali<|ii«Ml piiiicipiiim (piasi matcriale, noii cssct * principium *
iii (iiiaiitum tal(> est summac p(Miectionis, ot ita vidcniur nnlu-
ccikIuiii iii ratioiic principii ad priiK-ipium pnMluctivum nctive.

hj * .\e<- otfslat si dicatur *: oiiims caus;ililas caus;ie se-
cimdac rcducitur ad consiniil«Mii causalitatcm in prima caiisa.
siciit clllciciis :id Dcum iit ad primum «'lllcK'ns, «»1 (Inis • ail
ipsiiiii * iit ad ullinium (ln«'iii. «i l«MMiia ad «^vrmt.Iar sive
idcaiii III Dco; ciyo * consimilitiM- caus;ilitas mat ritluci-

tur ad ali^piid similc in D<'o *. liespondeo, quiKl iH>n cbI

524 LIB. I. DIST. V. QUAEST. II.

siraile, quia materia * de se * includit imperfeclio7iem, * unde *
seraper est ei annexa privalio, et ideo a iiullo * Philosopho in
Deo * ponebatiir, * et ideo * Theologia, quae est de Deo, sive
naturalis, sive supernaturalis, non determinat de causa mate-
riall, secundura Coraraentatorem, /. Physicorum, com. 1.

557. (10) — Qainto, quia neque in productione Spiritus Sancti
est qiiasi materia. — Itera quinto, secundura August. Contra Ma-
ximifium, lib. II. c. 14., Spirltus Sanctus non est de * aliqua
maieria vel de * nihilo, sed inde est unde procedit. Ita igitur
concedit Spiritura Sanctura non esse de nihilo, sed de substan-
tia Patris et Filii, sicut concedit Filium esse de substantia Pa-
tris; et siraili modo relatio Spiritus Sancti est in Deitate sicut
relatio Filii : sed essentia non se habet respectu relationis Spi-
ritus Sancti quasi materia receptiva eius, ut videtur, secimdura
istam opinionem, quia ponit Verbum generari per impressionem
in illud de quo gignitur, Spiritura Sanctum autem quasi per
expressionem vel ex sufflatione sui de voluntate formata, de
qua producitur; quod enim producitur per expulsionera de
aliquo non habet illud de quo pro raateria in productione sui;
quia omnis materia cuiuscumque productionis et producti est
in qua recipitur forraa producti, quod non est in expulsione
de illo. * Est ergo * Spiritus Sanctus non de nihilo; nec tamen
* est de substantia producentis * sicut de quasi materia suae
productionis. Igitur propter hoc quod est Filium non esse de
nihilo, vel relationem eius fundari in essentia, non oportet
essentiam, ut est de qua Filius generatur, esse quasi mate-
riam respectu generationis Filii.

558. (") — Sententia Doctoris. — Ideo tenendo cum Docto-
ribus antiquis, qui omnes a tempore Augustiiii usque ad istum
non sunt ausi in Divinis nominare materiam, nec quasi ma-
teriam, cum tamen omnes concorditer dicant cum Augustino
quod FiUus generatur de substantia Patris, dico primo, quod
Fiiius non generatur de * substantia * Patris sicut de maieria
vel quasi materia: secundo, quod sine glossa vere et pro-
prie Filius est de substantia Pairis.

559. — Declaratur in Divinis generationem non praesuppo-
nere materiam nec quasi materiam. — Primum declarari potest
sic: Generatio in creaturis duo dicit, productionem. ei muta-
iionem; et istorum rationes forraales aliae sunt, et sine con-

].IU. I. IJIST. V. (JlAKST. 11. 525

tradicliotKj srpui;i|jil»*s ah irivinuii. — Produclio aulem rorma-
liU^- «'st ipsius iiroducti, ijuod osl rorniM>ftiturii, VJI. Metap/i.;
ct (iccidit silii (|u«m1 fiat ctan tnutntionc alicuius conijMjsiti.
Mittfilio rorrnaiitJM- »»st aclus riiutal»ilis, ijucmI quidorr. de pri-
vationc tiansil ad rorrnarn. (Joncornitatur aulr^ni rnutalio pro-
ductioncin iri cr^oaturis proptor imperfectionem iMjliMiliao pi-o-
ductiva»', (iuai> non iK)lf'st dare esse totnle termino productio-
nis, sed alifpiid eius ♦ est * praesuppositurn, * iiuod * Iransrnutat
ad aliam partem ipsius, et sic pr*(M!ucit compositurn ; * el ideo
iridif^'et ali<iuo principio pasMiro in sua actiont', ut laciat de
iion tali talc, el pcr coiise<|uens pnMlucat personae [?] tanturn
^^enerationis, scilicet compositum *. Si enjrn fjenerans creatum
essel pet'/'ectum a^^ens, et nofi exigeret materiam de qua
vel in qunm afi^eret, * ut * ix)s8«'t pr*oducere efrectum * suuni
complt^livum, sed lioc posset facerc * per se el ex se, tuiic
esset pi'oductio sitie mutatione. Ifritur sine contradiclione pos-
surit scpnrari, ct rcnliter scparnntitr, compai-ando a»! poteri-
tiam pr-oductivam perfcctam. Iloc apparet etiani in creatione,
\\\)'\ pr-oi)ter perreclit)nem polentiae pnMluctivae ponentis prirno
totiirn in ess<', vere est ratio productiufiis, in (luantum p«T
(•ani termimis prvMluctus accipit osse;sed non (»st il»i i'atio />*«-
tationis, in (luanlum mutatio dicit aliiiuid substi'actuin aliter
nunc se hahere qimm prius, ex VI. Pftys.; jn creatione auteiu
non (^st ali^iuid suhsti-actum.

(l^) Ad propositum, cum in Divinis niliil imperfectionis sit
jionendum, sed totuni perlectionis, el mutatio de r^atione sui
(licat inip(»rrectionern, (luia potentinlitatem, et hoc in mutabiti,
ct concomitanter etiarn dicit imiM^rftx-tioncm iM)tentiac activae
ii) mntante, {[\\\\\ talis nec(»ssario nviuirit causam concausan-
tciii, ad hoc ut pnMlucat: curn i;j:itur non sil ihi aliijua imi>er-
lcclio, iicc ([ualis cst iKitentiae passivae, nec etiam aliiiua im-
pcrlcctio i)ot(Mitiae actiiuu', sed .Kunnna perfectio, nullo iiuhIo
lM»nctur ihi ^.'•(MKM^atio suh ratiune mutationis, uoc <ptasi muta-
iioni.s-, scd lantiini ^^(MKM-atio ut (vst productio,u\ (luanium scilicel
ali(|nid p(M- earn capil e.ssc, p<Mi(»tur in Pivinis. Kt ideo ^iMHMTi-
lioiii ut cst iii Divinis rion assi^Miahitur matcria, \m' quasi ma-
terin. S(mI taritum tcrminus, el Ikh* voI totalis sivo primus, id
est ndnequnlus, i[\\\ prirno pi»Mlucitur in «vsse, vel terminus /bi*-
malis, sccundum (lucm l(MMninus primus furmaliler acoipit esso.

52G LIB. I. DIST. V. QUAEST. II.

560. — Ostenditur Filium vere esse de substantia Patris. —
Secundo dico, quod negata omni mateHaliiate et quasi ma-
ierialitaie, vere tamen Filius est cle substantia Patris, sicut
dicunt auctoritates adductae in littera; ubi per ly de non tan-
tum notatur efticienlia vel origo, si enira tantura efflcientia
* denotaretur *, tunc creaturae essent de substantia Dei; nec
notatur per illud de tantum consubstantialitas, quia tunc Pater
esset de substantia Filii; sed notSitnv simul originatio et con-
substaniialitas, ut scilicet in casuali huius praepositionis de
denotetur consicbsiantialitas, sic quod Filius habet eamdem
subsianiiam et quasi formam cum Patre, de quo est origina-
liter; et per illud quod construitur in genitivo cum isto ca-
suali notetur principiuin originans ; ita quod totalis intelle-
ctus huius sermonis, Filius est de substantia Patr is, esi iste:
FiUus est originatus a Patre ut consubstantialis ei. — Et
isto modo exponit Magister auctoritates in littera adductas, non
praecise per * consubstantialitatem *, nec per origi^iem prae-
cise, sed per utrumque, sicut communiter apparet, de Pairis
substantia, hoc est, de Patre qui est eadem substaniia. Per
primiLim o?Hginatio, per secundum consubstaniialitas habetur.

561. — Explicantur D. Augustini auctoritates. — Et quod
ista sit intentio Aug. in auctoritatibus eius Conira Maximinum,
quae ponuntur in littera (1), apparet ex fine auctoritatum; nam
in una auctoritate ponit August. Si aliam non invenis, Patris
agnosce subsianiiam, et Filium cum Patre homoousion con-
fitere. Hoc igitur intelligitur per Filium esse de substantia
patris : Filium sic esse de substantia Patris, ut sit homoousion
cum Patre. — Item in alia auctoritate dicit: Si vero de Pa-
tris substantia, tunc est eadem substantia Patris et Filii.

562. (13) — Ostenditur Filium non esse de nihilo. — Ad in-
tellectum huius affirmativae, qua dicitur Filius de subsiantia
Patris, secundum intellectum praedictum, dico, quod intellectus
iste vere salvat quod Filius non sit de nihilo; vere etiam salvat
quod Filius est de substaniia Patris, sicut requiritur ad filia-
tionem.

Primum declaro: quia creatura genita non est de nihilo,
quia aliquod eius praeexistit ut maieria; igitur cum forma sit

(1) Cfr. pag. 498.

LII5. I. niST. V. QUAEST. II. 527

:ili(]iii(l coniposili, ot aliijuid fiiis {x.Tfectius quuni sit mnt«>ria,
si ct forma alicuius pvaecxi^levet, et rnatoria ilo iiovo a<lve-
iiirft, ct iiitoriuarctur iila lorma pvnecxistente, ipsum pro«lu-
cluiM iion pssot (le nihilo, quia aliquid «'ius pracextiliss<'l, imo
aliqiiid ciiis iwrfcctius (juaiii inatcria, qua«* praccxistil coiiimu-
nilcr. I-^Mtiir si Filiiis non diccrclur (»sse de «i7i/7o, «juia css«mi-*
tia ciiis s(!cuiidiini ordiiiem orijriiiis pracfiiit in Patrc, «'t lioc
si ilhi csseiitia esset quasi matrvia {;:«'iierationis Filii, multo
nia^ns iicc Filius ess<^t de nihilu, si illa essentia prius ori;zine
existens in Patrc sit qimsi fovma comiiiunicata Filio.

rifiii. — Explicatiir quomodo in Diviuis possit esse vera filiatio
absque materia vel quasi mateiia. — Skcundum dcclaro, scilicet
ipuKl istud de sulliciat ad ratinncm ////rt//o;</.v; rjuia in anima-
tis, iihi (>st itatcrnitas ct filialio, viih^aiiiiis «piis sit illc aclus jx^r
iliicni ^'«'iicrans dicitur loiiiialit«'r patrv. Illc uti(|uc cst actus
ileridoidi srmen ; et si cssct iKMlcctiim ap'ns, ita (jihmI tiinc
(|ii:iiido <I«'cidil scmcn i)ossit imiiM^diatc drcideve pvolcin, v«>re
cssct jintcv, et multo p«>rl«'ctius (jiiani modo sit, iilii rc(juirun-
liir tot inutati(»n(.'S iiilcriiicdiae. S«'d nuiic in isto actu (lcci(l«Midi
scnicii illiid (jiKjd erat suhstnntia eiiis, vcl aliiiuo modo ali-
tjxid eius, iion cst mntevia, s«'d esl «juasi tev)niniis fo)-malis
pvodnctus, sive communicatus pcr istuni actiim, sicut «^set
pvoles si immcdiat(> (Icci«l«'rclur ;i patr«\ l<^Mtiir «jikmI aliipdd
suhslnntiae pMicrantis sit tcvminus nctionis siiae (pia cst pa-
Irv, lioc vero salv;»l productum similc iii nalura esse de sub'
stantia eius, sic ipiod ipsum dc vere sulHcil ad rationem pa-
his ci fdii. Et ipiod illiid dccisuiii iit tcriiiinus sit matevia
sc(|iiciitiiini transniiilatioiiuni, licx: accidit ijtsi dc ut convenit
p:ilri ct lilio. — I^^Mlur Pat«M* a«>tcriiiis iioii d«rid«'n(lo ali^juid
sui, sc«l totnm csscntiam su;im commimicando, cl Iuk' \\\ for-
miiloii lcvminum illiiis jtroductionis, \m''\ss\u\o j)voducil fdium
dr sc, co iikmIo (jiio c.ssc dc jicrtinot ail jtatrcm ct lilium. Kt
lic«^t csscl ilti cssciitia dc r/ua sicul \\c qunsi matcria, illud
(/(• non lac«'r«'l ad ration«'m ])atvis; sicut irv in creaturis, si
^'ciicraiis li;d)cret suuin sonnMi j»ro tcriiiino rormali, el pro mo-
lci-i:i siiac acti«)iiis, iion (\ss«'t palcv in (juantum suuiii s«Mnon
ess«'t mntcvin sul)i«»cta suae fren«M*ationi vel nctioni, sod in
i|ii:iiiliiin cssct tc)'tni)ius illius acti«)nis: (juomadm«>«ium otiam
si j);>tcr « r«'atus inini«'diat«» d«H'i«icr«'t a so fllium, voi*o i»s8ol

528 LIB. I. DIST. V. QUAEST. II.

pater, quia illud quod essot de se vere esset terminus actio-
nis, nullo autern modo materia.

564. C^) — Explicatur quomodo persona divina sit una, quin
in ea sit aliqua potentialitas. — Tertio principalitei- ad solu-
tionem difficultatis huius qaaestionis, videndum est quomodo
relatio et essentia possunt esse in eadem persona, quin es-
sentia sit materiaie respectu relationis, cum nuilo modo relatio
sit materiale respectu eius. Et sunt hic quatuor difficultates

Prima difficultas, qualiter persona divina erit una, nisi
hoc sit actus, il]ud vero potentia.

a) Ad quod dico sic : Quod sicut quidditas creata est quo
aliquid est ens quidditative, et hoc non est imperfectionis,
competit enim quidditati ex ratione quidditatis: secundo, ipsa
quidditas, puta humaniias, quia est imperfectae actualitatis,
ideo divisibilis est per illud quod contrahit ipsam ad indivi-
duum, puta j)er proprietatem individualem, quaecumque sit,
dicatur A, et recipit ab A aliquam actualitatem, sicut et uni-
tatem sive indivisibilifatem, quam habet. in individuo, et non
habet ex se, ita quod illud contrahens, ut A, non tantum est
formaliter in Sorte quo Sortes formaliter est Sortes, sed est
aliquo modo formale respectu naturae, et natura est aliquo
modo potentiale respectu eius; unde natura contrahitur et de-
terminatur per ipsum A: tertio, humanitas in Sorte est ali-
quis actus, et praecise accipiendo humanitatem et A distin-
guendo contra se, humanitas est perfectior actus quam sit
ipsum A, licet A sit magis proprius actus et aliquo modo
actus naturae in quantum determinat naturam. Applicando
haec tria ad Divina, reUnquatur illud quod est imperfectionis.

Quoad primum, Deitas de se est qua Deus est Deus, et
qua subsistens sive persona, cuius proprium est A, est for-
maliter Deus, quia esse quo hoc modo non est imperfectionis
in creatura, sed competit quidditati unde quidditas est. — Quoad
secundum est dissimile, quia Deitas ipsa per proprietatem
personalem non determinatur, nec contrahitur, nec aliquo
modo actuatur, quia hoc erat iinyerfeciionis et potentiatitatis
in natura creata : similiter Deitas de se est haec, et ita sicut
habet ultimam unitatem de se, ita et actualitatem; est igitur
proprietas personalis ita proprius actus personae, quod tamen
non est actus ipsius naturae divinae aliquo modo perficiens

LII;. I. I»IST. V. QUAEST. II. . '

v»'l i,i/oriii(ins ojHii. — Quoad tertiu.tn rst aliijiio intnlo si-
mil<'; qiiiii rclatio, clsi sit proprius actus |MM*soiia«*, et css<Mitia
iioii sit jiroprius actus porsoriae, sod * coinrnuiiis ♦(«) actus,
taineii ossoiitia ost ronnalitcr aclus inllnitus, relatio autoni nuii
est actiis iiifliiitiis <'x latione sua forhiali; epfro relatio, licet sit
proprius aclus jM-r.-^onae, non taiin-n * in jiersona * actuat fsseri'
tiiriii : cuius coiitiariiiiii fst in crcaluris, iibi A «juod rst in S4»rte
actus acfiiat ali^pio iikhIo naturaiii, ijuar est actus j^erlectior.
C'») tt) Scil (juoiiiudc» jiossuiit isli iluo aclus concurrerc ad con*
-tiliitiniKMii iinins, si ncutruiii sil «(7«.s alt«'riiisH)jK)rlet enim
iiiiiiiii <'ss(» in aliu ; tjuia si non, i^ntur »«1 per se subsisteiiSf
et ita iKMi (Tit iii «'odciii jicr sc subsistente. Siiniliter iniifas
qualitcrciiiiHiuc (lisliiictoiiiiii iioii vitlctiir, .secunduiii Arist,, csse
iiisi jicr ralioiiciii actn.s ct pntentiae. — Jiesponden: unitas
conjKJsiti neccs.saiio csl cx ratioiie actus cf potentiae, sicut
nssi^Miat IMiil. 17/. ct 17//. Metap/i., c. ult.: scil persona in
hivinis non est coniposita, iicc quasi coniposila, sed esl sim-
pliciter siniplej' {b), ct ita vere simjilex, siciit est cs.s<.'ntia
ijisa sccuiidiiin se considerala, luillani IuiImmis conipositionon,
ncc (ptasi composilionem iii se; et tanieii rorinalis ratio fsscn-
liac ilivjiiac iion est lormalis ratio relationis, nec e conver.so,
sicul dictiim cst sujtra ilist. l. ^h' Triiiitate iii sotutionc quae-
stionis (ii. ,'{2.') setj*!.].

(Jiialitcr aiiltun staf, ijiiod ratio relationis in * se * non
sit rornialiler cadciii ratioiii essentitie, et laiiKMi in ctMJeni con-
currciiles non coiistituunl compositum v»»l comjiosilioneiu, lioc
cst, (juia ista ratio cst eadem perfecte jlli, j»r«>jiter cnini m-
finihilciu uiiius ratioiiis, (iiiiihjuid jMitcst essc cuiii ea esl idem
perfectc silii, pet'fectio eiiiiii identitalis e.xdudit omiuMii *;om-
positionem et ipuisi cinnpositiitnenn ; (jiiac idciilitas ••st j>roj»ter
infinitalein; cl lamcn infuiitas noii tnllit rormalilcr rationes^
i|iiiii liaec formaliler non sit illn. Non cst ij;ilur ex istis
ipuisi compositum, et ideo niliil est e,\ eis «juasi ct»iii|Ktsiluiu
cx (ictii ct potentia, scd csl iinum simplicissimuiu ex islis,
ijuia inia rutio (»st jK^rlccte, imo perfectissitne eadem atieri ;
ol taiiKii iiou est fnrmaliter cadem; inui eniiii S4>(|uilur: sunl
jicrtcctc cadciii. ctiam idcntitatc simjilicilatis; erjro suiil for-

• / \Vn«l. Hlii|uia.
ilA K(l Vcn. cat !>il>i sim|iii*x silii.

ToM I M

530 LIB. I. DIST. V. QUAEST. II.

raaliter eadeni, sicut tactum ost dist. 2, iii q. jjraeallerj., et
taii<i'etur dist. 8. Et eadera perfeda identitas excludit oinnem
aggregationem, quia idein non aggregatur cum seipso.

Et quod additur, quod unum oportet esse in alio, con-
cedo: ut relatio est in fundamento, sive radice; et hoc non
est ut actas in lootentia, sed potius ut identice contentuin
in pelago infinito.

565. ('*') — Explicatur quomodo reiatio distinguit, quin sit actus.
— Secunda difflcitUas est, (juomodo relatio posset esse distin-
guens personam, et essentia non distinguens, quin relatio ba-
beat rationera actus, quia actus est distinguere, VII. AletapfL.

a) Respondeo: concedo relationera esse actum persona-
lem, non actum qiiidditativum, quia 'personaliter distinguit,
et non quidditative: Essentia autem est acfus quidditativus,
et quidditative distinguens. Actus autem quidditativus est
simpliciter perfectus, quia infinitus; non sic autem est actus
personalis de se formaliter infinitus.

b) Et si dicitur, quod actus distinguens est actus eius
quod non distinguit, falsum est, nisi illud quod non distinguit
distinguatur per actum distinguentera : sicut in creaturis /m-
manitas distinguitur in Sorte et Platone per A et B, et ideo
ibi actus distinguens etiam individualiter est actus eius quod
non distinguit, quia actus ille distinguens distinguit illara na-
turara quae non distinguit; non ita est iiic, quia proprietas per-
sonalis non distinguit essentiam, nec contraliit, nec determinat.

566. — Explicatur quomodo possit esse relatio nisi requirat
propriam rationem fundamenti. — Tertia difficultas est, quo-
modo potest esse relatio nisi requirat propriara rationera fun-
damenti; fundaraentum enira videtur esse prius relatione, et
quasi perfectibile per eara, non e converso; relatio enim non
videtur perflci a suo fundaraento, quia tunc praesupponeretur
suo fundaraento; ergo cura essentia sit fundainentuin istarum
relationuin, videtur esse quasi materia illarura.

Respondeo, quod in creaturis ordo generationis et ordo
perfectionis sunt contrarii, sicut patet IX. Metaph., quod illa
quae sunt priora ge.neraiione sunt posteriora perfectione.
Et ratio est, quia creaturae procedunt de poientia ad actum,
et ideo de imperfecto ad perfectum, et ideo prius pervenitur
via generationis ad iraperfectura quam ad perfectum. — Sed

LIl!. I. DIST. V. yUAEST. II. o31

eutido ad simi)liciter Primiim, oportet quod * idom * .sit sim-
|)li(Mter i)rimuiii ot orifjim' et j^crfeclionc, etiam s<^'cun<iu(n
IMiilos(;i)lium //>/'/<•//< ;(|uiii totus ordo ori^^inis (et porfectionis(rt))
rcducitur ad aliijuid primum pcrfcclionis sicut ad primum
oii^Muis totali.s. lu Diviuis i^^itur simid dobout iut«'ili^'i ordo
(jencrntionis et ordo perfectionis. Sicut i^'itur in creaturis, si
coucurronMit isti duo ordiiics semper unilbrmiter, noii <iuaere-
remus pritno materimn (juae suhstaret fbrmae, et secunclo
forrnam, sed (|uaororeinus pritno forrnam (luao nata esset
(Iar(i actum maleriao, et AWM/irfo (|uaoreremus m«/er/«m qua»'
iiata esset ivcipere esso per illam rormam vol supp(^situm,
quod nalum esset suhsistcn' p(M* illam Ibrmam, ita in Divinis in-
cipiciido a primo sif/no natitrae, omnino primo occurrit essen-
li(i divina ut est es.sf3 per se ot de se, qiiod non comi)etit ali-
cui naturae crealao, quia nulla natura croata hal)el esse prius
naturalitor (luam iii supposito. Ista auttMii os^entia, sccundum
Aiil;. VIJ. I)e Trin., <\st (pia Pator esf, et (pia Filius est,
licrt non sit (pia Pator est Pciter et qua Filius (^si Fi-
liits{\). Isti i^ntur (^ss«Mifiao ahstractissime considoratao, ut
priori omnihus personalibu.s, convonit csso /)/•/• se ; et in isto
priori occurrit non ut ali^iuid receptivum alicuius perfectio-
nis, sed ut infinita perfectio, potens in secundo signo natu-
rae communicari alicui, iion ut forma informans matoriam,
sod ut (piidditas communicatiir supposito tamquam Ibrmali-
tor oxistonti per eam; et ita pullulant, ut (luidam dicunt, re-
lati(jn(>s ex ea, ot porsonao in ea et cx ea, non (luasi qua(»-
dam l()rma(' dantos (^ssc sihi, vcl (piasi quacdam supposita, in
([uihiis recipiat essc, cum sit sitnpliciter ens, s^»d qiiihus
^uppositis dat (\sso, ut (juo formaliter illa sui^i^osita sunt. ct
quo sunt Deus. Kt ita rclatio illa pullulans, cum sil per se
su/>sislcns, ipsa pullulat iiou ut forma es.scntiai\ swl ut nata
cssc Drus ipsa Dcitate formaliter, licet noii ul informantc
ip><aiii, S(hI ut cxistcnto eadem sihi jwrfectissima identitate.

Niillo aut(Mu modo o convoi-so, relatio est ess«Mitiae ut
(liio tormalitcr cssciitia t^st determinata vel contracla, vcl
aliquo moilo actuatd pcr ii«ani. ((uia haec omnin n^pn^Mnnf
infuiittili c.ss<_Miliao, ut primo (x:curnt sub ratioiie actus i

^\ , .s,.'.MlanU'a Patria ii>tr Patrr e»t, non qmo Pater rtt, trd .^..». ....
(a) Dvvst iii lCtl. Vvii.

532 LIB. I. DIST. V. QUAEST. II.

Concedo tunc, quocl essentia est fundamentum istarum re-
lationum; sed non fundamentum quasi potentiale recipiens
istas, sed fundamentum quasi per modum, formae, in qua
istae formae natae sunt subsistere, non quidem per informa-
tionem, sicut similitudo est in albedine, sed sicut subsistens
dicitur esse in natura, sicut Sortes dicitur subsistere in hu-
manitate, quia Sortes humanitate est horao. Non enim ex ra-
tione fundamenti habebit rationem potentiae vel quasi poten-
tialitatis essentia divina, sed praecise habebit rationem forrnae
ut qua relatio fundata in * eo * [a) simpliciter est Deus.

567. C^) — Praedicta exemplis declarantur. — aj Exem-
plum huius potest accipi in creaturis, ponendo ibi quaedam
per impossibile. — Augmentatio modo flt per hoc quod ali-
mentum adveniens corpori corrumpitur, et materia eius recipit
formam carnis, et sic informatur ab anima. Ponatur quod ea-
dem materia manens nata sit recipere * primo unam partem
formae, post * aliam, sicut ponitur in rarefactione. Tunc ma-
teria remanet una, quae prius fuit formata, et nova forma
informatur; ipsa tamen formaliter est vere mutata, quia de
privatione transit ad formam. Ponamus ex alia parte quod
anima eadem primo perficeret unam partem corporis, ut cor;
postea adveniret alia pars corporis organici perfectibilis ab
anima; ipsa perficeret istam partem advenientem de novo, et
tamen non mutaretur, quia non esset in ea primo privatio,
et postmodum forma: privatio enim est carentia in apto nato
recipere, anima enim primo non informans, et postea infor-
mans, non est nata aliquid recipere, sed dare. — In utroque
igilur istorum exemplorum vere esset productio alicuius pro-
ducti; sed in primo mutatio, in secundo non.

b) Aptius exemplum videtur si ponamus materiam cordis
animati posse eamdem communicari diversis formis, puta ma-
nus et pedis, et hoc virtute activa cordis animati producentis
coraposita ista ex materia sua communicata et ex formis istis.
Hic vere esset productio totorum habentium eamdem mate-
riam, et esset cum muiatione illius materiae. Sed si ex alia
parte ponamus animam, propter sui illimitationem, in ratione
actus et formae posse communicari multis, et virtute animae

(a) Wad, ea.

LIB. I. DIST. V. QUAEST. II. 533

in conlf! ipsain coinrnuni(!ari njanui et |X3<11 protluctis a corde
aniniato, hic essol protluctio inultorum consul»stantialiuiu in
fonna, ahsciuf mulatioixi illius formae.

In utrotjue cxeinplo ponanlur i)ro<lucta esse per se sub-
sistoitid, rt non pnrte.s eiusdem, quia parleni essc est im|)(>r>
fectionis. Hoc posito, sf?cun<lus modus in utnMjuo exomplo, «lui
est de communicatione forma<? ipsi productn, ixjrfecte reprae-
sentat productioiifm in I)(}<j; non prinuis mo<lus in utro^iue
exomplo, (lui est de comnjunicatione materiae; ct adhuc hoc ad-
dcndo in positi(jnc, quod anima in corde et manu et ped»> non sit
forina in/'or//tans, (piia componihilitas includif im|torfectioneni,
S(m1 sit forma tot/dis, (lua ista subsislentin sint, rl tuiimnta sint.

Ita intolli^^^ilur I)citas non communicari «/uasi ntateriay
sed rclationilms suhsistentihus, si personae ponantur rdative,
comnumicalur Dcitas pcr mcMluin forniae, non infonnantisy
sod (pia i-('latio vol relativum suhsist(.'ns est Deus. Nec itritur
^scnlia informat /-eiationeni, nec e convorso, sed est perfecta
idenfitas; sod essontia hahol moduin for\nae resp«H-tu rela-
tionis, sicut nalura resjxx-tu suppositi in (luantum ipsa est
(|u;i reltitio subsistons est Deus; e converso autoni nullo nKKlo
i-elatio est actus essentiae, «luia, sicut dicit Damascenus, re-
latio non dotorminal )iiituram, scd ht/poslasitti, ita non est
actus nafura(\ sed /ttjpostasis. Similitcr ciuando rolatio infor-
mat ftmdamcnfum sujiposituin dicitur n»latum per sc secnndo
modo .socundum illud fundamontum : sicut .Sortos t»st similis
secundum alhcdincm vol alhcdinc; Pafor autom non esl Pater
Dcifato, socundum .\u^^ VII. iJe Trin. c. l. I^'itur hic non esl
tidis modus rdationis ad fundanKMitum (lualis ost iii aliis, iiuia
hic fundamonfum non actuafur por rolationom, s^hI illa ost
lanfum actus sup|M>siti, vel ost sup|H)sifum.

Dico iLntur hrcvitor, (piol rclatio vl cssetdia ila sunl in
porsona, quud noutra est forma in/brmans altorum, sotl sunl
per/'ccle idem, licot non formaliter. Ut tamon non sunl for-
inalifcr oadciii. rolatio nullo modo porflcit oss«Miliam, nec esl
torminiis formalis rocoptus in css«Mitia. s«hI (»8sentia hoc moilo
est forina n»latioiiis, (pjia est iiua rolatio ost, el similiter (|ua
est Dcns: («ssontia otiam est formalis terminus pMieraiionis,
sicuf III ( Tcafuris nntura «vst formalis terminus ^'^ihM-alionis,
non auf(Mii actus indiridunlis.

534 LIB. I. DIST. V. QUAEST. II.

568. (18) — Solvitur quarta difficultas. — Contra istud
obiicitur: quia terminus forinalis generationis communicatur;
igiiWT praesup2:)0iiit illud cui communicatur: essentia autem
non praesupponit relationem, sed e converso ; ergo essentia non
communicatur relationi. — Et potest esse quarta difficultas,
quia aliquid ibi communicatur, et illud erit ibi formalis ter-
minus, et illud praesuppo7iit illud cui communicatur: essen-
tia autem non potest praesupponere relationem, cui conimu-
nicetur; ergo e converso, et ita relatio communicatur essen-
tiae, et tunc relatio erit terminus formalis productionis, et es-
sentia quasi materia.

Respondeo: productio, quia est alicuius termini primi, id
est adaequati, includentis aliquid in ratione formalis termini
ipsius productionis, et aliquid in ratione subsistentiae in tali (a)
termino, ideo contradictio est respectu productionis haec sepa-
rari, scilicet terminum formalem et rationem subsistentiae ,
in quantum scilicet productione habent esse; licet absolute
prioritas esset unius ad alterum, etiam quantum ad separari,
sine contradictione, considerando ipsa absolute, non in quantum
per productionem habent esse, licet etiam esset ibi prioritas
perfectionis, qua alterum esset altero perfectius, quia natura
perfectior est ratione subsistentiae, etiam in creaturis, et ex
hoc sequitur quod natura est terminus formahs productionis,
quia nulla entitas simpliciter perfectior formali termino pro-
ductionis potest esse per productionem.

Tunc ad formam argumenti dico, quod communicatum,
in quantum productione communicatur, non praesupponit illud
cui communicetur, nec econverso; quia ista communicatio non
est alicui iam existenti, sicut est in alteratione, sed est alicui
ut * simpliciter * sit; ideo nec natura communicatur ante pro-
ductionem suppositi, quia tunc communicaretur non producto;
nec etiam e converso suppositum est antequam natura com-
municetur, licet absolute communicatum sit prius ratione propria
suppositi, prioritate perfectionis, et etiam prioritate essendi hic,
quia in Deo essentia est formaliter infinita, relatio autem non.

569. ('9) — Solvuntur argumenta primae opinionis proposita
n. 551. — Ad argumenta pro opinionibus. — a) Ad primum de
Augustino Contra Maximinum, patet [n. 560 et 562] quomodo

(a) Ed. Ven. totali.

I

lAii. I. i>isr. V. (jUAKST. II. 535

l'"iliu>^ iiiillo iiiutlo fsl (!»' ni/ii/ij, snl est vere 'I" ^nbsUinlia
l'ntris.

S«'«l .S7 (jHdcrns: |iosita «)n<.''iriationo ft consul)Stai)tialit;it(%
aclliiK" (jiuu.Mitiir sicut de tnaleria, vcl dt» qua&i materia, de
7«o «'st Filius? — lirspundco, (jUixl non est ibi matcria, el
i(U'u noii (>sl ilii (N; ali(]uo sic.

Kt ultra: iuMlur dc nihilo? Son acqnitu)', .seU .•«'(luilur:
erj^o (lc /*<<//'/ inalrria.

Sed dices: tunc est creatura. — Dico, quod (alsuni est,
quia (^■('atura est post nihii, id est, post non esse sui et cuius-
cuiiii(ue in ea; non ila Filius, non tanluiu tjuia suuin es.se est
aetcrnnm, s<'d «'tiani (iiiia sicut cst s»^cunda iMMSoiia. sic prius
oriijinc cst suum csso toriualc in prinia iMT.sona.

b) .\tl alind .\y\)Z. VII. Dc Trin. c. l, lioc iiiliil valet ad
proposituni, sicut in (/Kni'stionc jiracccdcnfc expositum «*st

570. (iw) — SolvuntiH" argumenta alterius opinionis propo-
sita n. 552. — (JutMl vci-o alii aiijuuiil »!ss(Mitiani subicctice
y:eii«'iaii, ex laist) inlerunl lalsum. — .\il an/uincnta eoruiu.
— a) .Ad priminn dico, iiuotl liic non sunl termini aliiiui cor-
r(.'spond«'nles p'in'rationi ut mutatio est, (luia iiiliil est hic
iiuasi aliiiui) modo prius sub prirationc, vX postea sub forma:
Lrenerafioiiis vero tiMMnini sunt privatio et fonna, ut ^'eno-
ratio cst inutatio. (Jeneratio aut«Mii ut «'St productio tanluni
liabft ipsimi prodiiclum; non autem j^^eneratio ut sic lialM»l ler-
miiiiim (i (juo iiisi lotiiwudo de priiicipio prtHluctivo; el sic ter-
niini ^rciicratioiiis sunl prodticens et productuin. VA ex li«Kr n«m
se«iuilur iiuod aliipiid sit quasi sufiiectuin, s«m1 s<'«iuitur «'X lioc,
si jiren«M'atio cst univoca, i\\UH\ aliipiid sit communc >:i;;n«Miti
et «r^-nilij, et Ikx; concedo; s«'«l iion c«tmmune ul /natcria, setl
ut fonna v«'l actns iii utnxiue.

b) Cmiu aiyuitur iM»st de (jencrationc et termino, pal«'l i*e-
^p(»iisio, (piod rchitio iion <'st in esstMitia sicut ronna in niateria;
ctl si p«'rsoiia cst ihi r«'lativa, lunc relatio esi in css«MJlia .si-
iil proprictas suppositi «>st in natura. (K.s.s«» aulern in ali^iuo
ul sujipositftm v«»l rtttio suppositi in nalura(<«i) nilul inrert do
cssc in ut forma iii iiial«'ria. Ii««'t «luando naturu i^st im|H'r«
tct-i;i propriclas iiidivulualis alKpio mulo inCorinet nalurain,

Dtvst iii VaI. V«>n.

536 LIB. I. DIST. V. QUAEST. II.

sicut dictum fuit iii tertio articulo solutionis iu prima diffl-
cultate [n. 5G4 a].

c) Gum tertio arguitur quod oni7ii jjoientiae activae cor-
respondet potentia passiva, etc, responsio: primae potentiae
activae non correspondet aliqua potentia passiva, sicut patet
de potentia creandi ; et hoc loquendo proprie de potentia pas-
siva ut in quani vel de qua aliquid proprie producitur. Po-
tentiae tamen activae correspondet aliqua passiva, quam ipsi
vocant potentiam obiecfivam, quae est potentia producibilis.
Et hoc modo concedo : si Pater est foecundus active, quod Fi-
lius est producibihs; sed ex hoc non sequitur aUqua poteatia
quasi materiae, sicut nec sequitur in creatione.

d) Cum ultimo arguitur de igne, dico, quod si ignis ge-
neraret de se, et communicaret et genito suam formam ut for-
malem terminum generationis, non autem esset substantia sua
in potentia ad formam ignis generandi, sed ipse ignis esset
perfecte productivum; tunc enim non requireret aliquam cau-
sam concausantem. Ita est in proposito: Primum Principium,
nec aliud principium in eodem genere principii, nec in alio,
requirit concausans secum ad principiandum.

571. — Solvuntur argumenta principalia. — a) Cum ar-
guitur ad principale [n. 549«] per Aug. VII. De Trin. c. 6;
respondeo, quod August. subdit ibidem: quasi aliud ibi sit
quod essentia est, aliud quod persona. — Simihter concedo
quod non proprie dicitur aliquam personam esse de essentia
absolute, sed addendo cum substantia aliquam personam
originantem. * Unde * bene dicitur quod aliqua persona ori-
ginata est de substantia illius personae, ita quod haec, Fi-
lius est de essentia divina, non est ita concedenda, sicut haec,
Filius est de substantia Patris; quia ner secundam expri-
mitur consubstantialitas et originatio, propter genitivum con-
structum cum casuali praepositionis; per primam autem non
notatur aliquid originans.

b) Ad aliud [549 b'] dicendum, quod licet Aug. dicat Filium
esse Filium substaniiae Patris, XV. De Trin. c. 19 vel 40,
et Doctor quidam dicat illam esse propriam, tamen videtur
probabilius quod quandocumque relativum construitur cura
aliquo in tali habitudine casuali, in qua aliquid natura est ter-
minare illam relationem ut correlatirum, tunc construitur

LIH. I. DIST. V. nl AKST. II. ^»37

ciiiii illo praocis»» ul cuin corrclaliro. Kxc inyAuiu : VaU^v cow-
striiifiir (•iiiii siio corrolativo iu hiiljitinliiie (jrnitivit similc in
liaMludiiit; dativi, mnius iii hahitudiiK' nhlatiri, socuniluni coni-
iiiiiiiciii serinoiifiii. Kt i(i»'o viilflur (jikhI cuin (jiKK-uinquc con-
slriiiliir talc rolalivuin cxprcsso iii lali hahitudin»' casuali, il-
liid notalur oss<i corrclativuin huius ndativi; non eniin dici-
inus, istn lanis cst filitts hominis, (juia cst filitis, ot ost ho-
tninis ul ilomini, ita quod \y homitiis construatur cuin \y
cnnis ex vi j)os.soss(jris vol jiosscssionis, sod vidotur sif,'niIlcaro
(juod construatur cuin \y ranis rationc relaliri iil jiatris.
Ila i^Mtiir isla, Filitis essenliae, vidclur accijii essentia ut cor-
rclativnni ciiis rr-lativi ciiin (juo conslriiitur. Kt tunc aucto
ritas Au^'. XV. Dr 7'r/n. c. !'.>. dchct cxjM>ni sicut ijis»^ oxjio-
nif, Filii rharif/ttis sttae, id cst, Filii sui (lilerti{\). — El tuiic
tiil nrtjuinrnbnn * ihidcin *, rttin nrtjuittir (juod ad illain, c\sst'
ile essentia, siMjuilur ista, (juod ost essenliae, \\c\io ronse-
(/urniiam; (juia coiise(jucns noiat rolati(jncm oss^Miilcr Filiuni
ot cs.scnliain sicut suuin corrclativum, (juod non iiotat ante-
redcns, S(mI tantuin ('onsubstnnlinlitntem in (^ssontia, cuin
* ori(/i?i(ttintie * iiotata in illo (jiiod c(jnslruitur ciini css(Mitia.

c) Ad ultimitm | n. .'"•P.^r') dic(j, (juod //c noii lantuin iuitat
idcnlitatcin, scd nolal idenlilntem siii casualis, ct Iick' in rntiimc
/nrinne, cuin (listinrtione illius (juod addilur siio cnsiinli, tit
/iri/icipii originnntis, sicul dictuni osl j)riiis.

572. — ExjjlicantiU' argiimenta in oppositum n. 550. .\d
ar^nuncnta in opymsilum. — n) .\(l illud XV. De Trin. rosjKin-
^uin csl. Ad illiid Conlrn Mn.vitninum, jiulol ctiam ox tlictis.

h) Ad ttltimum {\r filio in crcnturis,t\\xoi\ (^t dt» suhstantia
1'atris, jialcl rcsjionsio ox dictis in solutione i/uncstitmis (n. .V>s]
i|iii:i illiid ih\ i|ii<>d iicrtiiict ad rationoin IUiationi.s, non dicit
iii(Uiiisl;iiiti:im cnusnr mnlerinlis, s*'t\ ina^Ms sutHcit si ilhul
<lr ijuo cst riliiis sil ut formn rommuuis Patri cl Kilio, ol sic
non suhiertum ^'cncralioiiis, iic\\ terminus formalis oiusdom.

i\) Qiiod dirliim ml * Filii rhnriUttU tuiti' • uihil atiuii ii r ifunm

* Filii Hiii dilrrti * , t/uani FHii ptftrrmo • auhatitHliar tuar». i
Pntrin, i/iinr iit untura riim mt i

' iiin ijmii uaturn ali/ur ,;■■'•'. ■>»|',j ,i, j„ , , ...,,,, ,..i,„ ■ ■.*

' mI iiliiin i/iinm i/iii dr itui • ri'»i.« ' ''#.

DISTINCTIO SEXTA

TEXTUS MAGISTRI SENTENTIAUUM.

Jjtrum Pater voluntate genuerit Filium, an necessitate, et an vo-
lens vel nolens sit Deus '? — Praeterea quaeri solet : Utrum Pater ge-
nuerit Filium voluntate, an necessitate? — De hoc Orosius ad Augusti-
num ita ait : « Voluntate genuit Pater Filium, vel necessitate ? Sed nec
voluntate, nec necessitate, quia necessitas in Deo non est, praeire vo-
luntas sapientiam non potuit» . — « Quocirca, ut Augustinus ait in XV.
lib. De Trinit. (1) ridenda est Dialectica Eunomii, a quo Eunomiani hae-
retici orti sunt, qui cum non potuisset intelligere nec credere voluis-
set, unigenitum Dei Verbum Filium Dei esse natura, id est, de sub-
stantia Patris genitum, non naturae vel substantiae dixit esse Filium,
sed Filium voluntatis Dei, volens asserere accedentem Deo voluntatem,
qua gigneret Filium, sicut nos aliquid aliquando volumus, quod antea
non volebamus ; propter quod mutabilis intelligitur nostra natura,
quod absit, ut in Deo esse credamus » . — Dicamus ergo, Verbum Dei
esse Filium Dei natura, non voluntate, ut docet Augustinus in XV.
lib. De Trinitate, ubi quemdam catholicum haeretico respondentem
commendat dicens : « Acute sane quidam respondit haeretico versu-
tissime interroganti, utrum Deus Filium volens, an nolens genuerit,
ut si diceret nolens, absurdissima Dei miseria sequeretur; si autem
volens, continuo quod intendebat concluderet, scilicet non naturae esse
Filium, sed voluntatis. At ille vigilantissime vicissim quaesivit ab eo,
utrum Deus Pater volens, an nolens sit Deus, ut si responderet no-
lens, sequeretur grandis absurditas et miseria, quam de Deo credere
magna est insania ; si autem diceret volens, responderetur ei : ergo et
ipse voluntate sua Deus est^ non natura. Quid ergo restabat, nisi ut
obmutesceret, sua interrogatione obligatxim insolubili vinculo se vi-
dens » ? Ex praedictis docetur, non esse concedendum, quod Deus vo-
luntate vel necessitate, vel volens vel nolens sit Deus ; item, quod
voluntate vel necessitate, vel volens vel nolens genuerit Filium.

Oppositio contra praedicta. — Sed contra hoc opponitu.r sic: Vo-
luntas Dei est natura sive essentia Dei, quia non est aliud Deo esse,
aliud velle j et ideo, sicut una est essentia trium personarum, ita et

[1) Cap. 20.

i

Lll!. I. DIST. VI. TKXT. MAGISTRI. ri?.'.)

ttna vnhmtng. Si erpo Dpuh tuititra DeuH est, et volttntntp !)•
et si Verlnua Dci nntttra Filiusi Dei est, et voltint/ite Filiu.i i '; .

Hoc autein lacile eat refellere. Nani et praeftcientUi Dei «ive *■
tia, qua scit vel praertcit lK>na et mala, divina nnttira sive esgentia
eat; et praedejitiiiatio nive voliintns eiuH erutem divina etuientia ent,
nec eflt aliud Deo ncire vel velle «luam esse. Et cum ait nnum et idem
scientia Dei vel voluntaM, non tanien dicitur de fndttntnte quidquid
dicitur do scientia, et e converso. Nec omnia illa sua voluntate D«'us
vult quue sua .scientia scit, cum sua scientia noverit tant lH>nn i/tuim
mala, voluntate autem non velit nisi ffona. Scientia quipj^e Dei et
praescientia do l»onis est et malis, voluntas vero et praedestinatio
de honis est tantum; et tamen unnm et idem est in Deo scientui et
vohtntns, et prnescirntia et praedrstiiuttio. Ita cum unum sit natura
Dei et voluntas, dicitur tamen Pater «^enuisse Filium naturn, non
vohtntnte, ct e.s.se Di-us natura, non voluntate.

(^italitcr intellii/nuln sint iiln ferfxi : 1'nter nec nofens, nec jv>-
leiis Detts est, nec volens, nec nolens ijeiiuit FUittm. — Prae«.licta
tamen verba, quihus prudenter dictum est, quofl Deus Pater nec vo-
lens nec nolens est Deus, nec volens nec nolens j;enuit Filium. sive
volnntnte sive necrssitate, e.x tali sensu videntur accipienda, ut vo-
luntiitfm prnecedenfem vel nccedentem intelli<jamus, qualiter Kuno-
niius iutelli^^elmt. Non enim ip.se Deus est voluntate prarcedenti vel
efflcirnti, vel rolens priu.s({uam Deus : nec voluntate prtircedenti vel
iiccrdeiiti «^enuit Filium, nec prius volms <iuam ^«'ucrans p*nuit Fi-
liuMi, noc pritis tienrrnns (juam volens jjenuit Filium. Volens tamen ge-
nuit, sicut jHitens Hjenuit et tmnns genuit Filium ot sapiens genuit et
huiusnuKli. Si enim l*ater sapiena et U)nus dicitur genui.sse Filium, cur
non et volensf cum ila sit Deo idem esse v*ilentem (jiKxl e8t etMe
Driim, sicut idem est e.sso sapientem (juii*! est esse Deum. Dicamiut
»'i;^i>. (|Miii Puf»<r siout sapirus, itu volriis j;enuit Filium, sed non vo-
iMMtutc prnecrdenti v(d accnfrnti. — Qucmi s«>nsum aj>erit Hieronynum
et contirnmt, ita dicons iS'//y»rr epistolnm ad Ejihesitts: • Do Filio Dei,
id est, I")omino nostro losu Christo, scri))tum est, quin cum Pntrn
srmjn-r fiiit, et nuiKjuam eum ut e8.set )>aternn voluntns prntcesait ;
et illo (juidcm natura Filius OHt».

Xotnla^^l). — Hilurius in lift. Pe Si^inHiin: • iv.s qni dicnnt. Ar> nnn

r.rstniitiliiis es.se Filium Dei, similiter qui di * ....„1 i,...,m.. .•.■;i«''(,i

Mcque volnntnte Pntor gcnuerit Filiuni. nnntl ■

It(Mu si quiri, noleide Pntro, dicnt nntum Filium, annthemn «it. N>n
cnim, Molent(> Putre, ctxutus Puter vel nntumli nccoiwitnto <lurtn«t
cum nollet, gcnuit Filium, hihI mox ut voluitv nine tcm|)ore ct iui|>«A-
sihiliter, ex 80 Unigenitum domon»tmvit ».

^l) lu inar^iiic Ivl Vni. 1 P.K).

DOCTORIS SUBTILIS AC MARIANI

SUPER DISTINCTIONE YI. LIBRI I. SENTENTIARUM

QUAESTIO UNICA.

573. (!) — Proponitur quaestio. — Circa distinciionem
seociam quaero:

Utru?n Deus Pater genuit Demn Filium voluntate?

574. — Argumenta principalia(l). — Quod sic: Richard.
VI. De Trin. cap. 27, post alia tractala de productione persona-
rum,dicit ultirao: Vultis super his quae diffusius iarn diximus
audire verbuni ahbreviatum ? Ingenitum velle habere de se
sibi conformem atque condignum, idem mihi videtur quod
gignere Filium; tam genitum quam ingenitum velle ha-
bere condilectum, idem videtur quod producere Spiritum
Sanctum: sed si Patrem velle hSibere conformem est gignere;
ergo sicut voluntate vult habere conformem, ita voluntate ge-
nuit. — Ex eadem auctoritate arguitur aliter sic: Eodem modo
contendit quod velle Patris se habet ad gignere sicut velle
ut est Patris et Filii se habet ad spirare: nunc autem Spi-
ritus Sanctus spiratur voluniate formaliter ut est Patris et
Filii;. ergo, etc.

b) Item, August., Conira Maximioium, lib. II. c. 7, et
ponitur dist. 20: Prorsus ad hunc articulum res colligi-
tur : ut Deus Pater aequalem sibi gignere Filium aut non
potuerit, aut noluerit. Si non potuit, infirmus; si noluit,
invidus invenitur : sed utrumque hoc falsum est. Ex hoc
sic: invidia non pertinet nisi ad illa quae voluntate subtra-

(1) Solvuntur ad n. 582.

I.Ii;. I. I>I.ST. VI. ylAEST. LMCA. '> 1 1

liiiiiliir, cl voliiiitatc possuiit comniiinifari : sicut iioii surii
inrifln» si iioii lacio t(! saj)iciitciii, jjuia iioii [xjssuin faciTo sa-
jiiGiitiain in aniina tua ; i<:itiir Pator voluiitate «:cm'ral Kiliurn
sihi ac(jual<'in, ijiiia sccuikIiimi auctoritat<>iii j)ra«Hlictarn esset
i/iriflns si iioii ^'•«'iicrarct Filiuiii aoqualoiii.

c) Iteiii, V. Mftfijih. c. il«' Secessaiio: ouinr invo/nnta-
rinm esl tfiste: s«'<l niliil est tristo in Divinis; er«^'o iiihil in-
oolnntnrinin; er*,'i) 1'ilius v«)luiital«? greneratur.

il) Itcin, Verhuiii «'st atnnr, j)atet, et est pi'0(tucfns, «juia
iiiliil iiisi luituin, secuiiiliiiii Ililariuin, halH>t Filiiis : j)rincij)iuiu
auteni amoris prodncti est volnn/as ; ijjitur, «'tc.

e) Si dicntnr «ju«j<l concomitan/er est ainor, «juia j»rirno
esl notitia jinulucta; contra, «juia idem «'st principium re-
sj)«'clii jniiiii /ermini /ornmlis et cuinscumf/ne concomitatitis
illiiiii tcrniinuiii.

575. — Contra : Dainasc. lib. I. caj). -S: Generatio est opus
nfi/nrae; el Maf^istm- in Iitt«'ra, et Auif. ail Orosiuin (1): Pracire
scien/iam vo/nntns nnn potcst; erf.:o cuin Filius sif sci«'ntia
v«'l sai»i«'iitia Patris, iion tron«M"atur rolnnta/e.

r»7«>. (2) — Divisio. — In ista (jnacsti(j/ie vidcntur «'sse
dncc (li/licn/tfites: Tna ijualitcr Fater j:eu«?rat Filiuni V(dcns:
alia ijuoino«lo salvetur quo«l Pater non «.^^enerat Filiuin volun-
tatc ut principio prndnrtivo.

.'»77. - Alioruiu doctrina quantum ad j)rimum. — Unin»tuin
itl i'I{imi;m (licitur ijuoil non {jreii«'rat vo/ens, se«l tnntnm ne-
cessitatc nfitnrali, sicut ifjnis cah^liicit, licet actu p'neran«li
(juasi iain jM)sito, voluntas Fatris ijuasi compiaccat in illt».

Hoc arjruitur sic: Intell«!clio Patris j>raec«'«lit aliijuo nuHio
v«»litioii«'in Patris: s«h1 iiitcllcclio Patris iit Patris videtur • ■
ui^Miitio Vcrhi vcl Filii; cr^'o };ij,Miitio Filii ut Filii j^raec^^ilil
(juaincuiiujuc V(»Iili«»iiciii Patris. — Prima propusilio esl cvi-
• lcns c.x .\'F. De Trin. caj). 27. — Probo secundam; quia
cius«lciii j)(»tentiac n(»n sunl duo actus, (juia potentiae distin-
'innnlnr />/•/• ac/ns, II. J)e Anima: tjigncrc auteiu Filiurn sivo
(liccre Vcrhuin, iju(»tl idcni est in h^^i), esl * actus • notciif- » •
mtcllivtivae, «!t in/cl/ifjrrc siinilitcr; «M"pw/frt';v esl formali;. .

(I'^ ntvtiiiM «^rD-iiiiH 11)1 Atif;ii!itiiiiiin. Pioloif. ('«5, q. 7. ut vldtTO 9»X i"
tcxtu Ma^iatri, sti|tra, |iu^. 006,

542 LIB. I. DIST. VI. QUAEST. UNICA.

aliquod intelligere: et iion nisi Patris ut Patris; ergo intel-
lectio Patris ut Patris est gignitio.

578. — Reiicitur. — Ista ratio innititur minori falsae,
scilicet de ideniitate inteUifjere et gignere vel dicere; et ex
ipsa sequitur conclusio falsa, scilicet (|uod Pater non pro-
prie volens dicit. — Prirao ergo os,iendiO falsitatem minoris:
secundo, quod illud consequens falsum sequatur: tertio res-
pondebo ad probatio?iem minoris falsae: quarto quomodo
debeat vitari illud consequens falsum, et oppositum teneri,
quod est principale in isto articulo.

(3) a) De primo, contra illam opinionem de identitate intel-
ligere et dicere ariiuo sic: Intelligere est perfectio simpliciter:
dicere non; ergo non sunt idem formaliter. — Probaiio primae:
Pater quantum ad intellectum est formaliter beatus intellectione,
et quantum ad voluntatem volitione: non est autem beatus nisi
perfectione simpliciter; ergo intelligere est perfectio simpliciter.
— Probatio secundae: quia si dicere esset perfectio simpli-
citer, tunc Filius et Spiritus Sanctus non essent sirapliciter per-
fecti, quia non dicunt, accipiendo hoc modo dicere quod est
exprimere Verbum.

Secundo sic: quia sicut in creaturis ratio actionis et ratio
factionis formaliter distinguuntur, quia actio est ultimus ter-
minus, factionis autem est alius terminus productus per ipsam
factionem, ita in Divinis operatio qua formaliter Pater oj^ef^a-
tur videtur distingui a productione qua formaliter producit;
et hoc videtur, quia operatio habet obiectum quasi praesuppo-
situm, productio autem habet terminum productum per ipsara ;
ergo intelligere, quod est operatio Patris, non est formaliter
dicere, quod est productio Fdii a Patre.

b) * Hanc conclusionem concedo; et huius confrmatio est,
quia alias non bene salvaretur quomodo Pater gignit Filium
volens, sicut argutum est in principio in pede quaestionis
[n. 576], nisi quia naturaliter gignens prius vellet istam gi-
gnitionem * (a), sicut in intellectu nostro habente naturaliter
primam intellectionem, quae non est in potestate nostra, potest
postea voluntas nostra complacere in illa intellectione iam po-

(a) Wad. De secundo, quod est confirmatio primi, scilicet, quod illud
consequens falsum sequatur ex illa falsa minori, arguo sic:

I

LIU. 1. DIST. VI (JIJAEST, LNICA. ''. Ki

sifn; st'(l propri»' loqiipndo nnti elicimus illniii actioiuiu > u-
lcntes, snd cfnn flitilarn nUu.mus «•sso. Ita sciHierctiir, si lor-
jii:iiitt'r (liverc «'ss»'t intc/fifjcrc, (jucmI P;it<M' iioii {jrijfii(M'et * Fi-
\\u\ii * /hrmdlilcr rolcns, lifcf Pnfri ipsa «,Mj.Miitin ipin^i nIi.|U()
iiKtilo post(Mius ri/fnplaceri'/.

cj \h' /(•;7/o, ;i(l nrj.Mirn('ntiMii illinl (1«' f/istinctioiie pnten-
tinriim pcr ac/ns, dici possct, (piod illiid vcruiii cst dc acliltus
fif/f/cfjKfi/is, cl :ilil('r iioii, (jiiiii potciitia illiiiiitata oadciii ma-
iiriis polfsi li;ilicr(» pliiros actus.

{ '» ) A/i/cr f/iri/ fiuif/nm Doctor, ipiod iiilclloctus ut iiitcl-
lcctiis li:il)ct illiiiii actiim (pii cst in/e//iffcrc : socuiido autcm
li:il)ct islum acliim (pii osl (liccre, sociiiidiim quod iaiii Cactus
osl in :ictu pcr iiilclli;.'-cro. — Sod i//utl es/ improbatum (tist. i?
[ii. M()7 scrpp |, iil>i ar/zutum (\st (pmd illc actus m//?///<7^/<r// pri-
miis iioii cst ralio rormalis ^Mj^nioiidi Vcrbiim.

* Kl idco ad ilhiiii prol);ilioii(»m, po/cn/iac dis/iiujinin/ttr
pcr ftc/us*, ;ililcr rcsjioiidco sic : (juod nc/io in croaturis uno
iiiodo :icciiiilur j>ro nctifuie do f/cncrc aitionis: uVio modo pro
ffc/u secuiulo, (|ui csl (pialilas ;il)soluta, siciit o.\i)Osiium csl
priiis, ftist. 'i. (j. u//., iii rcspoiisiono ad /crtium ari^umciitum
priiicipalc [n. r):;;irl. — Uiiius orfzo pofoiiti^ic taiitum «»sl unus
;icliis, lo(juoiido {\c Ikk- actu taiilum vc| illo taiitum; unius
fnmi'ii p()tciiti;i»; polcsl l)ono osse duplox nctus, (|uoruiii iiiius
-it Ar (fcnere nctionis, aliiis do «^onore tjua/itfitis: sicut in-
lcll<'cliis iiostor pro actione de «joiiore nctionis lialiot «ripiore
vcil)um; liahct liimcii aliiini actuiii do «^MMiero fptatitatis, scilicot
ilhiiii iioliti:iiii •T(Miil:iiii. Ifa iii proposito, intcllcctus divinus
li;il)ct imiim actum corrosiMJiidciitcm iiitclloclioni nostrao (juao
cst fjuft/i/as, (juo scilicot actu inlolltvlus Patris rorinalitor in-
tolli^Mt; liabol ('ti:im aclum corrcsiioiitlontoiii aclui do pMioro
nc/ionis, (juo scilicct oxprimil Vcrhuiii.

."»7'.». (•">) — Sententia Doctoris (l). — Ik- iputrto du«>.
tpiod Pator lioc niodo ;.ri;:iiit Filiiim rolcus: (juia in piumo
sii/no orifjinis iiitclliuMf roriiuilitcr, cl tunc otiani |)Ot«»sl lialicn'
:ictiim ro/ciu/i lorm:ilil»'r. Iii secumUi sifjno ori^rinis .'i-M.ii
l'iliiim; nec taiilum vnlt illam gijfniiioiicni volifionc >*•

I I^ Cniun pTjniunim HfiiMiiiii iit fuloliiii» HitMt|iii vaJi.i», ctr. »«|>r.4 ii X^^'^
«•t iiifni .1 1(1. II J I 11 -i 1. .|. I. II. IJ — HuudUh.f\ < •• J'») «Hiq.

— .| 11 11. (liK

544 LIB. I. DIST. VI. QUAEST. UNICA.

illam gig-iiitioiiem, sed volitione habita in prinio signo ori-
ginis, qua volitione Pater formaliter vult, * praesupponendo *
aliquo modo intellectionem qua Pater * forraaliter * intellioit,
non autem gignitionem Verbi. Sic ergo dico, ({uod Pater volens
generat, non tantum voluntate consequente, sed voluntate an-
tecedente.

580. ( 6 ) — Ostenditur Patrem non gignere Filium voluntate
ut principio productivo. — aj Quantum ad secundum articulum
videtur quod P^ater non producat Filium voluntate tamquam
principio p^^oductivo ; quia principium productivum unius ra-
tionis in Divinis non potest liabere duas productiones unius
rationis; nulla enim productio ibi est unius ralionis nisi unica,
quia adaequata ; ^rgo cum Spiritus Sanctus producatur per mo-
dum voluntatis ut principii productivi, Filius non sic producetur.

b) Sed in isto articulo videtur esse ditficultas propter
verba Augustini, qui videtur attribuere gignitionem voluntati
in nobis ut princi^no ijroductivo, IX. De Trin. c. 7 vel 19:
Verbum amore concipitur ; et eod. lib. c. 11 vel 27: Notilia
placita digneque amata verbum eat. Et XI. De Trin. c. 3
vel 9: Voluntasque i'psa quomodo foris cor%mri obiecto for-
mandura sensum admovebat, formatumque iungebat, sic
acieni ?^eco?%la?itis animi ad memoriam convertit; et in eod.
lib. c. 4 vel 11 : Voluntas vero illa, quae hac atque illac
fert atque refert aciem formandam, coniungitque for-
matam. Et dicit multa consimilia. Ergo vult quod voluntas
habeat rationem convertentis aciem ante gignitionem et reti-
nentis eam in actu. — Ita igitur videtur in Trinitate, cuius
imago est in anima, quod voluntas habeat ibi ahquam ratio-
nem principii respectu productionis vel gignitionis, vel ratio-
nem aUcuius supeinoris applicantis principium proximum ad
actum suum, sicut in nobis.

c) Hoc etiam arguitur in nobis, quia si gignitio nostra
esset mere naturalis, nullo modo esset in potestate voluntatis,
et ita semper habereraus idera verbum de eodem obiecto for-
tius movente intellectum.

d) Quantum ad istum articulum, etsi aliqui distinguant
quod ly voluntate potest teneri adverbialiter , ut sit sensus,
voluntate genuit, id est, voluntarie genuit, et tunc est vera:
aut potest teneri ablative, et tunc notat causam et principium

i

MB. I. DIST. VI. (JIAKST. IJNICA. 545

fUcitiruiii r»'s|H'(:tii ;,M}/riili(>iiis, «'t liiiic <'st lalsa; i|iii«l)|ui(l sit
(!(.' ista (listinclioMc, non viddnr (liccndiirn, ((uod Palcr Kiliuni
jr«.'nu«M'il volunlalf, ila (|U(j«I volurrlas sil priucipium pi-oji-
nirnn vcl remntum. — (juoil noii proj'i)/iuin pi-()|iatuin t»»»,
({ui.i |ir-in('ij)iurn luiius r-atiuriis non ost nisi priru-ipiuin uniu.s
j)r(»ilu(-lionis. — Quod etiaiu non rcmolum, patct, «juia sicut
volruitiis, ut cst principiurn oj)<'iativurii, ali<iuo modo posterius
opcratur- <ju:irii iMtcllcclus, ita ul ost principiurn pr(Mlucliv'uru
:ilif|ii<) iikmIo postcrius [)r-oducit ({iiain intcIN-ctus; ot ita non
(Tit causa supe)'ior, n(;«{ue pi-ioi- in jir-oduclioiic, <{u;io cst pro
pr-ic iritclloctus.

(7) r) Pt(){)tcr- istas taruen au(-t(>r-ilatcs Aii^'ustiiii, rnlclli|.'cMduru
est, «|Uod iri nohis non (3sl tantuiu uriicus actus intelligeniii,
accijiicndo actuni dc ;;cncro (pinlitafis, u(u[\\o uiiicus aclus <//-
(jnendi, ^iccijiicndo aclum pro actionc dc (jenere uctio^iia, «{uia
si css«'t laritum uiiicus actus islo, cf t:intum uiiicus illo, ct illo
ct iste ossonl idcm, tuiic voluiitas nostra riulhim causalitat«'m
lialMjnd iu ratioiu! actus intftligendi, t\\\\ cst do fzoirore qua-
/itdtis, nc<{iio ratioiK» aclus gignrndi, <{ui «^st do v;«'nor«? actio
)iis. In Diviiiis i^itui-, (-um non sit in Palro uisi unicus actus
intettigendi, res{)ectu illius acfus voluiilas Patris uon liabcbit
ali({uarii lationom {)r-incij)ii vol caiisao. (aim otiam riou sit iiisi
unicus actus dicrndi, rosjxrtu illius voluntas non Ii;d>cl»it ra-
tioii<'iii j)iiricii)ii, <{uia voluntas sicut ojMM-ando. it;i ol j)iodu-
c«'n<lo v<'l priiicijiiaiido s«'«iiiitiir :iliiiu() modo intolNrluui. -\ctus
ii.Mtiir dicciidi juaocodit onirKMu ju-incipiationom voluntatis. —
l'ot«'st tanuMJ voluulas, ut compfacens, non ut principians,
liaboro actum r«»sj)«H*tu illius ^'i<,Miilionis, ox li«»c «{uod volunlas
ut oj^or-ans in Fatro non j)r-a«'Suj)jK)riil «ji^Miitionom, s<h1 fanlum-
modo intolbvtionciu ilbtm «lua l*at«'r formaliter intoIli;:it. —
In noliis autciii v«'i-:ic suiif ;»uctoritatos Au^ustini, «jikhI voIuii-
tas movot ;icicm ;id actuni * iiilcllitrcndi vol * cojrnoscoiKli, el
toii«'t «•aiii in coj^MiilioiK?, «{uia {)osito {irimo actu uostro. sivo do
;.;«Mi«M-o (paditatis, sivo do {;«MH'ro aclionis, jmjssuiuus baUMt^
:ilios ;ictus iM)stcri«)r«'s o.\ imj)«>rio voluntalis. lu Palro auleni
\()Iiiiit;is iioii admovot iiitolIi<^'outiam Patris, ut formnndaiu a
iiiomori;» P;itris, (juia iii Palro non ost iiisi uuica iutolbHMio
lorriKililcr, ^pra^^ j)ra(H'c«lit aIi<iuo modo pr(jduclJonom V(M'bi,
Mc<iu<' ;iilm<)vci momoriam ijisi obitvto, ut p:ij;natur Verbum.
loM. I. 35

540 LIB. I. DIST. VI. QUAEST. UNICA.

581. (S) — Solvitur obiectio. — Conb^a istud ar<^'uitur,
quod Aug". 11011 taiiturn iiitellig'it iii iiobis, sed etiani in Deo,
quia Aug. inuKjuain videtur assignare actum voleiidi volun-
iail ut est tertia pars iinagiiiis, nisi illuin ({iii est conlungere
'parentem cum pr-ole, et hoc inodo habet causalitatem aliquam
respeclu gignitionis prolis; ergo ista pars, ut est pars imaginis,
nil^l repraesentabit in prototypo, nisi voluntas divina habeat
aliquo inodo sic coniungere.

Respondeo: etsi trequenter assignet voluntati actum illum
ut est pars imaginis, lainen aliquando sibi assignat alium, vide-
licet dilectionem eiusdein obiecti, quod est obiectura meraoriae
et intelligentiae, sicut apparet XV. De Trin. c. 20.: Unde poiest,
inquit, sempiterna immutabilisque natwra recoli, conspici,
concu^yisci, quae auctoritas posita est supra dist. 3 q. ult.
[n. 521]; ibi enim expresse poiiit Trinitatem in meraoria, intel-
ligentia et voluntate, ut habeiit * tantura * actura circa obiectum
idera, scilicet veritatein increatain. Siniiliter lib. XIV, c. 8,, ponit
Trinilatem in ineiite, in quantum meminit sui, intelligit se, et
diligit se. Utrumque etiara actura tangit simul XV. De Trin.
c. 3 : Mens et notitia quae se novii, et amor quo se noti-
iiamque suam diligit. Et bene concurrunt isti duo actus in vo-
luntate nostra, quia ipsa amans obiectura, araat etiam notitiam
obiecti eiusdem; et ex aniore obiecti raovet intelligentiam ad
intelligendum illud, copulans ipsam memoriae, de qua ipsa
formetur, et tenens eain in tali coniunctione, et per hoc in
actuali intellectione unius obiecti. — Istorum autem duorum
actuum voluntatis in nobis principalior est ille qui est dile-
ctio obiecii, quia ille est causa quandoque dilectionis actus;
actus tainen alius, scilicet dilectio actus, est universalior,
quia respectu obiecti raali diligiraus actura cognoscendi, licet
non obiectura, sicut dicit Aug. IX. De Tt-in. c. 10: {Neque
enirn vitiorum notitia nobis displicet; sed vitia ipsa not)is
displicent; nam placet mihi C[Uod novi et definio quid sit iti-
temperantia [a) ) et in hoc est verbum eius. PJacet mihi defl-
nire, licet non placeat raihi incontinentia * vel interaperantia *.

Voluntas igitur in nobis, ut est pars imaginis, repraesen-
tat voluntatem in Deo, non quantum ad istum actum copu-

(a) Deest in Ed. Ven.

r.Il;. I. DIST. VI. oLAEST. fNICA. .*) |7

Idudi, (jiii osl voluiitatis iiostrii<>, 8(>d i(uiiiitum inl alium actum,
iii fjiKiiituiii scilicft voluntus nostra osi yrincipium prodncendi
actuiii circa idcm obi«'Ctum qiioil luit mpiiioriao et intolii^/on-
tiai' iioslnu!; ijiiia voluiitas iii l)iviiiis fst jiiiiicipium proilu-
c«'ii(li aiiion'111 aila''<iuatum cssfiitiao divinac, qua<' «'sl obio-
ctiim piimum mfiiioriao diviiia»', intrllip^iitia*' d voluiitatis, ol
illc amor productus ost Spiritus Saiictus, cui corros|)oiidet in
iiobis dil»'(tio producta, qua(? diloclio Ircijucntor ali August.
vocatur vo/untas. i^ci} voluiitas proprie in iiobis, quao ost po-
tentia, iioii corros|)oiid«'t Sj)iiitiii Saiicto, srd vi spirativne,
quao est iii Patic cl Filio. Kt lioc secunduiii illum acluiii
«pio voluntas iii iiobis cst iirincijiium j)roducoiidi amorom obiccti
inlellccti, iioii autom jnimo iii (juaiitum liabot j)roducore anio-
rciii iiolitiao ^'-cnitao: nullo autom iikmIo in (juaiitnm est causa
supeviiir notitiao ;.jciiitae, siijuidom vis sjiirativa osl princi-
{)iiiiii j)roduc(Mi(li Sjiiritum Saiictum, scilicot in l)iviiiis, rjui cst
amor csscntiac divinao, ct etiam amor notiliao tronitac, licct
lorlo secundum ali(jucin ordiiiom, .scd non est vis illa spirativa
ali(|iio modo jirincijjium j)roductivuni notitiao «jrenitao, (juia ctsi
1'atcr in jirimo si;.rn() oii^^-inis sil volcns, ct iii socundo ^'■ipiat,
tamcii voliiiilas 1'atris noii liabct ralioiicm prinrijiii n^sjicctu
ilbus ^M^'-iiiti()iiis \'crbi.

Sic ij^Mlur jialct, (juo modo l'atcr i'ule/is «^onerat Filium,
ol tamcn iioii voliiiifatc iit prinripio fhrmnli rliritiro Lr«Mio-
rationis.

Taiiion (juantuiii ad intontionciii .\u<,'. do diUvliono coj)U-
laiito iiarontom cuiii j^rolc, dicit <pti(l<nn Doctor qu«Hi illa di-
tectio cnputans, bxjucndo rcsj^i^clu actus sonti«Midi, esl incii-
nntii) facta iii jiolcntiu j)cr sjM'ciom scnsibilom. rmb» isla quin-
«jiic (luao poiiit ilb» Doclor, vidclicet, obioclum sonsibile, spo-
(Mciii, iiicliiiationcm lactam, jM)t(Mitiain scntKMidi et uctum s«mi-
li«Midi. i^robat jM'r uiiam auctoiitat«'m Au^'. A7. Ih' Trin. c. 2
vil I, ( uiii «>nuiii«>rat Xw^. (jua«>dam ad suum iiroiMisitum fa-
( ii>iitia, iii liiu' sic, sen$uin, iiKjuifns. detinet oeiiloritm animi
intentio: «hc»', ait ill«>, tortium, (JikhI onim «l«>(iiK't stMisum ii' 'i
«'st iiisi illu «>.\(Mtuti«i j)«'r dictam iiiclinationom. Vix'ul oui-
oum \\\\i., .s«'cuiidum cum. intentiunem unimi cuus;intis, «nii.»
|M>r ijisam lit s«>nsus uiiimi //i/('>i/ff.<i ud poivipK>ndum obioctum.
Scd isiud non (^si ibi ad in(«>ntiunem Aul' . .luia /AiV/»*r;i distin-

548 LIB. I. DIST. VI. QUAEST. UNICA.

guens ea ab invicem, de inieniione dicit, quod tertium soiius
animae est; igitur, secundum eum, illa intentio, quae erat
tertium, non est illa inclinaiio vel excitatio per speciem. Si-
militer illud tertium attribuitur voluntati illi, de qua dicit in-
ferius, quod roianias hac atque iilac refert aciem men-
tis, etc, quod noii videtur verum de inclinaiione, sed tantum-
modo de voiuniaie et potenlia animae.

582. ('0) — Solvuntur argumenta principalia. — Ad ai-gu-
menta principaiia. — a) Ad primum [n. 574 a] cum dicit Ri-
char., hoc mihi videtur, etc, non hoc videtur Augustino, quod
velie Patris sit formaiiier gignere, quia dicit V. De Trin.
c. 14, vel 32, quod Spiritus Sanctus procedit quomodo daius^
non quomodo natus, id est, per modum voluntatis liberae, non
per modura naturae; et ideo oportet exponere Richardum, quod
ipse intelligat concomiiante)-.

h) Ad aliud [n. 574 b\ dico, quod invidia non solum est in
subtrahendo illa bona quae possunt communicari actu volun-
tatis immediate, sed quaecuraque volens potest coraraunicare,
et non coramunicat: Pater autem roiens, licet non sicut prin-
cipio elicitivo vel productivo, generat, ut dictum est; et ideo
tenet argumentum August. de invidia.

c) Ad iertium [n. 574 c] dico, quod nihil est ibi involun-
tarium, et ideo generatio Filii non est involuntaria. concedo;
sed taraen non sequitur ultra: ergo est voiuniaie ut princi-
pio eiiciiivo ; raulta enim facimus, sive voluntate praecedente,.
sive concomitante, quorum principium immediatura non est
voiunias.

DISTJXCTIU .SEl'TJ.MA

IIATLS .MAGISTKI SKMKNTIAItl .\1.

///<• </iutrritur uii l'(itrr potiierit vel volnerH ijiijnere Filium. —
Hic Holet quaeri a (iiiil)U.S(luin, utruin Pater jx)tuerit vel roluerit gene-
rare Filiuin? — Si enim, inquiunt, potuit et voluit generare Filium;
ergo i)Otuit aliquid et voluit, quod nec voluit nec ^wtuit Filius; nam
FiliuH nec j^otuit nec voluit generaro Filium.

Cui verHutiae fucile respftndemuH dicente.««: iKt.sse vel velle gene-
nin' Filiiun non fst ali(|ui(l jios.se vcl velle suttievtuui roluntati vel
jtoteutiae ; e.st fain(^ii ali^iua jmteutia vel roluut^is, scilieet jx^HHe vel
velle gignero Filiuni. Kt ideo dintinguenda ent iutelligentia projx^Hiti
verbi: pOHne vel velle gignere Filium eat ponse vel velle aliquid. Ne-
(|ue enim generatio Filii ali(juid porum ent quae Hubiecta Hunt divinae
jiotcntiao et vnluntati, nec est ali^juid inter omnia vel de omuibuH.
Hed suj)er omuia et ante omnia. Non enim ante voluit vel i>otuit
(]uaui genuit, nicut iioc ante fuit quam genuit, (|uia ab aeterno fuit
(^f ab aeferno genuif. De simili (jurHjue lioc vidtM'c |N>.4HumuH: Pater
ciiini pofenf esne Pater et vulf oHse Pater; Filius autcm nec iJOtest
nec vult ense Pater; ergo Pater jMifest vel vult esse aliquid quod
non i>oteHt vel vult csho FiliiiH. Non Hequitur, (|uia eMte Patrem non
' st es.se aliifuiii, ned ent esHe ail aliiiuiil, iif in Hp(|uenti ostendotur.

l'ouit i/uaeilam rerlni Auijustiui, uuilr iHttest mnrrri andilor. —
Sod vchciiicnfor nos iiiovcf (jihkI nif Au^^iisf iniis in II. lib. ('oiitm .lAi-
.rimiuuui [ 1 I, qiii a.ssorcbaf Pafrciii jHiteutiorrui Filio, eo qun«l Filium
giMiuit Dcuni creaforem, Filius aufcm non : diccltatquo Patmii |>otuiiiiie
gignere non Filiiim, et ideo potentiorera eHni* Pilia — Ad qiiod r»-
s|M)nilens .\ugUHfiiiiiH dicere videtur, qufxl Filiii* ^tiam jittuit ijit/urrt,
volcjiH oHtendere. Patrem non chho |K)tentiorcm Filio, hiii verbis:
• Abnit, ut idoo i^otentior Mit Pafer Filio, sicut put«ii, quia ('rratnrffn
gcniiif Pator. Filiiis aufciii iion genuit Ci' ' •
fnUuii, Hed nou o/iortuit > . Vido «t diligch;* . *. , .

(\) Cup I-'.

550 LIB. I. DIST. VII. TEXT, MAGISTRI.

enim non potuit, sed non oportuit. Videtur enim dicere, quod Filius
potuit gignere^ sed non oportuit, et ita potuit quod non oportuit»
Quare autem non oportuit, subdit dicens : « Immoderata enim esset
divina generatio, si genitus Filius nepotem gigneret Patri, quia et
ipse nepos, nisi avo suo pronepotem gigneret, secundum vestram mi-
rabilem sapientiam, impotens diceretur. Similiter etiam ille, si nepo-
tem non gigneret avo suo et pronepotem proavo suo, non a vobis ap-
pellaretur omnipotens ; nec impleretur generationis series, si semper
alter ex altero nasceretur; nec eam perficeret uUus, si non sufficeret
unus omnipotens. Itaque omnipotentem genuit Filium Patris natura,
non fecit » .

Opponitur praedictis verhis Augustini. — Hoc autem non videtur
quibusdam posse stare, scilicet quod Filius potuerit gignere. Si enim
potuerit Filius gignere, potuit esse Pater ; et si potuit esse Pater, ergo
potuit esse Pater vel sui, vel alicuius alius: sed alius non, quia nullus
alius semper fuit; nec Patris, quia Pater est ingenitus et innascibi-
lis; nec sui, « quia nulla res se ipsam gignere potest » ; nec Spiritus
Sancti, quia nasci non potuit ; si enim nasci potuit, potuit esse Filius,.
et ita mutabilis esse potuit.

Hic quaeritur quomodo intelligenda sint. — Quomodo ergo acci-
piatur quod supra dictum est, non enim non potuit gignere, sed non
oportuit, quasi potuit, sed non oportuit, non est nobis perspicuum
aperire, quomodo sit hoc verum, et ideo sub silentio potius esset prae-
tereundum, nisi me super hoc aliquid loqui cogeret instantia quae-
rentium.

Hic aperitur ex quo sensu accipienda sint. — Potest ergo sic in-
telligi : non enim non potuit, sed non oportuit, id est, non ex impo-
tentia sui fuit, quod Filius non genuit, sed ei non conveniebat ; sicut
Deus Filius non est Deus Pater ; nec tamen hoc ex impotentia sui
est; nam et Pater similiter non est Filius, nec hoc est ex impotentia,
Patris.

Sed quaerit Maximinus Arianorum Episcopus : iinde ergo est,
quod Pater non potest esse Filius, vel Filius Pater? — Non utique
ex impotentia, sed Pater proprietate generationis Pater est, qua opor-
tet eum non esse Filium, et Filius proprietate nativitatis Filius est,.
qua oportet eum non esse Patrem. De quibus proprietatibus postea
plenius tractabitur.

Utrum Pater natura sit potens gignere Filium, et an hoc sit ali-
qua p)otentia quae sit in Filiof — Item quaeritur a quibusdam, si
Pater potens sit natura gignere Filium, et an haec sit aliqua potentia
quae sit in Filio? — Ad quod dicimus, quod Pater non est potens
nisi natura,' eius enim potentia natura est vel essentia.

r,fli. I. DIST. VII. TKXT. MAOISTHI. .V)l

At, iii(|uiuiit illi, ni |>otons fst tfi^riipro. hftl)«»t crno f>otentiani iji-
gnerxli: Filius aut(>in non habet i)f)tentinin iiiijneuUi, si non potest j^i-
gnere; hal>et er^o ali(|uam ]>otentiani Pater quara non hal>et Filiuf4.
— Non secjuitur; fnmdnn enini jHttentinin |ienituH hal>et FilinM quain
et Pater, (jua Pater {>otuit </i(/nerf\ et Filiua potuit (/it/iii; eatlem
enim potentia est in Filio, qua potuit gi^ni, (juae est in Putre, qua
p(jtuit ^i^iicre.

Sed contra hocr oj)|>onitur: Aliud est posse (fitjnere, aliud est |k>sso
f/iyni ; quia aliud est pi;;nere, aliud jfijjni. — Hic distin^uen<Juin est :
si eniin cum dicitur: aliud est posse gi^nere, aliud j>oH.se gij^ni, rt///im
si;;niHcoH potentinm, qua Pater j^otens est gignere, et aliam qua Fi-
lius potens est gij?ni, falsus est intellectus. Si auteni dicas, Patrein
posse habere aliain /iro/^rietntem sive notinnem, (jua ;;enitor est, et
Filiuin aliain, (jua p-nitus est, verus est intellcctus; nlinm enim haJ>et
Pater proprietatem, (jua Pater est, aliam Filius, (luu Filius est.

(Ininnodo sit inteliii/endnni, Filins liulxt vel non hnltet potenlinm
(jenernmlif — Ifii etiain cum dicitur: Filius non hal>et /Mttentinm ije-
neriinili, (|uain Pater hal^et, dupliciter intelligi )x>test. Si enim dica-
tiir: Filius non hal>et potentiam generandi quam et Pater, scilicet (|ua
|M(tt>n« sit ad ijenerdndnm, id est, ut (jennerit, vel ut yeiieret, «icut
Pafor, vcrum est. Si vero intoiliiriitur sic : non haliet |)otentiam, ([ua
po.ssit 'jiffiii vel genitus esse, (jiin endem Pater |K>fens esf, ut genue-
rit. vel ut gonerot. fnlsuin est ; sicut dicitur: Pater hul>et potentinm,
f|ua |)f)teHt esse Pater; Filius vero non hahet )x)tentiam, (|ua jjossit
essc Pater; et e converso, Filius hnUct |>otentiaiii, (|ua jjoteHt esse
Filins. Pator vcro non hahet jx>tentinni <|ua jK)ssit eHso FiliuH; hal>et
er<;() nli(juain Pater, (|uam non halict FiliiiH, et e conver*.). AI)Mit,
(|uia endein est fnttentin Patris, (|ua |K)test e.ssc Patcr, et Filii, ■i
|H>fcst esso Filius. [tn «^tiniu oadem est voluntuH, (|uu Puter v>>''
Pator, non Filius, »>t Filius vult esso Fiiius, nou Putor;ete«'.
voluntas Filii, qua vult OHse genitUH, et Patrein genuiHite; et Pntrin,
>|ua vult enne genitor,, et Filium genituin e.HHe.

•cOe?*

DOCTORIS SUBTILIS AC MARIANI

SUPER DISTINGTIONE VII. LIBRI I. SENTENTIARUM

QUAESTIO UNICA.

583. ( ' ) — Proponitur quaestio. — Circa istam distinctio-
nem septimam quaero:

Ulrum polentia*generandi in Patre sii afiqrdd absolu-
iuui, vel prop7'ietas Patris?

584. — Argumenta principalia(l). — Qmd proprieias Psi-
tris probo: — aj Aiig-. V. De Trin. c. 5, eo Pater est quo est ei
Filius; ergo eo est Pater quo generat. — Probatio consequen-
tiae: quia geiieratione est ei Filius: sed paternitate est Pater;
ergo paternitate gQmvd^i : vel si Deitate generat; ergo Dezto/e
est Pater.

b) Itein, per rationem: acfus proprius est a propria
forma agentis: sed generare est proprius actus Patris; ergo,
etc. • — Probatio maior-is: tnm quia propria forma dat esse,
igitur et agere: tum quia si forma communis, et efFectus com-
munis, quia causa et eflfectus correspondent sibi invicera, uni-
vei'salis universali, particularis particulari, II. Phys. et V.
Metaph. c. de Causa.

c) Item, niedium est eiusdem generis cum extremis: sed
supposita, quae sunt extrema, sunt relativa; igitur illud quo
suppositum agit, quod est raedium inter ea, est relativum.

d) Item, potentia est eiusdem generis cum actu ; imo
in Divinis sunt idem: sed actus generandi est relatio vel re-
lativum; ergo et principium erit relatio vel relativura.

(1) Solvuntur ad n. 597.

I

MH. I. DIST, VII. QUAKST. UMCA. .V)!}

."is."). - Contra: Ihinm^u:. fie/wralio i;st npus tiaturar: satl
iioii cst (<j)us iialuijic ut f/r/wrantis, tiMia Fuilura iion j^«;iieral ;
or^^o rst o|)us nalurao ut priucijtii ;,M'ii«'rainli.

ijj It»'iii, Ililarius, V. I)e Trinil.: Ej- rirhdf nnturai' in
eatndam natrovnn tuitirilatc snbsistit Filius.

c) Itfiii, Ma^Msl»'!- iii litfcra: Patrr noti est poten.s tiisi
natiira : oX loquitui" do potetitia f/eneranrli ; «'r^o.

580. (2) — Exponitur seuteiitia teuens essentiam diviuam
esse illud quo Pater generat. — Ilic cst opinio talis: (|uo<l illud
f/uo Pnlrr f/rnerat est essenlia, propter lianc ratioii«»Mi : (juia
[IQmvdns assitnital sibi ^onitum \\\ formn 7//^^ m///: Filius au-
tem assiniilalur Patri in essentia, non in proj^rirtate; «t^^o, elc.
— Kt flccinratnr rnlio, (juia sicut iii (rcaturis jnoprietas iii-
(lividiialis non cst ratio apMuii, .sc»! nalnra, \i\ (jua indivitjua
coiivcniunt, ita in Divinis propriclas j)«!rsonalis, (piao corre-
spondd pntpiiciati individuali in crcaturis, noii crit ralio aLrcndi
vd ^.nijiicndi.

•'•sT. — Improbatur multipliciter il). — Co/itra istud ar-
LTUiliir iiiidiipliciicr.

n) l'rinio sic : oinnis lorma snf/Jcietitcr elicitira i\\'\cn\ns
actionis, si jicr sc est, per sr of/it illa actionc. Excmplu//i :
^i calor cst sulllcicns causa calelactiva, calor separalus calc-
facenjt. Er^^i si Deitas sii jiotcnlia !,^«Micrativa, el const.il
(juod snfjirie/is, sc(|iiilur ijuod si jM'r s«» sit Deitas, ijuod /»«'/*
se f/c/tcrnljil. I)citas aut«'n( prius «^st i/t sc ali«ju«) nio«lo «juain
inlclli;.;alur «'sse i/i j/erso/ia, «juia I)«'ilas iit I)«'itas esl pcr sc
rssr, ila (ju«)(l lr<'s j)crs«Miac ijisa I)cilat(^ jwr sc sunt, !i«>n o
converso, 17/. De Tri/i. caj». I: Ottuiis res nd scipsn/n stth-
si^lil, (jittt/tlo tnnijis Dcnsf Ml inlra, Ikh' csl l)i'o esse (ju<xl
snhsislt'rc. Krc^o in islo ///i/no sitj/io tiaturac iii (juo iiilclli-
;.ntur I)(Mlas i/i .sc, antc«juani inl«'lli;ratur iii j^ci-sona, pMierahil;
«'t ila Ihulfis sic considcrata tiisU/njnctnr a fjctiito.

Si ilirntnr, (JI|<m1 l)eilas iioli liahcl })er sc cssc nlsi in
jtcrsona, ct iioii pc/' .<ic aijit, scil jM«rs«tna |K»r so nj^il; cotk'
(rn. artriiiiiciilum jiroliat ojijHisitum, «jiiia si cntor lialHMiH
cssc iiarticijialiim * cl * jM-r iiiiraculiim «'.sscl jmm* s*\ \ms»oI ojx*-
rari pcr s(> illa oji«'rati(iiie cuius est principium 7(10 eliciliviiin

(1) Cfr. tiiiiicii iiifru. n. r)ll8.

554 LIB. I. DIST. VII. QUAEST. UNICA.

iii supposilo; ergo ipsa divina essentia, quae est per se esse
e\ se, non autem per se participat esse, poterit per se esse
ag-ens illa operatione cuius est principiura quo elicitivum in
suppposito. Et stat argumentum.

h) Item secundo sic: Producentis et formae qua producens
producit eadem est relatio ad productum. Hoc accipitur a Philo-
sopho, //. Physic. et V. Metaph., ubi vult quod ad idem genus
causae et principii pertinent ars et aedificaior ; ergo ad idera
genus principii pertinent producens et illud quo producens pro-
ducit. Et ita si essentia sit qua Pater generat, habebit essentia
relationem realem ad genitum: hoc falsura est; ergo, etc.

(3) c) Itera iertio: forma, in quantum est in qua assi-
milaniur generans et genitum, non habet unitatem nisi ra-
tionis, sicut accipitur a Daraasc. lib. I. cap. 8; ergo nec enti-
tatem nisi rationis ; ergo, secundum hoc, non est principium
elicitivum actionis realis.

d) Item quarto : forma non est principium agendi nisi
in quantum agens est in aclu per eaiu: non est autera in actu
per ipsara nisi in quantum est in ip^^o: non est autem in ipso
nisi ut est haec ; ergo ul est /laec est principiura.

e) Itera quinto : productio per prius est disiinctiva qw^m
assimilativa. Quod patet, quia oranis productio est distinctiva :
non autem omnis est assimiiativa. Ergo forma quae est prin-
cipiura productionis, prius est princi])ium eius in ({uautuin
forraa est distinctiva quam in quantum est assimilativa : ipsdi
autem est distinctiva in quantum haec, assimilativa in quan-
tum forma; ergo prius est principium productivum in quan-
tiim haec quam in quantum forma.

f) Itera, instatur contra probationem argumenti posi-
tionis [n. 586]: tum qum brutum generans brutum assirailatur
ei in specie: et taraen forma specifica l)ruti non est princi-
pium generandi, sed potentia vegetativa; igitur m^^or videtur
esse falsa: tum quia in augmentatione carnis calor est princi-
piura activum, secundum Philosophum, // De anima ; et tamen
illo generatur caro animata sirailis generanti in fbrma vegetativa.

588. {i) — Exponitur sententia tenens essentiam divinam,
ut determinatur per relationem, esse principium quo •^'enerationis.
— Aliter dicitur, quod generationis in Divinis oportet dare
aliquod principium posiiivum, quia aclio est positiva : non

Llf}. I. DIST. VII. QUAKST. UNICA. •>.».)

siiiit ;iiil»'m j»ositiva iii I)ivi(iis jH^rfwnis nisi essentia et iflu-
ti(j : ^wlatia jiiitcrn noii j)Ot«'st oss»- j»r'incij)iiini illins j)nMlu-
ctionis, ijuia i'flutio non csl j)r-in<'ijiiiirn iirc ttMininus inotus,
ex V. P/iysicoruin ; tviso essentin. Scd (>s.senlia secundu/n \c
considerata pst indetenninata ad i)lures j)or'sonas ot ad actio-
n«'S j)liir'iiim |)<'r'S(jnar'Uin; ('i'^'o oj)oi'tot quod ad lioc (JIKmI ij)sa
sit pr'in('ii»iiirii ilclcirninatao actionis, (juod delerminetur. I)o-
ter'minatur' autiMii j»(.'r' relalionem, et ideo retatio j)onitur
piin(ij)iiim, non clicitivuni, scd deterrninativum. — Ad hoc
otiam adducitur- ro/i/irmatio ex ci'eaturis, iilii eadem forma
dat acturn primu//i ot secundum ; sod detcr'miiiatur ad liunc
et illiim cx diversis /'espertibus, fjuia ad primum doternii-
natiii- ox rosj»c(tii ad subiectum, ct ad secundnm ex rosjxrtu
ad obirchnn.

581). (5) — Iinpugnatur multipliciter. — Contra: — a) In-
delermi/iatin csl diipjcx: (jiiacdam cst jiotontiao passirae, ut
indolorminalio matciiac: ct ijuacdam iiotcnljac (ictirar illimi-
latfte ad jiliircs ctlcclus. -- K.remplui/i : sicut Sol ost inde-
tcriniiiatiis ad jiroduccndiim rniilta animalia, nori ijiiod ali(juani
rorrnam i-ccij^ial ul a^Mt, sod ijuia lialwt virlulcm j»ro(luclivain
illi/iiitat/nn. — Oiind aulciii ost in(|ct(M'niinatum indohM rnina-
liono m/iteriae, oj)(»rtct •juod accij)iat aliijiiam rorinarn ad
lioc iit n;inl, (|iiia iinii cst iii actii sulllcionio ad a«;«Miduin; S(xl
(jiioil csl iiidot(M'ininaturn iiidcicrmiiialiiiiic jidtcntiat* aclirae
ost ex .se su(Ilci(Mit«M- dcNMniiiiatum ad jinMluccndnm <jucin-
cuiiKjuc istoriim cnccluum, d lidc si jiassum disj»ositurn sit
appro.rimalum, iihi rciiuiritur passuiii, vol ea" seipso, uln non
rciiuiiilur jiassum. I'rohatio: si talo aclivuin oss<U do so
dclcrminatiim ad iiiiiim ctlcctum, jiossct do sc surtlcionl«M' j»ro-
diiccic illuin; scd si ost indotorrniiia luin ad /loc ct ad i//<«/, ox
tali iiiimilaliuni' nulla lollitur j»«'rlccti«» causalitatis «mus n»-
spcilu lalis «'(lcctus, s«'d tantum causalilas a«ldilur rcsjMrlu
allcrius; in^itur ila pot«'st j^roduccrc illud «-t illud sicut si oss<?l
laiilum islius, cl iia ii(»n r«'<juiritur alnjiHHl dclcrniin.in»». — .\d
jirojiosilum, «>sscntia divina iioii cst jirincijtiuin ind«>lcrniin:iluin
indct«'rniiiiatioiio malrriae ; \\i\U\v * si osi indolcrnunaluin in-
dcUMininalioin» * (^) idt««rlus «juasi pi incipii activit orlt siiii-

^ri^ Wa<l. igitur »iiio (iot«<riiiiiintiuiio nltcrius ....

556 LIB. I. DIST. VII. QUAEST. UNICA.

pliciter determinatuin determinatione quae requiritur ad agen-
dum, ita quod non re({uiritur aliquid aliud.

Confirmatur, quia talis indeterminatio principii activi
licet sit ad disparata, non tameti est ad contradictoria, sed
deterrainate ad alteram partem contradictionis respeclu cuius-
libet istorum disparatorura: nulla autem indeterrainatio pro-
hibet ex se determinate agere, nisi quae aliquo modo esset ad
contradictoria, ut ad agere et non agere ; ergo, etc.

b) Item secundo: quando aliquod principium activum est
indeterminatum ad aliquos duos effectus non ex aecjuo, sed
secundum ordinem naturalem, ex se sufficienter determinatum
est ad primum illorum; et posito primo, ad secundum: es-
sentia autem divina non est indeterminata ad istas duas pro-
ductiones ex aequo, sed per prius se habet ad generationem ;
igitur est ex se sufficienter determinata ad utrumque, quia ex
se primo, ordine originis, ad primam, et illa posita, est de-
te)'minata ad secundam, et ita in nuUo sig)io originis est in-
determinata ad utramque, quasi lunc eliciendam.

c) Ilem tertio: relatio esl ratio suppositi agentis; igitur
si est determinativa principii quo, habebit dupUcem ralionem
principii respectu generationis: unara in quantura est ratio
agentis, et aliam in (juantum est ralio determinativa principii
agendi, et sic ipsa mediabit inter seipsara et actionem.

d) Item quarto sic: natura ponitur principiura elicitivura
istius actionis: ipsa autem ut natura non est deterrainabilis,
secundum Damasc. lib. III. c. 0: Proprietates determinant
hyposiases, non naiuram ut natura ; igitur * nullum * est de-
terminativum principii quo ut est principium quo, sed tantura
principii agentis.

e) item quinto: relatio, secundum istum Magistrura, tan-
tum ratione differt a fundainento; ergo non potest esse prin-
cipiura determinativum ad actum realem aliquo modo distin-
ctum ab essentia, quia nihil concurrit ad rationem alicuius
principii respectu actionis realis nisi reale.

f) Item sexto : quod dicitur de relatione determinativa
in creaturis videtur esse falsuin; quia calor ex se, non per
aliquem respectuni raediura, est fundaraentum huius respectus
potentiae calefactivae. — Non oportet etiam quod determinatio
ad actum primum et secundum fiat per respectus, quia ea-

LIH. I. DIST. VII. (JI.AEST. UNICA. •»•»<

dotii loiiii;i ;il)^()lulci dat ncturii primum absolutum (i.-i s<rini-
(liiiii {fi) ) r\ iioii i-('SjM»ctiviirii, i'\ piiiicijiiurii it;.''('ii(li ♦•st ahsolu-
tum, ct U(»ii r('s|)cctiviirii.

TiUi). ( " ) — Explicantiir multiplices potentiae acceptiones. —
A<i fji>fH'sliont')/i ii^itur rcspondco, (listiiiLMicrido (h; jtatc/ilia.

fi) I*oit^7ififi lof/ica, (juffe he/ic (liilui- iti Diriiiis. — rno m«xlo
duitur p(4('iiti;t lofjicft, ipiae dicit moduiii ojinpfjsitioiiis factae
ab int(;llcctu; et isla iiotat iion vepiifjnfintiatn cxtfemorutnf
(l(! ijua dicit IMiilosopliiis 1'. Mi-tajtft. raji. ile Pofrntia : Illud
est possi/iile cuius contrariu/n iion est de necessitate reruin.
— Kt si lioc modo quaeratur do potentia f/rnerandi iii Divinis,
dico ipiod i|)sa e^i possitjilis * il>i *, compaiando ^eiicratioixMn
ad (juciiicuiiKpic acium iioii reiiu^niantcm ^'cncrationi; et tunc
* jiotentia vcl * jiossihilitas est Falris vcl I)ci ad lioc jir.iedi-
catum (juod est tjcnerarc, (juia isti tcrmini non repuiriiant;
imj^ossibilitas autcm cst qiiod Filius vcl Sj)iiitus Saiictus <re-
iicrciit, «juia isii lcrmiiii r('j)ii«|-nant.

Kt si (juacritur, (juid (^st j)otciilia «^[encrandi in Hivinis
islo Diodtif — Noii ()j)ortet (Iai(» aliquod jtrinvijiitini qtto ali-
quis sit i)oteiis p-ncrarc, sufllcit cnim .sola non rcpuynantia
terininoruin : sicut si aiitc muiidi creationem muiidus noii so-
luin iion luissct, sed jier imjiossihilc Dciis noii ruisset, et in-
cacj)issct a .s(« es.s»», et tuiic luissct j)oteiis creare mundum, si
riii.ssct iiitcllcclus alifjuis antc niundi crcalioneni comj^oncns
lianc, mundu^i crit, liacc luisset jiossi/iiiis, (juia termini non
rcjiufjnarent : iion tamcn j)i()j)tcr ali(jinxi jirincipinm in re
j)ossil)ili, vcl acliviim sil»i corresjM^ndcns; nec eliam mo<lo illa,
niKndtis eril, luit jiossibilis Ibrmaliter, loijucndo de {lotentia
Dci, scd j)()lenlia (jiiac t'rat non rcjnitjnantia istorum iermi-
noruiii, (juia isti tcrmirii noii rcjmc^narent, licel istam non re-
j)iii_niaiili;uii concomit;iictur jiotcntia activa res|XH.-tu Imius |h»s-
siliilis.

(«) li) Ptdcniia iiit:is(L conlra iulani. — Alio modo dicitur
Iv»t(Mitia divisa contr:i actum. lsl;i non est in IKh».

c) Poicntia realis. — Hcliiiquitur i^:itur potentia rcfiiis,
(jii;i(» dicitur j^rincijtiiim tit/cndi vel pafietuli ut pruximum
ruiidumentiitii rchitidtuiMi ; qtii:i lior nomen potcntin ixin cst

{a) Doc.tt iii K<l. Von.

558 LIB. I. DIST. VII. QUAEST. UNICA.

abstractuin iiltiinala abstraclione, sed est concretuin concre-
tione ad fundamentum, licet non concretione ad subiectnm,
de qua multiplici abstractione in relativis dictum est supra,
dist. 5. q. 1. art. 2 [n. 542].

d) Potentia agendi sumpta pro eo quod significat. — Hic
auteni tantummodo quaerilur de potentia agendi. — Et tunc
distinguitur quod hoc nomen potentia potest sumi vel pro eo
quod per se significat (a), vel pro eo quod connotat, quod est
proximum fundamentum talis relationis.

Primo modo accipiendo dico, quod potentia significat
relationem, sicut potentialitas vel principiatio; et hoc modo
quaestio non habet difficultatem, quia potentia generandi m
Divinis dicit essentialiter relationem.

e) Potenliae actirae seu productivae mbdivisio. — Se-
cundo modo est difficultas quaestionis quaerendo quid sit il-
lud absolutum quod est fundamentum proximum istius re-
lationis. — Et tunc, loquendo semper praecise de potentia
activa sive productiva, de qua est modo sermo, distinguo
ulterius de potentia denominative sumpta, quod aliquando su-
mitur pro suo fundamento praecise, aliquando autem pro
ipso cum omnibus aliis quae concurrunt ad hoc ut possit
elicere actum, quae scilicet requiruntur ad rationem potentiae
propinquae, cuiusmodi sunt in creaturis approximatio passi
et impedimenti remotio.

Ista distinctio ultima potentiae * activae * acceptae pro
fundamento praecise, vel pro ipso cum aliis omnibus con-
curreniibus, accipitur a Philosopho V. Metaph. c. 9. Deflnitio
autem potentiae activae, quam ponit V. et IX. Met. est po-
tentiae activae piHmo modo sumptae: potentiam autem se-
cundo modo sumptam exprimit ipse manifeste FX. Mei. c. 4.
Quoniam, inquit, aliquid * potentiale * et quando et quo-
modo, et quaecumque alia necesse est adesse in defini-
tione; et subdit: TaAes potentias, scilicet irrationales, ne-
cesse est ut possint quando passivum et activum appropin-
quant, lioc quidem facere, iltud vero pati.

Et si obiiciatur contra eum, quod istae *potentiae* ir-
rationales possint impediri, lioc excludendo dicit : Nullo nam-

(a) Ed. Ven. addit : relationem.

I,ll{ I. IHST. MI. (JUAKST. LNICA. .Viil

fiue rxteriorum pruhiUride udiuntjcre iiiliil iulhuc oportet ;
pntenliani enini Imbel, ul cst potenliu fncieiuli. Ksl itulrm
iKni Dhinino, sed liuboitinni ali<pio modo, in (ptibus ejclu-
dunlur <piue e.vterius proliibrnt. lietnovent enim liaec eo-
rum, (pme in rleterminatione apponuntnr (junedam. V^ull
(liccif, (|U()il (|ii;i('i|;im perliiicntiii ud (lcnnilioiH^rn potentine
aclirue * «H |)(>ssil»ilis noii * {a) ox<'Iu(iiiiil iiiiiMMliriicnluii) ; cr^'o
jiotenlia aclirn ihi, sccuiidurii curii, accipitur cum omnibus
concurrenlibus :i(l itossiliilitalciii j)i'0|»in(|u;iiii iiL^ciidi.

."»'.) 1. («; — Demonstratur potentiam generandi Patris non
esse relationeiii. — Lo^iucndo tunc de polcnti:), id est de pro-
ximo fuiulainenlo islius rclalionis praecise sumpto, dico, (juml
li(»tcnti;i j^^onorandi P:itris non ost relalio, s«Hi ali((uid abso-
iutnm.

Pitrlem ncf/nhram piol»o: — a) Primo, (jui:i oiiiiiis ndatio
vidcliir acfjue naturaliter rosjiiccrc suiuii inv^priuni corivla-
tivum; cr^^o i-clatio spirantis * act^uc n;ituralilcr respiciot *
siium |»roiirium corrclativum sicut rclatio fjcnerantis suum:
non distiniruuiiliir autcm iii Divinis produclioiics pcr iiKHlum na-
tn.rae ot roluntatis, nisi fjiiia j)rincij»ium :i (pto jiroducons jiro-
ducit alilcr ot alitor so liiilMjl ad productioncm ct i)roductum,
(|iii:i liaoc natitraliter, liacc liftereilj); cri^o non essenl tunc
duiic jirodiicliones rormalitcr dislincta<; jier nioduni naturae
ct rotuntatis.

b) Secundo, ijiiia luiic cadciii rolali(». * licot alil<'r nonji-
nat;i *, <'ssot |)rincipiiiMi sui ij)sius, (|ui:i m Patro iioii «"sl nisi
imica rolatio ad Filium, cl ill:i cst jtor st^ quo resjHH*lu {jfomv
liilionis, (|u;io scilicet c-eiKJralio ost eadein rolatio, licot :dilor
iioiiiiii:ila ; er;^o, otc.

c) Tcrtio, (juia lunc paternitas essot simjilicilor jHMltviior
(lli;ilione. — Probalio cnnse(juentiac duj)licitor: I*rimo, (juia
illiid (|iio j)roducons jiroducil, si non esl (Musd<>in rationis cum
prodiicli roriii:i, coiilinol oain virlualit<'r, <'t <»st |>orl'<vtior ca;
(•!•;:(» si palcriiilas cst f/ito Patcr ;ii;it, et non * <»st * eiustlciu
r;ilioiiis cuiii flliationo, contiiicl llluilionein virlualilor, ol t»sl
l»erIcclior ea. — Sccitndit. ipiia llliiitio non tl:it (Iho, i/utMi

(rt) Wiiil potcntiiu* ui tivui" <it poti-ntiao rxrliiiiuitt
{f>) VA. Vrii. (piiu itnturulitrr liuius lilM*r.

500 LIB. I. DIST. VII. QUAEST. U>"ICA.

cujat ; nihil enim, nec ad intra, nec ad exlra, producit Filius
filiatione; ergo si Pater paternitate agit formaliter, paternitas
erit aliquid perfectius flliationo.

592. (i«) — Demonstratur potentiam generandi Fatri esse
aliquid absolutum. — Partem afftrmaiivam soluiionis probo:
— a) Primo sic: quod est perfeciionis in principio productivo
non toUit ab illo rationem prnncipii produciivi: sed comrau-
nicare se in identitate numerali, et adaequata comraunicatione
sibi, ponit perfectionem in principio productivo; ergo hoc non
tollit ab aliquo rationem principii productivi : sed si Deus, per
impossibile, generaret alium Deum, et ille alius tertium, Deitas
poneretur principium productivum alterius, et non relatio, et
tunc Deitas non communicaret se in idenlitate nuraerali, nec
coraraunicaret se comraunicatione adaequata sibi in ratione
principii productivi, quia Deitas posset esse principium alte-
rius coramunicationis, puta factae, per impossibile, a vsecundo
Deo; ergo cum modo Deitas communicetur in identitate nume-
rali, et coraraunicatione adaequata sibi, ita quod * cum * Dei-
tate non potest esse alia coramunicatio numero eiusdem ra-
tionis cum ista, sequitur quod raulto magis modo ponetur ab-
soluiwn esse principiura productivura quara tunc poneretur.

Exemplum istius est si calor in igne communicaret se
eumdem numero ligno, et coraraunicatione adaequata, ita quod
iste calor non posset esse principium alterius calefactionis,
non negaretur calorera ignis esse principium productivum ca-
loris in ligno, cura modo de facto ponatur calor esse princi-
pium illius; et lioc cura duplici iraperfectione opposita duplici
perfectioni * suraptae *, quia nunc est ibi diversitas caloris
coraraunicati, et coraraunicatio non est adaequata; hic autera
esset idenlitas caloris, et comraunicatio adaequata. Et taraen
illa liypotesi posita, lignum calore non posset calefacere: non
enim se, quia accipit calorem calefactione quae est ab hoc
calore, et tunc prius haberet calorem quam haberet calorem;
nec aliud, quia ista calefactio ligni ponitur adaequata illi ca-
lori in ratione principii activi. — Ita intelligendura est in pro-
posito, quod ilkid quod poneretur esse principium alterius
communicationis, si comraunicatio fieret in diversitate numerali,
et non adaequata, ilkid idera debet modo poni principiura quando
fit coraraunicatio eiusdem, et adaequata principio productivo.

MH. I. I)IST. VII. yl-Ai:ST. UNICA. TiOl

h) Secundi) i^rolxi u\om\ sic : ali(jui<l altstjluliiiii «^l IrTiiii-
nus roriii;ilis ^'ciKTalitinis; er«.M» ali<{ui<l ahsolnlHin pst ratio
fonnalis ({iia a^-^ons a^it. — Antecedfiis prohatuiii cst disf. .3
7. if. pfhiifi rnlione coiilra priinnm (ipiniimem \\\. .VKij.
1'roho conseqnenfinm : ((uia iiiii)o«<si|»ilo est a<,'«'ns coiiiniuni*
care terminuiii roriiialciii productiuiiis, nisi a«.Mt roriiia a«'(|ue
j)('rf('cta, si a^Ml iinivix^e, vel jxMiectiori, si a«N|uivoc(;: in Di-
viiiis autcni iiihil cst pcrreclius nhsoinfo, (|uia absoliiluin est
/ormaliter infinifuni, rclatio auleni non; cr^o, etc.

59:J. («•) — Instantiae. — Iluic rationi insfntur, (|uo(l con-
seqvejUia tanluin valct iii «feneralionc uniroca: liacc autein
prohatur esse aequivoca: tuni o\ parlc perso/uirum, tuin ex
productionihus, tiiin ex ratioiHJ di/ferentiar specificae.

a) Prima ria sic : I*aternitas ct llliatio (liircruiit specic;
pr«jo personac coiislitulae jicr cas. — Antecedens proliatur,
(piia (liircriint sccuikIiiiii quidditnfcs, ct lalis csl (lilVcrcntia
speci/ica: tuni ((uia siint pitri actus: diircrcntia autcin ncfus
el /ormne est sjiccilica. — Consequentin prohatiir: primOf
(piia non maior distincti(j «^st in princijnis (juam princijnnfis:
sccundo, (piia eadein cst dillcrciitia formntinm constituentiuin
et constifuforum : fertio, (|uia *»adcm «^st diirercntia eorum
sccuiidum (juae praecise aliijua di//'ernnt et ipsorum * «lilTe-
rcnlium*: ipuirfo, quia relationes sunl idem csscnliae di-
vinac, sicut |>crsonae; ijzitur projflcr islud non ncjj-aliifur dil-
lcrcntia s|)ccifica personarum, sicut iiec rclationuin.

h) Secunda rin dc productionihits ai>;uitur sic: In Di-
vinis productioncs dillcrunt sp»x:ie; er^M) et prtMlucta. — Antece'
dcns palet, (juia in Divinis non cst produclio * uiiica nisi unius
rationis* (a). — Consequenfia prohatur: tum (|uia oliter noii
esset proporfio productioniim ad pnxlucla: tuni .src*«/i</<>, <pna
])roductioncs sunt (Musdcm rationis cum produclis: tum teriiu,
ijuia i)olcntiac allerius rationis r(3(|uirunt ohiccta allcrius ra-
lionis; crjjo si pr(jduc(?nMit siia (jbi(.rta, producerenl ea alto-
rius ratioiiis; eri,'o sicut intelleclus et voluntas pracsiippo-
tiuiit honiim (>t vcrum rormaliler distinclu, ita priKluctMODl (er-
minos rorinalil(M- dislinclos, vi>l erunt (|uibus terinini .sic di-
sliiuii producuntur.

(fi) Wikti. iii.ii uiiicu uuiuB ratioiii».

r»M I. 3(!

562 LIB. I. DIST. VII. QUAEST. UNIGA.

cj Tertia via Aq differentia specifica aruuitiir sic: Diffe-
rentia speciflca videtur esse perfectior quam differentia nurne-
ralis. — Quod probatur, (juia distinctio specierum est de per-
lectione universi, rion autem distinctio individuorura. Erg^o diffe-
i^enlia specifica, sicut perfeclior, videtur esse ponenda in Divinis.

59-1. ('•^) — Solutio generalis. — a) Ad ista: sive gene-
ratio ponatur aequivoca, sive univoca, i^atio non infringitur:
quia in aequivoca generatione oportet principium productivum
esse perfectius forma terminante: nihil auteni in Deo est pei'-
fectius ahsoluto, et specialiter nuUa relatio perfectior; absur-
dissimum enim videtur dicere quod relatio contineat virtualiter
essentiam divinam.

b) Conclusio tamen ad quam inducunt istae rationes, sci-
licel de generatione aequivoca, videtur esse falsa : quia cum
in primo termino generationis, scilicet in ipso producto (a), con-
currant duo, natura et relatio propria ipsius producti, qua est
haec, aut genei"atio dicitur aequivoca vel tmivoca a termino

* communi * formali generationis, aut a forraali proprio ipsi
supposito pi-oducto. — Si primo modo, cura natura, quae est
terminus formalis huius productionis, sit eadem in producente
et producto, sequitur univocatio, quia perfectissiraa sirailitudo.
— Si secundo modo, ei'go nulla generatio est univoca, quia
nuUum genitum in sua forma indiriduali assimilatur gignenti.

cj Hoc etiara arguitur alio raodo, et est idem quasi : quia
generatio et est distinctiva et est assimitativa. Perfectior
autem ratio in ea est quod sit assimilativa quam distinctiva.
Quod apparet, quia sic est a forraa sub ratione formae,
non sub ratione qua haec, et ratio formae est perfectior
in supposito ista differentia individuali ; si enim perfectius
est in genei^atione ipsam esse assimilativam, ergo secundura

* haec * generatio dicitur esse univoca vel aequivoca ; si enim
dicei^etur talis vel talis in quantura est distinciiva, quaelibet
esset aequivoca, quia quaelibet distinguit; et haec est imper-
fectior ratio in generatione, quia convenit iraperfectissimae ge-
nerationi; ergo per hanc non distinguitur univoca ab aequi-
voca. Ergo ad propositum, cum generatio sit assirailativa qua-
tenus eadem natura coraunicatur, distinctiva quatenus est ge-

(o) Ed. Ven. terraino.

I

LllJ. 1. IHST. VII. QIAKST. UNICA. 'tij'3

iiili flistincli a p-iiorante distirKUo, .s<n|uilur qucRi [mwa natu'
yrnn f.M^Mi(Mifi.s (?f ^nMiiti sit iinivocatio ; ot noii pcnos distin-
ctionnn conirii, sciliccl jrif-nioiitis «'t «.'oiiiti.

UJ * ScciiikIo *, applicatur a<l pi^oiHjsitUdi; (juia si illaoduae
differcritia»? iiidiviilualcs quae suiit pririn) divcr-sae coristiluunt
pr'odiicla iioii priiiio diver*sa, se<l iritfr qua»! «'st ^'orieratio uni-
vo(-a [)iMpt(>r siiiiilifiidiiioni iri riatur'a, si istae diircrcntiae in-
dividiiales esserit sj)eci(?s allerius {^iMieris, adliuc rion conslitue-
HMit distiiicta taiita distinctioiie (juaiita esset earuiii iii suo ^e-
ii<Mt', i|iiij tiiiic diirfreiiliac iiidividuales coristituenMit p>'imo
diversa ; ijiiod aiitcm coristitiita iikmIo iion siiiit jmmiiio diversa,
lioc est itrojif»'!- nafuram, in ijua iiatura iiidividua conve-
iiiuiit. Ita etiaiii tuiic conveninMit in eadciii riatura, licet dit'-
lcrcnliac constitueiites (.'ss(Mit sj^ecies alterius <;(Mioris; ij^itur
liiiic coiislilula csscnt ciusdciii s|)cciei, sicut modo.

.">t)r>. Solutio specialis. — .\d arfjinnenta \\i\\\\v in oppo-
siluiii. — a) .\il jjriiiium ,11. W.ia] diccndurn, quod rion est ibi
j)n>i)rie//t'/i«.s', iicc sprries, nec differentia sjirrifica. — .Sed Lmmic
C(»iiccdo, rjuod jiatcriiiias ot (iliatio siiiil rclatiorios {quasi (a))
alferius sjnuiei el alteriiis rationis, (jiiia sunt <>pj)ositae, et rion
fmidafac sujtra uiiitalcm immcdiate, siciit similitudo V(»l ao(|ua-
lil;is; ma^ris ctiam distin^uilur ;j^/^twi/7</.s a filiatione (juaru jkl-
ternifas a j>afernitate. — Sed cum infers: er^'o constituta
suiit alterius ralioiiis (jiiasi sj>erifice, nctro consequcnliam.

VA i)roj)lci' j>ri)/>afinnem conset/uenfiae, riotaiidiim (»st, (juod
ali(jua dicimlur aliquaiido nuujis distimjui i^r-oj^tcr wruiii m«-
norem convenientiam in aliijuo j^enoro: aliqua jtropter maio-
rem rejmymudiain vcl incompossibilifat(Mii eorurii : siout con-
ti-aria ma}.ris dicuiitiir distiii<;ui, ut athum et nigrum, (juarn
disjiaratit, iit linmo et alljum. S<hI lioi* riK)do non t»st proprio
dicliim aliqiia maijis distinyui, jtlus criini pr-oprie distin^uun-
tur (jiiac minus conveniunt in alitjiKt jjoiKM^e; ot ila distiiicta
«.Tciicrft (/(Micralissimo plus distinijuuntur (juani coiitraria, (juao
suiit ('iustl«'m pMicris, licel C(tiitrari:i maf/is rejmfjneni. rihlo
uiiiversalitcr, qu;int;i (vst distmclio, id (»st i'epuu'nanlia consli-
tuciiliiim vcl rormaliter distin^niciilium, tanta esl et constilu-
forum; quia si * alhum * et * nigrum * sunl incorn|MieiMl»ili3,

(d) I)«>i'st iii YA. Vuu.

564 LIB. I. DIST. VII. QUAEST. UNIGA.

et constituta per ea siint incompossibilia. Et ila est in propo-
sito, quanta enim est incompossibilitas 'paternilalis et filia-
tionis, propter quam paternitas non esl filiatio, tanta est et
Patris et Filii, ita quod Pater non est Filius. — Sed primo
modo accipiendo, nunquam distinguentia conveniunt tantura
quantum conveniunt quae per illa distinguuntur, sicut patet
per omnia distinguentia discurrendo; differentiae enim specificae
non includunt genus in quo conveniant: species autem distin-
ctae per eas includunt genus in quo conveniunt. Et ratioest, quia
distinguentia aliquid praesupponunt in ipsis distinctis, quod ipsa
distinguentia non includuni in suo intellectu; distincta tamen
per ea includunt illud; ideo distincta conveniunt in illo; distin-
guentia autem ea non conveniunt in illo.

(14) Et per hoc patet ad argumenta et ad probationes. — Cum
dicitur de principiis et principiatis, dico, quod maior distinctio,.
id est maior non convenientia, lioc est in paucioribus convenien-
tia, potest esse principiorum quam principiatorum, sicut differen-
tiae speciflcae, quae sunt principia specierum, non conveniunt in
genere, in quo conveniunt ipsae species, et ita etiam est de diffe-
rentiis individualibus et individuis respectu naturae speciflcae.

Per idem * apparet * ad illud de formalibus constitutivis
et de praecise distinctivis ; in omnibus enim est falsum, quod
quanta est distinctio vel differentia formalium constituentiura
tanta sit differentia constitutorum.

Sed adhuc pondero argumentum: quia istae relationes
in proposito sunt subsistentes ; igitur tantam differentiam ha-
bent in quantum subsistentes quantam habent in rationiljus
propriis: subsistentes autem sunt personae; igitur tantam diffe-
rentiam habent personae quantam habent relationes.

Et praeterea, aliqua differentia formali differunt personae:
et non nisi differentia illa quae est relationum, quia nuUam
aliam habent quara istam quae est relationum: istaautem quae
est relationum est specifica; ergo ista erit specifica, vel nulla.

(15) Ad ista respo7%deo. — Ad primuin, quod licet relationes
sint subsistentes, tamen personae non tantum includunt rela-
tiones, sed ipsam naturam in qua subsistunt; relationes autem
non includunt formaliter ipsam naturam. In aliquo igitur for-
maliter conveniunt personae, in quo non conveniunt relationes
formaliter, et ideo hic non est tanta distinctio sicut ibi.

1

LIU. I. DIST. VII. ylAKST. UNICA. .V»r»

Ad secunduiii dico, qiuxl noii sp(juitur: istis praecis«3 |)er-
sonao (listiii;jiiuntiir cl istji distiii^j^uuiitiir .s;)/'C/>; (**rj.n> pprsonao
distinj,'UiiMfiir s})t'(;ie{fi)), sicul ii»x: dc dilT«?roniiis iiidividunliltiis
respcctu individiiorurn. — Kl ('um dicis: tiinc nulla oril dif-
Jorcntia distinctoium, cum noii sit illorurn ill:i qua«« pst * di.s-
tin;_''iionlium *, noc aliqua alia per ilia, dico, (juixl por ista potest
es.so distinctio distinctorum ct ali<jua alia (juarn sit illa distin-
clivoi-um vel dislinjjiiontium ot minor, sicut j»or ditrorontias in-
<lividual(s ost ajiqua distinclio ijtsorum individiKtriim alia (juarn
ij)sariiiii diirorontiarum ; quia ditlorontiao * individiiales * suril
primo * div«?rsa(» *, sod distincta ikjii sunt j)rimo divoi-sa, s«nI
tantiim sunt distincta nurnoro in cadfiii sj)ocie. Ita liic in pi'()-
I)osit(>, jicr rclationcs distinctas in sjjocie, vel ijuasi ^«Micrc,
«juihiis taiiKMi in (jiiantum siint dislinctivae (^) accidit distiiiLrui
sjiccio, jjossuiit alia distinmii jKMsonaiit^M' taiitum, iii (\idein
sj)ocio, sivo in cad<Mii natiira.

h) Ad S(.'cund(itn ridtn do p^-odnctionibus ^n. oOIi b\ nojjro
consf/ucntiam ; (juia liic, cx j)or(cctioiic islius naturac, jiossunt
<\s><c aiiijua jirincijiia jirojiria all(Mius rationis, coinmunicativa ta-
iiKMi ipsius css(Mitiao, ijiiod iion continc-it in aliijua natura imjMM*-
lccta ; ct j)roj)tcr distincti(jii(Mii istoriim jirincijiiorum lormalium
|M)ssuiit cs.sc j)ru(luctioiics all«Miiis rationis, ol tamen jiroducta
iiiiius rationis, j)r(»j)tcr iinitat(Mii tiMiiiini tormalis. scilicot na-
liiiac, (jiKK! communicatur.

Cuni protmtnr illd consi'(/uenti(i prinni jmm* proportio-
nctn, ilicii, ijiinil |iroj>(»rtio illa jirodiictionis ad l>MMninum lor-
m:d(Mn cst (jiiod jmm- ijis:iiii c(>nimunic:itur t«MMiiinus tormalis;
^<'i\ 111)11 rcijiiiritiir l;ilis jirojjortio, ijiiod j)roductio sit unius
ratioiiis, si tciininus 1'ormalis sit unius ralionis, (juia j»roducti(>-
ncs j»ossuiit distin},'ui |>«m" ratiunes suns forinnlrs alitcr ijuani
cx tiMiiiinis loriiiaJihus, sicut liic i'X princi|)iis Ibrmalibus.
Excinpluiii liuius «'sl, (juia quoiid(Mjuc fornm cttdeni jH^ti^t ac-
(jiiii i ini(tntionibus nlt(^rins r(ttionis, sicut idein ubi |hm' rno-
tuiii ltK:dcm sujMM- iini^MiitiidiiKMn rectnni ot circttlarcm; \\\\\
niotiis ita siint all(M'ius ritioms. qiuMl non sunt con)|)andid«^.
s(>«imiluiii IMiilosdjilium, VII. Phi/sicor. Ita vsst^i s\ «»adcin sn-
ni/iK I...V.-I induci immcdiatc al» uri«^ «1 innDcijinfc :i n.ntuni.

((( ) l •(•(■•.i. in F.(l. Vrn.

Ji\ ]■".<[ \'i'ii iliiliin-l;li'.

566 LIB. I DIST, VII. QUAEST. UNICA.

Cum probatur illa consequeniia secundo per hoc, quod
productiones sunt eiusdem rationis cum productis, dico, quod
quoad hoc sunt eiusdem rationis, quia sicut productiones sunt
relationes, ita producta sunt relativa; sed producta sunt sub-
sistentia in aliqua una natura, et productiones formahter non
sunt supposita subsistentia in illa natura ; ideo producta pos-
sunt habere unitatem aliquam in natura formaliter communi-
cata eis per productiones, quam non habent formaliter pro-
ductiones.

(16) Cum arguitur tertio de potentiarum distinctione et obie-
ctorum distinctorum, quod similis est distinctio obiectorum ad
potentias, patuit responsio dist. 2. q. 4: Utrum in divinis sinC
tantum duae productiones, etc. [n. 313 b\

c) De tertia via, scilicet de perfectione differentiae spe-
cificae [n. 593 c\ dico, quod differentia specifica non est perfe-
ctior identitate specifica in Divinis; sed in creaturis est perfe-
ctionis; posita enim limitatione creaturarum, non potest esse tota
perfectio in creaturis absque distinctione specifica. Sed si in ali-
qua natura * creata * esset perfectio inflnita, ibi distinctio specifica
non requireretur ad perfectionem simpHciter in creaturis; igitur
differentia speciflca est perfectio supplens iniperfectionera. hi Di-
vinis autem, ubi una natura est simpHciter perfecta, non oportet
ponere talem perfectionem supplentem imperfectionem, quia
nulla est ibi imperfectio quae suppleatur. Exemplum : ge-
neratio in creaturis est perfectio supplens imperfectionem in
corruptibiHbus, quae sine generatione non possent conservari,
nec idem numeraHter, nec idem specie; in Divinis autem non
oportet ponere talem perfectionem supplentem imperfectionem
aliquam, quae sit ibi in aHquo aeterno.

596. C?) — ExpHcatur titulus quaestionis. — Ad formam
autem quaestionis [n. 583], qua quaeritur de potentia gene-
randi, an sit aHquid ahsoluium? respondeo : gerunditum
constructum cum poteniia notat actum ut egredientem ab eo-
dem supj)Osito cui attribuitur potentia ; simiHter est de scientia
et vokmtate: quando construuntur cum gerundivo notant actura
ut egredientem vel potentem egredi ab iilo supposito cui at-
tribuitur scientia vel voluntas. Propter quod non ita concede-
retur ista, Filius habet scientiam vel voluntatem generandi,
quo modo concederetur ifia, Filius scit generationem Patris,

I

I.IH. I. DlbT. VII. yUAEST. LXICA. •''»«''T

vel vnlt atiin: iriio vi«lf»iitur illao nojrnndao sicnl ist.M.': fiiius
scil f/enerdn' ct ?;»/// ijenevarc, rjuia idciii viilotur vrjlc ;ipTO
<'t iiiilicn' V(»liintatf»m apMidi; »;«mI non iiliMii istis videlur <*sse
V(>ll(; actioiHMii, i(uia Iukh; noii in<-lti(lit cani vclle, ut actioixMii
volunlalis, (juod alia vidcntur siiriiiflrarc.

597. (<^) — Solviintur aigumeutH piincipalia. Ad nrgn-
menlii. Prirno ad principalin. — n) Prinio ad Avg. [n. r>sia]
dico, (jiiod intclliirit eo fornialitrr, non (»o fHndarnrntfililrr
seu cnusnliter. — E.renipluni: dicimus, ({ikkI Sortcs psl similis
similihalinc /ormaliter, s«»d dicitur' similis alhrdinc funiln-
mrnlalHer sou causalitcr. Ita in pnjjKisito, Palor ^'■oneiat ge-
ncrfiliane /'ormaliler. Scd hoc iiumIo moii (|ua('rimus liic, 7M0
^(Mior'at, s(^(l (juacriinus hic (juo «jrciKMatio elicitur ut y»7/j(;<;j/o
fonnnli eliciliro, (luod scilicct sit fnmlainentuin jtroximuni
istiiis nilationis. IntiMidit ijj-ilur .\\vj[. t|U(jd eo est Pnter quo
esl ri /ilivs, id cst illa nolionr, lioc cst, ijikjiI Patcr non di-
citiir 11(1 sr Pnlrr, sod ad Filium ; noii aul(Mii iiitcllij.'il ilu,
(juo Pator sit I*at(M' sivc c-imkmcI ut prinrijiin rliriliro ;rciic-
ralioiiis, sicut jiatot ilii c.\ Jitlci-a sua (IV

li) Ad senmdum [11. r)Sl a\ dico, (juod dujilcx jiotost intcl-
\\\i\ * cominunilas * for-riiac: iina (juac cst //;i/r/'/'.</i//s, (juao
cst i»»M' id(Mitilal(Mii ad multa iiilcrioia, (juorum (iuo<llil>ol cst
ipsum, sicut univorsale communicatur siii;:ularilius: alia i|uae
csl ad inull.i ijnoium (jU(Hllil>ct csl ipso, siciit forina commu-
nicalur mat(M*iac, scd non cst ipsum, sicut dictiim csl do </«-
plici communiratione rormno disl. i*. 7. •/. [n. ''•''■ Time

dico, •jiiod a rorina rommuni primo modo »»sl oi^or.itio cinii'
inunis, ijuia si lorniam ali(juam iii uiiivtMsjili accoptam cons«».
quatiir :ilii|n:i oj>«M':ilio iii univ«M*sali, (ju:inilil>«>t lormam sinuMi-
l:ir(Mii snl) ill:i c(iii^cijuiiiir ojHMatio sinLfiihiris ciiisiltMii ratKniis,
iiisi :ilii|n:i roini:i sinirnhiris sil imixMtivia. — Si :iuloiii lo-
(jmuiiur do srrunda commnnitatr, (jinio «»8l rorrnac n^sjMvtu
|i:ii'lii'i|i:intinni ij>s:im, dico, ijikmI noii ojM)rtol (|U(j4l rorma coiu-

(l) QlliK* »'iit Ut «riniitlir : tSi «/•«/»// 'lirihir /'n/»-»- .<»/ mrin*""' </.'.'■ .-fnr,
ii«»« #i«/ Filium, rt ifiiml dicitiir yiiiu* in/ nrtftKut;.

mtiiinluiii tu/mttiiitiain tlirerrtur et iUr Palrr rl itlr I "-H qnitt rt l'attr

»•«»«« dirilnr 1'tttrr ui«i rx ro ifuod ral ri I r

rit i/uttfl hiiltrt Pnfr - ' ' i

i/uim/ur ruruiii nil

568 LIB. I. DIST. VII. QUAEST. UNICA.

muiiis sit principiurn operalionis cornniunis, et maxirne quanclo
liabotur a plur^il)us suppositis secundurn oi\linem, ita quod
iuri communicatur ab alio, et hoc comrnunicatione adaequata,
sicut luit dcclar^atum in exempJo adducto in prima ratione
ad partem affirmativam quaestionis [n. 592].
(19) Ad pi^opositurn dico, quod maior est tklsB, operatio pro-
prio, est a forma propria, loquendo de appr'opriatione se-
cundo modo, qualis est appr^opriatio ista, vel saltem non alia
potest intelligi in proposito.

Et cum probatur jnHma propositio primo, quia propria
forma dat esse, ergo dat agere, nego consequeniiam ; multae
enim sunt formae dantes esse, quae non sunt activae, et ita
nullo modo dant actum secundum; et talis est paternitas, sicut
et filiatio. — Quae autem sit ratio quare quaedam formae sunt
activae, et quaedam non, difflcUe est assignare rationem com-
munem; * quia aliquae forrnae substantiales sunt activae, et ali-
quae qualiiates sunt activae, aliquae autem formae substantiales
non sunt activae, ot aliquae qualitates non sunt activae * («); et
tamen plus conveniunt qualitates et qualitates in aliquo conceptu
communi quam qualiiates et substaniiae. Similiter aliquae for-
mae substantiales imperfeciiores sunt activae, sicut elementares,
et perfectiores non sunt activae, sicut mixtorum, sicut forma
lapidis et aiiorum inanimatorum; ali(|uae etiam mixtorura et
* irnperfectorurn * sunt commicativae, sicut animatorum,aliquae
tamen perfpctior^es non sunt commicativae sui, sicut formae
corporum coelestium et formae angelicae. Non igilur videtur
ralio, quare aliquae formae in communi sunt activae, et ali-
quae non. Sicut in speciali non videtur aliqua r-atio, quare
calor est calc.factivus. Ita etiam videtur quod omnes formae
de genere quaniiiaiis, et onmes relationes, de quibus est modo
sermo, non sunt activae. Et de omnibus lalibus non valet * con-
sequeniia*: si dant actum primuvn, ergo et secundum.

Cum probaiur secundo consequeniia per Philosophurn,
//. Physic. et F. Metaphysicae, dico, quod loquitur de uni-
vei^sali et particulari, loquendo primo modo de communi;
non autem accipiendo secundo modo, sciiicet pr^out eadem

(a) Wad. aliquac formae substantiales sunt activae, aliquae autem for-
mae substantiales non sunt activae, et aliquae qualitates non sunt activae.

I

r.nt. I. DIST. VU. yUAEST. UNICA. .»<'»0

forrii;! iiiiriirro rst cuinmnnis participanlibiis p.irii; ista eniiu
(•oiiiriniiiiljis iiori »'st iii (•i'»'aliiiis, nfc <'(>riiriiuiiitas t(nirer.salis
ad pjrliripantia sin<' romriiunirat*' univfrsali prhno modotliclA.
(.J») C) A(l li'rtiniii cuni ar|j:uitui' n. .jSl cj d»; ntedio ol e^'-
tremis dico, (jiiod ipuNldani r^st nicdium jmt parlicipntioyiem
utriustpie. e:vtreini, sicul fnsrnm, >[\un\ pst niodium inlei' ^i/-
^WA/t «'t nif/rum, (jiKjd est mcdiiim r.x iialuia roi ; rt de tali
verum cst (juod est in eodem «jenere cuni exlremis, siciit jn-o-
hat Pliilosoplius ,Y. Met. — .Miud cst rncdium aliijuo alio niodo
accidenldliler sumjilum, sicul operatio inter opernns et ter-
minum; istiid non ojiortet esse eiusdcm «,'»'n»'iis ciirii e.xtiemis;
<iuia qiiaiido ;ininia iutcllii/it s«', intellcctio eius «'st qnfilitns^
et tamen ojierans et ol>i(!ctum suiit snhstftntine. Tale auleni
mediiim accijjitiii' iii jiiojiosito, viddicei ij)sum qno intcr su|»-
j)osituni jrciici^aiis et j^nMieialum. — IV/ potest dici, (JUchI ij)siini
qutt iioii cst iiiediiim proprie, sed tenct se e.\ })arte altei"ius
cxliciiii, scilicet ^'•'neraiitis; proprinm aiitern m<Hliiini, si (juod
d«'lur, jtotest dici generafin ; cl de illa vei"um «'st (jutxl esl
eiusdcm lalionis cum «'xlfcmis. (jiiia ijisa est relnfio, sicut
CXlrciiia siiiil rt'lnfirn.

('-') .\d (puirfum [n. .'iSl (l\ dc pnfentin et ncfu, dico, (JU(kI
acijuivocatur i\r pofentin : vcra est cnim mai(n\ ul potentia
est diHerenlia cntis coiidividciis rns contra nrtum, quia sic
f/i.v iii commuiii iioii ianliini ilividiliir pcr actum et potentiam,
scd ctiaiii iiiiodcuiiKjiie c**iius ouU^, >•[ iiuatruiiiijue s|MH*ies ol
iiidividiiiiiii, (iiiia sic eadciii iifljedo * jirinio * est iu polentin,
ct jMislca iii //(-///. Kt lioc niMdo ad idcm p?nus i>«'rliiient acttis
«'! j)olcritia. Iloc imihIii jtroj^rie lixjiiciido non est putentia
fjenernnifi iii hivinis, jiiojiric scilicet (juae oj)j>onatur artni,
(jiiia illa i;cii«'ratio «'st sintpiicifer in artu el necessarin, <t
idco iinii cst iii jHilciilia u( ptdentin r«>i)U^nat actui. — Si»d luc
est serriio de potenfia iit «'st principinm ; et lux' iiioilo isla
j)r«)IKisitio csl lalsa, (jiia»» dicit «ju(nI potentia est d' ' ■
tieris rnm nrfn : jxitcsl «Miiiii rorina sn/isf(intnilis c>-. j.i m. •-
jiiiiiii actioiiis dc ;;cner«' actionis, «>l actioiiis d«» pMier»' "'"»•
iifntis, siciit lacliim est suj)ia dist. .*?. «|. do nolitin
«juod suliiccliim «.'st \\or se cau<a j)roj)riac |t:tssioiiis

r>5)S. (ii) — Exj^licantin- lAtiones n. 587 j)ropo8ita<' iiuato.ua
facere vidontnr contra j)raoexj)08itaui iloctriuam. — (Juia auliMn

570 LIB. I. DIST. VII. QUAEST. UNICA.

ali({un arg-umenta contra primarn opinionem sunt contra me,
respondeo ad illa. — Ad primum [ii. .587 a] dico, quod illa
propositio maior habet hic maiorem probabililatem (]uam in
creaturis; quia ista forma sic per se est, quod illi correspon-
dct proprium quod potens agere, puta hic Deus ; qui ({uo-
dammodo praecedit relaliones, et sic agit. Patef, quia sic primo
intelligit et vult; igitur videtur (juod posset in omnem actionem,
cuius suum quo est proprium principium formale; et ita hic
Deus generat primo. Et ideo illa maior de principio elici-
tivo falsa est, ({uando principium elicitivum si per se existat,
non potest esse propinqua ratio ad operandum. — Exemplum:
species, si ponatur principium elicitivum operationis videndi
in oculo, si per se existeret, non posset esse principium illius
operationis; et ratio esset, quia non posset esse in potentia
propinqua ad agendum, quia uon posset habere possum ap-
proximatum, quia approximMio, \\i dictum est prius, re-
quiritur ad rationem potentiae propinquae. Sicut autem ap-
proximatio in creaturis, vel amotio impedimentorum, ita * di
ctum est quod * in proposito requiritur suppositum conveniens
ad agendum. Ergo forma, quae esscl pruicipium actionis in
supposito distincto, si esset per se existens, non es«et suppo-
situm, nec principium {a) distinctum, nec in supposito distincto
convenienti generationi; et ex quo illud suppositum requiri-
tur ad potentiam propinquam agendi, non poterit talis forma
per se agere. Essentia autem si per se existat in aliquo in-
stanti naturae antequam intelligatur esse in supposito ve\ pe?"-
sona, in illo priori non est supp; situm agens in potentia pro-
pinqua ad agendum; ista enim actio distinctionem requirit
aliquorum in ista natura, quae non potest esse nisi supposito-
rurn; ergo suppositum conveniens huic actioni est suppositum
distinctum existens in ista natur;i: in nullo tali est nalura in
quantum intelligitur per se essc, si per se sit aliquo modo
antequam in persona, et ideo non poterit per se agere ista
actione.

b) Ad aliud [n. 587 &] de quod et quo dico, quod illud
dictum Philosophi est verum iu causn et causoto, quia ibi est
distinctio realis causae et principii (juo causat ab ipso cau-

(«) Ed. Ven. et esset suppositiiin uec principiuin.

I

LIl;. 1. DIST. VII. yUAKST. USICA. '»71

.sulo; (U'jjt'/i(lr'n/i(( oliaiii «'ssfMilialis fsl caiisati a<i j»i iiicijuiini
causativiiiii, siciit et ail caiisain. Kt ratio «>«<t ibi, ijiiia j>riiici-
j)iiiiii causativuiM iioii ost nisi iiiiicuin iii iiiio suj)j>o.sito. — In
proposito aiittMii t'st oj)j)ositmii; <juia sKitponitnm j)ro<lucens
est (lisiincftnn, (nio aut(3iii j)ro«lucit cst inflistinclunt ; ct iili»
j)ro(lucluiii iioii ri'filiter refertur ad j)riiicij)iiiiii quo, .sicul re-
fortur ail j)riiicij)iuiii (ituKl j)roilucit. Kt idi-o in j^roposilo non
est relatio realis j)riiicij)ii j)ro<luctivi a<l priMliiclum; s«'(l />/*o-
duceniis est relatio reatis; principii autciii prodttctiri ♦•st
relalio rationis, sicut j)rius ilictiini rst (!•• uatiira coiiunuiii-
canto »'t coniiiiunicata, dist. 7). 7. / [11. .MiW;].

c) A(l tertiitm [w. 587 c\ dico, (juoil fornia, stH-uiuIuin ijuod
est illiiil iii <iiio ftssiniilatur p'ii(Mans j^ciiorato, non est Ifin-
tnm ens rationis, snl lialtct aliijuaiii unitatcin pracc(Hlcntein
onincin acfuiii iiifcllcctus; quia nullo aclu intcllcctus c.xistcnte,
ij;iiis •^cnciaict i^iiicm ct corriiiiipciwl aiiiiaiii, ct Ikh" jiroj)l(»r
siii siinilituiliiicni iiatiiralciii hic, ct conlrarictatcni ihi. Hoc au-
tcni nia<;is jiatchil in ijuacstioiic ih' indiridufitione {{). — .\il
Dainascennni ilico, ijuoil iiitclliH^il ilc * coiniiiuiiilalc ♦ alicuius
unius sccuniluiii naturfnn ct sccuiulnni nuineruin, sicul cs-
scnfia liivina (^sl coniniunis frilms jM^rsonis. S«'il Ikx- iikhIo nulla
cst cnmniunitas i^ealis in crcatiiris; (»st taincn coininunitas (a)
alicuiiis iiiiius unitafc ininori ijuam sit unitaa^b) nttmerntis.

d) .\il alit((t (n. oST d] cum iliciliir, forma cst princi-
jnittn (iijrndi iii ijii:inliim csl iii }iuc, concludit j)ro mc; ijuia
illiul atistdutitnt ijuimI cst Hatri jndcnlia j^cncrainli noii cst |K)-
tciiiia c-cncramli l*"ilio.

e) Cu/n artjuitui' |ii. ."jST e\ ijiumI j:cncratio * Patris* |)rius
cst distinctira iiuaiii (tssiinilulim, ct ijuod c.v lioc forma sil
jnins <litifi\a iif tiaec ijiimiii uf forma, respondeo, (juo.! prius
scciiiiilum co/ise(jiientiani iion s<'iiijK'r cst prtus sccuikIumi caU'
sfitilalcm. — K.reinjdum, s»>(jiiitur: i^:ni'«, ij/itur calidus, cl non
c convcrso; i^itur caliduin csl j)rius sihmiikIumi citnseijtientiitm;
vl taincn itjnis csf jjrius s«h'uikIuiii cuusaiitatein iji^io caloiiJ.
Ml ita conccdo, ijiumI dislinyuere csl jirius in ^onerutionc quam

(1) Ltb. 11. (i. .').

(a) Ed. Vfii. HiiilnH.

(h) 1£A. Vci) coiniiiuiiilus.

572 LIB. 1. DIST. VII. QUAEST. UNJCA.

assimilare, * et * communius, ({uia iiiiiUa disting-uunt quae non
assirailant. Sed distlnguere non est perfeclius in ^eneratione
quam assimilare, (juia convenit ^enerationi etiam imperfectis-
raae in ({uantura est a forma ut /laec ; et assimilare convenit
sibi in ({uantura esl a furma absolute; et perfectior est ratio
formae quam ralio singularitatis. Concedo tamen argumen-
tum contra opinionem ponentem tantum distinctionem raiionis ;
et non concludit contra me, sicnt patebit in seciuenii dist.

f) Insiantia prima [n. 587/"] de calore et vegeiativa non
valet, quia ibi comraunicatur utraque forraa et forma principalis
activa et iramediata, est enim caro genita animata et habens
calorem genitura aliqualera naturalera; utraque etiam forraa
est principiura generationis, licet unum mediatum, aliud im-
mediatum.

Sed illa alia instaniia de generatione bruti difficilior vi-
detur, si sensitiva non habeat ibi aliquam operationera, sed ve-
getativa tantura; et de hoc in //. L/Z^ro, quando fiet sermo de
raiionibus seminalibus, quomodo potest esse generatio uni-
voca in animalibus [dist. XVIHJ.

-^<r-®?£)-5«-

DI.STI.NCTIO UCTAVA

TEXTI S MACISTIll SKMKNTI AKI M

De icrittite vt propriettitr ct incommuttihilitnte et simplicitntr eM^n-
tiae Dei. — Nunc de veritide sive propriftnte et im^ommutnhilitnte
atque »/my^//V//«/e divinae naturae vel suhstantiae sive essentiae a^en-
dura eHt. — « Est itaque Deus, ut ait Augustiniis \'. lih. Ih- Trini-
tate (1), sine duliitatione gulistnutia, vel si melius hoc aj»j)ellatur, es-
se II t in, i[\iani r»ra»'ci usinm vfx^ant. Sicut enim al» eo quod est fiajtere
dicta est nnjnentin, et al> cu (|u«xl est scire dicta est scientia, ita ab
eo qufxl est es8e dicta est essvntin. E)t (juis maf^is est quani ille qui
flixit famulo suo: Etjo sum (pii sum: et ilii^es /iliis Israrl : Qui egt
misit mr iul ros (2)'» ? Ij^se vere ac j»rf>j»rio «licitur essentia, cuiuH es-
sentia non novit j^raeteritum vel futurum. — Unde Hieronymus ad
Mnrcrllnm scrihcns ait: « Deus solus, (jui exordium non hal>et, verae
essnitinr nnmcn tenuit, fjuja in eius comj)ai-ati»)n«', qui vero est, quia
incf)iimiutuliilis f>st, ifiinsi non sunl fjuaf mutahilia sunt. l\^ quo cnim
difitur fuit, non e^t : et de quo dicitur erit, nondumc^; DeuM autiiii
tantum est, qui non novit Juisse vel futurum esse. SoIuh ergo 1
vere est, cuius essentiae comj>aratum nf>8trum eMSo non est ».

(liinlitrr iiitrllitjmiln sint irrlxt llirronijmi iiuarremlum egt. —
Hic dili^;«<!it»'r aflvfrtfiidum ost quomoiio iiitelli^i di>U-ant illa v"' ■■
Jlifronyiiii, scilicot. « Ih-us tnntum eat, et non novil fui$«e vel /
riimessr*, tamqiiam non jK)s.sit dici de Deo fiiit, vel erit, ned tantum
est, ciim fle e<i Hcrijitum fr»Hiu«'ntf'r rcjH«rtamiiH: fuit ab aetrrno, fnit
srmi>*r, v\ rrit in snriiiln, ot huiusiuodi; undo vitletiiT, quia noii edt
tantiim flicendiiiii di> I>m> fuit, v«d rst, vol rrit. Si enim «i
taiitiim fiiit, j>utnr«<tur qiUHl desirrit rsse ; si dici'r«»tur ' '
tarctiir qiuHl noii s«<iiijH>r fiierit, scd rsse cori>rrit ; h»
tur rrit, j>utan<tur non essr miHlo. Dicatnr . r -•. ,)iiin .» '

et rrit. ut intrllii»ntur, quin neo c^x^j^it. i . ncc •

(1) CmJ) J. (2) l-Uvit c. III r. 14.

574 LIB. I. DIST. Vill. TEXT. MAGISTRI.

desinet esse. — De lioc Augustinus /S^^^er /oanncm (1) ita ait: « Cum
de sempiterna re proprie dicatur est, secundum nos bene dicitur fuit
et erit et est: fuit, quia nunquam desiit; erit, quia nunquam deerit;
est, quia semper est; non praeteriit, quasi quod non maneat; non
orietur, quasi quod non erat. Cum ergo nostra locutio per tempora
varietur, de eo vere dicuntur verba cuiuslibet temporis, qui nuUo
tempore defuit vel deest vel deerit ; et ideo non est mirum, si de
Spiritu Veritatis Veritas loquens dixit per futurum : Quaecumque
audiet loquetur ; midiet scilicet ab eo a quo procedit. Audire illius
est scire, idem etiam esse. A quo ergo est illi esseniia, ab illo audien-
tia, id est scientia, quae non est aliud quam essentia. Audiet ergo dixit
de eo quod audivit et audit, id est, quod semper scivit, scit et sciet » .

— Ecce hic dicit Augustinus, verba cuiuslibet temporis dici de Deo,
sed tamen proprie est. Illud ergo quod Hieronymus dicit, ita intelli-
gendum est : non novit fuisse vel futurum esse, sed tantum esse, id
est, cum dicitur de Deo, quod fuit vel erit, non est intelligendum
quod praeterierit vel futurus sit, sed quod existat simpliciter sine
aliquo temporali motu. Licet enim verba substantiva diversorum tem-
porum de Deo dicantur, ut fuit, erit, est, erat, non tamen temporales
motus esse distinguunt, scilicet praeteritum vel futurum, vel praete-
ritum perfectum, vel praeteritum plusquam perfectum, sed essentiam
sive existentiam suae divinitatis simpliciter insinuant. Deus ergo solus
proprie dicitur essentia vel esse. Unde Hilarius in VII. lib. De Trinit.
ait : « Esse non est accidens Deo, sed subsistens veritas et manens
causa et naturalis generis proprietas » .

Hic de incommutabilitate eiusdem. — Dei etiam solius essentia
inxiommutahilis dicitur proprie, quia nec mutatur nec mutari potest.

— Unde Augustinus in lib. V. De Trinitate (2) : « Aliae, inquit, essen-
tiae vel substantiae capiunt accidentia, quibus in eis fiat vel magna,
vel quantacumque mutatio; Deo autem aliquid huiusmodi accidere
non potest; et ideo sola substantia vel essentia, quae est Deus, in-
commutahilis est, cui profecto maxime ac verissime competit esse.
Quod enim mutatur non servat ipsum esse ; et quod mutari potest,
etiam si non mutetur, potest quod fuerat non esse ; ideoque illud so-
lum, quod non tantum non mutatur, verum etiam mutari omnino non
potest, verissime dicitur esse » , id est, substantia Patris et Filii et
Spiritus Sancti. Ideoque Apostolus loquens de Deo ait : Qui solus habet
immortalitatem (3). Ut enim Augustinus in lib. I. De Trinitate (4) :
« Cum anima quodam modo immortalis esse dicatur et sit, non dice-

(1) Traet. 99. (2) Cap. 2.

(3) 1. Timot. c. VI. V. 16. (4) Cap. 1.

r.ii'.. I. DisT. vni. Ti:.\T. ma<',istiu. oto

rct A|M>HtoluH: Solns /}rn.i litilnt imfnortnlUaifm, iiiMi qaia vera iiii-
inortalitaH tncommnlahiliUui est. quuin nuUa jiotf.st hai>ere cmitura,
quoniain .^oliuH Creatori» eat ». Unde Iacobu8(^l) ait: Apnd f/nrm uon etd
traunmnUUio, uer ricijtsitufliniit olmmhnitio. Kt Davidi^;: Mntaltiit ea, et
mntfUfnufiir, tn (iiifr.m iUrm ipse ea. Lleo Aligustinuo ftnjier (lenenim '.S>
dicit, (|ui)<l Dfiis nec ]>cr loca, npc |)er t»'injx^>ra movetur, creatura \»-rn
per l<»ca ct teinjKira. Kt jfrr te^m/ioni morrri est pcr afF»«ction»:H roiu-
mutari ; Deus autem nec loco nec uflliHCtionc mutari j)ot<*»t, qui j»er
Proj^hetam (4) ait: Ef/o Deitg, et non mutor, qui est immutabiliH soIuh.
Unde rectf* solns dicitur hfUiere immortfilitatrm. * In oinni enim mu-
tabili natura, ut ait Auj^ustinus coutra Ma.rimiunm (')}, nonnulla mors
est ijtsa mutatio, quia facit aliquid in ea non esse, quod erat. Unde
ct ij)sa aninia huniaiia, (jiiae ideo dicitur immnrtali», quia secunduin
iiiodiini suum nuiiquam dcsinit vivfre, habct tainfu (juamdam inorfem
siiain ; (juia si iustf vivfbat et j>eccat, moritiir iiistitiae; si j»eccatri.x
crat et iustificatur, inoritiir jioccato, ut alias eius mutationes taceam,
de (juibuH modo loii<rum est diHputarc. Et creaturanim natura coele-
.stimii uiori j)Otuit, quia {)eccare jx)tuit, Nam et Anj;eli j)eccaverunt
ot daemones facti sunt, quoruin ent dialioluH princej)»; et qui non
j»«'C(^avcruiit j»eccaro jK)tuerunt; et ciiicuin(|up rationali creaturae jn !••
statur ut jKissit, ikiii cst hoc naturae j)roj)riae, sod Dei ^ratiae. Ki
idco 80I11S /)eiin, ut ait AjKistolus, /irt/W immortalitatem, qui non cu-
iiKsquam j,'ratia, sed uatnra stia nec jxituit nec j^otest alitjua oonver-
Hion« mutari, nec j)otuit iiec j)oterit ali^jua mutatione j»eccare>. —
« Proinde, ut ait Auf^uHtinus /// /. ///;. /)r Triuitatr Xt\, sabHtantiain Doi
sine ulla sui coinmutatioiie mutabilia facientem et sino ullo sui tem-
jKirali inotu teinjK)ralia crcuntcm intucri ct nosse, licet nit diflRcile,
(>jK)rtet ». Verc er^o ac proj)ri« immntiUiilis est sola Divinitatis en-
.sciitlu, i|iiiir( siiu- niiitat iiitii' siii i-uiii'tas i-i>tiiliilit iiatiirns.

Ilir Ur simplirifatr. — KudenKjue Hola proj)rie ac vere 9im/>f- >■
cHt, ubi noc /Htrtinm nec acciUeutinm, nec quarumlil»et formanim ull»
ost divcrsitas sive variatio vpI multitudo. — Ut autem Hcian. iim..

iikhIo siinjilex sit illa sul)Stnntia, te «hwot A»; ••■•'im /h IV. '•"'■ ' '-

Triniffttr ^1\, « animadvcrte jirimo, (juare omni ura mt m» ^

ot iiullo inodo rere simplej' ; ot priiiio de corjtfmtli, jiodtMi de #/»/ri
tnnli croatiiru. ('or/toralin iitiiiue creatiini yxir///*ii« conHtat, ita ut ait
ilii uliu minor, ulia maior, et maiuM sit totum qaam quaoliU^t |i*n<;
ct in uiKH|ii(K|uc corjK)re aliud ost nia^nitudo. aliud oolor. aliud Mt

(l^ C. I. V. 17, CJ^ r-. n. r. SH.

(^•n VIII. f. IHJ. ^4) .U.I/.I.A. c III. V. «1.

(5) L. II. e. 12. («•.) Cap. l. ^T Cap r,

576 LIB. 1. DIST. VIII. TKXT. MAGISTRI.

figura. Potest enim, et minuta magnitudine, manere idern color et ea-
dem figura, et colore mxitato, manere eadem figura et eadem magni-
tudo. Ac per hoc vmltiplex esse convincitur natura corporis, simplex
autem nullo modo.

Hic de spirituali creatura ostendit, qiiomodo sit multiplex, et non
simplex. — « Creatura quoque spiritualis, ut est anima, in comjJara-
tione quidein corporis est simplex, sine comparatione vero corporis est
multiplex, et non simplex. Quae ideo simplex dicitur respectu cor-
poris, quia mole non diffunditur per spatium loci, sed in unoquoque
corpore et in toto tota est, et in qualibet eius parte tota est. Et ideo
cum fit aliquid in quavis exigua particula corporis, quod sentiat anima,
quamvis non fiat in toto corpore, illa tamen tota sentit, quia totam non
latet. Sed tamen nec in ipsa anima vera simplicitas est. Cum enim
aliud sit artificiosum esse, aliud inertem, aliud acutum, aliud memo-
rem, aliud cupiditas, aliud timor, aliud laetitia, aliud tristitia, pos-
suntque haec et alia huiusmodi innumerabilia in animae natvira inve-
niri, et alia sine aliis, et alia magis, alia minus, manifestum est, non
simplicem, sed multiplicem esse naturam. Nihil enim simplex muta-
bile est; omnis autem creatura mutabilis est (1) »; nulla ergo creatura
vere simplex est. « Deus vero, etsi multiplex dicatur, vere tamen et
summe simplex est. Dicitur enim magnus, bonus, sapiens, beatus,
verus et quidquid aliud non indigne dici videtur, sed eadem magni-
tudo eius est quae sapientia; non enim mole magnus est, sed vir-
tute; et eadem bonitas quae sapientia et magnitudo et veritas; et
non est ibi aliud ipsum beatum esse, et aliud magnum, aliud sapien-
tem, aliud verum, aut bonum esse, aut omnino esse » .

Qualiter Deus cum sit simplex, multiplex tamen dicatur. — Hic
diligenter notandum est, cum dicat Augustinus solum Deum vere sim-
plicem, cur dicat, eumdem multipliciter dici? — Sed hoc non propter
diversitatem accidentium vel partium dicit, sed propter diversitatem
ac multitudinem nominum, quae de Deo dicuntur; quae licet multi-
plicia sint, unum tamen significant, scilicet divinam naturam. Haec
enim non ita accipiuntur, cum de illa incommutabili aeternaque sub-
stantia incomparabiliter simpliciore quara est humanus animus, dicun-
tur, quemadmodum cum de creaturis dicuntur. Unde Augustinus in
VI. lib. De Trinit. (2) : « Deo, inquit, est hoc esse, quod est fortem
esse, vel sapientem esse, vel iustum esse, et si quid de illa simplici
multiplicitate vel multiplici simplicitate dixeris, quo substantia eius
significetur. Humano autem animo non est hoc esse quod est fortem

(1) De Trinit. Lib. VI. c. 6. (2) Cap. 4.

I

Lll'.. 1. DIST. VIII. TEXT. MAOISTRl. 577

oiHr, ant jtritftnitfm atit iiistntv ; j^oterit. enim 6886 animuH, et nullam

iMtaruin hal»en; viitufciii . .

Tanta est Iki giiuplicitas, (fiirKl nulli Prafdicamentitrnm gnhii-
citnr. — Quo<l auti^m iii natura diviiia nullu sit acciilentintn divrr-
sitas nullnquf! penitus inntahilitas, sofl jterfccta simjilicihia, oHtendit
Augu.stinus in V. lih. I>c 'J'rinit.ti) dicenH: « Int«*lli;^'niiiiis Douni, «{uan-
tiiiii ]>osHUinuH, Hine qualitate bonum, tiine (juantitatc ina^nuin, sinn
indi^entia crcatorein, sine situ prae»identem, nine lialiitu omnia con-
tinentem, sine locf) ul»ique totum, sine temjjore Hemiiitemuin, sine ulla
sui mutatione mutaltilia facientem nihilfjue patientem. Quisquis Deum
ita co;;itat, etwi noiiduin |X)test oinnino invenire «jnid sit, pie tamen
caveat, fiuantnm jM)test, aliquid de illo sentire, quo<l nnn sit ». Ecco,
si Muhtilitor intemlas, e.\ his atque j)raedictis aj^eritur, illa jtraedica-
menta Arti.s Dialecticae Dei naturae miniine convenire, quae nuUis eat
uubiecta accidentihus.

Qnod Deiis non projtrie, sed ahn.sire dicitnr snhstnnfia. — Unde
nec jtrojtrie ilicitur snhstantia, ut Au^^ustinus ostenilit in lih. VII. I)e
Trinit. \2): « Sicut ab eo quod est esse aj)j)cllatur essentia, ita abeo quod
est snhsistere snhstantiam diciinus; si tamen di<:iiuin est, ut Deus di-
catur siihsistere. Hoc eniin de hiH rebus recte intelli};itur, in quibus
-ubiectiH sunt ea quae in aliquo subiecto e.sse dicuntur, sicnt in cor-
pore color ant forina, corpus eniin snhsistit, et ideo snhstnntia eat.
lies vero inutabiles ne<iue siinpliccs i)roi)rie dicuntur subsfantiae.
Deus autem, si snlisistit, ut snhstantia jtrojtrie dioi i>ossit, inest in
eo aliqtiid tainquain in subiecto, et noii est simjilej'. Nelas esf >'if""i
liccre, ut subsistat Deiis et subsit Itonitati siiae, atquu illa i
iion substantia 8it vel jiotius essentia, netjue ij)se Deu8 nit bonitaa
^un, sed in illo sit tamquain in subiecto. Unde manifestuni est. Dimiu
iihnsive substantinm vocari, ut nomino usitatiori intelli;;atur esgr-ittia,
quod vere ac j^roj^rio dicitur, ita ut fortaHse Holum I>euin dici o|)or»
teat es.<irntini)i. Kst fniiii vere solus, (juia incommiitahilis e8t ».

QiiihI non est aliijnid in Deo ijuixt iion sit Deng. — HuiiM »U-
teni os.sentiae simjtliciUis nc sincrritas tnnta erit, quod non 68t in ett
aliquid (HhhI non sit ijisa, .sed idem e«t hal^ns et quod haltrtur. Undo
llilnrius iii VII. lih. De Trinit. ait: « Non ex > Doun, qui

vitu est, sulisistit, ne<|ue qiii virtus est e.x infirtni • . t.iii mntur, '

t|ui lu.\ est e.\ obscuris ctuijitatur, neque «jui S|)irituM ewt cx .. , -i
ribiis forinnlis est ; totuin quoil in eo etft unuin oMt >. Idein in Vlll.

(t) Cup. 1. (8) Cap. 4.

■r..>t I. 37

578 LIB. I. DIST. VIII. TEXT. MAGISTRI.

Ub. De Trlnit. : « Non humano modo ex compositis Deus est, ut in eo
aliud sit quod ab eo hdbetur, et aliud sit ipse qui hdbeat, sed totum
vita est, natura scilicet perfecta et infinita, et non ex disparibus con-
stituta, sed vivens per totum ipsa » . De hoc eodem Boetius in I. lib.
De Trinit. (1) ait: « Quocirca hoc verum unum est, in quo nullus
numerus, nullum in eo aliud praeter id quod est; neque enim sub-
iectum fieri potest » . Augustinus quoque in libro De Fide et Sym-
bolo (2) dicit: « In Dei substantia non est aliquid quod non sit sub-
stantia, quasi aliud sit ibi suhstantia, aliud quod accidat substantiae ;
sed quidquid ibi intelligi potest substantia est. Verum haec dici possunt
facile et credi; videri autem nisi puro corde omnino non possunt » , —
Item Augustinus i7i XV. lib. De Trinit.(S): « Sic habetur in natura
uniuscuiusque trium, ut qui habet hoc sit quod habet, sicut immuta-
bilis simplexque substantia » . — Unde Isidorus (4) ait : « Deus simplex
dicitur, sive non amittendo quod habet, seu quod aliud non est ipse,
et aliud quod in ipso est » .

Et cum tantae simplicitatis atque sinceritatis sit natura divina,
est tamen in ea Trinitas personarum. — Unde Augustinus in lib. II.
De Civitate Dei (5), ait : « Non propter hoc naturam Summi Boni sim-
jjlicem dicimus, quia est Pater in ea solus, aut Filius in ea solus, aut
Spiritus Sanctus in ea solus, aut quia sola est ista nominum Trini-
tas sine substantia personarum, sicut Sabelliani putaverunt ; sed ideo
simplex dicitur, quia est hoc quod habet, excepto quod relative quae-
que persona ad alteram dicitur, nec est ipsa. Nam utique Pater ha-
bet Filium, ad quem relative dicitur, nec tamen ipse est Filius ; et
Filius habet Patrem, nec tamen ipse est Pater. In quo vero ad se-
metipsum dicitur, non ad alterum, hoc est quod habet, sicut ad seme-
tipsum dicitur vivus, habendo vitam, et eadem vita ipse est. Propter
hoc itaque natura haec dicitur simplex, quod non sit aliud habens,
et aliud id quod habet, sicut in caeteris rebus est. Non enim habens
liquorem liquor est, nec corpus color, nec anima est sapientia » .

Ecce, quanta est identitas, quanta est unitas, immutabilitas, sim-
plicitas, puritas divinae substantiae, iuxta infirmitatis nostrae valetu-
dinem assignavimus.

(1) Cap. 2. (2) Cap. 9. (3) Cap. 17.

(4) Etymolog. 1. VII. c. 1. (5) Cap. 10.

f

DOCTORLS SUBHIJS AC MAlilAM

SrPKK DISTINCTIONK VIII. IJi5l{I I. SENTENTIAUUM

QUAESTIONES

QUAKSTK) L

r)99. ( ' ) — Proponitiir quaestio. — Circa distmctionem
ocUivam (luaoro:

Utrum Deus sit summe simpiex et perfecte ta/is?

IMH). — Argumenta principalia(l). — Quol noii: — a) Quia
sirnpiicitas iioii cst simiilicitcr pcrloclioiiis; er^'0 noii est \iO-
n(Mi(l;i in Dco ut cssiMitialis — Pmbo anteccdens : tiuia si
esst!t siiiiplicilci- porfoctionis, er},'o «juaolibot res lial>ens eam
essot siiiiiilicilcr pcrlcctior non lialxMil»', ct ita niatoria prima
<\sst't pt'i fcctior lioinino; inio f^onoraliter in rorruptibilibus et
jj^onerabilibus cornposiliora sunl jK^rfoctiora.

b) Itoin, porfoctionis est forniae i^osse «laro ess*», licet im-
porfoctionis sit dopeiuloro a niatoria; erjro si prima ratio s<^
paifiur a secunda, iiuia non vitlotur esso contradiclio in tali
scparationt', ptilcst osso I)«'itas lorina ilans ess*», licel ipsa non
ilfiwiiilcat ab ipso cui «lat csso, el ila i^otest ibi \)o\\\ sine im-
pcrlcctione c«)nipositio niat«'riae el fornia«s vel saltoni com|)0-
nibilitas I)ei ut lorinao.

c) Itoni, «iiuxl uiii est non substantia, iiulli t«l substantia,
ox /. Plnjs.: soil snpientia in nobis est a«r«/t'/i.'!; er^;o in nullo
cst siibstantia, vol mm accidcns: s<hI in I)eo ost sapjentia se-
cuiuliini «'ainilcin rationem siH-uiulum (luani <\st in lutbis; if,'ilur
est ibi accitlcns, cl ita coniiM)sitio subiecU el accidcntis.

(ioi. - (3ontra: V7. De Trin. c. 7. vel ^'Z: Dcus ccre
summe simpl-^r ''s^ (2).

(1> SnKuntiir .1.1 II. fi08.

{*i) Kii Aiiij. vcrliji: lu nmuitii '■- SpirUiu Saoctut),

tniun nimjtlicitatrm ijuiir iit iV/<i au

580 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. I.

602. (2) — Divisio. — Ad quaestionem respondeo, et
primo probo simplicitatem divinam per raedia quaedam par-
iicularia: secundo ex mediis communibus,^(z\\\Q,Qi ex infinitate
et necessitate essendi. — Primo modo procedendo, ostendo
primo siraplicitatem oppositam corapositioni ex partibus es-
sentialibus : secnndo oppositam compositioni ex partibus quan-
iitativis: tertio oppositam corapositioni ex subiecto et accidente.

603. — Ostenditur Deum non esse compositum ex materia et
forma. — Primum sic: — a) Causalitas maleriae et formae non
est sirapliciter priraa, necessario enira praesupponit causalitatem
e/ficientis priorem ; ergo si Primura esset compositum ex ma-
teria et forma, praesupponeret causalitatem causae efficientis:
non autem huius, quia idem non efflcit se coniungendo raate-
riara suara cura forma; ergo alicuius efficientis prioris; ergo
Deus non esset primum efficiens: cuius oppositum probatum
est dist. 2. q. 1-2 [n. 221 seqq.]. — Probatio primae pro-
positionis: causalitas mateiHae etformae includit imperfectio-
nem, quia rationem partis; causalitas efficientis et finis nul-
lam imperfectionera includit, sed perfectionem : omne 3iUtem ira-
perfectum reducitur ad perfectura sicut ad prius se essentialiter;
ergo causalitas materiae et formae non est simpliciter priraa.

b) Idera probo sic: raateria de se est in potentia ad forraara,
et hoc * in potentia * passiva et contradictionis, quantuin est de
se; ergo non est ex se sub forma * aliqua *, sed flt sub forma per
aliquara aliara causam reducentera ipsam materiam ad actum
forraae : ista autera causa reducens non potest tantura dici forraa
in quantum forma, quia sic non reducit materiara nisi actuando
formaliter ipsam materiam ; ergo oportet ponere aliquid redu-
ceris effeclive ipsam materiara ad istam actuahtatem; ergo si
Primum esset corapositura ex materia et forma, esset aUquod
efflciens per cuius efflcientiara esset raateria eius sub forraa, et
ita ipsura non esset primum efficiens, ut prius.

c) Tertio sic: oranis entitas una causata habet aliquara
unam causam, a qua est eius unitas, quia non potest poni
unitas in causato sine unitate in causa; unitas igitur compo-
siti, cum sit causata, requirit ahquara unara causam a qua sit
illa entitas causata: illa causa non est entitas materiae, nec
forraae, quia utraque est entitas dirainuta respectu entitatis
corapositi; igitur praeter illas, scihcet raateriae et formae.

LIH. I. niST. VIII. QUAEST. I. 581

oportot poriero aliijuaiu aliarn: illa erit efficiens; et ita retlit
idffii ([iioil piMiis, fjuia ornni coniposito ex niateria et Ibrina
crif ;ili(jui(J prius.

^ioi. ( •*' ) — Ostenditur Deura non esse compositum ex partibus
quantitativis. — ") Siuu/idutn, viiloiicrt canMiliani coniiMjsitionis
/jiKnitilaliKae, vi(l<;tur Pliiiosoplius |)rol»aiv VIII. Pht/sic. et
A7/. Mriaph., quia Priniuni est potcntiuf infinitac: potentia
autcm inflnita non est in magnitndinc. Et lioc proliat: quia
iiKiior pot«'ntia ost iri rnaiori nia^Miituilinc, ot ita infinita \)0-
t(jntia non potost es.se ♦ nisi in rnaiznitudinc iiiflnita * («): nulla
est aut<Mn inaj,'nilu(lo inflnita; er;,'o nec alifjua infinita |Mjt»'ntia
iti iiia^iiitudiiic.

b) S«.vl istiid ar^niinciitnrn vidctur dcficcre; quia (jui po-
iHift potciitiain inflnitani esse in ina^Miitudinc dicervt i|)sain
e.s.so eiusdcm ralionis \\\ qualilict parte inaj.rnitudinis et iii
tota mafznitudinc, v\ il;i in maiori et in niinori: sicut anima
intclloctiva est tota in toto el tota in (jualibct parte corp«iris,
nec inaior in maiori «^t niinor in rninori corpore, mx* inaior in
toto corjjore (jiiani in partc; et si animam istarn conso<jucretur
iiiflnita jiotcntia intolli<.'<>ndi, ij^sa potcntia esset in ma^niludinc
flnita, ot ita in j)artc sicut in tolo, «'t in j)arva |)art«' sicut in
iiia^Mi:i. Ita dic<>r«!tur in j)i*oj)osilo, (JikmI j)ot<'nlia inflnita in ma-
LMiitiidiiM' fliiita csset i'iusd«'in rationis in toto et in jiarte.

c) Dcclarandn er^'0 rationcin Arist. dico, «jucxl conclusio
siia est ista : iju«id j^otcntia inflnita non est in ma;.'^niludine
flnita extcnsn prr accidcns ad extensi«>n«>m ma>^Miitu«Iini8; et
lioc j)rol);»t rati«> sua hiH' mo«lo: (jua<H'umiiuc |H)tenlia est ex-
tcnsa jicr :iccid«'ns, ca«'l«'ris jiaribus, maior, id esl cfficacior est
iii nwiiori ma;rnilu«liii«', licot non sit maior, id t^l foriuolifer
i/j/tvi.s/o/-, «juia i>arvus ic-nis im)1«'sI jiIus lialier'«» int«MisiviMio ca-
lon» <jn:im in:i}.fnus, si sil multum nirus «'l alius densus; idi^o
:i«ldiliir iii maiori, cactcris parihus.

Kxcmplnm do calore in ignc, qui Iicol sil ai^juaiis inton-
sionis in j):irtc «>t in toto, tamen rnaior it^Miis mait>ris ««t po-
tcnliac, id «'st c/ficacioris ost iM>t«'nlia«» in lolo «juam in p;irt«\
— Mt cx li«)c s<'<juilur (puKi omnis lalis iM>lcnlia exlensa |K?r
accidens quamdiu csl in ma^jnilutlino flnila [toW^^ int.^llijn

(ii^ WuJd. cl iu iiitiiiiU |u>t«iitia ii.xi p..ti-«i o*u' iii miiifiiitiKiiiic finila*

582 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. I.

crescere in efflcacia per augmentum magnitudinis; sed quamdiu
intelligitur posse crescere in efflcacia non est infinita secun-
dum efflcaciam. — Et ex hoc sequitur quod omnis talis potentia
extensa per accidens quamdiu est in magnitudine flnita est in-
tensive flnita et non inflnita, quia inflnitas intensive non potest
esse sine inflnitate in efflcacia. Et ex hoc sequitur quod potentia
inflnita in efflcacia non est in magnitudine flnita; nec etiam po-
tentia inflnita intensive. Et tunc ultra, cum non sit aliqua ma-
gnitudo inflnita, patet quod non est aliqua talis potentia inflnita
in magnitudine.

d) Sed quid hoc ad propositum, quod omnino talis potentia
non sit in magnitudine? Respondeo: coniungendo huic illam con-
clusionem quam prius probavit Philosophus, quod scilicet tale
potens est sine materia, sequitur propositum; quia omni exten-
sione aliquid extenditur, vel si extensio erit aliquid per se exi-
stens, aliquid esset forma informans extensionem, extensa per
accidens; ergo si potentia ista infinita ponatur in magnitudine,
quaero, quid est quod est extensum ipsa magnitudine, vel quid
est extensum ipsa extensione magnitudinis? Non ipsa potentia
infinita, sicut probatum est, nec ipsa perficit ipsam, sicut forma
materiam, quia non est in materia, ex conclusione praeostensa;
ergo oportet ponere materiam extensam ista magnitudine, qua
materia perflceretur potentia inflnita: sicut materia nostra vel
corpus nostrum extenditur magnitudine per se extensa, et per-
ficitur per animam intellectivam non extensam: sed nulla ma-
teria est in habente talem potentiam, ex praeostensa conclu-
sione a Philosopho. — Ex illa igitur immaterialitate praeostensa
per Philosophum et modo ostensa in ista conclusione habet ista
ratio efflcaciam.

605. — Ostenditur Deum non esse compositum ex subiecto et
accidente. — Tertia conclusio specialis probatur ex istis : quia
enim Deus non est materialis, nec quantus, ideo non est ca-
pax accidentis alicuius materiaJis convenientis rei materiali,
sicut est qualitas rei materialis; ergo tantum est capax illo-
rum quae conveniunt spiritualihus, puta intellectionis et voli-
tionis et habituum illis correspondentiura: sed talia non possunt
esse accidentia ilH naturae, sicut probatum est dist. 2. [n. 248],
quod intelligere eius et velle sunt substantia eius, et habitus
et potentia.

Lll'.. I. I)IST. VMI. OfAEbT. I. ■•" .

<j()(i. (■>) — Ostenditur Deum non esse compositum, quia ens ne-
cessarium. — Skcindo [tnAn) (jcnemlili-r |>rojM>siturii. — Pnmo
ex ratioiK! neccsse asse: cjiiin si * Pririiuni * sit comjiositurn, '*int
COnijjoiKMitia A oi B. — Qiiaoi-o i\o A, si sil formttliicr ox m
necesse essc, ;iiU iion, s«'(l possibile «'ss«'; :ill«'ruin eiiiin horuiii
oporl(;t «lan^ iii quaciirn«{u«! rr^ siv«' natiira cx «jua aliijui^l com-
pijiiitiir. Si est ex so possibile esse, or},'0 necesse esse ox se
coiiij)Oiiitiir «'X possibili (}Hno^ ot ila iioii erit w^cm^ ^s.ve ex se.
— Si auterii A ost ex se necesse esse, i^ntur «jst ex se iii ul-
timn aclualitalc, ot ita ciiin nullo lacit jier se vnum. — Simi-
liter si A est ex sf» necesse esse, comjKjsitum orit necesse esse
p«'r A, ot pari rationo eril necesse esse jx^r B. «'t ila erit ^/5
neccssc esse. Krit «'tiam comjiositum necesse esse j)er ali<jui«I,
«juo suldato, niliil iiiinus «Tit neccssc cssc: quo«l «^'sf imjti>ssil»ilo.

(507. — Ostenditur Deum non esse compositum, quia ens in6-
nitum. - Sccumlo ostondo ^'oncralitfr i»rojH>situm jn-r ration«Mn
iyifniildlis. — VA j)rinio, i|Uo«l D«'us noii sit cimiponibilis, jmt
lioc (jiioil oMiiH' cof/tp07iibilc j>ot«!st ess«» pnrs alicuiiis t«)tius
comjxtsiti, (juo«l ost ox ijtso ot alio comjMjniliili : omnis autcm
pa/s jK)t<'St c.rccfli: contia lationcm aulciii infniti est |k)sso
exccdi ; or«ro inflnifum non ost comj»onil»il«»: sf I Deus osl in-
fiiiilus; «'r;.M> iioii «'sl comjioniltilis.

Kt rnnfirmalur ratio, et quasi i<l«Mii <'st: «juia omin! com-
jioiiiltilo carcl jwrfoctioiH' illius cum «juo coinjtoiiilur, ita «ju«h1
illiiil aliiKl comj)Oiiiltilo n«iii lialH't iii s«' oiiiriom jM>rr(rtion«'iii
ot ()mnim<j«lam iil<>iilitatoiii ciim illo, ijiiia lunc non j>oss«'t cum
illo comjioni : milluiii auli'm inllnitiiii» carol co cum «juo |H)I«'sI
aliijiio nio«lo('ss«' idcm; imo omno talo liabet in S4> strundum j>or-
fcctam iilt'ntitat«'m, ijuia alias j)os.s«»t intolliyi i»orr«rtius: j>uia si
lial)i'i-<'l illiKl iii sc, sicul c«>iiij)«tsitiim lialtcl, ol islud inlliiitum
iioii hali<'t: coiitr:i r:itioiiciii :iiit«'iii i>t/i>u7< ost simjtliciliM' «jikhI
ijtsiim jMtssit intclliui jtortcctius, vol :iliijuiil jM>iiW'tius 00.

Kl cx hoc .sc(juitiir ultcrius. «jiuhI sit oiiiniiio i»j.'n</i 7 .,.</-
tus: ijiiia si sit comjH^situs, aul cx niiitis, aul ox ii «^i

ex inlinilis, nulliim l:ilo (>st coiiijNinil>il(\ px j^rolialis: si ox
fliiilis. ijtsum iioii orit iiillmtum. «juia lliiila non riNldunl ali-
(jiiid iiiliiiilum iii j^ortcrtioiio, sicut modo loi|uimur(t\

,1 llnviiiH. ' ijuitt Hiit iM>in|MiniT«'tur vx /initu in »r, aut •■ .■.»-.'•■•
Ki priniiiui, vrptt /iitilum : »1 M>tMintliiin, «t^» /Nir« nom m»Hor t>
J*riiHo /ViW. c. 4. I). 31 ^tkUtion. ni>«lrao n. 85).

584 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. I.

()0>^. ( 6 ) — Solvuntur argumenta principalia. — a) Ad pri-
mum argumenlum [n. 600 a] dico, quod simplicilas est sirn-
pliciter perfectionis, secundum quod exciudit componiijilitatera
vel compositionem ex actu el potentia, vel ex perfectione et
imperfectione, sicut dicetur in sequenti quaestione. Non tamen
sequitur quod omnis creatura simplex sit perfectior creatura
non simplici; quia aliquid quod est simpliciter perfectionis potest
repugnare alicui naturae limitatae, et ita illa non esset simpli-
citer et perfecte ialis natura, si iiaberet illud quod repugnat
sibi: ita canis non esset simpliciter canis perfectus si esset
sapiens, quia repug-nat sil)i sapientia. Sirailiter alicui naturae
limitatae potest repugnare aliqua perfectio sirapliciter et aliqua
non. Et tunc non sequitur illara naturam esse perfectiorera cui
competit talis perfectio quam cui repugnat, raaxirae quando
illi cui ista repugnat convenit alia perfectio sirapliciter, quae
forte est sirapliciter perfectior illa alia repugnante. — Exem-
plum: actualitas est perfectio simpliciter, et simplicitas est per-
fectio simpliciter: composito autem convenit raaior actualilas,
licet non maior simplicitas; maleriae autem, licet conveniat sim-
plicitas, non tamen tanta actualitas quanta competit compo-
sito: simpliciter autem actualitas est perfectior simplicitate, et
ita simpliciter perfectius potest esse illud cui convenit actua-
litas sine simplicitate quam illud cui convenit simplicitas sine
actualitate.

("7) Sed hic videntur duo dubia: unum quoraodo perfectio
simpliciter erit quae non erit perfectio ubicumque, cum de ra-
tione simpliciter perfectionis sit quod ipsum sit simpliciier
melius quam non ipsum in unoquoque, secundum Ansel.
Monol. 15? — Secundum dubium est, quomodo una perfectio
simpliciter est perfectior alia absolute?

Ad primum dico, quod illa descriptio debet intelligi: quod
perfectio sirapliciter est melius, non tantura suo coniradicio-
rio, ita enim quodcumque positivura est raelius et sirapliciter
perfectius sua negatione, imo nulla negatio est perfectio aliqua
forraaliter; sed intelligitur sic esse raelius ipsum quam non
ipsum, id est quolibet suo incompossibili ; et tunc debet intel-
ligi hoc quod dicitur, in quolibet est melius, considerando
quodlibet praecise in quantura suppositum, non considerando
in qua natura illud suppositura subsistat; considerando enim

r.in. I. insT. vin, (jUAEST. I. 5X3

ali({uo(l in (jiiaiituru suhsistit in aliqua natura, potest aliqua
jH-rliictio siiiii»li(il(»r (!sst! iioii iiieliur sihi, quia incoin[K^>ssibilis
sibi ut (^st in tali natura, ((uia rcpuiznat tali nalurao; tamon
ei iii ijuaiitiiiii praocisf^ subsistoiis iion rcpujriiat; schI si boc
rnodo foiisidorottir illaiii balx^re, orit siniplicitor porloctius ons
quaiii si baborol ({uo<lcuiii(iU(? sibi incoinpossibiio.

Atl secnndui/i dubiuiii dico, (jiiod ro(juiril (b^clarationoin
quis sit ordo iMMfcctionuni siniplicitor; et modo brovitor sup-
poiiatiir, qiiod idiquis ordo perfectionis sit intor oas, ita (juod
una ox ralione sui est porloctior alia praecise sunipta, licot
quaiido (juaclibot ost in sumiiio sint tunc oniiu^s ae(|ue i)ert(»clao,
(jui;i i!i(iiiila(?, (^t (juaolilx-t tuiic ost iiinnita. Da hoc alias dicctur,

h) Ad secundum prbicipale [ii. ()CM) lA dico, (juod daro
alicui essc lornialitcr nocossario jK)nit liiiiitationom, (juia sic
<lans esso non iiicludif j^or idontitatoiii illud cui dat <?ss«'; noc
polost separari a sic dare (\sso iiii])crrcctio, (juia noc liinitalio,
iicc cliam dcj)ondciitia omniinoda; licot onim s«»i)arar(»tur ab
oo dcpoiidciitia ad iiiatcriaiii, sompor tamon iiianct dci^enden-
tia ad olUcicns, virtutc cuius tbrma inlormat matcriam.

Et si hisirhir d(? Vcrlx), (luod dat csso naturae bumanae,
dico, (juod lioc non «*sl dare e.sst» f'ormaUtet\ sicut pati>bit
lih. .'). (list. I.

c) Ad terlium (n. «»()(> r, dic«>, (jutxl snpientia, socundum
illam rationom secuiidum (juaiii «^sl si)«H!ies <iualitfitis et ac-
cidms iii iiobis, non est oiusdom rationis in IXh), sicut molius
patobit in (juacstionc illa, ['(rum Deus sil m genere, ilistin-
clioiio ista VIII. [<iuacsi. III].

QUAESTIO II.

609. ( ' ) — Proponitur quaestio. — * luxta hoc quaero * :
Utrum aliqua creaiura sit simpleoo?

610. — Argumentum principale. — Et arguitur quod sic:
compositum componitur ex partibus, et illae non ex aliis; igitur
partes illae in se sunt simplices.

611. — Oppositum huius est VI. De Triti. cap. 6 vel 18
et 19, ubi dicit Aug. quod nulla creatura est in se simplex (1).

612. — Aliorum opinio (2). — Hic dicitur (juod quaelibet
creatura est composita ex actu et potentia: — a) Quia nulla est
pura potentia, quia tunc non esset; nec purus actus, quia tunc
esset Deus; ergo quaelibet creatura est composita ex actu et
potentia.

b) Praeterea, quaelibet creatura est ens per participatio-
nem; ergo est composita ex participante et parlicipato.

613. ( 2 ) — Sententia Doctoris. — Contra istam conclu-
,sionem arguo sic: quia si in quolibet sit compositio ex re et
re, accipio illam rem componentem, et quaero, si est simplex
aut composita? Si simplex, habetur propositum : si composita,
erit processus in infinitum in rebus. Concedo igitur quod ali-
qua creatura est simplex, hoc est non composita ex rehus;
tamen nulla creatura est perfecte simplex, quin aliquo modo
sit composita vel componibilis.

614. — Declaratur omnem creaturam esse compositam. — Et
quomodo sit composita, declaro sic: — a) Quia habet enti-
tatem cum privatione alicuius gradus entilatis; nulla enim
creatura habet entitatem secundum totam perfectioiiem quae
nata est esse entitatis in se, et ideo caret aliqua perfectione

(1) Creatura... nullo modo vere sinqdex. — Cfr. n. 616.

(2) Cuius argumenta solvuntur ad n. 617.

LIH. I. DIST. VIII. QUAKST. II. 587

quao <'st riala conii)ot<!re e/ilitaii in sr, el uUn) jo-ifatur: s\cui
lalpa (licitiir osso ca»;ca, quia iiata o.st halioro visurn sfH:uiHlurn
raliom.-ni aniinalis, noii s<,'cun(lurn ratioiioin taljHie, MKrunduiu
PhiKjs. V. Metaph. c. de Privatione. Comp<jnitur ijritur, non
ex re et re positiris, sed ex re pnsitiva et privatione, id esl
ex entitato aliijua ijuam habot et ex carentia alicuius ^^radus
pcrf(!ctionis onlitatis, cuius ipsuin ikju ostcapax; tarnen i|>sum
ens ost capax: sicut talpa secnndiua se non ost nata vidore,
sed secunduin qiiod anitnal nata est vidore. Nec lanion ista
cornpositio ex positivo et privativo ost in essentia lei, (piia
privatio non est de essentia alicuius positivi.

h) Ad istam etiain S(^(iuitur compositio actus et potentiae
obicctivae ; (juidquid onim est ens, et carot aliqua port'octi(jne

* onlitatis ♦, ost siinplicitor possibile et torminus potontiao sim-
plicitor, cuius t(Mniinus non pot^vst esse oiis infinituin, i\\uA
est twcesse esse.

()!."). - Declaratur quamlibet creaturam esse componibilem.
— Kst otiani (iiia(ilil)ot cicatiira <'oni}mnilnlis. — (Juixl patet
do accidente, (juod «}st coni|)(->nil)ilo cum subiecto. — In v«6-
stavtia otiani patot tain de * suhstantia * /ortna, (|uani de

* suhstantia * tnateria. — I)e suhstantia otiam \tcv se genera-
bili et corruptibili patot, (juod osl iccopliva accidontis. * Non
i^nlur * (a) ossot non rereptiva, nisi pi'optor perfectinnem m\:
sod porroclissima intollip-ntia est receptira accidoiitis, quia
capax ost suao intolhrtionis ot vulilioiiis, ijua^? non »»sl sub-
slantia siia. Prohatio, (piia tunc ossot rormalitor beata s*Mpsa,
cuiiis oppositum pi-ohatuin ost dist. i: tum quia (juaelib*'! in*
tt>lli;r,.|]ti:i pohst intolli<^^Mv innnita, quia omno intolli;;ibile;
erp) si intclloctio sua oss«'t sua ossiMitia. possct IkiIxmo i*ss«'n-
tiani inllnilam, (|iiia liah<M'ot iinaiii iiiti>lltrtioiii'm intlmloruin:
tiiiii qtiia iiitfjloclio siia rioii d('|H>ndi'rol uh alnpio ohi«H'to, nisi
a qiio dt>p(>iidot siium <*sso; ot ita iiiliil inl'<>rius sc. n<H* otiani
si' pos^ot int('lli;^n'ro in ^'Ikm'»' |)roprio, v**i\ f iiiiiirn \w obitvto
supoiiorc movoiilo; iriio niliil |k»ssoI ali(|ua ii ntia inlclli-
pM'e nisi iii Doo; * (]uia ah alia inb'litL'«Mifia non > ur suuin
ess(»; oriTo iioc fuil oius iiit('ll<H;tus *

\a\ WikIiI NiiIIu i^itiir Huhttiiiitln

(A^ In VA Vfii. (ii>i|iiiii)tiir itli<|iiu vortMi meiMioM. qaoraaa
BCiiui noit |iutuiiiui(t.

588 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. II.

GIO. (3) — Solvitur arg. principale. — Ad argumenium
principale [n. 011] Aug. concedo, quod 7iuUa creatura est
vere simpleo), quia composiia modo praedicto ex positione et
privatione, actu et potentia obiectiva, et componihilis alii
creaturae.

017. — Solvuntur argumenta alttsrius opinionis. — Et per
idem patet ad argumenta pro opinione prima [n, 012]. — a) Non
enim est acius purus qui caret aliquo gradu actualitatis, sicut
non est lux pura quae caret aliquo gradu lucis, licet cum illa
luce impura non misceatur aliqua alia entitas positiva, sed
tantum careniia perfectioris gradus lucis.

b) Ad secundum de participare dico, quod participat^e
est idem quod pariem capere, ita quod duplicem relationem im-
portat, et pariis ad toium, et capieniis ad captum. — Prima
est realis. Nec tamen sumitur ibi pars proprie pro eo quod
est aliquid rei, sed extensive, prout omne minus dicitur pars
maioris. Omne autem finitum tale est simpliciter minus tale,
si aliquod tale est simpliciter natum esse inflnitum: quaelibet
autem perfectio simpliciter nata est esse inflnita simpliciter:
ergo ubicumque est flnita, ipsa est minor alia perfectione sim-
pliciter, et ita pars extensive.

Secunda vero relatio, scilicet capietiiis ad capium, est
relatio rationis, sicut inter dans et datu7n. — Tripliciter ta-
men pars capitur: aut pars capitur sic quod totum captum
est pars capientis, sicut species participat genus, quantum ad
partes esseniiales generis, non subiectivas: aut sic quod pars
capti est pars capientis: aut tertio modo sic quod pars capti
sit ipsum totum capiens. — Primis duobus modis relatio ca-
pieniis et capti potest concedi esse reaiis: teriio modo non. —
Iste autem tertius modus est in proposito; quia omnis perfectio
limitata, quae tamen non determinatur ex se ad limitationem,
quae est pars capta, est ipsa tota limitata. Bene autem ibi
distingui potest suppositum capiens et natura capta, sed non
est sic distinctio realis.

QUAESTIO III.

Gl.s. (I) — Proponitur quaestio. — Torlio quaoro, scilic«'t:
Utrnm cttm sitnp/iciinte divina sfet qiwd Deus vel nli-
qttid formoliter diclum de Deo sit in gcnere?

019. — Argumenta principalia. — Quotl sic: — «^Quin Deus
formalitor t*sl ens: cns auleiii dicit coiico[)tum dictuiii de l)eo
in quid, et isto conccptus non ost proprius Doo, s»^d commu-
tiis siiii ot croaturis, sicut «lictum fuit distinctione tertia
[n. 3'l(>]; orf^'o oiH)rtot ad Ixh- ijuod fiat propriu.s i|U(j«l d«»tor-
miuotur per aliquom concoptum dotorminaiitom: ill«' determi-
nans se habet ad concopluiu cntis sicut conceptus qtmtis ad
concoptum quid, ot per conso«juens ut concej)tus differentiae
ad concoplum gcneris {{).

b) Praoteroa, Avic. //. Mrtaph. c. I : Kns in subiecto et
eyis non in subiecto non habent tncdium; ot videtur loqui
socuiidmii (iiKxl ens non in subiccto est ratio substantiae, el
ens in subiecto est ratio accidentis; l)<'us ij^^ilur cum sit ens
Ibrmalitor, ot non ons in subiecto, er^'o esl ons lormaliter tion
in subiecto ; or}^'o substantia : suhstaiitia autom ul suKstantia
est ijenus (*i).

c) Praotoroa, iilii ••st spccics, il)i ost gcnus, s«vimdum
Por|)liyr., ((uia suiit corrolaliva: sttl iialura divina »»sl sit€cies
rospcclu diviiiarum porsonarum, struiidum Damasc. c. 5; ergo
D«'us t'sl iii ijcncrc (It).

d) Itom, sapicntia rormalitor dicilur dc U"*), «'t hoc 86*
cundiim oamdom rationom s«>cundum riuam dicttur do nobis;
cpiia illao ration»'s t[ua«» dicla»» sunt dist. 3. q. i. fn. IMCl,

(1) Vld. H>.liit .v\ 11. «.17.

(3) Vid. Holtit. A>l II (<t (^)a).

(8) Vtd. aulutiui). »d n. G5() b).

590 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. III. ART. I.

de unwocatione entis concluciunt de univocatione sa^nentiae;
ig-itur secunduQi illani rationem secunduni quara sapientia di-
citur de Deo est species generis. Et lioc probatur per dictum
antiquorum Doctorum, qui dicunt quod species transfertur ad
Divina, quia dicit perfectionem, licet non genus, quia dicit
imperfectionera, ut sapieniia transfertur ad Divina, licet non
qualitas (1).

620. — Gontra est Magister in littera et adducit August.
€t ostendit per eum quod removentur a Deo illa praedica-
menta artis Dialecticae.

Articulus I.

EXPONUNTUR OPINIONES EXTREMAE.

621. (2) — Rationes pro opinione negante conceptum univo-
cum Deo et creaturae (2). — Hic sunt duae opiniones extre-
mae: una negativa, quae dicit quod cum simplicitate divina
non stat quod aliquis sit conceptus cornmunis univocus Deo
et creaturae, de qua dictum est supra dist. 3. q. 1. [n. 346].

Ad hoc ponuntur quaedam rationes prius non tactae. —
a) Prima est ista: illis quae sunt totaliter immediate sub
extremis contradictionis nihil est commune univocum: Deus
et creatura sunt totahter et immediate sub extremis contradi-
ctionis, scihcet dependere, non dependere, causatum et non
causatum, esse ab alio et non ab alio; ergo nihil est eis
commune univocum.

h) Item secundo sic, et est confirmatio * alterius * rationis:
Omnis conceptus communis est neuter respectu ihorum qui-
bus est communis: sed nuhus est conceptus neuter respectu
contradictoriorum, quia est alter eorura; ergo, etc.

cj Item tertio sic: Quia primo diversa in nullo conve-
niunt: sed Deus est primo diversus a quacumque creatura,
ahoquin haberet quo conveniret et quo differret, et ita non es-
set simpliciter simplex; ergo Deus in nuho convenit cum crea-
tura, et ita nec in aliquo cohceptu communi.

(1) Vid. solution. ad n. 650 c).

(2) Solvuntur ad n. 627.

LIB. I. DIST. Vin. ol AEST. III. AHT. I. 5SU

(l) \U'\i\ (lu(irti) sic: L'l)i tantum est uiiilas atlribulionis
noM potest fss»' unitjs univocntionis : k«.'(1 opurtot j)on«;n.* uni-
tatorn atlriOittionis croatura*' ad Deum in raliono t'/i//s; er^'0
in hoc non (fst utiirocatio.

022. (3) — Auctoritates pro eadeni opinione(l). — a) .\«l lioc
adilucitur intentio Dionys. Ih-, Divin. Xotnin., (jui jxjnit tn^
^'ruflus co<.,'nosc('ndi lieuni, scilic(*t: per eminentiam, per coa-
salHatem et pcr (ibnefjationem; et ponit illam co|«niiti(jnem
j)er atmeijationem esse ultimam, quando rcmovx^ntur n Ik^o
omnia ilhi «juao sunt communia creaturis; er«^o non inl«'llij.'it
ipse (jnod alitjuis concej)tus «jui <»st abstractus a creaturis rema-
neat in iW secundum quod luit communis creaturae.
(i) b) Ad hoc etiam est Au^'. VIII. I)e Trinit. c. :{ vcl jii:
Cu7n ita(pa\ iiiqnit, audis, bonum hoc et bonum ifiucl, quac
possunt alias diri rtinm non bona, si potueris sine illis
quae participatione buni bona sunt perspicere ipsum bo-
71U/II, cuius participatione bima sunt, simul cnim el ipsum
intclligis, cu)n audis hoc aut i/luil b(mum. Si erijo po-
tueris, illis dctractis, per seipsum perspiceve bonum, iwrpe-
xeris Dcum, et si atnore inhaeseris, continuo fjeatificaberis.
Ihwc ill««. liritiir vull «licere quod int«'lli^'(M)(lo hoc bouum el
illud bonum, intclliijo illud honum cuius j)arlicipatione illa
sunt hona : hoc autem est honum inlliiilum; erj^o non halKt»
tantum ihi coiicoptum fjoni in communi, sed otiam boni per
essentiam.

<)2li. (*) — Reiicitur praedicta opinio ratione alias ad idem
adducta. — Contra istam positioucm sunt duae ratiotws «juao
taclao sunt sujtcriusr//.»;/. 'i. q. l. — Una [n. !U(it'], «juia lunc non
|)oss«'t concej^lus illc j)!<)j)rius Dco causari in inlclUrtu nostro;
(jiiidtjiiiil «'uim est naturaliter movens intolhvtum nostrum pro
statii isto, sive inl«»ll«^ctus a^^fiis, siv«5 j^hantasma, sivo sj)tvu»s
r«'i iiitclli^Mhilis, halwt j)ro «'lloctu adaequato causaro iii iiobis
coiic«'j)tum iUius (luiddilatis «'t «'orum (juae continentur in
ta/i qiiidditate «»ssontialit«'r vcl virliialiler: conccj^tus aiit^m
illo proprius Deo neutro modo conliin'tur in tali (jui«ldilato, ncc
essontialiter, mv. virtualil«'r. - (Jutxl non esscnttulitirr, \k\U%
(juia nogas unicacationem. — (Ju«h1 non cirtmiUivr probo.

(1) Expiicuutur ad n. 6S8.

592 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. III. ART. I.

quia perfectius nunquam continetur in minus perfecto. — Ergo
nunquam habetur in via conceptus proprius Deo: quod falsum
est; ergo conceptus univocus Deo et creaturae potest haberi.

b) Responsio aliquorum ad hanc rationem est, quod ens
ratum facit notitiam de se, in quantura ens ratum est, hoc
est, in quantum est relatum ad Primum Ens; et ita concipere
illud sub ratione illa non est concipere illud sub ratione ab-
soluta, sed sub ratione relata ad Primum Ens: relatio autem
habet causare in intellectu conceptum correlativi sive relatio-
nis correspondentis; et cum non concipiatur ut in se subsi-
stens relatio correspondens, concipietur aliquo modo virtute
istius fundamentum illius relationis.

Co7itra istud argumentum videtur stare, quia si est dare
aUquod adaequatum pro obiecto a nobis naturaUter cognoscibili
et intelUgibili, quaUtercumque sit praesens intellectui nostro,
* potest * facere conceptum de se et de his quae includit es-
sentialiter vel virtuaUter; et secundum iam dicta, nuUo modo
includitur iUud absolutum quod est fundamentum relationis in
Deo, ut probabo; ergo sequitur quod nuUo modo flat in nobis
conceptus iUius absoluti; et ita nuUum conceptum aUcuius abso-
luti poterimus de Deo habere naturaUter.
(5) c) Probatio assumpti: quia Ucet dicta responsio suppo-
nat quod relatio in creaturis prius naturaliter concipiatur quam
relatio sibi correspondens vel fundamentum relationis corre-
spondentis, quod credo esse falsum, quia terminus relationis
naturaliter praeinteUigitur relationi, sicut * et * fundamentum ;
Ucet etiam supponat quod res creata rata non inteUigitur a
nobis nisi in quantum relata, quod improbatum est disiin-
ctione 3. q. de Vestigio [n. 436seqq.], et videtur esse contra Aug.
VII. De Trin. c. 4, vel 32, oinnis res ad se ipsam subsistit,
quanto magis Deus?; loquitur autem ibi de subsistentia ut * in *
qua naturaUter est res creata et naturaUter in se subsistit,
aUoquin non esset argumentum, si om?iis res ad se subsistity
quanto magis Deus?, si idem * non * accipiatur in praemissa
et in concUisione; his, inquam, omissis, quae forte ab adver-
sario negarentur, arguo sic : Relatio in creatura, Ucet habeat in
virtute sua causare conceptum relationis sibi correspondentis,
tamen iUa relatio correspondens sibi non includit in se aU-
quem conceptum absolutum in quo fundetur; quia relatio Dei

LIH. I. L)IST. VIII. QUAEST. III. AHT. I. 593

ad creaUirnrti, <jiiaf» ost tantiirfi ralionis, noii includit in se
essontiarii divinani vrl aliquam pcr-IVjctionein ahsohitarn in I)eo,
quae perlfctio realit«'r fst ipsa essentia: qiiarn tanien essen-
tiarn vcl prr-rcclionrni alisolutani oporlot ponore e8.s<* funda-
rncnturii r*olationis D«'i ad ci«'aturarn; ct ila non j>ossft per
rclatiories islas causari in nohis aliquis conc«'plus de jj^-rlcctio-
nibiis ahsolutis, nisi relatio altcra lialwn^t in se virtualiter
illud altsoluturn, (juod est j)r"o])ria ijerfectio I)«'i: <juod est iin-
possibile.

(IJ Islud «'tiarn j)r'ol»atur, quia, secundurn cos, os.S(»ntia di-
vina non est nata lacere de se nisi conc«'plurii unicurn * n^a-
leni * in iiilfUfchi ; ('r;,'-^ rion est natus lialwTi de ea nisi uni-
cus concej^tus i«vdis. — Ha«K; consequentia j^robatur: «jiiia
ornneni c(jncej)tuni i^calern naturn liaheri dc ea (jiiariluni ad in-
teIli;,'(Mitiarii sirnjilicern ij)sa nata cst lacer-«' in int«'lleclu, hoc
enirn coriijjctit ohiectis irnj)crlecti«>r-ihus.

Ulterius in/ero: erjro (ju^Mlcunnjue ohiectum natum est
laccre de illa esscntia ali^jucm c(»nc<'j)tum reaicin, nalum ost
rac«'re illum unicum (jui nattis cst halw-ri dc «^a ; quia si non
illum, luiic riullum «h» ca : scd nulla civ^tura jn^tcst illum uni-
cum caiisar»', (jiiia tuiic ex creattir-a jiosset co^mcjsci suh ra-
tione (jua cst linec rssentia sinfjularis; erjfo jmm* nullam crea-
turam, S(.>cuiidurn illain (>j)inioncm, j)otcst hah(M'i ali(juis con-
cej)tus sin^^ularis dc ess«Mitia divina.

()*il. — Reiicitiir secundo alia ratione alias aciducta. —
tt) Secunda ratio tacta in <y*^^/t*s//o/Jt' j)racdicla (n. iM(S 6] erat
de concej)tu imo certo et duohus (lubiis, qui ccrtus csl com-
iiiunis illis.

f}) Hcspondetur il)i triplicitcr : PriinOt quod ali(juis
coiiccj^tus idfin est cerlus et duhiiis; ut concoplus Sortis et
JHatoyiis duhius <»st, concej)tu8 alicuius hominis est cerlus, ol
tamcii istc et ille cst idcm.

( •' ) lluc nihil esl, ijuia licct concej^lus idem |h>».i divnraifl»
caii |»('ii('s modos •.M^ammaticalcs cl lo;;icalcs: t/rannnuticaifs^
ut jMMifs (ju(».s(Mim(juc iii(hI«)s sit/nificandi: toffii^tiles, ul |>enos
(juosiMiitiijuc iikmIos considerandi diverso«, sicul * stv.i. ^ •,
univcrsalc cl parti^MiIai-o, vel j^ent^s i'\i»licitc ol irnpli- . c-
%)licitc, sicut (lcflnilio i'Xj)rimit, n/j^ , sicul (lcllnilum os-

primit; ct ])cr istas dilVorcntias |K>ssunt p«)ni non tanlum C(*i^
ToM. I. 38

594 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. III. ART. I.

tiludo et incertitudo, sed etiam veritas et falsitas, congruitas
et incongruitas; tamen quod idem conceptus eodem modo
concoptus, quantum ad istos modos, sit certus et duhius,
hoc est idem omnino alRrmare et negare; ergo si conceptus
de ente est certus et conceptus de ente creato et increato est
dubius, non est hocpropter modos signiflcandi diversos gram-
maticales, nec penes diversos modos concipiendi logicales; vel
igitur erit simpHciter alius conceptus et alius, quod est propo-
situm, vel conceptus diversiflcatur penes modura concipiendi
particularis et conimunis, quod est etiam propositum.

o) Aliter dicitur [n. 340 d], quod sunt duo conceptus, pro-
pinqui tamen, et propter istam propinquitatem videntur esse
unus; et est certus de uno, hoc est de illis duobus confuse
conceptis, vel certus est de illis sub unitate conceptis; dubius
est autem de illis duobus distincte conceptis.
(7) Conti^a, quando non possunt ahqui conceptus concipi sub
tmitate, nisi simul vel prius naturaliter concipiantur sub di-
stinctione propria sibi, quae praesupponitur ilh unitati, non
potest intellectus esse certus de eis in quantum habent iham
unitatem, et dubius de eis in quantum sunt disti?icti: sed in-
tehectus concipiens ens dictum de Deo et creatura, si sint duo
conceptus, non potest habere conceptus istos secundum ahquam
uniiaiem, nisi prius naturahter habeat eos vel simul sub ra-
tione distinctorum ; ergo non posset esse certus de eis sub ra-
tione unius, dubitando de eis sub ratione multorum.

Probatio maioris, quia si certitudo esset de ahquo con-
ceptu, vel de ahquibus conceptibus, dubitando de A et B, vel
cum dubitatione de A et B, ihe unus vel ihi duo conceptus
conciperentur prius naturahter sub ea ratione sub qua esset
certitudo de iho vel de ihis quam concipiantur A et B. Ergo
per oppositum, si non potest concipi ahquid de A et B, nisi sub
distinctione sibi propria concipiantur, non potest intehectus esse
certus de eis sub ratione alicuius unius et dubius sub ratione
disti7ictionis.

Probatio minoris: ens in Deo et ens in creatura, si sunt
duo conceptus habentes attributionem, non possunt concipi in
quantum habent unitatem attributionis, nisi prius natura vel
saltem simul concipiatur iste et ihe in quantum distincti: puta
iste sub propria ratione et ihe sub propria ratione; quia isti

LIH. I. DIST. VIII. (jUAEST. III. AltT. I. 595

fiub projiiii.s raliuniliU.s .suiit fiindariHMita uiiilatis ordinis ot at-
tribiilioiiis.

Confi/infdnriHUul per aixunientuiii Pbil(»sopbi (//) //. De
Anhna, do sensu cntnnmni, qucni concludit cs.se coniniunom
por coi^niitionom diironMiliac o/hi et duicis (h), cx cuius ditre-
rentiao c^j^j^iiitioiio a^ncludit quod co^moscit cxtroma; si onim
pos.sol c(j^Miosc(M-(' ista sub rationo buius rcsj)f'clus (jui cst dit-
lerentia, abs(|U(» hoc quod oa cof^nosceret sub propria rationo,
tunc arf.,'uriioiituni suum non valeret. — Er}.?o siniilitor in pro-
posito, non possunt simul co<.jn(jsci A ot B sub ratione * istius
relationis, sciliccl uiiitatis ot onlinis * (c), nisi co^jnoscatur A
sub propria rationo ot B sub propria ratione, cuiii, iKjrle, niliil
sit eis comiiiune; et ita quicuiiKiue intelloctus concipit istos
duos * conceptus * sub unitate ordinis, concipit eos ♦ luvessa-
rio * (</) ut distinctos iii so.

(»<] d) Tevtio modo rospondclur «luod iiuii ost certitudo de
coiicoptii alifpio uno ri dubitatio dc diiobus, sed ost certitudo
dc duobus disiunctis, ot dubitatio do alt(M'Utr() illorum: ut
puta C(M-tus sum (|uod lioc ens ost substantia yt'/ accidons, ilu-
bitando laiiKMi d(;((M iiiiiiato, utrum sit lioc ens, ut substantia,
vol illud ons ([uod ost accidens.

(Atntra, ista C(M'titudo * ontis dirisi * praocodit omnom
approlnMisioiKMii (luoiumcuiiKjuo divid^Mitium ipsum ens; orp)
praocodit (•«Mtiliidinem do toto disiuncto. — Antecedens pro-
batur, iiuia non oportot in j)iima ajqirob^Misiono, qua scitur
Ikjc e.ss(; aliijuid vol cmis, ajii»rclKMid(M"c a se vel ab alio, per
se vol in alio, et sic do aliis disiunctis.

<)Jo. — Refutatur tertio ratione alias adducta. — Contra
* ilbid * (!tiaiii ost fertium anjHvientum, siij)«>rius dictum
[n. IMO//], (juod (M-at de iiKjuisitiono intcllcclus quani bal>emus
dc I)co j)cr iiatural(Mii invosti^MtioiKMii, iii (jua illas rationos
croaturao (juac dicunl jMM'l(,vtionem de so soparamus al» im«
p(M-t'octiono cum qua suiit iii croaturis, (»1 - • undum so ac-

coj)tas coiisitlcranuis ul indillcnMitc.H, ot ci.s .lunbuimus jKTre-

(t) Wnd. otmflriiiiitur por intml argiiiiifiituiii IMiiliMoplii.

\h\ K<i. V<'M. ni^;rl.

{c) \V»«i. 8ul> rntiont^ illiun uiiitntit nrtiini».

(//^ Wiul. (listiiiotv.

59G LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. III. ART. I.

ctionem summam, et sic acceptas in summo attribuimus eas
Creatori ut proprias sibi.

626. — Refutatur quarto auctoritate. — aj Et ita arguit
Aug. A'V. De Trin. c. 4. vel Q>'. Ac per hoc, quoniam rebus
creatis Creatorem sine duhitatione praeponimus, opoi^tet
ut eum et summe vivere et cuncta sentire atque intelligere.
Hoc probat ipse ex hoc quod dixit ante, capit. eod., quod vi-
ventia non viventibus, sensu praedita non sentientibus, in-
ielligentia non intelligentibus, immortalia mortalibus, bona
malis, incorruptibilia corruptibilibus, immutabilia mutabi-
libus, invisibilia visibilibus, incorporalia corporalibus, beata
miseris praeferenda videamus. Quod argumentum non videtur
valere, si talia, ut * praeferuntur * in creaturis, non essent eius-
dem rationis cum illis quae talia in summo attribuuntur Deo.
(9) b) Gonsimilia argumenta frequenter habentur a Doctori-
bus et * a * Sanctis; ita enim formaliter ponitur in Deo intellectus
et voluntas et non tamen absolute, sed cum infinitate, ita et
potentia, sapientia et liberum arbitrium ponitur in Deo. Et An-
selmus, De Libero Arbitrio, cap. 1, reprehendit illam defini-
tionem de libero arbitrio, quod est poiestas peccandi, quia
secundum eum, tunc secundum hoc non esset in Deo liberum
arbitrium; quod est falsum; quae improbatio nulla esset, si
secundum aliam rationem omnino diceretur liberum arbi-
t^Hum de Deo et creatura.

c) Haec est etiam via Dionysii ; quia quando in tertio gradu
pervenitur ad istam cognitionem per remotionem, quaero, an
praecise cognoscatur ibi illa negatio, et tunc non plus cogno-
scitur Deus quam chimaera, quia illa negatio est communis enti
et non enti: aut etiam ibi cognoscitur aliquid positivum, cui
attribuitur iila negatio, et tunc de illo positivo quaero, quomodo
conceptus eius habetur in intellectu: si enim non habetur in
intellectu per viam causalitatis et eminentiae aliquis conce-
ptus prius causatus in intellectu, nihil omnino positivum co-
gnoscetur, cui attribuatur ista negatio.

d) Confirmatur etiam ista ratio, quia non dicimus Deum
formaliter lapidem, sed formahter sapientem; et tamen si
praecise consideretur attributio conceptus ad conceptum, ita
potest formahter lapis attribui ad aliquid in Deo ut ad ideam
suam, sicut sapientia.

LIB. I. DIST. VIII. «JUAEST. III. ART. I. 597

(•0) e) Et s/ dicas, (juoil tlo Deo concluiliiniis alir|ui(l per ra-
tiononi e/fecfus, uhi sulllcit tanturn proportio ot non siinili'
iudo; hoc nt^n res-potulct, sotl conflrrnat ar}.,'umontuni; <|uia
considorando Ihnun sub rationo causae ex creaturis, In^no co-
frnoscitur proportionaliter; sod lioc modo non cognoscitur ali-
qua perlijctio do I)«'o (juao osl in croatura formaliter, sotl
cansaliter, scilicot (|uod Dous sit causa talis porlectionis; at-
tributa autom sunt porloctiones simpliciter dictao de Doo for-
maliter; er^o talia co;?noscuntur de Deo, non solum jmt viara
proportionis, .sod otiam per viam similitudinis, ita qu«Hl oj^or-
tet ponore aliipiem conceptum communom iii talibus Doo el
creatura»s (pialis non est communis in jtrima via, co^Mioscendo
Deum p(!r viam causalitalis.

f) Ad istud ost auctorilas l'hil(js(»j)lii, //. Mctnph., i\m ar-
{Z"uit princii»ia sompitornorum esso vorissima;ot probat hoc jM-r
islam muiorcDi: ((uia ununu/uodnne est maxime tale per
quod aliis inest unirocatio ; ot oxompliflcat do if^ne, ot ox hoc
concludil (juod scnqnternorum principia necesse est esse ve-
rissima. Ista consequtmtin non valet nisi virtuto istius mino-
ris, (juod principia illa sompit(?rna sunt causa unieoca verita-
tis in aliis; si onim accipilur in minori (pKMl illa principia
Kunt principia aequivoca V(»l amiln(jn, t,'runt (|ualnor tormini
in syll();,'-ismo Philosopiii, (juod non ost verisimile.

«127. ('•) — Solvuntur rationes opinionis negantis conceptuui
univocuin Deo et creaturae. — .Xd arf/umenia o/)inionis o/>/)osi-
tae. .\(l i)ri>nuin (n, «>"2l ^/|, aut intolli;;it in miuori, quiMl illa
sunt suh oxtromis contradictionis totnliter, \\oe esl, «pKHl prae-
cise suiit illa oxtroma contradictionis, ei sic minor esttalsa;
Deus onim non ost /iraecise Ikk:, scilicot non ab alio, quia ista
no^^alio dicitur do chimaera, iuh:. croatura e^si prnecise x^^Ka no-
^^atio, ,scilic(?t non necesse esse, quia hoc etiam conv«'nil chi-
maorao; sod tam Dous (juam croatura osl aliquid ciu convonit
altorum oxtnMnum conlradictionis. .\ccijM' tunc mfl/o/rm, tjuixl
quaocum(juo sunt talia (jmbus C(»nvoniunl oxtivina contrnd!-
ctionis ijjsa non univocantur in ali(jut>; ista imiior ost \'u
nam omnia ))or so dividontia aIi(ju«Hl communo sunt talia quoil
do i|)sis dicunlur oxtroma contradictionis, ot tami'n univocan-
tur iii ij)s<) diviso. Ita in ))i-ojM)sito, poftsunt ista stvunduiu se
tota rocijH»ro ))rao<licationom contradictionis, et lamon jKwsunl

598 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. III. ART. I.

habere aliquid substractum illis extremis illius contradictionis
quod est commune ambobus.

h) Ad confLrmationem de neutro [n. 621 b] dico, quod
conceptus communis duobus est neuter formaliter, et ita con-
cedo conclusionem, quod conceptus entis non est fo7^maliter con-
ceptus creati nec increati. Si autem intelligatur quod iste con-
ceptus est ita neuter quod neutrum contradictoriorum dicatur de
eo, falsum est. Ita est in rationali et irrationali, quod conceptus
animalis neuter est formaliter, et tamen illud quod concipitur
non est neutrum, sed vere est alterum islorum; alterum enim
contradictoriorum dicitur de quolibet, et tamen oportet quem-
libet conceptum esse formaliter alterum conceptum contradi-
ctoriorum.

c) Ad * iertium * [n. 621 c] patebit in secundo articulo
quod Deus et creatura non sunt primo diversa in conceptibus ;
tamen sunt primo diversa in realitate, quia in nulla realitate
conveniunt; et quomodo esse possit concepius communis sine
convenientia in re vel in realitate, in sequenti dicetur.
(12) d) Ad aliud de aitribuiione [n, 621 d] dico, quod aitributio
sola non ponit unitatem univocationis, quia unitas attributionis
minor est unitate univocationis, et minor unitas non concludit
maiorem; tamen minor unitas potest stare cum maiore uni-
tate, sicut quae sunt unum genere sunt unum specie, licet
unitas generis sit minor quam unitas speciei. Ita hic, concedo
quod unitas attributionis non ponit unitatem univocationis ;
potest tamen stare cum ea, licet haec formaliter non sit illa.
— Exempium: species eiusdem generis habent essentialem
ordinem sive attributionem ad primum illius generis, ex X.
Metaph. ; et tamen cum hoc stat unitas univocationis, * scili-
cet * rationis generis in ipsis speciebus. Ita et multo magis
oportet esse in proposito, quod in ratione entis, in qua est
unitas aitributionis, attributa habeant unitalem univocationis,
quia nunquam aliqua comparantur ut mensurata ad mensu-
rara vel excessa ad excedens, nisi in aliquo uno conveniant;
sicut enim comparatio simpliciter est in simphciter univoco,
VII. Physicor., ita omnis comparatio est in aliqualiter univoco;
quando enim dicitur hoc est perfectius illo, si quaeratur * in
C[uo est * quid perfectius, oportet ibi assignare aliquid com-
mune utrique; ita quod omnis *comparationis* determinabile

LI15. 1. DIST. VIII. oUAEST. III. AHT. I. ^fK)

coinmune est iifriqiie exlremo cornparatioiiis; non «'Uiru homo
est j)nr'roctior houw «juam asimi<<, s<'(l poi-fecliiis (inimnl. Kt ila
si alifiua ccjmpararitur in entltnte, in «lua «st altrihutio unius
ad altfrurn, lioc pertectius est illo. (jiiiil fK-rfectius? ens per-
fectius. Kr^^o oportet entHatem «'sse ali<iuo mo«lo tommunem
iitriiiue «'xtrorno, Ita etiam possel ar^'ui il<' riurnero vel de
(listinctione, quia omnia num»'rata vel * distincta * halK*nt ali-
quid comrnuiie, siciit vult Aui,'. VII. De Trin. c. l, vel 20: f>t
tres perso?iac, rommime est eis id qnod est persona ; ita
quo«l (leterminahile termini numeralis sem[»cr est commune
omnihus numci-atis, secundum Au^zustinurn.

i)2X. — Explicantur auctoritates pro eadem opinione addu-
ctae n. 622. — a) Kt ctim arfjiiHvr d»; Dionysio, patct priiis in
teriio articulo [n. 020 c), quod intcntio Dionys. est ad opposiliim,
quia in tertio gradi/ noii statur in sola ner/atione, stH\ in ali<iiio
positiro conceptii a creatiira accepto, ciii attiihuiliir illa m-^jatio.
(••'') h) Ad Auf/Kst. respondei), (iu«m1 illud Ixnnnn cnivs ]>ar'
itripationr atia l)ona sunt, *\wn\ int»'lli;.Mtur intelliir*Mi<l<> hoc
bo/iutn vi'l i/iud, vol jK)t»'st j)oni uturersale ad omnia Itona, et
tiinc <'ius participation»' siint alia l)ona, sicut species partici-
paiit r/etms, v»'l aliijiiod infrrii/s j^arlicij^at sujierins: vel j^o-
tcst int«'lli;,M honum prr rssrntiam, ciiiiis iit cansae |)arlici-
palioiM» alia hona sunt ; ct liinc veriirn csl (JU(mI iiitellip'ndo
illud bonuin, iiitellij,'0 bonuni per Oixmtiam, in unirersati,
sicut intelli{,'«»nd() hor rns int«'llij,'o ens * in univ«»rsali *, ut jiarloni
conc«'i)tus, et in «'nt«' intclli^j'») ijuodciiiiKiu»» ens in univ^^i-sali.

Kt rum subdif, si pidrs illi/d per se imsse, dico, «juotl
ly />«•;• se^ si rclcrtiir non ad actum co^'nos<'«'n«Ii, s»*»! a«i o^
irctum, j)uta «pu^d co«?noscatiir illiid hoiium (piod coiriR»sc«) in
uiiiv('i'sali ciiiii ista <l«'t<»rminatione per se, scilicet «juod con-
cij)('r<Mn honiim cum tali dctcrminalioiK', «iu«n1 sit iH^nuni non
drprnilrns ««t h«>iiuni jic/' rssrntiam, int«'IIip) I)«'Uiii, non lan-
lum * tunc * in c«)nc«'i)lu cnmmuni, s«»«I in c«)nr«»plu prnprio
[n. ;US|. Kt timc jM^r h«M" «iu«>d dicilur prr >»• conlrahilur A»o-
Hi/m «iikmI «'lat <oi/nnunr r\ sit projtrium Deo; el isli iiilinc*
r«'iido jM>r (Vuition«»in cst l><'atitu«I«), NKjueiulo do lM»aliludinn
via«», (juia isl»» concp|)lus rst jMMtcclissimus H) qtiem p«)s«iuMHis

(It Intor cuiiccptiu proprii' Rtlril)Ut«lrs. — Cfr. ■upr« n. 348 A.

GOO LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. III. ART. I.

habere in via, concipiendo Deura naturaliter. Et ista apparet
esse iiitentio August. VIII. De Trinit. c. 2, ubi dicitur, * quod
de Veritate * noli quaerere, quicl sit veritas; statim enim
se opponent caligi?ies imaginum corporalium et nubila phan-
tasmatum et perlurhabunt serenitatem quae primo ictu di-
luxit tibi, cum dicerem veritas. Quod non esset verum
si omnino esset alius conceptus entis vel boni in Deo a con-
ceptu illorum in creatura; tunc enim bene esset quaerendum
quid veritas, quia tunc esset veritas quaerenda quae est pro-
pria Deo: nec obiicerent se illi phantasmata perturbantia con-
ceptum veritatis ut est propria Deo, quia iste conceptus non
habet phantasmata sibi correspondentia ; perturbant enim con-
ceptum veritatis ut convenit Deo, loquendo de veritate in com-
muni, sicut ahas expositum est.

629. (i^) — Solvuntur instantiae. — aj Si autem aliqui
proterviant, unum esse concepium entis, et tamen nulhim esse
univocum isti et ilh, illud non est ad intentionem istius quae-
stionis, quia quanturacuraque iUud quod concipitur sit spcun-
dum attributionem vel ordinem in diversis, si tamen de se
conceptus unus est, ita quod non habet aliam rationem, se-
cundura quara dicitur de hoc et de illo, conceptus est uni-
vocus.

b) Si etiara alio raodo proterviat ahquis, quod conceptus
denominativus non est univocus, quia ratio subiecii non est
ratio praedicati, haec videtur instantia puerilis; quia uno
modo praedicatura denorainativum est mediuni inter praedi-
catura univocura et aequivocura: aho modo univocum et ae-
quivocum sunt immediata apud Logicum.

Primum verura est accipiendo praedicaium univocura et
quod univoce praedicalur, hoc est, scihcet, quod ratio eius sit
ratio subiecti; et isto raodo denominativum non est univocura.

Secundum etiam verum est, inteUigendo de unitate ratio-
nis eius quod praedicatur: sic univocum est cuius raiio est
in se una, sive iUa ratio sit ratio subiecti, sive denorainet sub-
iectura, sive per accidens dicatur de subiecto: aequivocum
autem cuius ratio est alia, quoraodocumque illa ratio se ha-
beat ad subiectum. — Exemplu^n: anma/ est univocura, non
tantura ut dicitur de speciebus suis, sed ut deterrainatur per
differeniias suas, quia habet unura conceptura deterrainabilem

LllJ. I. UIST. VIIl. (jUAEST. 111. AliT. 1. '''<>!

per eas; ot tamen non (licilur de {Iiiren>ntii.s univucCf liuc csl
171 fjuid, ity (jiKxl rati<j eius sit ratio (litlereriliaruiu, fiuorufMlo
univuoi (licitur (1«; sp(3ci(!bu.s.

r) Ista «'li:un alterxalio riiliil csl ad j)roi»osituru, riuia si
ens (licatur sccuiiduni unurn conceptuni sui de Dw et crea-
tura, oiMjrtet dicerc (iu(jd ralio entis sit ratio subiecti; dicelur
enini de utroiiue in (juid, et ita erit nnivocitm utnxiue uunU).

<J.'iO. (IS) — Propouuntur auctoritates pro opinione teuente
Deum esse in geneie(l). — Alia ast o\nmo a^mnntiva inalio
exivertnj, nuae poriit Deaui in genere.

a) Kt lial«'iil \)Vo se auctoritateiii Dauiasc. iii Elonenta-
riu, c. 10. Sahstanliat elc.

fj) Itein Hoetii iii libcllo suo De Trin., ul»i videtur dicere
quod duo (jenera riiancnt in Divinis; lioc non potest intelli^M
tnntiiiii .sccunduni niodiini ali^iucm similcm pracdicandi, (luia
A'l^. De Trinit. c. .'> diiit .\u«/usl. sic: Si dicamus aeternus^
iinmoi litlis, incorr)i)itiljilis, innnnta/jilis, virns, sajjienSf
fujtens, speciosHs, iusfus, fwnus, fjeatns, sj^iritus, /ioruni
oninium norissimum qu(jd jntsui (juasi tantummodo videlur
si(jn(tre snfjsliuilidm, caetera vero Ituius substantiae (junli'
tates. Itcrii, ideni l'. De Trinit. c. H vel 22, viilctur dicei-o
(piod artio propriissime conveiiiat D(3o (2). Ki*^'o non tantum
maiicnt modi pracdicandi similcs duubus istis };eneribus; d
ita vidclur (itiod opurteat intcllijrero lioetiuru de illis duobus
jf('neril)iis in sc, (pKjd mancaiit.

c) * Tertio * ad lioc vidclnr aucloritas .\veiTuis A'. .\Ie-
tnjtfi. ((»111. 7, et iiicipil te.xt. {Dicuntur autem aeijualiter ens
et unum{a)) ubi IMiihtpli. dicit ali^iuam esse unaiu primaru sub-
stanliaiu (piac sit meiisura aliarum, Cummentalur vult qiKMl
ill(> sit I*rimus Mutor; er^u sicul in aliis ffcn«;ribus primuiii
est alii|uid illiiis pMieris, ila Priiiuis Mulur est ali^iuid de m?-
rKM'c siilislaiiliac.

o:U. Rationes pro eadem opiuione (:{). — n) Ad Ik'>c ratio
prinui pumtur talis: (inia puicst cuncipi sulwtantia crvai(t "'

(«i) D«'»««it iii F.tl. Voii.
(1) K&piicHiittir uii II. CAt>.

('2i (iinKi ivl fnrifmiitm nttinrt, torttt*su tk ttMu i)ro vrrtisime dtcitiHr ;
aolitt etiini Itritn fnrit, rt ifur uoii H(.
(3) Solvuiitiir Hil II. (>4«i.

602 LIB. I, DIST. VIII. QUAEST. III. ART. II.

substantia increata, et neuter conceptus est simpliciter simplex;
ergo resolvendo remanebit ratio subsiantiae indifferens ad
utrumque contrahens, et sic indifferenter accepta videtur esse
ratio generis.

b) Secunda ratio est, quia multa entia simplicia ponun-
tur in genere, sicut Angeli, secundum ponentes eos esse im-
materiales: accidentia etiam, secundum ponentes ea esse sim-
plicia; ergo simplicitas Dei non excludit ab eo rationem ge-
neris.

Articulus II.

SENTENTIA DOGTORIS.

632. ('6) — Proponitur. — Teneo opinionem meam me-
diam, quod cum simplicitate Dei stat quod aliquis sit con-
cepius communis sibi et creaturae, 7ion tarnen communis
ut generis; * quia non conceptus dictus de Deo m quid, nec
qualitercumque dictus forniali praedicatione de eo, est per se
in aliquo genere *.

Prima pars probata est arguendo contra primam opi-
nionem [n, 623 seqq.]

633. — Probat Deum non esse in genere auctoritate D. Au-
gust. et Avicennae (1). — Secundam partem probo : — a) Per
Augustinum, VII. De Trinit. c. 5 * vel 32 *: Manifestum est
Deum abusive substantiam vocari (2). Ratio sua ibi est, quia
substantia dicitur quod substat accidentibus ; absurdum vero
est quod Deus alicui accidenti subsfet. Haec ratio sic tenet: non
enim intelligit quod ratio substantiae sit substare accideiiti-
bus, sed ut substantia est genus, quia praemisit ibi quod
absurdum est quod substantia relative dicatur: sed substantia
ut est genus est limitata, sicut statim postea probabitur: omnis
autem substantia limitata capax est accidentis; ergo substan-
tia quaecumque quae est in genere potest substare alicui ac-
cidenti: Deus non; ergo, etc.

(1) Vid. confirmationem infr. n. 635.

(2) Ctr. supra, pag. 577.

I

Lin. I. I)l<^T. VIII. (JUAEST. III AHT. M. ^M^»'*

h) lU'111, arfxuit .Avic. VIII. Melnjjft. c. 4, t[iux\ lJ»'U.s ijuii
o.st in (jene)'c', quia geniis ost par.s : Dous autorii siinplea' fslt
noti hjil»ens partoni; orffo Dous uoii ost iii (jrnere.

\sidn\ ilua»' [)rol>atioiios sunt siriiul \)*'V nucUjritiitem ot jht

0:m. — Probat secundo, ex ratione infinitatis, Deura non esse
in genere. — Nuiic ostoiido proiK^siturn duohus rn«Mliis, ft de-
claraiitur o.\ liis quao suiit pnjpria Deo: prinio ex ratione
infinilatis: socuinlo ex rationo necesse esse.

Ex priincj ^v\j:\io dupliriter: — a) Friino sic: conceptus
liahons iiKliirtTontiam ad alitjua, ail quao non j^otest concoptus
ffcneris rsso inditrorons, non j»otost esse concoptus generis:
sed quidfiuid dicilur coniniunitcr do Doo et croatura est in-
difroifiis :\d finitutn ot infiniluin, lotiuondo do essentinlihuSy
vol saltoin ad /inifum et nonflnitum, lotpnMido do quiltuscumque,
(luia reldlio divina nec ost nnita noc innnita: iiullum autoin (jenus
potost osse indifforens ad finituin ot infinilum; or^'o, etc.

Prima purs minoris |»at»'t, quia iiuid<iuid ost in I)«v» i^orfe-
ctio esscnlifilis ost rormalitiT infinituiii, in crfatura voro lliiitum.

Serxndntn pnrtem minoris prolM): quia (jenus sumitur ah
ali<iua rciditatt' (juat' socunduin .so «'sl pntentinlis iM\ realitatom
a tiua accipitur (li/ferentia: sod nullum infinitum cM potentiale
ail alitpiid, ut patot ox dictis in (juaestiotie praecedenti. [n. HOT)
— Assumptum Ikh' patot auctorilute .\rist. VIII. Metnph.
c. r>: (tporlet terminum, id est, definitionem esse oratio-
non lon(jam, (piia si(/nifi('(tt nli^iuid de aliipio, ita quod opor-
tcl illud esse maleriam et illud formam, — Apparot «'tiam
pcr rnli(mem: t\wvA si illa rt-iilitas a tjua accipitur genus o%-
s«»t vt're tota (piidditns rfi, solum ^oiuis compl«'to dfllniivt:
{.'oiius 1'tiam r\ ilill't>r«'ntia iion dfllniront, quia ratio ex eis
iioii iiidicart't primo idem definilo, unaiiuaiNiui' «'nim ros est
st'iiit'1 ipsa; ot itl«»<> illa ratio quat! I>is •'Xprimerot «Mim, non
iiulitaift primo idom dfnnilo Vfl i|uidditati illius ivi.

Ilanc rntionem alitiualiior |H>rtra('taiido inl<>lli^'o sir: qucnl
iii alitpiihus croaturis (jenus ot di/ferrnlnx accipiunlur al» nlia
ot alia * reaiitate*, sicut ponomlo plurrs foriiins iti linmino
animul airipitur a sensitira «'1 rntionale al» «' ». Kl

tunc illa ros a qua accipitur grnus veiv est po is et

porfoctihilis ah illa ro a qua accipitur differentia.

604 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. III. ART. II.

* Aliter quando * ibi non sunt 7^es et res, sicut in acci-
dentibus, saltem in una re est aliqua prima realitas a qua su-
mitur genus, et alia realitas a qua sumitur differentia. Dica-
tur prima A, secunda B. A secundum se est potenliale ad B,
ita quod praecise intelligendo A, et praecise intelligendo B, A
ut intelligitur in primo instanti naturae, in quo praecise est
ipsum * A, * perfectibile * esset A * per B, sicut si esset res
alia. Sed quod non perflcitur realiter per B, hoc est propter
identitatem A et B ad aliquod totum, cui realiter primo sunt
eadem, quod quidem totum primo producitur, et in ipso toto
ambae * simul * istae realitates producuntur. Si tamen altera
istarura sine altera produceretur, vere esset potentialis ad
eam, et vere esset imperfecta sine alia.

Ista autem compositio realitatum potentialis et actualis
minima est, quae sufRcit ad rationem generis et di/ferentiae.
— Et ista * compositio * non stat cum hoc quod quaelibet
realitas in aliquo sit infinita ; realitas enim si esset de se in-
finita, quantumcumque praecise sumpta, non esset in potentia
ad aliquam realitatem. — Igitur cum in Deo quaecumque rea-
litas essentialis sit formaliter infinita, nulla est a qua for-
maliter possit accipi ratio generis.

C^) b) Secundo ex eodem medio ^arg-uo* sic: Conceptus
speciei non est tantum conceptus realitatis et modi intrin-
seci eiusdem realitatis, quia tunc albedo posset esse genus et
gradus intrinseci albedinis possent esse differentiae specifi-
cae: illa autem per quae commune aliquod contrahitur ad
Deum et creaturam sunt finitum et infinitum, quae dicunt
gradus iiitiHnsecos ipsius; ergo ista contrahentia non possunt
esse vere differentiae, nec cum contracto constituunt ita com-
positum conceptum sicut oportet conceptum speciei esse com-
positum; imo conceptus ex tali contracto et contrahente est
simplicior quam possit esse conceptus speciei.

635. — Confirmantur auctoritates n. 633 adductae. — Ex
istis mediis de infinitate habet evidentiam ratio * alia * Au-
gustini superius tacta de substare accidenti. — Habet etiam
evidentiam ratio Avic. VIII. Met. de partialitate generis, supra
tacta; quia nunquam est genus sine aliqua partiali realitate
in specie, quae non potest esse in vere simplici.

636. — Probat tertio, ex ratione « necesse esse », Deum non

i.ii!. I. nisT. viii. oi.AEST. III. Airr. ii. 005

esse in genere. — .\r}/uo ergo tevtio e.\ secundo nmlio, scilicel
ratione necesse esxe, et est ar^ninioiilurn Avic. VJII. Met. c. 4:
Si necesse esse hahot genus, oiyij intontio genrris vol erit ex
se necosse esse, vol iion. — Si prirno niodo, tunc non cessohit
quous(]uo sif il»i fli/fe>'rntia. Uoc intollii^o sic: f(uo<l genns
tunc inclufloiot (li/fcrcntiam, quia siiie illa noii ••sl in actu
ultinio, ot yiecesse esse e,\ se est in nctu ultimo. — Si autein
jfenus includat totam difrorenfiain, tunc non est genus. — Si
detur secunduiii monihruni, soiiuifur (juod necesse esse esset
constitutum ex eo ijuol non cst necesse esse.

(y.il. ("*) — Neque aliquid dictum formaliter de Deo est in
genere. — Quoad illiul (juod additiir in qnnestione \\\. «U8],
<le quocuiiHiuo formnliter dicto dc Deo, dico, (|U(mI nihil tale
est in genere, proj^tor idom, qiiia niliil dicifur do Doo /■o/'>/irt-
litcr (juod ost li)/iitafu)n : ijuidipiid autem est alicuius gene-
ris, (|uomodocuiii(iiio sif illius ^-onoris, est 7ieccssn)-io limi-
taturn.

(538. — Solvuntur duo dubia. — n) Sed tunc osl dubiuut,
({ualia sunt illa praodicafa, (piao dicuntur de Deo formnliler,
ut snpiois, bonus, ofc. ? Ucspondeo, (juod ens prius dividitur
in i)ifinitu))i of fi)iitu))i ipiam in decon gencra, (juia alte-
runi istorum, scilicot ons finitu^n, ost communo ad decem pv
nera ; eiyo (juaocuriKjuo coiivoniuiil onti ut i)idi/fe)'ens sn\ fini-
tum ot i)i/initu))i, v«;l ut est propritun enti in/inito, conve-
niunt sihi non uf doterminatur ad gcnus, sed ut |)rius, ot jM»r
consofjuens ut ost Iratiscouicns et e.ctra onne goius. (Juao-
cumijuo * erf,'o * sunt commuma Doo et creaturae sunt talia
ijuao conveniuiil oiili iit ost indillorons ad finiluni el infini'
tu)n ; ut oniiii conveiiiunl Doo sunt infi)iit)i, ul crealurao sunt
fi)iila; er^'o illa j»or j^rius convoiiiunt oiili (juain tfw.v divldatur
iii decon gcno-a, et i>er consiijuons (juuIcuriKjuo tale i*st
trf))iscoidens.
(''•>) h) S(»(l tunc est aiind dul)iU))t, (juomodo iMniiUir .uiptcnlui

traiiscondons, cuin non sil communis omnihus • ' ' • ' ' <•

couloitia vidontur communia omnihus? — A' ^ it

do ratione goiois goie)'alissi))ii non osl in •-•

sftb se spccics, S(hI non habcrc * aliquod* sup, .

sicut hoc i)ra(Mlicamontuin quando, «juia non hr»h'^{ »;■ s

pMius est u'onoralissimum, licel paucas , aut

606 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. III. ART. II.

nuUas, ita transcendens quoclcumque nullum hahei genus
sub quo contineatur. * Unde (Je ratione transcendentis est non
habere praedicamenlum superveniens nisi ens *; sed quod
ipsuni sit commune ad inulta inferiora, hoc accidit.

Hoc patet ex alio, quia ens non tantum habet passiones
convertibiles si^njjUces, sicut unum, verum, botium, etc, sed
habet ahquas passiones ubi opposita distinguuntur contra se,
sicut necesse esse vel possibile, acius vel potentia, et huius-
modi. Sicut autem passiones converiibiles sunt transcendentes,
quia consequuntur ens non in quantum determinatur ad ali-
quod genus, ita et passiones disiinctae sunt transcendentes,
et utrumque membrum illius distincti est transcendens, quia
neutrum determinat suum determinabile ad certum genus; et
tamen unum membrum illius distincti est speciale formaliter
non conveniens nisi uni enti, sicut necesse est, m ista divisione
necesse vel possibile, et infinitum in ista divisione, finitum
vel infinitum, etc.

Ita etiam potest sapieniia esse iranscendens, et quod-
€umque aliud quod est commune et Deo et creaturae, licet
aliquod tale dicatur de solo Deo et de nulla creatura : aliquod
autem de Deo et creatura aliqua. Non oportet * autem * trans-
cendens ut transcendens dici de quocumque ente, nisi sit
convertibile cum primo transcendente, scilicet cum ente.

639. (20) — Aliorum probatio infirmatur. — Alii probant
quarto modo, Deum non esse in genere, quia continet in
se perfectiones omnium generum. — Sed istud argumentum
non valet, quia continens aliquid continet illud per modum
sui; substantia enim, quae modo est genus generalissimum,
ut accipitur pro omnibus speciebus inferioribus, continet vir-
tualiter omnia accidentia; ita quod si Deus sola individua sub-
stantiarum causaret, illa haberent in se virtutem unde causa-
rent omnia accidentia. Et tamen non propter hoc negantur
substantiae creatae esse in genere, quia continent virtualiter
accidentia per modum sui, non per modum accidentium.
Igitur ex hoc solo quod Deus continet perfectiones omniuiu
generum, non sequitur ipsum non esse in genere, quia sic
continere now QxcXu^ii finitatem ; * ita * enim mrtualiter con-
tinere non est esse inflnitum. Sed ex absoluia infiniiaie Dei
hoc sequitur, sicut prius [n. 634] dictum est.

[,ni. I. DIST. VIII. QUAKST. III. AHT. 11. (50?

nio. — Solvitur piiuia instaiitia contra rationem de inBni-
tate. — St'(l cont/Ci /loc insl<iUir, tiuuil infinilos sirMpliciler
nou cuiicliidit proposituiii; quia Fliilosujihus VI. Topic, incie-
pat (Ir^fiiiitioiiom lineae recfnc Iiaiic, scilicrt linea recUi est
cuius niedium non exit ejtrei)ia, por hoc qucjd si iufinitn
liiiea <»sset, rectn o.sse posset, iion autcin hnhrnjt tunc medium
nec extreina * sive fliies*: non est autoiii ali<|ua deniiiiio
iiicrcpanLla <iuia noii convenit illi (JikmI irnpossibile esl essi? in
^'•cnere; erjj^o iion cst iinpossibile lincaiii infhiitnm «'ssc in ije-
nere; et per con.se(juens infinitns iion necessario excluditur a
(jenere.

liespondeo j)riiii() ad iiilcntioncrii * auctoritatis *, (juml
liriea recta (.'St (jiioddaiii io/uin per accidens; el si hoc to-
tuin definiatur, assif^Miahitur una definitio corres|)orid«'ns lineae
et alia corresjjoiKhMis rcclnc. Illud (JIKmI corresi)oiidt'l)it recto
loco dffinilionis non contradicct rornialiter infinitu, (jiiia rc-
clnin iion (diitradicif Ibrrnalitcr infinito, et cuicunujue r<'j)ii-
c:iiat rornialiler dcfiiiiti^j, eideni rej)iiM-ii;ihif ct dcnnifum. (JikkI
autcm iii dcfinitione illa (juam iiicrcj)at IMiilos. assi<^niatur lam-
(juam defiiiitio lecti est hoc, hahere mcdiurn * inter* extrema ;
istud rormalitcr rcjiu^mat infinito; ei*}.,'() ojiortel «jikmI si tlefi-
nitio ista esset bona, (juod rectum formaiifcr rcj)u^'iiaret in-
/inifo: sed lioc est talsum, licet virfuafiter repu^^net intlnito,
«juatenus suhicctum suum, scilicet liiwa, Ibrmalitcr rcpu^Miat
infinito. — Non eiyo intcndit dicere Philosoj)hus, »iu(mI Iiii.m
infinila j)otest essc in ijenere, sed (jui^l rationi recti non re-
I)ULrnat formaliter infinitas ; et ideo illa tlefinitio cui r.
ijnnt formuliter infinifas non cst recti in (juanluni rcctum.
Non (Miim increjiassef istam, finea recta cst iomjittuio sine
latitKdine, cuius extrema sunt duo puncta actpte pr
(jiiia liic cs.sel ali(juid rcjniirnans infinitati; sjhI illud ;•
rctiir taiiKjuam ratio fincnc, non taiiKjuam ralio rccti; . t <uiil
hene assij^Miarctur, (jiiia cum ij^si liiicae rcj)Utrnct innnitas, • ol
idco* hcne assignarctur dctlnitio sihi corres|)oiulens cui rcpu-
^Miat inllnitas.

<'. 11. (it) ~ Solvitur iustantia altera. — S«hI alia cst
dilllcultas ad rcni, utrum linea infinita iKWsit csMt» in .
(puinlitntis; et si sic, non vidcnlur valiMi^ duae raliones suin-
ptae c.\ infinitatc. — Ht^sj^oiultH): numquam €td sununum in

008 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. III ART. II.

inferiori sequitur summum in superiori, nisi illud infe-
rius sit nobilissimum contentum sub illo superiori. Sicut
non sequitur: perfectissiraus asmws ; ergo perfectissimum ani-
mal; sed gratia raateriae sequitur: perfectissimus /zomo; ergo
perfectissimum animal, quia homo est perfectissimum anima-
liura. — Igitur non sequitur optiraum sive perfectissiraura ens
ad perfectissiraum aliquid eorura quae continentur sub ente,
nisi illud sit sirapliciter perfectissimura sub ente: quantitas
autera non est tale, nec aliquid alicuius generis, quia quodli-
bet est lirnitatum, irao nihil est taJe nisi quod est perfeciio sim-
pliciter, quod ex se potest esse inflnitum; et ideo non se-
quitur : perfectissima quantitas: ergo perfectissimum ens;
nec etiam sequitur de aliqua re alicuius generis; sed taraen
sequitur: perfectissima neritas vel bonitas-, ergo perfectissi-
mum ens. Ita ergo, * et cum infinito, quod * non tantum dicit (a)
perfectionem summam, sed etiara non possibilem excedi, non
sequitur infi^iitum ens, nisi praecise ad infinitum tale quod
est perfectissimum, in quo est ratio entis, quod scihcet dicit
'perfectionem simpliciter . — Et ideo Hcet esset quantitas in-
finita in ratione quantitatis, cum tamen quantitas non sit
perfectio siinpliciier, non sequitur quod sit infnitum ens,
quia non sequitur quod sit ens quod non potest excedi in per-
fectione. Esset igitur infinita linea in genere quantitatis, quia
esset limitatum ens simpliciter, et excessum a simpliciter per-
fectiori ente; sed infinitum ens simpliciter non potest esse
in genere. Et hoc est, quia prima inflnitas non tollit omnem
potentialitatem quam requirit ratio generis, sed tantum po-
nit infinitatem secundum quid alicuius imperfectae entitatis,
in qua, ut illa est, bene potest esse compositio, in quocumque
gradu illa ponatur; sed secunda * infinitas * necessario tollit
omnera potentialitatem, sicut prius declaratura est.

642. (22) — Solvitur obiectio. — Contra ista obiicitur, quia
tunc ponuntur contradictoria, concedendo conceptum commu-
nem dictum in quid de Deo et creatura, et negando Deura
esse in genere; omnis enim conceptus dictus in quid, si est
conceptus communis, vel est conceptus generis, vel deflnitionis,
alioquin erunt plura praedicata quam docuit Arist. in /. Topic.

(a) Wad. cum infinitum ens non tantum dicat.

Lii;. I. inat. vui. (juaest. iii. aht. ii. ^JOU

A(l islud (iicn, qiiod noii siint contraclictoria. Ouo<l jKitet
aiiclorifatil)iis Aii^^ VII. I)r Trin. c. .'>, ulii prius [n. {'tSr\\, whx
iiej/at Dfuiii ess«' sufjs(finiia/)t, rt tamrn concfMlit «jikmI pr<»j»n»?
ct v«'n' «'st t'.^si')i(ia : sod si ess4'l concej>tus aliquis at^^juivoiHis
casenlifit' ut convcnit I)oo et crcaturae, ita jwjss^rt osse concf-
j)tus a^Hjuivocus stibslftniiae. et j>oss(»t * I>'U8 * dici suhstantia
sictit assentin. SiiiiilitiM- Avic. VIII. Metaiiii. c. I, uhi iK-jrat
I)<'iiin cssc in f/enere, conccdit ij)suiii il»i 08.S0 st(/jstatitiain,U\
cst en.s nfni in aiio. Kt ijihmI accij)iat ens non uequiroee, al>
illo conceptu .secuntluni ijucm dicilur dc creatura, vidotur j>er
ij)SUiii /. .1/c/., iibi ilicit (juod ens in se non hnhet princi-
piu7n ; ijuuj)roj>ter sci(;ntia non iiKjuiret {>rincijiia entis aljso-
lulc, sod ftlicuius cntis. Si aut(Mn ons liahcret alium conce-
jttiftn iii I)»'i) cf cicatura, l)Ciio ontis osset j^rincij^ium secun-
diim so, (jiiia entis sccundum uniim concoj)tum (»sset ij>sum
cns j^rincijiium sccundum aliiim concoj^fum.

Cum autcm firfjuis: si ost «lictum /// (ju/d, i^ilur fst
fjenns vol (lcfinilio, res^xmdeo : Arist. VIII. Met. docol
(jualc j>ra(*dicatum dictum ifi rjuid sit definitio; inducit onim
ilii, Cdiilra idoas Plat(jnis, dicla .\ntistliciiicorum, ijuos in h(»c
aj)jirol>iit, dicentcs tciniinuni ossc rationein lonfjam. Kt j>osl
Niihdit : Quftre sufjstantia est cuius contingit esse termi-
nutn el rationem: jmla, cnmpositae, sire sensifjitis /'ueril,
^ivc inleliectualis ; pritnorutn aulem ex quibtts hoc non est,
^ujijilc dcfinilio. Kl suImUI rationom: Si quideni aliquid de
aliquo sifinificat ralio de/initira. IIoc dolM't intc|li;:i rirtua-
lilcr, iion /ormaliter, sicut alias dictum ost. Kl sul)dil : Oportet
hitc ijuidem esse ut ninteriam, illud rero ut forinatn. Kx
(juo vidctur il)i arj^men! (juod id(\i, si jxmorctur, non ohs«^1 i\o-
lliiiliilis; el si ratio sua aliijuo rn«Hlo vahMfl j>roj)lor simpli-
citalcin id(»a«», inulto rna^'is noj;ar«»t ij)so definitionoin a l>»t).
cuius ost suinina siinplicitas. S«njuitur ivrilur ex auclorit;itc
oius (|U(m1 niliil ost «lictum //* quid «lo I)it) ut definitio. V.\
codoiii sc(|uitur (juod nihil omnino dicctur «1«« I)<h> in ipiid
iit f/enifs; (juiihjuid onim luihct f/enus jM>tcst Ui\\nn'v di/ferc>t
liftm ot dcfinitionem, (juia VII. .l/c/. c. ,':>: Aut .w.m^ niiii
est practer species, nut si est, est quidem ut fn : ot

liiiic cuius osl |j:«muis illiu.s ojK>rt«'t ij>sum jionon» |)ov
diffei entinm lanKjuam fornuim. Si i^Mlur aluiukl esl dicluiu
Imu. 1. 89

010 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. III. ART. II.

de Deo in quid, arguendo ex auctoritate Arist. constructive, non
destruclive, sequitur quod illud non sit genus, nec definiiio.

Sed cum infers : est genus vel definitlo, quia Arist. non
dixit esse alia praedicata in quid dicta ergo non sunt alia;
arguis ab auctoritate destruciive et est fallacia consequentis.

043. (23) — Instantia. — Sed dices: tunc Arist. non tra-
didit sufflcienter omnia praedicata in quid dicta. — Respon-
deo: Pliil. in /. Topic. distinxit praedicata propter distinctio-
nem problematum, quia diversa problemata habent diversum
modum terminandi ex diversitate praedicatorum; non ergo
enumerat ibi omnia praedicata, quia non differentiam speci-
ficam, licet differentiam generalem coUocaverit sub genere, et
tamen differentia speciflca habet propriam rationem * praedi-
candi *. Species etiam habet propriam rationem praedicati, aiiam
a deflnitione; alioquin male poneret Porphyrius quinque uni-
versalia. Non igitur * insufficienter * distinxit ibi Arist. praedi-
cata, quia distinxit omnia de quibus problemata quaerenda re-
quirunt specialem artem terminandi, quam ibi intendebat tra-
dere. Transcendentia autem non sunt alia praedicata, quia
non sunt de eis specialia problemata; problema enim praesup-
ponit aUquid certum, et quaerit dubium, ex VII. Met. cap. ult.
Ens autem et res imprimuntur in anima prima impressione,
secundum Avic. /. Met. c. 5.; et ideo de conceptibus illis
communissimis non sunt problemata per se terminabilia. Non
enim igitur oportuit ea * videlicet * numerari inter praedicata
problematum.

644. (24) — Exponitur Aristotelis doctrina circa praedicata
generalia. — Sed nunquid Arist. ista praedicata generalia
nusquam docuit? — Respondeo: ex VIII. Met. docuit nihil
dici de Deo ut genus, ex auctoritate praeallegata ; et tamen
docuit univoce dici de Deo et creatura veritaiem, II. Metaph.,
sicut supra [n. 626 /"] allegatum est, principia sempiternorum
esse verissima; et in hoc docuit entitatem univoce dici de Deo
et creatura, quia subdit ibi //. Met. quod sicut unumquod-
que se habet ad esse sic ad veritatem. Patet etiam, secundum
eum, quod si ens dicatur de Deo, quod hoc erit secundum quid.
Ergo in istis docuit implicite aliquod praedicatum transcendens
dici in quid, et non esse genus, nec definitionem ; et ahqua
praedicata transcendentia dici in quale, ut verum, et non esse

I.IH. I. DIST. VIII, OIAEST. III. AHT. III. <Jll

pfojjrin, n<!C Umion accidentia, securuluin «iucHl ista univor-
saliii (•onijioluiit siwciobus aliqiioruni j.'Mneruni, quia niliil <juckl
ost * spocies * alicuius «.'oiioris coiivonit D**o aliijuo inodo. —
Docuit otiarii iilcm aliquo rnodo, IV. Topic. in fino: Si sequi-
lur, *iiiijuit*, alinuid sempcr et non convertitnr, diffirile
est scjtarare f/uod non .sit ijenus. Et sulnlit: Potest uti eo
ut (jcnere, quod scmper est conscquens, cum non conrer'
latur ; quasi dicat: hoc oxpedit opjH)n»Miti; et subdit doindo:
Atio autcm protendcnte non in otnnibus obedire: quasi di-
cat: hoc oxpodit rospoiidciiti, iion concodero oniiio consoijuens
non convortihilo e.sse iiraodicaturn ut p'nus. — Kt si non lo-
ipiorctur do jiraiMlicato diclo in quid, iioii liaberot appai*cntiain
illiid qiiod ipso docel. oiiijoneiitoni uti tali ui r/enere ; «'lyo in-
Miiit il)i ijiiod aliijuid •st (*oniniuiio jiracdicatuiii dictiim in
quid, ((iiod iion ost gcnus. — Kt ijuod lixjuitiir d«* pracdica-
tioiio in qnid, vidiMur jior oxeiiijila sua, tranquillitas est quies;
jiraodicatio oiiiiii iii ahstractis non ost j»ra«xlicatio in qunte vol
donomiiiativa ; orjro, otc.

.\HTicrMs m.

SOLUTIO AROLMENrORI M.

<lt5. (ii) — Explicantur aiictoritates adductae n. 630 pro
secunda opinione. — Ad ar(juinetiln pro secunda opinione. —
/'j Ad l)aiiiasc. ri'sj»ondoo: hcot iiiiilla vorha dicat in tlivciv:^
locis (juao vidoiitur dicere I)«niiii oss«' iii f^eiiere, uiiuni lannMi
vfrhiuii (juod dicil iii Klcmentario, c. 8, solvil omnia ; ibi onim
licit sic: Substnntia quae i^ontinct sujtcrsubstnntialitcr incrca-
tam rcrifatem, co(jnoscibiliter autem ei cuntentite omntin
crcnturam,(/encr(tlissimu)n cst genus. Non if:ilur dicil substttn-
tinm (juao ost genernlissimum conliinM-e contentivo Doital'
fiicul coiilin«»t crcaluram. st\\ supcrsubstanfiatiter, lux: ««st.ac-
cijticiido illud «jikmI «>st jiorlcctioius in suhslanlia * s«i'uiiilinn
(jiKtd* «'st ^M'iius, ot r«'Iin(ju«'n«l(» iIIikI (jutxl osl im|H'rltvli<.)!us,
"juomodo dicil Avic. IX. Mctaph. l)«Mim «»»s«« etts jH'r .v»-.

b) Ad lioctium dico, (piod iiustjuam inv«Miilur «licer»» in
lihollo illo i(U(»d dtm gcnern mancnl in Divinis; iu«c bn'vit«»r
(/cncrtt, iioc di//'crcntiae i:oiKM*um, luv otiaiu modi iN>rum.

612 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. III. ART. III.

nec rationes eorum mdineni ibi; quia sicut geiiera, et ea quae
in eis sunt limitata sunt, ita et modi et rationes eorum, lo-
quendo de rationibus primae intentionis, quae fundantur in
istis, quia in limitato non potest aliquid fundari nisi limita-
tum. Dicit tamen Boetius in libello suo De Trin. c. 1, quod,
enumeratis praedicamentis, haec si quis in divinam praedica-
tionem converierit, omnia muiantur, quae mutari possunt;
ad aliquid vero omnino non mutalur ibi. Etinfra: Essentia
continet unitatem, relatio multiplicat Trinitatem. Et ex istis
accipitur quod innuat substantiam et relatiotiem manere in
Divinis. Sed expresse dicit ibi quod nec substantia quae est
genus, nec aliquid eius manet ibi. Dicit enim : Cum dicimu^
Deus, substantiam significare videmur ; sed eara quae sit
ultra substantiam, quomodo Damasc. substantiam dixit super-
substantialiter. Intendit ergo quod duo modi praedicandi sunt
in Divinis, scilicet praedicati relativi ei esse^itialis ; quos mo-
dos August. magis exprimit F. De Trin. cap. 6 vel 10, ad
se et ad aliud; et omnia praedicata formaliter dicta de Dea
sub altero istorum membrorum conlinentur. Sed sub primo
membro continentur multa praedicata quae habent similem mo-
dum praedicandi qualitati et quantitali, non autem sola illa
quae habent similem modum praedicandi illis quae sunt de
praedicamento substantiae; sub secundo autem membro conti-
nentur omnia quae habent similem modum praedicandi quibus-
cumque relativis, sive sint relativa propria, sine non.

Sed quare omnia essentialia dicantur praecise praedicari
secundum substantiam, et contra ea distinguantur praedicata
dicta ad aliquid, cum taraen illa praedicata dicta ad aticiuid
transeant per identiiatem in substantiam, sicut et alia, ratio
assignabitur in sequenti quaestione de attribuiis, dubitatione
secunda contra solutionera principalem.

(25) c) Ad Averroem dico, quod non videtur habere inten-
tionem Magistri sui Aristot., quia Arist. in cap. 4. illius
X. quaerit, an in substantiis sit aliquid unum quod sit
mensura aUorum, an hoc * sit * ipsum unum. Et probat ex
intentione contra Platonera, quod non sit ipsum unum, sed
aliquid cui convenit ipsura unum, sicut est de omnibus aliis
generibus loquendo de uno, et de omnibus aliis mensuratis
in illis generibus. Et concludit in fine: Quare si quidem

MH. I. I)1ST. VIII. (jUAKST. III. ART. Ilf. 61'i

in passi(}/iiljH.s fl qnalitatihHS cl quoutitotibus ij^sum ununt
alifjnid unHin, sed non hor ipsius snhstantinc, sed in suh»
stantiis necessc est sitnititcr sc /lo/jerc; simitHer enim $e
Iidhct in (yiiinihus. Suppr (jiiarii liflorarii jKunt Onnriiontalor
V('r'l)0 pr-iioallcf^Mta. S(^(l si Priinus Motor lionci-olur rnonsura
ipsiiis ^jcricris sultstantiac, hor ipsiirii iiriurn jKmcrctur mcnsura,
quia Priinus Motor-, j)roptcr siniplicilatcni siiam, miilto vcriiis
essct hoc i|»surii unurn (juam iden Platonis.

Quid iiritur cst mcnsura prima * ipsiiis* ;,'cneris? Respon-
ileo: alitpia suhstaritia illius «roncris prima, cui ronvcnit uni-
fas. Non esl autcm Primiis Motor monsuia intrinsera illius
f^ciieris, sicut noc aiiorum; (juatcnus tarncn cfiam ost mcn-
sur-a c.ririnscca omnium, aliipio modo * ot * immediatius mcn-
sura suhstnn/iarum, (jiiac siiiit jicrfcctiora onlia (juam acci-
(lciitiiim. (juac suiit r-crnotioi-a al» ij^sa ; nullius tannMi fz-eneris
esl mcnsiir-a intrinscra.

(JltJ. — Solvuntiu* rationes eiusdem opinionis n. 631. — aj
Ad primam iati(»noni dict», ijiukI si suhsfanlidni abstrahas a
crcata ct increnta, non accijiitur suhstantia ut cst conccj»ius
rjcncris (jcnerdlissimi, quia incrcata roj»u<rnat sul>stantiao
Iioc iiKjdo, (juia suhsfantia hoc iikhIo includit timitatiuncm ;
sod accii»ifur ihi siiljstantia i»r(» cntc in .se, et non eute in
a/io, ciiiiis concoplus j)i'i()r ost rl communior conceptu substnu'
/iac ut csl (/cnns, sicut jiatuil j»«'r .\vic. ubi suj)i'a.

h) Ad alinhi r'ati(»ncm concodo (juod comjjosilio r^i Pt re#
ii(»ii i*c(juiritiir iii criic iii f/cncrc, sod requiritur conij»t)sitio
rcalilatis et realitatis, (jiiariim altcra j»r.i«vis4» suini^ta in
jiriiiK» sijjno natur-ae est in jwtcntin ad allci*am et jicrfecti'
/lilis j»cr alf(>ram: lalis aufcin c<»mj)ositio non j)otcst css»» n'a-
lilatis in/inilac ad n^alifatcm intiiiifam: oinnis autcm r«*alitas
iii Dco cst inllnita formaliter, sicut suj)ra declaratum e«t;
•r-^'<^ otc.

(')IT. (26) — Solvitur I ai\'. prlnoipale. — Ad pnmum ar-
r/umcntum princijuilc \\\. lllU //| coiiccdo, quo«I islo conceptus
dictns il(» I)«^o «'t dc cr«»atura in tjuid contr.ihilur |H»r alniuoA
<'onc(>j»lus diccnfcs (juatc contndicntcs. S<xl ij)si» conco|)lus di*
cfus tn ijutd noii csl conc«»j)lus ijrnrris, ihh' illi conc«»p'"'^ di-
<'cnlcs tjuntc sunl conccptus dtlfcrrnliarutti; (juia isl«» >
|»tus (juidditafivus cst cominunis ad /initutn et infiniium, «|ua»»

614 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. III. ART. III.

commiinitas non potest esse in conceptu generis. Isti etiam
conceptus contraiientes dicunt modum intrinsecum ipsius con-
tracti, et non aliquam realitatem perficientem illam: diffe-
rentiae autem non dicunt modum intrinsecum realitatis ali-
cuius generis; quia in quocumque gradu intelligatur ani-
malitas, non propter hoc invenitur rationalitas vel irratio-
nalitas esse modus intrinsecus animalitatis, sed adhuc intelh-
gitur animalitas in tali gradu, ut perfectibilis a rationaUtate
vel irrationahtate.

648. (27) — Solvitur dubium. — Sed hic est unum dubium:
quomodo potest conceptus coramunis Deo et creaturae realis^
accipi nisi ab aliqua realitate eiusdem generis? Et tunc vi-
detur quod sit potentialis ad illam realitatem a qua accipitur
conceptus distinguens vel differentiae, sicut prius argutum est
de conceptu generis et differentiae ; et tunc stat argumentum
superius factum pro prima opinione Quod si esset aliqua
realitas distinguens in re, et alia distincta, videtur quod res sit
composita, quia habet aliquid quo conveniat et differat.

Respondeo quod quando intelligitur aliqua realitas cum
modo intrinseco suo, ille conceptus non est ita simpliciter
simplex quin possit concipi illa reaUtas absque modo illo;
sed tunc est conceptus imperfectus illius rei. Potest etiam
concipi sub illo modo, et tunc est conceptus perfectus illius
rei. Exemplum : si esset albedo sub decimo gradu intensionis,
quantumcumque esset simplex omnino in re, posset tamen concipi
sub ratione albedinis tantae, et tunc perfecte conciperetur con-
ceptu adaequato illi rei; vel posset concipi praecise sub ratione
albedinis, et tunc concipietur conceptu imperfecto et deflciente
a perfectione rei. Gonceptus autem imperfectus posset esse
communis illi albedini et alii, et conceptus perfectus proprius
esset. Requiritur igitur distinctio inter illud a quo accipitur
conceplus communis et illud a quo accipitur conceptus pro-
prius: non ut distinctio realitaiis et realitatis, sed ut distinctio
realitatis et modi proprii et intrinseci eiusdem; quae di-
stinctio sufRcit ad habendum perfectum conceptum vel imper-
fectum de eodem, quorum imperfectus sit communis et per-
• fectus sit proprius. Sed conceptus generis et differentiae re-
quirunt distinctionem realitatum, non tantum eiusdem reali-
tatis perfecte et imperfecte conceptae.

I

\A\'.. 1. DIST. VIII. ylAEST. III. AHT. III. fiio

Istiid potost sic (leclarari: si ponarnus aliquom intell<^"lum
perli!c.t«! niov«'ri a colon* ad int<'lli^'<!rnliuii n'ulit;itr!ni rdlnris
et n'alit:»t<'ni di/fere/itiae, quantunicumquo lialM>at perO-clutu
concoptuni adufqiiaturn prirnao n-alitati, non tamon haljct in
hoc conceptuin icalitatis a qiio accipitur di/fercntia, nec o
convorso, sod hahot ibi duo obiecta Corrnalia quao nala sunt
torminaro conceptus projjrios distinctos. Si autom tantum «'ssi^t
dislinctio in re, sicut refilitolis et sui modi intrin.seci i'ei,
non possot intdloctus habor-e pro|)riurn concoptum illius reali-
iatiSf et non haboi'e conceptum illius modi intrinseci roi, sal-
tom iit modi suh quo conciporolur, licot ille rinMlus iion con-
ciporelur, sicut de sinf?ularilat«' concopta ot rnodo .sub «luo tli-
citur concipi, ut patol alibi. Scd in illo pcrfocto conceptu ha-
borot ununi obioctum adaoquatum illi, scilicot * i-oalitali * sub
modo.

«ii!). (i>^) — Solvuntur instantiae. — d) Ki si diras: sal-
tom concoptus comiiiunis cst indetertninatus ot pntrntialisWiX
spocialom concoptum, iit ividitas ad rcnlitatcm, vcl .saltom iion
erit ififitiitus, qiii:i nulliiiii iiinnitum cst potontialo ad aliquiil,
concedd (piod conccptus illc communis Doo ot creaturao esl
flnitus, hoc ost, non ost de se infinitu.s positire, ita quoil tlo
so includal inlinitatcm, ipiia si o.sset inllnilus iion osstH com-
niiinis (|c sc lliiito cl inlliiilo; \\(H' osI dc s*» /initus positire,

ita i( 1 ilc M- iiichidat iInil:ilom. (|ui:i lunc iion com|>oli>i'ot

inllnito; scd cst do se indi/frrcns ;i(l /initum ol infiniluin,
cl idco cst flnitus nrf/atirr, id csl, noii ponons intlmtalom; el
t:ili flnit:ite ost dotormin:ibtlis por alii|Uoin concoptuiii.
(-"') fj) S«mI si arffuas: t}v<ro roalitas ;» qua accipitur osl llnila,
7ion setinihir: iioii »'111111 accipitur ab alii|ua * reali * n»alilalo
iit <'oiicc|)tus tidaciiuatus rcalitati, siv(» ut porfoclus con(*cpius illi
rc:ditati :i(l:ic(pi;itus, simI uI iliininutus vc| im|)«'rlirlus, in tanium
oti:iiii ({iiod si ill:i rcalitas :i «pi:i accipitiir vidoiotur iMMt"''''''
el inttiitire, intuoiis ibi im^ii ImlM-rcl distinrta obiccta / .
iniiliii, scilicol realitalem ct tnoitum, so«| idtMii obi«vlum li»r-
niiilc; himcii inlclliurons intclbH-liono aftstractira, pn»plcr in-
t«'lloctioiiis illiiis impcrl«vtiononi, iM)t«'st unum habon" pn> .»

roriii:ili, liccl non Ii:iIn>:iI allorum.

Isiiid cliaiu |)oiosi ult«>rius «bvlaniri, Ki cuiuslitift univor-
salis ponilur oss<> proprium indiviiluum (puta in n* pntpriuni

616 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. III. ART. III.

individuum (a) ) animalis, proprium individuum hominis, etc,
tunc non tantum conceptus generis est potentialis ad conce-
ptum differentiae, sed proprium individuum generis est poten-
tiale ad proprium individuum differentiae. Si autem accipia-
mus proprium individuum huius conceptus ens, quod indivi-
duum est in Deo, et proprium individuum huius quod est
in/initum, idem individuum est, nec est potentiale ad seipsum.

cj Sed saltem quaeres : quare entitas non habet proprium
individuum in re quod sit in potentia ad individuum determi-
nantis, ul primo intelligatur /ioc ms qiiam infinitum? — Re-
spondeo, quod (^uando aliquid est de se esse, et non tantum
cajKcx illius esse, tunc etiam est de se habens quamlibet con-
ditionem necessario requisitam ad esse: ens autem ut convenit
Deo, scilicet ens per essentiam, est ipsum esse infinitum, et
non aliquid cui tantum convenit ipsum esse; et ideo ex se est
hoc, et ex se inflnitum, ut quasi per prius intelligatur aliquo
modo infinitas esse modus enlitatis per essentiam, quam ipsum
intelligatur hoc esse; et ideo non oportet quaerere quomodo hoc
ens sit infinitum, quasi per prius conveniat sibi singularltas
quam infinitas. Et ita est universaliter in his quae possunt
esse entia per essentiam, non per participationem; tale primo
determinatur ex se ut sit tale per essentiam, et ut sit infini-
turn iale, et ut sit hoc de se.

d) Et si arguis: individuum includit individuum; ergo
commune inciudit commune; ergo si hoc ens includit infini-
tatem hanc, et ens in communi includet infinitatem in com-
muui; respondeo: consequentia non valet, quia individuum
includit perfectionem aliquam quam non includit commune, et
* propter * illam perfectionem potest formaliter includere infl-
nitum; et tamen commune ex ratione conceptus communis non
includit illum ut conceptum inclusum, sed est aliquo modo de-
terminabile per ipsum.

650. — Solvuntur alia argumenta principalia. — a) Ad
Avic. //. Metaph. [619 b] patet per ipsum, VIll. Metaph., ut
dictum est.

b) Ad Damasc. 5 c. [619 c\ patet per Magistrum dist. 19,
quia ponit ibi sj)eciem pro aliqua similitudine speciei ad indi-

(a) Deest in Ed. Ven.

Llli. I. lilST. Vlll. yUAEST. III. AHT. III <''17

viclua. Kst taMH'11 maior disaimilHudn swuiulum Au;,^, fi nh-i)
Au«;. /)«' Trin. [VII c. IJ nf^rat il>i sprcirm sicut ♦•l genus. Uinio
illa (l»'niiitio P<>r|)liyr., scilicet, sprcies (licitiir f/uar pracdicatttr
dc pluribus in qnid, iWW.i iMtcJli^M, ijuod in illis plurihus pluri-
flcctur sjx^cios sccunduni naturam. In jiersonis autcm (livmis
nfjii pluritlcatur natnra divina. — SjxKries etiam socundum
s(! Iiabet reaIit;itom corrcspondcntcm sil>i polenlialem ad pro-
piijim realitatciii individui; esscntia divina nullo mkhIo esl po-
tentialis ad rclationcm, sicut dictum fuit supra, dist. .'>, tj. '.^.

c) Ad uliimum de sopietdiu, dico, ijuod non est sjnvies
gencris iit traiisfcrtur ad Divina, ncc secuiidum illam ralio-
ncni translcrlur, sed .secundum rationem sajiicntia»? ut csl
transroidcns. (jiiomodo autcm tale j)otest esse Iranscendens,
dictuni est sujicrius iii s(jlutionc jirincijiali, arl. .7.

iMiliium tanien cst de liac sapientia (juae «^st in nobis,
utrinii sii iiidividuiim sajiicntiac transcendenlis et qualitatis,
aii ullerius lantuui, — (JikhI noii u.trius(iue vidctur, (jiiia ni-
liil iilcm conlinetur sul» divcrsis jiracdicatis dictis in quid de
codcm, iioii sulialtcriiis: sapie/ilia niiloui tramcendens **{ iptn-
lilas iion siihaltcrna sunt; erL^o, clc. — Item, sajjientia trans-
(•(-Midens est passio entis; ov^o ciis non dicitur de ea in f/uid,
ncc e ronverso, cx disl. .?. : i::itur ikv ali(juid in quo inclu-
diliir sajiicnlia traiisccndcns includit (MIs in tptid, (juia tunc
iiliiil cssci cns j»cr accid(Mis; indudcn^t enim ess<Mitialilcr ra-
tioncni subiecti et passionis, (juac non taciunl ali(juid unum
per se, sed tanluni /ter accidens.

Si liaec ar^^uiiKMita valent, unuiii vidctur dandum, H<*ilicct
ijiiiid sajdenlia in nnbis vcl sit taiitum indivKluum H;ipi(Mitiao
Irunscendentis, vcl tanliim jjcueris qualittitis. Non vidi»-
tiir danduiii secatulum, (juiii tunc non c.ss«^l iii nohis |)ertW'lio
simjdicilcr, (juod vidctiir c(jiitra Auir. XV. De Trin. c. l. Omnis
circii nus crcatura clauuit, ctc. — Si primum d«»tur, er ■ ■
omiiis lialiitUM lormaliler cst in vrenere t/uatitatis, sed ..u.ii.-.
suiil Irasccndcnlcs ijuac inijH>rlant jter/ectiuiuun simjdictter.

» «»O^VQflFFO««

QUAESTIO lY.

051. (') Proponitur quaestio(l). — Quaero:

Utrum cum simplicitate Dei possit stcwe aliquo modo

distinctio perfectionum esscntialiicm, praecedens aliquo

modo omnem actum intelleclus ?

652. — Argumentum principale (2). — Arguo, quocl non:
Aug. A'F. De Trin. c. 5: Non sicut in creatura sapientia et
iustitia suni duae qualitates, ita in Deo, sed quae iustitia
ipsa est et bonitas {3). Ex hoc arguo: praedicatio in abstra-
ctis non est vera nisi per se pinmo modo ; ergo ista, sa-
pientia est veritas, est per se primo modo ; et ita nullo modo
est distinctio inter subiectum et praedicatum, sed subiectum
per se includit praedicatum, quia lioc pertinet ad per se primo
modo ; ergo, etc.

653. — Contra; Damasc. lib. I. c. 4: Si iustum, si bonwn,
si quid tale dixeris, non naiuram dicis Dei, sed quae circa
naturam: dicis autem aliquid quod praecedit omnem actum
intellectus ; ergo ante opus et actum intellectus est aliquid in
Deo quod non est formaliter natura.

654. — Divisio quaestionis. — In ista quaestione sunt mul-
tae opiniones, quas non omnes intendo recitare: sed duae sunt
tenentes conclusionem negativam, quae tamen inter se diffe-
runt vel contradicunt, quarum utraque ponit quod cum sim-
plicitate Dei non stat distinctio attributorum aliqua nisi

(1) Cfr. supra, d. 2. qq. 4, 5, 6 et 7, a ii. 323, et loca eit. in nota ad
§§ 2, pag. 279.

(2) Solvitur ad n. 676.

(3) Bonitas etiam atque iustitia, numquid inter se in natura Dei, sicut
in eius operibus, distant, tamquam duae diversae sint qualitates Dei, una ho-
nitas, alia iustitia'^ Non utique, sed quae iustitia, ipsa bonitas. — Aug. 1. cit.

LUl. I. DIST. VIU. yUAEST. IV. ART. I. 610

tanfn,/i mtionis. — Sod primn ponit qiifxl noc illa \xAest
hiib<'ri nisi pcr res^ievtnm ad extra. — Secnndn \n)i\\l islam
(listinctioriofM rationis posse halx*ri absque respectu ad extra.

AHTICl,'LfS I.

EXrONITIIR ET IMPU<VNATUR SENTENTIA TENENS CUM SIMPLICI-
TATK DIVINA NON I'0SSE ST.VHE DISTINCTIONEM ALIQUAM
ATTHimTOnUM NISI TANTUM HATIONIS 1*ER RESPECTUM AD
EXTRA.

().').*). — Ratio iundamentalis hiiius sententiae ( I ). — Prima
innilitur isti rationi: ((uan(l(KUfn(|u«' in uno cxtrcino est «litre-
rontia rntionis, cui (■orrespondct in alio oxtreino (litrercnlia
renlis, distinctio vel dinercfitia rntionis siifnitur per rompa-
lioneni nd disliticta realtler. — Kweinplnm de distitictiofte
Recundiiiii ralionrni drxtri (»t sinistri ifi coliinina, ((uae su-
fiiitur pcr resjM'ctiiin ad distinctionetii rentrm eoruin in ani-
fiiali: similitcr dc distinctione rnliduis in pnncto ut est priti-
cipiuni ct llnis, tpiac distitictio suniilur per respectum ad lincas
rcalitrr divcrsas. — Sod attrihula divina haU^il iii creaturis
aliijua 10 dislincta sihi corrcspondentia, ut iMHiitas honitat«-ni,
sapientia sapicntiam. ct alia (piae vere diciinttir nttri/mta,
per (|uae excludiintur (piacd:ini pniprirtntes divinae, ut scin-
pilcrnitas et acternilas, cpiae proprie uow sutil altrihuta.
Kr«;(), etc.

.\(lliaerciiles hiiic rationi t(Miefit (|U(m1 sic distiniruuntur
alti-ihut:i p(M' res|M>cttim :id iiitcHectum nostrum, iii tandim
(piod, illis corresiMdidciitihtis in crc;ituris circumscriptis. lum
nisi iinictis conc(>plus ot siiiiph>.x |Mtss(>t formari \\o essiMilia
divina, (piac unico iKimine e\))riiii(*r«>tur; natii alia nomina si
iiii|ionereiitur, :iut ess4'iit iioniina synonima, (|uia idem iv et
r:iti(»ne essel eis correspondcns, aiil vana, •luia mhil eis cor*
responderet.

i\:}{\. (2) — PiMedictae seuteutiao nTnli(^atio. Mwhis «x>-
riim iioncndi csl talis: oninihtis r;ili> > atlrihiiionim, «|iiao

scilicci dicnnt pcrffctianem in Deo el iii cn^aluris, oornv

(1> Solvittir iiil I). l}«il.

620 LIB. I. DIST. VIII. OUAEST. IV, ART. I.

sponclet in Deo unitas essentiae, non secundum esse quocl ah-
solule habet, ut clictum est, sed secundum resjpectum c^uem
habet ad creaturam : non in genere causae effxcientis, sic enim
nullum sumitur attributum, ut sapientia quia sapieniiam facit,
nec etiam ad removendum aliquid a Deo, quos duos modos
videntur dicere Avicen. et Rabbi Moyses, sed in quantum es-
sentia divina comparatur ad creaturas secundum rationem
causae formalis, integritatem omnis perfectionis in se conti-
nens cj[uae disperse et imperfecte est in creaturis, et per hoc
est essentia illa ab omnibus diversimode imitabilis.

Ultra, ista opinio dicit quod pluralilas perfectionum at-
tributalium ut est in essentia divina est cjuasi in poientia, ut
autem est in conceptu iyitellectus est quasi in aciu. — Exem-
plum de universali in re et in intellectu. — Sed diversi-
mode liabent esse ista plura in diversis intellectibus : in di-
vino quidem et beato creato, ex plenitudine perfectionis illius
essentiae simplicis, ipsa concipitur secundum diversas rationes,
et ex hoc provenit multitudo conceptuum secundum actum in
intelligentia ; sed ab intellectu luniine naturali intelligente con-
cipiuntur a posteriori, in quantura ex perfectionibus realiter
diversis in creaturis format conceptiones et perfectiones cor-
respondentes in Deo proportionales. Nullus tamen intellectus
sine respectu ad illa proportionalia eas actu intelligit, sive
ab illis proportionalibus intelligat eas, ut tertius intellectus,
sive non, sed ex essentia, ut primus intellectus et secundus.
— Limitatae autem perfectiones, in cjuantum actu in intelli-
gentia sunt, dicuntur rationes; et dicitur hic ratio conceptio
perfectionis determinatae ex respectu ad determinatam sibi in
creatura correspondentem.

657. (3J — Eiusdem sententiae declaratio aliorum. — Alii
declarant istara positionem sic:quod sicut intellectus divinus
apprehendens suara essentiara secundum rem unam et sim-
plicem, virtualiter tamen omnium perfectiones, quantum-
cumcjue limitatas et determinatas, absque liraitatione et defectu
continentem, propter quod est imiiabilis a quibuscumque re-
bus quascumque perfectiones limitatas importantibus, intelli-
gendo illam essentiam ut unam secundum rem, intelligit ta-
men illara aliquo raodo mMltiplicem secundum rationem, vel
intelligit in una re multa secundura rationera, in quantura ap-

I

Llli. 1. DIST. VIII. yUAEST. IV. ART. 1. (Vii

pn-licFKlit «'11111 siih alia rafiono imitaMlrin u Iwjiif», el sub alia
ratioiK! al) asiiio, «'l Ikk* iii ({iiaiitiiin asiuus ct leo .secuiiiluin
(livcrsas i)oili.'ctioii«5s (liversuruiii j.Ma<luuiii ipsain i)err»'ciion»'in
diviiiarii siiiit participaiites et imitaiites v<>l apti iniilari, ita
iiitollfclus tliviiius suaiii essoiitiaiii s«'cuniluin rem siinplicern,
virtiit(; lainen * eoiuin * oiniiiiiin entiuin j)erlectiones siinplioes
et alisoliitas, altsqin' liinilatione et (ielectu, continentem, appre-
li(!n<leiis, ut proi»ler einineiitiain suac i^erlVx-tionis eisdeni \>*'r-
feclioiiihus emiiieiitius (3st perlV^cta, iiilelli',''it illain essentiain
ul unam sccundum rem, el m ulti jilici pcr/rclione secuiu\uin
7'fifi(jn('tn (li//'t'renlc pcrrectain. Kt si iioii apprelienden't (\\uh\
creatura iliv«'rsis perti^ctionihus realiter (li//'erentibtts perfice-
retur, iii <iuaiitiiMi «'St fjona et sdpiens, sive «|uod istae di-
versae perlectioiies iinportaiilur iii cr«'atura, noii apprehenderet
se suh (ilia rafione ptMMectiiin sapientia, et sub nfia ratiune
perlectiini t)onif((te ; nec api)rehend<'r«'t (U/ferentiam rntidnis
iiitfM" siiaiii sa})ientinrn et suain /fonitntem, iiisi appreheii«l«M'el
(ti//erenli(i)n s«'cuiiduni rem sapi«'iitiae «'t honitatis iii cr«'atura;
alioiiuiii ah uno cjdon modo se habenle s«^-uniluni rem et
secuiiduin concejjttDn sumeretur unitas el pturalitas.
(*) (.'iiiii ii^Mlur «ss«Milia «liviiia, ut in sc consi«leratur, noii sil
iiisi aliijuid indistinctum, oiniiino siinple.x re (U ratione, non
pot«'st dici atjs<juc comparntione eius ad nltqua in «luibus
iiiv«Miitur dirersitns rei vel rationis, quoil talis distinctio «'sso
]M)ssit; (luia (-iiiii apprchi^iiditiir illiid i]iio«l est oinnino sini|)lex
et uiiicuin siih ratiinie ijiia sihi comj)etit secundum se el al»-
ipie hahitiidiiie ad alii|iiid, iii i|Uo sit aliiiua distinctio, sicut
ai)i)r«'lii'iisuiii iioii est iiisi unutn s«H'un«lum rem, ita non |m>
test apprfheiidi nisi s«'cunilum aniun simplireni ratiot
Nec «'tiaiii illa, scilicet intelli(/ibile «'t intelli(jrns, iH)t»'st cuva
«'ssenliani suain a])i)r«'h«'iider«' ut (////t'/-i.';i//«j «lua^tlam e.x < '
])aration«' «'oruiii ad inricem, vel ut ntutiio se respicieni^a,
iiisi iaiii in sua ditVi-reiitia existere sup|M)nanlur, sive «piam»
daiii ditlcrciitiaiii iiii]ii)rlaiitia ; ipuie enim apitreheihluntiir ut
ipiaedaiii ililh'ii'iitia iiiutuo s»? r«'spicientia, et «piae eliam
operatioiii' iiit«'lli'«iiis ut iliir«'r«Milia ad invicem compar.intur,
iain in sua dilleri-ntia e.xistero sup|K)nuntur; «piae aut'MM ex
oi)«'rati«)n«) rationis vel intelhvlus hnlxMil «puMl sint «i i

cntia secuiiduin rationem, el a«l invicein raliono dilTon^ntia, non

622 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. IV. ART. I.

possunt dici constitui in tali suo esse et habere differentiam
hanc secundum rationem ex comparatione eorum inter se per
operationem rationis vel intellectus ; imo ista secunda operatio
primam necessario praesupponit; ita quod primo per opera-
tionem unam rationis in tali esse distincto constituuntur, et se-
cundo per aliam operationem intellectus sic distincta ad invi-
cem comparantur; sicut enim cum res verae absolutae com-
parantur ad invicem, supponuntur habere esse distinctum se-
cundum rem, sic etiam cum res rationis ad invicem compa-
rantur praesiipponuntur habere distinctum esse secundum ra-
tioneni. Igitur si intellectus divinus apprehendit essentiara suam
ut differentem secundum rationera ab attributis, et etiam ap-
prehendat ipsa attributa ut differentia secundum rationem, et
sub hac differentia ista ad invicem comparat, in ipsa secundum
se actualiter sunt illa ut sic differentia, et sub sua actuali di-
stinctione, quam sic habent secundiim se, movent intellectum
divinum, ut ipsa sic distincta concipiat et ad invicem compa-
ret: hoc autem non videtur conveniens.

658. ( ^ ) Praedictae rationis confirmatio. — * Secundo *, ratio
ista confirmatur : quaecumque enim differunt, aut habent dif-
ferentiam secundum se vel ex seipsis formaliter per illud quod
sunt secundum seipsa, absque comparatione ad aliqua reaUter
differentia, et ista differunt secundum rem. * Alia autem sunt
quae * habent pluralitatem sive differentiam ex comparatione
ad aliqua realiier differentia, et ista differunt ratione.

Et hoc patet in creaturis; nam supposita t^mY^^e formae
specificae secundum rem, \n illa disting-uit intellectus ratio-
nem generis et differentiae, quae dicuntur non diversae res,
sed diversae rationes. Sed haec diversitas non posset accipi
in illa re una, * sola * et simplici, nisi per intellectum compa-
retur ad aliqua realiter differentia, et secundum quemdam
ordinem illi unicae rei convenientia. Unum et idem etiam non
haberet diversas rationes veri et boni, nisi intelligere et velle
illud unum et idem subiecto essent alicubi actus realiter di-
versi et ad invicem ordinati.

Hoc etiam patet in Deo, quia circumscripta comparatione
omnimoda ad diversas essentias creaturarum realem diversi-
tatem importantium, essentia divina non apprelienderetur ab
intellectu divino sub ratione diversarum idearum vel forma-

I

LIH. I. DIST. VIII. oUAP:sT. IV. ART. I. 623

rmn s<jla rationo (lin»M<'iitiiirn, stid sub una ratione sirnpliri
Oiiiniiio iii(listiii<'t:i.

<)50. — Praefata sententia auctoritate persuadetur. — El
ha<'(: »'sl inf<'nti(j (Joinni. XII. Mc/np/i. corn. liO, ubi bxjufiis
de niat<Tia lia<- dK-it (juod rilft, sapientia, elc. liicuntur pro-
])rii; (Ir Dcn, tjnia Deun dirilur proprie et vere vivens et
Sfipiens, elc. Tidia autoni et consirnilia, (^uae si^niificantur jmt
modiini (lis])Osi/ionis el disposili, in rehiis immaterinlibuSf
rediiciintiir ;id unurn in esse et ad duo in conMideratione ;
intellcclus <Miirn riatiis fst dividci-c ;idiinata in ess<i; sed in re-
hus cotnpositis, cum <lisj)onit coniiMjsitiini por rorniain, aul
cuni tlisponit hab(^iit<'ni rorinnni per forinain, iiitelli^nt utr'a(iu«'
aduiuitu alifjuo modo, ct dilfrrentin ali(|UO ukxIo. Cuni au-
t<'m rucrit considorata dispositio r{ disposHutn \\\ i-ehus i///-
mnteriulilfus, tiinc r<'diicuntiir ;k1 lounn inlcntionem omni-
hus niodis, <'t nulliis hkmIus crit iiiio praedicatuni distin^'ualur
a suhicclo <'xtr;i intclh-ctum, s<-ilic<'l iii esfte rei, S4'd nullani
diirerentiam iiit('lli;.rit intcllc^-tus inter ea in esscndo nisi se-
cundiim acc<'ptioii<Mn, scilicet (piia i<leni accepit dis|)osituin <'t
disiM)silioiiem ut duo, (pioruni i^n^jM^rtio cst ad invicem sicut
pr-ojiortio pr;icdicati ad siihi<'ctuni; intcllcctus enini j)<»t»»sl iii-
tclli^^^cre id<'in liis duohus iiKHlis, s^vundum similitudineni ad
propositioncm c;itc;r(jricani iii rchus coiiip<^sitis, sicut intelligit
inull;i per similitudinein.

000. (6) — Exposita sententia quinque rationibus impugna-
tur. — Contra istam positionem — a) Prtmo aivuilur sic;
Ouitltpiid est pcrfcclionis siinplicilcr in crcaturis principalius
cst iii Dco ex se, et iion ex respectu alitpK) nd ejctra: nttri-
butum cst siiiiplicit<M' perlectionis in cr«'atura, itii <iuo(l sini-
plicit^M- <'st mcliiis ipsum t|uaiii non ipsuin; eiyo, elc.

Prohutio maioris: pcrfectum * simpticitcr* csl indc
pcndcns ah imjicrfccto, sicut ini|)crl<rluni dejxMidcns a |)ei lc-
:illiihut;dis aiitciii |M'rlW*tio iii l>eo csl pcrfccte, \n cn»atura
imper/ecle. — Siinilitcr, iion ess<^l mllnitac |)«'rlW'lionis sim-
plicitcr, iiisi ess«'t continens oinnein |HMiW'tionem simpliciter
nine respectu ad exlra.

Minor declarntur sic : <|uia enim (iU(HllilK?l crcatum u\
ess<» quidditnlico eal limitalumt et (iuai>lib«'t perfcctio <
sibi csscntialis, i<lco a nulla tali sumitur attributum; \k\\\

624 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. IV. ART. I.

eiiirn ratione a qualibet essentia creata assunieretur attribu-
tum; sed ab illo quod est peyfectio accidentalis creaturae,
sive in bene esse eius, sumitur attributum: quod dicit perfe-
ctionem simpliciter in subiecta substantia, quia licet ut na-
tura quaedam habeat g-radum limitatum, tanoen ut perficiens
aliud in bene esse eius nullam liraitationem importat, et sic est
atfributum. — Sic etiam in Deo non notat perfectionera piH-
mam, sed quasi accidenialem in bene esse. Unde Aug. XV.
De Trinit. c. 5: Si dicimus sapiens, speciosus, pote.ns, spi-
ritus, horum quod novissimum posui videtur sig?iificare
substantiam, caetera vero huius subslantiae qualitates {!).

b Item secundo sic: llla non distinguuntur per respe-
ctum ad extra quorum quodlibet coiitinet essentiara divinara
secundum omnem rationem idealem: sed quodlibet attributum
continet essentiara divinain secundum oranem rationem perfe-
ctionis idealis; ergo, etc.

Minor probatur : quia ratio idealis correspondet per-
fectioni creaturae, in quantum ea perflcitur in esse quiddi-
tativo, et per consequens sub ratione illa qua essentia illa est
limitaia. Unde et secundum diversos gradus limitationis distin-
guuntur, non autem in quantum ista essentia est perfecta sim-
pliciter, quia sic correspondet oranibus unum attributura in
Deo, ut bonitas aut perfectio sirapliciter. — * Et * ex hoc ap-
paret probaiio minoiHs; quia enira quodlibet attributura est
perfectio simpliciter, ex declaratione minoris probationis primae,
sequitur quod quodhbet est imitabile ab omni gradu hmitato.

Probatio ^naioris: tum quia continens omnem ideam
aequahter videtur respicere omne ideatum, et ita per respe-
ctura ad nullum potest distingui ab alio, quia similiter respicit
quodlibet; unde sapientia attributum non raagis respicit sa-
pientiam ideatara quara colorem ideatum, quia utruraque ae-
que est limitatura, nec ab uno raagis suraitur attributum
quam ab aho.

(■7) c) Item tertio sic: Distinctio * intellectus et voluntatis*
attributoynim fundamentura est respectu distinctionis emana-

(1) Si dicamus aeternus, immortalis, incorruptibilis, immutahilis, vivus,
sa^nens, potens, speciosus, iustus, bonus, beatus, spiritus, horum omnium no-
vissimum quod posui quasi tantummodo videtur significare substantiam, cae-
tera vero huius substantiae qualitates.

LIH. I. DIST. VIII. OIJAKST. IV. AHT. I. iVi't

lionuin persfmo/iHm, qiiia I''iliiis jirfx-i-dit nnlurnUter nascfiulo,
tarii<iiijuii V<Mltiiifi cuiiccptiim iii intelleclu; S|)iritus S;inctu8
|jr(jc«*ilit * /iberdlitcr * sjiiraiidu, tarii<|uaiii anior conc»'plus in
roluntate, ot noii iil V»'rburn: ((ikmI nori |»otost <»sso nisi essot
ali<|ua dislinclio intolloctus et voluritatis a^/ //j/;v/, ♦ sicut •
l)i-oilu('tio |)orsonaruiii atl niliil extra nocossario coinparatur;
orji^o, otc.

d) Itom (piorto sic: D«*us inlrllit/it osscriliam suani in
(luarituiii ri'rn, non iii (|uaiiturii bona, et vtilt oam iii iiuantum
bona, rion in (luantum vcra; ali a(;torno otiam intollcxit so in-
tijllif^^orc oss(^ntiam ot vclh; carn; similitcr sine rcspectu ad
extra, (|iii:i isto actus consoiiuilur iriimatcrialitatcm nalura-
jcm; or-^io sine tali respeciu includit osscntia sua rationom
veri et boni, ot sirnilitcr ratioiicm intclligentis et inlellccti,
volenlis ct rolili, fonnalitcr distinctas ; cr<jo, otc.

c) Itom quinto sic : licaiitiido divina con^istit in cius acti-
bus pcrroctis intollcctus ot voluntatis: sc*! oninia atlributa di-
vina S(^sc mutuo r-i^spiciunt iri pcrficicntlo actus illos, ut pato-
bit: lM'atitU(lo autcm I)(M a nullo respectu i\i'\t('\uh't t/d r.rfrn;
vvi;o, etc.

()(il. (^) — Ratio eius ruiKhimentalis infringitiu'. ~ Contra
rationem oius [65.*)]: maior cst falsa: tuin (luia ita (listiii-
l/uitur essentia diviria lationc ab altrilnUo sicut unum attri-
butuiii ab iilii); iuiri(|ui(l stMiuitur: cru^o csscntia ut c8s«»nlia
iion cst ibi riisi ex respectu ud extraf: tuin (piia fjonum ot
i'eru)ii iii cnnitui^a distinj.Miuritui' distinctiono rationis; a (lui-
bus ii^Mtur rc distinctis sumitur liacc dislinctio? a nullis, sihI
a vcro et bono iii I>co, (luao ratione ditrerunt: tum torlio
ipiia ubi ost mor-a dislinctio rationis non rc<iuilur rcsjKvtus
ad ali(iuid cxtra, sicut ost iii dcllnitionn (>t dcflnito: ot talis
ost distirictio iii attributis (lualia surit obiocta inl(*llipMitiao di-
viri:ic dilVcriMitia rationc, licct siiit uiiius actiis intcllii:«Muii in
l>co; «iiiando (Miirii r'c(iuiritur rcsprctus ad cjtra, liinc disliii-
ctio partirn csl ab intcllcclu, partim aliuiKb»; et Ikk* vc| ;i di.
vorsis circumstaiilibus oxtra div«M'simodo, ut \K\te{ in
addiictia do columna et punclo, vol ab o<Hlom divcrsimixlc cir-
ciimstaiitc, ut in sccunda instantia palcl contra maior

It(Mii contra minorem illitis rationis ar>;ui(ur mic: Cum
oiiinia altributa p(M'tinoant ad intcllcctum et voiuntatcm, qua'*

T.'M. I. <(»

626 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. IV. ART. II.

sunt principia emanationum, ad personas distinctas realiter
potest reduci distinctio attributoruni, ita quod illa quae perti-
nent ad intellectum habent respectum ad gignitionem Verbi,
quae autem ad voluntatem habent respectum ad s^nrationem :
ut sicut intellectus creaturae naturalis non distinguit haec et
illa nisi ex respeclu ad aliqua in creaturis, ad quas reflectit
omnem suum intellectum, sic intellectus divinus et beatus ex
respectu ad personas, ad quas dirigit omnem suum intelle-
ctum.

Articulus II.

ESPONITUR ET IMPUGNATUR SENTENTIA TENENS DISTINGTIONEM
RATIONIS POSSE HABERI ABSQUE RESPEGTU AD EXTRA.

662. ( 9 ) — Huius sententiae expositio. — A lia est positio
quae dicit, quod essentia divina absolute considerata, in quan-
tum natura aliqua vel essentia, nullam habet distinctionern ra-
tionis, nisi quasi in poientia. Gomm. XII. Met.: Multi%)liciias
rationum in Deo non est nisi in intellectu tantum, non in
re. — Considerata autem non in se, sed in quantum veritas,
prout scilicet habet esse in intelligentia, potest dupliciter ac-
cipi: aut in quantum movet intellectum quasi simplici intel-
gentia, et sic adhuc concipitur per rationem suae simplici-
tatis, nec habet aliquam pluralitatem nisi cjuasi in potentia:
aut in quantum intellectus post istam apprehensionem nego-
ciatur circa ipsam pluraHtatem attributorum, quasi reducendo
ipsara de potentia ad actum. — Pri^no modo intellectus na-
turalis ad ipsam * pluralitatem attributorum * non pertingit,
sed concipit ipsam particulatim in attributis conceptis ex crea-
turis, secundum istam opinionem. Secundo modo intellectus
beatus quasi prima actione intelligendi capit eam. Tertio modo
quasi intellectus idem componens et dividens, et intellectus
divinus unico et simplici intuitu distinguit rationes contentas
in essentia, quae ex sua perfectione summa omnes perfectiones
simpliciter, sola ratione vel operatione intellectus distuicias,
continet.

Istae rationes attributorum, quas intellectus de simplici
essentia secundum diversos conceptus format, non sunt nisi

LIH. I. DIST. VIII. QIAEST. IV. ART. II. ' ■ -' .

res.pectus iuiiilati in c8.sontia, quia conceptum pluriuti» abso-
lufornm intra eam irnpodit siinjiliritas; el .sunl conceptus
plnres, no conc(,>j)tu.s sint synonyiui; ct in e.ssentia, no sint
vani; sc»! non sunt resjicctus ad exlra, ul probatuin »*st, sc<l
ad intra. — Sic er^o omnia attrihula ilivina j)ertinont a<l /n-
tellectum. vol voltmtntem. Quao a<l intolhH-tuni mutuo ad intra
.so rospiciuiit. Siniilitor (juac ad volunlatom mutuo s»' respi-
ciunt, in ((uantum haoc et illa cailunt ia) sui) aj)j>rohonsiono
intellcctus. Oui intcllcctus j)rimo simplici intelligentia con-
cipit (jssontiam ut esscfitia ost: «loind»» negociando circa oam
concij)it, videlicet earn ut intellccta ost, ot ut intelligens, el
* ut * ralio intclligcndi. Ita (juod csscntia in f/uantum es-
scritia rosj)icit alia ut in t/ua sunl fumtata; ut vero est
conccpta «'t movons intolhrlum ad intclli;^'cndum, dicitur re-
ritas, cuius j^i-ojjria ratio ost ut rospiciat o.s.sentiam ut os-
sontia ost, sicut illud cuius ost declaiativa, ot intolhvtum ut
cui liabct dcclaian.', ot * rcsjiicit * actum inlollij,'cndi ut quo
hal»ot duclararc, ct sapiontiam ut Juibitum t/uo intolloctus ha-
hilis est ut sihi doclaratio llat. Ipsa voro e.sstMitia, ul por actuiii
inlclIi<,'ondi ost concojitiva sui i()siua, »^t intollectus, ot ivspicit
vcTum iil (ici- ((u«m1 manilostatur cssontia «(ua»' concij^itur; si-
inilitcr de actu, otc. — Kt sic etiam do jxTtintMitihus ad ro-
Iwitalem. — A .summa unitato «'ssonliae, oiilinate s«>cun«luni
moilum C()nci()iciidi, ()rimo c«)nci(>iuniur «livoi^sao rationes at-
tributorum ; cl iiitcr ilhi adliuc ost ordo, st»cun«lum <(u«'m uu»-
diatius V(>1 imiiKMliatius ordiiiantur ad emanationes: ileindo
concipiunlur «'manation«'S, ot ihi esl slatus ad intra. Doiiulo
sc^juunlur omnos respectus ad ejtrat qui sunt per accid
Sicut aut«un distinctio relationum roalium ad sua •
d«'iitia, sic r«'Ialionuni i-atioiiaIium ad sua coiTos|>«»ii.i!uiui, a
totum ait i/itra, st^cundum illiid aiyumentum tjuod luit pro
hac (>art«'.

()(>;{. (•(>) - Impugiiatur. - Contra istam opinionr.n ar-
ffuitur ()or rati«)n«>s illas ((uas a«l«luxi (n. IMM)] contra p t

opinioncm. — a) Primo (>er tcrtiam ; «(uia, 8«»cun«lum «fs, di«
stinctio (>ort'iH'ti()num atlributalium «vst lundamontum res|H*c(u
Uistinctionis cmanalionum: soil distinctio cmanatioiiuiu e»i

(a) EaI \'vu. ciuisiUit cungruciitiaii).

628 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. IV. ART. II.

realis, patet: nulla autem distinctio r^ealis praeexigit neces-
sario distinctionem quae tantum est rationiSy sicut nec aliquid
quod est pure reale praeexigit aliud quod est mere ens ra-
tionis; ergo distinctio attributorum non est tantum rationis,.
sed aliquo modo ex natura rei. — Assumptum probatur:
quia ens reale, quod distinguitur contra ens rationis, est il-
lud quod ex se habet esse, circumscripto omni opere intelle-
ctus ut intellectus est: quidquid autem dependet ab ente ra-
tionis, vel necessario praeexigit illud, non potest habere suum
esse, circumscripto omni opere intellectus ut intellectus est;,
ergo nihil quod praeexigit ens rationis est vere ens reale.

ConfiQ^matur ista ratio; quia quod est posterius natura-
liter non potest esse perfectius ens ente priori naturaliter:
sed ens reale est perfectius ens quam ens quod est tantum
rationis: et distinctio emanationum est realis et posterior ^
ergo non fundatur nisi in ente reali et distincto: (sed, per te,
fundatur in distinctione attributorum ; igitur distinctio attri-
butorum non est tantum rationis [a) ).

b) Haec ratio licet sufflciat contra * opponentes *, tamen
oportet eam conflrmare propter conclusionem in se.

Dicitur ad eam quod aitributa non sunt fundamenta ana-
nationum distinctarum, imo essentia sola cum relationibus
principiat diversas emanationes; tamen intellectus postea po-
test considerare ipsam essentiam ut cum relationibus principiat
hanc et illam, et tunc potest considerare rationem naturae
et voluntatis, et tamen non praecedunt ew natura rei.

Contra: in illo instanti originis m quo generatur Filius,
quaero, * aut * principium productivum eius alio modo se ha-
bet ad ipsum quam principium productivum Spiritus Sancti se
habet ad ipsum, aut non alio modo. — Si non alio raodo, ergo
non magis est Filius imago Patris ex vi productionis suae
quam Spiritus Sanctus. — Si sic, igitur in illis signis originis,
ante omnem actum intellectus, habetur aliqua distinctio et non
identitas formalis.

Nec valet attribuere istam distinctionem relationibus', quia
omnis relatio aeque naturaliter respicit suum correlativum ;
ergo essentia ut sub ratione spirativi aeque naturaliter respicit

(a) Deest in Ed. Ven.

LUi. I. DIST. Vin. OLAKST. IV. ART. II. 029

suurri spiritatuiu sicut sub i-ationo genrr-ativl n,'spirit |.'<Mu»ra-
tum vel j^^oiiituiM. Non i^^itur possot il)i salvari alius et alius
rnoilus proflucoiidi, nnturaliter srilicot et libere, proptor vela-
lioncs, soil tantuin si illud absolutuiii quo proiiucens producit
sit (illrrius ralionis.

c) Ilic otiain arguitur coiitra istaiii positiononi, ot ex alia
rationo ooruin de obioctis reri et boni : ijuia si ab aotorno I)eus
«X sui iiiiinato'rialitato iiitollif.,Mt et vult so, et hoc sub ratione
honi ot veri, orfj^o ibi est distinctio r(*>-/ ot boni i'ationum
rornialiurn in ubiectis, anlo ornnom aclum circa talia obi^^cta.

d) IIoc oliaiii confirinalur por ai'jruinontum ooruni do
bcatitudine, ([une convenit Deo e^' natura rei anto omnem
aclum iiitfdlectus ne^^ocialivi : (juia actus negociandi non est
l()rinalit(!r beatillcus: illa autoin l^oatitudo, iit dicitur, re-
qiiirit jiropriani ratioiioiii obiccii et polentiae et operafionis;
orfjo, etc.

0()4. (12) — Ulterior eiusdem sententiae expositio (1). — Ista
tamen iK)sitio exponilur sic: — a) (Ju(kI imjssuiiius loqui do
rntione ijuani obiectum facit in inlolI«,'clu de se, v»!l de illa
(juam intcllcitus polost t'acoi'o ciira obicctum negociando. —
iji loijuaiiiiir do pritna, illa ost nnica, sicut ot unica ost in re;
et lioc dicit in s«» opinio, quod ut osl intollecta \)or actum in-
tolli}.rontiao siniplicis lialM^t oinnino rationom indistincti. — Si
serundo inodo, sic intolloctus |H)lost Ibrmare circa illam unam
rationom obioi^ti niultas raliones distinctas confon-ndo \\cic ad
illiid; ct li(K> similitor dixit illa opinio, ipKNl obi«vtum ut ost
iii iiit('ll»'(tii no;;ociaiit(' lial»'! distinctas nitioiu»8 «|uasi for-
iiiatas circa ijisuin.

b) .Addit tainon ista expositio, qucxl oplnio m se non vi-
dctiir (licoi'o (pio<I llla una ratio In so «'st formaliter bonifas
et venlas ot (juaoIilM-l j^erlW-tio simjdicilor; ot qu^nl illa una
ratio quao sit //* intcUectu virtuto obl«H?ll est otiam ralio for-
nialitcr tMtnifufis ot rerilafis, otc. Ojiinio tamcn in se videlur
diccrc qiiod ista dicunt ffirevsos vespectus (\indat(»s in os-
seiitia.

(K;:,. (II) _ Ostenditur quamlibet perfectionem simnHpflm ««$
iu Deo aute omue opus iutellectus. - Uuia i>;itur l»^

I linptigiiutur dirtH'tc ii. r>r>7.

630 LIB. I. DIST. VIII. OUAEST. IV. ART. II.

potest intelligi dicta opinio propter argumenta iam facta, ap-
pono alias raiiones speciales. — Et primo ostendo quod for-
maliter veritas et bonitas sunt in re, et * hoc quia * quae-
libet perfectio simpliciter, ante omne opus intellectus; quia
quaelibet perfectio sirnpliciter est formaliter in ente perfecto
ex natura rei: veritas formaliter est perfectio simpliciter,
et bonitas similiter; ergo, etc.

Maior patet: tum quia aliter non esset Deus simpliciter
perfectum, quia non esset quo maius excogitari non posset];
cogitaretur enim maius si esset sic et sic perfectum: ium
quia aliter perfectio simpliciter in nullo esset perfecte; non
enim est aliqua perfectio in creatura perfecte, quia ibi est
fijtite; nec in Deo est perfecte, si non sit in ipso ut existens,
sed tantum ut quid cognitum, quia esse cognitum est esse
diminutum, ut distinguitnr contra existens: ium tertio quia
tunc perfectio simpliciter in aliquo esset formaliter per par-
ticipationem, et non formaliter in eo a quo participaret eam,
imo perfectio talis in participante non esset per participationem
illius perfectionis in causa, quia nihil est a quo sit partici-
patio existentis, nisi existens: quae *illata* omnia videntur
absurda. — Minor apparet, quia aliter Anselmus non poneret
talia esse in Deo, *quia, secundum eum Monolog. 15., nihil
tale ponendum est in Deo * quod non est melius ipsum quam
non ipsum, ac per hoc perfectio sim,pliciter. — Patet etiam
eadem minor, quia quodlibet tale potest esse formaliter infi-
nitum: inflnitas repugnat cuicumque quod non est perfectio
simpliciter ; ergo, etc.

666. (14) — Ostenditur tales perfectiones ex natura rei, ante
opus intellectus, non habere identitatem formalem. — Ulterius
probo, quod tales perfectiones ex natura rei, ante opus in-
tellectus, non habent identitatem formalem: — a) Quia intel-
lectus actu suo non potest causare nisi relationem rationis,
ex hoc scilicet quod est virtus collativa potens conferre hoc
ut cognitum ad itlud. Quaero igitur, utrum veritas dicat prae-
cise illam perfectionem quae est in re formaliter, aut praecise
illam relationem factam ab intellectu, aut utrumque? — Si
praecise relationem raiionis, ergo non est perfectio simpli-
citer, quia nulla relatio rationis potest esse infinita : * per- ^
fectio autem simpticiter potest esse infiniia *, si enim relatio I

LUi. 1. DIST. VIII. ^iUAEST. IV. AHT. II. «531

realis, iit piitornitas, non osl formaliffr infxnita^ (jnantu (aa^^s
illa 7'elnlio rafionisf — Si afiilxj, cum illa noii sint unum
iiisi prr nccidens, (|uia relatio radnnis cuiii ♦•nt»' reaii nun-
ijuaiii lacit unum pPi' se ; ({iknI pat«>t, «{uia niulto minus facit
unnni curri ent»; renli ens rationis quam passio cum subieclot
passio ««nim consrquitur subirctum e.x ratione subiecti: nul-
lum aul«!rn ens rationis cons*>(iuitur ens reale ex ratione sui;
sopara i^nlur ista iluo i|uae concurrunt iii isto cnle per acci-
dens, et sequitur tunc r|uo(l rcrifas somjwr dicat praocis»? illain
jifrrectioiicm in re, et bonitas similitor; et tunc ullra, ciun
iiulia sit (listiiictio in re, sive socundum opinioncm, sive secun-
(lum expositioiiciii Djiiiiaiilium, scijuitur i[\uh\ bonifas et reri-
tas sint formalitor synonyma, (puMl ipsi no«;ant, ijuia (licor«»nt
enmdcm perfectionem ut p»M'tccti(> m 7*<? est, ut piobatum ost,
ct sino omni distinctiono rei el rntionis.

^•S) bj Praoton^a, intollectus itituifirus nulliim lialMi distin-
ctionem iii obioclo nisi socuiidum i|U(k1 <M/.s7t'>».v ost; (juia sicut
non co^Nioscit alifjuod oliicctum nisi sccundum (jU(mI exislens
ita noii coj/iioscit aliqua distincta formalilcr iii obiocto ni^i ut
cxistciis. Cuni i«:ilur inlcllcctus diviniis non cojjnoscat css«mi-
tiaiii suam nisi intnitira intolleclionc, ((uaocum(|U«> distiiictio
poiiatiir ilii in obi»H'to, sive sit distinclorum obiectorutn for-
nia/imn, sivc iit rntionum causatarum \w'V nctnm intellrctus,
scipiiiiir iiutMl ista distiiictio erit in obieclo ut aclu e.i
cst. Et ita si isla osl obicctorum formnlium distinclorum. in
ubiccto crunt ista 1'oriiialitcr distincta; ot lialwiur lunc propo-
sitiim, i{ii(h1 distmctio talis obiivlorum tbrmalium prafrctlit
actuiii iiitfllcctus. 8i auicm sil • rclationum * causalaruin |M»r
nctnm intcllifjcndi, \\z\\\\v iiitcllct-lus divinus causabit ali({uain
intciitioiicm in cs.soiitia, iit rclationom rntionis, ut ej'istens,
i{Uod (>sl absurdiim.

«5(17. — Inipupnatur pra»>piMtA eipositio n. 664. — Hfm ai -
^uitiir conlra ill.tm cjL'jnisttioncm : ((uia si dc iilii(uo obiivlo
tantum iiatus cst liabcri unns conr€*ptiis rcnlis, nibil tacil ali-
({ucm coiictqtlum rcalciii illius obiocli, nisi facini illnrn nnm.i •
dc (>s.s«Mitia autcni divina, s«vundum •iks, lantum nnttts i

nnus conccptus rcalis : (\u\i\ dla lanium iiala i«9t : unuiu

coiiccptiHM r*cal»Mii: (nutn osl aulom ruc«»iv omncui roalomirt))

.' I >. . ( iri I M \'in.

632 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. IV. ART. II.

qui de ipsa haberi potest, alioquin essot imperfectius intelligibile
quanri sit aliquod intelligile creatum, quod quidem est causa-
tivum omnis conceptus realis possibilis haberi de eo; igitur
nihil faciet in intellectu aliquem conceptum de Deo nisi faciat
illum unicum; et ita cum creatura non possit causare in in-
tellectu illum conceptum, quia ille conceptus est esseniiae ut
est haec in se sub propria ratione, sequitur quod per nullam
actionem creaturae possit haberi aliquis conceptus naturalis
de Deo in ista vita.

668 (16) — Praedicta sententia in se impugnatur. — Praete-
rea, contra conclusionem in se: quia si ista, qualitercumque
distinguantur ratione, non distinguantur ex natura rei, sine
actu intellectus vel voluntatis, ex hoc arguo: distinctio prae-
cedens rationem primi distinctivi non est per tale distinctivum :
sed distinctio naturae et intellectus, vel volitionis et intelle-
ctionis, praecedit intellectionem et volitionem, quae est primum
distinciivum eorum quae distinguuntur secundum o-ationem ;
ergo illa distinctio naturae et intellectionis, vel volitionis et in-
tellectionis, non erit per intellectum. — Assumptum patet:si
enim nulia distinctio eorura praecederet, non magis ista distin-
guerentur ista intelleciione quam naiura nq\ volitione : q\}\&-
quid autem distinguitur intellectione , ut est omnino indistin-
cta a natura, etiam distinguitur natura.

Et si dicitur, quasi contemnendo istud argumentum, forte
ad cautelam, propter defectum responsionis, quod si per im-
possibile esset sola intellectio per se, ipsa distingueret, non
autem natura vel voluntas, haec responsio non sufficit, quia
quantumcumque aliqua per impossibile separentur, si eis se-
paratis, aliquid competat uni et non alteri, hoc non potest esse
nisi * propter * aliquam distinctionem formalem rationis istius
a ratione iliius; si igitur istis separatis, competeret distinctio
(intellectioni, et non naturae, aliqua est distinctio («)) huius et
illius, etiam quando non sunt separata; separa enim per im-
possibile album ab albo; non poteris habere quod album sit
causa alicuius, quin album sit causa eiusdem, quia nulla est
distinctio inter album et album. Unde nunquam esset hic fal-
lacia accidoitis: ista intellectione distinguuntur: ista intelle-

(a) Deest in Ed. Ven.

LI1{. I. DIST. VIII. QUAEST. IV. ART. III. 0'^

c/io est natura ; ergo natura di.stiii^rnunlnr; nisi ratio intel-
lectionis oxtiaiH^an^tur ralioni naturac, in quantum compa-
nmliir ad t«'rtiuin; er^'o illa extrain-alio praevjuiit :iliquam «li-
stinctioiK'iM iutionis ;«!> illa in qiKintiim comparantur atl t»'r-
tium, ot ita praevj^nit distinctionem rationiim inter se.

Articulus III.

SOLUTIO QIAKSTIONIS.

(itiD. ('") — Sententia Doctoris exponitur et probatur ratione.
— A(l qufiestionem respoiidrHj, et dico, ((iiod inter perfectio'
nes e.ssentiales non cst Inntum differentiii ratinnis, hoc osl
div«'rsorum modoruni concipiendi idrin ohiertnin formale ;
lalis enim distinctio est intor sapiens «'t sapienliam, et uli(|Uft
maior iiitcr s(ij)ienti/im et veritntem. — Nw est ilii lantiim
distiintio ofjiectorum fnrmnlium in inlelleclu, (|uia, ut ar-
'.-■utiim est |)rius [n. ()(>(} //|, illa nuiniuam cst in co^nitione//»-
tuilird nisi sit in obiecto intiiitive cognito. — Ista otiam duo
mcmhra prohantur jicr ratioiifs factas c<jntra ijratvitlontcni
oi»iiiionom. — Hst or;;o ibi distinvtio torlia prnecedens intet'
lcctum omni hkmIo. — Kt est ista: quo«l snpieutin osl in re
ex naturn rei, ot Ijonitns ost in re cx naturn rei : sapien-
tia aiitcm in ro formatHer non ost bonitas in re. — (Ju(hI
prol):i(iii-: (pii:i si inliiiita sapiontia oss<'t tbrm:ilit«'r iiiliiiit:i In>-
iiitas, )>t sapiciili:i iii coinmiiiii css<>t formalitcr bonitas iii coin-
iMiiiii; infinitas oiiiiii iioii (lcstriiit formaIil«T rationeiit illius
ciii :i(l(litiii-, (pii:i iii (]Uociim(|u«' •:r:idu iiit(>IIi^Mtur os.S(> ali(|ua
|iorf('ctio, (pii t:inion ^Madiis ost (jrradus illius p«'rfo«-tionis, iiun
tollitiir rntio formalis istius pcrlW^tionis propler isluin >rra-
diim; ot it:i si iion incliidit formalitor ul in cominuni, luv ut
iiiliiiitum iMliiiiliim.

C^) (Juod ;iul('iii iioii iiu'ludat tormalitcr ul in coinntiiin, lioc
d(Mlaro: (piia incliidon» fnrmnlilcr esl incliulcro alii]ui(l iii
rnlioiir sun csscntinli, it:i (piod si dcnmtio inclu«l(Miiis a«si-
uriKircliir. iiiclusum ossct dollniti») vcl pars (l««|]nilionis. Sicul
aiilciii dcnmtio hnnilalis in cominuni non halH»t snpienlinin
in s.', it:i ncc inllnita inflnilam. — Esl i^ilur aliqua • ratio •
noii idciilitns foi-innlis sapi«Miliao et b«)nitatis, in quanlum

634 LIB. I. DIST. VIII. OUAEST. IV. ART. III.

earum essent distinctae definitiones, si essent deflnibiles. Defl-
nitio autena non tantunn indicat rationem causaiam ab intel-
lectu, sed quidditatem rei; ergo non est ideniitas formalis
ex parte rei. — Et intelligo sic: quod intellectus componens
istam, sapientia non est boniias formaliier, non causat actu
suo collativo veritatem istius compositionis, sed in obiecto in-
venit eoctrema, ex quorum compositione flt actus verus.

Et istud argumentum de non forrnali ideniitate dixerunt
antiqui Doctores ponentes in Divinis aliquam esse praedicatio-
nem veram per ideniiiatem, quae tamen non esset formalis.
Ita concedo per ideniiiatem veritatem esse bonitatem in re,
non tamen formaliter veritatem esse bonitatem.
(•9) 670. — Confirmatur auctoritate. — a) Ista etiam opinio
confirmatur auctoritate Damasc. 4 praeallegato, et c. 9, ubi
ipse vult quod inter omnia nomina de Deo dicta propriissimum
est qui est, quia esse dicit quoddam pelagus infinitae substan-
tiae; caetera autem, ut dicit c. 4, sunt illa quae circumslant
naturam. — Istud non videtur * verum * nisi esset aliqua di-
stinctio ex parte rei ; non enim est pelagus infinitae substan-
tiae propter hoc quod multae relationes ^miionis possunt circa
ipsum causari; * ita * enim possunt per actum intellectus circa
quodlibet causari,

b) Confirmatur per Aug. VII l. De Trin. c. 2, ubi probat
quod non * esl * aliquid maius duae personae quam una, quia
non aliquid verius(l). Quae consequeniia esset ista, si tantum
esset distinctio rationis inter sapientiam, veritaiem et magni-
tudinem? Non videretur aliud argumentum, quam si proba-
retur: sapientia; ergo sapiens; vel e converso.

cj Ad quid etiam Doclores qui tenent oppositam opinionem
implent tot quinternos ostendendo umim attribuium ex alio,
si non est inter ea nisi differeniia relationum rationis tan-

(1) In corporibus autem fieri potest ut aeque verum sit hoc aurum atque
illud, sed maius hoc sit quam illud, quia non eadem ibi est magnitudo quae
veritas, aliudque illi est aurum esse, aliud macjnum esse. Sic et animi na-
tura secundum quod dicitur magnus animus, non secundum hoc dicitur verus
animus ; animum enini verum hahet etiam qui non est magnanimus ; quando-
quidem corporis et animi essentia non est ipsius veritatis essentia, sicut est
Trinitas Deus unus, solus, magnus, verus, verax, veritas... Quidquid animo
tale occurrerit, ut maius sit in tribus quam in singulis, minusque in uno quam
in duobus, sine ulla dubitatione respuatur. — Aug. 1. cit.

I

LIH. I. DIST. VIll. »jUAEST. IV. AHI. III. 035

tumriio(|(j? If;i (Miiiii porf«H:to vidorolur I)««uh o»f.aK>s4*i (juanturn
ad ornnnm (•oi^^^nitionom realom, vrl concoptum roalom, ut co-
gnoscilur siib attributo uno, siciit si coj,'noscatur sul) rationo
omniiim attrilnjlf^rum, <iuia cofj^nitio iiiuriurn relntionum ra-
tionis (non lacit ad perrecliorom co;,Miition«'m realem ha-
LM.Midam do aliqiio (n)).

d) Similitcr, iu.xta auctorilat»Mii I)amas<'. praodictarn, ad
quiil assif,'nant ipsi o)'fUnem altributorttm, rpiasi ossniiia sit
fuiidamoiilum, «'t (jua«'dam sunt propimjuiora oss<^'ntiao, ijuao-
dam jirojiiiKjuiora omanationihiis, si tanlum sunt r-olationes rn-
tionis^ (juis oliaiii ordo jior comjiarationem ad em(inatione.sf
(20) e^ Similitcr .Viijj-ust. Contra Mnximinum: Si potes Deum
PatrriH roncedere simplicem, et tnmen esse sapieniem, bo-
nuin («'t niiiiKMal il»i multas talos j)orfoctionos), (/uanto mngiff
Ufius Dr/is potesl esae simplex, rf lamen Trinitns, ita quod
tres personae fion sunt partes unius Dei{\). Arjjuit onim
ibi, qiiod si iii o(Mlorn, sino comjiositiono ot jiartialitalo, jM)ssunt
esso multar prrfectiones si),iplicifrr, orj.'o multo ma;j:is jk>s-
siint osso tres perso7)nr in licilato, sino coiiijM)sitione ot jiar-
tialitato. QikmI ar^-unnMitum ossot islud, si atfribufa tantnm
(litltM r<Mit j)«'r relatio))rs rationis, ot prrsotiae dislin^Miorontur
7H'aliti'r^ Noii oniiii so<juitur: si r«'latioii«'s ra//()n/.v non faciunt
comjiositioiKMii in ali«juo, erj^o noc rolationos reales. — Idoni
otiani Au«^Mist. XV. De Trin. cap. 3, dicit omnia isla osse
ac(/ualin ; niliil «'iiini ost j»rojiri«» silu ipsi ao^jualo; * (juid onirn *
est <licon», ^jiiod ali^juid sul» uiia rclalione rationis sit sibi
a«'(|iialo siil» alia r«'Iati<»iio ralionis?

f) Ililariiis ('tiaiii. .\7/. De Trin., alUxjuons lV'um PatnMn,
ail sic : l\'rfrrti Dei, (jui, et verttum fuum, et snpicntia, et
re)'ifas, aljsolufn grno^afio rst, ipii in hisavlernnrum proprie'
fnf)())i no)))inib)ts natus rsl. Dicit i^itur «juod isiao jiroprio-
tat«^s sunt a«»torna««, «'t iii liis natus ost Kilius do Paln»,

(ii) I)ci'».i iii K«l. ViMV

(1) \tinii/uui />(>iii/ii«, rt ,.....■-../;-. ,/ .r,„,, ,.,:., ., ,»,?,,./Ai iHirtr, Mumt
uniiit virlulU i/uinu niinitlivrin "^ •

rl /tfurn invnii/i, rl /titrtrt uon imivmm, quanlu matfi» Valrr rl yUims rt Spi-
rilin SnHclu», rl pruptrr individmtm lirittitrm Hrnu I'

cuitiin/iir /iri)ftrirttitrin trrt /trrtonnr tunl, rl proplrr •,ny«ii' , »»•• ^rr, ,.-,„. .^-m»
piirtis iiiiiii.1 l)ri rixii nuittf .\ii'.'. 1. e.

636 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. IV. ART. III.

quasi Pater praehabens ista communicet ea Filio. Si autem
essent tantum distincta ratione, non viderentur prius esse in
Patre origine quam produceretur Filius ; quidquid est enim
ibi productum in esse rationis per actum intellectus, videtur
esse productum a tota Trinitate; et ita non esset in Patre ut
praecedens origine Filium, quasi necessario praecedens origine.

671. (21) — Ostenditur non identitatem formalem stare cum
simplicitate divina. — Ista autem non identitas formalis stat
cum simpUcitate Dei ; quia hanc differentiam necesse est po-
nere inter esseniiam et proprietaiem, sicut supra, dist. 2. q.
ult. [n. 325] ostensum est; et tamen propter hoc non ponitur
compositio in persona. — Similiter ista distinctio formalis
ponitur inter duas proprietates in Patre, innascihilitatem sci-
licet et paternitatem, quae secundum Aug. VI. De Trin.
c. G, non sunt eadem proprietas, quia non est eo Pater quo
ingenitus; ergo si in una persona possunt esse duae proprie-
tates sine compositione, multo magis, vel saltem aequaliter,
possunt esse piures perfectiones essentiales in Deo, non for-
maliter eaedem, sine compositione, quia illae proprietates in
Patre non sunt formaliter infinitae: essentiales autem perfe-
ctiones sunt infinitae formaliter; ergo quaelibet eadem cuilibet.

672. (22) — Proponuntur tria dubia. — Contra istam so-
lutionem sunt tria dubia: — a) Primo enim videtur quod non
salvetur simplicitas divina, quia ex quo ponitur essentia quasi
fundamentum, et ista quasi circumstantia essentiam, videtur
quod ista se habent ut actus ^iformae respectu essentiae divinae.

l>) Secundum dubium: quia Aug. VII. De Trin. cap. 2,
ubi negat identitatem Deitatis et pateymitatis, non eo, inquiens,
Pater quo Deus, sicut nec eo Verbum quo sapientia, ita con-
cedit identitatem magniiudinis et boniiatis et perfectionum
essentialium, quia dicit quod eo magnus qao Deus, etc. Ergo
sicut ibi identitatem negat, ita concedit hic : non autem negat
ibi nisi identitatem formalem; ergo illam concedit hic.

c) Tertium: quia sicut non esset bonitas rmZzYer m/?m7a,
nisi esset realiter eadem sapientia, ita videtur quod ratio bo-
nitatis non sit infinita formaliter, nisi sit formaliler eadem
rationi sapientiae; ergo propter eamdem rationem propter quam
ponis * veram * identiiatem inter ista deberes ponere identi-
taiem formalem rationis ad rationem.

LIIJ. I. DIST. VIII. nUAK.ST. IV. AHT. IH. 637

07:{. — Solvitur primum dubium. — Ad isUi : - Ad printam
respoinU-o, iiiioil 1'in'nui lii crruluris h;ilK'l iili<{iii(i imi»'vfei lin-
nis * (luplicittM- *, .scilicft, (juia ost Ihrriia infavmans oliijiiid,
et ptn^s compositi. Alii|ui(l etiain hal»«»l (ju(j<i iwn ost imper-
fectionis, setl con8«'(juitur «»ani secuiKium suam rationcm es-
sontialom sivo formalom, .scilicct, (jiiod ij)sa sit (juo aliijuid ost
taie. — Kxempiian : sapi«!ntia in nohis osl (iccidens: hix: «?8l
imjM'rroctioiiis; s«'(l ijuod ip.sa sit qiio aliijiiid «^sl sapiens, lioc
non est iinperr«?ctionis, sed ess<'ntialis rationis .sapi«nitiao. — In
Divinis autom niliil «*st forma socuiuliim illam diijdiconi ra-
tionem impi')'fe<:tionis, ijuia ii«'C informnns, nec pars; est
tamen ihi saj)iontia iii i|u:intiim ost «juo illud in qu«) ij)sa ost
est snpiens; ol hix: iion j)or aliijuam compositionem sapion-
tiao ad alii|iiid «juasi subioctum, n«^c * quasi * sapiontia illa
.sit pars aliciiius comjjositi, s«'d j)or revam identitatem, «jua
sajiionlia, jirojjlcr sui infinitatetn jicrfcclam, j)«'rl'«x;te est idoni
cuilibot cum qiio nata «'st ossc,

Solritur obiedio. — 8«.'d obiiries: quomoilo «^st aliijuid for-
maliter sapions .sapiontia, si sai)i«'ntia iion af^l forma cius^ —
liespondeo : corpus ost animaliim quasi denominative, quia
anima «!st fonmt oius; homo diritiir animatus iion dtiiniiii-
luilivi', sod essentialiter, quia anima «^st pars eius * ul * ali-
quid cius. — Non itritur r«'qiiiritur aliqiiid os.se formam in-
formantem aliqiiid, iit ij)sum sit tale jxm* ij)sum, «juia forma
III >n ost forma informans totnm, quod tamon «licitur formalitor
lale j)or ijisam. Si i«,'itiir voriori id(Mititato oss«'l aliijua forma
idcrn alicui qiiam sit idcntitas cius ad informatum, vol ad lo-
tiim ciiiiis cst j)ars, sulllc«»rot illa * vora * idontitas a«i lioc,
(juud illud tali forma osset taic Ila «""st in j^rojMJsitt).

VA tunc si t/inieras, iitrum ah isto primo actu jmxssi-i t^s,.
aliqiia abstraclio formao? Dieo, (juod iion cst ihi ahstraclio l.«r-
mac ut inforttuintis, vol ut jmrlis ah informalo vol a lolo; --!
<'st ihi ahstractio forrna«' in ijiiantum jmm' «'ani ali«|uid osl t.:. ,
I^raccisc acc«'j)tac, non considcraiulo idonlitalom cjus :u\ illud
«jiiod (»sl talo [Xiv ipsam.

(17 1. (23) _ Solvitur secunduiii dubium. — A«l semndtim
diihium, quitd vidctur hal»orc dinicultalom o.x vorhis AiivuHtinj,
dico, (juod duplicit«M* vel trijilicilor eodem Deus osl
matjnus, ot tamon non sic eodem est Deus ol /'■

638 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. IV. ART. III.

modo, quia sapieniia et magnitudo sunt perfectiones eiusdem
raiionis, hoc est quidditaiive, quia quidquid perficitur istis
perfectionibus perficitur non ut rationibus suppositi, sed ut
rationibus quidditaiivis; non sic autem paternitas et Deitas
sunt eiusdem rationis. — Sunt etiani alio modo eiusdem ra-
iionis sapieniia et boniias, qnidi perfeciiones simpliciier ; non
sic autem paierniias et Deitas. — Secundo modo, quia ma-
gnitudo est eadem Deitati in ciuolibet, paternitas non, sed
tantum in uno supposito. — Tertio modo, quia bonitas et
magnitudo et caetera huiusmodi sunl eadem quasi identitate
mutua, quia utrumque est formaliter infiniium, propter quam
infinitatem utrumque est idem alteri; sed paierniias et Deitas
non sunt eadem sic mutuo, quia unum eorum non est forma-
liter infinitum, sed tantum Deitas est formaliter infinita, et
propter istam inflnitatem paternitas est sibi idem, non e converso
sic. Ad formam ergo concedo quod eo modo est bonus * quo *
sapiens, quomodo non eodem est Deus et Paier, quia eodem
est bonus et sapiens, eodem scilicet in quolibet supposito, et
eodem quasi identitate mutua: non sunt autem sic eadem in
quolibet paternitas et Deitas. Eodem similiter, id est, perfe-
€tione eiusdem. rationis, est bonus et sapiens, quia quiddita-
tive est bonus et sapiens : non sic eodem est Deus et Pater,
quia non est utrumque Cj[UO ibi essentialis perfectio illius cuius
est; quia licet quidditas paternitatis maneat ibi, tamen illa
quidditas non est ratio quidditativa simpliciter suppositi ali-
cuius, sed ratio personalis eiusdem.

675. (24) — Solvitur tertium dubium. — Ad iertium con-
cedo quod ratio sapieniiae est infiniia et ratio bonitatis, et
ideo haec ratio est illa per identitatem, quia oppositum non
stat cum inflnitate alterius extremi; tamen haec ratio non est
formaliter illa; non enim sequitur: est vere idem alteri; ergo
formaliter idem eidem ; est enim vera identitas A et B, absque
hoc quod A includat formaliier rationem ipsius B.

676. (25) — Solvitur argumentum principale. — Ad argu-
menium principale [n. 652] quod sumitur de auctoritate Aug.
XV. De Trin., respondeo, quod in * creatura * non est aliqua
vera praedicatio in abstracto per identitaiera quae non sit
formalis, et ideo nunquam fuit tradita Logica in creaturis de

LllJ. I. UIST. VIII. OHAEST. IV. ART. III. «KJO

pra«'(licati()iio iiliu formalitfr vera el alia per identilatem. Iii
Diviiiis autem rst vora inaftlicatio p<?r idetitilatcm in abstraclo,
€t tumoii noii «'St /hrtnalis.

Hnlu) liiiiiis (litlenMitia*^ »,'st ista, ut puto: qiiia concipieinlo
abstracturii ultiina alistractiono concipitur iiui<l<litas abs<|U(.' Iia-
bituiliiM! :i(l <|U<><lcuin<pio qu<«l fst cxtra piopriam rationom
<pii<l<litatis. Sic i<.ritur concipiomlo extrema, nulla oril vorilas
uniondo ea, iiisi praocisf» quiihlitas uiiius extromi sil eadem
qui<l(litati altcrius «'xtromi: lioc autom non continj;it in croa-
turis, ((uia ibi abstralioinlo illas roalitates (jua«' sunt in o(xlom,
puta n!alitat«Mii f/enet is et differentiae, el consi<l«'rando eas
praocisissiiiK^ utra^iue ost finiUi, ot neutra perfecte eadem
altori; non enim sunt modo oadom int<'r sc, nisi propter ler-
iium ciii suiit oa<l»'m, i't ideo si abstraliatur a tortio, non r»'-
maii»'t caiisa i<loniitatis (.'oriini, «'t idoo iicc causa voritatis
propositioiiis uniciilis oxtrema illa. Ilaoc i<jritur osl falsa, ani-
inalilas est ratinnalilns, et e converso, et liw quacunKpio pi-ao-
dicatioiK», <(uia iion taiitum oxtroma non siiiit formaliter ea-
dem, s.'(l iicc rere eadem, ((ui<l<litas «Miim liaoc |traeci8«! est
piitenlialis a<l qui<l<litatom illam, »'l iion esl ea»l»'in illi nisi
proi)l«'r id»'ntilatom a<l t»'rtiuni, a quo abstraliuntur; erjjro ab-
straclio illa lollit caiisiim voritaiis anirmalivao unionlis ea.
if (*^) n|ijM)situm osl in Doo, qiiia abstrali«'ndo sapientiam a
((uocuiii<(ue <(uo(l ost extra rationom sapienliaet et bonitatem
similitor abstniliciido a ((UocunMiu»' »(U(n1 est extra eius ra-
tioiiom fnrmalitrr, remaii»'t utra»(uc <(ui<l»litas pr.xviso sumpta
formalilrr iufinUa, et ex (luo infinitas osl rati«j identifatis
ooruni * oxtrcmorum *, lacla tali al>stnictiono pr.iocisissima,
r«'manot ratio idciititatis «'Xlr«'morum ; non onim luuv er.inl
ea«lom pracciso pro(iter i(b'ntitatom oorum ad tertinm a «iu«)
abslraliimtur, sod proptor infinitalem formalem utrius^iuo.

VA <(U<h1 ista sit ratio praetlicalionis iicr identitatem, si-
fsMium ost ex lux", «luul non conce<litur ista, paternitax in Di-
vinis ('.•i^ spiratio actira, no(iiie ut \em formaliter, iuniuo
ut v«'ra per idrnlitatem, uoquo, jxilernitas est innascihHttat,
et <' ct^nvei-so, sicut ista conmlitur, paternilas est /Vi7rt5, et
o coiiv«M'so ; «»l ratio vi«lotur, «piia abslraluMulo paternitaleni
et innascil)ihlatem ab essentia sivo a supiH)sit«», noulruiii esl
formalilcr infinitum, el uleo noutrum in sua raluino sic al>-

640 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. IV. ART. III.

stractum includit rationem identiiatls eius ad alterurn, et
ideo neutruin sic abstractum de altero vere praedicatur. Sed
sic abstrahendo Deitatem et patejmitatem quantumcumque,
remanet adliuc alterum extremum formaliter infinitum, quae
infinitas est ratio * sufficienter * identiiatis extremorum, et
ideo remanet ratio identitatis eorum, et per consequens ratio
veritatis compositionis affirmativae. In ista autem, Deitas est
bonitas, remanet infinitas, non tantum in uno extremo, sed in
utroque; ideo * esset * hic veritas propter identitatem inclusam
virtualiter in utroque extremo.

677. — CoroUarium. — Ex isto, et responsione ad dictum
Aug. prius adductura in secunda dubitaiione [n. 672 &] patet
illud quod supponebalur prius quesi. de genere, in responsione
ad argumenta secundae opinionis [n. 645 b], quomodo scilicet
maneant tantum duo modi praedicandi in Divinis; quia etsi
per identitatem relationes transeant in essentiam sive sub-
stantiam, tamen non ita sicut praedicata essentialia, quia
omnia essentialia magis dicunt perfectiones simpliciter quid-
diiativas, ratio autem 'personalis non dicit perfectionem quid-
ditativam, et ideo essentialia magis reducuntur ad unum mo-
dum praedicandi inter se quam personalia reducantur ad
unum modum praedicandi cum eis. Et secundm hoc possunt
dici duo modi praedicandi manere in Divinis, non tantum pro-
pter modos co7icipiendi ipsa praedicata, sed aliquo modo pro-
pter realitatem eorum quae praedicantur.

^*

QUAKSTK) V.

678. ( I ) — Proponitiir qiiaestio. — De immntabilitdte I)ei,
(le qiia Iroctat Ma;4:i.ster in scru/ida parle disiinctionis VIII,
(Iiiap taiiitMi vi{|«'lur poss«^ coiicluili cx simplicitatc I)ei, d»'
(]ua (piaesiturn cst supra, «luaero:

Ulriini solu.s Deus sit immxitahilisf

07!). — Argiimentiim principale(l). — Ou<«l non, quia si
*esset* iinrnutabilis, «'r^^o immiitahilifer se lialK'l a»l ilhnl ad
i[U(m\ i mmedia te hc [vAhot; orffQ illud aliuil csl immutuhile. —
I'/'ohatio primae consv^iuentiae : (piia irnniut'ibili>, quoil est ex
se priinuin ajjrens, non pol^-st (livcrsinuHle S4' lialiere a«l ♦'irectuni
suum; quia si iiuamloiiu»' aj^^al, quaniloiiue non, viil«'tur cs.si' ex
mutatione sui; non eniin Ikx* potesl |M>ni propt«'r iiovain appri>-
xiinationrrn passi vel anioti(jii«Mn iinpcdiinfiitoruin, quia actio
lirirni a^^cntis noii reqiiirit ista. — l^utbatitt secundae conse-
<iU('ntiar: ad quodcunniui' ncces.<inriuin quoil nece.sKyrio so
liabet, illud t'st iifccssariuin.

()S(). — Oppositum: Au;«'. \ II. De Trin. c. 0. Oninis crcalura
inulabilis, S(jIus Dcus iininutabilis {'*). Kt ad Timot. I. c. VI.
V. K). : ^olus I)(?us htibet immortulitatem; qutnl .Xujr. cxpo-
nciis, Pe Trin. lib. I. c. 1. dicit qiHHl rera immurtaliias inenm-
mutabilitas est.

ARTicur.rs I.

DK IMMI TAHILITATE DEI.

()Hi. (2) — Exponuntur rationes Aristot. pro imiuutabilitate
Dei. a) Iluius exclusivae, d«» «pia quaerilur, pars a/firma-
tir,i probatur a Pliilos. VII. Physic. jM^r hoc, i|uo(l omno »iuod

1 .Stlvitur nd n. liy?.
(2) Cfr. poliuj» I. Pf Tnnit. c. 1.

ToM. I. 41

642 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. V. ART. II.

movetur movetur ab alio. — Quod probatur, ^iuia quiescente
parte, quiescit totum. — Et non est procedere in infinitum in
*moventibus et* motis ab alio, quia tunc posset fleri ex eis unum
infinitum raobile quod moveretur tempore finito, quod est im-
probatum VI. Physicorum, et prius dist. 2. q. 1. in respon-
sione ad ultimum argimientum [n. 263]. Oportet igitur stare
ad aliquod movens quod non movetur ab alio, et per conse-
quens omnino non movetur.

b) Probatur etiam ab eo, VIII. Physicorum, illa conclusio
per divisionem moventium et motorum naturaliter vel vio-
lenter, et quod ultimo oportet stare ad aliquod movens quod
non movetur ex se et primo; et ulterius etiam opoi-tet stare
ad aliquid simpliciter immobile.

Sed processus isti, qui sunt principales in duobus libris, sci-
licet VII. et VIII. Physic, indigent maiori expositione, ad hoc
ut rationes illae ostendantur vaiere; et si forte valeant, tamen
diminute concludunt, sicut alias ostendetur: forte non plus con-
cludunt, nisi quod Primum non movetur ut corpus, vel ut
virtus in corpore, * vel * sicut anvma movetur per accidens
in corpore moto.

082. — Probatio Doctoris. — Ideo non insistendo modo(l)
circa declarytionem illarum rationum, ostendo breviter istam
partem esse veram, ex simplicitaie Dei: quia si Deus est per-
fecte simplex, ut probatum est ex infinitate [n. 607], ideo non
potest mutari ad aliquam formam quae in ipso recipiatur;
quia etiam est necesse esse, ut probatum est ex prirnitate
efficientiae dist 2. q. 1. [n. 242], ideo non potest mutari ab
esse in 7io7i esse, vel a non esse in esse, quae mutatio dicitur
versio a Damasceno. Omni igitur immutatione, sive substan-
liali sive accidentali, dicitur Deus simpUciter immutabilis.

Articulus II.

DE CREATURARUM MUTABILITATE.

683. (3 ) •— Divisio. — Sed pars negativa illius exclusivae,
scilicet quod nihil aliud a Deo habeat immutabilitatem, ha-
bet maiorem difficultatem. — Circa istam partem Philosophi

(I) Cf. II. d. 2. q. 10.

LIU. I. UIST. VIII. gLAKST. V. ART. II. § 1. 043

a Tln!olo</is (lisconlant, et e convorso. — Ad (juo*! ooiisuloran»
diim jiiiiiio oj»orlot vitUTC quae fuerit inlenlio Phi/usojihortan,
iil quae inotira pro eis, et (juae siiiit rntiones conlra cos.

§1. — Qnti,- f'\iv,il iiilt^nlln Philosojihurum.

CtH{. — De intentione Aristotelis et Avicennae secundum aliosd).
— a^ (juaiituia ad pkimi m, sjMTialilrr de intentione Arist. et
Arit'., dicitiir ijiiod decem rnodis jiotest aliquid s** hal>«?re ad
es.se; sed ad jirojKjsitiini sufllciant ires modi. — Fote8t eniiii
aliqiiiil aliiid a Dco, jiuta iiit«'lli<j(Mitia alia a jiriina, trij^liciter
j)oiii «!ss«' * i))imHlahiUs et nece.ssaria *: uno modn, (juod ex
se tbrmaliter sit neeesse ess<', sed al» alio rausaliter: secundo
modo, (juod ex s«' formaliter sit nefosse, sed ab alio depen-
denier ; sic (juod j»roj)tcr ordineiu essentialeni contradictio es-
set secufutuni css^.' sine primo, et non e converso; et est ordo
iiiter j)err«'clius et miiius j)erl«'ctuiu, iion iiiter causam et cau-
satiim: tertio modo aliijiiid liaU't esse ex se formaliler j)os-
siliilf, nccessario autem ab alio est, «juia illuil aliud neces-
>ario causat.

(*) h) Istorum triiim nKKlorum primus modus inclu«lit con-
tradictionem, iit dicitur, t?t illum non jK>suit IMiilosojtlius,
[iiia iion videtur verisimile conlradictoria jK>suisse. — (Ju«xl
i)irludat cont)-adictioneni, j)at«'t; «juia ijuihI «^t caus;diter ab
ali«> est ex .se non ens, et de s*» osl jKissibilc, aliter imjK)ssibiI«»
caiisaretur: sed «juihI est n- esse nullo modo est jMJeisi-

bilc. Kr^'o inronvenicns est diccrc Arisl. luinc iiKxlum j^osuiss»»
d«! siibstaiitiis sej)aratis, j)r«)j>t«'r conlratliclionem incliis;im.

c) (Juod etiam ncj:av«'rit tertium m«Hlum jirobatur, (|uia
etiam includit contra«licti«iiieiii.

dj Confxrmatur «»tiam Ikh', «juia Ojmm«'nt. \II. Metnph.
iii ijua^^st. loannis Grammatici, vult qiKMl motus, cum sit «le
se j)ossibiIis, jHitest ab alio j)4»rj»ctuari, «juia lialH'l «"ss*» ab
alio: siibstaiitia aut«>m possibilis iK>n jM)(i<st jMTjM^tuari; er>fO
substaiilia jH'rjM»tua iion est ^«'^«'ssaria ab ;di«».

e) Item, ut dicil (^)mment. 1, CoeU et Mundi, sujM^r dlu«l,
i)npo.ssi/)ilc esl ut uon getwrabile cadat sub cor
cxjK)n«'ns illiiil dicit (juod st inveniretur ali«ju«Hl :

(1) Cfr. u. '

644 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. V. ART. II. § 1.

aeternum, possibile esset ut natura possibilis transmutaretur
in necessariam.

( 5 ) /^ Ulterius imponitur Philosopho, quod voluit ibi, I. Coeli
et Mundi, quod quaelibet subsiaiitia habet suum esse ex na-
tura sua, haec semper, haec quandoque, ita quod haec ne-
cessario semper est, haec necessario quandoque non est;
nec aliter posset esse, nisi una natura mutaretur in aliam, vel
quod duae naturae contrariae sunt simul in eodem, ut in eo-
dem lib. I. Coeli et Mundi et XII. Met. deducit Arist. et
Commentat.

g) Item, ex istis, scilicet I. Coeli et Mundi et XII. Metaph.,
ostenditur quod negavit primum modum supra, quia esse
substantiae separatae vel necessariae attribuitur naturae eius
intrinsecae, et ita nihil perpetuum ponit causatum, nisi motum
in coelo, et mediante illo individua generabilia et corruptibilia
fleri, quae non sunt necessaria, licet species eorum sint ne-
cessariae.

El ex quo posuit aliquem ordinem rerum, concluditur quod
hoc est * secundum * secundum membrum, vel * secundum *
modum secundum. Sed in incorruptibilibus dixit species ne-
cessario esse in uno individuo, sed in corriiptibilibus species
dixit necessario esse in pluribus individuis et diversis ; quod
species de se sunt necesario incorruptibiles, tamen per acci-
dens corruptibiles : sicut elementa secundum se tota ponit in-
corruptibilia * tota *, sed secundum partes corruptibilia.

685. (6) — Ostenditur praefatam expositionem non esse ad
jnentem Aristotelis et Avicennae. — a) Contra istam opinio-
nern quae imponit ista Arisloteli arguitur primo, quod non
negaverit primum modum: hoc videtur ex intentione eius II.
Metaph., * ubi dicit quod * sernpiternorum principia veris-
sima esse necesse est, quia aliis sunt causa veritatis : unum-
quodque autem sic se habet ad esse sicut ad veritatem. —
Patet etiam secundum ipsum quod omne sempiternum est ne-
cessariura, ex I. Coeli et Mundi et IX. Metaph. c. penult. —
Item, V. Metaph. : Nihil prohibet quorumdam necessario-
rum esse alteras causas, c. de Necessario. Si tamen de ra-
tione causati esset possibilitas repugnans necessitati, sicut ar-
guit dicta opinio, contradictio esset alicuius necessarii esse
aliquam causam.

I.II!. I. I)1ST. VIII. QIAKST. V. AltT. II. § l. ^Jlo

h) lU-rn, XII. MetnpU. concliulit nnitaU'in universi *'\ uni-
\;\Ui flnis; cr^zo oinne aliud ah isto flno cst ad i])sum ut ad
nrH'in: scd cuiuscuinfiu»' fst causa finalis oius est causa cfll-
cioiis; (T^^o, L'tc. — Prohntio uiliinne proposilittnis : {\nis non
<«t causa nisi in (luantuin rnovct «^lllcifns ad danduin fsse.
Movpt * in quantuin * ut ainatuin ct d«'sid(»ratuin. H(jc patol
ex ratione /i/u.v, V. Metaj>/i. c. .'^., propler quem finem n;/ens
a(jit, el propter (pcem, scilicef finetn, amntum ar/ens dat
essc, alii ad ipsum ordinnndo. — Itcm Comrn. XII. Metaph.
conccdit (juod est ibi causa et causatuin, sicut inlellcctum «'sl
causa inlcllcctionis; et Arist. dicil (juod movet sicut amalum
et dcsideratuni : Italncuni ut in incntc movet, six"undum Com-
rnentatorcin, cHcctive.

c) Il«'ni, sallcrn ohiccturn (|uanfuin ad inteUigere movet
cffoctive; cr^'0 cl ad esse, (juia imjxjnitur Philosojjlio, (juo<i
]H)S(iif nnanKiuainijuc suhstantiarum istarum esse suum intel-
iKjcre.

d) It«Mn, Avic. expresse i)onit n«vcs.sariuin ah alio causa-
litcr; ci-;,ro si non in Ikx* vidit contrailictioiicin, quare deb«»t
netrari ah Aristotelc i)roj)ter contradiclioncin (luam tu ponis?
(") ej Itcm, (Jomincnt. I)e Suhstnntia orftis, c, ',\: (\)rptfs
• neteste non indif/et rirtule movenfe in faco tantum, sed

tinm rirtute tnr(jiente in se et in sua suhstantiu perma-
nentintn uetenmm, olc; et sequitur post de opiiiione .\risl. :
Dixerunl quidnm ipsum non dicere causam ngenlem * to-
fttm *, sed cnusam mocentem tantum, et iltud fuit ratde
nhsurdum eis.

liesptmdetur ah cis, (luod (pii jMinunt lundamenta talsa

\ lationihus verisimilihus, ♦ ut .\rislot. contra IMaloncm jk)-
ncntcm o]ij)osituin *, coiitin</il (pKMl ])ostnuMlum contradicant

isdciM cx rationihiis veris. — Contra : asUndisti .\risloN»lt»m
ncj^jare priinum iiKMlum, (piia vidclur inchulciv contradictio*
ncMi, cl nnnc conctnlis i])suin sibi i])si contratliccre. S«»«l ratio-
nahilius VKlctur sihi non im])(»nere conlradiclona, so»l ijuoil
dical consc<iu«Milcr ad anhvi^fhMis lalsum, «•oncotlentlo cons<»-
(jiKMis ralsum.

IhMii. (|iiod iion ])osu«M'il secundum nxMlum. i|U«Mn imjxHiis
ei, vidcliir jtroj^ttM' irrationahililalcm illiuH im>«li. - I^-obo:
nilul drprmfrt ab alio in cv.s.mii!o, n «lUo llOli halx^t «^<!S«^, oi

646 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. V. ART. II. § 1.

ita nec in perraanendo ab alio, a quo non habet permanen-
tiam, quia ab eodem habet esse et permanentiara. — Nec est
simile de figuris et numeris, quia ibi prior licet non sit
causa effectiva posterioris, est taraen causa maierialis, sicut
pars, quae est potentia in toto. In proposito autem non potest
poni causalitas, nisi efftcientiae et flnis, secundum Aristot.

g) Quod etiam imponitur Aristoteli de necessitate spe-
cierum in corruptibiHbus in diversis individuis, non est ve-
rum, nisi quia intellexit necessitatem motus Coeli esse, et ita
productionem individuorum, quando esset talis approximatio
agentis ad passum; necessitas enim est conditio exisientiae;
non igitur convenit speciei nisi in individuis. — Nec est si-
mile de elemento secundum ioium et secundum partem;n2im
elementura totura est singulare per se existens et principalis
pars universi.

h) Quod etiam imponitur sibi, quod nuUa substantia est
ab alio effeciive, videtur manifeste falsum de generabilibus;
generatio enim est ad substantiam ; ergo ipsa generatione sub-
stantia accipit esse, quae prius non fuit, et ita eius quod pro-
ducitur est causa efficiens, nihil enim seipsum producit ad
esse.

i) Itera, si corruptibile ex causa intrinseca quandoque ne-
cessario non sit, ut sibi iraponitur; ergo a se corrumpetur
sine corrumpente exteriori.

j) Imponitur etiara Avic. tertius modus, et probatur ex
VI. Metaph., ubi dicit quod causaium, quanium ex se inest
ei ui non sii; quantum vero ad suam causam est ei ut sii.
Quod auiem esi ei ex se ap)ud intellecium prius est, non
duratione, eo quod est ei ex alio. Et hoc apud sapientes vo-
catur creaiio, dare scilicet esse rei post non esse absolute.

Conira ipsum, arguitur, quia iste raodus includit con-
tradictioneni ; quia si, per impossibile, ponitur non esse, se-
quitur non tantum falsum, sed etiam impossibile, secundura
ipsura, scilicet causam necessariara non necessario causare et
dare esse.

686. (8) — De vera intentione praedictorum Philosophorum.
— De intentione istorum Philosophorum Aristotelis et Avi-
cennae, nescio: sed nolo eis imponere absurdiora quara ipsi
dicant, vel quam ex dictis eorum necessario * sequitur *, et

Llli. I. DIST. VIII. QfAEST. V. AltT. II. § 1. 647

cx (lictis fonirii volo rtilionabiliororii intolI<?ctiirn ncclporo qucm
possiim.

a) Hospomlfo i;,Mtiii-, (jiiod .\rist. simul <'t Avic. jx^uorunt
Douiii 7iecessavln se habeve ad alia extra se ; rt ox hoc se-
quitnr quoM (piodlilict iiliud nccfssario so haU't ad * illud *
ipsuiii (juod (jiiiisi iriiiii(uli;il(' coiii|)niatur ad ijisum, vfl non
mediuiitc niotu;(juia cuni unirormitatc iii toto |)onit ditrormi-
tatcm iii j)artil)us mohilis, cl nicdiantc motu «,n'nerabilia et cor-
ruptiltili;i didoiiiiitcr comjiarantur ad ijtsum.

h) Tcncndo illud lalsum liiiidamcntum, s<'ilic«'t Aristotclis,
ponciido ijisuiii csse causam necesaariani, non vidctur contra-
dicero sihi j)oiicndo causatum necessariutn, iit viilt \'. Mei. c. d»;
Necessario, (juod i/uorutndfnn necessariinuai est altera causa,
el VIII. Phys. ct 11. Met., seuipiternorum principia seniper
esse verissinia necesse esl, ut arjrutum cst. Kt ita jionit non
tantum serunihnn moduni, scd cti;im priniuin modum.

c) .'XviccniKi aulcm vidctur statim contradiccrc sihi ijisi,
poncndo illud cssc possibile, (juia tunc ncccss;«rium non ne-
ccssario * comjiaiatiir * ad illiid.

d) Scd arf/uitu)' pro Aviceuna : si cst ah alio, crj^o in
conccj)tu (jiiidditativo oius non cadil csse; crjro est de se ;>'as-
siltih' cssc ct non * existens * cssc^nj, sicul humaiiitas iion est dc
w iiiui, iicc j)lurcs. Conccditur dc islo modi» jiossihililalis, ijuae
scilicct jMtssihiliias non cst nisi ijikmI ordiiic naturac * Ihk* cst
causa *, Ihk! <'st caj);ix huiii-^, cl iion cst illud (juidditative. —
Et cx lioc j)atct rcHjionsio :id ar^Mim«'iitum ractiim coiilra Avi-
cen., (jmisi contnidicat sihi; ijuia noii s«»«juitur jiossc noii «•s.s*',
nc<' jM)tcsl j)oni * in * ess«': sicut ikm' «mis noii «>sse uiium. Kl
sic .\rist. concc«h»r«'t jiossihih' (JIkkI «^st n«r«'.ssarium ab alio;
scd j)ossil)ilc j)otcnti;i ;intc actuiii imjirohat 1. Coeli et Mundi.

e) lta«ju«» conconhint Arist. «-t .\vic. in • snjucnlihus * t'X
iiiio j)iiiicij>io lalso, in (juo concordanl, «juod I)inis nectfssariu
sc li;ihct ;i(l ijii(HllitM>t |n. r>S|| ijiiiid «'st cxtra s«>, u«l i|U(xl <iii-
nirdiitle vcl inrilianle inunultihili c«imj»;ir:»tur.

(}S7. (•«) — Satistit rationibus priniae eijXMitionis. Ad iUa
(pair adducrhantur prius \u\ j>rohaiiduiii «|Uo«l .\risl. lu»-
jrarot primnm modum, ad jirimum (n. iWlft! «ju»)»! nililur pn»-

(d) Wudii. iTgu uct do tc poMibilr r»M vl nvw *•%—',

648 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. V. ART. II. § 1.

bare coniradlctionem, forte dicerel Arist, possibile obiective
non repug-nare necessario, si producens necessario producit:
non eiiim requiritur quod realiter posset esse non tale, sed quod
ordine naturae * praeiutelligebatur praeintelligendo * non tale.
— Hoc probatur per confirmationem argumenti quod addu-
cebatur [n. 552J ab Henrico, quae est quod de essentia divina,
quasi de potentia subiective, secundum ipsum, generatur Filius;
certum est enim quod ista potentialiias quasi subiectiva non
prohibet necessiiatem, nec quasi potentia obiectiva Filii, quia
generans necessario generat.

Ad illud quod adducebatur de 1. Coeli ei Mundi [n. 684 /"]
qud una natura muiareiur in aliam, potest dici, quod sub-
stantia habet esse permanens, et ideo non datur sibi semper
novum et novum esse; ergo a causa necessario causante, se-
cundum eum, datur sibi natura necessaria formaliter, et si
posset non esse, mutaretur eius natura.

(H) Per idem patet ad illud XII. Meiaph. de rnotu [n. 684 d],
quia cum sit de se possibilis, non solum potest propter hoc ab
alio perpetuari, qnia ab alio est, sed quia cum hoc semper habet
esse novum, et ita non est forma quae est necessario se
habens (a), licet necessario semper sit, quia mobile totum
necessario uniformiter se habet ad dans esse uniformiter
necessario, secunduin istos. Et haec habitudo necessario uni-
formis mobilis ad movens est causa motum necessario fleri,
licet motus numquam habeat esse formaliter necessarium. Est
etiam hic necessitas ineviiabiliiatis sine necessitate immuta-
bilitatis in motu, sed ex necessitate immutabilitatis in causis
ipsius motus. Ita quod utraque auctoritas per hoc solvitur.
Sed permanens, si est necessarium, simul habet esse quo est
formahter necessarium ; et ita si sit corruplibile, contradictio
erit; non sic motus. Vel argumentum Arist. contra Platon., I.
Coeli et Mundi, procedit ex suppositione necessarii agentis; et
tunc sic deduco: si coelum potest perpetuari, et ab agente
necessario, ergo necessario perpetuabitur. Huic autem neces-
sario repugnat actus iste * corrumpeiur * ; ergo et potentia
ad illum actum, quia cuicumque necessario repugnat actus,
cidem necessario repugnat poientia ad illum actum, licet non

(a) Ed. Ven. et ita nunquam formam quae est necessitas, licet...

LIH. I. DIST. VIII. (JfAE.ST. V. ART. II. § 2. 649

cuicuni(|ue conlinrjcnti ; orf,'0 non stal i)Olenti:i ad corruptionom,
nisi st(;t |Kjtentia ad * olti(^cta siniiliter * (a). Et per hoc tenet
illa conse(|uentia i\c> jMtssihili i»osito in esse; nam ex [)ositione
possihilis in esse non sc^iuitiir iniiM)ssil»ililas, n(x: nova inii^ossi-
bilitas alicui n(H:essario.

1:5 .:!. — Motiru PliilDsnplinrum.

(1X8. (••^) — Argunienta pro opinione Philosophoriiin(l). —
Ouanturn ad sKCUNDrM principale pro ista conclusioiK^ (juae
dicta est essf» infcntio nndiorum, Arist. ct Avic, arjjuo sic: — a)
In omni diircrciitia ontis yircessitas (^st perfcctior continyentia.
— Protjdlio, ijuia ncccssitas cst perfcctio in entc in sd ; er^'0
in omni dillcrcntia entis; ciyo in illa dillcrontia cnlis (|uae est
caiisa nccossjtas est porrcctior continf^cnlia; pcricclissima i^'itur
causa nccessarin causat.

licsitondctnr, ipiod noccssitas est porfectior conditio uhi
cst iMissihiiis: (»st iiutom incompossihilis rationi cnusae ut causa,
(piia sic liMjtiiiinii-. rt iioii Ai* eo quod est causa. — Contra
hoc: in multis divisionihus entis altorum (livid(»ns est porfe-
ctuni, allcium impcrfoctiim, oi c.xtrema illa ipiao sunt per-
fecta iii diversis divisionihus, aut necossario concotnitfintur,
aiit conijxttiuntur se. — Kxcnijjfum : si dividatur ens \)t'V fini-
tum ot infinitum, por nccessarium et possibilc, por potcn-
tiatn ct actum, actus, n(H'cssilas, innnitas, aiit neccssario se
concomitaiitur, aul compatiiintur se; erjjo cum in divisione
cnfis jicr cansnm et causutum causa sit i)orloctius oxlromum,
coiicomitahitur cum oo i|UiMlcumiiuo porloclius dividens ons,
aiit potorit starc cuni oo, ci prr consi»<juiMis nccessifas.

t>) Praotcroa, si primum caiisans naturatitcr caiisar»»!,
caiisnrct ncccssyrio, d tunc darot iKrossitatom siio causilo:
scd iiiilla pcrtcctio tollitiir a causato propter inoiluin causandi
ipsius caiisantis ao(pio portivtum: causare autem roluntarie
iioii cst iikmIus causandi minus iK«rfoclu» (piam causaro natu-
ralitcr; cr^) proptcr Ikh* (|iiim1 (^st caus;iro voluntaric non
folliiiir noc(\ssario ali<|u:i porfwtio * etrcctivi * ^fc^; erjfO causa
causans volunlario iM)lost dan» neccssitatcm otVoclui.

(1) Vi«l. «oliilionrm iiil n, (JIW
la) WuUti. tui oppoBitu niinul.
(h< Wtuid. «•ffivtui.

650 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. V. ABT. II. § 3.

Confirmaiur ratio : quia si causaret naturaliter, posset
producere plures differentias entis, scilicet possibile et neces-
sarium; si ergo causans voluntarie non posset causare nisi
tantum ens contingens, videretur esse causa imperiecta, quia
tunc causalitas eius non se extenderet ad tot effectus ad quot
se extenderet si naturaliter causaret.

c) Item aliqua causa necessario causat; ergo prima causa
necessario causat suum causatum. — Antecedens videtur ma-
nifestum, propter multas causas naturales quae necessario cau-
sant suos effectus. — Coitsequentiam probo, quia in essentia-
liter ordinatis posterius non potest habere necessitatem nisi
prius habeat esse necessarium : connexiones autem causatorum
ad suas causas sunt essentialiter ordinatae; ergo nulla tahs
connexio est necessaria, nisi illa quae est primi causati ad
suam causam sit necessaria.

§ 3. — Qime sint rationes contra Philosophos.

689. ('•'^) — Prima ratio contra Philosophos. — a) Propo-
nitur. — Contra istam conciusionem, in qua communiter con-
cordant Philosophi, quod Prima Causa necessario et natura-
liter causat primum causatum, arguitur sic: Primum enim
agens nullo modo perficitur aUquo alio a se : agens naturaie
ahquo modo perflcitur sua productione vel producto alio a se;
ergo, etc. — Minor ostenditur, quia agens naturale agit pro-
pter finem, ex \\. Physicorum.: sed nihil videtur agere pro-
pter flnem, quo nuUo modo perficiatur.

b) Solvuntur instantiae. — vSed ad isiud primo responde-
iur, secundum intentionem Avic. VI. Met. c. ult,, quod agens
perfectum agit ex liberalitate, hoc est non expectans perfectio-
nem a producto, sicut exposita est intentio liberaiitatis, dist. 2.
q. de productionibus [n. 296 b\ Negandum igitur videtur quod
assumitur, scilicet quod agens naturale perficiiur eo quod
producit; quia lioc non est nisi in agentibus naturalibus im-
perfectis. — Et cum adducitur, quod agens naturale agit
propter flnem, non opoy^tet, secundum Philosophos, agens pri-
mum naturale agere propter aliud quam propter se, sed pro-
pter seipsimi ut propter finem ; iiec oportet ipsum perfici illo
flne, sed esse naturaliter illum finem. — Aiia etiam resjton-

Lllt. I. DIST. VIII. CJUAEST. V. AFlT. II. § 3. 651

sio li;»ljt'tiif ;ib Avic, qiiod sicul jniua ox spjpsa esl fri<;i)la,
consc(iuitui' autfMU earii «iuo«l iiifriv^iiU-l * alii]ui<l * a se, ita
Ijriinurn ajzons, si jKjnatur riatui"al«' ^^'•«mis, S4K!uriilurii eos, ex
sf'ii)S<) orit pern-cturn; sed perrocliorioru oius conseiiuotur pro-
ducoro porfectiorifrii iii alio; ita tann-ri (IU<k1 illa prfKluctio
p«!rfoctioriis iii alio non sit lliiis eius; sicul n«'C Hnis at|uae cst
infri^''i(lare.

Ratio n!siM>nsionis rediicilnr cotitrn i\(us ri\spon.siones,
quod si aijua non posset stare in fri;/iditate sua absque hoc
quod aliijuid fri^^efacerot, non («ssot suinnio jK'rfocta iii frijri-
ditato, (luia aliquo iikmIo di^pondorot ab alio in fri^nditate sua;
ita i<,Mlur liic tU' prinia caus;i in «Mititate sua respectu onti-
tatis priiiii causati. — Sed isla rednrtio nim niuitum cof/it,
quia si ^Kpia possot jjrcMluccrc fiiy:idit;«t«'m per se stnnfem,
dicoi'»'l .\vic. (piod (luanlumcuriiqin' rion jMjssot osse in so fri-
^-•ida, alisqii»' Ikk- qiKMl fri^'-ofacer'('t, non osset proptor hfK- de-
lM'ii(|('iiti;i iii friLnditat»; sua, scd porloctio completiva fiiijidi-
t;itis, rx (iu:« n«K'essario pioduccrct vol fri<:us in afio, vel
fri;:us /u?r sc .stnm ; ot ilu iKJiicrol dc primo cnto rcsp^^ctu
pi'(Mluctioiiis in aliis.

('*) c) Jintionis dcclnrafio. — ritimo videtur (pKJil isla ratio
|M)s.sct sic declarnri: omno ajrens nntnraie aut actiono sua
lM'rllciUir in sc, :iut in suo simiii, aut in fot(t, aut ikm* suam
prcMliictionem miturn eius accipit e.sse in afio. H«kj eiiim ap-
parct inductivc iii omnihus: in/effcctus eiiim ttf/ens naturaliter
p(M'llcilur sua (wtione, ifjnis naturaliliM' ;«j^'cns pcrllcilur in
siinifi, ct natura siia iKihct «'ss^» in :ilio. in (pio poss«'t iHa na-
lur;» C.S.SC, cti;im ij^nc ;;cn(Maiitc corrupto, cl ila vidclur ne-
ccssitas ^'^cncrationis in corruptihilihus, s«vuiiduni illud II. Lki
Animn: lieneratio est perpctun, ul safcelur esse divinuni:
Sol ^'ciici'at vcriiKMii, * (|ui * licct noii iMM'llciatur in s«\ mv
*ciiarii* n:itur'a sua accipi;it ess«» iii alio, tamon jxTflcilur in
suo t(do, in ipKiiilum <>8t ])Qrs unirer.H, cuius universi alii|ua
p:iis pnMlucitur, cl pcrlW*tio totiiis videliir oss<> ali(|U(> modo
pcrfcclio parlis: Pcus Pater luituralilcr priMlucondo Kilium,
licct iioii pcrnci:ilur in st\ nci: iii tt>to cuius sit pai-s, (piia
iiullius ost pars, tamcn sua luilura accipit esse in aiio sm;>-
posito, vcl aliiiil siipposilum nccipit «»sse nalura»». fatel i^ritur
indiictivc isi:i maior divisim, licct dilllcile sil assij;iian» pfO'

652 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. V. ART. II. § 3

'pter quid istius maioris. — Sed si Deiis naturaliter produ-
ceret creaturam, nuUum istorum conting^erel : nec enim perfl-
ceretur in se ex tali productione, nec in simili, nec in toto,
nec natura sua acciperet esse in producto; ergo nec creatura
naturaliter producitur.

690. (13) — Secunda ratio contra Philosophos. — a) Propo-
nitur. — Secunda ratio * opponitur * contra Philosophos: quia
potentia respiciens aliquod obiectum per se et essentialiter non
necessario respicit illa quae non habent ordinem essentialem,
sed accidentalera ad * aUud * primum: voluntas divina respicit
primo bonilatem divinam, ad quam creaturae habent ordinem
contingentem, el non necessarium, * quia volens finem non pro-
pter hoc vult necessario aliud esse, cujus esse non est neces-
sarium ad consequendum flnem, vel ad intelligendum flnera *,
quia non sunt necessariae ad consequendum istam bonitatem,
nec augent eam; ergo volunlas divina istas creaturas non ne-
cessario respicit.

bj Instatur coniva eam. — Sed ista ratio, licet sit in se
aliqualiter apparens, tamen videtur contradicere aJiquibus
dictis arguentis; quia ponit quod voluntas divina, ut respicit
res in esse quidditativo, necessario vult quidquid vult, et ta-
men res in esse quidditativo non magis habent necessarium
ordinem ad bonitatem divinam quam res in esse existentiae.

Videtur etiam ratio habere aliam insianiiam ; quia sicut
voluntas divina habet essentiam suam pro prirao obiecto, ita
et iniellectus divinus; ergo et intellectus divinus accidenia-
liter respiceret quidquid aliud ab essentia divina respiceret
pro obiecto, et ita videretur sequi quod Deus non nece=:sario
sciret aliud intelligibile a se, sicut non necessario vult aliud
volibile a se.

(•6) c) Solvuniur instantiae et confirmatur ratio. — Pri-
mam instantiam, quia non est contra veritaiem, sed contra
opinaniem, concedo.

Secundam excludendo, conflrmo rationem; quia voluntas
quae determinatur ad flnem non determinatur ad aliquid eo-
rum quae sunt ad finein, nisi quatenus per syllogismum pra-
cticum concluditur ex flne necessitas illius entis ad flnem, sci-
licet, vel necessitas eius in esse, vel haberi, ad hoc quod finis
sit, vel habeatur, vel acquiratur: vel necessitas eius in diligi

LIU. I. DIST. VIII. QUAKST. V. ART. II. § 3, 053

(u(l lioc, iii (ii)is (lilipjtur v«?l halieatur (^rt^). Hoc vulprnus in
oniiiil»iis voluiitatiljus (juao sunl ipsius flnis: quia non oj)orlet
proptcr (iiiorn eas (lotnrininatas osso rosy<>ctu alicuius onlis ad
flnein, si talo ons non conchnlatur jmm- syllo<,Msmum practicum
e88<; nccessariuui aliijuo istorum mrxlorum (id fmcin. Kr|,'0
cura intollcclus divinus non cojrnoscal aliiid a .so esso neces-
sarium ad flnoin iillimiim (|iiomodocum((U(>, voluntas illa ox
hoc ((iiod ost iuH;essario flnis, non oportot (juod sit necessario
altorius a flnc.

(Ji 1(1(1 instatur do intellcciu non ost simile; (juia inloUe-
ctum osso nocossario rcsjxH-tu alictiius ohiocti non jjonit illud
esso alifjuid in enlitnle reali aliud a jirimo oliiccto, ijuia esso
cor/nifntn al> inlolloctu divino iiori jtonit illud ossc in sc, sod
in intclloctu jiraosontialitor; non sic (?sso rolHnni, imo j)onit
tuiic * osso jiossiltilc (,'l * consc(juontor illud halwre aliitd esse
a voluntato, ot hoc lorjucndo do volitionc e/licaci, (juia (juod sic
volitum cst a I)co alirjuainlo ost in c/fectu. — Non esl i«;itur
intolloctus (liviims ita so hal»ens ad intclli;,Mhilia alia a se sicut
voluntas ad alia volihilia, (jiiia illo intoll(H-tus jMJtest esse neces-
sario ornnium intclliLMhilium, (juatonus sunt sihi jirncscntia;
nec jjcr Ikm- jMHiitur aliijuid aliud a I>co lormalilor iu»cessariuni
in osso renli. Vohmtas aulcm non jK^sset wse invossario ali-
(juorum aliorum volihilium. nisi ilhi alin oss«M)t ali^juando ne-
cossaria in ali(juo ess<? rcali, alio ah osso divino.

(>!>1. (•') — Prima ratio Do(^toris contra Pliilosophos. — a)
Pri)]}onitur. — Istis latioiiihus cuiiisdam I)(x'toris (1) ali(jua-
litor sic fortiflcatis, addo alins rntiones. — El arj^uo primo
sicrQuod osl ex so tieccssarium iR'rtW*te, ((uaiitum j)otost co-
^Mtari ali^juid (^s.s(^ nocossarium, non j^olost non oss(», (jU(H'um(juo
alio a .so non cxistonto: l)ous cst sumnie nccessarium stvunduin
illurn intcllcctum jtraoaccojitum; cr;:o (jU(H'um((Uo alio a stMioii
oxistcntc, non (»roj)tor Ikm* sc((uitiir ipsuni noii esso: sod si tw-
ccssariam lialM>rol hahiludinom ad i)rimuiii caus;ilum, illo cau-
sato iion (wistonte, non csset : ortro non halM't nd ilhid riccc<;-
sariam hahitudiiu^in.

.Maiorem proho, (juia ex iniiuis imi>o{isihili luui so(|uilur
iinj^ossihilius, sicut noc ex ininus lalso siNjuilur fulsius. —

(1) Iliiirici.

(d) DcoBt iii Va\. Voii.

654 LIB. 1. DIST. VIII. QUAEST. V. ART. II. § 3.

Et hoc probo, quia si falsius habeat duplicem ralionera fal-
sitatis. et minus falsum tantuin unicam, circumscribamus a
falsiori illam rationem falsitatis * in * qua excedit minus fal-
suin, stante alia, et a minus falso illam quam habet; tunc falsius
erit falsum, et minus falsum non erit falsum, quia circum-
scripta est ratio falsitatis minus falsi; ergo, hoc posito, fal-
sius erit falsum, et minus falsum erit verum, et tunc ex vero
sequitur falsum. Ex hoc etiam patet tunc quod ex minus im-
possibih non sequitur impossibilius. — Sed tale necessarium,
quale descriptum est, est magis necessarium quam quodcumque
ahud necessarium ab eo, etiam secundum omnem opinionem
Philosophorum; ergo ex non esse cuiushbet alterius quod est
minus impossibile non sequitur non esse istius quod est im-
possibihus.

Probo aliud assumptum, scihcet, quod si necessariam
haberet habitudine^n, etc. ; quia habens necessariam habilu-
dinem ad ahquid non est, iha habitudine non existente: non
existente autem extrerao, non existit iha habitudo;non exi-
stente igitur extrerao habitudinis, non existit fundaraentura.

b) Solviiur insiantia. — Contra istam ralionem insta-
tur, quia principiura destruitur, destructa conclusione, ex I.
Prior.y et tamen principium ex se videtur esse forraahter ne-
cessarium, conclusio autem non est necessaria nisi ex princi-
pio; ergo, etc. — Haec instantia nulla est, quia stat probatio
maioris, quod ex minus impossibih non sequitur irapossibi-
hus. Sed nec est simile ad propositum, quia conclusio non esf
nisi quaedara veritas partialis principii, quod habet quasi to-
talera veritatem, sicut singulare est quaedam veritas partiahs
respectu universahs; in entibus autera ens causaium non est
quaedara entitas quasi partiaHs causae, sed est omnino alia
entitas dependens ab entitate causae; etsi ergo ahqua con-
clusione destructa, destruatur principium, non tamen ita erit
de entitate in causa et causato.

(18) c) — Solutio exemplis declaratur. — Ad hoc autem, ut
istud de principio et conclusione intelhgatur melius, possunt
poni exempla: Prima conclusio Geometriae, quod illae li-
neae trianguli sic constituti sunt aequales, non videtur esse
nisi quoddara particulare istius universalis, omnes lineae ductae
a centro usque ad circumfereniiam suni aequales; et ita in

I.IH. I. DIST. VIII. (jrAEST. V. AHT. 11. § 3. C)7*o

rriultis aliis conrliisio iion viih-liw f*sse nisi parliculare vel
unius universiilis, vc\ multorum ox iiuibus simul inliM-lur :
sicut si iun^^amus isli isliim univ«'rsal«'m : quaecumqiu' eidem
sunt aequnlia inter se mnt aequafia: et Iic«'t praetiicatum
priniu conv«'iiijt suliiocto ipsius univrrsalis, id »»sl adnequalet
non tanion convonit iirimo tali primitate suliioclu minus uni-
versali.s, nec projitJM* islam primilalom in i^riiicipio et non pri-
mitatom in conclusiono est talis causalitas in principio res|Mv
ctu conclnsionis ijualis est in entilatibus unius ontis ivspectu
alterius, ita (juod illa causalitas in principio ponat voritafom
aliam tbrmaliter a voritato conclusionis, .'jicut in onlibus enti-
tas caiisae <'st formalitor alia ali onlitate causati, Primilas au-
toni jiraodicalioiiis est jiroptor primitatom lorminorum, et ter-
mini spo(MaIos, licot ik^ii sint ada(3quati illis prai-dicalis, tanien
attriliutio praodicati illis torminis spocialibus parlicularitor
sumptis incliidilui- iii adriliulione oiusdom praedicati tormims
communibus univ(M'salit(M' sumptis, includitur, iniiuam (^). sicut
alitiuid illius veritatis.

l>{)'i. (O) — Secunda ratio Doctoris coutra Philosophos. — .??«•-
Ct<m/o a r«;uo sic : .Mitpiiil flt contin<.'eiil(M' iii ontiluis; erjjo
prima causa contint/enter causat. — Anlecedens conctilunt
Pliilosoplii. — Consequentiam prol»o sic: si prima causa ne-
cessario so habof ad causam itro.vimam, sit illa B. B ipi-
tur necessario moretur a prinia causa: B autom etxlem iikmIo
quo movotur a prima cau.sa moeet projimam sibi; i^Mtur B
7iecessario causat movendo C, et C mov(_Mido D, ot sic in oniiii-
bus causis pro<"odondo, nihil continijenter erit, si prima cau.s;i
necessarin causat. — Ista ralio perlractata (»st dist. 2. 7. /.
di' infinitate Doi, probando I)«miiii osse lbrmalit»M' inOnituin
|n. '..M.") «'J; ot idoo non ojtorli-t hic amplius immorari.

{\\)\\. -- Tertia ratio Doctoris coutra Philosophos. — iVac-
terea, o\ rodit in i(l(Mii : aliipKjd malum fit in uiiivorso; ergo
Dous non necessario causat. — Antecedens conce«lunt Philo
sophi. lVot)0 consequentiam ; quia aj^ens necessario pro
diicit olVoctum suum in susc»'ptivo quanlum pote.st produci iti
eo; eirectus primi «^st f>onitns oi pertectio; «m*jjo si nivessario
affit, prodiicit bonitatem in quolibd (luantum ii>suni suscepti-

{<i) E(l. Vcn. iii (|uuiitiiiii.

056 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. V. ART. II. § ,3.

vLini potest recipere: sed habens bonitatera tantam qiiantae
ipsum est capax, nuilam habet maliiiam; ergo, etc. Et si
istud argumenluin posset evadi de malo in natura, sicut
tactum est dist. 2. q. praeallegala, tamen de raalo contingen-
ter facto, quod scilicet est vere riiuperabile, non videtur pos-
sibilis evasio, quin si aliquod tale raalura eveniat, quod scilicet
sit vituperabile, ac ex hoc sequitur quod contingenter eveniat,
causa priraa non necessario causat, sicut ostendit ista de-
ductio.

694. (20) — Quarta ratio Doctoris contra Philosophos. — Item,
oranis causa necessa^Ho agens agit secundum uliimum poten-
tiae suae; quia sicut non est in potestate sua agere et non
agere, ita nec intense et remisse agere; ergo si prima causa
necessario causat, causat quidquid potest causare: potest au-
tera causare ex se orane causabile, ut probabo; ergo causat
omne causabile ; ergo nulla causa secunda aliquid causat.

Istara secundam consequentiam probo : quia causa prior
prius naturaliter respicit causatum quam causa posterior, ex
pyHma propositione de causis ; ergo in illo priori, si totaliter
causat totum illud quod in secundo signo deberet causari a
causa secunda, in secundo signo, in quo deberet causa secunda
causare, nulla est possibilis actio causae secundae, quia iam
praeintelligitur totus effectus causatus a causa prima.

Assumptum in arguraento, quod possit causare omne
causabile, probo: quia habet potentiam cuiuscuraque causae
secundae; totam etiara quae est in causa secunda, quantura
ad quodUbet perfectionis * causantis * quod est in quacum-
que causa secunda, sicut deductum est in quaestione prius
allegata de infinitate, via prima sumpta de efficientia [n. 252]:
non requiritur autera cum causa efflciente aliqua imperfectio,
sed tantura perfectio, quia causare * sic * eflfeclive est perfe-
ctionis sirapliciter; ergo Priraum habens in se causalitatera
omnem causae secundae, quantum ad quodlibet quod est per-
fectionis, potest immediate causare ex se omne causabile, sicut
et cum causa secunda. Et si consequens ultimum, quod sci-
licet causae secundae priventur aciionibus suis, non habeatur
pro inconvenienti, duco ad maius inconveniens : quod causabit
et omnia et unum solum, ita quod o?nnia erunt tantum
unum; quia sicut causabit omnia causabilia, propter hoc quod

I.Il;. I. niST. Vlll. U' AEST. V. AHT. II. «^^ '.'>. 657

causal oiniiiu fjiKio jMjt»'st {-aiisan', ita f'tiam iii qiiacum«(uo
caiisatioiH! causaltit quaiitum potost causan-, ot ita porl^ctissi-
mum, ct ila omiiia illa cniiir illiDl uiiiiin causatum, ot tunc
Oi/inin «'rmit umnn.

(ii)r>. (21) — Quinta ratio Doctoris contra Fhilosophos. — Per
idom m<'<liiiin o.\ ii«'«('.ssif;»te causaiuli ft ultimala causation*» se-
«juitur «iuo«I vifwchit in non tfniport', aut .saIt«Mn mutahit coe-
lum in iioii t«'m|M)r«', ita (fuod C(j«'luin iioii |(r«)i»ri<! mov»'l)itur.

Sec valct illa respoiisio facta supra, ijuncstione pra«'aIIo-
^^ata (le infinitntc [n. 207 rf]; «luia isla virtus iiitinita hahet
omn(Mn p«Mtcction(;m causae »'rtlci»'iitis in s»?, «luani ipsa lialH't
cum causa s»!cuii(Ia proxima, (it i(l«'o se^iuitur i\\vn\ immediate
potost causare omn«un illiiin etrectum iii codo per s»', «luem
potest causare cuin intelli^n^ntia ; er^^o et causat, si neces.sario
a^Mt «iui«I«iui(l potest; et ultra si causat illiid iniine«liate, eiyo
mutat * illud *, ct iii noti tcmjtore, «luia poteiitia iiiflnita ai:«Mis
secundum ullimum potentia»; suae iion polest aj;ere in tempore;
si autem ali^iuis motus ctwli potest »«se in non tempore al) isto
movente, ij^Mtur est ; et si hoc, ergo nuUa est pMXTatio et coiTuptio
iii * istis * inCerioribus: (luae sunt conlra FliiIosoph«)s; i}.Mtur
illa ex «piihus se(|mintur ista suiit falsa. s«'«-uii«liiiii IMiilosophos.

(ilM). ('2'-) — Conclusio Doctoris. — Ad qiuic^tioneni, «luaii-
tuin a«l »'.\poii«'iitem nef/a/iratn istius »'xclusiva»\ r»'siK>iid»?o,
c«(nc«'«l»Mi(lo conclusioiH'.s istarum ralionum, «luarum licot lorte
ali(iua«* non convinc«'r»'nt IMiilosophos, «luin pos.s»»nt r»'sponder»',
sunt tain»Mi probaltiliores illis «luae ad«lucuntur pro Philoso-
phis [n. ()8S|, et fort^' ali^iuae nccessariac.

I>ico tameii «itiantum ad istam part^^m, «luo^l nihil aliud
a Deo esl iinmHtabilc, l«Miuendo «1«' inutati«)iie «luae »»8t r^rsio,
«luia nihil aliud »;st formaliter necessarium. — QuotllilH?t etiani
aliiid cst mutabilc subiectice, nisi propter imperfeclionem
n«'i;^ativam, puta ultimum acci«lens, «iu(h1 nullius ptTtW^lionis
est capax propt»'r sui imperleclionem, ut puta si sit ali(|ua
relatio, n«)n esl mufabilis subieclive, (|uia noii p<»t»»st esso
subicctum alicuius, h«K' est «(uia est imiM^rlWlum nepjtive, iil
esl, noii capax alicuius jwrleciioni.s. S«'«l nihil aliud a l)e<) pro-
ptcr pcrfectioncm sui »'sl immuta/nlc : (|uia si ali(|uul esl tale,
hoc maxim»> »'S84;t prima liit«'IIip'iitia : sed dlu »'st mutabi-
lis ah intoliectiuno ad intoUecttonem. Probalio: iiutest enwn
ToM. I. A'2

658 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. V. ART. III.

habore iritellectionem cuiusciiinque intelligibilis, quia hoc potest
intellectus noster habere: iion autein unicam omnium, quia
tunc illa esset infiniia, ex distinct. 2. q. 1, nec infinilas simul
omnium intelligibilium, ({uia tunc intellecius habens in actu
simul clistincte videtur esse infinitus; ergo potest intellectionem
unius intelJigibilis habere post alterius inteUigibihs intellectio-
nem; ergo est muiahili^.

Articulus III.

SOLVUNTUR ARGUMENTA.

697. (23j — Solvitur argumentum principale. — Ad argu-
menta pro opinione Philosophorum posita. — a) Ad illud quod
arguunt de muiaiione Primi [n. 679], si non necessario se
habet ad proximum sibi, respondeo, quod voluntate antiqua
potest fieri novus etfectus, sine mutatione voluntatis, sicut ego
volitione mea eadem continuata qua volo aHquid iam fieri fa-
ciam illud tunc pro quando volo illud facere. Ita Deus in ae-
ternitate voluit aliquid aliud a se esse pro aliquo tempore, et
tunc illud creavit pro quando voluit illud esse.

b) Et si obiicias, secundum Averroem, VIII. Physic, quod
saltem expeciabit iempus, si non statim ponat effectum in
esse, quando vult illum esse: et praeter hoc, secundum eumdera
alibi, indeterminatum contingentia ad utrumlibet talem indeter-
minationem ponit, quod sic indeterminatum non potesi ex se
exire in acium, ut videtur; ergo si in Deo erit talis contingentia
ad causandum, non videtur posse determinari ad causandum.

cj Ad piHmum respondeo: existens in tempore, et volens,
aut vult eflflcacissima volitione, non respiciendo tempus pro quo
vult ilkid esse, aut vult illud esse pro aliquo tempore cerio.
— Si primo modo, statim * ponetur * volitum in esse, si vo-
luntas sua sit perfecte potens. — Si secundo modo, posito quod
voluntas eius esset simpliciter potens, non statim poneret rem
in esse, sed pro tunc quando vult illud esse; expectaret igitur
tempus, quia est ens in tempore. — Sed applicando ad Deum,
auferendae sunt imperfectiones; si enim voluntas eius potens
est, tamen voluntas eius non habet esse in iempore, ut expe-
ctet tempus, pro quo producat volilum, quod utique non vult
necessario tunc esse quando vult, sed vult esse pro tempore

Llli. 1. IJI.ST. VIII. nLAl,bl. V, AHT. III. <^J50

<l«'torn)iii;ito, <(iiO(l taiiieii non eapcctat, (|uia op<?ratio voliinta-
tis «'iiis iion est iii tciiiijore.

dj Kt cuMi (licis fsccundo do indetenninnlione causao con-
tiii^/oriter causaiifis, «lictmn est alias (n. 589] de duj^jici indo-
tonninationo, scilicet potj^nlia»' passivae et i»otonlia«^ actirae
iUiinitiitac. Deiis non ost indotfrminatus j>rinia indetorinina-
tiono ad causandiini, sed so<!iinda ; ot Ikk" non tantum ad plura
dispnratd, ad «juorum (iu<)dlib«'t essot naturaliter «letorminatus,
sicut sol s«! Iialtot ad mult(js eHectus suos, iii (juos i>otost; sed
indotcrminatus ad contradictorin, ad «|uoriim utrumlibot po-
t«'i;ii o\ liborlato sua d«'t«'rminari. Kt voluntas nostra est
imlctorminata hix; modo indolorminatione virtutis activao a«l
utrumlibot contradictoriorum, et ex se potest determinari ad
lioc vol a«l illiid.

(21) cj Kt si ifuaeras, «luare ij.rilur voluntas divina niaj,'is de-
torminatiir ad uniim contradictoriorum «luani ad altorum? —
UospoiKb^o: indisciplinati cst quaerere otnniuni causas ei de-
nwnsl ralionem, fn^cxuuhiin IMiilo*<ophuni, IV. Mctaydi.; principii
• •nim domonstrationis non ost «lomonstratio: immediatum auteni
principium «»st rulinitateni vellc Ikk-, ita qu(Ml non «'st ali^iua
causa in«'(lia inter isla : sicul imincdiatum cst cabjrem oss«»
caloractivum, licol hic sit ■naturalitns, ibi autem libertns;
«'t id«'o huiusiiuuli, «luaro roluntas voluit h«x', nulla est causa,
nisi (|uia volunlas cst vuluntas: sicul liuius, «luaro calor (a)
♦»st «•alofaclivus, nullj «^st causa, nisi quia calor csf calor,
quia nulia <>st prior causa.

/') Kl si dicas, (|uoiiuk1o hic pot«»st osse immcdintio, cuin
sit contin^'«'ntia ad utrumlilK^t? Dictum est alias in quaestione
<lo subiecto Thcologiae [n. 7i], «iuihI in continf.roiitibus est ali-
«luid primuni «iiiod «>st inim«'«lialuni, et tamon continpMts, qiiia
iion stalur ad noc«»s.s;»rium; non enim ox no<*«\s,s;i rin s<H|uitur
<'ontiii};ens; et idoo hic oportot slaro ad istain, voluntas Dt^i rult
hoc, i\\\{\o est continpMis, et tam«>n immodiata, «luia nulla alia
causa prior ration(> voluntatis, (luaro ipsa sil huius et non altorius.

il) Pcr h«K' appar<>t ad /////</ (iU(jd >lr/rtVi/irt adducil, qu«Kl
aclio stia «>st in «•♦) p«>r os.s<»ntiam ol non <^sl in eo accid«>iita-
lis; vciiiin «>*;i. i|iiia suuin vollo ost sua essentia; lainon coii-

(a) Rd. Vi>ii. iiiNi qiii» vohiiitAn stctit hnius muiiA •••( quiir« calor...

660 LIB. I. DIST. VIII. QUAEST. V. ART. III.

tingenter transit supra hoc obiectum vel illud, sicut infra de
futuris contingentibus dicetur.

h) Per idera apparet ad argumentum principale [n. 679];
quia cum necessitate Dei stat quod illud ad quod immediate se
habet sit mutahile; quia immediate ab immutabili est rautabile^
sine rautatione iramutabilis, quia contingens habitudo est iramuta-
bilis ad proximum sibi, *et* ideo extremum illius habitudinis-
est contingens et mutabile, licel fundamentum sit immutabile.

698. (25) — Solvuntur argumenta pro opinione Philosophorum.
— Ad argumenta posita pro Philosophis. — a) Ad primum
de illis dividentibus ens [n. 688 a] dico, quod necessarium
est conditio perfectior in omni entitate quam possibile, cui
conditio necessitatis est compossibiUs; non est autem perfectio
in illa entitate cui non est compossibilis, quia contradictio non
ponit aliquam perfectionera, et lioc non est ex ratione sui, sed
ex * positione * (a) illius entis cui repugnat. Et ita dico, quod
necessitas repugnat omni respectui ad posterius, quia ex quo
omne posterius est non necessariura, primuni non potest ha-
bere necessariam habitudinem ad aliquod eorum.

Et cum dicis, quod omnia dividentia perfectiora concO'
mitantur se, dico, quod hoc est verura de dividentibus quae
dicunt perfectionem simpliciter et ad se, ut actus et infinitas
et huiusmodi; non autem de illis quae dicunt respectum ad
aliquid posterius, quia habere necessariam habitudinera ad ali-
quid tale non est perfectionis, quia non stat cura perfecta ne-
cessitate ilUus quod dicitur habere talem habiludinem.

Hoc confirmatur, quia talis habitudo non est formaliter
infinita, cura tamen inflnitas sit nobilius extreraum in divi-
sione entis.

b) Ad aliud cura dicitur [n. 688 ^]: si naturaliter causa-
ret, necessario causaret, et tunc daret necessitatem produ-
cto, etc. ; dico, quod tunc sequitur, quod necessario causaret^
sicut ex antecedente inckidente incorapossibiha sequitur con-
sequens includens incompossibilia ; in antecedente enim re-
pugnat ei quod est causare modus ille qui est naturali-
ter, quia causare dicit productionera diversi in esse, et ita
contingenter ; naturaliter dicit modura causandi necessariura^

(a) Wadd. ratione.

I

LIH. I. DIST. VIII. (JIAEST. V. ART. III. C>(\i

ot it;i n»spo(:tii 7ieces.sa>'ii, ot idoo so(jiiitur consc^juons inclu-
(lctis siimil (Uu) opi^osita ratioiio caus:itionis et mcxJi causamli.
Hoc inodo prima prop(jsitioest vora. — Et cum addis: nulia i>or-
feclio tollitiir ii (•iiiisafo proptor modum porfcctiorem causaiidi
ipsiiis causae, concedo ; nec iimmIus causainli vohintario t(jllit
aliquaiii j)orroctioii('m a causabili * sibi ixjssihilem *;se(l tollit
a caiisiihili neces.sif/ilem, (juai' (.'Sl in se pern^ctio, sod iiicom-
possibilis causabili, et dat iM'r[«Httionom causalo compossibilfm
sibi, siciit volunlarie in caiisationo dicit modum compossibi-
Jem causationi.

Per hoc apparot ad confinnationem dc pliiribiis diHc-
rentiis (;ntis iir^jdiicibilibus; dic(j, (juod (Mis causibile non \to-
test haU»ro diftorentias istas, necessarinm o\ possibile, sod
omne ens causabile est taiitum possibile; et ideo non (^st iiii-
pcrfectionis in causa noii ikjssc causarc istas difrcrentias, qiiia
ad impossibilc iiiilla ost iK)lcntia. Similitor, si pcr impussibilo
iiaturalitcr causarcl ct id(>o neccssario, noii piiKluceret * plii-
res * diirerentias entis, (juia tanliim pr^jduccret necessaria, non
cunfiynjentid.

c) Ad K/fitnum [n. (iSS c dico, «iiiod iitilia (^t connoxio
causali ct causae simpliciter iwressa^ua, iicc ali(jua caus;i
K(>cunda caiisat necos.sario simplicit»'r, scd tantum secundtnn
quid. — l'rima jiars apparot, quia iiuaclil>el doixMidct ab
habifudino primac caiisae ad causatum. — Similitcr nulia
oaiisa sccunda caiisat iiisi prima caus;» causantc causatum
oius, ot hoc prius iiafiiralitcr ijuam iiKs;i causa pro.\ima cau-
sat. 1'rima aiifcm non causat nisi continyenfer. * (^ausa *
orgo socunda simplicitcr continijenter cau.s;it, (piia dci^cndet
ab ipsa causatioiie Primi, «luac simpliciter contin^jens cst. —
Serundii ^uirs, scilicct, de neccssifate secundum quid, patel;
(jiiia miillac causae nafiiralcN, (|uantuni esl cx parte earum.
noii possiiiit non causare ctlccfus, cf id(X) necessitas est secun-
dum ijuid, i|iiaiifiim scilicot est ox parte earum, ct non >
p/icitcr: siciit i;^'nis, ijuaiifiim cx partc sui, non i>ot«»st non caU»-
lacorc; tamcn iH)test absolutc non calcfacere, IK^) non cooi^omnte,
siciil pcrlcctc apparuit dc trii)us piicris in camino iuM»i8(l).

(1 - . III. V. ')()

DISTINCTIO NONA

TEXTUS MAGISTRI SENTENTIARUM.

De distlnctione personarum. — Nunc ad distinctionem personarum
accedamus. « Teneamus ergo, ut docet Augustinus in libro de Fide ad
Petrum (1), Patrem et Filium et Spiritum Sanctum unum esse Deum
naturaliter; nec tamen ipsum Patrem esse qui Pilius est, nec Filium
esse ipsum qui Pater est, nec Spiritum Sanctum esse ipsum qui Pater
est aut Filius. Una enim est essentia Patris et Filii et Spiritus Sancti,
in qua non est aliud Pater, aliud Filius, aliud Spiritus Sanctus, quamvis
personaliter alius sit Pater, alius Filius, alius Spiritus Sanctus » .

Hic de coaeternitate Filii cum Patre. — Genitus est enim a Pa-
tre Filius, et ideo alius; nec tamen ante fuit Pater quam Filius,
coaeternae enim sunt sibi tres personae.

Argumentatio Arianorum. — Sed contra lioc inquit haereticus,
ut refert Ambrosius in libro I. De Trinitate (2) : « Omne quod natum
est principium habet; et ideo quia Filius natus est, principium habet
et esse coepit ; quod haereticorum ore sic dictum est » . Nam ipse Arius,
ut meminit Augustinus in VI. lib. De Trinit. (3) dixisse fertur : « Si
Filius est, natus est ; si natus est, erat quando non erat Filius » .

Res]}onsio argumenti Catholica. — Qui hoc dicit « non intelligit,
etiam natum esse de Deo sempiternum esse, ut sit coaeternus Patri
Filius, sicut splendor, qui gignitur ab igne atque diffunditur, coae-
vus est illi, et esset coaeternus si ignis esset aeternus.

Oppositio Augustini contra haereticum. — Item: « Si Dei Pilius,
inquit Augustinus lib. VI. De Trinit., virtus et sapientia Dei est, nec
unquam fuit Deus sine virtute et sapientia, coaeternus est Deo Patri
Filius. Dicit autem Apostolus, Christu^n esse Dei virtutem et Dei sa-
pientiam; aut ergo non fuit quando non fuit Filius, aut aliquando Deus
non habuit virtutem et sapientiam, quod dementis est dicere » ; constat
enim, quia semper habuit sapientiam, semper ergo habuit Filium.

Responsio Ambrosii ad idem, auctoritate fulta. — Eidem quoque
Arianicae quaestioni Ambrosius (4) in hunc modum respondet : « Ego,

(1) Cap. 1. (3) Cap. 1.

(2) Cap. 11. (4) Loc. cit.

1.11!. I. DIST. IX. TKXT. MAOISTni. 0^53

inqunm, Filium esse natum contiteor; quod reliqiium est unj>ietati»i hor-
resco • . Scriptum est enim in veteri Testamento (1 i. ut vel unum e plu-
ribu.s dicam: Ante me nnn fnlt alins Jtenn, et jtogt me rion erit. Quis
ergo hf)C dicit? Pater an Filius? Si Filiu.s, ante me, inquit, non fnit
alins iJeus; si Pater, post me, inquit, non erit, hic priorem, ille jjOMte-
riorem non hal»et. Invicem enim in «e et Pater in Filio, et Filius in Patre
cojfnoscitur. Cum enim Patrem dixeri.s, eiua etiam Filium deaijpiasti,
quia nemo ipae Pater est siJii; cura tVinm nominas, etiam Patrem fa-
teris, quia nemo ip.se sil^i Filiu.s est. Itaque nec Filius sinn Patre, nec
Pater jx)teHt e.sse sine Filii»; .semj^er i;;itur Pater, semper et Filius » .
Invectio Aml/rnsii contra haereticnm. — Item: « dic, inquam,
mihi, haeretice, fuitne quando omnij^otens Deus Pater non erat, et
Dens erat ? Nain si Pater esse coepit, Deus ergo j^rimo erat et postea
Pater factus est. Quomodo ergo immutaltilis DeuH est? Si enim ante
Deus, jKJBtea Pater fuit, utique penerationis accessione mutatus est.
Se<l avertat Deus hanc amentiam • .

Ineflahile est i/ntnmHlo Filins sit, et nnn halteat Patrem prinrent,
sicnt moilns tjeneratinnis intelliijihilis et ineffahili,^ est. — Sed quaeris
a me, intjuit Ambrosius (2), quoraodo si Filins sit, non jtrinrem hal>eat
l'atrem'f — Qiiaeru item ahs te, quando vel quomodo Filium j»utes
es.so j;enerntiun? Mihi enim imj^ossiliile est f/^mT»i//oH/x scire secn»tum.
Mfus doHcit, vox silet, non mea tantum, se<l et Auj;elorura; sii|im
jx^testntoH et Hujira AnjjeloH, et .suj)ra C'herul»ira et HUpra Seraj»him,
et Hujtra nranem HenHura eHt, quia Hcri|)tura etit : Paw Christ' sitym
nmnem sensnm est. Kt ni j)ax ChriHti HUj>m omncnt HenHura OHt, (juo-
modo non est HUj>ra oraneui sensum tnntn ;:«'neratio? « Tn erg») ori
mannm atlmove; scrutari non licet HUj)erna mysteria, Licet scire,
i|Uod natiis Hit, non licet di.s<Mitere, (/nttmntlo nntiiH Mit. Illiid ne;;nre
iiiihi nnii licet, h<H* qiinerere metiiH est • . InetVnliilis enim ent illa (;e-
iuTntio; unilo I.snins(:i): (Jenrrationem eins i/nis enarrtihit/

Qnitlam praesnmnnt (liscntere yenrnttionis srrirm. — Qiii<lniii ta-
meii, <lo ingenio suo jiraesumentoH, <licunt, illnni tjrnenitionrm /tiSM
intelliiji, et olin huiiisinodi, ijihaerontes illi auctoritati Hioronyrai sii-
jnr ICcclesiastrn yi^: « In HacriH Scrij^turis t/nis Huoj>isHiine iion j>rv» im-
|M>ssil>ili, h«hI j>r<) <li(}icili j)onitur, ut il>i: (irnrnititmrm rins i/nis runr-

raliit ■>? — SihI hoc noii dixit Hiortinymus idw qiioil \Uo Filii

notornn /ilene intolligi vol oxplicari j)ossit n ituiM|unra i uui, «od

quin de on alii/nitl intolli^i vel dici pote«t. Qiiidara tamon hoc aoct-
piunt <liotum de trm/nmili Chrifiti genoratione.

(1) IhhI. r XI. 111. V. 10 (3i Cnp. i.ill v

('2\ Lil). I /'- /v,/, ..,/ Cr.iti.i,, .• ti) n, f\ip :\.

664 LIB. I. DIST. IX. TEXT. MAGISTRI.

Utrum debeat dicl : « semper gigyiitur » , vel « semper genitus » est
Filius? — Hic quaeri potest, cum generatio Filii a Patre nec princi-
pium habeat nec finem, quia aeterna est, utrum debeat dici : Filius sem-
per gignitur, vel semper genitus est, vel semper gigneturf — De hoc
Gregorius suj^er lob (1) ait: « Dominus Deus lesus, in eo quod virtus
et sapientia Dei est, de Patre ante tempora natus est, vel potius, quia
nec coepit nasci, nec desiit, dicamus verius semper natus ,' non autem
possumus dicere semper nascitur, ne imperfectus esse videatur, At vero,
ut aeternus designari valeat et perfectus, semper dicamus et natus, qua-
tenus et natus ad perfectionem pertineat, et semper ad aeternitatem :
quamvis per hoc ipsum quod perfectum dicimus, multum ab illius ve-
ritatis expressione deviamus, quia quod factum non est non potest dici
proprie perfectum » ; sed balbultiendo, ut possumus, ut excelsa Dei
resonamus. « Et Dominus, nostrae infirmitatis verbis condescendens,
Estote, inquit, ^jer/ec^i^ sicut et Pater vester coelestis perfectus est (2) » .
— Super illum locum etiam Psalmi (3) : Ego hodie genui te, de hac ge^
neratione Filii ita loquitur Augustinus (4) : « Quamquam per hoc quod
dicit hodie possit etiam intelligi dies ille quo Christus secundum
hominem natus est, tamen quia hodie praesentiam significat, atque in
aeternitate neque praeteritum quidquam est, quasi esse desierit, neque
futurum, quasi nondum sit, sed praesens tantum, quia quidquid aeter-
num est semper est ; divinius tamen accipitur de sempiterna generatione
sapientiae Dei » . Ecce, his verbis ostendit Augustinus, quod generatio
Filii semper est, nec praeteriit, nec futura est, quia aeterna est. Ideo
dixit genui, ne novum putaretur, scilicet ne videretur incoepisse ; hodie
dixit, ne praeterita generatio videretur. « Ex his ergo verbis Pro-
phetae, ut ait loannes Chrysostomus (5), nihil aliud manifestatur,
nisi quia ex ipsa essentia Patris semper genitus est Filius » .

Origenes videtur dicere contrarium ; ait enim quod semper gene-
ratur Filius a Patre. — Origenes vero super leremiam (6) dicit, quod
Filius semper generatur a Patre, his verbis : « Salvator noster est
sapientia Dei; sapientia vero splendor est aeternae lucis; Salvator
ergo noster est splendor claritatis. Splendor autem non semel nascitur
et desinit, sed quoties ortum fuerit lumen, ex quo splendor oritur,
toties oritur etiam splendor claritatis; sic ergo Salvator semper na-
scitur. Unde ait in libro Sapientis (7) : Aiite omnes colles generat me
Dominus ; non, ut quidam male legunt, generavit » . His verbis aperte
ostendit Origenes sane dici posse et debere: Filius semper nascitur.

(1) Lib. XXIX MoraUum, c. 1. (.5) Hoinil. II, in Epist. ad Hebr.

(2) Matih. c. V. V. 48. (G) Homil. VI.

(3) Ps. II. V. 6. (7; Proverb. c. VIII. v. 25.

(4) Exposit. in Psalm. praed.

I

LIi;. 1. lil.sT. I\. Ti:.\T. MA'.I.ST1U. 005

quf><l videtur contrariura illi verl»o Gregorii praemiH8o, Hcilicet, « non
jjOHSiinius dicere: wmy>er nnscitnr » .

E.ijtotiU praeniissa verha Grefforii, ue piiMnr inter iMxton - r.nfr
contrarictas. — Sed ne tanti auctore.s silti contradicere in rc tdi.ra
videantur, illa verl)a (iregorii benigne interpretemur. « DominuH, in-
quit, IcsuH iinte temi^ora de Patre natus est, vel potiuH, quia nec
coepit na.sci nec desiit, dicamuH veriun: .<tem/ter natus • . Se<^l quomodo
veriiis dicitur hoc, Bcilicet quod Filius senijter natus est, quam illud,
Hcilicet quod de Patre ante temjxtra natiis ent? Illud enim sincera et
catholica tides tenet ac ])raedicat ut iHturl. Quare ergo ait, dica-
viiis leriiis, cum utrumcjue paritor nit verum, nini quia volel^at in-
tfilli^^i, hoc ad maioreni eviilentiam et ej-pressionem veritatis dici
qunm ilUid ? His etenim verhis omnin calumniandi vernntiH haereticin
ohntruitur aditUH, quibuH Christi necundum Deitatem generatio nine
initio et Hine fine eHse ac perfecta inonntratur. Non autem adeo aj^erte
manifentatur veritan cum dicitur: Filiun ante tempora t/enitns ent de
Patre, vel Filiiis .sem/ier nascitiir <le I'atre. Et ideo dicit (tre^roriuH,
qufKl • non |)fi.-isumiis diccre, semper niiscitiir » , non, inrpiam, ita con-
veniinter, non ita coiujrne ad explunationem veritatis; jnitest tamen
ilici, si sane intelligatur ; « Semj^er enim nancitur Filius de Patre»,
iit ait Origenen; non (luod quotidie iteretnr illa generatio, sed quia
semjier est. Sem|>fr ergo nascitur, id est. nativitan eiun semjtitema eflt.

(IhihI Filiits semjter ifeneratnr, confirinatnr ew dictis I/iiarii. —
iiilarius quo<|ue dicit, Filiuiu nasci ex 1'atrr, lih. VII. I)e Trinitate,
hin vorbis : « Vivons Deus et nuturuo uet*>rnae viventis |)«)tcstas est ;
«>t «|uo<l cum saiTumento ncientiue nuae e.\ eo im.scitur n<>n |«>tuit
aliud eHHh quam vivenn. Nam cum ait (1): Sictit misit me vivens 1'ater,
rt eijo vivo jtrojtter l'atrem, docuit vitam in ne jier viventem Patrem
ineHHe». Ecce hic hul>eH, quia FiliuH nascitiir eu- 1'atre, — Item in
co<lem : «('um dicit ChrisfuH (2) : Sicnt I'aler haM vUam in $e, $ic
et FUio iledit vitam haltere in semetipso, omnia viva sua ex viveiito
toHtutus est. (ju(k1 uutem o.x vivo vivum nutum est hul^et nativitatis
profectum sine novitate natnrae. Non enim novuin ent (|Uod ex viv<>
::eiii<ratiir iii vivum, (|uia ncc ex nihilo etit; et vita quae nativitateiu
Humit ex vita, nereH.sc ent jMtr nutiirae unitatcm ot |)crfiH?tae uativi-
tutin sacramontiim, ut et in vivonte vivat, et in mo halioat vitain vi-
voiitom». P>ce et hlc hal^en, quia generatur ox vtvo vivrns hVins.
— Itoin in ooilrm : • In l^hi^ totuin «|uo<l OHt vivit ; Deus enim vita
«<Ht, ot ex vita non j>«>test t|iii(|<|uuin ohho nini vivuiu; ihmjuo ox do-
rivutione, ho<1 ex virtute nutivitas ent. Ac Hic, dnm totuiu quo<l cHt
vivit, et dum totuni (juod ex eo iiaHcitur virtuM est, hal)ct nativitatein

V

l; loon. V \ 1. ». M. (8) /CMIH C. V ». *.V|.

666 LIB. I. DIST. IX. TEXT. MAGISTRI.

Pilius, non demutationem » . Et hic dicit, quia nascitur. — Item in lib.
IX. De Trinit. : « Donat Pater Filio tantum esse quantum est ipse,
cui innascibilitatis esse imaginem sacramento nativitatis impertit, quem
ex se in sua forma generat » . Hic dicit quia generat Pater Filium.

Breviter docet quid de hoc concedendum slt. — Dicamus ergo Filium
natum de Patre arite tempora et semper nasci de Patre ; sed congruen-
tius semper natum ; et eumdem fateamur ab aeterno esse et Patri coae-
ternum, id est auctori; Pater enim generatione auctor Filii est, ut in
sequenti ostendetur. Ut ergo Pater est aeternus, ita et Filius aeternus
est; sed Pater sine auctore, Filius vero non, quia Pater innascibilis,
Filius natus. — Et ut ait Hilarius in XII. Ub. De Trinitate : « Aliud
est sine auctore semper esse aeternum, aliud Patri, id est auctori, esse
coaetermim. Ubi autem Pater auctor est, ibi et nativitas est ; quia sicut
nativitas ab auctore est, ita et ab aeterno auctore aeterna est nativitas.
Omne autem quod semper est etiam aeternum est ; sed tamen non omne
quod aeternum est etiam innatum est, quia quod ab aeterno nascitur
habet aeternum esse, quod natum est. Quod autem non natum est, id
cum aeternitate non natum est; quod vero ex aeterno natum est, id,
si non aeternum natum est, iam non erit Pater auctor aeternus. Si quid
ergo ei qui ab aeterno Patre natus est ex aeternitate defuerit, id ipsum
auctori non est ambiguum defuisse, quia si gignenti est infinitum gi-
gnere, et nascenti etiam infinitum nasci est. Medium enim quid inter
nativitatem Dei Filii et generationem Dei Patris, nec sensus admittit,
quia et in generatione nativitas est, et in nativitate generatio est, quia
sine utroque neutrum est ; utrumque ergo sine intervallo sui est » .

Argumentatio haeretici. — « Sed inquiet haereticus : Omne quod
natum est non semper fidt, quia in id natum est ut esset. — Nemo
ambigit quin ea quae in rebus humanis nata sunt, aliquando non
fuerint. Sed aliud est ex eo nasci quod semper non fuit, aliud ex eo
natum esse quod semper est. Ibi nec semper fuit qui Pater est; et
qui non semper Pater est non semper genuit. Ubi autem semper Pa-
ter est, semper Filius est. Quod si semper Deo Patri proprium est,
quod semper est Pater, necesse est Filium semper proprium esse, quod
semper est Filius. Quomodo ergo cadet in intelligentiam nostram, ut
non fuerit semper cui proprium est semper esse quod natum est?
Natum ergo et unigenitum Deum confitemur, sed natum ante tempora,
nec ante esse quam natum, nec ante natum quam esse ; quia nasci
quod erat iam non nasci est, sed seipsum demutare nascendo. Hoc au-
tem humanum sensum et intelligentiam excedit mundi. Non hoc capit
ratio humanae intelligentiae, sed prudentiae fidelis professio est (1) » .

(1) Hilar. 1. cit.

DorTMins snrriLis ac makiani

SrPER DISTINCTIONK IX. LIl;l{I I. SKNTENTIAHrM

(,)UAESriO UNICA.

r>\)\). ( I ) — Proponitur quaestio. — Circa (iistinctionem
nomim quiH'ro:

Utrum (jcnrratin Filii sit actcrna in Divinis?

700. — Argumenta principalia(l). — (JiumI rion. — aj Quia
ul»i iilrfu osl esse «'l dnrntiOf si aliquid <'st prinoipiurii cs^ic,
et (luralionis: 8<m1 Fater «;st principiuiii csse Filii, ijuia jtrin-
cipiuiii Diviiiitalis, socuniluni Au^Mist. IV. [),' 7'/-/^i<7, c. 20^2);
ei'<.'0 «'sl priin-ipium (larnlionis Filii.

b) Pi-aet«'r«'a, Aui,^ XV. Dc Trinit. c. 15 v»'l 10: iiii|H'r-
fectionis est in vei-l)o riostro quoil csl formabile anli^iiuani
roriiielur; er^»-!) iriiprrreclionis vidctur in vei"l)o i|uo<! «'sf fnr-
,mari; Ihh- i;ritur non coiiip<»til VorU) divino.

<j rra«'tcMM»a, si pener-atio Filii esl ♦ semper * aeterna,
erj^o Kilius s*'rii|)<»r j,'«Mi»'i'alur; cr^^o Filius nuniquain ^renilus
est, ot i(;i iiuniquaiii <'st Filius. - Ha«' dime consequcntiac
probantur p»»r .\ufj:ustiiiurn, LXXXIII. Qnacstion. «j. 37: Qui
sempcr nascitur nuuuiunui natus est; erjfo si Filius s«Mn|K'r
nascitui', nuiiii|uaiii iiatus est. Ultini, quod nurni(uani natuin (>st
nuniqiiain cst lllius; er^M) si Kilius senipcr nascilur nuiiiquain
csl lllius.

7(»1. OpiX)situni: — a) .Vinbros. I. bc Trtn. c. u., ol po
iiitui- III littcra: N/ Putcr prius erat Dcus, et postea genuit.

(1) Solvuiitiir ii(i II. 7iK).

('2) Tnliua hivinitnti», vel, *« imltu* ituttur, Jhitutu, pr§Mctp*Hm i'ii-
trr rft.

CG8 , LIB. I. DIST. IX. QUAEST. UNICA.

generaiionis accessione mulaius esi: avertat Deus hanc
ameniiam; semper igitur iiabuit Filium.

bj Similiter, auctoritas Hilarii in littera : Inter gignere
et gigni nullurn est medium, scilicet durationis ; si igitur
proprium est Patri semper genuisse, proprium est Filio quod
semper genitus est.

702. ( 2 ) — Ostenditur generationem Filii in Divinis esse aeter-
nam. — Ad quaestionem dico, quod sic: — aj Quia gene-
ratio non est ibi sub ratione mutaiionis, sicut dictum est
dist. 5. q. 2. [n. 559], ideo non habet terminos correspondentes
terminis generationis mutationis, scilicet esse post no7i esse,
* id est, sic se habere aliter quam prius *, propter quos ter-
minos repugnat generationi mutationi aeterniias, quia non
possunt simul esse, sed alterum ante alterum, ergo non ae-
ternitasj sed tantum est ibi generatio productio in esse sub-
stantiae per modum naturae.

Ex hoc ostendo quod sit aeterna: quia agens omnino
sufficiens, hoc est * in * nullo dependens, et producens per
modum naiurae, habet productionem sibi coaevam, et etiam
productum perfectum, si non agit per motum: sed Pater ge-
nerans producit per modum naturae, et est agens omnino
sufficiens, * in * nullo dependens; igitur habet generationem
sibi coaevam; igitur et genitum, quia non producit per moium.

Maior apparet, quia quod producens praecederet suam
productionem, hoc non posset esse, ut videtur, nisi quia vei
in potestate eius esset agere et non agere, vel quia si ex se
determinaretur ad agendum, tamen posset impediri propter
defectum alicuius, a quo dependet in agendo: haec omnia ex-
cluduntur per ea (a) quae posita sunt in maiore, scilicet esse
agens sufficiens et producere naiuraliter. Si etiam * istis po-
sitis *(6), praecederet productum, hoc esset quia producens pro-
duceret per motum ; igitur istis amotis et motu, non tantum
productio est sibi coaeva producenti, sed etiam productum.

Minor apparet quantum ad omnes conditiones; quia ge-
nerans naiuraliter generat, et est producens omnino ^jriwmm ;
igitur a nullo alio dependetm. producendo; et naturam suam

(a) Ed. Ven. excludunt ea quae...
(6) Wad, non istis positis.

MI? I. DIST. IX. ol AKST. INICA. 009

niillo iiiodo coiiiriiufiical \t<v motum, iiiiia non polost e.<?se nio-
tus iii iiatura ill.i.

( •' ) b) Per istaiii nitionom ton«'t illiid exemplum Au;,'. VI. I)e
Truiil. c. 1 (1(3 maf/nis vol 2 de parvis, de igne ct splen-
dore, (juod si i^riiis e.ss<!l aotfriius, halj<M-«!l s[»Iendoroiii sibi
coa«'vuiii * ol coaetornuni * (1). — Istud ej^emplum dodaro
sic: fjuandocuiiKiu»! (;on«-urruiit iii ali«iuo ratio conniiunioris et
iniiius coiniiiunis, (iuiil«iuid iii illo so«iuitur jior se ralion«Mii coin-
niunioris soiinilur «;liaiii oani ulii invcnilur alis«iuo rationo ini-
nus coniinuiiis. IIoc apjian-t in oninibus coiiimunibus liaiwMitibus
pr«)prias pa.ssi«)nes et oorum inlorioribus. I^^itur si in croatura
concurrat ratio causands naturaliter et ratio producentis na-
tiiralilor, «luiibiuid .so(iuitur croaturain ratione huius cominu-
iiioris (pMjil «'st producerc iiaturaliter srciuitiir otiani eam ubi
inv«'iiilui" sin«' cau.sation(! naturaliter. Sed «iu«)d i^Miis liabeat
spl«'iid«)r«Mn sibi coaevum, hoc non s^Kjuilur ipsum praecise per
lioc «pKjd est causans natuialil«'r, sed ox hoc (juckI est pro-
ducens naluralit«!r; (|uia si iM'r inipossibile n«)ii causaret illum,
s«nl produceret, ita «pujd sploiulor essol eiu.sdom naturao cum
ij^Mio, adhuc non iniiius se(iu«'rotur coaevitas. — \'/\Uiv ubi
ost v<>ro rati«) pro«Iuconlis naturaliter sine ratione causiintis
naturaliler, sicut est iii Divinis, ibi vore se«iuitiir producens
liab«'r«! productum naturalibM' sibi coaevum.

c) Ista soluli«) «!liam confirmalur, accipiondo illud (piod
ii'I)orilur perfectionis sparsim in ^'enoratioiiibus divoi-sarum
cr«'atiiraruiii, et reliii«iu«'nil«) ea «iua«» sunt imperfectionis. —
In }^'eii«M'ationibus vuinx successivorum hoc ost perfi»clionis in
i'is, ipKxl dum tlunt siiiit; importVrtionis in ois, ipujd non ma-
iiont, s«hI habenl os.s»« taiitum iii lliixu partis jMjst parlem.
In ^en«»rati«)no permanentium Ium* (\st iM^rlwlionis, (|uo«l ma-
iii'iit, «>t iiiip«>rt'«>ctii)nis, ipuHl non sunt duin (luiit; (piia Iuk;
poiiii imporli^ctionem in /aciente, «piia non est jM-rrtvlum ta-
cioiis: siiiiilitor in facto, «pKMJ nec«».ss;u'io halM>l «vsso \nr»i non
essc. In //j(//r/.s//>///7;j/.v succ4»ssivoruin lioc esl porfoiMionis, tpiiMl
duiii tiunt siiiit, «>t tota siinul sunt; stnl ini|M'rfoctionis, (piod
raptiiii tian.scuiit. — Ajfirro^^aiulo ii^itur |M'rf(Vlion«»s, hatM?bilur

(1) (7t $it conrtrmm Pntri FiUu», ticut $i>lrndur ifni ffi^Hiimr <iA >
ntiiur lii^iiuilitur coaevut t»t itti, rt rstrt conetcrnH*, $i t$*rt iijni* netrmns.

670 LIB. I. DIST. IX. QUAEST. UNICA.

genitum quod simul generabitur et erit, et permanenter erit,
hoc est genitum generari et perfecte esse in nunc perfecte
stante, quod est nunc aeternitatis. Hoc est propositum.

703. ( M — Solvuntur argumenta principalia. — a) Ad pri-
mum argumentum [n. 700 a] dico, quod pri)icipium dicitur
multipliciter, sicut apparet V. Alei. cap, 1 ; et si accipiatur
eodem modo, bene potest concedi quod si sit principium ali-
cuius, quod sit principium illius quod est idem ipsi. Sed
principium non consuevit construi cum hoc quod est dura-
iionis pro principio originis, sed tantum pro principio quod
sit quasi terminus illius durationis a quo, sicut instans dicitur
pyHncipium temporis. Et sive hoc sit ex usu sermonis, vel
ex. virtute sermonis, non concederetur ista, Pater esi princi-
pium durationis Filii, sine determinatione; sed bene conce-
deretur ista, Pater est principiuyn originativum aeternitatis
Filii.

Quando igitur arguis per identitatem esse et durationis,
quia quidquid est principium unius, et alterius, concedo, si
principium imiformiter accipitur respectu esse et durationis.
Sed ]y principimn non construitur cum ly duy^ationis in ra-
tione talis principii, * in ratione qualis principii * construitur
cum ly esse, quia respectu esse est -^Y'mQ\])\\xm originatiimm.
Et ideo non sequitur, sed est fallacia aequivocationis vel am-
phybologiae; sed ad hoc ut consequentia teneat oportet de-
terminare principium in consequente per hoc quod est origi-
nans vel originale sic: Pater est principium originale du-
rationis Filii; quod concedo, ut dictum est.
( 3 ) b) KA secundum [n. 700 b] dico, quod verbum nostrum est
duphciter in fieri: uno modo est in fieri quod est propria gi-
gnitio ipsius verbi: alio modo est in fieri quod est propria
inquisitio praecedens illam gignitionem; quam inquisitionem
Aug. (1) vocat cogitationem volubilem. — Quod verbum no-
strum sit in fieri hoc secundo modo, hoc est imperfectionis,
et ex parte verbi, quia ponit novitatem, et ex parte intetle-
ctus nostri, quia ponit imperfectam causalitatem; et hoc raodo
Verbum divinum non est in fieri; et ideo concedit Aug. ver-
bum nostrum cogitatione formari, ita quod prius sil forma-

(1) De Trinit. I. XV. c. 15.

MIJ. I. DIST. IX. QLAEST. IJMCA. <'»T1

fnU^ i\y\wu\ turiiiatutn, iii illa inquisitionc priina. Sod ({uud
vrrbiirii iiostiiifii sil iti fieri i[uantufn atl *suani* gifjnHit)-
7ie)ii, iion «'st iiii|)<'rr«'(;tionis * in •'(»♦, imo fst n<?c«'ssarium a«l
j)or s«; ratiofiefii vi'ri)i, ol (^rit ctiarn in Patria; ot ita non «•st
imi»<!rr«'ctionis in V(!rl)0 aetorno setnper es.s«» in fieri, i»l est
f/i(jni (lUsqiie nmni i/i(jitisilione praeria.

c) A(l tertinni (n. 7(X) c] (lic(j, «juo«l .\u;r. viil<'tur no;rare
Filiiini seniper nnsci in (inaesti^nie praeaUe(j(ita, nim tanion
Orif^enos ilicat opjMjsitum, sicut alIo;_Mt .Ma^Mster in littora, supor
illuil l<M*ofii. c. \'l, V. !). hivenia est. (lr«'<^orius tatn«'n Moralium
XXIX. suj)i'r illuil loh. <•. XXXVIII, ii. ^\. Sciebns (juando
jiasciturus {a), vi<l<'tiir «licero ali<|ua <juil»us possutit isla «licta
conconlari: So)i possumus, iiKjiiit, (licere * ({WoA* semper
misrilur, 7ie iinperfecturn aluiuid viileatur: no, in<iuit, ali-
(jui<I rideatu)' im|)orloctum, iion <lixit, imperfectio esf, si «li-
catur seniper nasri; s«,'«l vidotur sij^Miificari imperroctio, h<H';
ost, ist«» s<n*fiio, sem})er nnscilur, non siL'iiificat |/onorationeni
«>ss(> ita ix^rn^ctam, sicut sermo isto sij^Miificat eamdom osse jxt-
loctam, sonper est natus; ista enim, semper est natus, ma-
ii\s oxprimit v<'rilat<'m, <piam ista, S(;)/J/>t'r /wisc//m/', licot utra-
<pi«' sil v<'ia.

701. — Explicatur quomodo de Deo veiba cuiuscumque tem-
poris dici possint. — A«l «-uius iiil«'ll<'ctum scioiulum «'st ipKnl
verba cniuscum^jue temporis dicuntur de I)eo vere, sive si-
^Miific«Mit actus pe)'sonnles, sive essentinfes, sicut pali't p«'r
.\u;.:ustinum super luan. liom. IH), s\\\\*n' illud loaii. c. XVI. v. 1:1:
Son eni)n lotptetu)' n semetipso, sed qunecumiiue audiel lo-
(pietur. .\u<Iiot, ini|uit .\u;,'., <1<* Spiritu, <|uo«l uti<juo audivil ol
aiKlil, <piia Sjiiriluin Sanctum audire esl a Patro Filitxjue |>i*o-
c«'il<'ro, ot i)er c«)nso<ju«'tis •juo«l au<Ii<'t auilivit ««t au«lit, sicut
(jiiikI scit scivit «»t sciol. li;itur vull ij^so [dic«'re «jutxl vi-rba
omiiiuiii Ifmjioium vere dicuntur «1«' 1)<'<>. Kl illud ajtjuiret |>er
illuil ijiiixl adilucit Ma^Mst«'r in litt«>ra «list. S. c. 2(1).

S<'il ipfid si(f))ifirn)if ista verl>a «livei*sorum tomjxirum
cum dicuntur <1<> I)o«)? — U<\sjK)ti«l«'o; mau'is i>n)prio j>assunl

(a) K(i. \'('n. mliiit : « nutni|iii(l i);itur illa sibi contrAdicunt? KfnpoiidiH):
Aii^iiHtinu.i iti illii (|uiu>aliono > . . . l'or|M>riitn vcro AngUBtiniis hic inducitur,
cuin vcrliii ii Scnto udduitn S. Orcffurii rcnpiM aint.

^l; Cfr. aupru pu|^ T)'!

672 LIB. I. DIST. IX. QUAEST. UNICA.

dici consigniflcare 7iunc aeternitatls (|Liam differentias tem-
poris; non tamen iilud nunc absolute, qiiia non esset variatio
tunc diversorum modorum sig-nificandi temporis, sed in quan-
tum coexistit partibus temjjoris: ut cum dicitur, Deus ge-
nuit, consignificatur nunc aeternitatis, ut sit sensus: Deus liabet
actum generationis in nunc aeternitatis in quanlum illud nunc
coexistebat praeterito ; Deus generat, hoc est, habet actum
in nunc aeternitatis in quantum nunc aeternitatis coexistit prae-
senti. Et ex hoc patet quod cum illud nunc vere coexistat
cuilibet differentiae temporis, vere dicimus de Deo differentias
omnium temporum.

Expressius tamen, secundum B. Gregorium, significatur
divinae generationis veritas per hunc sermonem semper na-
tus est, quam per istum sermonem, semper nascitur ; quia
per ly natus significatur nativitas ut perfecta : sed cum ly
semper signiflcatur ut perfecta cum omni parte temporis coe-
xistere; et ita non tantum significatur omni parti temporis
coexistere, sicut signiflcatur per istam, semper gignitur, sed
significatur etiam omni parti temporis coexistere sub ratione
perfecta, et in hoc videtur * expressive * significari veritas
huius processionis.

r=*^-

DISTINCTK) DECJMA

TKXTl S MACISTItl SKNTKNTIAItUM.

llic (lc Sjnritu Sdiictn (tijitiir: jirins ijiuxt cfit (tinor Pntris ct Filii
(licititr. — Nunc, i^ost Filii aeteniitatem, de Spirittt Snncto, quantnin,
lJe<> (lonante, videre conceditur, disseranius. — Spiritus Sanctus nmor
ent sive chnritna sive dilectio Patris et Pilii. Unde Au«;ustinu«, in
AT. ///'. I>c Trinilnte il) ait : « Spiritua Sanctus nec Patris eat solius,
noc Filii est Holiu.s, seil nmltormn, et ideo coniinnneui (|ua invicein se
dili<,'iint I*ntf'r et Filius nohis insinunt chnritntrm >.

(^ikmI Sjiiritus Snnctus jimjtric ililectio ilicatur, ct tanicn Trinitas
ait (lilrctio. — loannes autein in epistola Cnnonica (2) ait: I)eu$ cha-
ritas cst. • Non dixit, Sjiiritus Sanctus chnritns est ; quwl si dixi.sset,
nlisolutior esset serino, et non parva |)ars i|uaostionis deci.sa ; sed quia
dixit, Deus chnritnti egt, incertuin est, et ideo i|uafrenduin est, utrum
npiiH fntrr sit chnritns, nn Filius, an Sjtiritus Snnctus, un Deus ipsn
Triiiitns, quia et ip.sa non tres dii, 8e<l unus I)eus est • . — Ad i(Uod
Aii;>Mistinus in efHleni libro ita dicit : « Xescio, cur, sicut mjuentin et
Pater dicitur et Filius et Spiritus Sanctu8, et simul oinnes non tre«,
s»'d uim snjiieiitin, non ita ot chnritns dicatur Pater et Filiu« et Spi-
ritus Sanctus, et siinul oiunes i(f<«i chnritns. Non ideo tninen quisfiuam
nos inconvonientor nestiinet charitntrm np|»eilnre Sjtiritum S^tnctum,

iiiin ot I)«Mis Pntor et Deus Filius |Hitost clinritas nii' ■. sicut

|irn|.rio \*erlium iVi otinin snjtientin Dei dicitur. cuui ■i later et
Spiritus Sanctus sit snpientin».

Sicut \'erhum Ifri jtrojtrie dicitur snjtirntia, ei tnmeu tnta Tri-
nitns ilicitur snj>irntin, itn Sjtiritus Snnclua jirojtrie dicitur charita*,
>t tnnirn J'nter et Filius rt iSjtiritus Snnclus tlicitur charitnt. — « 8i
oriTo pmprio nliqiiis liorum trium charitas nuiicu|iAri dpli«'t, qnia

ijiiius qunin Spiritus Snnctua? ut ■ iii illn Humiun ?• '

nntiirn non sit nliud sulistantitt et iuiui charitas, Hoti su)>s!i>ii ■> >j^<i
sit ciiaritoj}, et cliaritas ipsn Mir sulMtaniin, mivi' in IVtiv. .mvt< in

;i^ C«|i 17. Ci) I. o IV. r 1(J.

ToM. I 43

674 LIB. I. DIST. X. TEXT. MAGISTRI.

Filio, sive in Spiritu Sancto, et tamen Siiiritus Sanctus proprie cha-
ritas nuncupetur » . Ecce his verbis aperte ostenclit Augustinus quod
in Trinitate charltas aliquando refertur ad substantlam, quae com-
munis est trium personarum et tota in singulis, aliquando specialiter
Sid personam Spiritus Sancti: sicut sapientia Dei aliquando pro suh-
stantia divina, aliquando pro Filio proprie accipitur; et hoc in multis
fieri reperitur.

Exemplis firmat eaclem nomina piroprie et universaliter accipi.
— « Pluribus enim exemplis doceri potest, multa rerum vocabula et
universaliter poni, et proprie quibusdam rebus adhiberi : sicut legis
nomine aliquando simul omnia veteris Instrumenti significantur elo-
quia, aliquando autem proprie vocatur Lex quae data est per Moy-
sem » . — Multa alia suppetunt exempla ; sed in re aperta vitanda
est longitudo sermonis. Sicut ergo unicum Dei Verbum proprie vo-
camus nomine sapientiae, cum sit universaliter et Spiritus Sanctus
et Pater ipsa sapientia, ita Spiritus Sanctus proprie nuncupatur vo-
cabulo charitatis, cum sit et Pater et Filius universaliter charitas.

Auctoritatem ponit, quod Filius proprie dicitur sapientia. —
« Sed Dei Verbum, id est, unigenitus Dei Filius, aperte dictus est
Dei sapientia ore Apostoli dicentis (1) : Cliristum Dei virtutem et Dei
sapientiam. — Spiritus autem Sanctus ubi sit dictus charitas in-
venimus, si diligenter loannis Apostoli eloquium scrutemur, qui cum
dixisset (2), Diligamus invicem, quia ex Deo est dilectio, adiunxit :
Et omnis qui diligit ex Deo natus est, quia dilectio Deus est. Hic
manifestavit se dixisse eam dilectionem esse Deum quam dixit ex
Deo. Deus ergo ex Deo est dilectio / sed quia et Filius ex Deo Patre
natits est, et Spiritus Sanctas ex Deo Patre procedit, quem potius
eorum hic debeamus accipere dictum esse dilectionem, merito quae-
ritur. Pater enim solus ita Deus est, ut non sit ex Deo ; et ideo
dilectio, quae ita Deus est ut ex Deo sit, non ipse Pater est, sed
aut Filius, aut Spiritus Sanctus. Sed in consequentibus cum Dei dile-
ctionem commemorasset loannes (3), qua dilexit nos, et hinc hortatus
esset ut et 7ios invicem diligamus, atque ita Deus in nobis maneat,
quia utique dUectionem Deum dixerat, statim volens de hac re aper-
tius aliquid eloqui, inquit: In hoc cognoscimus, quia in ipso manea-
mus, et ipse in nobis, quia de Spiritu suo dedit nobis. Spiritus itaque
Sanctus, de quo dedit nobis, facit nos in Deo manere, et ipsum in
nobis. Hoc autem facit dilectio. Ipse igitur est Deus dilectio. Deus

(1) I. Corinth. c. 1. v. 24.

(2) E2). I. c. IV. V. 7. (3) Ib. V7. 11-13.

I.IH. I. DIST. X. TKXT. MAOI.STRI. fi75

«rgo Spiritiis Smwtua, qui jrrocedit ex I)eo, Hi^ificatur ubi lepitur:
I)eii8 dilectio egt, et diiectio ex JJeo egt » . Ecce hit) verbi» a{)erte dicit
Augu8t,inuH, Spiritum Sanctum entte cluiritntem Patri.H et Filii; et in
tantuin fiufj<jue Hernionem produ.xit, ut videatur dixiH.se, Spiritum San-
ctuni non .solum esse dilectioneni 1'atriH et Filii, ijiin se inricem et
vog diliijunt, aed etiam dilectionem (/itn dHii/iniiis I>enm. — Sed
utrum ipne nit charitau qua nos diliyamus iJenm, in sequenti expli-
caliitur.

/i'rdit ostendere ijiiod jtrojtosnernt, scilicet, (fuod Spiritiis Snnctus
sit iinior ijiio J'(tf'r n Filin it h'iliiis d I'ntre dilii/itiir. — Nunc
vem qiKKi ince])imus ostcnd«'re furenius, Hcilicet Spiritum Sanctiim
dilectioiicm esHe sive (iniorem Piitris et Filii, (jito scilicet l'itter dilitjit
Filinm et Filius l'(ttrem. — De hoc Hieronymus HU|>er XVJJ. J'8nlnu
ait: « SpirituH Sanctu» nec Pater ent nec FiliuH, sed dilectio qnam
haljot Pater in Filiuni et FiliuH in I'atrem » . — Au>.,'U8tinu8 quoque
/■/( 17. ///'. De Trinit. {\) ait: « In omnibus aequalia ent Patri Filius,
et ent uniUH eiuH«lemque Hul»Htantiae. Quapropter etiam Spiritun San-
ctus in eadem unitate suliHtantiae et ae<|imlitate conHintit».

^iiid sit Spiritiis Snnctns, liic n/ieritar. — « Sive enim sit unitns
aml>orum, «ive snnctitns, nive chnritns, manifestum est, quixl non nli-
i/nis dnornm est, quo jjonitus a gignente dilijjatur genitoremque suum
dili^at, Hint(|ue non purticipntione, ned ensentia aua, neque dono mu-
l)«rii>riM alicuiuH, Med huo proprio seriitntes unitntem Sjuritus in rin-
iilo jHicinCl) ». Kcce hlc halten Spiritum Sanctum eHse quo Filiug dili-
ijitnr 11 1'ntre, et Fnter u Filio, et quo illi duo s^-rrnnt unitntem jtn-
cis. — « SpirituH orjjo SanctUH, ut ait Au;;UHtinuH in eoiteni, conimune
est aliquid PutriM et Filii, iiuidquid illud est. .\t ii»Ha communio con-
Hul>HtantiaIiM et coacterna est, «luac ni amicUitt convenienter dici po-
toHt, dicatur, ned aptitis dicitur cfinritns ; et haec quor)ue substnntia,
<|uin I)euM Hul>Htantia eHt, ei J)eus chnritns est. jyin «rp^ sunt, et non
aiupliuH: unus diligonH eum i/ui dr illo ent, et unuM dili^enM ewva- de
i/iio est, et ipsn dilectin, (lune si nihil cMt, «lUonuMlo IX»um dilectio
est? Si non ent huhstnntia, <|U<>m(xlo l)euH Mulistantia est ? »

tliKHl Sjiiritns Snnctus sicut cnmmunis est 1'ntri et FUin, ita
'tmmnne nomrn hnliet jirojtrium. ilio notnndum est, quod Hicut

SpirituM SnnctuM in Trinitate H|>ooinliicr dicitur charitns, qua*> ent
i'ntrit) et Filii unio, ita et nomen tenet pn>prie, quod Patri et Filio
i-iimnitniiter <iuo<lnm ni<i<l«» con^ruit. — l'n<le A" n .Yl*. /i7>. /V

l'riiiitntr i^K « Mi «'/i<ir//«M, in<iuit, <iun Pater ai..j... •....uu. et Pntrem

y[) fup. l .1 .1. \^'2\ F/>l»r». ». IV. V. S. (3) C«p. 11».

G76 LIB. I. DIST. X. TEXT. MAGISTRI.

cliligit Filius, ineffahllem communionem clemonstrat amborum, quid
convenientius quani ut ille proprie dicatur charitas qui Spiritus est
communis amhobns? — Hoc enim sanius creditur et intelligitur, ut
non solum Spiritus Sanctus charitas sit in illa Trinitate, sed non
frustra proprie charitas nuncupetur, propter illa quae dicta sunt;
sicut non solus in illa Trinitate vel Spiritus est vel Sanctus, quia et
Pater spiritus et Filius spiritus, et Pater sanctus et Filius sanctus,
et tamen ipse non frustra dicitur Spiritus Sanctus. Qui enim est
communis ambobus, id vocatur ipse proprie quod ambo communiter.
Alioquin si in illa Trinitate solus Spiritus Sanctus est charitas, pro-
fecto et Filius non solius Patris, sed etiam Spiritus Sancti Filius inve-
nitur. Ait enim Apostolus (1) de Deo Patre: Transtulit nos in regnum
Filii charitatis suae. Si ergo non est in illa Trinitate cliaritas Dei
nisi Spiritus Sanctus, Filius est etiam Spiritus Sancti. Sed quia hoc
absurdissimum est, restat vit non solus ibi sit charitas Spiritus San-
ctus, sed propter illa, de quibus satis disserui, proprie sic vocatur » .

(1) Colos. c. 1. V. 13.

"^■5-^^°

I

DOCTOIJI.S SUr.TILIS AT MAHIANI

SUPKH I)IST1NCTI()NK X. \A\)\U I. SENTKNTIARrM

UUAESTIO LWICA.

70.'). ( ' ) Proponitur quaestio. — Circa distmctionem
decitn/Dii (juaoi-o:

Ulrum Spiiulus SanctK.s producntur 2)er modurn vo-
lutitatis?

70«;. — Argumenta principalia(l). — Qurxl noii. — a) Quia
nalura «;sl vis iiisHa lobus ex siniililms similia prCKTeaiis,
secundum iliain commuiiem ilescriptioiicm nnturae: Sjjiritu.-i
Sanctus est siinilis producrMili; i«,Mlur pnHlucitur \h}v naiurnmf
4»t noii p«>r volitntatem.

h) It<'m, .\verroos, VIU. Ph;/sicorum, commoiit. KJ. vull
«iUixl uiiius iialurae est taiitum nnus modus cnmmunicandi ;
i<;itur si ilivina natura communicatur per UMxlum nalurac,
iiMii communicabitur pi>r actum vfl niiMlum voluntatia.

I') l'rai'ter«'a, volimtas i»st |K)tontia acliva in croaluris;
iiHH i^Mtiir /hctiva ; «'t ila a siinili in l)«»o voluntas si esl po-
(•'iitia iiperativa, noii viilflur ••ns»' polcntia productiva. —
Prohntio consequcntiae : quia sicut in crraturis s»» IkiIhmU
tdlirn tt fartiva, ita in I)«X) productiva oi operativa ; sicut
cnim iii i-r«>aturis activa lial>«>t actuni immantMittMn et olii«vtuiii
prai>suppo<itiiiii, tactiva hal>«'t ohiectum priNJuctum et actum
traiisi'unl«>m, ila in Divinis actus i>[KM'ativao immanot, actus
pro<liiclivao iion immaii«'t; oporaliva otiam prat*sup)H>nit obitv
«tum, proilu«'liva autcm noii pra«>s(ipp<>mt torminuin.

dj Itom, iiiliil proilncilur actu voluntatis nisi pi ii-

tnm. fx .VI'. Dr Trinit. c. Jd7(2); erp) si Spiritus SaiKtub pnH

^l^ Solviiiitnr nii ii. 71(>.

[^) iVr»»i(( riMi»! vult ifuiui omuiun ijtiiii ir/ ^uatr ail mrtcil.

678 LIB. I. DIST. X. QUAEST. UNICA.

ducatiir, erit praecognitus antequam producatur, * et tunc a Pa-
tre et Filio cognosceretur cognitione inluiiwa, quia nulla alia
in Divinis videtur esse ponenda, cum alia sit imperfecta: sed
cognitio quae est eius in quantum cognoscitur antequam pro-
ducatur non videtur esse intuitiva, quia cognitio intuitiva non
est rei nisi ut est in se praesens et existens; ergo, etc. Incon-
veniens autem est Spiritum Sanctum a Patre et Filio cognosci
non intuitive * {a).

107. — Contra: August. V. De Trinit. c. 14 vel 32: Spi-
ritus Sanctus exit a Patre et Filio, non quomodo natus, sed
quomodo datus: exire per modum dati vel doni convenit pro-
ducto per modum voluntatis, cuiu-s est ex * liberalitate * sua
dare vel donare.

708. ( 2 ) — Ostenditur Spiritum Sanctum produci per mo-
dum voluntatis. — Ad quaestioneni dico, quod sic; quia in Deo
est voluntas, sicut apparuit dist. 2. [n. 245], et etiam ex
quaestione de attributis dist. S [n. .669]. Patet etiam ex hoc
quod Deus ex natura sua est beatus: beatitudo non est sine
voluntate vel actu voluntatis. — Est etiam in eo voluntas sub
ratione principii productivi [n. 294 seqq.], quia principia
productiva, ex quo de se non dicunt imperfectionem, reducun-
tur ad * aliquod * unum perfectum, vel ad aliqua perfecta, in
tanta paucitate ad quantara reduci possunt: non possunt au-
tem omnia reduci ad unicum principium productivum vel acti-
vum, quia illud unicum haberet modum determinatum- agendi
alterius istorum, scilicet naturae vel voluntatis, quia inter
modos istos producendi non est aliquis modus medius; igitur
non possunt hic reduci ad maiorem paucitatem quam ad dua-
litatem, scilicet principii productivi per modum naturae et per
modum voluniatis. — Et cum illa ad quae tamquam ad per-
fecta stat tota reductio principiorum sint simpliciter perfecia,

(a) Wad. : et tunc a Patre et Filio cognoscetur cognitione non intui-
tiva, quia cognitio quae est eius in quantum (cognitione intuitiva, quia nulla
alia videtur in Deo ponenda, cum omnis alia sit imperfecta, sed cognitia
quae est eius in quantum, etc.) cognoscitur antequam producatur non vi-
detur esse intuitiva, quia cognitio intuitiva non est rei nisi ut est in se
praesens et existens; ergo, etc. inconveniens autem est Spiritum Sanctum
a Patre et Filio cognosci non intuitive, quia cognitio non intuitiva est im-
perfecta.

lAU. I. DIST. X. oUAEST. INICA. 679

ariiho ista j)riii(ii>ia sub ratione propria sun iK)rHMitur in Deo
ut «'st * principium * producens.

Et ox liis iiltia probo conclusionem princi|»:il«>rii : iri quo-
curiKjUt' ost j)iiiici|iiurn aliijiKMl tjiioil «\\ rationo sua est princi-
piuiii pruiluctivuiii, illutl ««rit in «'o i^riiirij^iuni pro^lucomli, si fsl
iii i'i) sine imprr/eclionc, r\ rion \uUA\\\ii\\\iv prnc/iaOcre •d\u\u(M\
pi-«Mlii('tuiii siiii|»li('it(;r ^/f7^/<?7Ma/«//j.- in l)«!o aulcrn, ut prohatuni
«.'st, cst ruriiialitcr voluntns cx naliii'a r'«M, «^t hoc sul» rnlione
principii producliri liliori i(?sj)<'ctu anioris; ct patct. ([U(kI fst
ilti sine imper/eciione; ij:ilur crit iii Dfo priiicipiiirii pnMliiccndi
aiiiorcni, ct h(x' sociiikIiiiii propr»rtioncin pcrlcctionis suac in
coriipar'aliori(? ad ohi(H!lum pracscntaluni, ita «juod sicut volun-
las croata («si j)rincipiuni jirvMlucciidi aiiior-oin croatuni tanluni
(juaiito aiii()i*c i|»sa jK^fcst ariiai'o ohicctuni, (jiii dicitur amor
adnerjualus, ita illa voliiiitas «'st priiicij»iiiiii i»r(Mlucoridi amo-
rciii riiiitiiiii (jiianto ijisa riata est amaro o///tV'/^em infivilum:
nata csl aut«*rii amaro <»hi(»cturii inniiilum ///^/j/7o «y>»or^; or*;ro
ii:ifa est esso jirincijiium j»r<Mlucoii(li nmorcm infinilum : i\'\\\\\
est autom iiiflnitum iiisi sit ijisa csnentin dirina; er^'o illo
aiiior ost essentia dicina. Illo aulom amor jinMlucons non (^t
riafus os*»<' * rorriia *{a) inhncrens, <jiiia nihil ost lalo in Divinis;
iirifur ost pcr .^c suhsiatcns ; ot ii(»n idrm suhsistens cuni pro-
ducc7ile, (juia riihil jjroducit st\ I. J)c Trinit. caj). !; i;.'ilur
«^st }tcrsnnnlit»'r «listinctum. Hanc jMM-sonam dico Spirilum
Stinctum : (juia Kiliiis noii sic jirtMliiciliir, iit jiaf-t fh\f t',,
sc<| jM»r actuni naliiiac sivo inlrlieclns.

700. (8) — Proponuutur tria dubi;i. Ilic lamoii siint Iria
(liihia: primum, (juoiiKjdo rolttntas jK)tost <>ss«> jiriiK'ij>ium
< ommuriicaiidi nnturatn, cum ita non sit in cnMluris: sccuudo,
(jiKtriKMlo voluntas jiossot cssn jiriiicijiium ncccssario piXNlu*
cendi. cl (juac iK^cossitas iNMjuiriliir in ista jinMluciiono: /»•/•/10,
si jiroduclio slt neccssnrin, (JuoiikkIo iion ost j>er mo«lum na-
turne, sci\ distincla conlra illaiii ol lihcra.

710. - Alioium solntio ad primuin dnbium Ouanlum

ad primum duOtum dicitur <jU(mI notura dicitur iii Divinis
(jiiadrujilicilcr : — Unu modn aj»jM*Ilatur mi/f4/*a i; 'ia

dirinn, 111 (pia Iicn jMM^sonac <livinai^ consislunt; ci iiicitu: iia-

(a) Wiulil. f.)rm«llt«T.

680 LIB. I. DIST. X. QUAEST. UNICA.

tura sic pure essentialiter. — Secundo moclo dicitur natura
principiuin activum nalurale ; et natura sic dicta est vis pro-
ductiva siniilis ex simili; et sic potentia generandi activa in
Patre est natura, et sic est essentiale contractum ad notionale,
quia est ipsa natura divina dicta primo modo ; natura enim
quae est ipsa essentia divina, ut est sub proprietate paterna
determinata ad actum generandi, est potentia generandi active
in solo Patre existens. Et istos duos modos naturae tangit
Hilarius V. De Trinit. cap. 17. dicens de Filio, quod ex vir-
tute naturae i7i eadem natura nativitate subsistit. — Ter-
tio modo dicitur natura quaelibet vis natiiraliter existens in
natura primo modo dicta, quae scilicet vis etsi sit libera,
tamen hoc modo potest dici natura ; et sic voluntas in Deo
dicitur ?iatura, quia scilicet est naturaliter potentia existens
in natura divina naturaliter. — Quarto modo dicitur natura
incommutabilis necessilas circa aliquem actum ; * et sic ^' na-
tura isto quarto modo dicta non * est * nisi conditio et modus
circa actum elicitum.

* Ex his ad propositum dicitur, quod natura tertio modo
est principium spirandi, quia voluntas est vis elicitiva spira-
tionis ut est libera liberaliter agens quarto modo. Convenit
etiam cum natura primo modo non elicitive, sed subiective.
Cum secundo modo non convenit omnino *.

Ex his ad propositum dicitur, quod nec intellectus, nec
volunlas, ratione qua simpliciter intellectus et voluntas, sunt
principia elicitiva actuum notionalium, per quos producitur si-
mile in forma naturali ipsi producenti; quia in quocumque
essent, essent principia productiva vel elicitiva actuum similiura,
quibus produceretur simile in forma: quod falsum est in creatu-
ris; sunt enim solummodo ibi principia elicitiva actuum natura-
lium * notionalium ut sunt in natura divina * {a)\ et ut sic per
illam habent in se naturalitatem quamdam ad productiones no-
tionales. Secundum hoc enim diximus in quaestione quadam
de emanationib us in generali, quod intellectus et voluntas
ut sunt simpliciter , et intellectus et voluntas modo scilicet
iniellectuali et voluntario agentes, tantum sunt principia eli-

(a) Wadd. sunt enim solummodo ibi principia elicitiva actuum uatura-
lium, ut suut in natura divina notionalium.

LIB. I. niST. X. (JfAKST. r:NICA. Osl

citivu acluutii cs.sentUilium, qui suul intdUgerc cl t*e//<?, Iic«.'t
lioc sil pussive ex paiie inl«'llectus «'t active ex parte volun-
t;ilis; iil ;iutem suiit nalura el i)riiicij)ia acliva ualuraliter eli-
ciciiiia ;ictus suiit j)riiicipia activa cliciliva actuuin nolionn-
liiitn, (iui siiiit ffcnerare et sjtirare, et hoc necessitate iiatu-
ralitatis, ([mn ini|)ossibile est Deum per principia (|uae sunt
iiatiini in ipso Imiusniodi aclus non elicere.
(*) .\i\ ciiiiis (lcclaratioiieni sciciidum (piod hiiiusmodi jinlu-
ralilatem h:il)i'iil a nafiira divina, iii (jii;i suiit int«'ll('ctus
et voliintas; sed alitcr ct alit«>r; (juoniam intellccJu.s divinus
hali«'t i|)s;im cuincidendo in rntionetn naturac, (ju;»e cst ratio
I^riiicijKilis elicitiva actus notioiialis, ct hoc iuxta {secundum{a))
inodum naturae pracdiclum, ut omnino naturalitas ista sit pi*ae-
via, cl ratio intcllcctus sit concomitans vel ijuasi concomilans,
proplcr iiiiod iioii nisi uKjdo naturae et naturali impetu aclum
siniiii iiotioiuilcm cliciat, ut ma<;is proi^rie dicatur Pater jre-
ncrare natura intcllcctuali «luam nnturali intellectu, ut in-
tellccliis polius iiit«'llii::ttiir ipKisi «l«'t«'rminar«' ii;ifur;«m (juam
c conv«?rso; et secuii«liim li«>c ratio «iiia prcxlucfum nafura
clici(Mite dicitur Kilins esl prima. ct ratio «jua dicitur Ver-
luim «'st res|MH"tu illius «juasi secun«l;i. — Voluntas autem
lialMtl natunililatem ipsam, non iit c«)incidcndo in rationcm iia-
turae secundo modo «liclae, s(mI hahcndo anncjum sibi quam-
dam ritn naturac prinio modo «licla«', «'X Ikk" «iuo«l tundatur
in illa, tit iiatiinilitas ist;i iii voluntalc nullo moilo sit prac-
vciiicns cius lilM'rf;il«'m, n«'c * rafio cius «'si rafio * elicitiva
;ictus «'ius notioiKilis p«'nes sccundum modum naturae; lnn*
«'iiiiii es.scl omniiio contr:( ips:im lilHMtatem; sc<l |M)tius ut sit
c«)nscciitiva et anncxa lilMMlafi, et lux" non ut ali«iui«l ijuo v«>-
luiit;is sutim acttim iiofionahMn eliciat principiafivc, sctl iit ali-
«inid iiiio nssistcntc v«)ltintati, voltintas ipsa. cx vi «luam halN>t
<;x «H> «iiKxl csl volimlas ct lilH>r:i, p«)t«^l «'lic<*rc actum suum
nofioiKilcm, <iU)Mii sin«> illo assistcnl«> omnino clic<'rc non poss^M.
71 1. (A ) — Alionim snlntio ad secundum dubium - - (Juantum
ad sccun<tum tlutuum dicittir (|tiiHl triplex «"Sl actio volunla-
tis. 1'riuni (luae cst elicila a volunfato ut <»st mluntas sim-
plicitcr, ;il)stitit> «)inni natur.«lit;»fc «'f n«vcssilat«>, ut i»8t illa

^Cl) l)l'0»l III VA. VrU,

682 LIB. I. DIST. X. QUAEST. UNICA.

quae procedit a libertalis arbitrio, sive in Deo, sive in creatura
intellectuali, et in nobis tendit solunimodo in bonum amatum,
quod est * circa * {a) summum bonum. — Secunda, quae est eli-
cita a voluntate ut est simpliciter voluntas, et hoc cum sola na-
turalitate necessitaiis immutabilis annexa illi actioni, ut est illa
quae procedit a Jibertatis arbitrio et tendit in summum bo-
num amatum et aperte visum,. — Tertia, quae est elicita a vo*
luntate, non ut est voluntas simpliciter, sed ut est natura na-
turalitate sibi annexa * isto modo * dicto (b), ut est illa quae
procedit a voluntatis libertate in solo Deo, et tendit non solum
in bonum summum amatum et visum, sed etiam in ipsum
amorem procedentem, quo incentive amatur, licet diversimode
tendat in utrumque. Et hoc secundum aliam et aliam necessita-
tem immutabilitatis annexam ipsi actioni; in quantum enim actio
ordinatur in amatum summum ab ipsa sola voluntate ratione
qua est libera, procedit necessitas immutabilitatis in actione
eius secunda et in actione eius tertia ; in quantum vero actio
ordinatur in amorem producium tendentera in amatum ter-
minativum voluntatis, sic ab illa naturalitate annexa voluntati
procedit necessitas immutabililatis circa solum actum notiona-
lem elicitum a voluntate, vel potius ab ipsa libertate volunta-
tis, ut ei talis naturalitas est annexa.

712. ( 6 ) — Praefatas solutiones non tenere declaratur. —
a) Contra dicta, primo quantum ad hoc (juod ponit de illa
assisientia naiurae ipsi voluntaii, ut voliintas vi illius assi-
stentiae possit communicare naturam, quaero, quid est ista
assisteniia? Videtur quod non sit necessaria ad istam com-
municationem; quia habito supposito perfecto ajjente ot conve-
iiiente actioni et principio quo a^endi perfecto, non videtur
esse aliquid aliud necessarium ad agendum: sed, per te, sola
voluntas est principium quo respectu actus notionalis, et con-
stat quod suppositum agens est perfectum et conveniens actioni;
igitur non videtur illa coassistentia esse necessaria ad talem
actionem.

b) Praeterea, quando aliqua sic se habent, quod secundum
prius et posterius concurrunt ad aliquam aclionem, illud quod

(«) Vadd. et editiones posteriores citra; anteriores circa.
(b) Wadd. dicto modo tertio.

I.II'.. I. nisT. X. tjl AKST. IJNICA. 6S3

est priiis j)riiiri))ylius concurril a.l illarii aclioiiein: Sf^\ esseii-
tia ({uw. cst iiatiini, prout acci|)iuiit nntnram primo modo
[n. OlOj, in «iiia iros pers<jna«; «liviiiae consisluiil, «»sl prior vo
luiitato; i^ntnr si iiatura islo incxlo concurrat ad actionoin ut
assistciis voluiitati, nocessario «'rit piincipaliu'^ * ut * in isla
j)ro<lnctioiie; i^Mtiir conlradictionrni inclutlit (jihmI concurral ut
assislens conconiitans voluntatcm et non praevenieris, ut ij^si
ilicunt.

c) Pra«;t(?roa, (jucxl jM)iiitur unica nocessitas in volilione,
scilic«'l libertntis, et tluj)lo.\ in sjjiralione, scilicot lilKTtatis ot
nnlurnlilntis, viilotur esso contra ipsum, ot contra veritatom;
«juia ijjse j)oiiil acfus notioiialos fundari sujM^r essentialos vol
in essentialilius, et omnes concodunl cominunitor (jikmI actus
essontialos alitjuo iii(j<lo praoco«lunt actus notionalcs: non vi-
dctiir autciii (|u«m1 in rundato j)ossit ess<} ali(|ua necessilas for-
malit<'r iiiaior (|uaiii iii «>o in (juo fuiidatiir, vol quo<l «luj)Io.\
n«'«'«'ssitas sil in fiindatt) «'t uiiica iii fiiiid.-imonto. — Probo,
«piia tuiK^ j)('r iiiij)ossil(ilo v«'l incdmjKjs.sihilc sojiarata una
nocossital<; ab alt<'ra, adliuc roiiiancbit illiid fundatum n«'(«'s-
sariuni: iioii aut«'m r<>iiianobit illud in tjuo fundalur ii<>c<'ssa-
riuni, <|uia noii liahuil nisi illain iinicain nocfssilutoiiL, (juao
ciivuinscriliitur a fuii«lani«'iilo; i^Mtur jMjs.s<>t, illa positioin' jhh
sita, nocossiias e.s.s4> in fun«lato et non in illo in «juo fiiiKla-
tur. — K.x lioc ad jirojM^situm, (juia si acliis spiraiuli lialiot
nccessitatom ex IilM>iiat«' voluiitatis, «'t j^raoter hoc, e.x illa na-
turalitat<> aiinoxa voluntati, et nctus diNvtionis sim|)Iicis non
lialwt nisi tantuni j)rimam ii«vossital«'m, orj;o circumscrij)ta
jirima nccossitato, circuniscrilM'r«'lur tola illa iuv«'ssitas «juao
orat in fun<laiii<'nlo, et adliuc lamon roman<'Iiit alia ntvossilas
iii j)ro<Iuclione illa, scilic<>t illa <juae t>st ox nnturntHalt'.
{"i ) (I) Praetoroa, vid<>lur «juod lota naturalitas non cons«>«jua-
tiir actuni voluntatis; <juia ista comj)«>tit voliinlati jmt ijtsuni,
ox lioi> ijikmI fiindatiir iii (^s«>nti:i «livina; i^itur cum j)rius sit
ratio oss4>ntia<> «tivina«> r:iti«)ne volunt:itis, <juid(juul coiis<<<juilur
rationom ossontiae divinao, vol v<i!unlat«'iii raliono oss^^nliae,
consctjuitur «>am j)<'r j)rius (ju:iiii illud <juod s(««juiiur vuliinta*
t<'m ul voluntas ost; (*t it:i vi<|ctur <ju(m1 naturalilas illa jirai^
ce«lat :ili(juo niodo ij)s:im lilM>rt:it*'m ct jhm* cuiise«{uons imjM^
diot ij>sam lilM'rlal«'in.

684 LIB. I. DIST. X. QUAEST. UNICA.

e) Praeterea contra opinantem : quod argumentum esset
illud quod ipse facit, si intellectus et voluntas essent princi-
pium communicandi naturam unde tales potentiae? Igitur in
creaturis essent tales potentiae principia communicandi natu-
ram, si omnino esset alia ratio formalis intellectus et volun-
tatis in Deo et in creaturis.

/) Et similiter, quae est necessitas distinguendi inter vo-
hmtatem, quam ponit principium eliciendi actum, et naturani,
quam ponit coassistere voluntati elicienti, si lantum est inter
ista distinctio rationis,, sicut videtur alibi sentire de distin-
ctione attributorum in Divinis?

713. (8) — Solutio Doctoris ad primum dubium. — Aliter
dico, quod voluntas potest esse principium communicandi
naturam, et non voluntas ut communiter sumpta ad creatam
et increatam, sed voluntas unde infinita est, est enim infini-
tas proprius modus voluntatis divinae, sicut et cuiuscumque
alterius perfectionis essentialis. — Hoc patet ex ratione posita
prius ad solutionem quaestionis [n. 708], quia voluntas est
principium amoris sibi adaequati, hoc est, tanti amoris quanto
ipsa nata est amare obiectum : nata est autem amare obie-
ctum infinitura inflnito amore; igitur et est productiva infi-
niti amoris: quidquid est infinitum formaliter est essefi^m di-
vina; ergo ipsa voluntas est principium communicandi essen-
tiam divinam amori (a) producto.

Et si quaeras a me de coassistentia 7iaturae aliquo modo,
dico, quod non oportet voluntati, ut est principium communi-
candi naturam, aliquo modo speciali assistendi ponere natu-
ram coassistere, si natura possit esse principium communi-
candi naturam, et non voluntas, nisi poneretur aliqua perfe-
ctio minor voluntatis quam naturae: nulla est autem talis
imperfectio, quia simpliciter ita est perfecta voluntas infinita
sicut 7%atura infinila.

714. (y) — Solutio Doctoris ad secundum dubium. — a) Ar-
gumentum « a 'posteriori ». — Ad secundum dubium [n. 709]
de necessitate, patet per idem; quia principium productivum
perfectum potest dare producto omnem perfectionem quae sibi
non repugnat: volunlas inflnita est principium producendi per-

(a) Ed. Ven. amore.

I.Il;. I. 1)1.^1. X. nlAEST. UNICA. 0H5

foctiiru; if^Mtur i^ohvsl (lan; pnxliicto suo i)or(j'ctionem sibi com-
p»;tfiiliMii : iioii iintoin r«'j)Utriial sihi necessitas^ imo convonit
necossario sibi, quia iiulluin iiitiiiiluiM potost osse /)«s.s//v//t' jion
necesfnirium ; ij/itur islufl |>riii(i|)iiiiii. <j'io(l esl volitntns infi'
nita, orit siitliciciis priiicii^iuiii (lainii necessitatem liuic pro-
(lucto. Si aulciii fsf pri!i(i|)iiiiii (jiio j)Ot»'st dari neressitas
])ro(lucto, if.ritur datur; (juia niilli (JU(mI iidm est iiocessariuni
I)ot('st (lari ii»'cossitas ex sc; (-t ultra si ost j^rincij^iiin) (juo
datur iicccssifas j^roilucto, i{,ntur ot j^njduclioni; j^roductuin
onini cajjit esso j)roductiono: non j)otest autom ali(juid caj)ere
esso necossarium j)or j^roduclionom noii ii('(vs.sariani.

Istud arjrunicntuiM (juasi a jiostcriori vidotur concludore
necessilatciM j)roducti(jnis cx nccossitatc j)roducti.

Ij) Argvtnentum « a priori ». — Sed ijuacritur ratio a
priori sivo Cfiusa, f/iud sit |»cr (juod voluiitas ista dal neces-
sitiilem isti j^roductioni ? — KcsjkjikIco, (juod noc volunlas intl-
nila ex se sola dal noccssitatom amori j^nnlucto ct^mj^arando
ij)sam ad i/mulcuu\qur obioctum, nec solum obiectum amatum,
quod ost finis, conij)aratuni ad f/U(imcum//He volunlalom dat
necossilatom actui volendi vol j^roductioni amoris.

P)'imum probtt, (juia voluntas non cst princij)ium nt'res-
sariuui j)rodu(!on(Ii ali^juom aniorom alicuius obiocti, nisi sit
necessuriutn j)rincij)ium nmnndi illud obitvtum: voluntas au-
tem inflnita non cst n»^ccssi»rium j)ritif'it'iiim amaiuli obio<'tum
* nisi inflnilum*, (jiiia tunc l)cus n uio amarot ijuamli-

Im»1 crcaturam, imo ct onuio amabile; crjjo nec est necessa-
rium i)rinci|)ium produccndi amorem suum com|)arando illud
ad (/uodcumfjue ol)i(.>ctum.

Sccundum j)robatuiii cst d»» frui, dist. I [n. \S\) s^tiij.l.
(jikhI volimtas ex rationc voluntatis in communi non necessa'
rio teiKlit in flnom.

(•0) c) Sidvitur obiectio. — Kl .</ res/wndeas, ijut^l voluntas
j)otcst considcrari ut roluntns, vcl ut mi /«rrt, comjKirnndo ad
/iuem vcl ad cu (juae sunt nd finem: ut comi>ar.»tur ad ea
ijiiao Kuiit ad flnom est roluntns, ut autcm com|)aratur ad
llnom »»sl nnturn, »»l sic m«M*»» n»»«'cssitas; istud iniprotHttur
cx aucfitritate »'t ratinne. — /^f/«r)N(', «juia non sunt enis*lem
])otcntia(* activao opjN)siti nuNli aL^endi, ct mnxum» isti. natu-
raliter d ////.•,•.•. i|ni primo distinguunt ])otontiam activam;

680 LIB. I. DIST. X. QUAEST. UNICA.

quia si voluntas comparatur ad flnem ppr modum naturae, et
ad entia ad flnem per modura Ubertatis, ipsa non erit po-
tentia activa una respectu istorum; et tunc nulla potentia erit
quae eligat ens ad finem propter flnem; nulla enim potentia
eligit hoc propter illud, nisi velit utrumque extremum, sicut
nuUa potentia cognitiva cognoscit conclusionem propter prin-
cipium, nisi eadem cognoscat principia et conclusiones, sicut
arguit Philos. 11. De Aninia, de sensu communi.

Auctoritas est Aug. in Enchirid. c. 105, et ponitur a Ma-
gistro lib. II. dist. 25. c. 5: Neque enim culpa?ida est volun-
tas, aut voluntas non est, aui libera dicenda non est, qua
beati esse sic volumus, ut esse miseri non solum nolimus,
sed nequaquam velle possimus. Vult igitur dicere quod vo-
luntas illa qua volumus beatitudinem est lihera: sed nullum
finem magis necessario respicit voluntas quam beatiiudinem
in communi; igitur nullum finem necessario respicit.

Item ista * responsio * poneret Spiritum Sanctum spirari
non Ubere, sed per modum naturae^ quia eius principium
esset voluntas, non ut libera, sed ut natura.
(II) d) Conclusio. — Ita(jue dico, quod necessitas huius pro-
ductionis amoris adaequati, sicut et necessitas dilectionis qua
formaliter habens voluntatem diligit, est ex infinitate volun-
tatis et ex infinitate bonitatis obiecti; quia neutrum sine al-
tero sufficit ad necessitatem. Ista autem duo sufflciunt hoc modo:
quia voluntas infinita non potest non esse recta, nec potest
non esse in actu, quia tunc esset potentialis; igitur necessario
est in actu recto: non autem omne velle est praecise rectum
quia est ab illa voluntate recta solura, quasi nihil sit volen-
dum ex se, sed tantum quia est volitum ab illa voluntate
recta, essentia enim divina, quae est primum obiectum illius
voluntatis, est ex se volenda ; igitur voluntas illa de necessi-
tate est in actu recto volendi illud obiectum quod est ex se
recte volendum ; et sicut ex necessitate est principiura volendi,
ita ex necessitate est principium producendi amorem ilhus.

Et tunc dico, quod nec sola voluntas infinita praecise,
non determinando obiectum cuius sit, nec solum bonum infi-
nitum, non determinando quam voluntatem respiciat ut est
obiectum, est totalis causa necessario diligendi, nec etiam ne-
cessario producendi amorem adaequatum ; sed infinita vo-

lAH. I. DIST. X. QIAKST. tJMCA. 087

liiiitus, IkiIkmis lali; oliiirtiiiii ((iiod est ox sc nx^to :iiiiaii<luin
porlccle prafsiMis, est ratio ii('c«;ssario tam vol<Miili illuil lioMiiin
qtiaiii spiianili ainorein illiiis lioni; et talis voluntas IkiImmis
tali' oiiiiTliiin praesfMis est prii)(*i]iiiini coinmunicandi naturam
diviiiain, i|iiia principiuin priMliici^nili aniorcin in(lnitnin pro-
ducliini; lalis ('iiini aiiior productns jiroiKjrliunatur tam po-
lentiae iiuain oliiecto. Non esl autem ita quamlo voliintas in-
flnita respicil lionuni ainabile Jiniti/ni; i{uia licet ilii actus sit
inflnitus ipiaiitum ««st ex parte voluntatis diviiiae, non tainen
est iiiflnitns ipiaiitnm cst cx jiarle oliierti.
(1'^) Sed iitriim voluntas infinita sit principinm inniiitnm, non
taiitiim aiiiaiidi l)oiium iiillnitiim, scd fimtum, «>t producendi
ainori'm falis iKini, »'t lioc vel eadein productione secundum
rationem, vcl omiiiiio alia, vel iiulla, de hoc alias; quia siini-
lciii lialM't ilitllciiltatcm ciim iirfjductione Verlii, utrum int«'I-
lectus divinus sit principium produc«Midi V«'rliuin essentiae
divinai', vel verbuin alicuius alt«'rius intellij.nbilis, el tunc v«d
Iirodiictione ead«Mn s«»«-unduin nMii cum pr«i«Iiictione V«'rbi di-
vini, alin tamcn secundum rationem. vi<I alia tain s«>cundum
rein ipiain s«v.undnm rationi>m (1 ).

71.'). (•;») — Solvitur terliuni dubium. .\d trrtium ilu-
hii(m I n. 7(M)] dicitur, ipiod inttin'(t ai^it p«'r impressionpin
sicul intj^IbMtus, non rofKnlas.

7l(>. — Solvuntur argumeuta principalia. — Ad ar(/umentn
princi/mlia. — a) A«l primum [n. 700 a] dico, «puxl illa «l«'l]-
nilio naturae pnibat ipuMl Spiritus Sanclus non pixxlucitur ut
similis ex ri procluciionis suae, et verum «'st «puxl non est
imaj,'o Patris sicut Kilius, ipii ex vi productionis suae pro-
c«jdii II t similis Patri.

It) .\d secundum [n. HXt b\ res|)onsum ost alias «liilii.N.',
(list. 'J. (|. 1. in illa (piaestione «pia «pia«M*«»batnr utrum possent
plures essr productiones in Dirinisf |n. IU<i «).

c) Ad terlium [n. 7(M> ci «lic«Midum «»81 sicut dictum est
dist. i*. ijua«\st. «1«» produrtioni/nis ( n. '^^.Hlr^ «jutMl dill«'nMiliae
ac«'id«'iital«'s poteufiaet wMlic«»t actirutn et /iictirum. n«>n .sunl
«IilVi'r«Mitia«' prodticfirae |Hit«Mitiae; pMieraliter «Mjini tali prin-
cipio prulucitur illtid (Miius cst t.Tli' prinfipium iirixltii-tivum.

(1) l'fr. ditt. 27.

688 LIB. I. DIST. X. QUAEST. UNICA.

vel in eo in quo est, si natum est illud recipere, vel in alio, vel
in nullo. Si m nullo, quia nihil nalum est recipere illud, tunc
producitur per se subsislens, si potentia productiva sit per-
fecta respectu subsistentis. Ita est in proposito, voluntas qua
producens producit nec agit in supposito producendo in quo
est, nec facit producendo in alio, sed producit terminura per
se stantem, ut personam, quae in nuUo recipitur subiective. —
Aliter est responsum dist. 0 [n. 578] ubi dictuin est, quod pro-
ductio non est intellectio formaliter, et quomodo tunc intelle-
ctus potest esse principium, non tantum intelligendi, sed etiam
dicendi.

(li) dj Ad ultimum [n. 706 d'] dicendum est, quod necesse est
ad actum amandi sive ad actum amoris amatum esse prae-
cognitum. Hoc dicit B. Aug. XV. De Trin. c. 27. Sed non
oportet ipsam dilectionem esse praecognitam: puta, si offertur
mihi aliquod bonum honestum, non oportet quod antequam
possem habere illum actum amandi circa ilkid, quod praeco-
gnoscam iilum acium. Ita in proposito oportet esseniiam di-
vinam, cuius amor spiratur, esse praecognitam Patri et Filio,
ad hoc ut spirent; sed non oportet in isto instanti originis
concedere Spiritum Sanctam, qui est amor spiratus, esse
praecognitum Patri et Filio, licet in instanii aeternitatis sit
tota Trinitas nota ciiilibet personae in Trinitate; quia distin-
guendo inter insiantia originis non distinguitur inter dura-
tionem et durationem, sed tantum a quo quis sit [n. 579].

Aliter posset dici, quod in illo priori signo originis an-
tequam intelHgatur Spiritus Sanctus spirari, Pater et Filius
cognoscunt Spiritum Sanctum ut intuitive, licet non ut exi-
stentem in se, quia cognoscunt essentiam divinam, quae est
ratio cognoscendi iniuitive quodcumque obiectum intelligibile,
sicut Trinitas cognovit creaturam etiam intuitive antequam
producatur, quia essentia sua quam intuetur est ratio perfe-
ctissime cognoscendi omnia alia, et per consequens est ratio
cognoscendi intuitive quodlibet cognoscibile, licet nuUum exi-
sierei in se.

J)LST1N0TI( » LNDECJMA

TKMIS MAC.ISTIil SKNTKNTIAIil \I

(^tiod SpiritiiH Saiictus prwrdit n lUitre rt Filin. — Hic dicen-
iliiiii est, Spiritiuii Saiictiuii a Pat-e e-sse et Filio, et proceilere a
l'<itre et Filio, <hi(h1 iiiiihi haeretici ne^averunt. — QikxI aiiteiu de
utru<fne pn)ce<lat, « inultis divinorum elo<iui(>ruin tc.stiinoniis coinproba-
tur(l) ». Dicit eniiu Aj^ostolus (2): Minit I)eiis Sjiirilutn FHii sui in
cordti veatrn. Kcce hic dicitur Spiritns Filii. Et alilii(3): Qiti (iidem
Sjiiritinu Cliristi uon Imhet, liic iion est eiiis. Ipse etiain Filiujj de
Spiritu Sancto dicit iii Evanjjfelio (4j : Qiiem eijo mittam roliis n 1'ntre.

— 1'ntris auteiii Spiritun dictun est. uhi lejjitur ^5) : Si Spiritus eiiis,
i/iii suscitniit lesiiin n mortnis, hnltitnt in vottis. Et ipso Christus
dicitirti: Xftn eniin vos estis ipii loipiimini, sed Spiritiis Fntris vestri
i/iii ItMpiitiir. Et in alio loco (7) : Quem mittet 1'ntfr in nomine meo.
Va alilii ips« Filiun de Spiritu Sanoto ait : /v /'iitn jtrtKedit. —
llis et aliiri plurilius auctoritatilius ustenditur quod Spirituri Sauctus
<i l'ittre vt Filio ftrtM-edit.

(^tiiMl (imrci iioii coiicediint >/iintniii >niuium priH'eilrre n h^lio.

— ttraeci tniiHMi dicunt, Spiritiiiu pri>co<h'r»' tnntiim n 1'ntre, et uon

a Filio. — Qiiod idtto diciint, (|uiu Vcritas in Evai !i" tuh«in inte^rmiu

contineute, de prinrssione Spirituti lo<|uenH, tioluni i i i>miinoniomt

<licens ^,8i: SpirUns ipii n 1'ntrr jtrocrdit ; et etiani ide*^ ((uia in priii-
' ipaliliUH Conciliis i|ua«« a|iud eoH celelirata riiint, ita Syuiliola rorum
Hiiliiunctiri nnatheinatiliiis rinncita Hunt, ut uulli de Trinitatiri tide aliud
d<H-i>ro vel nliter pra(Mli(*are <|iiam ibi continetur. liccnt. In «luiburi
(|ni'l«>in SyiiilK)li« cuin .'^piritiis Snnctus iH>iuni«'iii<in>lur pr • ' • • a
l'iitre, «>t iion a Filio, <|uiciiiii<|Uo, in<|iiiiiiif . \\ Fili«» eiiiu , . .cre
ad<lunt, aiiath«<ina incurrunt : undv et i. nunt nnath«<inniis reuii.

li AiiK'. /v 7V»n«/ XV. c. 2i;.

y-i\ (illlat. V. IV. T. G.

,:» /.'..«KMi .-. VIII. V. 9.

y[> lu,t„. i. \V V •_»(',.
TOM I

|5) liomrtH. r. VIII V II.
• U.I//A r. X. »

' o XIV T ....

. XV. » u;

II

690 LIB. 1. DIST. XI. TEXT. MAGISTRI.

— Addunt etiam, ad assertionem suae opiuionis et in testimonium
nostrae daranationis, de Symbolo fidei, quod secundum traditionem
praedictorum Conciliorum Leo tertius Romae transcriptum in tabula
argeutea post altare beati Pauli posita posteris reliquit, pro amore,
ut ipse ait, et cautela fidei orthodoxae. In quo quidem Symbolo in
processione Spiritus solus commemoratur Pater, his verbis : « Et in
Spiritum Sanctum Dominum et vivificatorem, ex Patre procedentem,
cum Patre et Filio coadorandum et glorificandum, etc. » . Illud est
Symbolum quod in Missa cantatur, editum in Concilio Nicaeno, in
fine cuius subiunctum est : « Qui aliud docuerit vel aliter praedica-
verit, anathema sit » . Ideoque Graeci nos anathematizatos dicunt,
quia dicimus Spiritum Sanctum a Filio procedere, quod ibi non con-
tinetur. Quod enim secundum nos ibi dicitur : « Qui a Patre Filioque
procedit » , alterum a Latinis est additum, scilicet Filioque.

Responsio, ubi determinantur praedicta. — Nos autem illa verba
ita determinamus : « qui aliud docuerit, vel aliter praedicaverit » , id
est, contrarium docuerit vel contrario modo praedicaverit, anathema
sit. Aliud ergo posuit pro opposito,' qualiter et Apostolus in Epistola ad
Galatas (1): Si q^iis aliud evangelizaverit, id est, contrarium, anathema
sit. Non dicit : si quis addiderit. « Nam si illud diceret, sibi ipsi, ut ait
Augustinus (2), praeiudicaret, qui cupiebat venire ad quosdam, quibus
scribebat, sicut ad Thessalonicenses, ut suppleret quae illorum fidei
deerant. Sed qui supplet quod minus erat addit, non quod inerat
tollit. Qui autem praetergreditur fidei regulam, non incedit in via,
sed recedit a via » . — Ad illud autem quod de Evangelio opponunt,
respondemus ita : quia cum dicat in eo Veritas, Spiritum Sanctum a
Patre procedere, non addit solo^ et ideo etiam a se procedere non
negat; sed ideo Patrem tantum nominat, quia ad eum solet referre
etiam quod ipsius est, quia ab illo habet.

Quod Graeci in sensu nohiscum conveniimt, etsi verhis differant.

— Sciendum est tamen, quod Graeci confitentur, Spiritum Sanctum
esse Filii, sicut et Patris, quia et Apostolus dicit (3) : Spiritum Filii,
et Veritas in Evangelio: Spiritum veritatis. Sed cum non sit aliud
Spiritum Sanctum esse Patris vel Filii quam esse a Patre et Filio,
etiam in hoc in eamdem nobiscum fidei sententiam convenire viden-
tur, licet in verbis dissentiant.

Auctoritatihus Graecorum ostendit Spiritum Sanctum procedere
etiarn a Filio. — Unde etiam quidam eorum Catholici Doctores, in-
telligentes unam eamdemque fore sententiam praedictorum verborum,

(1) Cap. 1. vv. 8-9.

(2) Tract. 98 in Evang. loan. (3) Galat. c. IV. v. 6.

LIH. 1. DIST. XI. TEXT. MAOISTIU. 001

quihuH dicitur Spiritus SanctuH procedere a Fitio et es$e Filii, pro-
foHHi Hunt Spirituin Sanctuin etiaru a Filio procpdere. — Unde Atba-
na.niuH in Symholn (idei: * Spiritus Sanctus a Patre et Filin. non fa-
ctii.s, nec creatii.s, nec ;,'enituH, .sed procedenn». Yjcce Spiritum Sanctum
aj^erte dixit jtrfKPilere a Patre et Filio. — J)idyinuH etiam, eonim
ma.ximuH Doctor, in lib. II. de Spiritn tSando, .Spiritum Sanctum a Filio
procedere dicit : « Salvator, inquit, qui est VeritaH, dicit(l) : Xon enim
loffuelttr <i semetipHo, hoc ent, non nine me et sine meo et Patrin ar-
hitrio, ({uia inHeparalnliH est a me et a Patris voluntate, quia ex se
non eHt, ned ex Patre et me eHt. Hoc enim ipsuin, qufxl suhHiHtit et
ItMjuitur, a Patre et a me illi ent ». Item « Spiritus SanctUH, qui est
SpirituH Veritatin Spirituscjue napientiae, non potent audire a Fiiio
lo«juente quae nencit, cum hoc ipnum nit quod profertur a Filio, id
ent, proepdens Deiis de Deji, Spiritus Veritatis proi-edens a Veritnte,
con.solator inananH ex connolatione * . — Item CyrilluH F]pi.scopuH in
Fpuitn/a Xeslorio directa ait: « Spiritus intelligitur per ne, necundum
qufxl SpirituH ent, et non FiliuH: ned taincn non ent alienuH ah eo;
SpirituH eniin Veritatis nnminatur et prnflnit al> eo, sicut ex Deo
Patre •. Inannen (juoque ChryHontomuH in Itnmilia ipiadam de ex^po-
sitione Syml)oli sic ait : « late est SpiritUH SanctuB jrrocedens de Patre
et Filin, qui dividit dona propria prnitt rult » . Idcin m alia hnmilia:
• ('re<Ienduin ent, Spirituin Sanctum Patrin enne et Filii. Lstum Spi-
rituin Sanctmn dicinuiH Patri et Filio coae4}uaIem et procetirntem de
F'afre et Filin. HfX» credit»», ne cnlliHptin mala cnrrnmiMint Ixmi^ mo-
rrs ['2) » . — Kcce a DoctoriliuH (traccnruin ajxrta halxMiiuH teHtiinonia,
<luihuH SpirituH SanctuH a 1'atre rt Filin jrrocetlerr oslenditur, (Jmnia
«>r;,'o linfjnn cnn/1teatiir(^), Spiritum Sanctum jtrocedere a Patre ei J-Hlio,

(i) iuan. c. .W i V. i;i.

(2) /. CoriuOt. c. XV. V. 33. (8) PkHipp II v. 11.

•osS|te>^.

DOCTORIS SUBTILIS AC MARIANI

SUPER DISTINGTIONE XI. LIBRI I. SENTENTIARUM

QUAESTIONES

QUAESTIO I.

717. ( ' ) — Proponitur quaestio. — Circa disiinctionem un-
decimam quaero :

Utrum Spiritus Sanctus procedat a Patre ei Filio ?

718. — Argumenta principalia(l). — Quod non. — a) Damasc.
lib. I. c. S: A Paire p)'0cedentem et in Filio quiescentem
Spiritum Sanctum dicimus. Item, c. 11: Spiritum Sanctum
dicimus ex Patre; ex Filio non dicimus. Itera, idem in Epi-
siola de Trisagio ad lordanum Archimandritam, in flne: Pa-
ier et Verbum ei Spiritus Sanctus, et subdit: Fx Patre
quidem, Filii auiem, et non ex Filio, sed Spiritus oris Dei.

b) Item, per rationem Graecorum: nihil tenendum est ut
articulus fldei, nisi quod continetur in Evangelio, quod com-
plete continet fldem, aut saltem in Scriptura novi Testamenti :
sed non videtur expressum in novo Testamento quod Spiritus-
Sanctus procedat a Filio; ergo, etc.

c) Item, dilectio in nobis non procedit a verbo, quia no-
titia non habet causalitatem respectu voUtionis; igitur simi-
liter nec in prototypo.

dj Item, spiratio passiva est propria uni personae in Di-
vinis; igitur et activa. Probatio consequentiae : utraque enim
videtur aeque perfecta et aeque incommunicabilis.

719. — Contra: In Symbolo Nicaeno: Ex Patre, Filio-
que procedit; et Athanasius in Symbolo : Spiritus Sanctus
a Patre et Filio.

(1) Solvuntur ad n. 723.

LIB. I. DIST. XI. orAKST. I. 093

720. (2) — Patres Graeci benigne interpretandi. — Iii ista
<luaesUone (licuiitiii- Graoci (lisronlan; a Latinis, iit videiitur
auctoritates Dainasceni sonare; s«'(l tle ista (lis<"or(lia dicit Lin-
coiiiensis in notufa (juailarn super flnein Kpistolae de Trisagio,
quod sciitoiitia Graocorura est (piod Spiritus Sanctus esl Spi-
ritus Filii, sed noii procedeiis a Kilio, sed a sijIo Patre, \yev
Filiiini lainen. Kt vidctiir Iiacc S(Mitontia contraria nostrae, (juia
dicimus Spirituni Sanctuin a Patre et Filio procedentf^m.

S(jd Ibrte si duo sapicntcs, unus Graecus et alter Latinus,
uterfiuo vcrus amator veritatis, cl iion propriae dicli(^nis, unde
jjropria est, de liac visa contrarietat(! dis(juircrcnt, jiatcrct uli-
({uo tandom ij)sam conlrariolatom non css(» vcraciter rmlrtn,
sicut est vocalts. Alio^iuin vol ipsi Graeci, vol iios Latiiii su-
mus vere Iiaerctici. .Sod (iiiis audct hunc auclorcm, loannom
scilicet Damasceniim, ci Doalos scilicot Hasilium, Grc«:oriuni
Tlicolo^Mim, Grcfi-orium * Nicaonum * (fl), Cyrillum, et simih^
Patrcs Graecos arj^uoro liaon^eos? Quis ilcrum art,'uoret Iiae-
rescos \\. Hicronymum, Aujrustinum ct Amluosium. Ililarium
ct (•onsimilos Latinos? Vcrisimilo ij^itur est (luod non sulx'st
di('tis vcrbis contrariis conlrariorum Sancloriim s«Mitontia di-
scors; muItii»Iicitor onim dicilur, siciit Iicx* huius, sic hoc ex
illo, vol ub ilto ; t[u;\ miiltiplicitate forto intelhvta et distincta,
patcrct coiitrariorum vcrboruni non discors scntentia.

l'.ii. — Veritas catholica tenenda. — Ouidquid sil de oi.s,
cx »1110 Kcclosia (Jalliolica (Uvlaravit, Iuh: osso tencndum sicut
dc substanlia fldoi, sicut pati»t PJxtr. de Sum. Trin. et Fid.
(\ith. r. firtnitrr, toncndiim csl (HkhI Spiritus Sanctus proce-
dii ab utro^iuc.

.\(l h(Hr est ratio lalis: habcns principium iMMlifliim pro-
diiclivum priiis i|uam iiilclli;.'atur IialM>ro pnxluctum ixtli^t
illo priiKMpio pr(Mlucen\ (iiiando scilicot principium cst ita \\oT'
rcctum ihkhI noii (I«'|M«ndct a passivo, m»c |K)l«»st |)cr aliiiuul
impcdiri: sotl Kilius halx^t volunlatcm, (|uae t^t ;>ri»<ri/)i(4m
])roductirufn nmnris adartfunti, cl halM»t eam ut prarintel-
lifjiti/r pnMlucto actu voluntatis; cri;o i)ot«^t «»a pnHlucero;
ifrilur ci ca prodiicit. - I*robo minnrnn: pMKTatio ot spiratio
habcnt aliiiiKMu onliiKMii intiM' s«\ ita (^khI alujuo moil«> pMi«»-

(d) Wuiiti Nazinnxnniin

694 LIB, I. DIST. XI. QUAEST. I.

ratio est prius spiratione. In illo priori communicatur ge-
nito omnis perfectio divina quae sibi non repugnat, et ita vo-
luntas; ergo habet tunc voluntatera ut priorem producto per
actum voluntatis, quia adhuc non intelligitur productio aliqua
facta per modum vel actum voluntatis.

722. {^) — Ostenditur generationem esse aliquo modo prius
spiratione. — Assumptum etiara de ordine istarura produ-
ctionum, licet videatur esse manifestum ex ordine ^^oientia-
rum, probatur tamen per hoc, quod quando duo actus primi
habent ordinem in aliquo, si uterque sit perfecte activus, ha-
bebunt etiam * similem * ordinem in eHciendo suos actus. —
Addidi autem perf^cte activus, ad excludendam formam sub-
stantialem et quahtatera in corporibus, ubi licet forma sub-
stantiaUs sit activa, et qualitas sirailiter, et forraa substan-
tiahs sit prior quaHtate, tamen quahtas habet actum suum
prius; sed hoc ex imperfectione activitatis formae substantialis.
— In Patre autem intellectus et voluntas sunt perfecte prin-
cipia activa, et habent ordinem quemdara, quia foecunditas.
intellectus constituit ipsura Patrem, non autem foecunditas vo-
luntatis; ergo ista foecunditas intellectus aliquo modo prius-
habebit actum siium quam foecunditas voluntatis actum suum.

Probant alii istura ordinera productionis ad productionem
per hoc, quod sicut se habet intelligere ad velle, ita dicere
ad spirare. — Sed ista probatio videtur deficere : velle
enira praesupponil intelhgere, quia per illud intelUgere obie-
ctum illud circa quod dicitur esse dilectio est sutflcienter prae-
sens * voluntati*, et absque illa inteUectione non esset sufficien-
ter praesens voluntati, ut posset velle; sed per actura dicendi
non est praesens voluntati praecise obiectura cuius amor spi-
ratur, quia * si * Pater voluntate spirat, in eo tamen non ha-
betur obiectura praesens forraaUter per notitiara genitam, quia
nihil novit notitia genita, ut dicit Aug. VII. De Trin.: sed
intellectione sibi ingenita habet obiectum sibi praesens, et ista
est notitia quae praesupponitur actui spirandi; ergo non est
similis necessitas, quod generatio praesupponatur spiraiioni,
sicut quod intellectio praesupponatur volitioni.
( ^ ) Concedo quod instantia bene probat quod non est simiUs
necessitas; sed inter intellectionem et volitionem est ordo
propter duo : unum est propter praesentiam iara dictam : aliud

LIH. I. I)1.ST. XI. glAE.ST. I. 01).")

cst |)n)j)t«'r islijruiii potentiarum ordineni iii ojx^raiulo, ({iiia
istu*' potoiitia»' t;il«'s sunt i(iio<l iiiia «'st iiaturaliter onliiiata
*j)osterius* ojxiraii «iiiain alia. 1'riiiia latio rioii cst ratio prio-
ritatis <,'«'iu;ratioiiis a«l spirati«>ii«.'in, s«'«l s«!cuinla; sicut «'iiiin
iii «luaiitum suiit j)ot«'iiliao «)i)«'rativae «'st ali«iuis onlo *natu-
ralit«?r* iiitcr oi)«'iatioiios «^aruiii, ita iii ({uantuiii sunt i)ot«'iiliao
l)r«)(lucliva<' «'st alii{uis onlo pro«lucti«)nis oaruiii, Ii«"«'t iioii sit
onlo n«'cossitatis proptor pra«'s«'ntiaiii obi«'cti taloiu liaU^inIam.

K.retnplntn liuius «'st : Si in i^^in! calo)' «'t siccitas sint
causao v«'l p«)t«'iilia«' activae, iiatao laiii«'n onliiiatr «'lic«'io a«'lus
su«)s, ita «iu«)il siccitas n«>n possit «l«*siccar«> nisi calor prius
cal«'l"aciat, ista n«'c«'ssitas onlinis ih)ii ost qiiia p«'r calflactio-
iH'111 nt ol)i«'<'tum (l«'sic<'al)il<' praosons slcco, iil <l«'siccet, scd
proplor iialuram islaruiii potontiarum activarum; ot si iii illo
piidii iii i[\U) «•aliduiM caloro caN^ljuit. c«)niiiiuiiicarot calofacto
vfj i)i<Hluc«'r«'l iii cal«'tacto noii lantuni caloiviii, sc^l «'tiam sic-
cilatt'111 (jiiaiii liahuit, <'al«'t'aclum «'adcm siccitatc <l«'siccaret
cuiii cal«'taciont(', «luia iii illo instanti iiatiira«', in «111«) «^st «lo-
Nic«'ati«). * illa * siccilas«\st in calofa<'i«'nli' cl cal«'laclo. Ila iiitol-
p>n«lum «'st liic, «iuo<l in ill«) signa ori(fi/iis iii «{uo Pal«'r pro-
«liicit a<-ium voluntalis, |iriiici|iiiim productiviim iilom cst in
r:itii' i'l l*'ilio, ct itld) Filiiis «'ailcm priNliK-tioiic proiliicit Spi-
iitiim Sanctum <'um 1'alrc.

72:1. ( •"' ) Solvuntiir argumenta pi incipalia. — n) Ad
fiiicforitfifrs Ihimfiscvni |n. TlS^/j viildur poss»' rosjMJinlori
|>cr iiolulam illam l.uicoiiiciisis, ilo «{ua «lictum ost [n. 720].
Priiiia lam«'n auctontas cius po.s.st»t o.\|M)ni, si liNiuatur dc ro'
Innlnfc, cl non «lo Spirilu Sanclo; ((Uia tunc |m)sscI (lici, i|uo(1
rolnnla.s, quao csl principinm spirntuti, ips;i csl a 1'atro in
Filinm, i{uia l'alcr coiiiiiiiinicat caiii l-ilio, ol r/MiVsc// in Filio,
lioc csi, iioii ulii'riiis commutiicatur siil» ratioiii> princijiii fuo*
ciiikIi, licct oadcm volunlas c()mmuni(*clur S(iiritui .S;iiiclo in se,
Scil lillcr:i l);imasc. ihidcm vid«'lur I(n(ui dc jn'rsonn S|iiri(us
S;incli, d non Ar volunl;il«' i{ii:i N(iiralur.

I>) .\d ratioiicni ilhim «1«' F.cnngelio w. 7ls/>j ilico, ((iioil
(.'liristum (lc.sccii«lis.sc a«l iiif«>rii;i iion d(M*ctur iii Kvai)p>lio. ' o(
t;imcn tcnondum «>sl siciit :irliculiis lldci, «(uia (Mtiiilur iii Sym'
l/olo Aposlolornm. ll;i mulla ;ilia «!«• S:icramcntis Kccl«>siaf»
iioii siml «'Xprcssa iii F!van;;«>lio, cl tamcn Kccl(>siji l(»iicl iila

690 LIB. 1. DIST. XI. QUAEST. I.

esse iradita certitudirialiter ab Apostolis, et periculosum esset
errare circa illa quae non tantum ab Apostolis descendunt
per scripta, sed etiara quae per consiietudinem universalis Ec-
clesiae tenenda sunt. Nec Ghristus in Evangelio docuit omnia
pertinentia ad dispensationem Sacramentorum, dixit enim Di-
scipulis suis in loanne c. VI. v. 12 13: Adhuc habeo niulia
vobis dicere, sed non potestis 'portare modo; cum autem
venerit ille Spiritus veritatis docebit vos omnem veritatem.
Multa igitur docuit eos Spiritus Sanctus, quae non sunt scripta
in Evangelio, et illa multa quaedam per Scripturam, quaedam
per consuetudinem tradiderunt. Similiter diversa Symbola di-
versis temporibus sunt edita contra diversas haereses de novo
orientes, quia quando insurgebat nova haeresis, necessarium
erat declarare veritatem contra quam erat illa haeresis, quae
veritas etsi prius erat de fide, non tamen erat prius tantum
declarata, sicut tunc contra errorem illorum qui eam negabant.
(6) c) Ad aliud de verbo nostro [n. 718 c] dico, quod illud
imperfectionis est in imagine creata, quia verbo * nostro * non
communicatur eadem naiura cum mente, et ideo nec libertas
formaliter * et simpliciter *. Verbo autem divino communicatur
natura Patris, et eadem voluntas cum Patre, et ideo habet
eam ut faecundam respectu productionis Spiritus Sancti, quia
intelligitur ordine originis praehabere illam antequam Spi-
ritus Sanctus spirefur.

d) Ad ultimuin [n. 718 d] flico, quod non sequitur, quia
non potest natura divina pluribus productionibus haberi in una
persona, sicut patebit in sequenti quaestione, quia utraque
productione haberet naturam, et neutra haberet; tamen una
persona potest pluribus productionibus communicare naturam,
et plures personae possunt una productione producere perso-
nam, et ideo si passiva sit tantum in uno, non sequitur quod
etiam activa sit tantum in uno.

gLAi:sTl() 11.

721. ( ') — Proponitur quaestio. — Socundo quapro:
Utrum si SpiriiHs Sn/ir'fis nnn prorederet a Filio pna-
.sct stare dislinclio realis ipsius a Filio?

72o. — Argiimenta principalia(l). — Quod uon. — a) (Juia
socuiulurn Hoctiuni, I)e Trinil., Kssenlia continet unitatem,
relntio mulliplicnl Trinitatem ; orjjro nulla porsonn ilistiu-
«i^uitur ;il> nli.i nisi ijuao ivliMtur relative ad ilhirn: s«xl si Spi-
ritiis Sanctus non proci^dorot a Kilio, noii jk)ssoI stare distinctio
roalis iid ipsurn, ijuia ikhi n'r«'rrotur ad ipsuni; i};ilur, «»tc.

h) I*raot«'roa, .\ii^^ // Ite CVr/7. cap. iO: Sed ideo sim-
plex dicitur, suppN' l)<'us, ijuoninm quod hahrt, hoc est, ex-
cepto quod relalirr t/uaeque persona ad alleram dicitur;
nam utique Pater luihi-t Filium, nec tnmen ipse est Filius.
Spiritiis Sanctus i<;itur. si noii pr«K*»Nlorot a Filio, oss«»l Filius
qiiia tuiic iioii rrhilirr dic»'r«'tur ad oum.

72<l. — Contra: r. J)e Trin. c. II vol '.\'i, apj)arol ipuxl
Sj^iritus Saiictiis noii ost Filius, olsi oxoat a Pair»», «pna oxil
7iitn quomodo nntus, srd ijuitmndo datu.s.

727. — Sensus quaestioiiis explicatur. — Aliorum scnten-
liii. — Ijii- dicitur, ipnMl ipiafslio nuHn est; «piia |K>sitio in-
cludiMis incoinpossiliilia iion potfst |N>ni, n<v .sustin«'ri, quia iii
ea statiiii iiicliiditur riHlar^nitio, ipiod <>st inconvonions ultinuiin
ad ipiod pot»'st ri>s{Mind«Mis ri'«luci; tali onini |K»sition«' |K>sita,
nulla ii'>;ula dispiitationis |K»t«'st salvari. /wilicol conco«l«'n«lo
s«'ipi«'ns «'1 iii'^Miulo ii'puvMiaiis. «piia stalim o|K»rl«'l ctmct^^lor^f»
r«'piit;iianlia ipia<> uicluduiitur iii |K)silo. — Quotl autom islutl
IMtsitiiiii 1111011 poiiilur sit lal«', proltatur: «piia summo inx^ns-

(1) Solviiiitiir idl n. 7.'I'J.

698 LIB. I. DIST. XI. QUAEST. II.

sario repugnat siimmiim impossibile: quidquid est in Deo ad
inlra est summe necessarium; ergo repugnans sibi est summe
impossibile; ergo positio supponens Spiritum Sanctum non pro-
cedere a Filio est summe impossibile, quia oppositum est
summe necessarium, scilicet ipsum procedere a Filio, et im-
possibile includens incompossibilia videtur esse magis impossi-
bile quam impossibile talia non includens; ergo, etc.
(2) ForpUcatio Docloris. — Contra istam positionem est
hoc, quod ista positio videtur esse fuga quaestionis. — aj Mo-
vetur enim quaestio ut inquiratur quid sit principium distin-
ctivum reale Filii a Spiritu Sancto, utrum fdiatio, an sola
spiratio activa; quia si filiatio, igitur, per quodcumque in-
compossibile circumscripta spiratione activa, adhuc remanebit
ratio distinguendi.

b) Praeterea, licet positio quae statim ex intellectu suo
includit contradicioria non possit admitti, tamen illa quae ex
intellectu suo tantum unum contradictorium includit, et aliud
non nisi per comequentiam accidenlalem, vel per locos extrin-
secos, bene videtur posse admiiti, quia tali positione posita,
possunt sustineri regulae disputationis, potest enim concedi
sequens consequentia essentiali, et negari repugnans. Si autem
inferatur aliud repugnans sequens per locum extrinsecum vel
consequeniia accideniali, negandum est illud sequi, quia pro-
positio illa per quam talis consequentia teneret destrueretur
ex positione. — Nunc autem, spiraiio aciiva non est de per
se iniellectu Filii ut persona est, sed quasi passio commivnis
Patri et Filio; igitur, circumscripta illa, ponendo Filium in esse
Filii, non ponuntur contradictoria ex primo iniellectu positi,
sed tantum alterum, scilicet quod Filius sit Filius et reliquum
non nisi ex conseq2ie?itia accideniali et per locum extrinse-
cum, ex remotione quasi passionis removendo quasi subiectum.
Igitur ista positio non sic inciudit opposita, quin possit admitti.
(^) c) Item, si aliquid essentialiter inclusum in aliquo pona-
lur removeri ab eo, quod tamen non sit raiio inhaerentiae
praedicati, bene potest quaeri an, isto vel ilio circumscripto,
insit tale praedicatuin, vel non, etiam quantumcumque positum
includat contradictoria, non tamen repugnat huic proposito,
quin altera pars huius quaesiti sit determinate danda : puta, si
circumscribatur ab homine animalitas, quod tamen includit

I

LIH. I. DIST. XI. «JUAEST. II. 009

iiirotiipossiljilia, ot «juaeratur, utruiii, Ikm* circuinwrij^to, jiossit
lioiiio (listin^Mii ab asino ? vidftiir (lolorininato pos-s*^ rosjion-
dori, (jiiod sic, (juia iioii pcr nnimalilalem convonicbat lioiiiini
sic distiiif^ui, sod per rationali/a/t-m. If^Mtiir licet spiratio
ac/iva essot do ratione Filii, adliuc tainon, ipsa circumscripla,
(juaori jMitost, utriiin Filius distini/uatur a Spiritu Sancto, vol
non; (juia noii (iiiacritur iiisi ulruni iiracdicatum circumscri-
I»tiim luit praeci.se causa ili&tinttionis, V(?l aliud i»ra«!dicaluin
iioii circumscri[)fum.

d) I*ract«(roa, aliud ost poiicro ali^juod, ot illo posito iil-
terius (piaerero d<? nliqun proposi/o, aliud cst (piaorerc de
veri/ate alicuins conditiottalis; (|uia (piaorore t\o ali(pia con-
ditioiiali ad iiiliil oblif^^at. Ktsi i;^Mtur aliipiam probal>ilitatoin
lial)(!rot opinio (lic«'ndo, |M)sito (piod Spiritus Saiictus non pro-
cod(Tet a Filio, olc, nullam tamoii probaljilitatem liabct (juando
(juaostio sic ost jjrojjosita sicut eani jirojxjsui, utrum si Sj)in-
tus Sanctus iion j)r(M'cdcr(?t a Fili(j, jM)ss«»t stare distinctio roalis
ij)sius a Filio; ibi ciiini (juaoro de condilionali (jiiadam, scilicet
si Sj)iritus Sanctus noii j)r(j<-«'dcr(»t a Fili(j, aii soijuatur ossen*
tialitcr ij)sum iioii (listiii<.Mii ab eo, ita (JIKkI opj>ositum conse-
(jucntis iion jiossit sla rc cum antcc(Hloiitc, loijucndo de forumli
inteilcrtu eoriim.

( i ) Aurtoritate ronfirmatur. — Contra istam opmioiicm ciiam
siint multao nurtoritatcs. l'na .\ii;r. V. Dr Trin. caj). 0 vel \'.\:
Si I'a/er non es.se/ innasrihilis, nihil prohitteret eum ye-
nuisse FHium{{^\ r[ \'A\i\r\\ ista jM)sitio concomitantcr indudit
iti(-omjM)ssibiIia, scilicet, (JikmI Patcr noii sit innascibilis. — Kt
Hicliar. ///. />«• Trin. c. KJ: .^/ soln una persona in Dirini-
Inte esset, nihil pn^hit/eret eatn hnhrre ptenitudinem .snpien'
/ine vel in/eliec/us; cum tamen concomitanter ad j)Icnitudi-
iiom saj)i«Mitiae vol iiitellcctus «««(jualur j)luralilas jM'rst»narum.

Ilcm, cliam l*liil. IV. Physic. aivuil: I*osilo «juo*! essel
aliijuod sjjalmm ct iion balH»rct corj)Us, 8eil Konum vel colo-
I )Mii, <|ttacrii titrum csset vacuum, ct rcsjM>iiib'( (JU(n1 si natuiu
css.t iccij)ero corj)Us, es.s<»t vaciium; sil non, noii. Kiiro tali
jiosita jM)siti()ne, ijuae tamen jM>r ij)sum j)onit incom|M)s.Hibilia,
(jiiia ncridrns, iit soiiuni cl coloreiu, essc sine subiecto, |)o-

(I) Et fi Fitium noti t;muisitrt, niAit ftnJiibrrrt rnm dicrrr imgrHittim.

700 LIB. I. DIST. XI. QUAEST. II.

test quaeri de aliquo, an sequatur, scilicet intelligendo de na-
iurali consequentia, quia etsi positum includat incompossibi-
lia, non tamen omnia incompossibilia naturali consequentia,
sed ad ipsura potest sequi aliquod contradictorium naturali
consequentia, et aliquod aliud nullo modo, nisi sicut ad im-
possibile quodlibet.

728. (-^) — Aliorura opinio (1). — Ideo admittendo quae-
stionem, est una opinio quae dicit quod si non procederet
ab eo, nullo modo distitigueretur ab eo ; et habet pro se duas
rationes: — aj Una ratio est ista : relatio in Divinis aut di-
stinguit secundum quidditotem, aut secundum esse: non se-
cundum esse, quia sic transit in essentiam * vel substantiam *;
igitur secundum quidditatem: sed secundum quidditatem tan-
tum respicit o^poszYwm ; igitur tantum distinguit ab opposito:
sed, posita illa hypotesi, non essent in Filio et Spiritu Sancto
relationes oppositae ; * ergo, etc. *.

b) Secunda ratio est talis: si relationes disparatae pos-
sent sufficienter distinguere personas, ergo cum tales duae
sint in Patre, ut generaiio activa et spiratio activa, Pater
esset duae personae. — Co7tfirmaiur ratio, quia tantam di-
stinctionem videntur habere istae relationes, spiratio activa et
generalio activa, quantam habent eorum relativa vel correla-
tiva; igitur ita possunt haec distinguere sicut illa.

c) Aucioriias adducitur Anselmi libro suo De Processione
Spiriius Sancti. — Sed quia ipsura * adducunt * uterque pro
se, et fit altercatio raagna de intentione eius quae fuerit, ideo
hic nolo multura circa intentionera eius iramorari.

729. ( 6 ) — Sententia Doctoris. — Contra istam opinio-
nem sunt rationes quae surauntur ex duobus mediis: primum
medium est ex ratione formali constitutivi : secundum me-
diura est ex distinctione emanationum.

730. — Quae ostenditur primo ex ratione formali constitutivi.
— a) Ratio pritna. — Ex primo horura arguitur *sic*:
quocuraque forraaliter aliquid constituitur in esse, eodem di-
siinguitur, quia eodem est aliquid e7is et unum unitate con-
venienti tali entitati; et si unum , igitur in se est indistinctum
et ab aliis disiinctum: sed Filius constituitur in esse perso-

(l) Cuius rationes solvuntur ad n. 733.

lAU. I. DIST. XI. (j'MEST. 11. 701

ri;»li filidtione; or\io et ea forinaUtet' distinguitnr ah oriini
alia i)«*r'sona; i^Mtiir- |)«*r iriipossihil»' vol incorripossiMI»' circiiiu-
scri|)to (jiiocuriKju*; alio «'t niaxiriie postorioii llliatione, roiiia-
ricbil Filius liliati(;rio, (listinctus prrsonnfiter a (juacurmiue
j)<'r-soiia. — Assumption patol, (juia Filius iion conslituilur in
essfi j)er'sonali spiratione activa, (juia illa cst comnmnis Patri
et Filio, et rion sunt in oo proi)i-ietat(?s positivno nli:in quam
goneratio jiassi^j ol spiratio actio; evf^o, otc.

b) Proponifur instantia. — Respondetur, (juod formali
constifutivo rion (listiiij^iiitur ali^juid a qnocumque, sod tan-
turii al) illis cuni quibus niaxiino convonit ot a (juilius non di-
stinLruilur alirjuo * riiodo * nisi illo forrnali coristilutivjj. —
Exemplum: liorno rationniitafe \um distin^Miitur a iapide, fyf^d
a si)oci(!ltus animalis, curii (jiiilius convonil rnaxinio et a (jui-
ItMs iii jtaiicissirnis vidotur distiniJ-ni ; a fapide * enirn * distin-
^Miitiir aniinalitdfc, (juao non esl lormalo constitulivum oius,
(jiiia lajtis ost inanimatus. Ita dicitur in j)r'oj)(jsito, (ju(xl Filius
cuiii 1'atro convonit in spirnt>one actirn, ot in liac distinj.Miitur
a Spiritu Sancfo; pr^ojir-i^t aulorii suo rormali, scilicot fifintione,
(Iistin|.ruitur a Patre, cuiii (juo maxime convonit; quaro, otc.

rj Solritur. — Contrn istud ot i^rinio: (juia (pKMllilx^l
lialtons ali(iU(j(I osso dislinj^niitur distincliono convonionlo illi
oss(» a (iiKH-uriKiuo alio por ali^iuod (luod esl de ratinne eius
111 (|iiantiim lialtot lalo (»ss4»; Filius iiritur personaliter distin-
;:uitiir jior alniuod (iu<id ost de rntione eius in (luantum «»81
personn : spiratio activa non cal de ratione eius iii (luanturu
persona, sod Filio iam posilo ost (piasi propriotas advontitiu.
— Kx lioc oliani palot (piul exempium adduclum non cst ad
|troposituni, (luia otsi fiotno distin;.Miilur a lapide, non ix»r ra-
tiitnale jtriino, distin^Miitur lamon |M>r ali^iual ^\\uh\ osl de eS'
sentia sua, ita (piod iiK-onvonions ossot ipsum por nihil <iu(xl
cst do ossontia sua a lapid«» distin^rui, s«mI lanlum imm- risibi-
litafem. Ila osl er^'o in projjosito.

( " ^ F\ li(H* otiani pah^t (jikmI exemplum i lun. luuu i!1"jm_«m-
tiiiii; lionio oiiini non dislini^^uonMur ossoiitialitor n lapKlo iii
i|uantum animaf, si animni non essot de essentin eius, <|uo<l
taiiKMi ost, licot non ullimum constilulivtim <mus. 8ic auloni
aivuitiir III jn-ojKisito: (luodciiiiKiuo distin^Miilur al> nho per
sc iii ijiuuituni talo, dislin^^uilur i>or aliipKnl (pKHl osl per se

702 LIB. I. DIST. XI. QUAEST. II.

de ratione eius in quaiitum tale: Filius per se distino-uitur a
non Filio ; igitur per aliquod quod est de esseniia eius: sed
hoc non est vis sj^iraiiva, consequitur enim proprietatem con-
stitutivam eius; erCTo, etc.

d) Secunda raiio. — Secundo sic: per formale constitu-
tivum disting-uitur constitutum ab omni alio, etiam si per im-
possibile quodcumque aliud ab illo circumscribatur; quia per
illud distinguitur primo, id est adaequaie, ab omni non tali:
sed quodcumque non habens illam formam constitutivara est
non tale; igitur per illam distinguitur ab omni alio non ha-
bente illam.

Ista raiio declaraiiir, quia licet homo non tantum per
raiionale distinguatur a lapide, sed etiam per animalitatem,
non etiam primo distinguitur per rationalitatem, id est non
adaequaie, quia tunc qnodlibet distinctum a lapide esset m-
tionale, sed adaequate in genere corporis primo distinguitur
a lapide per animaium, tamen circumscribendo per iiitelle-
ctura ab horaine quodcumque aUud a raiionali, per illud so-
lum distiiigueretur essentialiter a quocumque non raiionaliy
et ita a lapide, qui non est rationahs. — Non igitur tantum
illud distinguit realiter quod distinguit adaequate, sed etiam
illud quod solum si poneretur esset incompossibile illi a quo
distinguitur.

Confirmaiur ista ratio principalis sumpta ex proprio
consiitutivo: quia si Pater per impossibile non spiraret, sed
FiUus, adhuc tamen Pater paierniiate distingueretur a Filio et
Spirilu Sancto, sicut paternitate constituitur in esse personali.

731. (8) — Ostenditur secundo ex distinctione emanationum.
— Ex secundo raedio, scilicet ex distinctione emanationum,
arguitur sic: Generatio distinguitur a spiratione, et hoc per
impossibile circumscripto omni aho a ratione generationis et
spirationis, aut saltem circumscripto hoc quod spiratio activa
esset a Fiho, dum tamen staret distinctio principiorum gene-
randi et spirandi; ergo et quolibet tah circumscripto, staret
distinctio FiUi et Spirilus Sancti. — Probatio consequeniiae :
quia impossibde est unam personam duabus productionibus to-
taUbus accipere esse; nuUa enim productione aiiquid accipit
esse, qua per impossibile circumscripta, non minus acciperet
esse: sed si productione hac et iUa acciperet aUquid esse, et

Lin. I. nisT. XI. Mi AK»i. II. To:^

utr-jqiic cornj)l«;lf!, (jui:i ufr:i<(ii<* (i<.srt |M'rlWct:i, ijritur utra-
quo ciiruriiscripta, halM.Mot ess<; p«;r alteram cornplotp, et ita
iioutra f-i ulra(|ue accip«iret es.s»\

Ail is/mn rntionem jM)iiurifur ali(iu:i(.' rrajjunsioncs :ui un-
tecedens, cf (|uia ih; Imjc tractaliitui- i//^^. /.7, molo noii insisto.

Coijclusi(jii(»s istarum rationum concedo, ct ma;,MS p;tt«'liil
prnpositum il(.'cl;ir;«f;« ilhi (lisiinctioiie euunintionnm.

\Y.\'i. (9) — Solvuntur argumenta priDcipalia. — Ad ancto-
ritntetn lioetii n. l'i') n^ coiiccdo, (|u<j«I rclntio rnulfiplical
Triiiil:it('m; et tainen non t;intum dislinf^Miit a relatione opposita,
sed ;i (jii;»lilit't rclafioiic r//.s7)arrt/rt, cui formaliter non est idcm;
(jui:i sicut in c-j.nerc ((u:«litatis /i/fjrdo iioii tantum distinjjuitur
al) altcr:! (jti;ilif;ite conti'aria, scd ctiam ab omni alia dispn-
rntn, (jiil;i iioii cst albedo dulcrdo rormaliter, nec odor, et .si
iliiju:i disjiarata cs.s«'t iincoinjM)ssil)ilis alteri disj>aratac in «>(jdein
^ujtj^osifo, iioii tantum (listin;.ruer(Mur natura a natura, s«hI
cti:iiii rc(juircrctur distinclio suiipositotmm, ita ali((ua relatio
disj);ir;ita ah alia rclatioiic disj^arata <iistiii;.Miitur, abs^jue ali*
(ju:i :di;i iiicoinjiossibilit;ilc. Aliquae autcm iion tantuin liabent
dislinctioiicm, scd eti;uii incompossiliilitntetn, sivc incomjM^ssi»
bilcm iMfioncm in eodem supposito, (jualcs suiit relatioiics tli-
sji;ir:it;i(! acci{)icndi natiiram, ijuia j)crsona (jiiac disjiaratis
modis accipcrct naturam iion unico moib) lialM>rct n;ituram.

/j) \t\ Aut/. /)e Ciril. Dei [n. 725^1 dico, iiikmI (juacliltet
j)crsoiia Ikx: est (JihmI habel, nisi ((uul rel:itivuni hnbet ct)rii>-
lativum ct iioii est illiid. Posita autcm iila liy|K)tli«»si, Spirilus
>:iiictus iion lialM'rct Kilium iit correlalivum et spirantem; «>t
idco iioii se(jiiilur, (JUimI .'^jtiritus Sanctus esl Filius, (|uia non
li;ibci-ct liliuin, in*c .sicut iiitrin.s<»ce, nec sicut corn«lativum ori-
I^MiKiiis. K.\cij)it autciii Xui;. «jikmI illud (JU(mI lialM>tur non <^t
li:ibciis, ijuando li;ibctur ul corrc/nliruni. Non i^ritur accipil
Au;^^ nisi ijuod li:ilM>tur, vt>l eo ukmIo i(U(mI dicitur Filius ha-
hci-c diviiiitatcm, vel quo iikmIo dicitur hal)<M*e PatriMii: unus
mkhIus (>st IkiImmkIo rormalitiM' V(>1 ess^Mitialiter, alius iikhIus (>st
liiibcndo correhttire sA ori^inalilcr.

7a;i. ^io) __ Solvuiitur ratioues contrariae opiuionis. — .Vd
riitiones jiro * prinui * opinione (ii. TJSj. — a) :\i\ prim-" '
dico, (juod l:im stvundum quiddilatem i(uaiu .stvuiuluui <
iiKiiicf ibi n'lutio; (JU(X'Uni<IiK' cnim tno.|o i.innrt socuuduia

704 LIB. I. DIST. XI. QUAEST. II.

qukldltatem, rnanet secundurn eius esse, quod est esse ad
aliiid; (|uia quiddlias relationis non potest esse sine esse ad
aliud, quia intelligendo relationem sine esse ad aliud, non in-
telligitur relatio, sed absoluium, quia, secundum August. VIL
Dc Trinit. c. 1. vel6: Si est ad aliud, non est subsfantia,.
et si est substantia sive ad se, iam non est i^elaiio {i). Quo-
cumque etiam modo iransit esse, transit et quidditas ; quia
sicut esse ad aliud, quod est esse relationis, vere est idem
* esse * essentiae, ita et quidditas relationis est idem essen-
tiae; nihil enim est ibi quod non est idem. — Manet igitur et
quidditas et esse, quia relatio non est formaliter essentia di-
vina; quia, sicut dicit August. VII. De Trin. c. 2. vel 12, non
eo Verbum quo sapieniia. Transit autem utrumque, quia
cum hoc quod non est formaliier idem est vere idem, sicut
saepe dictum est.

Cum igitur dicis, aut distinguitur secundum esse, aut
secundum quidditatem, dico, quod secundum quidditaiem et
secundum esse ad aliud.

Et cum dicis: sic transit; ergo non sic distinguit; con-
sequentia non valet, quia transit secundum identitate^n , et
manet secundum formalitatem ; et quia non oportet veram
identitatem esse formalem, quia forraalis ratio huius trans-
euntis non est formaliter ratio iliius essentiae in quam transit,
ideo huic rationi formali competit quod est huic proprium;
est autem ei proprium distingui realiter ab omni relatione,
tam opposita quam disparata ei incompossibili ; et ideo cum
hoc, quod vere transit, vere manet, quantum sufficit ad di-
stinctionem realem, tam ab opposiia relatione, quam etiam a
relatione disparaia sibi incorapossibili.

(") b) k{\ secundam, cum dicitur de duabus proprieiatibus
in Patre, responsum est disi. 2, parte 2. q. 2 [n. 322]; non
enira oportet tantam esse distinctionem vel incompossibilitatem
productionum activat^um, quanta est productionum passivarum,
quia impossibile est idem duabus productionibus opposilis pro-
duci et accipere esse; non autem est incompossibile idem dua-
bus productionibus activis comraunicare esse distinctis personis.

(1) Si essentia ipsa rclative dicitur, essentia ipsa non est essentia.

I

DJHTI.XCTIu IMODKCIMA

TIATi s \i\(;i>Ti;i si;\ii;\Ti.\iii \i

Ltruin iSpirittis tSdiictiis jtriiiji rcl jtleniiis jtnMnlnt n J'iitrr ijinim
(I Filiof — Itein qiiaeritur, cura Spiritus Snnctus prwcflat n Patre et
Filio, utruin prinn vel imtijis processerit a Patre <|uam a Filio? Quod
nititur haereticuH ostendere ita dicena: Si proce.ssit Spiritus Sanctus
a Patre. processit utique aut nato iam F^ilio, aut non nato Filio. Si
ven) inm natn Filio proceHsit, ante natu.s e.st Filius quain pntcesserit
SpirittiH Sanctus ; jiraeceHsit erf»o nativitas Filii iirocessionein SpiritUH
.Snncti. Si autem processit a Patre nnn ijenitn Filin, ante pntcesnit
r|nnin FiliuH t,'enituH tuerit.

liesiitnmn Auijnstini nd iil ijuo<l primn qnnerelMitur, sciiii^et, an
/>riiis n 1'ittre i/nnm n Filin jtriK^iMerit. — His et huiuttinodi quaestio-
niliUH. ma^iH lal>oriosiH quam fructuoHit), respondet Au^untinuH, XV. lih.
/>e Trinit.il) dicens: « In illa suinma Trinitate, quae DeuH eat, iitter-
inllii temjn^nnii nulln Hunt, \yer qiino |M).sset oHteixli aut salteni re-
• |uiri, utrum prins de Pntre nntus sit Filiiis, et |M>stea de nmlioltuH
pittcesHerit Spiritus SHiictiis. Xumqiiid er^o |MtssumuH quaerere, iitrum
inm processerat de Patre Spiritiis Sanctus, quandn natus etft Filius,
nn nondum procenserat, et illo nato, de utrtMjue pmceHHit? Son ^tn^
snnt jtrornus istn ihi ijnneri, uhi nihil ex tenipore inchnatur, ut oon-
sequenti |)erticiatur in tem|)ore. Ideo qui |>oteHt intelli^ere sine tem-
jKire ;jenemtionem Filii de Patre. intelli;;at sine tem|)ore proc««ssionem
SpirituH Suncti de utriM|uo>. - Kcoe his verliis >»'■-•'"•■ ••-' i|uae>«tio
illa. qua qiiaerelintur, utriiiu ffrius processerit Spii m n Pntre

i|iiain n Filio.

///<• iiijitur ile ro ijuimI necnndo ijnnerrlmtur, M-ilicet. an jtieniu»
vet miiijis jiriHTsserit a 1'ntre ijnam a Filio, — Nunc tr ' '

qufxl srcnniln qiiaen^lintiir, scilioot, nii jAeniu» vel maiji» pM-^Tni ^jm

lifii.4 Siinrfim :i Patro qunm i> Kiliii, - -\i\ iiui»! iliiMiiiim >iniii Hifllf

V l ' Cnp. 21».

ToM. I. 45

706 LIB. I. DIST. XII. TEXT. MAGISTRI.

non ante procedit a Patre quam a Filio, ita von plenlus vel mcujis
procedit a Patre quam a Filio. — Augustinus tamen XV. Ub. De
Trhilt. (1) dicit, quod Spiritus Sanctus prlnclpaliter procedit de Patre.
« Non frustra, inquit, in hac Trinitate non dicitur Verbum Dei nisi
Filius, nec Donum Dei nisi Spiritus Sanctus, nec de quo genitum est
Verbum, et de quo procedit principaliter Spiritus Sanctus, nisi Deus
Pater » . Ecce audistis^ quia Spiritus Sanctus principaliter procedit a
Patre. — Sed ne te hoc turbaret, ipse continuo ex quo sensu hoc
dixerit aperit, dicens : « Ideo addidi principaliter, quia et de Filio
Spiritus Sanctus procedere reperitur, sed hoc quoque illi Pater dedit,
non iam existenti et nondum habenti, sed quidquid unigenito Verbo
dedit, gignendo dedit. Sic ergo eum genuit, ut etiam de illo Donum
commune procederet, et Spiritus Sanctus Spiritus esset amborum » . —
Ecce exposuit ipsemet quomodo Spiritus principaliter procedat a Pa-
tre, non quia prius vel magis procedat a Patre quam a Filio, sed
quia cum procedat a Filio, hoc ipsum liabet Filius a Patre.

Ex eodem sensu etiam dicitur Spiritus Sanctus proprie procedere
a Patre. — ■ Ex eodem sensu dicitur etiam procedere proprie de Pa-
tre. — Unde Hieronymus in expositione Catholicae Fidei Nicaenique
Symboli (2) ait : « Credimus in Spiritum Sanctum, qui de Patre pro-
cedit proprie » . Item : « Spiritum Sanctum verum Deum invenimus in
Scriptura, et de Patre proprie esse » . Et item: « De Patre Filius, et
Spiritus Sanctus proprie et vere de Patre procedit » . Ecce aperte dicit,
Spiritum Sanctum proprie esse de Patre et proprie procedere a Patre.
— Quod non ita est intelligendum, tamquam prius vel plenius a Patre
procedat quam a Filio, sed quia hoc habet Pater a se, non ab alio,
ut de ipso sit et procedat Spiritus Sanctus ; Filius autem non a se,
sed a Patre hoc habet, ut de ipso sit et procedat Spiritus Sanctus.

Ex eodem sensu dicitur Spiritus Sanctus esse et mitti a Patre per
Filium. — Forte etiam iuxta hanc intelligentiam dicitur Spiritus San-
ctus mitti per Filium, et a Patre esse per Filium. — Uude Hilarius
ad Deum Patrem de Spiritu Sancto et Filio loquens in XII. lib. De
Trinit. ait: « In Sancto Spiritu tuo ex te profecto et per eum misso».
Item : « Ante tempora Unigenitus tuus ex te natus manet, ita quod
ex te per eum Spiritus Sanctus tuus est ; quod etsi sensu non perci-
piam, tamen teneo conscientia ; in spiritualibus enim rebus tuis hebes
sum » . Item in eodem : « Conserva hanc, oro, fidei meae religionem,
\\t quod in regenerationis meae Symbolo professus sum, semper obti-
neam : Te Patrem scilicet et Filium tuujn una tecum adorem ; Sanctum
Spiritum tuum, qui ex te per Unigenitum tuum est, promerear». Ecce
aperte dicit, Spiritum Sanctum a Patre per Filium et mitti et esse.

(1) Cap. 17. (2) Explanat. ad Cyrillum, c. 1 et 3.

j

LUi. I. I)1ST. XII. Ti:XT. MAOISTRI. 707

Quod non eat intelli;,'emlum quasi a Patre per Filium minorem tnit-

tatur vel ait, sed quia ej' Patre et Filio eat et mUtitur ah iitnM^ue.

Sed hoc ipHura /itihpt Filiiis a Patre, ut al» ipso et sit et mitt/itiir

.Spiritus Sanctus. Hoc erj^o voluit si^Miificare Hilarius, diatinctionem

faciens in locutione, ut ostenderot in Patre esue ancUtritatem. — Inde

est etiam quod Verita.s oHtendens Patrem e.s.se auctorem proces.sioni8

qua prr«e<lit Spiritu.s Sanctus a Filio, di.xit in P^vangelio ( l^ : De Patre

priKdlit, cum do Patrc H Filio procedat Spiritus Sanctus. — Unde

Augu8tinu8 AT. lih. iJe Trinit. (2) : « Si de Patre et Filio procedit Spi-

ritUH SanctuH, cur FiliuH dixit: I)e Patre proceditf Cur putan, nisi

quia Holet ad eum referre etiam quo<l ipsiuH est, de quo et ip8e est,

Hicut ait(H) : Mea doiirina non est mea, sed eius (^iii mutit me? Si ergo

hic iiitelli;;itur eiuH doctrina, quain tamen non dixit suain, sed Patris,

qiianto ma;^is illic intelli;;enduH est Spiritus SanctuH de ipso proce-

dere, ubi sic ait, de Patre prfjcedit, ut non diceret, de me non jtro-

cedit.^ A quo autem habet Filius ut nit />e»« (est eniin Detis de iJeo),

al> illo utique hahet ut etiam de illn prncedat Spiritus Sauctus. Et

ideo Spiritu» Sanctus, ut etiam de Filio procedat, sicut procedit de

Patre, id) ipso hal>et Patre » . — « Quapropter, «lui potest intelligere

iii eo quo«l ait FiliiiH (4) : Sicut haM Pider vitam in femeti/tgo. aic dedU

et Filio rilam haliere in aemetipsi», non sino vita pxiHtciiti iam Filio

vitam Patrem de^liHse, .se«l ita fuiu sine tempore j;enuisse, ut vita,

quaiii Pater Filio j^ij^oiendo dwlit, coaetema sit vitae Patris, qui de-

<lit, intolli^jat otiam, Hicut lial>et Pat««r in sometipHO, ut de illo pn>

cedat Spiritus Sanctus, sic dedisne Filio, ut etiam de isto proce<lat

idem Spiritus Sanctus, et utrumque tine temjntre. Ita ergo dictiuu

€8t Spirituiii Saiictuui de Patre prix-edfrr, ut infelli^rntur quod etiam

procedil de Filio, do I*atro ohho et Filio. Si enim quidquid hal>et, «ie

J'atre hal>et Filiiis, do J*atre hal>et utique ut et do illo pn)Ce<lat Spi-

ritUH SanctuH. Setl nulla ihi temptira coj;itentar quao halteaut prius

et |>oHterius, quia il>i omnino uuUa nunt • .

A) loan. c, XV v iW. (6) /cMin. c. VII. v. ir,,

{'i\ Cnp. '27 (4> Ih r. V v '2\\

DOCTORIS SUBTILIS AC MARIANI

SUPER DISTINCTIONE XII. LIBRI I. SENTENTIARUM

QUAESTIONES

QUAESTIO I.

734. ( ' ) — Proponitur quaestio. — Circa distinctionem duo-
decimam cjuaero:

Utrum Pater et Filius spirejit Spiriium Sancium in
qtmntum omnino unum vei in quantum aiiquo modo distincti?

735. — Argumenta principalia(l). — Quod in quantum c?i-
stincti. — a) Aug. VI. De Trinit. c. 5 vel 16: Spiritus Sanctus
est communis unio Patris et Filii; ex hoc accipitur commu-
niter, quod est nexus amborum: nexus autem non est aliquo-
rum nisi in quantum sunt distincti: est autem nexus eorum
in quantum procedit ab eis; (ergo procedit ab eis(a)) in quan-
tum sunt distincii.

h) Item, actio est suppositi ; igitur duorum suppositorum
non est una actio: Spiritus Sanctus autem producitur actiono
Patris et Filii ut agentium; igitur in quantum distincti.

c) Item, si producunt in quantum omnino unum, aut in quan-
tum unum in essentia, aut in quantum unum in persona, aut in
quantum unum in vi spirativa: non in quantum unum in es-
sentia, quia tunc Spiritus Sanctus produceret se, quia est unum
in essentia cum Patre et Filio : nec secundo modo, in quantum
unum in persona, quia sic non sunt unum : nec tertio modo,
in quantum sunt unum in vi spirativa, quia tunc sequitur
quod Pater esset duo principia respectu Filii et Spiritus Sancti,
propter duas vires productivas in ipso respectu eorum.

(a) Deest in Ed. Ven.
(1) Solvuntur ad n. 748.

LIB. I. DIST. XII. nUAEST. I. 700

730. — Contra: V. De Trinil. c. 11. vol 34: Pnter et Fi-
liics simt unum principiu/u nd Spiritum Sanctum, sirut Pa-
ier, Filius et Spiritus Sancfus sunf unum principium nd
creafurnm {i) : croatura autorn ost a trihus iii f|uanturii unum,
non in (luanfurn (lisHiicli; or^^o, otc.

737. ( -2 ) - - Ostenditiir Patrem et Filium esse unum princi-
pium Spiritus Sancti. — In isla qunrstione iilanuni «'sl i[\i(A
l'(iti'r et Filitis sunt unum principiif.m Spiritns Snncti.

a) Hoc (loclaraturn ost in Goncilio * «.ronorali * Lujrdunon.
suh rirojj;. X * cliristianissimo *, sicut patot Exfra <te Sum.
Trin. et Fide Cntlinlic. ot ost liotlio in VI. lib. Derrefnlium.

b) liafio autcm liiiius voritatis ost ista: (luia, ut (lictum
est dist. 2. [n. 'M\ s(3(i(i.], Pj^tor prius origine lialwt actum
lcM'cuii(Iitatis infellectus (luam roluntatis: in illo priori com-
municatnr Filio foecunditas eadem (luae cst iii PaliT, (luia
in illo si|;no ori^Miiis in (lui) Filius pnxlucitur por foecundi-
tatcrii iiitclloctus communicatur .sihi a Patrc (luid^iuid ei non
rcpujznat, ct ita loccunditas voluntntis; iiritur in alio si|;no
orijjinis, (luando pro(Iucitur porsona per acturii /becunditatis
secuiidac, scilicct rotuntatis, pi-(Mlucitiir ;i Pati-t? et Filio omnino
tit al) uno principin, proplor unam foerunditntem principii
pi(Hluctivi iii cis.

7:?s. — Exponitur sententia tenens Patrem et Filium produ-
cere Spiritum SHUotuin voluutate in quantum concors et in quantum
aliquo modo sunt distincti. — .Scd csi illillcultas alia ; cum cmm
voluiilas ista sit ^na in duohus supjKjsitis, (luao sup|Mjsita
concnrditer voluiit isi;i voluntate, et concordia comi(»tct ali-
«luam distiuctionem siipposiiorum * concordaiitium *, utrum
I'ator et Filius pcr sc ma^Ms spiront liac voluntalc in (luanturu
unn, vcl iri (luaiitum concorsf

( •* ) n) llic dicitur sic; (|U(mI siipposita prodiiccntia sunt di-
stincla, ot proptcr ill.im distinctioiKMii nullo molo oonceticrcntiir
Hpirarc iii (iiiaiitum plures, lialN>nl enim utuim rim spintti-
ram. .^«•»1 ultcrius ilb uiia vis spirativa n(»n (wnnino suh i*a-

(\) Fn' ' r,l i;arrm rt Filiui ■.-.•......,„ „tr v'- —' •- < •',•,

nou tliio !•! _ . »rd »it'»t Pnter rt Fr ■ ''*«* rt •' >•-

iativf uHim crrntor rt unu» DomtHut, tie rttativt ad Spiritnm StiHrtum mnmm
prinri/tium; ad rrrnturam v^ro Vatrr rl Ftfius rt Spiritut SnHctms nnmh«
principinm, tirul unim rrrntur el mnm« Dominua.

710 LIB. I. DIST. XII. QUAEST. I.

tione unitaiis suae est proximum principium foecundum ad
spirandum, sed sub ratione concordis voluntatis, ubi conno-
tatur aliqua distinciio ; et propter istam distinctionem conno-
tatam ex parte principii quo, potest concedi quod spirant in
quantum sunt distincti.

h) Ista opinio confirmatur per Richard. ///. De Trin.^
quoniam intellectus perfectam foecunditatem habere potest ad
productionem Verbi ut existit in una sola persona, voluntas
autem ad productionem Spiritus Sancti perfectara foecundi-
tatem habere non potest nisi * sit * in gemina persona; et
hoc quia foecunditas intellectus consistit in plenitudine per-
fectae sapientiae, quae potest esse in unico, dicente Richar. De
Trinii. lib. III. c. 16: Nihil definitur contrariurn naturae
si plenitudo sapieniiae dicaiur posse subsistere in singu-
laritate personae. Natura, quantum videtur, etiam si una sola
persona in Deitate esset, nihilominus plenitudinem sapientiae
habere posset. Foecunditas autem voluntatis consistit in pleni-
tudine veri amoris, qui non potest esse nisi in duobus ad mi-
nus, dicente eodem Richar. ibidem, c. 3: Non jwtest amor
esse iucundus, si non sit et mutuus [vid. n. 740]; quare cum
in amore essentiali foecunditas voluntatis non possit esse, nisi
summe perfectus et iucundus sit amor, oportet quod voluntas
si sit foecunda, quod sit amor m.utuus, ut sit, secundum eum
ibidem, qui amorem impendai, et sit qui amorem rependat;
quia, ut dicit c. 7, summe diligenti non sufficii, si summe di-
lecius summam dilectionem non rependit. Et secundum hoc,
ut supra dictum est, ad hoc quod communis voluntas Patris et
Filii sit foecunda ad spirandum Spiritum Sanctum, non sufHcit
quod sit una voluntas communis amborum, et amor essentiaHs
in ipsa communis, qua ambo simul amant et volunt, sed oportet
quod sit voluntas concors et mutua duorum, qua unus summum
amorem alteri impendat, et ille viceversa eumdem rependat,
quo existente, foecunda est voluntas, ut ex ipsa necesse sit ema-
nare amorem, qui est Spiritus Sanctus, dicente Richar. ubi prius,
c. 11, quod in amore mutuo, multumque fervente nihil ra-
rius, 7%ihil praeclarius quam ut ab eo quem summe diligiSr
et a quo summe diligeris, alium aeque diligi velis.
{^) cj In illis itaque, ut dicit, sic mutuo dilectis utriusque
perfectio, ut consummata sit, exhibitae dilectionis consorte^n

I.ll;. I. UIST. XII. nr AFST. I. 711

aeijun nitiono n-ijuiril; c.l \hjc [xt vim .»<|>iriilivam, quac ost
concors voluiihi.s iii muluo arnorp, pnMluroiido Spiritum San-
i-tuin, noii solurn ut suiit ununi in rnlunlate illa siv»- amore,
s<'<l iit sunt jjlures inter se (listhirti, ((uao distinctio (•(Hino-
tatiir |)«'r hoc (|uo(l voluntas dicitur «'sso concors ct amor
iiHitnKs, ({iii iioii potcst os.se nisi sit {)Iuriurii socuinlum quod
{)luros suiit inso{)arabiles; nam haoc {»ra<'{w»sifio cnm a.s.socia-
(ioiMim irii{»ortat, ({uac non est nisi pluriuni distinclorum ; et
{iro{»tor lioc l»«'ii(» dicitiir ({IkhI Pator ct Filius et S{»iritus San-
ctiis sunt tros coacterni, cum tamon ista nc^^otur, Pntcr, Fi-
liii.s rt Spiritns Sanctus sunt ircs artcrni. P«m' hoc oliam
((iind voliintas concors ost amor inutnus duoruni, licct sit
iiiiiis ct idciii, l;iMi('ii iion ost mdeni ratin oius ut ost a Palre
in FiliuMi iin{»onsiis, ot o converso iit ost a Filio ad Patrom ro-
{»onsus, ((uoniani S(HMiiiduni Kicliar. lih. ///. c. \'.K i/nando duo
sr mutvn diliijnnl, ct sutnnii desiderii aiJerlum invicctn
reiiendnnt, et istiits in illum, illius rern in istum a/fectus
discnrrit, et quasi in dirersa tendit, ol {)or hoc t\\m\ «{uasi
in dirersa toiidit, ((urxlam riiodo ralioii»' divcrsus rsl ; stnl isla
divcrsitas ost in anioro vol vnlnntate essenliali, >\u:\ noii oh-
slanto, loccundifas (^sf {)onitus 74nn ci oadcm iii voliintalc illa
concnrdi of aiii(»ro miifuo, iii ((ua io«»cundilatc Pator ct Filius
suiit (MMiilus unuiii, ot unilormitor s(iirant S|>iritum Sanctum,
qiii a duohiis coiicorditor diiitritur, ut duarum nffectus tertii
amoris imendio in unnm conftatur, iit dicil ihi<lom Richur.
— Et .socunduin lioc in s(»iraliono S(»irilus Saiicli du(»licilor ost
considcranda Palris ot Filii distinrtin: uiio iikmIo, ul accipiunlur
sicut elirientes actuiii: alio iikmIo, ul iiitoIlii.Minliir c^se con-
cordos iii amnre mutuo, ol in Vdluntalo circa ralionom oli-
cioiidi actum. — VA o,\ distinctiom» «-«^rum primn tnado con-
sidorata nullo iikhIo dicondi siint s()irarc ut /dures; licot cniiii
siiif (tlurcs ({ui s()iraiil, non lamon ()ro()lor ()luralitaiom i(uao
()i-inci{»aIitor ost in illis s()iranl; scd solum ox distinclioiic <«(>-
iiiiii * secundo mndu coiisidcraia *; ol sic Pator «'i Filius
iioii s()irant S()iritum Sanctum in quaniuni siini |)luri>s iii
rliriendo artinnem, lic«'l concurrant in unam rationoni, Mvun-
iliiMi ((iiam clicilur aclio, s«>«l ul sunt ()Iurcs iii uniru ridiintate,
'(uao csl ratio «>liciondi aclum c(»ncordan(lo. ct lunoroin suum
in illa ^ niutuation«' * muiuando.

712 LIB. I. DIST. XII. QUAEST. I.

7;)9. { ^ ) — Reiicitur primo, quia sequeretur duos esse Spi-
ritus Sanctos. — Conlra istam opinionem arguitur sic: Si
Pater et Filius producant Spiritum Sanctum voluntate in quan-
tum concorditey^ amantes se, ea igitur est alius Spiritus San-
ctus prius productus: consequens est inconveniens. — Pro-
batio cotisequeniiae : — a) PiHmo, quia in quocumque signo
naturae vel originis est principium productivum perfectum in
se, ct in supposito conveniente actioni, in illo signo potest esse
tali supposito ratio producendi: sed voluntas infinita, ut ?;o-
lunias infiniia, intellecta ante omne velte, iiabens infinitum
obiectum sibi praesens, est sufflciens principium productivum
spirati amoris infiniti, et Pater et Filius sunt personae conve-
nientes actioni vel productioni; ergo voluntas ut in Patre et
Filio, non intellecta ut qua formaliter volunt, sed ut volunias
infinita, liabens essenliam divinam praesentera sibi per actura
intelligentiae, est Patri et Filio principium productivum Spiritus
Sancti; et ita si Spiritus Sanctus producatur per voluntatem
in quantum volens, sive in quantum ea Pater et Filius dili-
gunl se actu, sequeretur quod ante Spiritum Sanctum pro-
ductum voluntate volente erit Spiritus Sanctus productus vo-
luntate ut est actus primus: quod est inconveniens.

I)) Ista ratio de voluntate, quod sit principium spirandi
ut voluntas est, non autem ut est aciu votens, conflrmatur
dupliciter: primo per formalem rationem voluntatis in prin-
cipiando, quae est libertas, quae noii ita convenit ipsi velle:
secundo per simile de inteliectu.

De primo arguitur sic: Voluntas, ut in nobis est actus
primus, libera est ad habendum actum volendi, non autem ipse
actus volendi liber est sive principium liberum producendi ali-
quid * libere *, quia actus volendi est quaedam qualitas natura-
lis; et si est principium * habitus *, videtur esse principium na-
turale eius, non lilierum, sicut si ex tali actu generaretur habi-
tus appetilivus, naturaliter generaretur, ita (juod non est in
potestate actus generatio talis habitus, ut videtur; ergo magis
videtur quod salvatur Spiritum Sanctum produci libere, si pro-
ducatur voluntate ut est actus primus, quam si producatur
voluntate actu voiens, ut scilicet intelligitur sub actu secundo.

Ex secundo arguitur sic: Filius non producitur intellectu
paterno ut actu inteiligens est, ita quod actualis inteflectio

I.Ili. 1. DIST. .\il. uLAiJSI. I. 713

sil formalis ratio (jiia PaU'r ffpiicrat Filimii, sicut o.st»Mjsum
fst supia, (Usl. 2. [ii. TiOS .seqq.j; t'r«xo a .sirnili voluiitas ut actu
rolcns noii orit iiiiiicipiiim prodiiccinli Spiritum Saiictum, se<l
voluiilas ut actus primm.

(♦j) c) Secundn probo comequenliain jinncijtalcm sic, acci-
jiipiulo ('amdcm niaiorcm sicut prius, scilicot in (/uorunnfue
si(/'/n) naturae vcl orif/inis, ctc, aildoiido haiic minorcm:
(juod diviiia volimtas IuiImmis oWieclum /irimum sibi prarsens
cst ratio producciidi arnorom adac^piatum illi jx.'rt»!ctius ijuam
lialM'ns obicclum sccundarium sibi praeseiis, vel saltem non
miiius jwrfecte; er^'o cum cssenlia divina sit j»rimum obie-
cliim volunlatis divinae, iion l^ater ut Patcr, \m'. 1'ilius ul Fi-
/ii's, ijiiia tuiic Pater essel rormaliter lM»atus in pluribus obie-
ctis distinctis, * er^o * voluntas habens ('sscntiam divinam ju^ae-
sentcm sibi, sivc iit amabilcm sive ut amalani, non curo, in
ist;i pioductione socunda maf^Ms esl principium j)rcMlucciidi
amorciii adacijuatum illi ijuam ut halM'l Patrein iil Patcr, vel
Kilium iii Filius pro obiecto, vel saltem mni miiius; ct ita
cum voluiilas /nUu.s hab(?at csse^itiam j)ro obieclo (juaiii I\t-
trcm ut Patcr <!st, jirius sj»irabili'.r Sjtirilus Sanctus voluntate
ul cst csscntiac divina»? tanujuam j)rimi o/uecti, (juam vo-
luntate ut cst Patris vd Fi/ii tanujuam obiccti .<<ecuiult.

d) Cunfirnuitur ista ralio, ijuia cssentia divina est lor-
malitcr inflnita: j)at(M'iiitas ut jiateriiitas non (?st tormaliter
iiiMiiila; (M'«;o Sjdritus Saiictus ijui est amor innnitus, ct hoc
tion tantuni ralione mluntatis intinitae, sihI etiam ratione

Inccti inllnili, ut dictum cst dist. U) [w. 70S , ma^jis sj)irabilur
vohmlatc ul cst es.scntiac divinac, (juae esl obiectum infinitunit
ijiKiiii iit csl Piitris ul 1'alris, v«'l Kilii ut Filii, ut obitH^ti.

e) Si dicalur csscnliam iioii cssc j)rinium (jbieetum vo-
liiiitatis (livmae, scd ralionem rormalcm in jirimo obi^vto, ijuod
est j)('i'S()tia: hac /alsum est: tum (juia uiium csi j^rimum
obicclum voliinlatis: tutii ijiiia ratio tbrmalis obi(vli amnti
jiriiis anialur; el c()nc(»dil ♦ V(»l concludil * j)roj)o«ilum, «juin
tuiic ♦ sic ♦ (MMl ratio Ibrmalis sj)irandi eo iikkIo (Juo jtrimum
obicctum concurrit ud s/nrare.

(") /') Kx islis dmibiis jirobalionibus concludilur ijihkI Paler
iiiiii s|)iral Sj)irilum Sanctum in ijuanlum diliijil Filium primo^
iiiv Filiiis in ijuaiilum dili(jit Patrcm^ soil Pater et Filius in

714 LIB. I. DIST. XII. QUAEST. I.

quantum habent esseniiam divinam praeseniem ut obiectum
primum roluniatis suae; et hoc per secunclam probaiionem
consequeniiae principalis. Similiter spirant in quantum ha-
bent essentiam praeseniem ; et non in quantum amaiam actu,
sed in quantum amabilem praesentatam actu intelhgentiae eo-
rum, per primam probaiionem consequentiae.

g) Et si obiicias contra primam probaiionem, conse-
quentiae: nonne prius Pater et Filius sunt amantes essentiam
in se quam spirant Spiritum Sanctum ? — Responderi potest
sicut prius dictum est dist. 6 [n. 580] de p^^oductione Fihi,
quomodo Pater aliquo modo prius origine intelligit quam Fi-
lius sit generatus, et tamen non sic quod intellectio actualis
Patris sit ratio gignendi Filium, sed memoria in Patre, ita po-
test dici de dilectione qua Pater et Filius diligunt se con-
formiter et formaliter, et de aciu spiratidi.

740. (8) — Reiicitur secundo, quia voluntas aeque perfecta
est in uno supposito quam in duobus. — Secundo sic: princi-
pium aeque perfectum in uno supposito sicut in duobus aeque
est principium agendi in uno sicut in duobus, (|uia ad actio-
nem non videtur requiri nisi principium perfectum quo et
quod, scilicet suppositum agens perfectum : sed vohmtas aeque
perfecta est in uno supposito sicut in duobu"^, et unum suppo-
situm aeque perfectum est perfectione requisita ad suppositum
agens sicut duo; ergo volnntas aeque potest principiuin pro-
ducendi esse in uno sicut in duoljus, ita quod illa mutuiias [a)
non sit ahqua ratio producendi ex parte principii productivi.
— Prima pars minoris probatur, quia principium quo non
accipit perfectionem sibi competentem a supposito, sed dat
supposito, quia eo suppositum est perfectum ut possit agere;
ergo non est tale principium perfectius in pluribus quam in
uno, quando est idem principium in pluribus et in uno.

Et si dicas, quod illud principium non est in uno ut prin-
cipium productivum, sed tantum sic est in duobus, et tamen
derelinquitur in Patre, genito Fiho; hoc videiur absurdum,
quia omnem reahtatem, tam absolutam, quam relativam (quam
Pater habere potest, a se habet in (b) ) primo signo originis ;
nullam ergo habet, Filio genito, quani non intelhgatur habere

(«) Ed. Ven. mutuatio.
(6) Deest in Ed. Ven.

LIH. I. UIST. XII. (.«UAliST. I. 715

priu.s ori^rirn! (jiKuii Kiliiis n-enon-lur, quaro et illnm foecumlita-
lern.sivc illi» lo«'ciin(Iit;is jK)iiatur relotio, sivf ali(jU(Hl nbs(j|uturu.

711. — Reiicitui' tertio, quia tunc ultimata ratio principii
spirativi esset relatio rationis. — Ilcrn, si iri Pati-e cst ii«;rt(Cta
volurilas, * pat«»t (^uod iri eo est* pr-ius origiiH? quaiu in Filio;
noii tariif^n est j)riiicij)iurn sj^irandi j)erlectuin, pjer te. Quaero,
(juid intclliffitur addi * huic princijiio*, ut sit jtrincijiiunj spi*
randi j)erf('ctuni? Non aliud suj)j)osituin, (juia illud niliil addit
princij)io quo^ sed tanturu illo liabet (JU(.mI j)ossit agcre. Si di-
lectio rnutua, j)or te, huius in illiiru et e converso, erj^'o i'e-
laiin dujdcx rdlionis o\\{ ultiriiala actualitas j)r-incij)ii spi-
raiidi: *(JU(J(I* est inijiossihile j>r'()j)tcr duo: /)/'/mo, «juia nulla
reinfio rndonis j)r-aeexi;iilur j^r-oductioni divinac, ut pr-obahitur
(list. 13., contra opinioneni poncnlcm intelleclum et voluntatern
in I)»H) distintrui tantn.m ratione: secundo, (jiiia tunc esscnt duo
princij)ia lornialia jir-oxiriia sjiirandi, et ila duo suj)jM)sita non
sj)irarciil i)i'accist; in (juantuiii nnnm, (juod est C(tiitra Au^.
r. f)e Trinit. c. 1 1, siciit allciratiiru cst iii opponendo [n. TM\\.
— Itcin, si [lahcrent duas volunlalcs, j)osscril cnncordes esso
in.tali rnutuitale; erjjo in (juanluni concordes sjtirare noii est
ut itnum princijiiuni * sjiirandi *, (juia iuh; ut unuin sujijK^si-
turn, ricc iit uniirn r/»/n in i|u.intuiii concordes.

712. (^) — Reiicitur quarto, quia tunc uterque esset prin-
cipiuin diininutum ac veluti paitiale. — Itcm, aut Pater volun-
tate ct volitione ut iii ijiso, ciim ista rclatioiit> ad Filiuiu di-
lcctuin, est totnle jirinrijiiurn sjiii-andi, aut noii. — Si sic, se*
(juitiir ijikkI l'ilius non sjiiret, (juia noii Iiah4>t idem (/{io in
(Iiianturii liahct rclationern c converso; non enim sjiiral iii
(juantum dili(jens, (jiio dilipM-e circuniscrij)to, niliil miiius spi-
rarctur Sjiiritiis Sanctus; scd circiimscrijila rclationi»e convei^so,
* scilicet rclalio ad Patrciii dilcotum *, iiiliil minus spiraretur
a Patrc Sjiirilus Saiictus ut totnli juincijiio j)cr suum velle ut
tciidit in Kiliuni. — Si dctur in j)rinia divisione ijutHi fio/i,
sc(juitur (JikmI utcnjue iii (juantum amans allerum est dimi-
iiufnm jirincijiium, ct aniho sirnul iiniim jirincijiium i|uasi
jK-r avi4:rc;;ali()iiciii. ut duo trahentcs navim, iion niitcm unum
jiriiicijiium j)er idenfitatem jtriiicijtii j)crf«H!li.

IIoc cnnfirmntur jier .\u;^'usl. /1', I)e Trtnit. c. 2(), vel
M, Pater est principium lotiua Dcitatis, el |)er ipsum iii

716 LIB. I. DIST. XII. QUAEST. I.

auctoritate praeallegata, V. De Trin. c. 14, vel 34, patet quod
sunt unum principium Spiritus Sancti, omnino unum et uni-
forraiter, sicut tres personae sunt unum principium creaturae:
non autera omnino uniformiter spirarent, si Filius stalim in suo
signo originis haberet foecunditatera spirandi, et Pater non
haberet in primo signo suo omnino omnem foecunditatem, sed
haberet solum in secundo signo, Filio genito.

Et si i7isietur de potentia creancU, quod illa non sit in
Patre ante productionem FiUi et Spiritus Sancti, patebit re-
sponsio partim hic [n. 746] exponendo intentionem Richardi, et
amphus in quaestione de ordine productionum intrinsecarum
ad extrinsecas, * in //. dist. 1. q. 1*.

743. (10) — Respondetur ad rationes Richardi. — aj Prae-
terea, contra illas rationes quas innuit Richardus pro se [n.
738 Z>], scihcet, quod amor mutuus sit incundissi^nus ; ex hoc
sequitur quod Pater esset forraahter taU amore beatus, quia
amor quo est beatus est iucundissimus: et tunc Pater non es-
set formahter beatus in se, sed in FiHo obiective, quod est
haereticura.

bj Item, secundo contra illam rationem arguo sic: in
nobis amor mutuus est iucundior, quia per talem rautuitatera
liabetur in dilecto arnplior ratio diligibilitatis; quicuraque
enira dilectus potens dihgere, si redihgat araabilior est, quia non
tantum bonitas quaecuraque sit in eo est ratio dihgibihtatis,
sed redamatio est ahqua ratio (hligibihtatis; et propter hoc
ipse habens ihara bonitatem quae est prima ratio dihgibihtatis,
et simihter redamationera, est amabihor; igitur opposilum erit
in Divinis, ubi ista ratio maioris amabilitatis nuUo raodo po-
terit inveniri, nec poni; non enim Fihus est amabUior Patri,
quia redamans Patrem, quam propter essentiam divinam, pro-
pter quara primo amatur, nec. ista redamatio est aha ratio
amabihtatis in Fiho.

c) Praeterea, amor rautuus in nobis non est iucundior
nisi sciatur ; sicut non amatur bonitas nisi cognita, sic nec
amatur redamans in quantura redamans nisi cognoscatur eius
redaraatio: sed si hoc raodo deberet poni in Divinis amor mu-
tuus iucundior, et propter hoc tali amore spirari Spiritum San-
ctum, tunc Pater et F^ihus non tantura in quantura redaraantes,
sed in quantum amantes se, et scientes se redamari, spirarent

I.ll;. I. DIST. XII. oL.Vl.isT. I. 717

Spiriturii Sanctum, ita <\utH\ nKjnitio redamntiunis vi«lelur
tunc esso rormalius et inimcdiatius priiicipium spirandi Spiritum
Sanctum quam amor, ct ita formalius et immoiliatius frit Spiri-
tus Sanctus |»ro<Iintus pcr i)itrlli'ctiim quarn i)»»r rolunlatem.

741. — Argumentiim ad hominem. — Praeten-a, vontrn
opinnnlcm, ipiia tt;iit't tjiKMl Sjtiiilus Sanctus ji^)Ssot distin^^ui
a Fiiio, si non pi-o(M3deivt ab oo, proptoi- oius distinotum mo-
dum proc»'dondi a I*atre: si autem loocunditas voliintatis ad
spirandurii Spiritum Sanctum non ost nisi ut tbrmalitor volun-
tas ost iii thiolius, non |K)ss<?t Spiritui Sancto com|»etore suus
modus procodondi alius a modo procodondi Filii, iiisi essel a
Filio; orffo vidotur sihi ipsi contradicore.

71.'), (II) — Resolvit Doctor Patrem et Filiura spirare volun-
tate ut omnino una. — (Juantum ad istum rt /•<*(•«/«>/?, concedo
«luod Pat«'r ct Filius spiraiit Spiritum Saiictum voluiitat»' in
iiuantiim omnivo nnn : quia ad rationem principii praecise
ut iirincipium iion ri-quiritur iiisi p«}rl'ectio oius in se, et (iikhI
Iial)»»atur iii |MM^sona anteiiuam intolli«zatur lial»en' torminum
adaoiiuatiim : voluntas autom omnino utui ost in Patro ot Fi-
lio, et anto, ordine orir/inis, intfllij/ifur in ois quam intelli-
•^atur hal)«'re terminum adaoquatum, quia amlH) sunt spirativi,
ot id«'o voluntas ut in ois «»st id«'m principium proilin-tivum
respectu Spiritus Sancti.

710. — Explicatur benigne sententia Richardi. — ti) S^tl
proptor vorlta Hiclianli iiitolli^^oinla, distin;^'Uo, quod multipli-
citer potosl intelli^M volunlas concors: aut conconlans iu ali-
(luo aclu sccundo elicilo, puta, amandi) idcm * ohiwtum *, et
tunc vol essoiitiam, * vel Spiritum Sanctum *, vol amando se et
redamaiido, jtuta quod Palcr dilij;at aoiiue Filium,et e conv»M"so:
vel jiotest intoIIi|;i concors fpuisi hahilmtitcr, in quantum
actus priiiius natus osl halx^ro «luasi actum s«vundum.

I)uohus primis modis non viilotur (luol Pator el Filius
spinMit Spiritum Sanctum volunlate concordi, ut pnthatuni
osl in prima ratiunc |M'r duas prohationos; nec eniin dihvtione
essentiac, iit prohatum ost in prima protmlione, niv sui in-
ricem, ut tactiim ost in secunda prohationt», Ibrmalitor spii*anl.
Krj^M) oportot quod intolliv^atur tcrtio modo volunlati' concordi,
h\ ost voluntato in (luantum ost actus primus, in quo nati
sunt concordare in actu secundo, concoixlilGr pro*luc».Mulo amo-

718 LIB. I. DIST. XII. QUAEST. I.

rem. Tali, iiiquam, voluntate spirant, et magis una quara co7i-
cordi, quia ut intelligitur actus pi'imus intelligitur una vo-
luntas in eis, et non habere concordiam nisi isto modo lo-
quendo, quia istae personae intelliguntur posse concordari
in actu quasi secundo concorditer spirando.
(12) Salvando taraen aliqualiter verba Richardi, dico, quod
quando in ahquo eodeni sunt duo principia ordinate activa,
illud non est in potentia proxiraa ad agendum principio se-
cundo, nisi praeintelligatur in actu primi principii. * Exem-
plum de intelleciu et voluntate in anima *, Igitur Pater non
est omnino foecundus potentia propinqua ad spirandum, quod
est actus voluntatis ut principii quo, nisi intelligatur in actu
principii prioris, quod est inlellectus, et per consequens, vo-
luntas non est principium "proximam nisi ut est in duobus.
Hoc sequitur, quia per istam productionem priorem, sine qua non
est ista potentia propinqua, voluntas est in duobus, quia per
actum primae foecunditatis coramunicatur personae productae
secunda foecunditas, scilicet foecunditas voluntatis respectu
spirationis Spirilus Sancti. Non tamen est aha foecunditas in duo-
bus quam in uno, sed eadem, et in producente, et in producto.
— Exemplum istius est aliquaUter in nobis: aniraa enira non
est foecunda potentia propinqua ad habendura actura volendi,
nisi sit in actuali intellectione, licet * illa * actuali intellectione
non formahter producat actum araandi, sed voluntate ut est actus
primus, qui praeexistit in aniraa ante intehectionera, Hcet non
in potentia propinqua oranino ad agendum. Si tunc anima pro-
ducens intellectionem coraraunicaret sibi foecunditatem volun-
tatis, non esset voluntas in potentia propinqua ad producen-
dum amorera, nisi prius esset productura verbum, et ita cora-
raunicata sibi voluntate foecunda, et ita numquara esset voluntas
proxime foecunda nisi in duobus; non taraen ita quod iha
foecunditas requirat de raiione sua esse in duobus, quasi ipsa
non posset esse in uno, irao ipsa eadera iara * praeexisteret *
in ipsa raente, sed propter ordinera foecunditatura in produ-
cendo necessario oportel secundara foecunditatem, quando est
in potentia proxima, esse in duobus.

Potest igitur concedi, quod Pater et Fihus voluntate una
quae est in eis spirant, quae est perfecte foecunda in duobus
suppositis existens, quia prius intelhgitur coraraunicari genito.

Lll!. 1. IJIST. XII. nUAEST. I. 710

ot ita esso iii iliiobus, (|iiaMi (luod Spirilus .Sanrtus oa pro-
(hKriitur.

h) Scd ()uoiii(mIo (lihjctiono mitlifo spiratur SpuiuiN ^;iii-
otus? H«3sp(jiiil('o (lil(?ctiono, id est, voluntaU;, (|ua Pator ol
Filius ul nctu firimo nnti svtit se mittuo diligerc: hac, in-
(pi;im, volunhilo, iil cxistont^! in ois, ut osl nata talis os.so, (jua
dilijzuiit so mutuo, spiratiir Spiritus Sanctus: non aulom ali"|U()
actu sccttmio, ijuasi (lilcclionis (iclualis impcnsae ot rcpcnsar.

Si istud non suniciat ad intontionom Hicliardi, cxp^jnat
oiim «pii i»ot('ril, ipiia non vidctur ipiod oius doterminatio l)ono
|)ossil staro cum diclis Auji-ustini, (pii allriliiiil Patri ot Filio
porlcclam ralioncm uniits principii rcsi^octu Spiritiis Sancti,
si( iit Trinitati rosp(;ctii croatiirac, si contradicat praodictis,

Qualitcr autem Aii|j-. dicat (pi(Ml Pator ot Filius dili^unt
sc Spirilu Sancto, ipiasi sit mutua diloctio F^alris et Filii, sicut
vidctiir loijui I)c Triiiit. lih. VI. c. 5, oxponotur disl. '.i2, ubi
Ma|.,Mstcr tractai iW illa ipiai^stiono: Utrum Pater ct Filius
dili(ju)U sc Sj)iritu Sanctof

7.17. (1.1) - Pater et Filius rectius uiius spirator quam duo
spiratores dicuntur. — lu.xta fjuncstionrm istam cst uiia dilli-
ciiltiis ipi;isi (/ramtuaticali.s: utriim Patcr et Filiiis iM)sscnt
dici unus sjiiralur, vol duo spiratorcsf — Uhi multiplicit«'r
dicitur; scd ipiia vis cst do sit/nificato nominis, non multum
immoror; vidciur oiiim «juimI talo nomen vcrhate sif^niflccl
priiicipium agcndi ut illiid natum ost diMiomiiiaro .sn/)/)0S/7((m
activunt ; sicul oiiim lcctitt sii/iiillcat iiuidditativu actum jmm*
miMliim li:d)itiis ct (piiotis, ita lcrtttr sijjiKit principiiim liuius
:irtiis pi>i- iiioiliuii li:ibitusot quii^tis ut ost donominativum sup-
positi activi. Spirntor i>/iU\v sii^MiilJcat vim spirandi ut con-
ccriiit supposilum ; ct iiuia una osl vis in Patro ct Filio, cl
tcrminus numcralis appositus :dicui dotcrminahili |>oiiit suum
si;:-iii(lc;itum circa illud, ideo non vidolur concodondum, dc vi
.sormonis, i[[uh\ sint duo spiratores^ ciuia tuiic vis spiraliva
vidcrctiir numcrari iii ois.

OJ El si ohiiciatur : sunt «luo spinintcs; ««lyo duo spira-
tor«»s: c<msc(/ucntia probatur, ipiia sicut sin^nilare inlVrl sin-
irularo, sic pluralo inlcrl pluralc; respoiulco el dico, «iuihI
consc(/ucnfin non valol, iiui:» participiiim sijrnincal aclum
ul in ficri ; coiisi^niillcat oiiim t«Mnpus, sicul verbum, et ila

720 LIB. I. DIST. XII. QUAEST. I.

sicut conceditur Pater et Filius creant, ita conceditur quod
sint creantes; non autem conceditur quod sint duo creaforeSy
sed unus creator, quia nomen verbale non *sig-nificat * acturn
per niodum actus et in fleri, sed per raodum habitus et quietis.

cj Sed quae est ratio quare terminus numeralis conce-
ditur posse apponi terminis adiectivis, et non substantivis?
— Punitur ista ratio : quia adiectiva adiacent suppositis, et
significant formam in adiacentia ad supposita, et ideo possunt
numerari ad numerationem suppositorum; sed substantiva non
signiflcant formam in adiacentia ad supposita, sed signiflcant
aliquo modo absoluto a suppositis, et ideo non possunt sic nu-
merari, quia sic signiflcaretur ibi numeratio formae, et ideo
non conceditur diio dii sicut conceditur duo habentes Deiiatem.

d) Sed ista ratio non videtur sufflcere; quia terminus
numeralis ponit signiflcatum suum circa signiflcatum determi-
nabilis: signiflcatum autem substantivi et adiectivi idem est,
non differunt autem nisi in modo signiflcandi, ideo videtur
quod terminus numeralis primo ponat signiflcatum suum circa
idem, et ideo si * signiflcetur * numeratio formae determina-
bilis ex una parte, *et* ex alia; nec propter illam adiacen-
tiam ad suppositum quae convenit uni, et non alii, non ra-
tione signiflcati, sed ratione modi signiflcandi, poterit esse ve-
ritas in una, et falsilas in alia.

(li) Assigiio aliara rationem talem: omne dependens die^pen-
det ad aliquid omnino et simpliciter independens ; numquam
enim dependentia alicuius sufficienter terminatur nisi ad ali-
quod omnino independens; et ideo quando duo aeque dependent,
neutrum est natum terminare alterum, sed utrumque dependet
ad tertium independens: adiectivum est dependens ad substan-
tivum; quando igitur adiectivum additur substantivo, saltem
invenit independens, ad quod terminatur eius dependentia;
quando autem duo adiectiva adduntur sibi mutuo, neutrum
ad alterum dependet, quia neutrum terminatur ad alterum,
sicut neutrum terminat dependentiam alterius, sed dependet
ad aliquod tertium, quod terminat sufflcienter dependentiam
eorum amborum.

Igitur quando terminus numeralis additur substantivo,
sicut si dicatur duo spiratores, statim terminus numeralis
adiectivus habet substantivum terminans; et quia adiectivum

Lll;. I. IJIST. XII. QUAEST. I. 721

(lotorMiiiiiat illiul (juoil oiiis (lo|)eii(lontiam tonninat, uU-t) dono-
tatiir sij^Miillcatum sui substantivi numcrari. — Quando autom
additur adieclivo, ul cum dicitur (luo spiranles, utrum^juo
ost d(;i»ondons, ot idoo noutrum dolcrminat altorum, sicut nou-
trum dctcrminat d('])on(lontiam altorius, sod amho doj^ondont
ad tcrtium, ({uod tcrminat ooriim dopcndcntiam ct dotcrrnina-
tur i)ci- ipsa.

Et hoc in pnjposito ost aii(/ui vol personae, (piasi dicat
trcs ali(/ui vel tres personae crranies ; (juia licet usitato adio-
ctivum masciilinum non sit sultstaiitivum, sod tantum ncutrum
sit substaritiviim, tamcn in Divinis (juando adicctivum mascu-
liruirii ponitur pcr so, tunc intclli^Mlur ibi esso substantivum,
ut quis vel persona, ut cum dicitur, Pater ef Filius wm
sunt unus, sicut dicunl auctor-itatos, licot sint unus Deus, (juia
u?ius absolut(^ |)ositus siij-nificat adioctivo, ot intellivritur lia-
bere suum substantivum, scilicct (/uis; undo si^Miificatur (|U(hI
Pater ot Filius sint unus (/uis, vel unus alit/uis, vel u/io jier-
sonn : (luod est lalsum.

/V Tunc ad illam con.sef/uentiaui : sunt diio spirftntex;
rv^a duo .s}}iratores ; nego (^am. — Et curn prof/as, (juia si-
cul sin^Milar-c inlerl sin<^Milarc, ita plur*alo plui-alo, dico, t\{UM\
nori oportct (juod si ad aliquod anlcccdens s«v|uatur ali^iuod
coiisc^piciis, (juod ad distinctionom antccodcritis so<juatur di-
stinctio conse(|uentis, nisi (juando cons«'r|uens illud distinLMiitur
in antcccdcntibus, sicut |^'crius distin;:uitur iri siRriobus. In pn>
posito autem, ad suppositum spir-ans s(M|uitur spiimtor; simI
illud coriso(|ueris nori distin<:uitur. ncc numoi-atur*, ruim(M*ato an-
toc(;de!ite, ct idco ar'j;u(Mido: spirans, oryo spir"ator; duo spir*an-
tes, er^'0 duo spiratoru^s, est fallucia con.sequentiac, arij^uondo
a distinctionc ant»r(Hlentis ad distirictioneiu conse^picntis.

g) Et si ali(iuarido invcriitur a I)<K*toribu8, (|uod 1'atcr ot
Filius sunl duo s/iirufnres, dcbent oxponi eorum auctoritales
«>t saric inl«»lli}«M; multao onim auctoritates .Sanctorum, (|ua«»
rioii sunt vcr-ae d«» virtuto s«'rmonis, e.xponondao sunt. s«Tun-
dum .Mai:. disf. t'^.

7is. — Solvuutiir argumeuta priucipalia. ~ .\d arf/umenin
i'«»sj)ondctiir. — u) .\d priinum w. TXi a\ cum aivuitur «l«»
nc.ru, dico, (JIkmI Patcr «»t Filius nectuntur iii Spirilu Sanclo
siciit 111 rommuni proitucto, ot (juao sic nei'tuntur in communi

T.ni. I. H\

722 LIB. I. DIST. XII. QUAEST. I.

producto, licet sint dislincta, alioquin non connecterentur, ta-
men non habent commune productum in quantum distincta,
sed in quantum unum; unde productum unum est ab eis in
quantum sunt unutn producens. Et ita auctoritas illa est in
oppositum.

(15) b) Ad secundum [n. 735 b] dico, quod actio est singu-
laris per se existentis; non oportet autem esse alicuius singu-
laris incommunicabilis per se existentis, sicut dictum est
dist. 4. [n. 535 b\ sicut haec est vera, Deus creat, vel Deus est
Pater, Filius, et Spi7'itus Sanctus. Ita ponitur hic, quod est
aliquis spirator singularis, cui primo convenit, id est adae-
quate, spirare, qui praeintelligitur aliquo modo in Patre et
Filio, quibus convenit actus spira7idi, quia uterque est hic
spirator. Et tunc diceretur, quod illius per se existentis, quod
est quasi com,mune quoddam in re ad Patrem et FiUum, est
una actio, licet illud non sit unum suppositum, id est incom-
municabile, sicul nec Trinitas est unum suppositum, una ta-
men creatione creat.

Istud non videtur hic probabile, sicut ibi, Deus creat,
quia non videtur hic aliquis per se existens communis Patri
et Filio, et non Spiritui Sancto; quia tunc illud singulare per
se existens, licet non incommunicabiHter, realiter tamen refer-
retur ad Spiritum Sanctum, et esset ahquid realiter relatum
ad intra prius aliquo modo quam intelligeretur esse persona,
ita quod non omnis relatio realis ad intra esset personae,
quod non videtur probabile.

Aliter dici potest, quod actio non denominat ultima de-
nominatione nisi suppositum, vel habens modum suppositi.
Dico modum suppositi pro anima separata et pro accidenti-
bus separatis per miraculum, quae denominantur ab actione
ultima denominatione, quia per se existunt, Ucet non incommu-
oiicabititer , quia nata sunt communicare se suppositis; dum ta-
men nihil communicant illis, nihil denominatur ab actione eo-
rum nisi ipsa, ultima denominatione. Sed omnis forma existens
in aho ut forma, sicut dat esse ihi, ita dat illi aliquo modo
denominari a sua actione ; et licet forma in supposito denomi-
netur ab actione sua, non tamen ultima denominatione, sed
ulterius denominatur suppositum ab eadem aciione. Si tamen
aliqua forma per se existens nata esset habere aliquam actio-

LIB. I. DIST. XM. U''AEST. I. 723

ii«'rn propriam, si ipsa (lan'l idciii osse plurihiis, o.x «{uo sup-
jK^sita iioii (leiioiiiinantur aclione forraac nisi (^uia lial>ent es.se
\tv\' (ijriiiam, iioii (J(jnoiniiiarentur ab eadeni actione, sicut ha-
b<;r(.'nt i(l(!m esse illius formao activae. Kxcmjilum: si una
albcdo esset in duabus supcrtlciolius, una iiiimutali(jno immu-
taront. — lf^'itur cum voluntas foocunda sit unum principium
spiraiidi, (|uid(pii(l donominatur ab ista acti(»nc [»er Ikx; qu(xl
hahet csac ista forina donominatur oadem actione.

Quando ijjitur dicitur: acUo esl supposiii; ergo plurium
suppositorum plures aclionos ; fiego co?isef/i(cnliam, nisi quando
pluriflcatur in (ns illud quod est t^atio agcndi, |X3r quod ista
dicuiilur donominative agere.

('") Et si obiicifis: ah una anima hominis sunt niultae opo-
rationes distinctae, ut intclli^^^ere et velle, et cliam multao
opcrationos scnsitivarum partium, ut videre, audire et talia
iiiulta, (U si partcs illac e.sscnt suppjjsita, essent eorum ajzen-
tium plurcs actioiios; dico, (pujd non semjx^r si unica res ost,
csf cius unica ratio agendi, imo unica n^s potest includero in
sc plun^s rati(jn(?s agondi, sicut dicetur de anima rosp(x:tu sua-
rum potcntiarum, si de hoc flat (luaostio: dictum autcm esl
in * ista * resiMmsion^; iam hahita dc uiia rationo simplicitcr
ap-ndi, qualitcr una ratio ost in Patre et Filio * respeclu pro-
duftionis vol * ad pnxlucendum Spirilum Sanctum.

.\(1 tertium [n. 735 c] dico, (piod Pater et Kilius spirant
Spiritum Sanctum in (luaiitum sunt omninu unum, et non in
qtiantum sunt unum in cssontia, ihm: in (luantum unum in iM>r-
sona, S(»d iii (luantum sunt iinuni iii ri \pirativa.

Et tum infcrtur: or^'() Pator (;sset duo principia pru-
ductiva proptor diiplicom fo<Hunditatem in eo; ncgo consc-
(jurnfiam, (\ma ad Ikm- (piod dicatur plurn producentin ro-
(luirifur numerati(» supptfsitarum : non onim dicilur ali<iuis
p/urfs sricntcs, licot halM^al plures sciontias, setl oportorot
esso plura ftupposita, ad lux; qu(Ml sopicrctur.

Et (1(? hoc in III. Libro, uhi (luaoretur, utruui si plures na-
turao assumorontur a Vorbo essct unus homo, vol plurcs.

QUAESTIO II.

749. — Proponitur quaestio. — Secundo quaero:
Utrum Pater et Filius spirent omnino uniformiter Spi-

ritum Sancium ?

750. ( ' ) — Argumenta principalia (1). — Quod non. —
a) Aug. XV. De Trin. cap. 17: Spiritus Sanctus principa-
liter procedit a Patre ; non igitur principaliter a Filio; ergo
non uniforrniter omnino.

bj Item, Hieronymus, Epistola 88 : Spiritus Sanctus pro-
cedit a Patre per Filium; ergo non procedit proprie a Filio.

c) Item, Hilarius, De Trin. 22: Spiritum Sanctum, qui
a te per Unigeniium est, promerear ; igitur est a Patre per
Filium; ergo non uniformiter ab utroque.

d) Item, Richardus VI. De Trinitate: Spiritus Sanctus
procedit a Patre mediate et immediate; a Filio auiem im-
mediate tantum; ergo, etc.

e) Item, omnis causa prima plus agit quam secunda, ex
prima propositione de Causis, et patet ex dicto Philosophi
I. Posteriorum, et //. Metaphys. : Necessariorum princi^na esse
verissima semper oportet, cjuia sunt aliis causa veritatis;
ergo omne prius producens plus producit quam secundum pro-
ducens: sed Pater videtur prius producere, cum det Filio pro-
ducere; ergo, etc.

751. — Contra: Uno principio, in quantum omnino unum
in eis, spirant Spiritum Sanctum, ex quaestione praecedente ;
ergo omnino uniformiter.

752. (2) — Solutio quaestionis. — Respondeo: Acius po-
test considerari tripliciter: vel in se, vel in quantum est ier-

(1) Solvuntur ad n. 754.

LIIJ. I. DIST. XII. QUAEST. II. 725

mini, vcl iu (luantiim cornjiaralur ad snpposila ageiitia.
— Prirnis (luol)us iuodi.s e.st urnniiio uni/ormitns, vel im>-
lius imitfis, (juia verissime una actio et imus terminus
productus. — Terlio niodo loquendo, sicul ipsa vis spira-
tiva cornmunicatur Filio a Patro, ita etiarn ({uol Fiiius spi-
ret, lioc liabet a Pati-e, ct if.n P.nter s])irnt a se, Kilins iiutfrn
non (I se.

753. — Obiectio. — /f) Proponitur. — Contra: ij.ritur Pater
priits si)ii'at .S])iriturn Sancturn (luaiii Filius spiret Spiritum
Sancturn; quia in illo primo si}j:no ori^jrinis, in (pio Pater lia-
l»et a se esse, liabot spii-arc a se; et tunc Filius non spiraret,
quia si Spirilus Sanctus ijraeintclli^ntur hal>ere pr'ius esse a Pa-
fr-c (luarn a Filio, tunc Filius [^roduceret Spiritum Sanctum
iam praecxistent(>m.

Confirmntur, quia (|uodcunique i^rincii^ium productivum
iri sui)i)osito priori intelli«:itur habern terrninum adaoquatum,
non poiost osse principium jiroducondi in posteriori siipiM)sito;
sic ost in pro[M)sito; orj^o, otc.

f*J Solvitur. — licspondeo : do istis ordinibus, sive ori^i-
ni.s sivo naturac, ot dt; multis ordinibus prioritatis ot posle-
rioritatis alias dicotur, — Scd (piantum ad pi-opositum dicon-
duni, (luod iion cst consimilis oi-do intor Patrom genernntem
ct sjnrantcm, sicut intor Patrem spirantem et Filiurn ifjH-
rantcm ; undo istiid non est intcllipMidum {\\ioA l*ater spirat
nntaiuam Filius spiret, sicut prius ori«;ino Pator jjonorat (juam
-pii*ol, pr-optcr oidinom principiorum in |)i'(Mlucondo, quia tunc
{'ilius non spiranM, iit art^uiiK^ntum doducit, (luomadnuNlum
Spiritus .Sanctus iioii potest goncrai"o Filiurn iam praeinlello-
ctuin pMiorari. Scd ost islo ordo: ijikhI iri Pati*e cst priino
utraqiio fuH^unditas a s»^: — S«rundo est in Patrc actus pri-
iiuu? foccunditalis, et tunc in Filio ost sct;unda fmvunditas: —
T(M-tio cst actus socundao foccunditatis simul a Patrc ct FiUo
halxMitibtis tuiic simul illam tcxvunditat^Mn ; adliuc tamon cum
ali(jiio ordiiic, (juia illo actus ost Patris a se, Filii autom
non n sc, s(»d a Patro, sicut noc in sccundo sijrno csl illa
toociinditas Filii a s<\ simI Patris (^sl a s<>. Non osl orjjo ordo
>ri(/inis int(M- spiratioiicm Patris ot Filii, (ptasi spircl Patcr
iii alitjuo si«;no orij^iiiis, in (]uo non spircl Filiu.s, sihI in t'0-
(lcm signo originis simul spirant; cst tamcn ibi ordo spii*an-

726 LIB. I. DIST. XII. QUAEST. II.

tium in spirando, quia Pater in tertio (a) signo originis spirat
a se, Filius autem non a se.

Acl confirmationem dico, quod maior non est vera, si
illud principium non habeat prius {b) terrainum adaequatum
antequam aliud suppositum producatur, cui communicatur illud
principium secundum totam eius foecunditatem ; et sic est in
proposito de vi spirativa, quam Pater communicat Filio ante-
quam habeat terminum adaequatum, scilicet Spiritum Sanctum.

754. (3) — Solvuntur argumenta principalia. — a) Per
idem patet ad omnes auctoritaies adductas; quia propter
hoc dicit Augustinus [n. 750 aj Patrem principaliter spirare^
exponit enim se : ideo principaliter dixi, quia quod Filius spirat,
hoc habet a Patre(l).

Dicit tamen quidam Doctor, quod Pater spirat principa-
liter et pyHncipalius; Filius autem tantum principaliter spirat,
quia respectu Spiritus Sancti liabet Filius subauctoritatem,
licet Pater habeat auctoritatem respectu Filii et respectu Spi-
ritus Sancti in quantum spirat. — Alius autem Doctor con-
tradicit sibi, quod non est ibi aliqua comparatio proprie dicta
in aliqua forma una, sed tantum est ibi comparatio in voce:
sicut Michael dicitur sanctior daemone, ubi est tantum compa-
ratio secundum vocem, et non secundum aliquam formam com-
munem in utroque extremo, sed illa forma est tantum in una
extremo, et non in altero; ita principalitas est in Patre, ut
idem sit Patrem principalius spirare, et principaliter spirare.

b) Ad aliud de Hieron. [n. 750 ^j dico, quod proprieta-
rius tantum dicitur ille qui in habendo rem nullo modo de-
pendet ab alio; usuat^ius autem, qui in utendo re dependef
ab alio, non est proprie proprietarius. Pater igitur, qui vim
spirativam habet a se, recte dicitur proprie spirare; Filius
non sic proprie, scilicet a se spirat, licet proprie, id est, non
improprie vel imperfecte spiret.

( 4- ) Per idem patet ad Hilarium, quando dicit [n. 750 c]
quod Spiritus Sanctus est a Patre per Filium; distinguit tamen
quod aliquid determinatum per hanc praepositionem per, cum
suo casuali, aliquando comparatur ad verbum transitivum, vel

(a) Ed. Ven. secundo.

(6) Ed. Ven. si illud principium posterius non habeat terminum.

(1) Cfr. supra pag. 706.

LIB. I. DIST. XII. U'AEST. II. 727

intraii.sitivurn: si ad (ransitivian, tiiric notatur in casuaii huius
pracpositionis suhcmctoritas, ut Pator croat per FHium: si
ad n/jsolutum vei intransitivum, tunc notatur in casuali huius
pracpositionis nuctoritas; et h(x; vel eff\cientiae, sicut homo
vivitper Deum, vel causae formalis, ut honio sr//)// per .sa-
pientiam.

Et por ideni j)iiit't nd Richardum [n. lo() d]; Patrr enim
eadem fwcunditaff imrnediate spirat Spiritum Siinclum; secl
in «pianlum dat Filio illam virtutem spir-arnii, «pia Filius spirat,
potest dici mediate spirare. Nec est hic diffctrmitas aliqua
per-recfionis et imperfectionis, sive ali<iuid i(uo<I jK>nat divoi--
sitatem in actu, sed tantum alius mcMJus hnltrndi «'amdem vir-
tutern, PattT a se, Filius non a se, s»'d a Patr-e.

Ad ultimum [n. 750 6'] dico, quod iila propositio est vera
de causa el causnto, prY)pter hoc, «juod in causis ordinatis est
alia virtus causandi et j)rincipahor in priore; non autem in
principio (jufxl non esl causa, ijuia ihi non «^st alia virtus
j)rincij)ian«li. Ita esl in proposito; et ideo non j)Ius j)rincijiiat
prinmm j»rincipians «juam s<x.'undum, sicut nfn: causa sujx-rior
plus causaret ijuam causa s».'cunda, si ea«l<'rn virtute causativa
causar«'t curn causa secumla.

DlSTmCTIO DECIMATERTIA

TEXTOS MAGISTRl SENTENTIARUM.

Quare Sjnritus Sanctus, cum sit de suhstantia Patris, non dicatur
genitus, vel filius, sed tantum procedens. — Post haec considerandum
est, quantum a talibus quales nos sumus, intelligi potest, cum Spi-
ritus Sanctus procedat de substantia Patris, cur non dicatur esse
natus, sed potius procedere, et cur non dicatur fiUus? — Quare
autem Spiritus Sanctus non dicatur vel sit natus, et ideo non sit
filius, Augustinus ostendit lih. XV. De Trinit. (1) dicens : « Si Spiritus
Sanctus filius diceretur, amhorum utique filius diceretur, quod ab-
surdissimum est. Filius quippe nullus est duorum nisi imtris et ma-
tris. Absit autem, ut inter Deum Patrem et Deum Filium tale aliquid
suspicemur » . Absurdissime ergo filius diceretur amhorum, id est,
Patris et Pilii. « Amborum enim filius diceretur, si eum ambo ge-
nuissent, quod abhorret omnium sanorum sensus. Non igitur ab utro-
que est genitus, sed procedit ah idroque amborum Spiritus (2) » . — His
verbis ostenditur cur Spiritus Sanctus, cum sit de Patre, non tamen
dicatur genitus vel filius.

Cum Spiritus Sanctus non dicatur genitus, cur Filiu&^^dieatlir
procedere? — Cum autem Spiritus Sanctus non dicatur genitus, sed
tantum procedens, quaeri solet, cur Pilius non dicitur tantum genitus,
sed et procedens, sicut ipse in Evangelio loannis (3) ait : Ego ex Deo
processi vel exivi, et veni in mmidumf Non ergo tantum Spiritus
Sanctus procedit a Patre, sed etiam Pilius. — Ad quod dicimus quod
cum uterque procedat a Patre, dissimiliter tamen. Nam « Spiritus
Sanctus, ut ait Augustinus lib. F. De Trinitate (4), procedit a Patre
non quomodo natus, sed quomodo datus » vel donum. Filius autem pro-
cessit nascendo, exiit ut genitus. — Ac per hoc illud elucescit, ut
potest, scilicet cur Spiritus Sanctus etiam non sit filius, cum et ipse

(1) Cap. 27. (3) Cap. VIII. v. 42, c. XVI. w. 27-28.

(2) Aug. loc. cit. c 26. (4) Cap. 14.

LII5. I. MST. XIII. TEXT. MAOISTRI. 729

a Putre exeat, « ideo scilicet non dicitur fiUns, quia neque natus est,
Hicut Uni^enitu8, neque factus, ut per Dei gratiam in adoptionem
na.sceretur, sicut nos » .

Qufxt iiitn pittint (li.stinijiii n noftis intfr ijenerntinuem Filii et
prncessionem Sjtiritun Sancti. — Inter genrrationein vero Filii et y/ro-
censionem Siiiritus Sancfi, dum hic viviums distinjiuere non butHci-
uiUH. — Unde Au<;u.stinuM Maximino praemiHsam quaestionem retri-
canti, scilicet quaerenti, cur Spiritus Sanctus non diceretur ftlius,
cum de Patris esset sulistantia, resjiondenH sic ait(l): « Quaeris a me,
81 de MultHtantia Patris est Filius, de subMtantia Patris eMt etiam Spi-
ritus Sanctus. cur unus Filina sit, ft alius non sit Filiusf Kcoe resj^on-
«leo, sivo capias sive n<iii capias: Dc Patre est Filius, de Patre est Spi-
ritUM Sanctus, sed ille tjenUus est, inte j/rocedens ; ideo ille Filius est
PatriM, de quo CMt genitus; iste Antem Sjiiritus CMt utriuMque, quoniam
>le ntnn/ue jirocedil. Sed ideo, cum de illo bxiueretur, ait (2): I)e Fatre
/trocettit, quoniam Pater proceHHioniH eius est auctor, qui talem Filium
^enuit et gignendo ei dedit ut etiam de ij)so procederet Sjiiritus Sanctus.
Nniu iiisi procederet etiam de ip.so, non diceret di.scipuliB (3): /1cr/y»//^
Sjiiritnm Sanctum, ounique inHufHamlo dnret. ut, a .se quoque prrvedt-re
Miirniticans, a|»erte ostenderet Hando, quo<l spirando dal>at wculte. Quia
tTLC" 81 nasceretur, non tantiun de Patre, nec tantum de Filio, «ed de
awtiolnis uticjue na.sceretur, sine dul»io /?//«* diceretur amlmrum. Ac i>er
li<»c, (juia tiliuM amltorum nuUo modo esMet, non oj)ortuit nasci eum de
aml»olius. Aml»orum ent ergo Sjjiritus Sanctus, j^rocedendo de ambolms ».

///«• dicitur i/uofl non ralct inter illa duo distimjuere. — « Quid
niitciu jnfer na.tci et jinx-edrre intersit, de illa oxce!!"' '>--'••"• "'»>ira
l<HjuenM, exj)Iicare cjuin jH^>teHt? Non omne quod j: 'ur,

<iuamvis omne jtrocedat qucxl naMcitur; sicut non omne quod bijieM est
lioiiic) eHt, ijuamviH bijjeM nit omniM cjui homo eat. Hoc Mcio; distin-
ijnere autem inter illam ijenrrationem et hanc jmxrssioiiem nencio, nou
valeci. non Huflicio. Ac j»er hoc, quia et illa et iHta est ineffubilis,
sicut Pnij»hota(4^ cle Filio lo(|tU'ns ait: (irnrratiniiem eius i/uis enarrahitf
itft ile Sj)iritu Sancto verissinie dicitur: J'riK'essionrm eius ijuis onar-
rabit ? Sntis sit erj^ nobiH, (|uia non est a srijtho FiliuH, Hcd ab illo
(/<• i/iio naliis est, non ent a seijiso Sjiiritus SauctuH, h«h1 «b illo de ijuo
/triK'rdit, et quin de utrinjue jtrocedit, nicut iam o«tendimuM • . — Do
Spiritu Snncto. cjuomodo ij>Me de I>eo nit. nec tamen i|)«e fllius Hit,
|U()iiiniii /inKedrndn, non nasi'rndo le^itur esne de Deo, iani sujieritui,
<|iinntimi visum ent, disjiutavimuH.

(l) Lil». II. (• M (3^ /ooH. 0. XX. V. -A*.

[•2) lomi. 0 XV V. 'Ji;. (4) /•oi. c. I.lll. r H.

730 LIB. I. DIST. XIII. TEXT. MAGISTRI. ■ •

An Spiritus Sanctus debeat dici ingenitus. — Nunc consideran-
dum est, cum Spiritus Sanctus non sit genitus, utrum debeat dici in-
genitusf — Ad quod dicimus, Spiritum Sanctum nec genitum, nec in-
genitum debere dici. — Unde Augustinus ad Orosium ait : « Spiritum
Sanctum nec genitum, nec ingenitum fides certa declarat ; quia si di-
xerimus ingenitum, duos Patres affirmare videbimur; si autem geni-
tum, duos Filios credere culpamur » . Sicut enim solus Filius dicitur
genitus, ita et solus Pater dicitur ingenitus, eo quod ab alio non sit.
— Unde Augustinus XV. lih. De Trinit. (1): « Pater, inquit, solus non
est de alio, ideo solus appellatur ingenitus, non quidem in Scripturis,
sed in consuetudine disputantium et de re tanta sermonem qualem
voluerint proferentium. Filius autem de Patre natus est, et Spiritus
Sanctus de Patre principaliter et communiter de utroque procedit.
Ideoque cum Spiritum Sanctum genitum non dicamus, dicere tamen .
ingenitum, non audemus, ne in hoc vocabulo vel duos Patres in illa
Trinitate, vel duos qui non sunt de alio, quispiam suspicetur » . Ecce
his verbis aperte ostendit Spiritum Sanctum nec genitum, nec inge-
nitum debere dici.

Quod Hieronymus dicit Spiritum Sanctum ingenitum, quod vi-
detur praedictis adversari. — Hieronymus tamen, in regulis definitio-
num contra haereticos, Spiritum Sanctum dicit ingenitum esse, his
verbis : « Spiritus Sanctus Pater non est, sed ingenitus atque infectus.
Pater non est, quia Patris est et in Patre est ; processionem habet ex
Patre, et non nativitatem; Filius autem non est, quia genitus non
est » . Ecce his verbis dicitur Spiritus Sanctus esse ingenitus ; quod
videtur adversari praemissis verbis Augustini.

Determinatio, secundum diversas acceptiones dicit eos locutos. —
Sed ut istam quae videtur repugnantiam de medio abigamus, dicimus,
quod Hieronymus aliter accepit nomen ingeniti, et aliter Augustinus.
Accepit enim Augustinus ingenitum, qui vel quod de alio non est;
et secundum hoc de solo Patre dicitur; Hieronymus vero ingenitum
dicit non genitum,' et secundum hoc de Spiritu Sancto potest dici,
cum Spiritus Sanctus non sit genitus.

Ex verbis Hieronymi ostenditur ex quo sensu dixit Spiritum
Sanctum ingenitum. — Quod autem Hieronymus ita acceperit, osten-
ditur ex verbis suis, quibus in eodem Tractatu utitur, faciens talem
divisionem : « Omne quod est, aut ingenitum est, aut genitum, aut
factum. Est ergo quod nec natum est, nec factum : et est quod natum
est, et factum non est ; et est quod nec natum est, nec factum est ; et
est quod factum est, et natum non est ; et est quod factum est, et na-
tum est, et renatum est ; et est quod factum est, et natum est, et re-

(1) Cap. 2(5.

LIB. I. DIST. XIII. TEXT. MAGISTRI. 731

natnni non est. Nunc praepositorum sinjiulis reboa suVjsifltentiam de-
Btinemus. Quwl erj,'o nec natum, nec factum est, Pater e.st; non enim
ah aliquo est. Quod autem natum est, et factum non eat, Filiufl est,
quia a Patre ^'enitua est, non factu». Quod iterum nec factum, nec
natum est, Spiritua Sanctua eat, qui a Patre proce^lit. QuwJ etiam
factum eat, et natum non eat, coelum et terra, caetenuiue insenaihi-
lia sunt. Quofl autem factum, et natum, et renatum eat, homo eat.
Quod vero factum est, et natum est, et renatum non eat, animalia
8unt>. Ecce his verl)ia oatendit Hieronymua, se imjenitnm accij^ere
non yenitnm. Aliter enim non eaaet praemia.sa divisio vera, acilicet
omne quod eat, .aut in^enitum eat, aut genitum, aut factum. Atque
in diviaionifl huius j)rosecutione in asaignatione imjenili, ubique ponit
non nfitnvi.

-~<5>iJi:Ko-

DOCTORIS SUBTILIS AC MARIANI

SUPER DISTINCTIONE XIII. LIBRI I. SENTENTIARUM

QUAESTIO UNICA.

755. — ( ' ) Proponitur quaestio. — Circa istam decimam
tertiam disiinctioiiem quaero:

Utrum SpitHtus Sanctus sii geniius, sive utrum pro-
ductio Spiriius Sancti sit generaiio, vel distinguatur ab ea?

756. — Argumenta principalia(l). — Quod sit generaiio
probo: — a) Quia generaiio in creaturis per hoc distinguitur ab
aliis mutationibus, quod est ad subsianiiam, vel per hoc quod
ea producitur aliquid in esse subsiantiae: spiratione autem
producitur Spiritus Sanctus in esse divino, sicut generatione
producitur Filius; ergo productio Spiritus Sancti est generatio.

Confirmatur ratio, quia mutationes et motus distinguuntur
per terminos formales eorum, secundum Philosoph., V. Phy-
sico7'um: sed formaUs terminus spirationis Spiritus Sancti est
idem cum formali termino generationis, quia essenlia commu-
nicatur * utrique*; ergo spiratio est generatio.

b) Praeterea, quaecumque uni et eidem suni eadem inter
se sunt eadem; igitur quae eidem sunt univoca inter se sunt
univoca: generatio et spiratio sunt univocae productiones
comparando ad idem tertium, ut ad Patrem, quia, sicut dictum
est supra dist. 7. [n. 594], * quod * utraque productio est uni-
voca in se; igitur istae duae erunt univocae productiones inter
se, et ita unius raiionis.

c) Praeterea, differentia realis non dependet a differentia
raiionis, quia est perfectior : sed differentia principiorum
istarum productionum sunt natura et volunias, quae differunt

(1) Solvuntur ad n. 767.

LI»; I. DIST. XIII. QLAE8T. UNICA. 73.3

tantiHii secuiKluiii rationetn, (luia «liiromntia roalis al»soluto-
rum nun vi(l«'tur posse stan,' cuni simplicitate divina; orffO
tlistinctio istaruni prf^luctionum, (|uae praeexigil istam, tantura
erit ralionis.

Prohatur etiani minor aliter diii^licitor : pr/mo, (juia alias
intcr inlrHiyere et inteUeclum in Deo erit retntio realis, et
ita (listinctio realis. — Consequentia probatur, (juia ui»icum-
(juo inteiloctus ex nalura rei distin^uitur al) iiit»'lligen\ in-
tollcctus recii»it iiitolli/jroro, vel est ratio recipiendi ipsum,
et ita il>i orit rolatio realis recipientis ad recoptum. — Kt con-
firmalur, quia si intellectus in Deo non sit ratio recipiondi
intollif,n.Te, non ma^ris [iroprie dicetur Dous intollifrore intel-
lectu quain voluntate. — Ita otiam potost arjrui do rolationo
prioris, (piia principium est prius illo cuius ost principium.
— Secundo pnjbatur minor, i[u\^ absolute intoUectus ost prin-
cipum fpio rospcctu intcllcctionis, ct in oliciendo, et recipiondo;
ifiitur, c(j(lcm addito utrohi^iuo, intollectus inflnitus orit sic prin-
cipium nvspectu iiilclliir(M"o iiidniti, et ita orit ibi relatio reali^ (1).

757. (■•J) - Contra: Au^nist. V. De Trinit. cap. 14 * vol
:J2*: Spiritus Sanctus procodit a Patro et Filio, /ion quomodo
natus, sed quomodo datus.

758. — Sententia I. — Eaptmit^ir. — Ilic sunt multae vioe
poiiciidi, ot tnuUi >/j«^//, (luibus distin;/uuntur istae pnMluctioncs.

Uno modo ponitur islas productioncs distinj/ui |)er /ormaies
tcrmiwjs, (pii sunt personae productac.

VA confir/tiafur ista positio i^er illud Pliilitsoplii, l. P/rf-
sirorutti, ubi dicit (luod motus distiniruuntur j^or termtnos,
ut vidctur, (piia alius t(»rminus ost altorius motus; el licet
islao produclioiics non sunt molus, noc niutati(nn?s, sunt tanion
quasi .ciae (pKh^dam ad personas; i^^itur ikm- istas disliniruilur.

Iitiprobatur. — Cantra: — a) Kmanalionos non halH^nl esse
pcr tcrminos; i^rilur nec distinctionem. — .\nlecedcns patet,
(piia liabont^a) ex se esse tbrnuditor. — Consequentiam probo,
(|uia ab eodom liabetur csse et distinctio.

ft) [fem, illud do V. Physic. est ad opiX)situni; non enim
molus (listinj.ruuiilur pem^s l«M*niin(>s, nisi (piia Ibrmao lUienti^s

(a) Ed. Ven. c|uiii torinini noii luilifiit <>x •»«<...

(1) Iliiius iirguinoiiti Huliitin dira-tn (l(>aiti«>riitur iii VA. Von ; indtrrrht
liiilxTi potOBt ox ditl. '2. nn. 3'J5 m<(|(|. ct di*t. H. c|. 4.

734 LIB. I. DIST. Xm. QUAEST. UNIGA.

sunt eiusdem rationis cum formis terrainantibus [n. 316 c]:
sed hic non est fluxus eiusdem rationis cuin termino, nec
etiam via quasi fluxus est eiusdem rationis cum terminis forma-
libus, quia terminus formalis est essentia, illa autem produ-
ctio quae est quasi via est relatio.

759. ( 3 ) — Sententia II. — Exponitur. — Alio modo
ponitur, islas productiones distingui per hoc, quod una pro-
ductio est ab una persona, aha a duabus personis.

Improbaiur. — Contra hoc — aj Quia siidem sit princi-
pium formale producendi aliquid, propter esse eius in hoc sup-
posito vel in illo non erit principium * productionis * alterius
rationis; quia albedo in lapide et in equo est principium
immutationis visus eiusdem rationis; ita etiam si eadem al-
bedo esset in duobus ut in uno, esset principium immutationis
unius rationis : istae autem productiones ita distinguuntur, quod
non sunt eiusdem rationis; ergo oportet istius distinctionis as-
signare aUam rationem quam unitatem vel dualitatem sup-
positormn agentium.

b) Item, secundum istam viam possunt poni infinitae per-
sonae in Divinis; posset enim poni quarta persona a tribus,
et quinta a quatuor personis; nec esset aliqua ratio Trini-
tatis in personis Divinis, si tantum esset distinctio per unita-
tatem suppositi agentis et pluralitatem, et non esset distin-
ctio per rationes producendi.

c) Item, omnis distinctio reducitur ad aliqua primo di-
versa, quae essent distincta si per impossibile essent ab omnibus
aliis separata; ergo * illa * distinctio est per ahqua talia, quae
essent distincta, omnibus aliis per impossibile praetermissis ;
quae etiam seipsis sunt primo diversa: talia non sunt unitas
vel pluralitas suppositorum agentium, si non sit aliqua alia
distinctio mprincipiis agendi; ergo, etc. ; circumscripto enim
omni alio ab unitate vel dualitate suppositorum, non videtur
quod ista unitas vel pluralitas sit prima ratio distinguendi
productiones

760. {^) — Sententia III. — Exp)onitur. — Aliter poni-
tur, istas productiones distingui quia una est cum alia et cum
opposito eius; ita quod ratio distinctionis relationum dispa-
ratarum est distinctio op^^ositarum relationum, quatenus sci-
licet una relatio disparata secum compatitur duas alias rela-

i

UB. I. Disr. XIll. nl Ai:ST. LMCA. 735

tiones oi^positas, sicut vis spirnlivd stat rum (jenernticmc
activa ol passiva, «'t iii«>o distiiii/uitiir al> utraquo illaruru.

Itnprobn/ur. — Conlrn istud jKjtest sic arjfui, sicut coiitra
opiriioncm pra<'c«'(lontern : — a) Non enim as.si</nat isla |>ositio
quai'«j iKJii possunt osse infinilae personne, quia semjx*r JK)-
storior r-cjatio posset slare cuin op|)ositis rolatif)riihus prioriliiis.

Ij) Praeterea, iion esset prirno diversitns inl»'r lianc pif>
ductionem el illam nisi jwr lio(^ quo<l ista pr'(Kiiiclio oss^^t cum
una ot sua opposila, (!t alia iioii sfat cum sua opjK^sita; el ila
ista non «?sset primn ratio distinclionis, (|uia prima ratio di-
stinctionis est ali(jua ratio primo distincforum.

c) Contra istam viam et aliam praecedcntem simul ar-
j;uo sic: (|uaer(), «juare spiratio activn jKjtest stare cura «jre-
ncratione actirx et curii ^^encratione passiva, et generatio
nctiva non j)ot«^st stan» cum geneymtione pnssiva? Nulla est
rati«) nisi proi)t«?r distinclioncm sjjii^ationis activae a genera-
tione activn ; idco cnim ali^juid t^t comjxjssihile vel incomjtos-
sibilc alicui, ijuia ij)sum <»st taie in se, et non e c«jnverso;
(juia v«'ritas nrgatirae flrmatur et lundatur sujkt veritatem
afjinmitirae, idco enim homo non est asinus, quia homo est
homo, II. Perihertn. in fine, et IV. Metaph. Prias ij^itur est
atiqita distinctio |.''«'ner*ationis activae el sj)ii-ali()nis activae,
pr-()j)lor (juam est incomj^ossihilis f^enerationi j)assivae jj^ene-
ratio acliva, et non sj^ir-atio activa, quara sit ista cotnpossi-
/tilitas vel inctrmpossibildas; er^o isla comj)ossil»ililas el noii
corapossihililas non est prima ratio distinctionis j)r«jduclionum.
('■») d) Prneterea, ista«* j)r'o«lucti«)ncs distin|.'uunlur, «juia al-
tora est j)cr mo«lum natume, altcr'a jH-r iiUHium roluntatis
[n. iili s«j«i.;; hacc autcm «listinctio j^njductioiium non lantuin '
est a SHjypositis j)ro«luccntihus, noc quia iina slat cum alir/un,
ct ;iltcra non stat cum i7/<<, s»»d sumitur c\ distinctione j)rin-
ciptorum produrlivorum, (jiii lialH>iil oj)j)ositos ukaIos |)rin-
cij)iaiidi; er^'o, elc.

e) liespondet sic oj)inans, (juod j)n»«luctH) ibi esl una |xT
nio<lum naturae ot altera j^or iiKxlura voiuntatis, non «{uia
uria jHMNona producalur tiaturatiter, et alia n«m, seil quia
|)r(Mlucli«) iina cst simiiis j)t\Hluctioni naturati^ ol alia
«'st sitnilis j)r'«Hluctioni votuntnriae: naturale enim apMis
j)r(Hlucit non praesupponens aliain pro«luctionora, et hoc

736 LIB. I. DIST. XIII. OUAEST. UNICA.

in communi loquendo, licet per accidens unum naturale
agens praesupponat aliquid producens prius ipso; ita enim (a)
productio Filii est per modum naiurae, quia non praesup-
ponit aliam productionem ; ^YO&wciio voluntatis praesuppo7iit
aliam productionem, illam videlicet quae est per modum na-
iurae et intellectus; et ita productio Spiritus Sancti est per
modum voluntatis, quia Spiritus Sanctus producitur simili
modo illi productioni quae proprie dicitur esse productio vo-
luntaMs, scilicet praesupjponendo aliam productionem.

Ista expositio non videtur * esse * secundmn intentio-
nem Sanctof^um attribuentium istas productiones proprie
mtellectui et voluntati: quia si tantum debeant intelligi di-
stingui per hoc, quod una praesupponat aliam productionem,
et alia productio nullam praesupponit, non videtur ratio ex pro-
ductionibus, quare Filius sit magis Filius vel Verbum, ex
vi productionis suae, quam Spiritus wSanctus, nec quod Spi-
ritus Sanctus ex vi productionis suae, magis sit Amor quam
Filius: quod videtur absurdum.

Item, multae aliae productiones possunt esse vel prae-
supponentes vel non praesupponentes aliquam productionem,
sicut productio per modum artis videtur aliam productionem
praesupponere, scilicet productionem verM interioris in mente
artificis; ergo Spiritus Sanctus posset dici produci per modum
artis: quod est falsum.

Et praeter haec, sicut est argutum dist. 2. [n. 294 seqq.]
et 10 [n. 721], ex quo in Deo proprie est intellectus et vo-
luntas, et utrumque est sufficiens productivum cum obiecto
sibi praesente, vere producetur persona per actum intelle-
ctus ut principii productivi, et alia persona per actum volun-
tatis ut principii productivi, et non tantum metaphorice pro-
pter talem similitudinem extraneara, scilicet produci alia prae-
supposita vel non praesupposita.

761. (6) — Sententia IV. — Exponitur. — Aliter di-
citur, quod istae emanationes distinguuntur per relationes op-
positas, scilicet, prioris et posterioris, quia una est prior alia.

Improbatur. — Contra — aj Ista distinctio non est p)rima,
oportet enim dare aliquam aliam causam quare una est na-

(a) Ed. Ven. tamen.

I.li;. 1. DIST. XIll. ijUAK.ST. CMCA 737

turaliter prio/- i«li;i; iiec est alia ralio nisi vel quia ista est
prodiictio lalis ot illa faiis, vel ex parle principiorurn pro
(luctivorum, vel ex parto su])])osif(truin aj^'entiuni.

0) Praeterea, relatio non ilistiniruitur primo cl * prae-
cise * («) a relation»' y^er relatio)iem, k\\\\\\ rolatio non refertur
priuKj; ertro curn istae einanatioiies sint n'laiion«.'s, non (lisliii-
{fuuiilur pririio al) iiiviceni per alias rolatiuiKjs, sc;ilic<'t \n'v r»'-
lationes prio)'is et posterioris ; et patct qucxl ista».' n-laliones
sunt aliae a relatioiiilms originis, iiuia sunt inter alia e.xtrenia;
nain relalio oriijinis est inter producens ct productum, re-
latio prioris et posterioris est inter originem et orir/inem.

7(52. — Sententia V. - Exponitur. — .\litkr «licilur,
(|U(j<l einanatioiics (listin^niunlur penes principia formalin
elicitiva, (juae poiiuntur csse relationes personarum aj^en-
tiiiiii, pula, vis {.jenerativa et spirativa.

luiprohatur. — a) S«'tl isfud est improbatuin dist. 7.
[n. r»Hl)|, siw. intelli;jatur dc principio elicitivo, sive dc priii-
cipio defermimifivo.

fj) Et praeter hoc, quonuxlo disliiijjuanUir * istae * relatio-
ncs, ut pcr cas distin^^ueicntur rclationcs o|)positac? lllac cniin
vid(Mitur niiiius distinctac quaiii oppositac, quia illac possmit
concurrerc in cad^Jiii |M.'rs(>iia, puta iii Palre, istae non iH.>ssunt,
quia nulla cadcin iM'i-sona duolius HHMlis {inMlucitur. Maiiile-
slius (^st i^fitur islas cnianationcs distiiifjui quain iclalion(_'s
opp(jsitas *eis* ex |)arle productiri * principii *. Ij;itur assi-
^Miarc istarum distinctioncin pcr illas esl assi^Miare distinctio-
neni magis manireslam pcr distinction(.*m minus manitestam,
et (Uiam non jM^r intrinseca, quia rclativa non sunl intrinsoca
suis correlativis.

liVA. (7) — Seut<3ntia VI. — Exponitur. — Alitkh |K»nilur,
(pi(Kl distiiiiruuiilur pcn(»s principia distincta xecundunt ra-
tioncm, jnita, penes naturam et roluntatem, (|uae lialK»nt
priiicijiiarc distinctas omanationes, i>t tnmcn ips;) in e.vstMitia
iioii distiiiv^uuiitur nisi .so/n ratione, sicul probatur in fp
stione do attrifjufis, distict. S. [n. <M)'.» si'(|q.[

fmproljafur. — Cuntra istud: — a) Disimctio rcnm nou
praooxi;;it nccessario dislinclionem rationis: sod dislincllo * il-

i-() VVndil. ot ptT •!•.
TOM I.

738 LIB. I. DIST. XIII. QUAEST. UNICA.

larum * emanationum necessario praeexigit distinctionem prin-
cipiorum elicitivorum; igitur illa si est realis, non est tantum
per illam quae est rationis tantum.

b) Maior istius rationis ab aliquibus negatur, et ponitur
instanUa de ideis, quae differunt tantum ratione, et creaturae
realiter differunt, et tamen distinctio creaturarura realis ne-
cessario praesupponit distinctionem idearum rationis.

Contra istud arguitur, et primo probatur maior: se-
cundo excludetur ista insiantia. — Maior probatur, secuii-
dum istum intellectum, quod differentia rationis m causa non
* erit * propria ratio distinctionis realis in effectu. Quia si sic,
sit A causa, et diversae rationes sub quibus causat sint B, C ;
causata sint D, E. Tunc sic: si B, C sunt rationes propriae
ipsius A, in quantum causat D, E, ergo A in quantum est sub
B * et C * est propria causa ipsius D * et E *. Nam si non,
non est magis illa differentia ratio causandi distincta quara
si ipsa differentia non inesset; quia neutra ratio est propria
approprians causani ad hunc effectum. Qui igitur concedit
quod A * causa * in quantum est sub B et C causat D et E,
habet concedere quod utraque ratio sit propria ratio cau-
sae respectu sui * proprii * effeclus: sed illud consequens
est falsum, quod * videlicet * A in quantum est sub B est
causa ipsius D, quia A in quantum est sub B, quod est tantum
ens rationis, tantum habet esse in intellectu, quia ens rationis
non causatur ab obiecto nisi in quantum cognitum, et ut sic
non habet esse nisi in intellectu, quod est ens diminutum, ex
VI. Metaphysicae ; nihil autem, secundum quod ens diminu-
tum est, est propria ratio entis veri et propria causa entis /)er-
fecti. — Et istud probatur, quia orane causans verum ens
oportet quod habeat aUquod esse existentiae in quantum est
causa : ens autem diminutum, quod scilicet est ens cogiiitum,
non habet esse realis existentiae; ergo nec in quantum tale
potest esse causa propria alicuius realis entis.
( 8 ) c) Et si dicas, quod licet non habeat esse existentiae sui,
tamen habet esse existentiae intellectus in quo est, quia esse
intellectus participat, in quantum habet esse in ip)so inteltectu ;
contra, ex hoc sequitur quod nulla causatio competit enti co-
gnito in quantum tale, nisi virtute existentiae actualis ipsius
intellectus, in quo habet esse existentiae actualis secundum

LIH. I. DIST. XIII. QUAEST. INICA. 1'.i\)

tjind; <;t nltra vuluntas non erit principium spirandi nisi in
quantuni paiticipat rationorii intf!lltx:lus; et tunc inteUectus
(livinus (,'rit nia;,Ms ratio spiratidi fjuani volunlas; et ita se-
(|uitur ultra «pujd intcllcctus rcspectu generaiionis Verbi erit
dtiplex priiici piu 1)1, scihcct, imniediaturn, in (juantum ost [>rin-
cipium productivum, et rnediatum, in quanturn ipsum est prin-
cipium operativuin, per cuius oi^erationom ipsum lial>et ess4j
in (luantum pnjductivum, sicut cojrnitum in quantum cofrnitum
habet e.ss(' i)arfici]jatum * per actus * ij)sius co«rn(jscentis. —
(Juod si iKjn attribuas talom actionom renlcm ipsi intdlectui
«'xisfcnti, sod obieclo habonti osso diminuturn in inlolloctu, s(^>-
(juifur (juod actio realis orit i|)sius qu(xl nihil ininus ost tale,
si iUud non (^sset oninino, nam non r«»pu|,'nat alicui (juixl sit
<;ns c(jj^nitum, licot nulluin verurn esse reale * in se* habeat.

d) Si dicatur (ju(jd hic intollectus divinus nihil cognoscat
iiisi ihluilire, ct ita illud (jutMl habet esse co^Miitum iii hoc
intolltvtu in (juantum talo halH»t vere esse eccistentiae, non
autem illud (juod habot esso cofjrnilum int(>ll(>ctione et cogni-
tione nbstractivn (a), (jualis ost intollectio niea de rosa non
cxistento modo, quae non ost intuitiva; coutra, illa ratio (juae
|)onilur jiroj^ria *i)rimo* princijuo, scilicot I)oo, in quantum
principial, j^onitur caus;iri p«?r actuni intollt>clus in obitn-tu
co;,'nito: int(;ll(rtus autcm divinus nihil caus;it in ossenlia di-
vina ut exisfens est, sicut concodunl illi do opinionc opjx^sita,
(juia nuUa cst ibi di/fercntiu rationum in »»ssenlia * divina *
ut est exislens, se<l lantum ut cor/nita est; ot |»or se patct,
(juia (juidtjuid est in e.s.s«'ntia ut oxistons esl essol in on * rca-
litor *, si ])or impossibilc non (;ssct intcll(X*tus invrx-ians cin-a
ij)sam.

e) Praetoroa secundo, essentin divina ul in Kilio el Spiri-
ritu Sancto habot naturalilcr prinritatem ali(juain ad intetle-
ctitmcm simj)licein istius ess(Mitiac; sicut enim ij)sa ut est in
Patro iiata «.'sl rnovere inlollcctum I\ilris ad sifn|)liceru sui
iiitcllectionom, ita («tiam ut in Kilio nata est rnovere (jucmcum*
quc intcllcctum ad sni intellectioiu>m simplicein; «juia, S4vun-
ilum An^-. XV. l)c Trin. c. 11, oinnia videt lK»us Patcr in Kilio

(n) VaI, Voii. iioii uut^tiit (nl(< iHiao i|Uih1 liftbct i<*t cogiiitun) iiit'
ctiono

740 LIB. I. DIST. XIII. QUAEST. UNICA.

sicut in semetipso (1): sed si essentia iit in Filio talem habet
prioritateni circa talem intellectionem simplicem sui, igitur
ipsa ut in Filio naturaliter praecedit omnem rationem quam
potest intellectus negocians fabricare circaipsam; igitur nulla
ratio fabricabilis circa eam naturaliter praecedit eam ut in Filio;
alioquin esset circulus in prioritate naturali, quia et ratio cau-
sata per intellectum naturaliter praecederet esse eius in Filio,
et e converso.

(9) /^ Si autem dicas, quod essentia in Patre praecedit nd.-
turaliter omnem rationem producibilem circa ipsum, sed ut
in Filio sequiticr rationem iam productam per actum intel-
lectus paterni; et tunc non est circulus eiusdem ad idem se-
cundum eadem extrema, sive secundum existentiam in eodem,
quia essentia secundum existentiam in uno supposito prae-
cedit, et in alio sequitur; contra istam responsionem arguitur
sic, primo: unius causae in uno ordine causandi est una per
se raiio causandi; ergo multo magis in Divinis, ubi est pri-
mitas principiandi, oportet ponere unam rationem per se
principiandi ; ergo ratio principiandi generationem Verbi erit
aliqua una realis ratio per se; res autem et ratio non faciunt
unum per se, quia nec passio aliqua consequens rem ex na-
tura rei potest facere unum per se cum subiecto cuius est ef-
fectus; ergo nec multo magis ratio, quia non sequitur rem ex
natura rei, sed tantum consequitur eam per actum intelle-
ctus; ergo alterum istorum erit praecise principium quo ipsi
Patri producendi: non ratio sola, quia ipsa non est formali-
ter infinita; probatio, quia nulla relatio realis est forraaliter
perfectio inflnita; probatio, quia tunc persona aliqua in Divinis
non haberet omnem perfectionem inflnitam formaliter; ergo
nec multo magis ens rationis potest esse formaliter infini-
tum; et per consequens nec est principium producendi quo
suppositum inflnitum; ergo sola res cui attribuitur illa ratio
est principium producendi suppositum inflnitum: sed in quo-
cumque est principium quo respectu alicuius produciionis, et
est principium producendi, si illud suppositum conveniat tali
productioni: conveniens autem suppositum in Divinis ad pro-
ducendum talem personam in Divinis est quod non habeat ta-

(1) Novit itaque omnia Deus Pater in seipso, novit in Filio.

Llli. I. IJIST. XIII. C'1'AEST. UNICA. 741

lcm natiirarn prodiictiono ista, n<'c aliqiia proluctione priore
ista : talis aiileni «;st Pater; orfro sola res erit sibi principiuin
quo producit, ot nullo nio<lo rtilio ista.

(10) (j) Praotcrea f|uarto: in Divinis quotl non ••st formalilcr
iiloin alicui non ost rcre idom sibi, nisi vol utruniquo ^\{ for-
mnliter infinitum, vol alterum, vol saltein utrumquo sit vere
idem alicui forynaliter infinito: s<mI istao rnliones quao [to-
nuiitur ipiasi ui)i)ropriantos principium productiviim duarum
pors(^^)nariim non n\u\l fori/ialiter eaedem ; qu\n tunc non essenl
distinctae rationes; noc sunt rere enedcm alicui /ormalitcr
infinito, «piia tiinc ossonl * rormalitcr * in isto * infinito * ex
iiatura roi, sicut sapi«Mitia ost in divinitato Doi formaliter ex
iiatiira roi; noc allora istariim ost formalitor infinita, sicut
prohatum ost in praecodenti ratioin»; or^^-o nulla istarum est
rere eadem altcri alicjuo niodo; orfj^o eo modo «pio aml>o sunt
il)i, ifa simt rcre distinrtae, qu(Ml vidoiitur oltvian? summae
simplicitali, qualitorcuiinjiic ponatur ontitas oaruni, quia niliil
potcst poni il»i cssc Kccundum quamcum<iu«' «'iititatom, quo«l sit
iioii simplicitcr idcm allcri, propter simplicitalom illius osscntiae.

Iij Illnm instantiam [b\ excludo: primo, quia vidotur osse
:i(l oppositum; si onim distinctio crealHrarum necossario
prafsupponcret disfinctionem ideariim, ac jmt Ikx; Dous sub
rationo unius idcnr i*ss<'t causa et propria ralio ros|)ectu
unius * idealis *, hoc idco ossft (piia tss.- diminutum Doi,
scilicot osso co};nitum, oss«^t simplicilor pcrfoctius ot prius na-
fiiralitcr esso pcrlW^to idcati, iiiiia id«_'ata suiit rosi^ectu Dei
arlificinlia, (?t essi' cor/nitutn artillcis vcl exemplaris, in quo
arfinciatum lialM-f cssc, ost simplicitor prius * primo ess*» o.xi-
stcntiao * ipsius idcati. Scd illa rafio omnino dcllcit in pt»i*so-
nis divinis, (piia ossc co/jnitum cssentine non potost o,s.s«' prius
nafiiralifcr perfccto esse cssentinc in se. Et idoo liccl illa
j)ri)/in maior f.dsa ossct, ad cuiiis probationom apjjositac sunt
(|ualU(tr ralionos, in ap'nto arlificinii, non tamen o.ss<'l lalsa
iii productiono naturati, ubi cssct communicafio fiusdcm tm-
tni-nc, sicut cst in proi^osito, iiuia ibi non videtur ipiod nli-
(piod osso copnittit/i possct nalit/nlitcr pracccdcrc naturalo
ossc ipsiiis iiafiiiac.

Practorca, instanlia illa sumit talsum do idcis; i|uia iila
distinctio rationis in Doo non noccssario pniesupi)onilur ipsis

742 LIB. I. DIST. XIII. QUAEST. UNICA.

ideatis distinctis; nec Deus sub rationibus idearum est propria
causa diversorum ideatorum, sicut patebit inferius dist. 35,
de ideis, et 45. de voluntate.

764. (") — Sententia VII(l). — Proponitur. — Alia est
opinio ad quaestionem, quae ponit quod essentia sub raiione
una omnino indistincta est principium istarum productionum;
quia sicut duo limitata possunt esse principia duorum actuum,
ita idem illimitatum continens in se virtualiter ipsa plura, po-
test esse principium proprium eorumdem actuum * etiam *
sub ratione una, nuUa existente distinctione in eo, sed ex sola
iUimitaiione sui ipsius ut indistinctum est, sicut patet de sole
respectu multorum generabilium in istis inferioribus,

Et confirmatur ista positio, quia oportet ponere essen-
tiam divinam immediate habere sapientiam et bonitatem, et
esse quodammodo quasi radicem et principium illarum perfe-
ctionum attributalium, et sine omni distinctione in ipsa essen-
tia * divina *, alioquin procederetur in inflnitum; igitur ita vi-
detur posse poni immediatum principium duarum productionum.
(12) — Improbatur. — Contra hoc: — a) Quia actio volendi
in nobis non est formaliter libera, sed ipsa voluntas, quia actio
illa est quaedam qualitas et quaedam forma naturalis in se,
et non aliquid intellectuale habens inclinationem ad opposita;
* ideo non est libera *. Ita igitur in Divinis ipsa productio
Spiritus Sancti, ut ipsa iam posita est in esse, non videtur for-
maliter esse libera, sed praecise Ubertas videtur esse in
principio huius productionis in quantum est huiusmodi: sed
si nuUa distinctio praecedat productionem Filii et Spiritus
Sancti, prima distinctio quae est huius productionis et illius
est ut sunt posita in esse ab illo principio; ergo non est una
productio in Divinis per modum intellectus sive naturae
et alia per modum libertatis, quia nullum principium prae-
cedit quod ex se aliter se habeat ad hanc productionem quam
ad illam, et illae productiones in quibus est distinctio prirao
omnino in se uniformes sunt in naturalitate ut iam positae
sunt in esse. — Assumptmn de volitione, licet posset multis
viis probari, patere tamen potest per hoc, quia quidquid ge-
nerat ipsa volitio, generat * et * naturaliter. Unde habitus ap-

(1) Cuius rationes solvuntur ad n. 765.

LIH. 1. niST. XIII. QUAE8T. UNICA. 7 lli

jx^titivi virtiitf actimni Hppetilus ita «.'•eiioraiifur naturalitor ox
ois, sic.ut haljitus iiiteilcctivi genorantur naluralitcr ox intelle-
ctioiiii)Us.

E.\ alio etiain ajjparot, quia tuno rorinalitci- [>(iss<'t aliquis
{^'audoro ot Iristari Jiljen', in «|uanluni scilicot {^^audium et tri-
slilia suiit passiones consf.H|uentos velle ot 7wUe, quia * illa *
quae sunt ininiodiata»' causae istaruin passionum ponoronfur
fonnalitor lilx.To. Consoquons tanien do passionifnis vidrtur
satis nianilijstuin inconvenions, quia non vidoiur osse in pote-
stato voluntatis * alicuius * rjaudere, nisi quia in iK)lo>state eius
est vellc illud .'nl qufwl soquilur ^raudiuiii, ot ila nec (risl/iri,
nisi (|uia in pot<'stato eius est 7ioile illud ad quod sfMjuitur tri-
sfari, ot idoo tristalus d<' advontu alicuius r»'i nocivao sive di-
sj»licil»ilis, si vult aniovrro tristitiani, oport«'t (JujkI dosinat nolle
illiid qiKjd noluit, non autoin oxpodif ad lioc dclilwraff, uf stante
iiolitiono ot «'Vontu noliti, non s«'(iuatur tristitia.
(' ') hj Praolerea srcundo: si essentia ut omtiino indistincta
esset priiicipiuin dinilicis protluclionis, or«.'0 cuin intellectus
sul) rationo innniti sit siitllcicns principiuiii pnxluctivuni et
sutllcions ratio principiandi Verljuiu infinitum, et volu.ntas
sul» ratioiio inllniti sit |)rincipiiini produclivuni Amoris in-
finiti, ••t aiiti'(iuaiii inf^^lli^^-atur intollcclus inflnifus ot voluntas
diviiia innnita Ibrnialitfr distincta, pra«>int('lli^Mtur essentia iit
ossciitia inniiita; ««rf^o in'r ipsani ut praointpIli-.Mlur »'ril du-
plex produclin intrinseca; itcrum otiam (luando postoritis in-
t».'llii.'ilur il)i intellectus Ibrmalifor inllnilus et voluntas Ibrma-
litcr indnita «'ruiit duae personoe innnila»» pr«Klucta»' virtuto
illorum duoruni principiorum; eviso erunt quatuor personao
pnKluctac intlnitao.

c) Quod si dicatur, nunqiiam ibi pssfi inllnitum inf» !'
ctuni, i\iH' inllnitam volunlat»'ni «-x i^arle rei, s«hI tantum • -^.
il)i illam unam naluram «>mniiio indistinclam «>x nalur.i rci, et
«»x «'ius rationc «,'.sso Ires personas, ct iiit«'II«'clum «»1 v«)lunlat«'m
oss«' il)i pra«H'i.so \h)v consiitcrationem inlrllectus^ et ita non
ess«> ibi principia priMluctiva |h rsoiiarum realium ex iialun)
rtM distmcta ; contra, si ali(|ua sint ihi distiiicta \y>*r actum
intcllcctus, sint A »'1 B. Tunc «iua«M'o, aul illa ox natura rei
suiit disiincta, aut non. Kt si sic, contra«licis lil>i i|)si. Si
non, scd pcr intcUectum, orp) inlclItTlus sul> rati«»no m-

744 LIB. I. DIST. XIII. QUAEST. UNIGA.

tellectus, et non sub ratione naturae, disting-uit. Aut igitur
antc distinctionem istorum est ibi intellectus sub ratione intel-
lectus, et habetur propositum, quod est ibi eoo natura rei; aut
non, sed ipse intellectus sub ratione intellectus est ibi produ-
ctus per actum intellecius negoclnniis et distinguentis ; et tunc
erit quaerere de illo intellectu, quo actu producitur: aut ex
naiura rei, aut ex inielleciu ut intellectus est; et procedere-
tur in infinitum, vel ubicumque stabitur, ibi erit intellectus in
quantum intellectus et ex natura rei, vel prima disiinciio quae
ponetur ibi erit ex naiura rei, cuius oppositum ponis.
(14) d) Praeterea, Deus est ex natura rei formaliter beatus, et
non forraaliter in relationibus rationis: beatitudo autem eius
est formaliter in intellectione et ,volitione; ergo intellectus
et volunias, quae sunt principia istorum, ibi sunt ex na-
tura rei.

Conflv^maiur ista ratio per Philosophum, XJL Meiaph., qui
probat quod si Deus non sit actu inielligens, nihil honora-
hile inerit ei, se habebit enim ui dor^niens ; ergo, secundum
ipsum, non est * formaUter * perfectus ex natura rei, nisi ibi
esset formaliter intellectus ex natura rei; et per consequens
est ibi intellecius distincte ex natura rei, quia non potest in-
telHg-i actualis intellectio formaliter sine intellectu formaHter.

e) Praeterea, si intellectus non est ibi formaliter ex na-
tura rei, sed fundamenialiier , ergo intellectus formaliter non
est perfeciio simpliciier, quia non est ibi melius habere
ipsum formaliter quam non habere ipsum: imo, per te, in es-
sentia illa, quae optima est, non habetur formahter, sed tan-
tum opposito modo habendi; ergo non potest concludi ibi esse
intellectum, quia est perfectio sirapliciter, sed magis videtur
sequi oppositum. Quid igitur dicit Ansel. Monol. 15, quod
quidquid est in Deo melius est ipsum quam oion ipsum,
sicut est de sajnenie? Et Aug. XV. De Trinit. cap. 4: Ne-
que enim divinorum Librorum tantummoda auctoritas
esse Deuni praedicat, sed omnis c^uae nos circumsiat, ad
quam nos eiiam pertinemus, universa ipsa rerum naiura
proclamat habere se praestantissimum Condiiorem, qui no-
bis mentem, rationemque naiuralem dedit, qua vive?itia
non viveniibus, sensu praedita non sentieniibus, intelli-
gentia non intelligentibus, irnmortalia morialibus, impoien-

LIH. I. DIST. XIII. OUAEST. LMCA. T !.'>

tibus po(e?itiff, iniustis iuslu, speciosa deforhiibu.s, bona
mftlis, incorruptibilia cfyrruplibilibus, itninutabilia rnu-
tabilibus, invisibilia visibilibus, inforporaliff corporalibus,
befitfi niiseris, prae/erenda videfiinus. Ac per hoc fpio-
niam rebus o-Cfitis Crefttorem sine dubitntione prfteponi-
mus, oportet ut eum, et summe rivere, et cuncta sentire^
atqn.e intolligere. Kt i^aruin jMJSt: lustissimum, speciosissi-
mum, optimuin et beatissimuni /ateamur, otc. (Juaore iln Aujj.
(Juao r.oiiscqiHMitia esset illa : si ratio naturalis dictat li«?atum
ess<> ni«'lior«'iii inis<.*ro; er^^o Dfus ost lj<'atus; si ipsiim <|uo<l est
in crfaturis molius est suo opposito, hoc est propter eius rea-
litatoMi, ft in Deo ex natura rei non est aliquo modo realitas
illa, s.'(j tantuiii ruii(laiin'nlum cum opposito mo«lo formalitatis
liuius?

(•5) /') QiToil autem intollectus, i|iii prohalur ibi esse ex na-
tura rei, sit infinitus, prolto: int<'ll<*c;tus cnim ut intclloctus
ess«Mitiam ilivinam comprchondit ut obioclum lormaliter infini-
tum: nihil autem comprehoiulit ol)i<>ctum tormalitor intlnitum
nisi ipsum comprohon<liMis sit Ibrmalitor innnitum; eiyo, <«tc.
— l'raotor<'a, intoljoclus (livinus * ut intoll(H'tus * intollij:it simul
inflnita intollijzihilia, s<'cun(Ium Auiz. XII. De Civit. Dei, c. 18.
Ita ne nutneros propler infinitatem nescit omnes Deus, el
si ustpte ad qufimdam summam numerorum scientia Dei
perrenit, el caeleros ifjnorat, quis hoc, rel denientissitnus
dixeritf Kl sulxlit parum p<»st: In/initas itaque numeri, quam'
i'/.s iu/iniiorutn numerorttm tiullus sit numerus, non esi tfi-
men incomprehensibilis ei cuitts intellifjeniiae non est ntt-
7)ierus (vi«I. n. 245 s^^^iii.l.

1/) Kl v/ dicas: intolloctus uou <'st formaliter infinitus in-
<iuaiiium intcllectus, se<l in (piantum <'st itiein esse^ntiae <livi-
na<' innnila<>, <>l i<l<>o non halN>t in (pianiuin inti>II«vtus (|u<m1 sit
principiii!!! pnxluctivum alicuius pers<)na<> inflnitne, et ita non
erunt iliiao porsonao (livinao; contra hoc arguo: i]uin hoc
mo(Io |M>ss<>t (lici (piod pat(M'nitas <>st formaliter inflnila. (|uia
<'sl iilom oss<Mitiao iiiflni(a<'. <'t lunc non ossot ma^Ms inconvo-
nions l'ilium non <>sso formalilor intollip^ntom (|uam ipsum
iion osso tbrmalit«>r 1*atr<>in, (|U(hI ost inanitesto altsurdum.

Prohatur (>liam <>x alio, ipiia illa ipiai> non sunt formali-
t«>r mlliiita iii Divinis» si ttccipi:nifur iii nlisfrncfo. non nr:io.li-

746 LIB. I. DIST. XIII. QUAEST. UNICA.

cantur de se invicem etiam per identitatem, sicut nec formaliter;
haec enim non conceditur, paterniias esi innascibilitas, cuius
ratio dicta est disi. 8. quaest. de attribuiis, [n. 676], quia illa
abstractio tollit illud quod fuit causa veritatis, scilicet identi-
tatem extremorum, quia ut praecise sumuntur neutrum est for-
maliter infinitum; et ideo neutrum, ut praecise abstractive
sumptum, includit quod sit idem alteri. Sed isla est vera, m-
tellectus est paterniias et intellectus esi flliatio, licet non sit
formalis praedicatio. Ergo intellectus habet inflnitatem for-
malem, qualem non habet filiatio, vel paternitas, vel inna-
scibilitas.

(16) h) Et si quaeras, estne intellectus omnino infinilus, for-
maliter ex se, sicut essentia? — Respondeo: potest dici, quod
sicut distinguendo res ab invicem, ahqua res est infinita a se
et in se, sicut Pater et prima persona in Divinis: aliqua res
est in se infinita, sed non a se, sicut Fihus et Spiritus San-
ctus: ahqua autem res est ex se finiia et in se simpliciter
finiia, sicut creatura; ita considerando ahqua quae non sunt
formaliier eadem, potest ahquid accipi tamquam infinitum in
se et omnino a se, sicut essentia divina, quae est radix et fun-
damentum, quae infinitatem * suam * a nuUo habet; unde loan.
Dam. cap. 12: Esse Dei est velui pelagus substantiae infini-
tum et indeterminatum : ahquid autem est infinitum per se
et in se, sed non omnino a se, tamquam prima radix et fun-
damentum omnis infinitatis, sicut attributa divina, quae, secun-
dum eumdem Dam. cap. 5, dicunt aJiquid quasi circa essen-
tiam; et bene possunt esse taha formahter infinita, et in se et
per se, sed radicaliter in essentia, sicut in fundamento, cui
sunt eadem : ulterius ahquid est quod nec in se formaliter
est infinitum, nec idem formaliier inflnito, sicut personales
proprietates. — Sed quae ratio, quare ista non habent forma-
malem infinitatem aham ab essentia, sicut intehectus habet,
hoc ahas poterit patere.

765. (17) — Solvuntur rationes praecedentis opinionis. — Ad
argumenta pro opinione ista nunc uhimo improbata, cum
dicitur [n. 764] : infinitum ex se omnino indistinctum potest
esse principiura distinctorum, verum est, ubi iha distincta non
requirunt ex ratione sui distinctionem priorem m principiis :
talem autem requirit productio libera et naiuralis, quia ad

LIH. I. I)I.ST. XIII. ^JUAEST. UNICA. 747

illa noii potest osse prinia distiiiciio, se«l praee.\i;_'itiir alicjua
(listifictio in principiis, (piae * opposito * mo<lo habenl princi-
piare, nahirft/iler et lihere, iKMsoiias divinas.

Et p(,'r Ikx: pat(!t ad confiriiuUio^ieui illani quae adduci-
tur ilji, (juod esscntia liabet sapientiani, b(>nitat(!in el (jiniieH
alias j)('rlectiones attributales aiite onineni coiisideralioiieiu in-
tellectus, et lioc abs(|ue omni dislinctione praesupposila in es-
sentia. — Verum es/, (|uia illa^i perrectiones attribiitales non
re^iuirniit npiKmitum moduiii principiandi, n(?c distinctionem
in priticipiis, ita enini (jsscntia naturalitcr est intelleclus sicut
est voluntas; simililcr illa attributa noii sunt proprie princi-
piata ab esscntia divina, licet essentia divina concedalur ali-
411»» niodo liaberc rationeni perllvtionis rtulicalis ot fundn-
menlalis respeclu eoruni.

7«WI. (1") — Sententia Doctoris(l/. — Ad ([uaestionem re-
sjKjiidco, ((U(j(l prodiutiones se ipsis formaliter distinguun-
tur ; generatio eniin formaliter seipsa est gencratio, el spi-
ratio seipsa * est * formatiter spiratio, et ex rationibus for-
nialibus coruin imjK^ssibilc «'st generationem esso spirationem,
circumscripto pcr impossibile (iuocuni(iu«' alio. Ila <iuod non
oixjrtet (luaerere quiltns distinguuntur, (luia tota ralio fornin-
tis unius est non eadem loli rationi rormali altcrius.

ll(jc apjiaret iH«r .\u^'. XV. I)e Trin. cap. 27, ubi dicit:
Sic enim videfns t/uid distet nativitas Verbi a processione
Doni Dei. Kt panlo post: Voiuntatem de cognitione procedere,
non tamen esse cogniti<mis immaginem, elc Quaere loturnCi).

(I) Cfr. QumU,/.. .|. 2.

(ji) Sie enim vidrfjia (u tu nnima men) t/uiii dijilrt nntivitaa Verfti Dri a
prfnt§$ione Ituni ttri, jtroplrr ijuotl Filiua unigmitu» non dr 1'ntrr t/rnihtm,
nliuqnin frntrr riu» r»trt, artl proirdrrr ■■''<' < Vndr rum tit

coiiiiiiunio ijunrfinm miuiuhiitnulinliii l'n(ii.- • .' ; ,.,, .,,.,■■■ ^ .•;>... .,^.

tiorum, ifuod nhnit, dirtim rnt Jilius. Srd ad hoc dilucidr /n i nt,

non potra ihi acirm fiijrrr, Seio, non potra ; frrnm dico : miAi dico, i/nid non
poaaim acin. Ipaa tamen tihi oalntdit in tr tria iUa, in iptihua tu anmmar ijtaitu,
<y" ' ' ' 'iri nunduin vnlr^ '!' ' 'ia a,/nui> 'i>*a

o^ 111 raar in tr, ijt . i .li.tni' . cal,

i/uando ifuml acitnna dicimua, qnamvia nuUiua ifrntia h m ro*

cem vrl pro/rrnmua vrl cotfitrmua, ard rx Hlo quod novimm» coffihttio moatra
furmrtur, aiti/ur in acir < ' ' i^

muriii .■■■''■'. .■■>..-i, '.-,.' .1 tff

aivr il. . rt

748 LIB. I. DIST. XIII. QUAEST. UNICA.

Ubi vult ex processionum distinctione concludere distinctionem
personarum procedenlium. Similiter V. De Trin. cap. 9etl4:
Cur Spiritus Sanctus non sit filius, cum tamen a Patre
exeat? Et solvit dicens: Exit enim no7i quomodo natus, sed
quomodo datus ; solvit ergo ibi quaestionem de distinctione per-
sonarum per distinctas earum emanationes.

Et si obiicitur, quod emanationes non sunt a se, ergo
non distinguuntur a se; consequentia probatur, quia a quo
aliquid habet entitatem, ab illo liabet unitatem, IV. Metaph.,
quia dicuntur ad convertentiam ens et unurn; resp)ondeo:
differentiae specificae non sunt a se effective, et tamen sunt se-
ipsis primo distinctae formaliter, ab eo tamen sunt distin-
ctae effective a quo habent esse effective. Distingui autem
primo formaliter non est distingui per aliquod inclusum in
uno aUquo, et in ahquo convenire, sed se toto formaliter di-
stingui, etiam si per impossibile omne aliud a ratione sua
circumscribatur. Ita dico, quod si differentiae ultimae opposi-
tae essent, se totis distinguerentur, et se totis essent primo
diversae formaUter. Ita dico in proposito, quod si per impossi-
bile istae personae distinctae vel productiones possent esse im-
principiatae, se totis essent formaliter distinctae, ita quod ni-
hil formahter inclusum in una esset formaliter inclusum in
altera. Et tamen sicut principiata sunt, ita principiative seu
originative distinguuntur a suis principiis, intellectu scilicet et
voluntate, quae non tantum distinguuntur ratione, sicut argu-
tum est contra penultimam opinionem [n. 763], sed intellectus
formahter non est voluntas ex natura rei. Et cum infinitas
addita alicui non variet rationem eius formalem, intellectus in-
finitus * formaliter * non est formaliter volunlas infinita. Et
licet non necesse sit distinctionem illam formalem reducere ad
aham, in quantum est formalis, tamen quod est formale in
principiatis reducitur ad istam distinctionem principiorum.

767. (20) — Solvuntur argumenta principalia. — Ad argu-
menta principalia. — Ad primum [n. 756 a] dico, quod videtur
concludere contra eos qui ponunt quasi subiectum generatio-

(nemo enim vult quod omnino quid vel quale sif nescit), non tamen esse cogi-
tationis imaginem, et ideo quamdam in hac re intelligibili nativitatis et ^j?'o-
cessionis insinuari distantiam, quoniam non hoc est cogitatione conspicere quod
apjjetere, vel etiam perfrui voluntate, cernit discernitque qui potest.

L115. I. DIST. Xlll. oUAEST. UNICA. 749

7iis osse e.sseniiam dirinam (1); iiarii ciim in croaturis jreiieratio
sit nfitaralis ox inclinatinnr jtriiiciiiii passiri, non autem ex
ratione i^riiicipii activi, ({uia si voluiitas m«?a j^eneraret ignem
do matoria illa, ^'■eiieralio passiva essot naturalis propler in-
cliiuttion«'iii poloiitiao passivae ad tormam, licet principium
activum oss«'l liherum, ita vidotur si divina essenlia ••s.set
(juasi subieclum iii Divinis resi)ectu propriolatum personalium,
* curii * ae(jue naturaliter inclinaretur essentia ad pn»i)ri«>
tatom Spiritus Saiicti sicut o*t Filii, et \y(iv coiisofpieiis pnxluctio
Spiritus Saiicti, scilicot passiva, esset aeque naturalis sicut et
Filii, licot ab alio principio actiro esset liaec pro<luctio et illa.
Sed contra mo non concludit, «luia no«ro ilti «jenerationem sub
ratione mutationis; ot * idoo* omnino(pio<lcum4uoprtss/yM//j re-
spoctu actus, sicut patiiit (^//.s/. 5 [n. 5r>s soiiq.], sed praecise pono
ibi ^^eiiorationom sub ratione productionis, cuius tormini sunt
producens et pr^jductum ; praociso i^ritiir dicotur illa ^ene-
ratio naturalis, (piia illa luibitudo intor producens et pro-
ductum «'st naturalis, et naturalitas liuius habitudiiiis est ex
part»« naturalilati.s ipsius producentis, quia proilucit princi-
pio naturaliter indinato (r/) ad a|/endum, ot hoc modo non
spirat Pator.

Alin modo dicihtr, (luod (jcneratio sumitur uiio mo<lo
pro (jeneratione sub.stantiae: vol alio motlo spocialitor pro
productiune viri ex vivo; et hoc modo dicitur animal jroiie-
rari, ot non ignis; ot ibi communiler conrurrit ox parto a;.t»n-
tis inclinalio tuiturali.s, sivo lorma naturalis, <iuao osl princi-
pium ^'oncnuidi; ot h(x* iikkIo ultimo viilotur oss«' gcncratio
iii Divinis. — Prima rcsiH^nsio * Ibrlc * est melior.
(*') Ad secunduni [n. l'iti 0] dico, (pKnl (iuan<lo comi»arantur
duo ad lortitim illimitatum socuiidum illud lortium non s**-
(luilur cx uiiiono eorum in t<Ttio unio oorum intor se. —
/. ' rmplum: si op» sum cum I)«»o hic, et Papa sit cum Do<>
Komao; oiyo e^o sum simul cum Papa, non sequitur, ijuia
Dous esl illimitatus s»>cundum pi*a«'S4«iitiam. (piia »^l proo-
.soiis omiiibus loi'is. Ita otiam non si^quitur: opt sum cuui ao-
t«»rnitalo, ot .\braham luit cum a«!l«'riutato; orj^^» iv«» sum vel
tui simul cum Abraham; i|uia l)ous notoriuis et aotoriutas eius

"i^ Ivl. Vcti. iirimo imturHlitor iiirliiiiitio.
(^n Cfr nii. 5r)J .1 570.

750 LIB. 1. DIST. XIII. QUAEST. UNICA.

sunt illiraitata [vid. n. 328]. — Ita dico in proposito, quod
Pater habet in se diipliceni foecunditatem perfecte; utraque
autem productio correspondet praecise uni foecunditati; et ideo
Paler respectu duarum productionum est * quasi * Ulimiiatum,
vel quasi indeterminatum comparatum ad determinata; et ideo
non sequitur quod si utraque productio sit uniroca in iertio
tali, quod illae productiones sint univocae inter se.

168. — Instantiae. — a) Proponuniur. — Contra istucl ar-
guitur sic: si productiones non sunt univocae, sed sunt alterius
rationis, ergo et termini productionura erunt alierius rationis,
ex V. Phys. ; igitur cura in terminis productis requirant talera
distinctionem formalem, termini non erunt univoci alicui tertio;
ergo ex oppos^to, si terraini sunt univoci alicui tertio, et pro-
ductiones erunt univocae inter se.

Praeterea, intellectus et voluntas, prout sunt potentiae
operativae, requirunt distinctionera forraalem in obiectis, et
si respectu obiectorura essent potentiae producfivae, talera
producerent distinctionem in obiectis; ergo cum terraini pro-
ducti (a) requirant talera distinctionera forraalera, tennini non
erunt univoci.

Praeterea, productum per intellectum ex vi productionis
suae est notitia genita, productum autem per modum volun-
tatis est amor procedens: sed notitia ut notitia et amor ut
amor videntur alterius rationis formaliter; ergo, etc.
(22) l)) Solvuntur. — Ad primum dico, quod illa propositio de
motibus et terminis, quae adducitur ad propositum, non est vera
nisi quando aliae duae sunt verae, scilicet quod forma fiuens, se-
cundura quara est raotus, est eiusdem rationis cum forma ter-
minante, et motus est eiusdem raiionis cum forma fluente. —
Ad proposilura igitur applicando, productio ista non est ftuxus
aliquis, neque foy^ma fluens, neque est eiusdem rationis cura
forraa quae est terminus forraalis productionis, quia forraalis
terminus productionis est aliquod essentiale, productio autem
est relatio formaliter ; et ideo non oportet ex distinctione pro-
ductionum concludere distinctionem forraalera * obiectorum vel *
terrainorura. Exemplum huius quod dictura est de motihus
patet ex V. Physic; quia idera ubi potest acquiri per raotura

(a) Ed, Ven. productivi.

Lin. I. I)IST. XIII. OUAEST. UNICA. 751

reclum <'t por niotum circulftrem, qui sunt oinnino alti-rius
spcciei, sicut probatur r\ VII. Pfn/.sic, (juia non sunt coin-
parabiles; sod lia»'c forrna socuinliini ((uarn ost fluxus in rnotu,
si est eius(l(3rn rali(jnis cum It^rmiiio, non (^t o.\ hoc distinctiva
rationis molmirn. Ista i*csjK)nsio tacta cst supra dist. 2. (j. de
2)7'oduc(ionihus, jiro ai-^MiiiKMito Commcntatoris [n. 310 cl.
(23) A7 si ohiicius: saltcm j)rimi tcrmini. scilir(.'t {OTimm fnr-
mn/rs, (MUiit iioii uiiivoci, ox (juo prodiictioncs non surit uni-
v(jca(', ct ita jiersoiiiic, (juac sunt primi tcrmini, crunt noii uni-
v(jcac inl(T sc, ct ita ihmjuc criirit univocae in tcrtio; respon-
deo : j)r-(Kluctio non iricliidil Cormaliter esscriliam divinam, jxm-
sona autcm iiicludit formalitcr eam, quia jicrsona non est tan-
tiiiii ()i-oprictas sive nilatio, sed hyjM)Stasis subsistens in na-
tiira diviiia, sicut Sortes non tantum includit proj)rictalcm in-
dividualcm, sed etiam riatur*am liumanam; licct cnim j)rimi
tcrmini sint ciusdcm rationis cuin j)rcKlucti(jnil)iis (juantum ad
hoc, (jiiod jirimi tcrmini includunt ndationes, et j^r-oductiones
sint rclationes, non tamcn sunt eiusdcm rationis (juasi ndac-
(/u(Uc, (juia jirimi tcrmini noii tantum includunt reUitiones,
aed etiam nltsolututn. Kt lunc non oj)ortet eas tantiim dislin-
j?ui, sicut j)r()(lucti()n(»s distirii/uuntiir, (jiiia i\u:\c. includurit ali-
(jua distinctiva non ()j)ortet tantiim distin^^ui sicut illa, ut di-
ctuin esi suj^ra, dist. s. q. illa, utruin Deus sit in (jenercf,
quia differcntinc sunt /irimo (tirersne, iion tariicn includciitia
cas sunt primo divcr-sa.

.\d aliud de potenfiis dico, (juod ut siiul jK)tentiao ope-
rativae non rcquirunt distinctum obiectum formale, imo illud
idcm (juod cst j)ririiiim obiectum tormale intelbrtus divini «>st
etiam j^rimum obicctum ct formalo voluntatis divinao, ita (JU(k1
utra^juo jKDtcntia bcatitlcatur in c(Mlcin obiccto j)rimo socundum
caiiidcm rationcm formabMu j)rimi obitvli; nulla cnim jK?rlivlio
(juasi ladicata in ij)sa («sscntia diviim ost primo lN>atincativa
intclle<*tus vel voluntatis divinac, s»il ipm esseutin divina sub
omiiimoda j)rima ratione, ut .s<Mlic4.>t ost fundamonlum omnis
j)erfcctionis in Divinis. Ita quiKl arf^umonlum ost ad ()j>j)ositum;
quia sicut non ro(juiritur dislinclio formalis iu obiivlis ut sunt
jK)t(Miliac ()j)(Mativac. ila n(H* in j)oicntiis ut sunl ()n.K!uclivao.
(2t) ,\(l (crtium dico, (JikkI non cst ad j^nqKtsilum. quia le-
nontcs in Pivinis pjiioratioiiom osso acquicocam \\\ s<^ hatte-

752 LIB. I. DIST. XIII. QUAEST. UNICA.

rent dicere eam in se aequivocam esse propter aequivocatio-
nem termini producti a producente. Similiter habent dicere spi-
rationem in se esse aequivocam propter differentiam spirantis
a spirato. Non igitur sufRceret eis ad istam conclusionein quod
genitum et spiratum essent aequivoca. — Argumentum autem
in se, si quid probet, non probat nisi distinclionem geniti et
spirati, vel formalium terminorura generationis et spirationis,
et ita non propositum eorum.

Sed contra arguo sic: non tantum notitia ut notitia et
aynor ut amor sunt alterius rationis, sed etiam notitia ut no-
titia actualis est alterius rationis a memoria, et amor ut
amor est alterius rationis a voluntate ut est actus primus;
ergo si concedatur distinctio formalis in terminis productionum,
scilicet notitiae et amoris, et quod producantur isti termini,
scilicet notitia et amor, virtute memoriae et voluntatis, oportet
concedere distinctionem formalem principii productivi a termino
formali producto, et ita aequivocationem in unaquaque produ-
ctione.

Respondeo : potest dici quod illud assumptum, scilicet quod
genitum ex vi productionis suae, scilicet generationis suae, sit
notitia actualis, potest distingui de primitate originis et pri-
mitate adaequationis. — Si intelligatur de primitate originis,
potest negari, quia tunc non essent tres personae uniformiter
Deus; essentia enim in Patre * prius quasi * intelligitur esse
in eo quasi principiurn et fundamentum cuiuslibet perfectionis.
Et tunc si in Filio praeintelligitur notitia ante essentiam, Filius
tunc non haberet essentiam ante quodcumque aliud in se, sicut
non ante notitiam, et ita non esset uniformiter Deus cum Patre.
(25) Quantum igitur ad istam primitatem (licet non sit originis,
correspondet tamen primitati originis plurium perfectionum in
una creatura), potest dici, quod primurn in quacumque per-
sona est essentia, quia quando aliquid continet in se plures
perfectiones communicabiles, communicans illud unum commu-
nicat omnes perfectiones in eo, eo ordine quo natae sunt esse
in illo uno. — Exemplum, tara in distinctione rerum, quam
non rerum, tamen ex patHe rei. — Primum quidera, si ignis
generaret totura ignera, et produceret tara raateriam quam for-
mam, prius origine coraraunicaret materiam quara forraam, eo
ordine scilicet quo illa sunt in generante. — Exemplum se-

I

r.ii'.. 1. DisT. xiii. ouap:st. imca. 753

cumli : v^wxs est siil»sliintia corporoa, iiianiniata, ot olernfntufn.

,Sicnt luiic suiil ista jxm- onliinun iri i^^no ^r«MK'ranto, ita com-

muiiicantur sirnili onlinn i^Mii ^n-nito; «-t tamoii priiiius torrni-

nus sccnnduni adaofiuafionom est ijjrnis ut i;:nis, f|ui:i Ikjc ovX

(juod iiriiKMpalitcr iiitcndit i<.Miis j/oiK-r-ans, ol in quo p^TlVftis-

simo sihi assimijatur i;;nis pMiitiis, .M-jlicol i<;nis iit i^mis. —

Ita potost dici in in-oiiosilo, quod * licol * esaeiilin divina in

(lualibot porsona sit o)/ifiinn /iri/nnfo, iiuasi fundainciituin cu-

iuslibrt porfii.rtionis ossoiitialis, priina taiiion p<'rsona appro-

priat»; liabot momoriam, ot virtut*» illius principii picHluctivi

pi'odiicit priina productiono adaoipiato socundam personamjot

socunda porsona (piasi adao«iuafo priricipio productivo produ-

cilnr ut nnliUa (iclunlis, ot Spiritus Sanctus (piasi adac^piatus

suo priiicipio productivo producifur ut amor aclunlis.

(2«') Sed ndJiHC ridctur stare argu)nentuni : (piia univ^jcatio

vol ae^iuivucatio nia;_Ms vidotnr concludi ox primitalo adart/ua-

tionis (piam c.x priinitatc nri(/i/iis; licol onim sol sit substan-

tia, ct vormis sit suhslantia, ikju proptor Ikx* dicitur poiK?ralio

univoca vormis a solo, (luia non assimilat silii tcrminurn iri

rorma siM^ciflca. Ita ifritur liic vidotur nequivocatio^ ex (pio

primiis torminus pi'(Mluctus adaoquatus non ost omiiino uni-

V(X'o oiusdoin rationis cum principio pnMluctivo. — Respo/ulco

et dico, (pKKl non est nequiroca producti(.) si principium pro-

ductivum non ost eiusdorn r^ationis curn tormino rormali prtH

ducto, lo(iuond(»do tormino tormali prinio producto ct iV' prin-

cipio primo pnMluctivo; sed i-e^piiritur (puNl illud (pKxl cst

principium productivum ikjii communicolur oiusdom rationis

pMiito, et (pKNl illud (piod ost t(M'minus lormalis iii prtjducto

noii sit eiusdom rationis in pi'o4luc<Mit(>. Opp(jsita aiitem islo-

ruin Nunt iii pmposito, (piia momoria est lormalittM* in notitia

pMiita aclunli, ot notitia est rormalittM* in |>«>rsonn pMK>rante,

licct iKMitrum * istoruin * sil prima ratio * pn>duceiKli * et

prima ralio tormiriaiidi productionem.

9-»-

ToM. I. 48

DISTINCTIO DECIMA QUARTA

TEXTUS MAGISTRI SENTENTIARUM.

De gemina processione Spiritus Sancti, temporali et aeterna. —
Praeterea diligenter adnotandum est, quod gemina est processio Spi-
ritus Sancti, aeterna videlicet, quae ineffabilis est, qua a Patre et
Pilio aeternaliter et sine tempore processit, et temporalis, qua a Patre
et Filio ad sanctificandam creaturam procedit. Et sicut ab aeterno
communiter ac simul procedit a Patre et Filio, ita et in tempore com-
muniter et simul ab utroque procedit ad creaturam, non divisim a
Patre in Filium et a Filio ad creaturam. Unde Augustinus XV. Ub.
De Trin. (1) ait : « Spiritus Sanctus non de Patre procedit in Filium
et de Filio procedit ad sanctificandam creaturam, sed sim-ul de utroque
procedit; quamvis hoc Filio Pater dederit, ut sicut de se, ita etiam
de illo procedat » .

De temporali processione Spiritus Sancti specialiter agitur. — De
temporali autem processione Beda in homilia Dominicae I post Ascen-
sionem (2), ita loquitur : « Cum Spiritus Sancti gratia datur hominibus,
profecto mittitur Spiritus a Patre, mittitur et a Filio ; procedit a Pa-
tre, procedit et a Filio, quia et eius missio est ipsa processio » . His
verbis aperte ostendit donationem gratiae Spiritus Sancti dici proces-
sionem vel missionem eiusdem. Sed cum donatio vel datio non sit nisi
temporalis, constat quia et liaec processio sive missio temporalis est.
— Hanc quoque temporalem Spiritus Sancti processionem Augustinus
XV. lib. De Trin. (3) insinuat dicens, Spiritum Sanctum processisse a
Christo quando post resurrectionem insufflavit in discipulos, his ver-
bis : « Cum resurrexisset Christus a mortuis et apparuisset discipulis,
insufflavit et ait : Accipite Spiritum Sanctum (4), ut eum etiam de se
procedere ostenderet. Et ipse est virtus quae de illo exibat, ut legitur in
Evangelio (5), et sanabat omnes » . Et ut ostenderet hanc processionem

(1) Cap. 27. (4) loan. c. XX. v. 22.

(2) Lib. II. hom. 10. (5) Luc. c. VI. v. 19.

(3) Cap. 26.

Mn. I. DisT. XIV. tf:xt. MAOISTRI. <•).>

Spiritii.s Sancti noii e.sHe aliud quaiu donationein vel (lationem ip«ia8
Spiritii.s Saiicti, addidit: € Post rpHurrectionem Dominu.s lesuH \na
tledit Spiritiuii Siinctiiin: Heinel in terra propter dilectionem proximi,
et iteriim de a>elo propter dilectionem Dei ; quia {«r iptium Donum
di/}'itiulitnr chdritns in cordibtis nostris, qua diligimiia Deum et pro-
ximuin > .

(luod aliijiti dicitnt i/isinn Spiritnin Sunrtitm non diiri, setl dona
eiits. — Sunt autoiu aliqui qui dicunt Spirituin Sanctuin ipsuin Deuiu
non dari, sed dona eius, quae non 8unt ipse SpLi-itu.s, Kt, ut aiujit,
Spiritu.s Sanctu» dicitur dari cum eius gratia, quae tamen non est
ipse, datiir hoininii)U8. Et hoc dicunt Be<Iam Hensinse iii superiorilms
verbis, quilms dicit Spiritum Sanctum procedere, cum ipsius gratia
datur hoininil)Us, tamquain non ipsemet detur, sed gratia eius. — Sed
qiUKl ip.se Spiritus Sanctus, (lui Deus est et tertia in Trinitate j^er-
sona. ilctur, ajKjrte ostendit Au-.rustinus AT. lili. Di- 'l'riiiitate (l), ita
dicens: • Kuindem Spirituin Snnctuiii «Jatuiii, cuin insutllas.set lesus,
de quo ino.x ait (2): Ite, iHtptizatc omnes ijentes in nomine 1'atris et Filii
vt Spiritiis Sanctiy aiuliigere non del)einu.s. Ipse est igitur qui etiam
de coelo datus est die Pentecostes (3). Quomodo ergo Deus non est qui
dftt Spirituin Sanctum, imo quantus est Deus qui dat Deum » ? Ecce
his verl)is a[)orto dicit Spirituin Saiictuiii, ipsuin .scilicct Deum, dari
hoiiiinilius a Patro et Kilio. — Kt (juixj ip.se Spiritiis .^anctus, qui
Deu8 est ac tertia in Trinitate persona, noliis dttur nostri.s<jue intun-
datur atqne illal>atur mentibus, aperte otttendit AmbroMius in lih. I
fle Spiritn SancJo (4), dicens : « Licet multi dicantur spiritus, quia legi-
tur(6;: Qm/ fiwit Anfjrlos siios spiritns, unus tamen est Dei Spiritus.
IpHum igitur unum Spiritum et A|M)8toli et Pmphetae Hunt cnnsecuti,
8icut etiam Vas eU«ctionis dicit ((»), (juin iinum A*<piritnm /x-' '.<»,

(juasi eiim, (jiii non ijueat .scindi, seil intiindatur aniinis «>t si>n.H. ..,.-. .,ia-
i^atiir, iit sat<cularis sitis restringat anl(ip<m; (lui Spiritus SanctUM nou
est de substantia rerum cor|M)ralium, neo de subHiantia iDviaibilium
crentururuin • . His veri)is a|N<rto dicit Spiritum Sunctum i|)Hum. «jui
crentura non est, infundi inentii)us noHtrin. Item in eodein: « Omnitf
mutubilis est creatura, sed non mutai)ilis SpirituH Sauctus. Quid au-
teni dubitoiu diceri', (jiiin datiis est et Spiritus Snnctus. cuni - ' nj
*lit ^7): Charitas Ih-i diffiisa est in cortlibus nostris iter Spirit..,., .n.ui-
ctuni, i/ni datits rst noliis.*. Qiii (Miiii sit inncce.ssibdis ii.-\tur.i. nvcpti-

(1) Cap. 'iCK (5) /»•. Cm. T. 4.

(2) Mntth V X.WIII. V. 19. (6^ / CVr. e. XII. t. 18.
^.•3) Arlor «•. II. \J) Hom. c V. T. 5.

ri^ Cnp I

756 LIB. I. DIST. XIV. TEXT. MAGISTRI.

bilis tamen propter bonitatem suam nobis est, complens virtute omnia^
sed qui solis participetur iustis, simplex substantia, opulens virtuti-
bus, unicuique praesens, dividens de suo singidis (1), et ubique totus.
Incircumscriptus ergo et infinitus Spiritus Sanctus, qui discipulorum
sensus separatorum infuudit, quem nihil potest fallere. Angeli ad pau-
cos mittebantur; Spiritus autem Sanctus populis infundebatur. Quis
ergo dubitet, quin divinum sit quod infunditur simul pluribus, nec
videtur? Unus est Spiritus Sanctus, qui datus est omnibus, licet se-
paratis, Apostolis » . Et hic aperte dicit Ambrosius, quod Spiritus San-
ctus, qui est substantia simplex, cum sit unus, datur pluribus. —
Alia quoque auctoritate hoc idem adstruitur, scilicet quod Spiritus
Sanctus, qui est aequalis Filio, hominibus detur. Ait enim Augusti-
nus, De verbis Apostoli (2) : « Si charitas Dei diffusa est in cordibus
nostris per Spiritum Sanctum qui datus est nobis^ a quo datur? Ab
illo qui dedit dona hominibxis (3). Quae dona? Spiritum Sanctum, qui
tale dat donum, qualis est ipse. Magna est misericordia eius : donum
dat aequale sibi, quia donum eius Spiiitus Sanctus est » . — Praemissis
his et aliis phiribus auctoritatibus aperte monstratur quod Spiritus
Sanctus, aequalis Patri et FiKo, nobis datur ; nec ideo tamen minor est
Patre et Filio. — Unde Augustinus IV. lib. De Trin. (4) ait : « Non
ideo, inquit, minorem Spiritum Sanctum, quia et eum Pater misit et
Filius, arbitrandum est » .

An viri sancti et Ecclesiae PraeJati dent vel dare possint Spiri-
tum Sanctum, quod non dant hic ostendit. — Hic quaeritur, utrum
et viri sancti dent vel dare possint aliis Spiritum Sanctum? Quem
si aliis dant, cum eius donatio supra sit dicta processio, videtur ab
eis procedere Spiritus Sanctus vel mitti; sed Creator a creatura non
procedit vel mittitur. Restat ergo ut ipsi non dent Spiritum Sanctum
nec dare possint. — Unde Augustinus XV. lib. De Trin. (5) « Non
aliquis discipulorum Christi dedit Spiritum Sanctum. Orabant quippe
td veniret in eos quibus manum imponebant, non ipsi eum dabant.
Quem morem' in siiis praepositis etiam nunc servat Ecclesia. Denique
et Simon magus, ofPerens Apostolis pecuniam, non ait : Date et mihi
hanc potestatem, ut dem Spiritum Sanctum; sed, cuicwmque, inquit,
imposuero manus, accipiat Spiritum Sanctu7n,' quia nec Scriptura su-
perius dixerat: Videns autem Simon, quia Apostoli darent Spiritum
Sanctum, sed dixerat : Videns autem Simon, quia per impositionem ma-
nuum Apostolorum daretur Spiritus Sanctus (6) » . — Ecce his verbis

(1) /. Cor. c. Xir, V. 11. (4) Cap. 21.

(2) Serm. 128. (5) Cap. 26.

(3) Ephes. c. IV. V. 8. (6) Actor. c. VIII. vv. 15-19.

r.iit. I. insr. XIV, text. maoistri. <•><

ostendit Auf^ustiuuH, nec Ajwstolos nec alioH Ecclesiae Praelatoa dedisse
vel dare Spirituin Sanctuui.

(itind non pimnnt f/nrc SpirUum Sanctnm hic rlocet. — Et quod
plus e.st, non posso ctiaiii dare, (iicit iu erKloni \'\\tn> suUlens: « De
(.'liriHto Hcriptuin ent (l), rjuorl ficcf}>erit n /'ntre jtromutMioncni Spiritug
Stincti et effuderit, in quo utraque natura raonstrata est, huiuana sci-
licet et flivina. Accepit quippe ut hoino, e/fudit ut DeuH. Nos autem
ficcijtere <|uiclem hw Doiium {)OHHumuH pro modulo noHtro, effnndere
vero 8Uf)er alion non utique posHumuH, ned ut hoc fiat, Deum Hui>er
eoH, a quo id efficitur, invocamus • . — Hia verbis expres.se dicit noa
Spirituin Saiictuin iioii jK^sse HU|)er alios effuiidere, id est. aliis dare.

(^iifjd riflitiir contrnrium. — Sed huic videtur contrarium quo<i
ApostoluH ad Galatan ('J) de se loquens ait: (Ini tribuit cnhi^ Sjfiritum,
et operatur cirtutes in fohis. Ecce evidenter dicit se trihui8.se Spiri-
tuin. — Sed intellif^cnduin eHt Apostolum dixiH.se hoc, non (juia ha-
lieret poteatatem et auctoritatem dandi Sjjiritum Sanctum, sed quia
ministerium hahuerit in quo dabatur a Deo Spiritus Sanctus. Ut
oniin ait Au;;ustiimH. nu/x-r eumflem Ifx-um, ex|)onenH illiul A|K>stoli ver-
Imini.S): « Ab A|>osto|(i jjraedicata est eis tides, in qua j)raedicationo
advcntum et praesentiain Sancti Sj)iritUH sen.serant, sicut illo teinjx^re
in novitate invitAtionis ad Hdein etiam sensibilibuH miraculis j»rae-
sentia Sj)iritus Sancti apj^arebat, ut in Actihus AjH^st^ilorum lef^itUT * .
— A{)erte hic ontendit (luomodo illin Spiritum Sanctum Ajx^Htoius
tribuerit, non uti(|ue ij)suin inittendo in eos, sed j)raedicando eis Hdem
(Jhristi, qiuuii illis recij>iontil)Us, qiKxl Sj)irituH Sancfus in eis esset,
nliqiiibiis Hi;;iiis visibilibiiH moiiHtrabatur. — Non erfjo hominen inian-
tuiii('iiiii(|ii(« sancti clnrc |>ossunt Sj)irifiiiii Suiu-f lun.

(h Artor. c. II. V, 3.'J. (3) Krpoait. EpUl. ad (iatal.

(-2) Ciij). III. V. 5.

.oO^*^F*<...

DISTINCTIO DECIMA QUINTA

TEXTUS MAGISTRl SENTENTIARUM.

Qiiod Spiritus Sanctus a se ipso datur, et Filius a se ipso mit-
titur. — Hic considerandum est, cum Spiritus Sanctus detur homini-
bus a Patre et Filio, quod est ipsum temporaliter procedere ab utro-
que vel mitti, utrum etiam a seipso detur. Si datur a se, et procedit
vel mittitur a se. — Ad quod dicimus, quia Spiritus Sanctus et Deus
est et donum sive datum, et ideo dat et datur. Dat quidem in quan-
tum Deus, et datur in quantum donum. Cum autem donatio sive datio
Spiritus Sancti sit operatio Dei, et communis sit et indivisa operatio
trium personarum, donatur itaque Spiritus Sanctus non tantum a Patre
et Filio, sed etiam a se ipso. Unde Augustinus XV. lib. De Trin. (1)
dicit quod seipsum dat. « Sicut, inquit, corpus carnis nihil est aliud
quam caro, sic donum Spiritus Sancti nihil est aliud quam Spiritus
Sanctus. In tantum ergo donum Dei est, in quantum datur eis quibus
datur. Apud se autem Deus est, etsi nemini datur, quia Deus erat
Patri et Filio coaeternus, antequam cuiquam daretur. Nec quia illi
dant et ipse datur, ideo minor est illis. Ita enim datur sicut Dei
donum, ut etiam seipsum det sicut Deus. Non enim dici potest non
esse suae potestatis de quo dictum est (2) : Spiritus ubi vult spirat » .
Ecce aperte dicit quod Spiritus Sanctus seipsum dat. Si enim Spi-
ritus Sanctus seipsum dare non potest, et eum Pater dare potest et
Pilius, potest itaque Pater dare aliquid et Filius quod non potest
Spiritus Sanctus. — Item, si Pater et Filius dant Spiritum Sanctum,
nec ipse dat, aliquid ergo Pater operatur et Filius quod non opera-
tur Spiritus Sanctus. Dat ergo Spiritus Sanctus seipsum. Si autem
seipsum dat, tunc et a seipso procedit et mittitur; quod utique ve-
rum est. Nam processio temporalis Spiritus Sancti vel missio ipsius
est donatio, et ipsa est Dei operatio. Procedit ergo Spiritus Sanctus
temporaliter a se et mittitur a se, quia datur a se.

Non est ^nirum si Spiritus Sanctus dicatur mitti vel procedere a
se, cum etiam Filius dicatur mitti a se. — Ne autem mireris quod

(n Cap. 19. (2) loan. c. III. v. 8.

LIH. I. DIST. XV. xr.XT. MAOISTRI.

759

Spiritu.s SanctiiH dicitur mitti vel prrtceflere a se; nam et de Pilio
dicit Au«juHtinu.s //. lih. l)e TriniUiie (\}, quod non tantum a Patre
miH.suH ent, sed etiam a Heipso et a Spiritu Sancto, quaerenn, quo modo
FiliuH vel Spiritus SanctuH nit nuHsuH, cum uterque sit uliirjue tan-
quain Deus; iiam iiten/iie, inquit Augustinus. ItujiUir miasitg. De Spi-
ritu enim Sancto \o>riUir (2): Qitem mittet l'nter in nnmine meo. Et
iti^rum (3): <S7 ahiero, mittam enm ad vos. Et FiliuH de ne dicit: Ej'iri a
1'ntre, et veni in mundiim. Et A|)OHtoluH dicit (4): Misit I)eitg FUinm
mitm. In Propheta (5j autein scriptum eat ex jieraona Dei : Coelum et
terrnm eijo ivijtleo. Itaiiue uhicjue DeuH est, uliique erf^o est Filiu.s,
uhi(|ue etiain est Spiritus Sanctus. Illuc ertro mi.ssus est Filius et
SpiritUH Sauctus ul»i erant.

QitomiHto inlelliijeiidn sit tnig.tit) ntriitsi/ne. — (^uocirca quaeren-
duin eHt, quomodo intellifjatur missio Filii vel Spiritus Sancti. « Pater
enim hoIuh. inquit AujjustinuH in eo<lem, nus(|uam leijitur miHHUS»,
sed FiliuH et SpirituH Sanctus. Et rlo Filio priino videamus. (lunmodo
niissus? • AjwiHtoluH dicit: Misit I)riis FHiiiin giiitm, /httitm ej;
miilierv ; ubi natin ostendit, e<> ipso mi.ssum Filium (juo factum ex inu-
liere. Proinde mitti a Patre nine Spiritu Sancto non jiotuit, quia Pater
intelli^itur misi.sse euin cum iecit ex femina; qurxl utique non fecit
nine Spiritu Sancto » . Ecce hic dicit Filiuiii missuin a Patre et Spi-
ritu Sancto.

I^iuhI a S/tiritii Snnctn Filiiis sit missns, ttiu-tnritatilnis tnnfir-
nintiir. — Et (|u<n1 a Spiritu Saucto Filius sit luissuH. ut ait Au^u-
HtinuH in eodem. auctoritatiliUH continnatur. Ipne ChristuH dicit per
Inaiain : Xitnc misit me J)nminus et Spiritiis eiiis. IV luv .\ml»n>Hiufl
///'. ///. de Sinritu «SVt/icto (<>), ita ait: • Quis e«t (|ui dicit, Misit me
J>nminiig et Spiritus riita, nisi qui venit a Patre ut HalvoM faceret
IMfccatoren » , id ent ('liriHtUH?; • er^o et Pater Filiuin iniHit et Spiri-
tus '. Idein iii iM><ii>m : « Datus est a Patre. ut iHaias <iicif (7): J*urr
nnttis est nol>is, et Filiiis dntits rst ni>liis. Datus est, aude<» <iic«>rp, et
a Spiritu, (juia et a .Spiritu missits est. Dicit enira Filitiii lK»i.8i: Spi-
riliis Ihnnini sniH-r luf, i>rni>tcr i/uod una-il me: emnijrli^tirr /nuifi^
rihiis misit nir, /traedicnre cnpfiria rrmisginnem, etc. Qiiod cum de
liliro I.saiuo lep<ret, ait in Evaiij;eli(>: JJndie comftJela esl hnec acri'
/ttiirn iii niirihiis vcstris, ut de ho dictuin eH»e Hijjnaret. Ilene niitttm

(!) Ciip. r>.

(2) /<><iHi» «•. .\IV. V. 2ii,

i}\) Jl> i'. .\VI. vv 7 et 2H.

(4) Ctaint. V. IV. v. I

(5) Jrrrin. c. XXIII. r. '.M.
i^ti) t'«p. I.

(7) C. I.\. t. 6.

(8) r^r c. IV Y. !><

760 LIB. I. DIST. XV. TEXT. MAGISTRI.

dixit, super me; quia quasi Filius hominis et unctus est et missus
ad praedicandura. Nam secundum divinitatem non super Christum est
Spiritus, sed in Christo » . — Ecce his verbis ostendit Ambrosius Fi-
lium esse missum et datum nobis non tantum a Patre, sed etiam a
Spiritu Sancto.

Quod Filius etiam sit datus a seipso. — Deinde ostendit esse da-
tum etiam a seipso, ita dicens in eodem libro (1). « Cum non definitum
fuerit per Prophetam, a quo datus sit Filius, ostenditur datus gratia
Trinitatis, ut etiam ipse Filius se dederit » . Ecce hic dicit, quod Fi-
lius se dedit, quia Trinitas eum dedit. Si autem Filius a se datus
est, a se ergo missus est et a se processit. Et hoc utique verum est
et concedi oportet, cum eius missio sit divina operatio.

Quod Filius sit missus a se. — Quod autem a se mittatur, Augu-
stinus adstruit llb. II. De Trin. (2) dicens : « Forte aliquis rogat, ut
dicamus, etiam a se ipso missum esse Filium, quia Mariae cenceptus
et partus operatio Trinitatis est. Sed, inquit aliquis, quomodo Pater
eum misit, si ipse se misit? Cui respondeo quaerens, ut dicat, quo-
modo eum Pater sanctificavit, si ipse se sanctificavit ? Utrumque enim
Dominus ait (3) : Quem Pater, inquit, sanctificavit et misit in Jiunc mun-
dum. Et alibi (4) : Ego pro eis sanctifico me ipsum. Item quaero, quo-
modo Pater eum tradidit, si ipse se tradidit? Utrumque enim legitur (5).
Credo, respondebit, si probe sapit, quia una voluntas est Patris et
Filii et inseparabilis operatio. Sic ergo intelligat, illam incarnationem
et ex Virgine nativitatem, in qua Filius intelligitur missus, una ea-
demque operatione Patris et Filii inseparabiliter esse factam, non inde
separato Spiritu Sancto. Ergo a Patre et Filio missus est idem Filius,
quia a Patre et Verbo eius factum est ut mitteretur, id est, incar-
natus hominibus appareret. Non enim missus est mutando locum, quia
in mundo erat. Quapropter Pater invisibilis una CLim Filio secum in-
visibili, eumdem Filium visibilem faciendo, misisse eum dictus est;
qui si ita visibilis fieret, ut cum Patre invisibilis esse desisteret, id
est, si substantia invisibilis Verbi in creaturam visibilem mutata et
transiens verteretur, ita missus a Patre intelligeretur Filius, ut tan-
tum missus, non etiam cum Patre mittens inveniretur. Cuni vero sic
accepta est forma servi, ut maneret incommutabilis forma Dei, ma-
nifestum est, quod a Patre et Filio non apparentibus factum sit, quod
appareret in Filio, id est, ab invisibili Patre cum invisisibili Filio
idem ipse Filius visibilis mitteretur » .

(1) Cap. 2. (2) Cap. 5. (3) loan. c. X. v. 36.

(4) Ih. c. XVII. V. 19.

(5; Rom. c. VIII. v. 32. — Gal. c. II. v. 20. — Eph. c. V. vv. 2 et 25.

Uli. l. DIST. XV. TKXT. MAril.STRI. Tlil

Snininnlim collif/it qnne ej- /traeilictis (uistrnnntur. — Ex prae-
dictiM apert»? monstratiir quod Filius mi.s8us eat a Patre et a Spirita
Sancto et a .srMp.so, et (|uae 8it ip.Ha miHtiio, scilicot incaniatio, id ettt,
qufKl factu.s est honio, por (juod vi.sihiliM apparuit, quo<l e.st opu« com-
muno Patris et Kilii et SpirituH Sancti.

Qnomndo iufet/itjrtnlnm sit illnd : a mripso non veni. — Se<l ad hoc
op|)onitur: Si Filius a seipso mi.ssus est, cur erf;o ait (1): A meipso non
venit — Ad hoc Augustinus resjx^ndet //. //6. />e Trinitate (2) dicent):
« Hoc dictum es.se secundum Ibrmam «ervi, secundum quam non fecit
ut mitteretur», id est, non est oj^eratus incamationem, .sed secundum
fonnain Doi.

1'trnm semel tnntnni sit missns Filins, an saepr ^ — Hic quae-
ritur, utrum semei tantum missus sit Filius, an snepe mittatur? Si
enim missio Filii ipsius tantum incarnatio est, cura semel tantum in-
carnatus sit, et semel tantum videtur rai.ssus. At si saejje mittitur,
est et alia nius inissio (juam incarnatio. Sefl quae est illa? Numquid
aeterna <;('niturtt mi.ssio eius dicenda est, an etiam alia mi.ssio i|uae-
renda ostV

Qnod (Inolms miMlis tliritnr Filins mitti. — Ad quo«l dicimud,
«luod <lnot>ns mmlis dicitur Filiua mitti, praeter illam aeternam j^eni-
turam quae ineffahilis est, secundum t|uam etiam mi.ssus |)OH.set dici,
nt vidotur (|uiliiisdam, sed mclius ac verius .secundum oam dicitur
genitns. I'raeti>r «niin ij;ifur, dnolnts modis flicitur mitti. scilicet vel
cuni risihiliter mnntlo ap/Mirnif carne indiitus, vel cum se in animiu
pifis sir transfert (3), ut alt eis percipiatur ac copnoscatur. Hos duo» mi»-
sionis iikhIos Auj^UHtinus ajKirte distinjifuit in IV. lih. l)e Trinitate (4)
dicens: • Non eo ips<> quo<l de Patre natus eHt, miHHUs dicitur FiliuH,
.simI vel eo quod appartiit huic inundo Verl»ura caro factum: unde
<licit(r)): A Patre e.rirl et reni in mnnilnm, vel eo quod ex tera|»nrp
<"iiiu.s(|uam iin<iife |>ertMpifur, sicuf dictuin ost dc Sapientia (t»') : Kmitte
illnm ile ntrlia sanctis tnis et a srtlr mnifnHntlinis tnae, iit mecnm ait
ft mecnm lalntrrt, id eat, doceat me lalM^rnre. Kt tunc unicuique mit-
titur, ciim a quo«|uaiu oognoHcitur at<|ue |H'rcipitur. quantum c<>j;noeci
et p»>nMpi |>oteHt pro captu vol proticieutiH in Deuni, vel |>erfoctne in
T)iH> aniiiiao rationalis».

(1) loan. V. VII. V. 21 ot o. VIII v. VI. (4) Cap. 20.

(2) l'Hp. ft. (5) loan. c. XVI. t. 28.

(3) 5.1/). c. VII V. 27. (ti) Sap c. IX. y. 10.

762 LIB. I. DIST. XV. TEXT. MAGISTRI.

Quod secundum alterum modum semel sit missus, secundum al-
terum saepe, et secundum alterum modum ut sit homo, et secundum
alterum ut sit cum homine. — Ecce distincti sunt duo modi missio-
nis Filii, et secundum alterum semel tantum missus est Dei Filius,
secundum alterum saepe missus est et mittitur quotidie. Nam secun-
dum alterum missus est ^it sit homo, quod semel tantum factum est ;
secundum alterum vero mittitur ut sit cum homine, quomodo quotidie
mittitur ad Sanctos et missus est etiam ante incarnationem et ad
omnes Sanctos qui ante fuerunt, et etiam ad Angelos. Unde Augusti-
nus de Filio, id est, de Sapientia Patris, loquens IV. lih. De Trin. (1)
ait : « Aliter mittitur SajDientia, ut sit cum homine ; aliter missa est
ut sit homo. In animas enim sanctas se transfert et amicos Dei et
Prophetas constituit (2) ; sicut etiam implet sanctos Angelos. Sed cum
venit plenitudo temporis, missa est, non ut impleret Angelos nec ut
esset Angelus, nec ut esset cum hominibus vel in hominibus, ut antea
in Patribus erat et in Prophetis, sed ut ipsum Verbum fieret caro,
id est, homo » .

Quod secundum alterum modum dicitur missus in mundum, se-
cundum alterum non. — Praeterea notandum est, quod cum his duo-
bus modis mittatur Filius, secundum alterum dicitur missus in mun-
dum, secundum alterum vero non. Eo enim modo missus in mundum
dicitur quo visibilis mundo apparuit. Unde Augustinus in eodem
libro, ait : « Cum ex tempore cuiusquam mente percipitur, mitti qui-
dem dicitur, sed non in hunc mundum. Non enim sensibiliter apparet,
id est, corporeis sensibus praesto est. Nam et nos, secundum quod
mente aliquid aeternum capimus, non in hoc mundo sumus et omnium
iustorum spiritus etiam in carne viventium, in quantum divina sapiunt,
non sunt in hoc mundo » . — Ex praedictis liquet, quod praeter ineffa-
bilem genituram, duobus modis mittitur Filius, scilicet cum visibiliter
apparuit, vel invisibiliter percipitur mente.

Cur Pater non dicitur missus, ciim ab aliquo cognoscitur ut Fi-
lius. — Hic quaeritur, cur Pater non dicitur missus, cum ex tempore
a quoquam cognoscitur, sicut Filius ? — Ad quod dicimus, quia in eo
est principii auctoritas qui non habet de quo sit, a quo Filius est et
Spiritus Sanctus. « Pater enim est, ut ait Augustinus in eodem libro,
principium totius Divinitatis, vel si melius dicitur, Deitatis » , quia
principium est Filii et Spiritus Sancti. Nam, ut ait Augustinus in
eodem (3) : « Si voluisset etiam Deus Pater per subiectam creaturam
visibiliter apparere, absurdissime tamen aut a Filio quem genuit, aut

(1) Cap. 20. (3) Cap. 21.

(2) Sap. c. VII. V. 27.

MI!. I. niST. XV. Ti;XT. MAOISTRI. lChi

a Spiritu Sancto qui de illo procedit, missuH diceretur ». Con^^ruenter
autetn illc missns dicitur qui in carne appaniit, muuse autetn ille
qui in ea non apparuit».

PuUicernnt (jniihim Filium et Sjnritnm Sductnm minores fniste
Patre, f^ui missi dicnntnr. — Ideofjue putaverunt quidain haeretici,
cum Pater non sit misHU.s, aed Filius et Spiritun Sanctus, Patrem
esae mniorem ac Filiuni minorem et Spiritum Sanctum; atque Patrem
quasi maiorem misisse utrumque quasi minorem. Quod Au^ustinus
improftat in IV. lib. iJe Trinitate (\), illis contradicens: « Non ideo, in-
quit, arl)itrandum est minorom csse Filium. quod missuH eat a Patre,
nec ideo minorem Spiritum Sancfum, (juia et Pater oum minit et Fi-
lius; sive enim propter visiltilem creaturam, sive |)otiuH propter prin-
cipii commendationem, non propter inaequalitatem vel imparilitatem
vel di.ssimilitudinem substantiae, in Scripturis haec posita intellijjun-
tur ». Non erj^o ideo dicitur Pater misi.s.se Filium vel Spiritum San-
ctum, qucnJ ille esset maior et illi minores, .se<l maxime pmjiter aucto-
ritatem />r/»j<'/y>/7 commendandam, et (|uia in visiliili creatura nnn, sicut
illi, apjMirnit. — Kcce oatensum est quae sit missio Filii, et quilaiH
modis mittatur.

(1) Cnp. -21.

•^>^J6NJ>«

DOCTORIS SUBTILIS AC MARIANI

SUPER DISTINGT. XIV. ET XV. LIBRI I. SENTENTIARUM

QUAESTIO UNICA.

769. (!) — Proponitur quaestio. — Circa istam decimam
quartam distmctionem et decimam ciuintam, ubi Magister
agit de * processione * temporali Spi^Htus Sancti, quaeritur
unum:

Utrum quaelibel persona divina mittat quamlibet per-
sonam, et mitiatur?

770. — Argumenta principalia(l). — Videtur quod sic: —
aj Quia quidquid est essentiale in Divinis convenit tribus: mis-
sio, tam activa quam passiva, est quid essentiale * Deo *,
quia dicit respectum ad creaturas: respectus autem ad creatu-
ram coramunis est tribus. — Quod autem tam mittere quam
mitti dicat respectum ad creaturam, probatur, quia dicitur
de Deo ex tempore: nihil autem dicitur de Deo ex tempore
nisi quod dicit respectum ad creaturam.

b) Item, in loan. c. XIV. v. 23. de Patre dicit Salvator
et de seipso: Ad eum v eniemti s, elc; evgo Pater etiam veiiit
temporaliter ad aliquem : hoc venire dicit aliquem effectum
Trinitatis; ergo videtur quod Pater possit mitti a tribus per-
sonis, sicut Filius et Spiritus Sanctus.

c) Itera, secundura Aug. ad Bardanum, quaelibet persona
dat et datur ; ergo pari ratione mittit et mittitur.

IIX. — Contra: Aug. IV. De Trin. c. 20: Sed Pater
curn ex tempore a quoquam- cognoscitur non dicitur mis-
sus, non enim liabet de quo sit, aut ex Cfuo procedat. — Ad
hoc etiam adducit Magister auctoritatem August. in liitera.

(1) Solvuntur ad n. 778.

J

LIM I. mST. XIV. ET XV. QUAE8T. UNICA. 765

77"^. (2; — Exjwnitur opinio Magistri(l). — In ista quae-
slionc vidoliir asse opinio Maf/istri, quod w//// non conveiiiat
triluis, soii tiiiitimi «luahus porsonis j)roml<'iitil>iis; (juia, secun-
duni Aii^'., niilla porsona iiiiltitur iiisi (jiiae haliOt aliain de
qua sit; secundiiin hfK-, mitti dicit rcspectum ad cn-aturain,
taincn connotaiidi) i('S|)«^ctum pr()Ccss.ioitis ncternae. — 8ed
tnittcre esl coimiiK^ tribiis, s(,'cunduiii Ma<.nstruin; quod pro-
batiir pcr aucforitat(Mn .\ii;r. //. Dc Trinit. c. o, ubi dicit .Kw^.
do Kilio: l^roimle niitti a J^a/rc, sine Spiritu Suncto, non
potuit. — Et probat, (juia Patcr inlolli«ritur inisisse euin, so-
cundiiin (|U(m1 focit ouin ox roinina, (jiiod non focit I*ater sino
Spiritu Sancto; «'P^o Sj)iritus Sanctus niisit Filiuni. Et conslat
(jiiod ot S(!i{)Siiiiiniol inisit, sicul lialH'tur ab Au;,'. in oo<l. c. Erf?o
mittcre convonil cuicunKjuo jMMsonae. — Et lioc probat Ma-
«.'•islor i)or rationcm, (juia alias ali(jiiid oHlcorot una ix?rsona
TriniUitis (jiiod noii alia, cuin mittcre sit ofroctuin aliijuoin
oxtra croare.

ITX - Argumeiita contra opinionem Magistri(2). — Contra
islnm opinionon j)ot(^st ar|zui: — aj Si »«//// iiniM^rtat ali^juo
m(Mlo diiiiliccin n^siM^ctum, acternum ot tcniporatem. cuin non
dicat rospcciuin iiisi ad ouin cui mittilur, vol ad tnittcntem,
jiatol (jiiod priinus osl commiinis tribiis, (juia ost n^sjx.rtus ra-
tioiiis nd c.ctrn. S«vundus autoin ost /cn/is, aiil rntionis. Si
1-ntioni.^, erjjo iMitost osso in Patro rosj^oclii sui, sicul Pater
jMitosl dari ol dnre; non onim n»puuMial Patri mitti proptor
rcspoctum rntionis tantiim. Si /////// dicat r(,'spocluin rcnicm
tantiim ad mitlentem, puli», procc^sionem a mittcntc, ijfitur
mittcrc non ost esscntinlc, «juia tuiic Spiritus S;inctus non mit-
tcrct Filiiiiii, ciiiii tion priMliicat cuiii.

(^) ff) Praotcrca, mi/tcre ot mi/ti vidcntur idem sif^nillcare,
divcrsinKMlo (jiiantiiiii ad modos f/rammaticntcs; i^Mlur .si
iiiiiiiii comiotat alifjucm ros|)octiiin nd intra, ol reliiiuuni
comiotabit; si i^-itur mitti connotal produci, itrilur mittcre
connotat producere ; ol ita lUMilrum «vst moro esscntiatc. Vel
si iiniiiii iKni connotat rcs|)octum ad intra, luv rolnjuum, soil
tantuni rcspoctum ad ali^juid (M-//-(I ; ot ita utruiiKjuo orit com>
tiiunr 1,-ifiu.s. — Et Ikm" cst (JikmI sic brovitor |)otosl arfjui: si

(It Ctiiuit rati(ii)«<it ('\|ili«-antur n<I ii 775.
(IM Solviiutiir lul II, 777.

7G6 LIB. 1. DIST. XIV. ET 'X.Y. QUAEST. UNICA.

mitti includit produci, ergo miiiere includit producere ; ergo
Spiritus Sanctus non mittit Filium, (juia non producit eum.

cj Praeterea, mittere et miiti videntur dicere relationes
opposiias; ergo si mitiere non mdudit producere, nuUo modo
correlativum includit correlativum. — Consegueniia patet per
hoc, quod, acceptis duabus correlationibus, sicut primum se
habet ad tertium, ita secundum * se habet * ad quartum, et e
converso: sed mittere et miiii dicunt correlationem, et pro-
ducere et produci; * ergo * si persona quae mittitur produ-
catur, mittere erit producere.

774. (i) — Proponitur alia opinio. — Videtur ergo aliier
posse dici ad quaestionem. — Manifestum est enim, secundum
intentionem Aug. IV. De Trin. cap. 20 [n. 771], quod Pater
non dicitur missus; ergo oportet quod raiiii, cum hoc quod
dicit respectum ad exira, connotet processionem ad inira. Et
tunc rationabile videtur consiraiUter dicere de miitere, quod
hcet dicat principahter respectum actionis activae ad extra,
tamen connotat respectum produciionis activae ad intra. Et
sic neutrum est mere essentiale; sed miiti tantum convenit
personae productae, et miitere tantum personae producenii.
Et ita sunt duae personae mittentes, scihcet Pater et Filius,
et duae tantum missae, scihcet Fihus et Spiritus Sanctus. Nec
ahqua persona seipsam mittit, nec producta producentem. —
Huius simile potest haberi in aho: nam Pater dicitur per Ver-
bum creare, et posset concedi Filium creare per Spiritum San-
ctum; non autem sic e converso; ubi creare per Filium non
dicit absolute actionem ad extra, sed actionem aucioritate ;
et in hoc connotat produciionem aciivam in operante respectu
ilhus personae, per quam quasi auctoritaiive operatur. —
Ita posset dici quod miiiere personam est operari per eam,
et ita operari effectum cum iUa persona per modum auctoris
dantis ihi personae actionem ; quod tantum convenit producenii
respectu personae productae; et miiti diceret idem quod * est *
subauctoriiaiive operari virtute personae miitentis, quod
non est nisi quando persona operans accipit ab alia virtutem
agendi.

775. — Exphcantur argumenta Magistri. — Et * tunc * ad
illud quod Magister adducit [n. 772] pro se de Aug., quod Spi-
ritus Sancius miitit Filium, et quod Filius miiiii se, posset

LIH. 1. DIST. XIV. ET XV. yUAKST. UMCA. I*'u

exponi prirno: primum (if Fiiir» incatmaio, iion (!♦• Kilio iil
incarnnndo, (jiionuxio /Viiiljio-^. iii ///. lih. (!«' Spiritu SanclOt
cap. '-i V(j| :{., (iicit (jiKxi Spiri(us Ihnnini rnisit Filium, sicul
lojritiir Isaiae c. LXI. v. l. Sjnrilus Doinini super me, olc.
IkMn; (iicil Ariil)ros. : .S'y;//77j<s Domini misit me nd praedicnn-
duni, (piia (jiiasi Filius homivis cst riiissiis et iirictiis. Narn se-
rumiuni I)«'ilateni non supcr (^iiristurn ost Spiritus * Sanctus *,
sed iii (Jliristo. Kruo illa auctoritas Isaiae, (]ua«' dicit (Jhristuiu
7nissti)n a Spirilu Sancto, intcllij^itiir de (^lirislu homine,
non autcrn de inissione Verbi aeterni incarnandi. — Siiniliter
prjssct expoiii iiia auctorifas, ((uod Filius nii.sit se.

/\d arfjHnicnlum etiaiii Mm/islri jxjsset dici, (juod con-
sefjuentin non valct, (juia cornniutatur (junliler in quid ; non
ciiiiii sc(|uitiir: l*"ilius non oj^cratur j)er Filiuin sicut Pater jier
Filiiiin; crj^o Vixtov fditjuid ojieratur (juod iion Fiiius; sed s«3-
(jiiitur: ei-}^'0 nlitjuo rnodo nlio o\)cva\.wv l'ater, <juo iikmIo non
ojjcratur Filiiis, (juia auctoritative; et hoc (»st verurn. Ita
ctiaiii si Patcr inittat Fiiiuin, ct non Filius se, dehet inferri
(juod auctorilns a;,'endi cllcclunj iii crealur"a cst in Pati'e, et
iKni in Fiiio; ct lioc cst vcruiii.

77«). ('0 — Quo sensu possit teneri opinio Magistri. — Licet
autciii hacc via vidcalur prohaljilis, tanicii (jiiia auctorilates
Auy. vidcntur sonai-c non tantuin dc Clirisiu hmninc inisso,
scd dc Vcrho co inis.so (juia incarnando, sicut ij)se dicit, iii-
tciliiritur missio ij)sa incnrnntio, idco potest tcneri ojtinio
Mntjistri jn. 1T*\ h(x; incHlo, socundiirn Au^,'. IV. De Trin,
caj). t^O * vcl 50*: Cum ex tempore cuiusfjuam profectus
inente concipitur, initti tjuidem dicitur. Kt jilanius Ium* idein
|»aiil(» jMisl: .Mitti est de Filio cognosci, qutnl n l'atre sH.
lla Sjiiritum Snnctum milti est cognosci quod nb illo pro-
cedtit. Mitli ciyo cst mani/estari \m'soivMu i)i"(K*cden% * ot
coiiiiotat j)ers()nain j^roi-cdore *; nec convenil omnihus jHTsonis,
(juia non oinnes pr(H'c«lunl; et miltere cst manifcstnre [tcr-
soiiain j)r()ccd(»r(»; * et hoc convcnil oinnihus; hoc oniin * ma-
nifcstare est inere commune, (jiiia tola Trinilas inanifoslat
I)crsonaiii j)r(H*(^|cnt(»ni j)i*(H'«»dcr-e. S«'d numifc.Ktari |K'rsonain
j)roccdcrc coiiiiolat jH'rsonam procedentem.

Kt si ista sunt si;;nincata istorum V(K\ibulorurn, «juia si-
^Miincala accij)icnda sunt ox usu auctorurn, so(|ui(ur (juod /^ii7-

768 LIB. I. DIST. XIV. ET XV. QUAEST. UNICA.

tere sit mere essentiale, nec connotat respectum realem aeter-
nuni in mittente; sed m^Vi^^ connotat respectum * realem aeter-
num * in persona missa, quatenus manifestatur eius processio
aeterna. — Et posset quidem aliud verbum imponi, quod si-
gniflcaret manifestare personam procedere, et eius passivum,
quod significaret manifestari personam procedere; et illud acti-
vum esset commune tiibus personis, passivura tantum compe-
teret duabus personis quae producuntur.

777. ( « ) — Solvuntur argumenta adducta contra Magistrum.
— Secundum hoc ad argumenta quae sunt contra opinionem
Magistri [n. 773] — a) Ad primuni dico, quod mitti dicit
respectum rationis ad ynitientem formaliter, sed connotat re-
spectum aeternum, non quidem ad mitteniem quia mittens,
sed ad aliquem indislincte. Unde haec propositio est neganda,
quod mitii nuUum respectum dicit nisi ad eum cui mittitur,
vel ad miitente.m, si intelligatur in quantum mittens; et hoc
tam de p?Hncipali signiflcalo quam de connoiaio; dicit enim
connotando respectum procedeniis, et hoc ad producens 7ion
in quantum mitiens, quia etiam aHqua persona mittens potest
esse non producens, licet semper producens sit mittens.

h) Ad secundum concedo, quod aciivwn et passivum si-
gnificant idem sub alio et alio ynodo grammaiicali ; sed ali-
quid idem potest esse connotatum in utroque, quod non diver-
siflcatur penes istos modos. Manifesiare quidem et manife-
stari, quae principaliter importantur, diversiflcantur penes illos
diversos modos, * sed * non ita hoc, quod est personam pro-
cedere, illud enim est quod connotatur uniformiter tam per
activum quam per passivum. — Exeynplum huius in aliis:
scio ignem calefacere, et sciiur ignem calefacere, licet * haec *
sic variatio gramraaticalis quantum ad scire et sciri, non
taraen quantum ad illud quod notatur esse terminus ipsius
scire; illud enim uniforraiter se habet utrobique. Et si irapo-
neretur unum activura ad signiflcandura hoc totura, scire
ignem calefacere, suura passivum non connotaret sciri ignem
calefieri, sed tantum ipsura sciri per raodura passivi, et illud
aliud connotarotur per modum activi.

c) Et per hoc patet ad illam confirmationem : mittere et
mitii sunt correlativa, quantum sciHcet ad formalia signifi-
cata, et utrumque dicit per se respectura rationis; tamen

m

LMi. I. I»IST. XIV. ET XV. nUAEST. rNIC.\. 700

unurn islorum potesl includoro ut connotatuin alirjuod exli-e-
murn lolationis, et reliquuni non includon' corrrlativum illius,
sicut in exempto jiosito apparot, (juod illu<l vrrbum sic iui\)0-
.silurn includorot cale/acere, et tamon vorltum passivurn cor-
rosj)ond«!ns sibi non includorot lioc (juo«l est calefieri.

778. — Solvuntur argumenta principalia. — .\d nrfjumcnta
principalif. — a) Ad printutn [n. 770 a\ dico, rjuod non omno
dicltnn do Doo e.r tcmpore ost commune tribus, (juando im-
portat non tantum rosj)octum ad crcaturam, sod cum Ijoc con-
notat resj)(>clum inlrinsecum, sicut est do mitti.

bj \d .secundum [n. 770^] concedo, (jurMl Palor venit in-
visibilitor et inhabitat; sod tarnon non dicitur mitti, (juia non
habet de quo sit, non enim manifestatur procedere, nisi j)ro-
codat; tamen mdnifcstari pot«3st absolute, vol manilostari (juod
jiroducat; sed manilbstaii sic non notalui- j^er mitti.

c) Ad lerlium [n. 770 c] concedo, (juod quaolibot persona
dat (juamlibct, quia dare est liboralitor communicaro; (juae-
libotautom j^ersona seij)sam communicat iilxM-alitor voluntato, ut
sui est. Nec so(juitur ox hoc, fjuod (juaolibel mittat (juamliU^t:
(juod iam j^atcl, (juia dare non includil lalcm i'osj)c»cfum in-
trinsecum fjualom includit mifti.

■'<i^U..

ToM r. 49

DISTINCTIO DECIMA SEXTA

TEXTUS MAGISTRI SENTENTIARUM.

De missione Spiritus Sancti quae fit duobus modis, visibiliter et
invisibiliter. — Nunc de Spiritu Sancto videndum est, praeter illam
ineffabilem et aeternam processionem, qua procedit a Patre et Filio,
et non a seipso, quae sit eius temporalis processio, quae dicitur missio
sive donatio. — Ad quod dicimus, quia sicut Filius duobus modis di-
citur mitti: uno, quo visibiliter apparuit, altero, quo invisibiliter castis
mentibus percipitur ; ita et Spiritus Sanctus a Patre et Filio ac a
seipso duobus modis procedere sive mitti sive dari dicitur: uno visi-
biliter, altero invisibiliter. Datus est enim visibilis creaturae demon-
stratione, sicut in die Pentecostes aliisque vicibus, et datur quotidie
invisibiliter illabendo mentibus fidelium.

Prius de illo modo missionis qui fit visibiliter agit. — Et primo
agamus de illo missionis modo qui fit visibili specie. De lioc Augusti-
nus II. lib. De Trinit. (1) ait: « In promptu est intelligere de Spiritu
Sancto, cur missus et ipse dicatur. Facta est enim quaedam creaturae
species ex tempore, in qua visibiliter ostenderetur Spiritus Sanctus,
sive cum in ipsum Dominum corporali specie columbae descendit, sive
cum in die Pentecostes factus est subito de coelo sonus, quasi ferretur
flatus vehemens, et visae sunt illis linguae divisae sicut ignis, qui et
insedit super unumquemque eorum. Haec operatio visibiliter expressa
et oculis oblata mortalibus missio Spiritus Sancti dicta est : non ut
appareret eis ipsa substantia, qua et ipse invisibilis et incommutabilis
est, sicut Pater et Filius, sed ut exterioribus visis corda hominum
commota a temporali manifestatione venientis ad occultam aeternita-
tem semper praesentis converterentur » . — Ecce his verbis aperit
Augustinus illum modum missionis qui visibiliter exhibetur, cum ta-
men ipse Spiritus in sui natura non videatur, qui nec in illis crea-
turis magis erat quam in aliis, sed ad aliud. In illis enim erat ut
per eas ad homines veniens ostenderetur esse in illis ad quos illae
creaturae veniebant. Non enim Spiritus Sanctus temporali motu tunc
venit vel descendit in homines, sed per temporalem motum creaturae
significata est spiritualis et invisibilis Spiritus Sancti infusio. Et, ut

(1) Cap.^

U\i. I. I>IST. XVI. TF.XT. MAOISTIU. 771

apertiuH dicam, pcr illum m<xlum misaioniu Spiritus Sancti corporaliter
exbiMtum mnnntrata est Hpiritualis et interior missio Sancti Spihtu»,
Hive (lonatio, de qua agondum eHt.

Ctim Filins sil minor I'atre secnndum formnm crtntam in qua

n]>]>nriiit, riir non et Spiritns Snnctus similiterf — Sed prius quae-

renduiu e.st, ciun Filius <Iiratur minor I*atre secunduni niissionem qua

in fonnu creata apparuit, cur et SpirituH SanetUH non dicatur Himili-

ter minor Patre, cum iu iorma creata apparuit? — Nam de Filio,

quofl minor sit Patre secuntlum formam qua mi.S8UH appparuit, ai^orte

ostendit Augustinus in IV. lih. De Trinitated) dicens: « Misit Deus Fi-

lium sinim fnctum ej- muliere, ftuiiim guf) lege (2), u.squo adeo parvum,

ut factum ; eo itaque misHum, quo factum. Fateamur ergo factum mi-

norem, et in tantum minorom in quantuui factum, et in tantum fa-

ctum in quantiun misniim ». — Kcce hal>eH, quia Filius, in quantum

est missns, id ent, factus, minor est Patre. — Cur ergo SpirituH San-

ctu8 non dicitur minor Patre, cum et ipne creaturam assumpHerit in

qua appiiruit? — Quia aliter Spiritus a.ssumpsit creaturam, in qua

api>ar»iit, aliter Filiu.s. Nam Filiun accepit i^er uninnem, Spiritus vero

non. FiliuH enim accepit hominem ita ut fleret homo ; SpirituH vero

SauctuH nou ita accepit cohim^am ut fieret cohunl>a. De hoc Au^usti-

nuH //. lih. JJe Trin. {'A) ait : • Idoo nusqunui .scriptum ent, r|uod Deus

Pater maior nit Spiritu Sancto, vel SpirituH Sauctus minor Patre, quia

non 8ic eut a.sHunipta creatura in qua appnreret SpirituH Sanctu», sicut

asHumptuH oHf FiliuH hominis, in qua fonua ipsiuH Verhi Dei ix^rsona

praoHentaretur, non ut hahoret Verhum Dei, «icut alii Sancti sapien-

te8, 8rd quod ipHUUi Verftnm enit. Aliud e8t enim Verhum in cnrne,

aliud Verhiim cnm, id t'st, nhud ont Verhum in homine, nliud Vorbum

homo. ^Viro cnim pro homint- ixtHitn ont in eo (iuo<i ait (4): VrHfum

cnro fnctum rst. Non er«;o nic osl aHsumptn crentura in qtia apparuit

Spiritua SanctUH, sicut a.snumpta ent caro illa et humana forma ex

Vir^ine Maria. Non enim cohuulinm vol illum Hntum vel iUum i;n>cm

hontiHcavit sihique in uuitatom iH<rMonno coniunxit in aotomuui ». —

K.\ prno<lictiri ai^orte osteuMum ent, mvundum quid FiliuH dicatur minor

J'ntro. of <|unre Filius rlicatur niinor Patre. et nou SpirituH Sanctus.

QuihI Filiua secundum ijUtMl homo nnn moiht Patre, »eti Spiritu
*f>nncto rtinm minor rst. Xotnuilum nutvm rjurxl Filiux, Hecunrlum

qiiod hoinr) fnctUH OHt, uou tautuiu Pntn\ no*i Spiritu Sancto et etiam
.seipso mitior dicitur. — Kt qurMi etinm griiuh} minor rlicntur 8«cun-
<Iiiiii foniinm Horvi, Au^UMtinuH oMtondit /. iih. Ik 'IVinH.[b) dictnii:

(l) Cap. 19. (3) C«p. 6.

(,2) (^nl. c. IV. r. 1. (i) /«ximm. r. I. r. H. /> Cap. 7.

772 LIB. r. DIST. XVI. TEXT. MAGISTRI.

« Erraverunt homines, ea quae de Christo secundum hominem dicta
sunt, ad eius substantiam, quae sempiterna est, transferentes, sicut
illud quod ipse Dominus ait (1), Pater maior me est, quod propter for-
mam servi Veritas dicit, secundum quem modum etiam selpso mlnor
est Filius. Quomodo enim non etiam seipso minor factus est, qui se-
ipsum exLnanivity formam servi accipiens (2)? Non enim sic accepit
formam servi, ut amitteret formam Dei, in qua erat aequalis Patri. In
forma ergo Dei Unigenitus Patris aequalis est Patri ; in forma servi
etiam seipso minor est. Non ergo immerito Scriptura dicit utrumque,
scilicet et aequalem Patri Pilium, et Patrem maiorem Filio; illud
enim propter Dei formam, hoc autem propter formam servi intelligi-
tur » . — De hoc eodem //. lib. De Trinitate (3) Augustinus ait : « Dei
Pilius est aequalis Patri secundum Dei formam, in qua est, et minor
Patre secundum formam servi, quam accepit, in qua non modo Patre,
sed etiam Spiritu Sancto, nec hoc tantum, sed etiam seipso minor in-
ventus est » . — « Propter quam, ut idem in Epistola ad Maximum (4)
ait, non tantum Patre, sed etiam seipso et Spiritu Sancto minor fa-
ctus est, et etiam minoratus paulo minus ab Angelis (5) » . « Est ergo Dei
Filius, ut ipse ait /. libro De Trinitate (6), Deo Patri natura aequa-
lis, habitu minor, id est, in forma servi, quam accepit » . — His au-
ctoritatibus aperte ostenditur Filius secundum formam servi minor
Patre et seipso et Spiritu Sancto.

Hilarius aliter dicit, scilicet quod Pater sit maior, nec Filius
tamen minor. — Hilarius autem dicere videtur quod Pater sit maior
Filio, nec tamen FQius sit minor Patre. Pater enim dicitur maior
propter auctoritatem, quia in eo est auctoritas generationis, secundum
quam dicit : Pater maior me est ; et Apostolus (7) : Donavit ei nomen
quod est super omne nomen. Cum ergo ait : Pater maior est me, hoe
est ac si diceret, donavit milii nomen. « Si igitur, inquit Hilarius IX.
lib. De Trinit., donantis auctoritate Pater maior est, nunquid per doni
concessionem minor Filius est? Maior itaque donans est, sed minor
iam non est cui unum esse donatur; ait enim (8) : Ego et Pater unum
sumus. Si non hoc donatur lesu, ut confitendus sit in gloria Dei Pa-
tris, minor Patre est. Si autem in ea gloria donatur ei esse qua Pater
est, habes et in donantis auctoritate, quia maior est, et in donati con-
cessione, quia unum sunt. Maior itaque Pater Pilio est, et plane ma-
ior, cui tantum donat esse^ quantus est ipse; cui innascibilitatis esse
imaginem sacramento nativitatis impertit, quem ex se in forma sua
generat » . — Audisti, lector, quid super hoc dicat Hilarius, cuius
verba, ubicumque occurrerint, dUigenter nota pieque intellige.

(1) loan. c. XIV. v. 28. (4) Epist. 170. (7) Philip. c. II. v. 7.

(2) Phillp. c. II. V. 7. (5) Ps. VIII. V. 6. — Heb. c. II. v. 7.

(3) Cap. 1. (6) Cap. 7. (8) loan. c. X. v. 30.

D0CT0RI8 SUIHTMS AC MAIilAXI

SUPEK DISTIXCTIDNK XVI. LIl;IU I. SKXTKXTIAHrM

QrAKSTK) UNICA(l).

779, — Proponitur quaestio. — Circa (listiiictioneni decimaiu
scxlaui liiUKTitiir:

Utrum conreniat Spirititi Sancto missio visibiiisf

7S(). — Argunienta principalia (::!). — Vidctur (iiio<l iion. —
aj Au<.r. IV. De Trinit. c. 1!), i!t ponitur in )itt»^ra: Fatetnur
Filiutn faciuni minurem, ei in tantum minorcni in f/unniuni
/actum, et in tnnium factum in (juantum )nissu)n; i^Mtur
Filius (>st hic (jui osl sic niissus visiliilitcr, (juia do illo ibi lo«
(juitur, i[U(k1 sic csl minor ; 'v/\{nv si Spiritus Sanctus sic mit-
torctui- ;i Patrt' et Filio, esset ?ninor Patre et Filioiiju^Hl non
conceditur.

b) Itcm, si Spiritus Sanctus niittfrctur vi^^ibilitcr, aut con-
currit cum (»a missione revelatio interior, aut noii. Si n(jn,
frustra ll»»rci missio ext»»rior in ali^juo visibili si^Mio, (juia tunc
ad iiiliil esset utilis. Si aulfin concurrat revelatio interi(»r, tunc
Crustra fl»M'»'t missio v»'I apparitio e-\t»Tior visibilis, (juia tale
.si;.Miuiii sensibilc exterius dislralnM'»'t a rev»'latione int»M*iori,
cum o»-cupatio ciira »'Xtcriora ilistraliat iiit»'ll»»ctum ab into-
riori considcralinnc.

7s|. — Contra »^st M:i;4-ist«'r iii lilt»'ra, ci allej^al Au^'. el
I»t:ui. XIV. Cuni venerit ilir Pararliiua veritatis, ct ilcruiu
ibid»'m: Si enim al)iero miiiam robis eum{'A); ubi ItHjuilur
i\o )ni^\inne tem/wra/i.

il< liixia \Vn(t(lini;ttii), lia<>c i|Uiii*Hlio |ir(M-i>(tit ci J%'-/Ktrfatt*, tibi qtii-
iloin liikli«'(ur iiMtirin fiTiiic vorliiit. I''.iiiii tniiicn linhft iniii VA. \\'U. 1490.

(2) Soiviintur nd n. 7S,S.

(S) PnrnrlitiiM nutrin Si»in't»i« Snwtus i/iirm millrl l\ilrr m momittr m«o,
illr vita Hofrhil omnin. — Cnp. XIV. v. *J0. — Cnm aulrm vt^rrit Pnrttriittn

774 LIB. I. DIST. XVI. QUAEST. UNICA.

782. (2) — Solutio quaestionis. — Respondeo: cum perso-
nam mitti sit eam manifestari procedere, ut patet alibi
quaesiione praecedente ; et missio passiva visibilis est cum
signo sensibili cognosci personam procedere, quod quidem si-
gnum oportet esse conveniens ad manifestandum suam pro-
cessionem; ergo cum Spiritus Sanctus possil manifestari pro-
cedere signo sensibili conveniente suae processioni, sequitur
quod Spiritus Sanctus poterit visibiliter miiti,

De missione vero sensibili Filii, quae fuit per incarna-
tionem, dicetur in ///. libro.

783. — Solvuntur argumenta principalia. — aj Ad primam
rationem [n. 780 a] dicendum, quod non est simile ; quia Spi-
ritus Sanctus non unit sibi naturam signi sensibilis quo ipsius
processio manifestetur, et ideo non oportet quod illa quae con-
veniunt naturae talis signi conveniant Spiritui Sancto; sed Fi-
lius univit sibi naturam humanam in una persona, et idea
quae dicuntur de ista natura vere dicuntur de divino suppo-
sito * sustantiflcante * illam naturam. Unde Filius potest dici
minor Patre ratione naturae assumptae; non sic autem Spiritus
Sanctus, quia non habet in tali natura esse speciali modo, nisi
sicut in signo.

b) Et concedo [n. 780 6] quod frustra esset revelatio ex-
terior, nisi concurreret illustratio interior et revelatio talis;
quia illa apparitio exterior non est nisi quoddam signum
sensibile repraesentans tale significatum ex institutione hu-
mana ad placitum, et non ex natura, quae aeque posset
quantum est ex se aliud significare sicut illud, si placeret in-
stituenti; et si non esset rewe/«^/o interior, non cognosceretur
per talem apparitionem exteriorem; non enim potest signum
sensibile ex instilutione cognosci quod significet ex ratione re-
praesentantis vel repraesentativi, nisi cognoscatur repraesen-
tatum per tale repraesentativum. — Ad probationem dico, quod
licet intellectus distrahatur ab intelligendo quando occupatur
sensus circa sua sensibilia alia a suo intelligibili quod tunc
intelligit, quia sic potentiae se invicem impediunt, nec mutuo
se iuvant in actibus, tamen quando sensus occupantur circa

que.m ef/o mittam vobis a Patre, Spiritum veritatis. — Cap. XV. v. 26. —
Si enim non abiero, Paraclitus non veniet ad vos, si autem abiero mittam
eum acl vvs. — Cap. XVI. v. 7.

LII5. I. DIST. XVI. QfAEST. UNICA. 775

sin^ailare sonsibile, ciiius universah? per spccifm int«'lli«ritur,
ut vi(l('lic.<'t (|u;inil() sensus senlit illud obiecturn (|U(mI j)lianta-
siatur, ct iiitcllcctus iiitelli;rit, uon distraliitur tuiic intcllectus,
s«'(l niaxifiK^ c^Jiirorlatiir, ((iiia tiinc p(jtentiae circa i<l«'rn ohic-
cturii sihi a(liiiinisti'ant eius pr^acseiiliarn, ut a ((ualilx'! 8<*cun-
(lurn eius pr-oporlionern apprclicrKlatur. — Hoc patet in e.veni'
plo : (juando volunius colei"»; Christum el passionem eius com-
pati, lacilius (jam c()nf«'mj)lamur si ima^nncm Cruciflxi IVc^pien-
tius iiituemur, et cx tali iiitiiitione talis si>ccir»s in pliaritasia
j^ciKM-aliir. — Et h(X' totum est n\(x\o jiroptcr (»r'(lirK'm natu-
ral(!m potcntiarum primarum in apMido. Prophclac ♦ ru^n *
eraiit dislr-acti (^/) pcr seiisiliilia, nec eos sensihilia miiltum iuva-
haiit ad [)i-(jplictiam, quia noii crant eis conveniciitia ; iiarn lalia
par-urii laciunt ad revelationem, (piae est de his (piae nec ocu-
lus ridif, nec auris audivit, etc.(j); (piae homiiiihus enar-
rai-c iion licct, scciindum Apostoliim, Cnrinth. I. c. 11. S«»d
er*at ali^pKMl scnsihile eis praesens iii ima;_'in;itioiic, (piia iit
commiinitcr oniiK's Pi"0plielae ei"ant iiiultum ima<rinarii. Palet
pt-r .\\\\i. XIl. Supcr Gen. (Juare, elc.

(a) Wftdd. Prophftai! vtTo iTimt (listnu-ti.
il) Uai. c. L.XIV V. I. — I Cor. c. II. v. '.>.

-(^-ji^^W^-

DISTINCTIO DECIMA SEPTIMA

TEXTUS MAGISTBl SENTENTIARUM.

De invlsibili Spiritus Sancti missione. — lam nunc accedamus
ad assignandam missionem Spiritus Sancti, qua invisibiliter mittitur
in corda fidelium. Nam ipse Spiritus Sanctus, qui Deus est ac tertia in
Trinitate persona, ut supra ostensum est (1), a Patre et Filio ac seipso
temporaliter procedit, id est, mittitur ac donatur fidelibus. Sed quae
sit ista missio sive donatio, vel quomodo fiat, considerandum est.

Praemittitur quiddam ad Jianc ostensionem necessarium, scilicet
quod Spiritus 8anctu,s est charitas qua diligimus Deuni et proximum. —
Hoc autem ut intelligibilius doceri ac plenius perspici valeat, prae-
mittendum est quiddam ad hoc valde necessarium. Dictum quidem est
supra et sacris auctoritatibus ostensum (2), quod Spiritus Sanctus amor
est Patris et Pilii quo se invicem amant et nos. His autem adden-
dum est, quod ipse idem Spiritus Sanctus est amor sive charitas qua
nos diligimus Deum et proximum. Quae charitas, cum ita est in no-
bis, ut nos faciat diligere Deum et proximum, tunc Spiritus Sanctus
dicitur mitti vel dari nobis; et qui diligit ipsam dilectionem qua di-
ligit proximum, in eo ipso Deum diligit, quia ipsa dilectio Deus est (3),
id est, Spiritus Sanctus.

Auctoritatibus ita esse confirmat. — Ne autem in re tanta aliquid
de nostro influere videamur, sacris auctoritatibus quod dictum est cor-
roboremus. — De hoc Augustinus in VIII. lib. De Trin. (4) ait : « Qui
proximum diligit, consequens est ut ipsam praecipue dilectionem di-
ligat : Deus autem dilectio est; consequens est ut praecipue Deum
diligat » . — Item in eodem : « Deits dilectio est, ut ait loannes Apo-
stolus : ni quid ergo imus et currimus in sublimia coelorum et ima
terrarum, quaerentes eum qui est apud nos, si nos velimus esse apud
eum ? Nemo dicat non novi quid diligam. Diligat fratrem, et di-
ligat eamdem dilectionem; magis enim novit dilectionem qua diligit
quam fratrem quem diligit. Ecce iam potes notiorem Deum habere

(1) Dist. 15. (3) /. loan. c. IV. vv. 8 et IG.

(2) Dist. 10. (4) Cap. 7.

»

MI5. I. DIST. XVM. TEXT. MAOISTRI. tu

quam fratrem, plane notiorem, (juia praesentiorem, quia interiorem,
quia certiorem. Amplectere dilectionem Detim et dilectione amplectere
Dfiuui. Ipsa est dilectio quae omnes bonos An«;elo8 et omnes Dei «er-
vo» consociat vinculo sanctitatifl. Quanto igitur sanioreM snmuH a ta-
more .sujierMiae, tanto sumus rlilectione pleniores; et quo nisi Deo ple-
nus est (jui jdenus est dilectione » ? — His vorbis satis ostendit Au-
gustinus (lUdd (lilfvtin ipsa (jua dilij^imus Deum vel proximum l)ens
est. — Sed adhuc apertius in eolem libro sulxlit dicens: « Dilectio-
nem Iratemam (|uantum commendet loannes Apostolus, attendamus.
Qiii (lilif/it, inipiit 1 1), fvntrem in lumine mnnet, et scnndalum in eo non
est. Majiifcstum est quod iustitiae jjerfectionem in fratri.s dilectione
jjosuerit. Nam in quo scandalum non est ntique i^erfectus est. Et
tamen vidotur dilectinnpui Dei tacuisse, quol numquam faceret, nisi
quia in ipsa fratema dilectione vult intelli^i Deimi. Apertissime enim in
eadem epistola (2) paulo j)0st dicit ita: Dilectisftimi, (iiligamuft invicem,
(jiiin (iilrctio er Deo est: rt omnia f/ui (tiliijit ex Den natus est et co-
(jnorit Drinn. Qiii nnii ililiijit non cognovit Denm, i/iiia Deits dilectio
rst. Ista conte.xtio satis aperte declarat eamdem ipsam fratomam di-
hjctionem fnam fraterna dilectio est qua diligimua invicem) non .solum
ex Deo. sod etiam Deum essr. tantn nuctoritate praedicari, scilicet
loannis. Cum er<;o de dilectione dili^MUius fratrem, de Deo dilif^imus
fratrem; nec fieri potest ut eamdem dilectionem non praecipue dili-
},'amtis qua fratrem dili^ximus, ([uoniam l>eus di/rctio rst ». Item: « Qui
non (lili(jit fratrrm nnn eht iii (lilecti^me ; et qui non est in dilectiono
non est in Deo, quia Deus dilectio est » . — Ecce ajjertissime dicit
fi"aternam dilectionen» Deum esse.

(^ikmI fnilrriKi ililectin est Deus, nec l'ater vel Filiiis, sril tetntnm
t>'/)iritus Sanctiis. — Cum autem fratrrna (liiectio sit Deus, nec Pater
fst nec Filius, sed tantum S/>iritus Sanctus, qui proprie in Trinitnte
(lilectio vel charitas liicitur. Unde Au;;uMtinuH in .VI'. IH». /V Trini-
tatr<'.\): < Si in donis IVi niliil nutius est chnritate, «>t nulluni est maius
doniiin Dei i|iiiiin Spiritus Sanctiis, qiiid con.s«>quentius est i|iiam ut
ipsc sit charitas, qune dicitur et l)t>us et ex DeoV Ita enim nit IiMin-
nes : Dilectio rx />ro rst ; et pnulo post : Drus tiilectio est. V>\t\ mani-
f'i'st;ii fnin .se dixi.sse diUvtioncin Drum, quam dixit «r I>rn. Dt>u«
er<;o ex Deo est dilectio». — Item in eodem(4^; • loannes volens de
hac ri> njiertius l(H|iii, Jn hoc, inquit, cfHfnnscimus, i/uin in i/mi nw-
nriniis rl i/tsr iii nnliis, i/nia de S/tiritu sun ttrtlit nnitisiiy'». Spiritua

li K/nct. I. (. 11 V. H). (4) Cup. 17.

^J) Cap. IV. vv. 7-8. (ft) /A, r. 13.

{i\) Cup 1'.»

778 LIB. I. DIST. XVII. TEXT. MAGISTRI.

itaque Sanctus, de quo dedit nobis, facit nos in Deo manere et ipsum
in nobis: hoc autem facit dilectio; ipse est igitur Deus dilectio; ipse
ergo significatur ubi legitur : Deus cUlectio est » . — Ex his apparet
quod Spiritus Sanctus charitas est.

Quod non est dictum per causam illud: Deus charitas est, sicut
illud: Tu es patientia mea et spes mea. — Sed ne forte aliquis dicat
illud esse dictum per expressionem causae, Deus charitas est, eo sci-
licet quod charitas sit ex Deo, et non sit ipse Deus, sicut dicitur
Deus nostra patientia est et spes, non quod ipse sit ista, sed quia ista
ex Deo sunt ; occurrit Augustinus ostendens non hoc esse dictum per
causam, sicut illa, in XV. lib. De Trin. (1) ita dicens: « Non dicturi
sumus charitatem non propterea esse dictam Deum, quod ipsa charitas
sit una substantia quae Dei digna sit nomine, sed quod donum sit
Dei, sicut dictum est de Deo (2) : Tu es patientia mea; non utique ideo
dictum est quod Dei substantia est nostra patientia, sed quia ab ipso
nobis est ; unde alibi (3) : Ab ipso est patientia mea / hunc enim sensum
facile refellit Scripturarum ipsa locutio ; tale est enim : Tu es pa-
tientia mea, quale est, Domine spes mea (4), et Deus meus misericordia
mea (5), et multa similia. Non est autem dictum Domine charitas mea,
aut tu es charitas mea, aut Deus charitas mea ; sed ita dictum est (6) :
Deus charitas est, sicut dictum est (7) : Deus Spiritus est. Hoc qui non
discernit intellectum a Domino, non expositionem quaerat a nobis;
non enim apertius quidquam possumus dicere. Deus ergo charitas
est » . — Ex praedictis clarescit quod Spiritus Sanctus charitas est
qua diligimus Deum et proximum; unde facilius est nobis ostendere
quomodo Spiritus Sanctus mittatur sive detur nobis.

Quomodo Spiritus Sanctus mittatur vel detur nobis. — Tunc enim
mitti vel dari dicitur, cum ita in nobis est ut faciat nos diligere
Deum et proximum, per quod manemus in Deo et Deus in nobis. —
Unde Augustinus hunc missionis modum insinuans XV. lib. De Tri-
nitate (8), ait : « Deus Spiritus Sanctus, qui procedit ex Deo, cum datus
fuerit homini, accendit eum ad diligendum Deum et proximum, et ipse
dilectio est ; non enim habet homo uude Deum diligat nisi ex Deo » .
— Ecce quomodo datur vel mittitur nobis Spiritus Sanctus, secun-
dum quod dicitur datum sive donum. — Quod donum Augustinus
commendat explanans apertius quomodo detur, in eodem libro : « Di-

(1) Cap. 17. (5) Ps. LVill v. 18.

(-2) Ps. LXX. V. o. (6) I. loan. c. IV. v. 16.

(3) Ps. LXI. V. 6. (7) loan. c. IV. v. 24.

(4) Ps. XC. V. 9. (8) Cap. 17.

I.IH. I. I»IST. -WII. TKXT. MAr.ISlUI. 779

Uctio, iiifiuit, I)ei (liffnsn est in cnrdihtig nnstriH ut ail A[K)8tolu.s H), j^r
Spiritnm Sanctum, tjni datus est nohig. Nullum ent iHt^ Dei dono ex-
cellentiu.s; Holuni «!Ht (jikkI dividit inter Hlios regni et filion jterditio-
nis. Dantur et alia per Spiritum luunera, «*■<! sinc charitate nihil jiro-
Hunt. Ni«i ergo tantuui impertiatur cui«iuam Spiritus Sanctua, ut eum
Dei et proximi faciat amatorevi, ille a sinistra non transfertur ad
dexteram. Nec Spiritus Sanctus proprie dicitur donum niai propter
dilfctionem, (luani (jui non hal»uerit, etsi lotjnatiir omnilins lingnis,
et haliiierit projihetiam et omnem scientium et omnem fidem, et distri-
buerit oiiiiirin siihstantinm siiam, rt trfutidrril corpits suiim, ita nt ardeat,
non ri jirodest \'1\. (^uuntuin er;;o lionum ost, sine (juo ad aeternan»
vitaiu neininein tanta iKiua |)erilucunt? Ip.sa vero dilectio vel charitas
(nam unius rei nonien est utrum^jue^ perducit ad regnum. Dilectio
ifijitur (|uae e.r l)rn e.st et Deiis, pniprie Spiritus Sanctus est, j)er
quem di//'iinditiir in cnrdihns nostris Dens char.tas, \)er (piam no8 tota
inhaliitat Trinitas. Quocirca recti.ssime Spiritua Sanctus, cum sit Deuii,
vociitur etinm doniiin Dei. QikmI donum jiroprie (juid nisi charitas in-
telli^cndum est, (juae perducit ail Deum, et sine (jua (lUfxlliliet aliud
Dei doiium non perducit ad Dcuiu? ». — Ecce hic ajjoritur qmnl supra
dictum erat, scilicet (jucmI chariUis sit Sjiiritus Snnctus, et donum e.x-
cellentius, et quomodo hoc donuin, id est, Sj)iritus Sanctus detnr nohis,
scilicet cum ita imjicrtitur alicui, id est, ita haljet es.se in ali(juo, ut
eum faciat Dei et jtroj-imi amatorem. Quod cum facit, tunc dari dicitur
n\\ei initti alicui, et tunc ille dicitur jirojirie haliere Sjiiritum Sanctum.

['trum concrdendnni sit ijiiihI Sjtiritns Sanctiis auijeatur in ho-
viine, iW maijis rel niiniis halieatnr, rel deliir, rt an drtur haltenti et
nnii halH-iiti. — Hic (juaeritur, si charitas Sj)iritus Sanctus e8t, cum
ijisa au^catur ct minuntiir in hiiiuint*. et ma^is et minus jter diversa
tciiijKna halientur, utrum Cdncedendum sit (jiumI Sj»irifus Sanctus an-
ijratnr vcl minnatur in hnmine, et magis vel minus haU^atur? Si enim
in hoinine au^etur, et ma;;is vel ininus datur et haln^tur. mutahilis
esse videtur; Tknxt* autem (imnino immutaliilia e8t. Videtur ergo quod
vel Sj»iritus Sanctus non sit charitas, vel charitait non au^^eatur vel
iniiiuntur in hoinine. — Itein, charitas et Don hal>enti datur ut h«-
lient, et hali^nti ut jilenins hnliont. Si erpi Sjiiritus Siinctus chnritas
esi, et non halienti datiir ut halK>nt, et halionti ut jih>nius halK>at. ^ '
(|Ui>iii(>do dntiir non halienti, cum ijise ul IVmis sit nhitjne et in ouui. .
creaturis totns'f ct i\\\onvM\o jilenins dntur vel halietur Mino sui mutatinntf

lirsfxnishi ad jtrimam ifnaestinnnn. - HJH ita r<«sj)oiulomu8 di-
c«>ntes, (juod Sjiiritus Sanctus 8ive charita8 |M>nitU8 immulatiilis eM,

(1) Jium. c. V, V. f). (^) L Cor. c. XIII. V 1

780 LIB. I. DIST. XVII. TEXT MAGISTRI.

nec In se augetur vel minuitur, nec in se recipit magis vel minus,
sed in liomine vel potius homini augetur et minuitur, et magis vel
minus datur vel habetur, sicut Deus dicitur magnificari et exaltari
in nobis, qui tamen in se nec magnificatur nec exaltatur. Unde Pro-
pheta (1) : Accedet homo ad cor altum, et exaltabitur Deus. Super quem
locum ait auctoritas : « Deus non in se, sed in corde hominis grande-
scit » . Sic ergo Spiritus Sanctus homini datur et datus amplius datur,
id est, augetur, et magis ac minus habetur, et tamen immutabilis existit.

Eesponsio ad secundam. — Cumque iibique sit et in omni crea-
tui-a totuSf sunt tamen multi qui eum non habent ; non enim omnes
Spiritum Sanctum habent in qiiibus est ; alioquin et irrationabiles
creaturae haberent Spiritum Sanctum, quod fidei pietas non admittit.

Auctoritate confirmat utramque responsionem. — Ut autem cer-
tius fiat quod diximus, auctoritate confirmamus. — Quod Spiritus San-
ctus magis ac minus percipiatur et homini augeatur, et non habenti
detur, et habenti ut plus habeatur, Augustinus ostendit, super loan-
nem (2), dicens : « Sine Spiritu Sancto constat Christum nos non diligere
et eius mandata servare non posse, et id nos posse atque agere tanto
minus quanto illum percipimus minus, tanto vero amplius quanto
iUum percipimus amplius. Ideoque non solum non habenti, verum etiam
habenti nou incassum promittitur; non habenti quidem ut habeatur,
habenti autem ut amplius habeatur. Nam si ab alio minus et ab alio
amplius non haberetur, sanctus Elisaeus sancto Eliae non diceret (3) :
Spiritus, qui est in te, duplo sit in me (4). — Christo autem, qui est
Dei Filius, non ad mcnsuram datus est Spiritus (5). Neque enim sine
gratia Spiritus Sancti est Mediator Dei et hominum Jiomo Christus (6) ;
quod enim est unigenitus Filius aequalis Patri, non est gratiae, sed
naturae ; quod autem in unitatem personae Unigeniti assumptus est
homo, gratiae est, non naturae. — Caeteris aiitem ad mensuram (7) datur
et datus additur, donec unicuique pro modo suae perfectionis propria
mensura compleatur » . — Ecce expressum habes quod Spiritus San-
ctus magis et minus datur vel accipitur, et homini datus augetur, et
habenti et non habenti datur, quia Spiritus Sanctus est charitas, quae
non habenti datur et in habente augetur et proficit. Imo, ut verius

(1) Ps. LXIII. V. 7-8. (2) Tract. LXXIV.

(3) lu libro Regum legitur sie : Elias dixit ad Elisaeum: Fostula quod
vis, et faciam tibi, autequain tollar a te; dixitque Elisaeus: Obsecro ut
spiritus tuus fiat duplex in me: Qiiod ibidem sic exponitur: Elias spiritu
proplietali et operatione niiraeulorum excelleiiter pollebat; geminam ergo
gratiam, quam Elisaeus in Magistro vigere cognoscebat, sibi tribui rogabat;
unde patet quod non esse discipulus supra magistrum postulavit.

(4) rV. Reg. c. II. v. 9. (fi) /. Tim. c. II. v. 5,
(5 loan. c. III. v. 34. (7) Eph c. IV. v. 1.

I.II!. I. DIsT. XVII. TE.XT. MAOISTni. TSl

et ma<.'iH proprie IfMiuar, horao in ea jtroficit et deBcit aliquando; et
tunc ipsa dicitiir proficere vel deficere, quae tanieo nec proficit nec
deficif iii se, quia Deus eHt. Unde AugUHtinus iti homilia IX, sujter
epinlo/nm IfMtnuind) ait: « Prol>et He qui.sque, (|uauruni in illo prnfecerit
cliarita.s, vel |>otiu.s (luantuin ipse in charitate profecerit ; nam ni cha-
ritus JJeiis est, nec proficit, nec deficit, Sic ergo dicitur proficere in
te charitaH, quia tu in ea proficin » , — ?]cc€ quomodo intellig«-ndum
sit cuin dicitur Spiritus SanctuH augpri in nol>i8, quia noH in eo Hci-
licet proficimuH; sic et alia huiusmodi.

Qiintf iilii/ui iliciiiit Spiritiim Sancfitm iioii csse charitatem ijna
i/ilil/iiims Deiim et prn.rimiim. — Supra dictuin ent qunil SpihtuH
SanctUH est charitan PafriH et Filii (jua He invicem dilij^unt et noH,
et ipse idem ent charitan quae ditfunditur in cordihus noHtrin ad di-
li^'endum Deuin et pro-\imum. — Horum alferum omnen Catholici con-
cedunt, Hcilicet quod Spiritus Sanctun sit charitas 1'atris et Filii ; quod
autem ipne idem nit charifan inia di/ii/imint iJeiim et proj-imitm, a
pleriH(|ue negatur. Dicunt enim : ni Spirifun SaucfUH charitas est Pa-
triH et Filii et nontra, eadem er^o chnrifaH csf (jua DeuH dilijrit nos
et «jua n«iH dilif^imuH eum ; hoc autein Sauctorum aucforifateH negore
vidontur. Dicit enim AugUHtinus iii lihro iJe SpirUii et Littera (2):
< Unde est dilec^io, nini unde et ip.sa fides, id est, a Spiritu Sancto?
Non enim eHset in nohiH nini (liffiiiideretnr iii cnnlihiis nnstris jter
S/iirditm. CharitaH autera Dei dicta est difVundi in ct»nlil)us nostris,
iioii «|uu iios i/isr di/iijif, sed «lua non UxcxX. di/ectnres huos. Sicnt iti-
stifiit I>ei dicifur (jua non iusfi cius muiieri' elHciinur, et iJnmini m-
tiis «jua noH salvaf, ef /idcs Chrisfi qua no« fideles facit ». — His
verhis videtur raonsfrari «iistiuctio iuter charifafem (|ua iJens nos
di/iijit ot «|ua nns di/iijimns. Kt sicut iustitia n«>Hfra dicitur Dei, non
(|uml ipse sit ea iustus, He«l «luia ea nos iuHtos facit, similiter et Hdes
(<f .saluH, sic videtur dicta charifa» Dei quao est in nohis, non quod
ij).s«> ««a «lili;;af, He«l (|uiu oa iios «iilii^i^n' facit. — Do hoc etiain idem
Au<;usfinuH //■/;. AT. l>e Trinif. {'.ii mt : • Cum loaniies commemora.sHot
Dei dilecf ioiioiii, noii (jua nf)H euin, .sod «jua i/iae ditejit nns, et misit
Fi/ium situin iilteratorrm /irn /irccatis nnstriji M-li. — Koce et hic vide-
tiir iiuiiiifoHte dividoro diloctionem «|ua nos diligitnus l^euin al> e« «lua
ipsc diligit uo». — Si ergo. iii(|uiunt, Spiritus Sanctus dileotio est
(|ua IVuH diligit et qua nos «liligimus. duplox dileotio ent, imo duo
«livorsa osf. «juod ahsunluin of n voritate h^ngo ost. Non out ergo di-
loctio «pia dHiijimits, ho«1 «|ua Ik-iis faiitum diliijil noo.

(n Tract. I.\. »ri K/iitt. loau. (8) C»p. 17.

(2) Cap. 32. (4) /. loan. c. IV. r, 10.

782 LIB. I. DIST. XVII. TEXT. MAGISTRI.

Jiesponsio ad praedicta, determinans auctoritates. — His respon-
demus praedictarum auctoritatum verba determinantes hoc modo : Cha-
ritas Dei dicta est diffundi in cordibus nostris, non qua ipse nos di-
ligit, sed qua nos diligere facit, etc. — His verbis non dividitur nec
diversa ostenditur charitas qua Deus nos diligit ab ea qua nos dili-
gimus, sed potius cunf sit una et eadem charitas et dicatur ipsa Dei
charitas, diversis de causis et rationibus Dei charitas appellari in Scri-
ptura ostenditur ; dicitur enim Dei charitas, vel quia Deus ea diligit
nos, vel quia nos ea sui dilectores facit.

Determinatio primae auctoritatis. — Cum ergo ab Apostolo di-
citur Charitas Dei diffundi in cordibus nostris, non est dicta chari-
tas Dei qua diligit nos, sed qua facit nos diligere, id est, non ibi ap-
pellatur charitas Dei eo quod Deus ea nos diligit, sed eo quod nos
ea sui dilectores facit. Etquod ea ratione possit dici charitas Dei,
quia nos ea diligere facit, ex simili genere locutionis ostenditur, sicut
dicitur iustitia Dei qua nos iustiiicat, et Domini salus qua nos salvat,
et fides Chrisii qua nos fideles facit.

Determinatio secundae. — Similiter et aliam exponimus auctorita-
tem, ubi ait dilectionem Dei commemorari, non qua nos eum, sed qua ipse
dilexit nos, ac si diceret : commemorat dilectionem Dei, non secundum
quod ea nos diligimus Deum, sed secundum quod ipse ea diligit nos.

Aliiid obiiciunt. — Sed aliud est, inquiunt, quod magis urget.
Dixit enim supra Augustinus quod dilectio est a Spiritu Sancto, a
quo et fides; sicut ergo fides non est Spiritus Sanctus a quo est, ita
nec charitas ; quomodo enim charitas Spiritus Sanctus est, si ab ipso
est? Nam si ab ipso est et ipse est, ergo Spiritus Sanctus a seipso
est. — Ad quod dicimus : Spiritus Sanctus quidem a seipso non est,
sed tamen a seipso datur nobis, ut supra dictum est (1) ; dat enim se-
ipsum nobis Spiritus Sanctus. Et ex hoc sensu dictum est, quod cha-
ritas ab ipso est in nobis, et tamen ipsa Spiritus Sanctus est. Fides
autem est a Spiritu Sancto, et non est Spiritus Sanctus, quia donum
vel datum solummodo est, non Deus dans.

Quod alias inducunt rationes et auctoritates ad idem probandum.
— Alias quoque inducunt rationes ad idem ostendendum, scilicet quod
charitas non sit Spiritus Sanctus, quia charitas affectio mentis est et mo-
tus animi : Spiritus Sanctus vero non est affectio animi vel motus mentis,
quia Spiritus Sanctus immutabilis est et increatus ; non est ergo charitas.
Quod charitas est motus vel affectio animi. — Quod autem charitas
sit affectio animi et motus mentis, auctoritatibus confirmant. Dicit
enim Augustinus III. lib. De Doctrina Christiana (2) : « Charitatem
voco motuni animi ad fruendum Deo propter ipsum, et se ac proximo

(1) Dist. 15. (2) Cap. 10.

I.Il;. I. I»IST. XVII. 11,.\T. .MA<iISTHI. 781^

prnpter Deum » . Lleiu in ///>. J>e Morihus Ecclegitte Calholicae (l), tn-
ctaiiH illinl verlxiin A|K>Htoli (2;: A'et' itiors, nec vita pfiterit no» itefHtrnre
a rfifiritatc fJci, * (Jliaritas Dei, inqtiit, hic dicta eHt virtus, i|uae
aiiinii noatri rectia.sima affectin e.st, quae coniun/;it nos iJeo, qua eum
diligiinuH». — Ecce hin verhis expriinitur cjuoil charitaH eHt atfectio
et inotus aniini, ac |>er hoc non vifletur esHe Spiritus Sanctua.

lii-sponsin ileterininnns nuclnritatrn. — Ad quotl dicimus, hoc ita
dictum eH.se, sicut dicitur lJen« est fijies nnstrn, ot j>ati/-iitia nnntra,
quiii facit nohi Hj)eran' et pati; ita clmritas «licitur es.se niotiis sive
n//hfin nuinii, quia per eain ninretiir ct n/Jicitnr aniinus ail dilif^fnduiu
Deuin. Xuii auteiii inireris si churitas, cum sit Spiritus Sanctus, dica-
tur motus mentis, cum etiam in libro tSnj)ientiae(S) dicatur de Spiritu
Snpientiae, ijiine nttinyit n fine iisijiie ad /iiieni, quod est actUH mo-
hilis, certnh, incoinijninntus. Quod non ideo dicitur, «juod Sapientia sit
vinhile aliquid vel actus aliquis, sed quia sui immohilitate omnia at-
tin;.rit, non l(»cali inotii, Hed ut ubique Hem)«'r sit et nusquam inclu.sa
tencutur. Sic er;^<> rhnritns dicitur inotiis nninii, non quml ip.sa sit
niotUH vel atfectio vel virtus aniini, scd <iuia j>er eain, ijuasi esset
virtUH, afjicitnr mens et movetnr.

Se<l si charitaH Spiritus Sanctus est, ijui oj>i'rntnr in simjulis
jimnl rult, cMiin p«'r eum mens hominis atliciatur et moveatur ad cre-
dendiim vel si)eramluin et huiu.smoili, «ieut ad dili^endum, quare non
sic dicitur charitas inotus vel atVectio mentis a<l crrdcnilnm vel sjte-
rniuluin, sicut ad <lili<;oii<IumV — Ati (jiuxl sane dici jK>test. «juia alioe*
actuH atque inotiiH virtutum oj)eratur charitas, id ewt, Sjtiritus Sanctus,
rae<linntil)UH virtutihuH (juaruin actuH sunt, utj^ote actuin tidei, id est,
credere /ide medin, et actuin Hj)ei, id est, Hjterare medin gjte ; \>er tidein
enim et Hj>om jtraedicton ojteratur actuH. IHliijendi vero actum per ae
tantum, nine alicuiuM virtutin m«//o oj^ei-atur, id est, diligere. Aliter ergo
hiiiic actuin «jtoratiir <|iiam alion virtutuin uctuH. Ide<Kiue «lirtorfnter de
Ikk.* ot <lo uliis I<K|uitiir Scrijttura, <|uao istuin sjtocialiter churituti tribuit.

Kst or^o charituH vore Sjiiritus Suncius. — Unde Au^ustinus
jiruomiHsum vorhuin AjK>MtoIi ti-uctanM, in eodein libro, charitatoin dicit
OHse Itonum «juo iiihil inolius est, et j^er hoo i|>Ham OMMe Deum Mi^niii-
cut «licous: « Si nuUn res ab oiiis chnritato noM He|>amt, (juid eMse
iioii s«iluin molius, He<l otiain cortius hoo bono jioteMt » ? Kcce dioitr
<|iiiu clniritato nihil inolius ost. CharitaH orjro Sjiiritus SanciUM wit,
<|iii Doiis ost ot donum Doi sivo datuin, «(ui dividit sin^ulis titlelibuM
«loiia, nec i))Ho «lividitur, h(h1 iiulivisus Hiii;;uIiM dutur. Uinlo Au^uMti-
nuM {\) ubi loaniios dicit, non ad mrnsnrnm VhriMo dari Sjnritnm, ait:
• Cueteris vero dividitur, non «juidom ijKto SpiritUM, aed doiia eiuM».

(i) Lib. I. c. n. (8) Caji. Vlll v. l.

(2) Jioiu. c. VIII. V. JW. (4) 7V«ic/. LXXIV. •« Kv<tHg. /oom.

DOCTORIS SUBTILIS AC MARIANI

SUPER DISTINGTIONE XVII. LIBRI I. SENTENTIARUM

QUAESTIONBS

QUAEST. I. II. ET III.

Articulus I.

PROPONUNTUR DUAE PRIORES QUAESTIONES GUM
ARGUMENTIS PRINCIPALIBUS.

784. ( ' ) — Proponitur quaestio I (1). — Circa distincUo-
nem decimam sepiimam quaero:

Utrum necesse sit ponere charitaiem creatam forma-
liter inhaerentern naturae beati/icabili?

785. — Argumenta principalia (2). — Quod nori: — a)
Aug. VIIL De Trin. cap. 7 * vel .31 * : Qui diiigit proximum,
consequens est ut ipsam praecipue dilectionem diligat: Deus
autem diiectio est; conseque?is igitur est ut praecipue Deum
diligat. — Quaero, quomodo accipit dilectionem in minore?
Si formaiiter, habeo propositum. Si effective, tunc erunt qua-
tuor termini, quia maior non est vera nisi de dilectione for-
mali qua diligitur proximus. — Si etiam dicas quod praeter
istam dilectionem, quae est Spiritus Sanctus, est alia dilectio
formaliter, ergo faliacia consequentis est in argumento ar-
guendo sic: diligit dilectionem formaliter; ergo hanc; quia
aniecedens potest verificari pro alia. Si ergo argumentum
debeat tenere, oportet quod Deus sit formaliter dilectio quae
est formaliter in diligente respectu proximi.

b) Item, De Trin. XV. c. 18 * vel 49 *: Nullum est isto
Dei dono excelientius, supple, quod est charitas: sed nullum

il) Solvitur art. IV.
(2) Solvuntur ad n. 822.

lAll. I. IJIST. XVM. QrAKST. I. 11. 1.1 III. .\itl. 1. 785

(lonuin I)oi oftt «xcftllontius Spiritii Syncl<>; »'r^'o Spirilus Siuictus
est chfifitfis. Istud ar^^uincntuni similitor non val<»n»t, nisi ♦•sset
i\e charitale /orrnfili, ot (juo<l Sj)iritiis Sanctus j)raeci8o erit illa.

.SV dicfilnr atl istas aucloritat«*s, ijuimI Sj)iritus Sanctus
(licatur charilas cfiusatitcr, obviat in hac lilt»*ra Ma^'ister atl-
tlucons Aiiiriistiniim, (JikmI ijjse \uU'Ui>iul fnnmiliter ; dicit (>nim
in XV. Dc Trin. c. 17: ycfjne enim dicluri suniu.s non pro-
pterea Deutn flictuin esse charitatein, f/Ufj(t ipsa charitas sil
ullfi suffstantia qrtae Dei digna sit nomine, seil quod do-
num sit Dei, sicut dictum est de Deo: Quoniam tu es pa-
tientia mca ; non utif/ue prfjpterea dictuin cst, quia Dei
substantia est nostra patientin, sed i/uod ah i/hw nobis est,
sicnt fililn lefjitur: (pioniam ab ipso est /)atientia mea.
Ilii/if f/ui}r/)e sen.wm facile refellit scripturarum ipsa locu-
culin: tale est enim, Tu es patienlia inra, quale est : Do-
mine s/ies mea, ct Deus meus, misericordia mca, et multa
similia. Xim cst autem dictum: Dfimine charitns men, aut:
Tu es chfiritas mea, atil Deus charilas mea, sed ita dictum
est: Dcifs chucilas est, sicut tlictum est: Deus spiritus est.

c) {'raclcrea, j^er rationdn: oniiiis creatura i>otest iiitel-
\\\l\ non Iiona, (jiiia cst bona jwr jiarticijtatioiifin: * sed * cha-
ritas non j^otcst intelli|,M non bnnu, vidcliir •'iiirii liitna jtcr es-
s(Mitiam; (My(., ctc.

7S(;. — Contra: .\ti;,^ Dc Moribus Ecciesiae, i, c, j^ertra-
ctaiis illud ad Uomaii. c. \'lll. v. Xii Quis nns se/jarahit a
charitate Christif etc., charitas, iiKiuit, Dei hic dicta est
rirtits quae animi nostri recti.ssima esl a/fectio.

7S7. ( ' ) — Proponitur quaestio II. i!) — luxla isiaiu qttae-
stionem aliam in ^^cncrali jiroj^ono de hnbitu:

ntritin sif necessc in hnbitu /lonere rtitionem princi-
pii actiri res/iectu actusf

78S. — Arpiiinenta princij)alia pro activiuU) luibitus r^). —
Ouod sic: — u) Jlufnius esl quo lialMMis utitur cum rolue-
rif, s(^cun(lum (iomuKMilatorem, ///. Dc Anima, super illud:
O/mrtet ut in ca sit inteHccliis; hnec, iiKjuit, est dv/inilio ha-

(11 .S„|vlmr Art fl
(*J) Vi.I n. 7".>.") il «Oii.

ToM. I. 60

780 LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. I.

bitus (a), ut liabltu intelligat illucl quod est proj^rium sibi.
* vel * secundum se, et quando voluerit, absque eo quod
indigeat in * hoc * aliquo extrinseco : sed uii competit agenti,
nani patiens principio passivo non utitur.

b) Praeterea, quatuor conditiones attribuiinus habenti ha-
bitum. Primo quod operatur deJectabiliter, faciliter, expedite
et prompte. Ex qualibet potest argui propositum : — Ex
prima, quia actus qui fiiit prius disconveniens agenti non fit
sibi conveniens nisi ipsum in quantum agens aliier se ha-
beat ; igitur per istum habitum per quem convenit sibi sic
operari fit conveniens silji, et ita delectabile ipsum ahter se
habet habitu agens in quantum agens (b).

Ex secunda * conditione * arguitur: quidquid est ex se
summe dispositum ad patiendum non indiget facilitari ut pa-
tiatur: sed potentia habituabilis, sicut voluntas et intellectus, est
ex se summe disposita ad recipiendum actus, quia non hal^et
contrarium, et propter hoc non indiget motu ad hoc ut agat;
ergo habitus per quem facihtatur disponit ipsam ad agendum,
non ad patiendum.

Ex tertia conditione arguitur: quia cui competit impediri,
ei competit expeditio: sed impediri convenit agenti quando virtus
eius activa deficit et ab alia superatur; igitur habitus per quem
convenit alicui expedite operari est ipsius ut activum est.
(2) Ex quarta * conditione * arguitur: quia cuius est tarde
et non prompte operari, eius est etiam promptitudo: sed non
prompte operari convenit agenti in quantum activum, non pas-
sivuni; ergo et promptitudo quam tribuit habitus pertinet ad
agens in quantum agens.

c) Praeterea ad principale: liabitus mc^ma^ potentiam ad
actum : duplex autem est inciinatio, scilicet potentiae passivae
ad formam et potentiae activae ad agere: habitus non in-
clinat primo modo ; nam actus recipitur in potentia imme-
diate, aUoquin actus perfectus et imperfectus non haberent
idem susceptivum; ergo inclinat secundo modo, ut principium
activuin ad agere, quod est propositura.

d) Praeterea, secundum Philosophum, VIII. Physic. et //.
De Anima, anima ante scientiam est in potentia essentiali,

(a) Ed. Ven. distinctio inteliectus.

{b) Ed. Ven. et ita delectabile seipsum habet in quantum agens.

I

LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. I. II. KT III. AHT. I. 787

hahfiis jiul»;m scicntiarn ost in potrntia acridentali: quol au-
teni i'«'cliicit dc potcnlia «'s.sciitijli ad accidontaloin ivspeclu
operationis videtur »'sse princii)iurii nclirum res[)ectu eius,
quia est (|uo liabens operatur. l'nde 1'hilosopliiis vult //. Dc
Anima, ijuod sicut scientia est ([ua .scirnus, ila anirna est qua
viviinus «»t sentiriius et intellifrinius, etc. Et per consequens sicut
anirua est ♦ ([uo * aj^niuus actus vitales, ita scicuitia est * quo *
aclire si)ecularnnr.

e) Fi-aet('i*ea, ali(juis hahitus est practicns, et talis est acti-
vus, ut prudeiitia ; ali([uis faclirus, ut ars: VcXlu) py^actici
in (•oiMriiiini, ct six^ciaiiter factiri, vi(l«.'tur concludere in tali
hahitu i-atioiKMii priricipii actiri.

7S9. ( 3 ) — Argumenta principalia contr.i activitateni habi-
tU8(l). — Contra: — aj RcUUio non est [irincipiuni acti-
rum, nec alicpiid «•sscntialiter iiHludens relationein: hahitus
autem est ad aliiiuid, st^ciiiiduin Philosopluiiii, VII. Plnjsico-
runi ; eiyo etc. — Confirinalur *ratio*, ([uia iion niiniis re-
([uiritur entilas rcalis ahs(jluta iii priiicipio niotus (luain in
terniino motus; si erj^o hahitus carct eiititate ahsoluta ([uae
RUtllciat ad lerminnndum motum, secunduni IMiihjsophum /&i,
iiiulto mafiris carct ca ([uae re([uiritur in princijiio activo.

b) Practerea, uiiius actionis vidctur esse iina potentia
activa, V. Ptnjs. com. 7 : .sed non solum hnbitus est potentia
acliva i'cspcctu opcrationi.s, «[uia tunc i[)s<3 hahitus i^set \to-
tentia, ([iiia potcntia cst (jua siniplicitcr possumus, ct non ••sset
illiid (juo simplicitcr [)crll(itur potcntia; erc;o .soliim illud «[uoil
[icrllcitiir pcr hahitum cst [irincipium activum actioiiis, — Con-
firmalitr ista ratio, ([uia una actio rciiuirit [»rinci[tium tormale
quo cliciatur per se unum: a>;^'rc;;atum autom e,x [Kdcntia et
liahitu est unuin per accidens, non per se; ijfitur totum non
[lolest essc <juo res[M»clu o[)cralionis [mm' st» unius.

c) Praeterea, accidens non i*sl [)rinci[»ium a^^einli in sul)-
ie»'tiim proprium: sc<l operatio ad ([uam [Kuiitur habilua re-
cipitur rrc(iucnt(M' in |M)tciitia ciiius «st illo hobitus; (M>ro re-
spectu istius non est habitus priiuMpiuin actirum.

d) Praet«M*«»a, alKiui luitntus sunt in [M)tcntiis .siMisitivis
appctUivis, et iUe a[)[M»titu8 non «♦st activus; ([uia, .soi'unduni

(1) Solvtnitiir !iti n. si>:i

788 LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. II.

Damasc, sensus non ducit se, sed duciiur ; ergo nec forma,
id est habitus eius potest esse priiicipium activum, quia si
esset, oporteret quod concurreret cum potentiis in agendo.

Articulus II.

SOLVITUR QUAESTIO II.

790. ( 4 ) — Sententia I. — Eocponitur . — Ad istam secun-
dam quaesiionem [n, 787] dicitur, quod aliter est de habitu
acquisito et aliter de habitu infuso. Nam ab alio est actus
hominis natitralis, * et ab alio est * eocpeditlo actus, propter
indeterminationem quam habet natura respectu istius actus.
Et ideo virtus acquisita est perfectio naturae praesuppositae
(in ratione principii acius: sed si virtus supernaturalis esset
perfectio naturae praesuppositae in («)) isto esse, cui correspon-
det talis actio, tunc ipsa tantum facilitaret naturam sicut vir-
tus acquisita : sed hoc est falsum; imo ab eodem est esse gra-
iuiturn et simpliciter elicitur actio gratuita secundum illud
gradum; ita quod virtus acquisiia est virtus secundum illam
rationem vlrtutis quae ponitur II. Eihicorum: Virius est quae
habentem perficit et opus eius bonum reddit; sed virtus
theologica non sic, sed * est virtus * secundum illam rationem
virtutis quae ponitur /. De caeio, quod scilicet virius est
ultimum * de * poteniia.

Improbaiur. — Contra isiam opinionem: — aj Si sic
intelligat, quod habitus supernaiuralis est simpliciter princi-
pium respectu actus, arguo sic: quo quis poiest simpliciter
operari illud est poientia: sed habitus supernaturalis, per te,
est huiusmodi; igitur habiius supernaturalis erit poteniia. —
Aniecedens patet, quia poieniia est qua simpiiciter et primo
possumus * agere *.

b) Praeterea, ex hoc sequitur ulterius quod non plus erit
voluntas bona, si operetur per habitum charitatis, quara lignum
perficitur in agendo, si agit per calorem sibi accidentaliter
inhaerentem; * illa enim actione non perflcitur subiectum for-
ma per se, cuius formale principium activum est actus per

(a) Deest in Ed. Ven.

LIB. I. DIST. XVII. QUAKST. I. II. KT III. ART. II. 789

actus illius subi«'(;ti, i)cr excmpluni *; nani sicut ex hoc ruilla
conv«,'iiit actio li^Miu ixt Ibrrnam li^^rii, s<*<l tiintuni illi acciil«'nti
(|uu(l rccipitur in ipso, ita otiarii vidfUur iiuod actio illa ({uae
cornp«'toi'«'t charitati iil jtrincipali principicj, nullo iikmIo c<jni-
pctoirt volunUiti ut voluntas. Kx hoc sequitur ulterius (|uckI
sicut calor, si ossot .scparatus, aoipio ('aiolacorot, ita charitas,
si esset soparata, iK^ijuo af^^oret; narn oriinis lorma quao est
princii>inrn totalo aizondi ut est in suhi(?cto, si p(^r se esl, iio
test pt-r sc oporari. Et ita sp(iiiitur ovidont«M- propositum,
quod habita:> (ist potentui.

( •'» ) r) Pra(!tor-oa, opoi"alio non clicitur libere, cuius princi-
piuin activiim cst inor'o naiurttle, ot a^'ons iH>r nioduni natu-
rae : scd hahitus, cum mju sit formalitor V(jiuntas, iu»c \)er
cons(Miuoiis ibrmalitor fiber, si (?sl principium activum, orit
mcro naturale ; cr^n) opoi*atio oius non orit lihora, ot ita nul-
luni rrlle orit lihorum, si eliciatur al» h.ihitii ul a totali prin-
cipio activo.

(l) Pi*aoter(?a, tunc honio hahcns sem(^I charitatom nun-
(luani possel iMH'car*e mortalilor: (piod (»st inconv^Miiciis. —
Probatio conseriuentiae: (piia halxiiis formam aliiiunm acli-
vam sihi pr'a«Hlomiiiantom nuniiuam potost movori contra in-
clinationcni illius tbrmat* pra«Ml(»niiiiaiitis, sicut nuiKiuam cor-
pus mixtum j^^ravo potost ascendere coritra iiiclinationom torr'ae
prao(loniinantis: s(hI charitas, si est pr-incipium activum tolale,
praiMlominatur ipsi voluntati, (luao non poi(>st iii actuiii illuru;
erpro voliintas siMiipor soiuctur inclinatioinMii charitatis in
a«roiido, ot ita nunquam peccfibit.

e) i*r-aol(M'(»a, actus noii cst riious «pri iion cst in pol(^stale
nii>a: S(h1 aclio ipsius hahitus non ost in i>otostalo mca. (juia
ipso ♦ si ♦ (?sl activus, noii orit liber^ s(hI principium lutttt'
riilr ; »mj4:o ilhid dilitr«r(' noii erit mouin, nec potero dici ajjerc
isia ((pcrationo; ot ita actioncs iiKM-itoi-iae non sunt roluntatis,
ncc supp(jsiti volciilis; (|U(m| «»st inconvenieris.

T'.)|. (*») — ■ Sentontia II. - K.rponitur. — Ai.ia via {tosset
di( i (|ii(mI virtuti^s actiuisilae el infusae non dillorunt modo
pracdiclo, s4hI codcm ukhIo comparanlur anihao ad aul^stan»
tiam actus.

V.\ ttiiic (>st unus modus dKcndi: (|ikkI actus halH^t itub-
stantiam a potentiat stxl intensionem tal(Mi) vel talein hal)Ot ab

790 LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. II.

hahitic, ita quod quasi duobus in actu, scilicet substaniiae et
intensioni, correspondeant duo in ratione principii vel causae.

Improbatur {\). — Conira istud arguo sic: — a)* Quia *
intensio actus non est aliquid extrinsecum accidens actui, sed
gradus intrinsecus actui, ita quod actus intensus est quod-
dam per se unum, sicut hoc individuum in specie; non ergo
potest esse aliud principium subsianiiae huius actus et inten-
sionis suae, quia a quo est hoc individuum, ab eodem est gra-
dus intrinsecus proprius huic individuo; non enim potest re-
cipere naturam ab aliquo et hanc signatam, quin recipiat eam
in certo gradu.

luxta hoc, quasi ex eodem raedio, posset argui sicut prius
argutum est ad principale [n. 789 b] : quia cum actus intensus
sit per se unum, et aggregatura ex poieniia et habitu sit unura
per accidens, non potest totum hoc esse principium illius.

Sed ista fbrma arguendi non cogit, unde postea [n. 804]
solvetur. Sed primum cogit, quia unde est hoc * unum *, inde
habet certum gradum intrinsecum huic.

{"') b) Praeterea secundo: quandocuraque principiura activura
naturaliter concurrit cum causa libera agente, causa illa li-
bera agente, oportet quod illud principium naturaliter coagat
quantum potest. Exemplum de voluntate et potentia inferiore
naturaliter agente, quantum est de se; tale enim licet impe-
diatur ab agendo, quando liberura non agit, tamen libero agente
ipsura (necessario agit (a) ), quia per raodura naturae, quantura
est de se agit, coagit illi libero quantura potest; ergo si habitus
determinatus in voluntate det intensionera deterrainatam actui,
tunc voluntate operante ad substantiam actus, necessario dabit
habitus illara intetisionem sibi correspondentem. Et ita quan-
tumcumque ex modico conatu voluntas operetur, semper esset
actus eius aeque intensus, quia ipsa causante substantiam
actus, habitus, quia agit per modura naturae, causaret quod
suum est necessario.

c) Praeterea, si habitus det intensionem actui, lioc erit
in aliquo gradu flnito. Signetur iste gradus, et sit A. Voluntas
igitur cura habitu illo potest habere actura intensura in hoc
gradu. Fiat aliqua alia voluntas perfectior ista voluntate secun-

(a) Deest in Ed. Ven.
(1) Vid. n. 804.

LIH. I. DIST. XVII. yrAEST. I. II. KT III. ART. II. T'.»l

(luiii pi'o|N>rtion<>rii A ^''ladiis ad actuiii in uiio(a) •j^radu, puta
si A «'sl iiradus s in aclu, flat voluiitas exc«Mlons prirnain vo
luntalfiii JM !> ;.Tadil)Us; ista i^Mtiir volimtas sino lialjilu fK)S-
set liahrn; actiirn ae((Uo intonsuin sicut illa voluntas cum lia>
bitii; eiyo iion pra(!cise est si(ljslan(i(i actus a j)otentia, ita
(juod iioii inlensin.

d) I*i'aoterea, sola voluntas intinita, ciicuiiiscriitta oiiini
rationc liahitiis, potcsl liabere actum iiifliiilum; ei'tro Vdiuntas
in i|iiociiiii(jii(; ^'ladu natura»; pot(isl in actuiii d(>teriiiiiiati urra-
diis. — Anlcccdens patet, (juia voluntus iiifliiita non esl i-«'co-
ptiva alicuiiis liabitus, «juia noii delicit sibi ali(jua j)erfectio
jtossibilis v(,luntati. — Consequentid jtrobatur, (juia sicut suin-
iniiiii ad suiiimiim, ita sirnj)liciter ad simjiliciter et (juilil)0t
jrradus ad j^^-radum sibi con^esj^ondcntcm.

792. {^) — Sententia III ( h. — Tkhtio modo, attribuendo
habilni aliijuo modo ratioiuMii principii activi rt^])t\:[u actits,
pot«»st dici (JU(m1 habitus est causa partinlis activa, ciim quo
ipsa polentin etiain est causa pactialis rcsjMvtu actus pcr/t''
cti procedcntis a jtotcntia ct liabitu, licet ijtsa jtosset esse totalis
caiisa (resjM>clu actus(/>)) iinpcrfecti prac^ccdentis i,'enorationein
babitus. — Kt tunc do distinctione illarum causiirum partia-
liutn, et etiain (juomodo faciant unnm jior .se causani tot^ileni,
diccndiim esset sicut dictuni est su|)ra disf. 3 {2) «J. do causa
notitiae r/cnitac.

isy.l — Ostenditur potentiam priorem esse habitu in causando.
— S««d tunc est dubitaliu {'A): ciim illa duo non siiit causii
ciusdcni nrdinis vcl rationis, sicut duo traliontes navim, (JU«h1
«'oruiii balM>t ratioiicm caiisac priorisf Vidctur (jU(td habitus;
«juia causiu; j)ri(tris «»st «lctcrminaro .s«vuii(laiii, non e convei*so:
liabitiis autein d«»tcriiiiiiat jtotcntiam atl a^rendum, ct non e con-
vorso, et iiiclinat «'ain: incliiiar«! autoin est su|H'rioris rcsjMvlu
inlerioris, non «' conv«»rso.

S<m1 opposituui buius ridctur — a) (Juia j)ot«Mitia utitur
liabitii, ii«)n «; c«)iivers«): ot qu«jd ulitur alio ««sl princijtalius in

\<i) Ed. Von. itiliiito.

(/») DiTHt in Kil. \fii.

(t^ Vid. u)M«riori>in «'xplicntionnn ud n. HCJ.

{'2) g. H. Art. II. - Cf. IV. d. 4'). (,. 'J. n. (81).

(.'») Cfr. sui.ni. il .1. (|. 10. n. 510.

792 LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. II.

agendo, et illud quo utitur quasi instrumentura vel causa se-
cunda * respectu eius *.

b) Similiter secundo: potentia est illimitaiior in agendo
quam habitus, eo quod ad plura se extendit: sed superior
causa videtur esse illimilatior extensive; ergo, etc.

c) Praeterea tertio sic: habitus est causa naiuralls ; igi-
tur si ipse est causa principalis movens potentiam, moveret
eam per modum naiurae, e\ per consequens, cum potentia
agat eo modo quo movetur, ageret per modum naturae; nam
agens quod agit in quantum movetur, si movetur per modum
naturae, agit etiam ulterius per modum naturae; et ita omnis
actio potentiae *habituaHs* esset naiuralis, et nulla libera:
quod inconveniens est.

d) Itera quarto: habitus esset poteniia, quia esset illud
quo primo habens potest operari.

e) Praeterea qui?ito : quando sunt duae causae ordinatae,
quarura una est causa alterius, illa quae est causa alterius est
superior causa: sed potentia est causa habilus, saltem rae-
diantibus actibus, et nulio modo e converso.

{^) fj Concedo igitur, propter istas rationes, quod tenendo
habitum esse causam pariiaiem respectu acius, erit causa
secunda, et non prima; sed ipsa poieniia erit causa prima,
et absoluie non indiget habitu ad operandum. Minus tanien
perfecte operabitur sine habitu quam cum habitu; et hoc po-
sito aequali conatu ex parte potentiae; quia quando duae cau-
sae concurrunt ad aliquem efifectum, una sola non potest ex se
in ita perfectum effectum sicut ambae simul. — Et hoc modo
salvatur * quare * actus est iniensior a potentia et habitu
quam a potentia sola: non quidera quod potentia sit causa
subsianiiae actus et habitus sit causa iniensionis [n. 791],
quasi duobus causatis correspondeant duae causae, sed quod
ambae «ausae concurrentes possunt producere effectum per-
fectiorem quam aitera sola; qui taraen eftectus, secundum se
totum et ut per se unus, est a duabus causis, sed in diverso
ordine causantibus.

794. (10) — Difficultates contra III. sententiam (1). — Con-
ira istam opinionem arguo sic: — aj Nulla distincta specie

(1) Enodantur ad n. 805.

LIH. I. DIST. XVII. QUAEST. I. II. F:T III. AHT. II. 19'.i

8unt ncquivocae causao sibi iiivicom •MzonieH : hnhilus ol acltts
flistiiii^Miuntnr sjM?cie; erj^o non suiit silii iiivicem causae ae-
cjiiivoc»; aj,'eiites : sed ;«clus nocessario esl causa aoquivoca in
fi^eiuTatiorH» lial>itus, ac<iiiisiti saltom; er^^o non e coiivorso.

Prohalio * inaioris *: iiuia causa ao([uivoca omiiwnler
rontiiict iti so portJ-ctioiipm «'(Ifctus: non autom iKissunt duo
dislincla .sjjccie so invicom omincntrr contiiH'!-»',

Prftefcrca, compiiraiHlo ad «;amtlom causam primam cluos
efroctus, vidctur (juoti ait»'r istorum liabcat deterininnlum or-
dinem, modiatiim vol immodiatum, priorom v«»l postorioiom, ot
boc lo«(uon(l() (!«' tola spocie altcrius islorum duorum ofr«H-tuum.
lloc apparot inductivo in passi(jnibus conso«juontibus idom sub-
ioctum, in (jiio ost n(X*ossario dctorminatus ordo, * (juia * una
immcdiatius scijuilur sul)icclum ijuam altora, ot b(X! s«H:undum
lotam sjiccicm, ita ijuod ill(> ordo n(jn variatiir in (jiiibusiHiiiKjue
iiidividuis ♦ sjjci-iorum *; i|_ntur rosj)Oclu potentinc, (juao ost
causa communis nrtus ol /la/ntus, lialK'bunl isti duo circctus
ordiiicm dctcrminatum, (juia vcl ncc(»ssario actus sccundum lo-
tam sjHH-icm jiiaoi-cdit luibilum, vol e ciMivorso. Kt cum aliijuis
actus do nocossitatc j^racocdni babitum ut causa eius, babitus
omnino n<»ii pracccdct aliijucm actuiii ut oius causa jmm' se.
(")/>j Praclcnui, si babilus sit causa juirtialis rcsjicctu actus
cl iic(/uiroca, i<;ilur causu buius causac orit jicrloctior caiisa
acijuivoca ciusdcm *a«tus*. — (lonsequcntin juitot, (juia in
causis a(Mjuivocis «au.sa causac iM.«rroctior causa ost «juam causii
jtro.ximior causato: scd aclus (»st causa ^cnorationis babitus;
iuMtur si jM)tciitia ciim liabitu |)otosl in actiim porlt^ctum,
miilto ma}.Ms si ossel sub actu ;;onorativo babitus |)ossot in
cunidcm actum jiorlccttim: «jikhI viibtur iiic(jnv«niicns, «juia duo
a«-tiis jiorlccti non i^ossimt (»sse in cadom |M)lonlia, aut s:»ltcin
si jMisNunl. iion vi«lcliir «jihmI uiius istoruin j^ossit osso aliijuo
iiKMb) * jtrimijiium * aclivum rcsjM-ctu alloriu.s.

< j PiMctcr(»a, si babitus cst «juasi caus;i secundn, supj^lcndo
alii|Ucm <4:r:idum causalitatis *jui d«'«>8t jM^lcntiao, jMissct i^'ilur
llcri babitus ila iM'iiW'tus, «juimI suj)|il«'i«'l vicom totins |)otoii-
tiao, ot ita ali(juis babitus S4)lus. sinc jM^lcntia, {M)ssot et«e
caiis;i sulllcicns, ot in rationo /inhifus, ct in ralionc potcntiae.
Kt umv«>rs:di(cr in apMitibus ciustlom rati«)nis vidctur i|Uck1 ita
|M)ssil inlcinli virliis iiniiis. i|uih1 :ioijual)itur «lu«)bus.

794 LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. II.

d) Praeterea, si teneretur quod in raotu intensionis et re-
missionis iiidividuuai praeexistens corrumpatur, necesse esset
ponere habitum non esse causam aclus, quia corrumpitur illo
actu quo intenditur: causa autem non est causa quando cor-
rumpitur, quia quod non est nuUius est causa.

795. (12) — Sententia IV. — Qui vellet tenere conclusio-
nem istarum rationum posset negare ab habitu omnem ra-
tionem principii aciivi, et dicere quod habitus tantum incli-
nat ad operationem, quasi actus prior conveniens cum actu
secundo et determinans ad actum illum, sicut gravitas est
actus prior determiiians et inclinans ad determinatum ubi,
licet secundum aliquos ia) gravitas non sit principium respectu
esse in illo ubi. — Et illud videtur probabile: — a) Quia nulli
debet attribui causalitas respectu alicuius, nisi talis causalitas
sit evidens ex natura rei, vel causae vel causati; nulli etiam
causae neganda est perfecta causalitas, nisi manifeste appareat
imperfectio causalitalis in ea, quia nuUam naturam negandum
est perfectionem habere qua non est evidens eam carere: nulla
autem videtur necessitas ponere aliquam causalitatem aciivam
in habitu respectu actus, quia sine hoc salvabuntur omnes con-
ditiones quae communiter attribuuntur habitui; nuUa est etiam
necessitas auferendi a potentia perfectam rationem causalita-
tis, ut attribuatur partialis causalitas potentiae; ergo non est
aliqua habitui attribuenda.

b) Assumptuni patet, quia ille quatuor conditiones quae
habitui attribuuntur [n. 788 b], videlicet, quod est quo habens
faciliter operatur, delectabililer , prompie et expediie, salvan-
tur propter solam inclinationem habitus, quam tribuit poten-
tiae ut receptiva est operationis.

cj Delectatio quidem est propter conditionem recipientis,
cui convenit operatio recepta, et obiectum circa quod est ope-
ratio; nunquam enim delectatio est in factione, quae praecise
est factio, sed quia actio est in agente, potest esse actio dele-
ctabilis propter convenientiam agentis ad obiectum: hanc autem
convenientiam potest tribuere habitus ex hoc quod inclinat ad
actionem et obiectum; ergo et delectabilitas non includit ratio-
nem principii activi, sed tantum convenientiam principii ^ms-

(a) Ed. Ven. antiquos.

LIH. I. DIST. XVII. QCAKST. I. II. F,T III. ART. II. 79.')

sivi a<l actioiiorn (a) et ohioctuin, ct hoc fjiKmliiin esl ad actio-
nein ((iiae est de ^'«nien; ipuditntis, non «inae est de f,'enere
actioni.s ; d»; <iu:i (li(r»'ronlia actionuin «liclnnj est supra dist. 3.
[n. 7}-i\\ , (|MO(l (ina»'(hun cst ♦operalio* (inae «^t (inalitas; et
illa convenil iM)t4Mitia<.> hahituatao, ({iiao imt hahiliini inclinatur
ad talcrn actnin, ot ad ohiectuin tcrininans taloin oporationoin;
non hahitiiatao autoin non sic convenil, noc talis lorina, nec
tal(? ohiccliirn.

('••) Siinilitor (itioad ^'o\u\\{\{)\\im\ secundani : dillicultas in ope-
rationo accidit cx hoc (pKjd rccoplivurn ()|M'r'ationis non ost di-
sposituni ad r-ocipiondiirn, ot non solurn »'.\ doloctu viriutis
nrtiaac ; erfjo si rccoi^livurn sit disiM)siturn, erit fncHitas \\\
ai/cndo, in «juanturn ajjrons ajjrit circa talo passuin.

d) Sirnilitor i\r exjicditione cl pro)n})titudine ; narn irnpe-
ditio et * rctarvlatio * af,'cnlis in aj.^Mido jM)lcst osso pr'optor indi-
spositioinMii i|)sins piissi, j)olissiino (luando idcrn est aj.rons el
paticns vol rocipions, ita (iu(m1 ipsuin non oporahitur promptet
(luia cst indisposiluni ad opcrandurn. Ilacc ('tiarn indispositio
non (»st ad a<,nMiduin acliono de jj^oihmv! actionis, sotl ad ha-
l)ondnrn actiononi d«' pMiore qnalitntis; nihil oniin dicitur Ibr'-
nialitcr opcrari in (luanturn olicit oiHMationcin, .sod in (inantuin
iM,'cipit carn in sc.

e) (jnalitiT aiil<>ni oinnia alia hahitui attrihuta salvantur
attr ihiicndo tntniti actioncin jiotrntiae, ot nulhnn habitui, pa-
tohit solvcndo anjumenta ad prinripale [n. SOO].

Sic iyitiir patct (lualitor duahus primis riis [n. 71K) ol
7!>1 ) dc hiibitu lain(|nain inconveniontihiis dcrolictis. duae ul-
tiinae tanKiuarn prolmfnles possunt sustinori, scilicot teriia
II. "^Yi scNpi.l «'t ijuarta | n. 7'.>r>|, attribuendo s«H*unduin lor-
tiain tdiijuam causalitatcrn hahitui, non soluin rati(Jii«Mn prin-
cipii passiri, vol .sccunduin (luartain, neijando ah hahitu ra-
tioncin actiri, ol i[[HM\ sit tanKiiiain rorina inctinans ad ali-
(liiarn rorrnain ultcrior-cni rciMpiondam, licol non sit ratio it»ci-
piciidi rcsprctu cius: sicul jfravitas inclinal door«uin, licot non
sit ralio rcc«»ptiva oius (luul cst dcoi*sum, s«hI corpus in »juan-
tum csl rccoiitivum alicuius ubi.

f) ArijuinenUi i\\\\\r sunt contra istas duas vias ultimas,

(n) Ed. Von. |H>tnitinm.

796 LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. III.

quia utraque potest 'probabiliter sustiiieri, postea solventur
[n. 803 et 806] secundum alterutram istarum.

Articulus 111(1).
DE bonitate accidentali actus et de habitu morali.

796. ( • ) Proponitur quaestio III. — Hoc tenendo de aciu
quoad substaniiani actus, sive quoad gradum inirinsecum,
restat inquirere ulterius de bonitaie accidentali actus, qualis
est bonitas moralis, et de habitu morali:

Utrum habitus moralis in quantum virtus sit aliquo
modo principium activum respeciu bonitatis in actu?

191. — Argumenta principalia (2). — Quod sic videtur : —
a) Quia per Arist., //. Etliic, Virtus est quae habeniem per-
ficii ei ojms eius bonum reddit: et non reddit bonum illud
in ratione principi passivi, quia non est ratio recipiendi ; ergo
in ratione principii activi.

b) Praeterea, virtus est disposiiio perfecti ad optimum,
ex VII. Physicorum: non est autem dispositio passiva, qu.\2i,
ut prius, Don est ratio recipiendi; ergo activa. — Confirm.atur
ratio, quia sic se habet optimum ad optimum sicut bonum ad
bonum: sed cum optima ratio sit principii activi, ergo secun-
dum istam rationem virlus perficit potentiam, et ita ad agendum.

cj Praeterea, virtus est moderairix passionum: non mo-
deratur autem per rationem principii passivi, quia obiectum,
ex quo est causa naturalis, causat actum secundum ultimum
potentiae suae; ergo quantum potest, si non impediatur per
aliquid contra agens; igitur agens impediendo obiectum sic
sive sic agere, in reprimendo passionem, moderatur eam per
rationem principii aciivi.

d) Praeterea quarto sic: dicit Philosophus II. Eihic, quod
non habens iustitiam, etsi possit operari iusta, non tamen
iuste; et ita de aUis actibus: bonitas autem morahs requirit
operari i?iste, vel fortiter, et sic de aiiis; ergo virtus est tale

(1) Wadingo quaestio III., cum propria numeroruin serie, quam reti-
nemus.

(2) Solvuntur ad n. 808.

MH. I. DIST. XVII. QIAKST. I. II. KT III. ART. III. 707

priricijiiutii actus iii (luanturn Imiiiiis, (juia sine ea iiori jiossot
esse actus hoiius.

7<)H. (2) — Sed oppositum liuiiis ar!.,Miitur: — n) Wr hoc
(luud jtoiiitas monilis iii actu riori tlicit nisi t-el/tliotiem, (|uia
acturri osso circuiiislaritioriaturii dohitis ciicuinstaritiis non osl
nliipiid ahsoliiturii iii actii, scd taritiiiii coriiparatio d(>hita actus
ad illa (|iiihiis (h^hot convoiiiro; or'«.'() illiid rioii hahot ali<iufNl
priricij)iurii actirum prnpritfm, sicut ik^c alitpiis rosiHrliis.

/jj l*raot(»roa, si hahitus in (iuanturii virtus cssct pririci-
piurii nclivum bonitatis rnor^alis in aclii, cuin hahitus non .sit
virtus iiisi ex reKpectu, scilicot ex conforinitato eius ad pru-
(huitiain, est eniin hahitus eloctiviis m«^dii, ut dctorminatur a
recta rationo, or«j:o aliipia ratio * respeclivn* in hahitu esset
ratio principii actiri: (|iiod ost impossihilo.

7!M). ( •'< ) — De bonitate morah actus eiusque principio activo ; 1 ).
— (Juantum ad istuiii artiiuhim dici iK^tcst quod sicul pul-
cliritiido iioii cst ali^iua (lualitas absolnta in corporo piilchro,
sed <»st a;.r!j-roHfatio oiiinium convoniontium tali coriM>ri, puta,
inaf/nitudinis, fl!.Mirae ot coloris, et airi^roj^Mtio omiiium rospe-
ctuiiiii (lui suiit istorum ad corpiis el ^ad S(» invicom, ita bo-
nitas monifis actus csl (luasi (luidain docor illius aclus, inclu-
dens a}.'};re};ationom dohitac proportionis ad oinnia ad (luae
dolM»l actiis proportionari : pula ad pohMitiam, ad ohioctuin, ad
tompus, ad fincm, ad l(K-um, ad inoduin, ot hoc siMH-ialitcr ut
ista dicanlur a rocta ratioin' dehoro convonirc actui. Ita (puxl
pro (^mnihus possumus dicoro quod conrenientin actus nd
rntionem rectam (»st (pia posita actus est bonus, (lua nou po-
sita, (iiiihiiscuiiKiuo aliis coiivcniat, iion (»st lM)nus; (luia tiuan-
tiimcunKiuo actus sii circa ohitvtum tpKilccunKiuo, si non sil
.s(HMindiim rationciii ri>claiii in oi^orantc, puta si illc non ha-
hcat roclam ratitmcm iii oporaiitlo, noii (vst bonus actus. Prin-
cipalitor ij^^itur conformitns nctiis ad rationem rectam plcne
dictanlcm *\i' circumstantiis omiiihus dchitis illius actus est ^o-
nit(ts tnornlis aclus. Hat»c autcin lH)iiitas inilliim haU^t prin-
cipiuin proprium actirum, sicut ikv aliijuiH respecttts, maxiino
cuin illc r«»siMH-liis conso«iuatur cxtroma jxisita ox natura cx-
tromt)rum; iiiipt)ssibilo onim est actum alitiuom poni iii osso.

(1) Cfr. II. d. 10. n. (.1). d. II. .t inlrii. n. 807.

798 LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. III.

et ralionem rectani in esse, quin ex natura extremorum con-
sequatur in actu talis conformitas ad rationem rectam: relatio
autem consequens extrema necessario non habet causara pro-
priam aliam ab extremis.

(4) Quantum igitur ad istam conditionem actus accidentalem,
quae est honitas moyalis, non oportet aliquem habitum ha-
bere aliquam rationem proprii principii activi, nisi in quaii-
tum habet rationem principii activi respectu substantiae actus,
qui actus natus est convenire completo dictamini prudeiitiae;
et ad illum actum in se inchnat habitus aliquis ex natura ha-
bitus, et ex hoc ex consequenti inclinat ad actum, qui sit con-
formis rectae rationi, si recta ratio insit operanti.

800. — De bonitate morali habitus eiusque principio activo. —
Sicut dictum est de bonitaie morali actus, ita proportionabi-
liter dicendura est de habitu, quod virtus moralis non addit
super substantiam. habitus, ut est forma de genere qualitatis,
nisi conformitatem habituatem ad rationem rectam; idem
enira habitus in natura qui generaretur ex actibus abstinen-
tiae elicitis, cum ratione erronea in eliciente, manens post cum
ratione recta, esset post virtus abstinentiae, et prius non fuit
habitus virtutis, quamdiu non fuit ratio recta abstinendi: nec
tamen ahquid mutatum est circa istum habitura in se, sed tan-
tura nunc coniungitur prudentiae, prius non.

( 5 ) Coniungi igitur pt^udentiae attribuit habitui, ut est forma
de genere qualitatis, esse virtutem, quando iste habitus ex
natura sua natus est esse conforrais prudentiae. Et ita nihil
aUud in entitate absoluta dicit habitus qui est virtus moralis
ab illo qui est talis in natura, et non virtus si sit sine pru-
dentia; et per consequens nullam aliam causalilalem potest
habere ut est virtus quam ut est talis qualitas naturalis,
nisi quod ut coniungitur prudentiae natus est esse causa se-
cunda quasi directa a prudentia respectu etfectus coraraunis
amborum; ut autera est sine prudentia non potest esse causa
secunda respectu *eiusdem efifectus: * sicut visus in phrenetico
non potest esse potentia libera per participationem, quia ille
non potest habere usum voluntatis, quae est * potentia * Ubera
per essentiara : in sano autera habet usura potentiae hberae per
parlicipationem, et est causa quasi secunda respectu voluntatis. —
Sed adhuc quando est causa secunda respectu prudentiae, causa-

I.IH. I. DIST. .WII. (jLAKbl. 1. II. I.l lll .MlT. 111. 79'.<

litalein 'proyriutfi convoriifMitoin sibi in suo onliiH* caiisiMuli
li;il)»'t praficisfi ox lioc ((IHmI ost tolis forma, vcl qualitns *<iiiae-
dani * in nalur/t, iioii aulfm jmt rcsperlum conrormitatis vel
* convciii(Mitia(! * ad iuuth^iiliam. — Se«l ikh; ul causa sccunda
potcsl alifiuam (•Musiiilatcm liaben^ rcspoctu aclits nisi ra-
tioiic naturac, ahsulute iii ipsrj, et non ex taii coiiiunctioiie pru-
(lciitiac; (juia licct causa sccunda coniuncla primae '///7t'r aj.Ml
(|uaiii siiic ca, iioii tamen lialict virtutcm i»r(>|)riam activam
e.y coniuncfionr lali, scd cx natura sua altsoluta.

HOl. — Corollaria. — a) Va)xo nec ex parte actus iii (luaii-
tiiiii cst hoiius iiioralit(M-. lu^c ex j^artc IkiIjHus iii (|uaiitiim est
virlus moralis, polcsl iiivciiiri ratio spcrialis, s(^cundum (piam
viitiis ut virtiis sil priiiciiiiiim acliis iil lionus rnoralitcr, nisi
ista (piac esl ex parle liahiliis ct actiis (piantum ad naturam
eoriim.

b) Istam (M'}Zo f/uintam viatn dc actione virtutis mora-
lis rcsp(H'tu arlifs iit csi lionus moralitcr non oportet |MM"tra-
ctarc (juasi aliam ab illis ({iiae taii^^unt (!(» substantia liahitus
et suhstantifi actus. — Kt ita hrcvilcr (piaiitiim ad lotam fjuae-
sfionetn istam oporlet tcnerc vcl frrtiam n. 792] vel ijuar-
tatti 11. 7!).')! vi;im de omiii liahitu.

s()-.i. (fi) — Sententia III magis explicatur. — Tcncndo /tv-
tifim viam [n. 71)2 1, ipiac vid»!tur plus atlribucre liabitui. |m)-
tcsl dici sic: — a) UikmI sicut si cs.set in lapidc ^'ravitas ali-
(pia, (piae noii c.ssct sufjlcictis iiriiicipium aclivum rcspcctu
dcscciisus dcorsum, c.s.set tamcn parfialc principium activum,
sicut dic(»tiir iii //. lihro [dist. 2. (\. 10] de gravitfitc su//lcicntet
(piiMl cst totfilc principium activum rcs|>cctu d(»sc(»nsus, ista,
iiii|uam, (^ravitas diminuta, cuiii alia potentia motiva princi-
palitcr movcntc ad dc.sccnsum, possel diminuto apMc, ita (pKHl
liolciilia alia motiva ex acNpiali conatu a^nte, dcscensus es.set
velocior (pii causaretur ab ista i)ot(Mitia inotiva («t j^^ravilale
diminuta intriiiscca mov(Milc ({uani ille (jui causaivlur a sola
poNMilia motiva cxlrin.scca cum a(M|uali conatu niovcnlc; |)0
t(Milia laiiuMi iiiotiva extrinscca pos.s(»t cum tanto conatu mo
V(M(' corpus iKMitrum cuius nulla cs»n»t j^ravitas, ikv levita»,
si(Mit itliid corpus mov(M'ctur el a j;ravilat(» intrins<va, el a
potiMilia moliva cxlriiiscca r«Miiiss(» a^tMile; ila in pro|Ki«ito,
liabilus movcl potciitiam i(uasi quoddam potulus; •(ui tain«Mi

800 LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. III.

ex se iioii sufficit ad eliciendum active ipsam operationem;
sufficit autem sola virtus potentiae activae sine tali pondere;
sed quando ambo concurrunt, ita tamen quod non * minor
vel * maior sit conatus ex parte potentiae * nunc * quam prius,
perfectior operatio elicitur quam posset elici ab ipsa poten-
tia sola.

b) Et videtur pro ista via esse exjperientia communis,
quam quis potest experiri se habituatum ex aequali conatu
posse habere perfectiorem operationem quam posset habere
non habituatus; quae perfectio actus non posset attribui ha-
bitui, si esset tantum principium passivum inclinans [n. 795],
quia saltem, ut videtur, in priori instanti naturae in quo eU-
citur prius quam recipiatur in potentia, esset aequalis ratio
principii activi in eliciendo, et ita aeque perfecla operatio eli-
ceretur aequali conatu a potentia habituata sicut a non ha-
bituata.

803. {"') — Solvuntur argumenta principalia oontra activi-
tatem habitus. — Hanc viam tenendo, ad argumenia princi-
palia respondeo. — a) kA ptt^i^tnum [n. 789«], quamvis dicatur
habitum non esse formam absolutam, propter illa verba Phi-
losophi VII. Phys., tamen tenendo omnem quahtatem esse for-
mam absolutam, et cum qualitas primae speciei non est mi-
nus quaUtas quam alterius speciei, potest dici quod aliquid
cui relatio est eadem potest esse principium activum, licet
relatio non sit principium activum, nec etiam illud idem cui
relatio est eadem per rationem relatio7iis est principium acti-
vum, sed per rationem absoluti cui relatio est eadem. Distin-
ctio istorum, sciHcet relationis et esseniiae, potest patere ex
multis etiam aUis viis dictis supra (1), ubi cum identitaie
perfecta reali ponitur non ideniitas formalis; et hoc magis
patebit in II. dist. 1, ubi dicetur quod creaturae ad Deum re-
latio est eadem essentiae absokitae rei creatae, et tamen non
formaliter eadem. — Pro tanto igitur potest exponi Philoso-
phus, qui dicit habitum esse ad aliquid, quia per identitatem
includit respectum, et tamen non est tantum respectus, sed
est quoddam absolutum, et ideo potest sibi competere actio
tamquam principio agendi.

(1) Cfr. d. 2. qq. 4, 5, 6 et 7, a n. 323. — d. 8. q. 4.

LiK. I. nisT, xvii. qi;akst. i. ii. kt iii. aht. III. 801

(«) ,\(1 cjmfirmtitionrm ratioriis |)(>ss<'t dici, «jucxl raaior ab-
soliitio ro<jiiiritiir in lermbio motus ijuarii iii jtrincipio ar/endi,
(juia iiitiil i»ot«st t<*riiiiriare motuin (Iu<hI lialK't i'<'lationem oam-
(lem silti; non sic de jirincipio aclivo, V»'l i[uod ma^'is est ad
rem, potest dici, (|iio<l illa ratio Pliilosophi non c(jncludit j»ro-
positiini nisi diniiniite; et ad lialM>nduni (-onclusioncrii suam
(juani intfiidit IkiImtc, oportcret eani alio ni(.)<lo p«jrtra<tare
quani vciha piinio sojiant; circa (luod nolo niodo immorari;
vel oportcret alias ratioiK-s ipsius d('clarare ad dictam conclu-
sioiicni |)i'obari(lani. De liac (juaestion»?, utruni scilicct hohifKs
sit ali(jnod (ihsolutnm, dicctur alias(l).

hj Ad secundum \\\. 7Si) b\ ar(,'unicnluni dico, (juod unius

actionis est unnni piinci|)iuni per sc, et Ikx- iii n?io ordine

piiiiciiiiaiidi; taiiicn j)(»ssiint esse niiilta pi'incipia iii direrso

ordine iirincipiandi, (pioruin iion sit uiiitas riisi unitas ordinis,

licct (juandoipic cum unitatc ordinis concurrat uiiilas accidentis

et subiecti intcr liacc ordinata; s(xl lioc accidit, Ita etiani in pro-

posito, hnhitus ct j/otentiii suiit duo principia alterius ordiiiis,

et utiuiiKpu» in suo ordine est unum per ne ; et cuni ista unitate

ordinis concurrit uiiitas accidentis et subiecti iiiter bacc ordi-

nata; .s<»d boc accidit, ipiia si ita p(jsset coniuiif^M causa prima

cuni sccunda, siiic inrormationc tali uiiius ab altcra, sicut coii-

iiiii;.Miiilur <piando inlormatnr iina ab altcra,c<Mb>ni iiiodo possent

balM'rc unitatiiM sutlicicnlcm ad causandum uiiuiii e/fectum.

(Juando i^Mtur dicitur ipiod unius actiunis per se est una

causa nctiva, concedo, in uno ordine; sed in alio ordine prin-

cipiandi bcn»' |H)tPst esse alia (»1 alia causii, et Ikjc sive liai-c et

illa constituant unmn per accidens, sive noii, stnl tantuni unum

unilate ordinis. Kt licct sit ibi unitas per accidens, adbuc

tamcii scnipci- salvatiir unitas ordinis principii ad piiii-

ClpllllM,

Pi r boc apparct ad illam confirmatiouem de unitate prith
eipii fortnalis; coiiccdo lalcMi unitatcm in illo (piod cst prin-
cipiiiiM tpto in uno ordinc priiK-ipiaiidi.

<•) Ad aliud (n. TSJ) c] dico, (juod aecuiens b«'ne putost
cv.sc prineipium alicuius e(re«'tus i*cceptibilis in suo subitvlo,
sicut spccics intelli^Mbibs (»sl principium intcUectionis i-cci^ptao

\^\) Cf. QuodUh. .|. la.
ToM, 1. 51

802 LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. III.

iii iiitellectii possibili; et ita forma potest esse principiura quo
respectu transmutationis sui subiecti.

d) Ad allud [n. 789 d] de appetitu sensilivo dico, quod
iste habet rationem principii activi aliquo modo, licet non activi
libere; et hoc est quod Damasc. intelUgit, quod non ducit, sed
ducitur, id est, non dominatur actioni suae, quod est ducere, sed
respectu actionis suae determinatur ab agente ad certam opera-
tionem, et hoc est duci. Quod autem appetitus sensitivus, licet non
sit liber, sit aliquo raodo activus, et etiam sensus, dicetur alias.

804. (9) — Praedictis nihil officiunt rationes adductae ad
sententiam II. improbandam. — * Ad * argicmenfa quae facta
sunt [n. 791] contra secundam viam ponentem habitum esse
principium activum intensionis {a) in actu quae videntur esse
contra istam viam, pro tanto quia ista ponit actum elicitum
ab habitu et potentia agente cum aequali conatu esse inten-
siorem quam elicitum a potentia sola, discurrendo per illa,
ostendo quod non repugnant huic viae. ■ — a) De primo patet,
quia non pono duo distincta in actu habentia duo principia
distincta, sed idem actus per se imus habet duo principia in
diverso ordine principiandi.

b) Ad secundum concedo quod infertur, sciHcet quod po-
tentia operante ex aequali conatu, seraper actus sit intensior,
habitu coagente quam non coagente. Sed ex hoc non sequitur
illud inconveniens quod sequitur contra aliam viam, videlicet
quod potentia ex quocumque conatu agente actus sit aeque
intensus semper. Hoc ibi sequitur, quia tota intensio attribui-
tur habitui; sed non hic, quia intensio attribuitur duabus
causis, et potentiae quidem ex maiori vel minori conatu, ha-
bitui autem semper aequaliter, quantum est de se.

c) Ad tertium concedo quod posset fieri voluntas in pu-
ris naturalibus quae actura intensiorera elicerel quara alia vo-
luntas cum habitu. Hoc non est inconveniens, ponendo ista duo
esse principia ordinata, sicut esset inconveniens, attribuendo
toiam intensio7iem habitui, et non potentiae.

d) Per * illud * ad quarium.

805. ('0) — Enodantur difficultates contra III. sententiam. —
Ad argume7tta quae facta sunt [n. 794] contra iertiam opi-

(«) Ed. Ven. in actu intellectionis.

LIB. I. DIST. XVII. QUAKST. I. II. KT III. ART. III. 803

nionem, (luao est (/uarla in online. — aj Ad prinium Oj^ortet
negare inaiorem, i\y\VA oportct dicere (jiiod duo distinclarum
specierum possunt esso sibi invicem causae aer|uivocae pnr-
tiale.s, licet non totales.

Ad probaliancm eius, quae e.<5t per ominenliam causae
aequivocae, rcsp<jnd«'o: ista probatio tenet de causa totali, et
non pono circuluiii in causis aequivocis totaliitus.

Ad aliam probationem dico, quod duo efTcctus comparati
ad unam cau.sam communem coruni possunt habcro ordinem
mutuuia ad se invicem in ratione c^iusao pnrliafis, sicuf s]m'-
cies iufel/igibilis et intelfiyerc comparamlo ad intellectun)
ngenfem et possibifem, qui.i respeclu intclltx:tionis partialis
causa est spccics, ct i)oss«'t poni intellectio esse aliqua causa
spcciei, jiro quanto intciidit eam.

b) A<1 afiud jiotcst dici, quod non oportct omnem actum
generativum habitus csse rationcm ajjfcndi quo * respectu actus
cuiuslibet ♦, sicut habitus ^-•cnitus potcst esso ratio quo, quem-
admoilum virtus solis non iK)test esse princijiium quo rcsixvtu
oinnis actus rcspcctu cuius tbrma j^enita a sole potest esse
princi|iium quo. — Cum vero dicitur (juod quidquid est causa
causae ctc, verum cst, sicut remotum quo, scd non sicut im-
mediatum ([uo.

c) Ad tcrtium dico, qufxl in quantocumquc «^radu liabi-
tus non jjossct sup|)lcrc totarn viccm pot«'ntia<', <iuia etsi cau-
salitas cius sit dimiiiuta, et causalitas potcntiac dimiiiuta, ta-
mcii aiterius rationis est causalitas habilus quani cau.salitas
lH)teiitiac, (piia cx ratione sui habitus est causa secunda, (pui
scilicct potciitia jiotcst uti; ct ita si in infinilum auiz-cretur,
niiiKiuani |M)s.sct fleri principiiim utms, sicut virtus i^cncrativa
palris, (luantumcuiiKiuc au}^«M-ctur, non |)oss<»t tlcri virtus solis.
Non ijzitur eius^lcm rationis »»st causalitas habitus cum causa-
litatt' iM)t«'ntiac, * iu^ * illa intcnsa * i)os.s«>t ♦ ascendciv ad
istam, scd senq^er sunl altcrius rationis; ««t tamcn ♦ Ikuh^ ♦ oau-
sans cum illa caiisat aclum iMMlcctiorcm quam si solum cau-
sarctiir ab tiiia illarum.

d) .\d uftimum, illud snppositum ncjjabitnr in mnteria
sequcnti dc aupmenio charitatis, clc. (1).

(1) Q. 4.

804 LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. III.

800. (") — Solvuntur argumenta principalia quaest. II. qua-
tenus officere videntur sententiae IV. — Qui vult tenere quartam
viam [n. 795], quae est quinta in ordine, potest respondere ad
rationes 'principales adductas pro prima parte: — a) Ad
prinium [n. 788 a] : potentia vel potens utitur habitu, quia ipse
est quaedam inclinatio ad operationem: non quideni ut po-
tentia activa ad agere, sed ut forma prior inclinat ad for-
mam posteriorem, sicut gravitas ad deorsum.

b) Ad illas conditiones quatuor [n. 788 b] diceretur, quod
delectatio est ex convenientia operationis ad potentiam et obie-
ctum circa quod est operatio; quae convenientia est obiecti ad
potentiam in (juantum recipit actionem, et non in quantum
elicit eam, quia factio sola ut factio nunquam est * delecta-
tio *. Et ideo propter delectationem nunquam oportet ponere
rationem principii activi. — Similiter faciliiatio, exjjeditio et
promptitudo ponuntur ratione passi, quia passum potest dif-
flculter recipere quando non est dispositum, et impedite et
ta}'de vel non prompte, et ratione indispositionis passi est ibi
diflflcultas, tarditas et indispositio; ergo Bgens ^otest eocpedite,
prompte et faciliter agere propter dispositionem passi, et
habitus est talis dispositio m passo. — Quando igitur dicitur
quod non est difficultas ad patiendum, quia passum est summe
dispositum, respondeo, quod per abnegationem contrarii est
dispositum, sed non per rationem dispositionis convenientis.
Exemplum de ligno sicco ei neutro ;YigmxiQ. quidem neutrum
esset summe dispositum ad calorem privative, scilicet per ca-
rentiam cuiuscumque dispositionis oppositae, non autem summe
dispositum positive per positionem dispositionis convenientis,
qualis est siccitas. Et si ista convenientia esset cum sensu,
lignum siccum delectabiliter calefleret; non sic lignum neu-
trum, quia non sic * simpliciter * sibi convenit forma re-
cepta.

c) Ad aliud de inclinatione [n. 788 c] posset dici, quod in-
clinat sicut forma prior ad susceptionem formae posterioris, sicut
gravitas inclinat ad esse deorsum, etiam secundum eos qui
dicunt gravitatem respectu descensus non esse principium acti-
vum; nec oportet sic passive inclinans esse rationem recipiendi
formam ad quam inclinat, sicut nec gravitas est principium
receptivum ubi.

I

LIB. I. DIST. XVII. OIAEST. I. II. ET III. ART. III. 8U5

d) Ad aiiud do scieniin [n. 78« d] dico, quofl scientia per
quara anima retiiicitur do pohMitia ftssontiali ad acci«h'ntaleni ost
specics intellif/ifji/is ipsius oi»i«!Cti; et do illa conce<lo fjuod
ipsa est ijrincipiurn activurn respoctu consideratiunis; ^h\ illa
spccies iion est liahitus do quo Io<iuirnur, ijui est qualitas de-
relicta ox actihus froquentor elicitis; isla «'nirn sjwcies prawe-
dit natui*aliter- prirnurn acturn oliciturn circa ol»i«'<-turn <'irca
quol osl. Et lic(.'t ista sp<x;ies possrt csst^ radicata in inteiU-ctu,
et curn luerit i-adicata posset dici habitus, non tanion est iste
liabitiis ({ui •.'•«.'ncratur ex actibus Imju^nitibus, sicut dicturu
esl. Ideo oriinia v«?rba quae Io(|uuntur de specie tarn(|uam de
hahitfi iion procodunl ad intclleclum huius qnaestionis; nec
otiarn illa «juae accipiunt scientinm pro ista specie. — iJistin-
ctio istorum babituum, scilicet babitus «pii est species intclli-
(ji//ilis, ct babitus intellectiri proprie dicti, patebit in //. ////.
dist. X [(\. 10].

IVr Ikx: a|)par-ot ad illud (juod adducitur de esse quo:
dico, «juod scientia, stricte accipiendo pro liabitu ac^piisito ex
spwulationibus, non est pi*oprie quo speculamur, scd «iuac«Iam
inclinatio ad laciliter v\ d«'l«rtabilit<'r sp«'culan(lum; illud au-
tem f/"«) ut principio actiro cx parto obiccti spcculamur est
species in teHiijibilis.

e) .\(l aliud 11. 7SS e\ «licitur, «piod babitus intcllcctus pvn-
ciicus dici potcst «|uia inclinat ad piaxim, non «piul illa pr*axis
sit eius ut principii actiri, sc<l «piasi tcrmi/uins inclinationcni
oius sic, aut ipsius iHjtcntia«' ut principii activi: sicut »'Iectio
recta practica«? activao «»licitur a voIuntat«', ct non a pruden-
lia, «piae tam«Mi est babitus practicus rcs|)<»clu istius •'K^ctionis,
«juia incliiiat ad cam, licet non sit pritwipium actirum eius.

807. (•5') - Osteuditur habituin moraleiu, quateuus virtus
est, nuUani liabere activitatoiu res|)ectu actus moralis. — aj Ad
arffunienta alia a«l«lucta |n. Tl>7) pro quinla «)i>iriione, quao
ost se.rta in onliiu», quae vitlcntur ast«»nden' «juod hahitus mo-
ratis in «juanlum est rirtus ost piMncipiuin aclirum actus in
quaiitum <*sl moratis; respondci», iju«j<I bonitas vwrali.^ in
actu ul pi-a<^(li«"tum «'st |n. 7D1)J «'st int«'>rrilns omnium condi-
tiomim in actii <'t circumslantiarum, cl hoc * praecisi* * ut illao
coiidilioiics dictantur a recta ratione dcbere incsse actui
simpliciter; ergo est nocessarium ail bi)iiit;item nctus moralis

806 LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. III.

quod eam praecedat dictamen completum rationis cui recto
dictamini conformetur tamquam raensuratum mensurae.

bj Sed non oportet istud dictamen esse ab habitu intelle-
ctivo aliquo modo, puta, jprudentia, nec istud actum confor-
mem dictamini elici aliquo modo ab habitu morali apjoetitivo ;
simpliciter enira dictamen rectura praecedit prudenliam, quia
per ipsura generatur primus gradus prudentiae, et ita simili-
ter recta electio praecedit habitum moralem, quia per ipsam
electionem generatur virtus moralis in prirao gradu; tunc igi-
tur in prirao actu recte * quis * dictat sine prudentia generata
et recte moraliter eUgit sine virtute raorali generata.

c) Taraen prudentia ex prirao actu, vel ex aliis pluribus
rectis dictaminibus generata, magis inclinat ad consimilia di-
ctaraina elicienda, id est, ad recte concludendura conclusiones
syllogismorura practicorura de oranibus circurastantiis quae de-
bent esse in actu eliciendo. — Sirailiter virtus moralis gene-
rata post priraura actum magis inclinat ad actus eliciendos si-
miles illis ex quibus est generata.

(13) d) Intelligendura est autera, quod illud quod generatur de
virtute raorali est quaedam qualitas, de cuius ratione ut est
absolute taUs qualitas non est conformitas eius ad prudentiam;
posset enira eadem qualitas generari ex actibus simihbus in
eadera specie elicitis sine prudentia, irao cura ratione erronea,
si inesset. — Sed ista qualitas quae generatur ex istis acti-
bus secundum speciem naturae non est virtus ex hoc quod
est quaedam qualitas, sed ad hoc necessario requiritur con-
formitas eius ad prudentiara, vel quod est expressius, ipsius
coexistentia cum prudentia in eodera operante. — Seraper
quidera, sive prudentia insit, sive non, habitus iste est natus
esse conforrais prudentiae, si inesset: sicut habitus abstinendi
generatus ex actibus factis ex ratione erronea semper, quan-
tum est ex se, natus est esse conforrais prudentiae, licet pru-
dentia non insit, quemadmodura alius habitus generatus ex
actibus excessivis non est naius esse conformis. Quando igitur
qualitas quae nata est esse conforrais prudentiae coexistit cum
ea, tunc non solum habet conformitatem aptifudinalem, sed
actualem ad prudentiam, quia ad similia inclinat uterque ha-
bitus; et actus elicitus secundum inclinationera istorura duo-
rum habituum est bonus moraliter, qui si esset elicitus se-

I.IU. I. DIST. XVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. 111. S07

cuikIihii iiK-liiKilioMcni illiiis solius (jualitntis ({uao est rnutcria*
litcr viitus iuorHlis, piuilcntia noii c(.x'xistente in ecxJera ope-
raiite, n(3c iiiclinaiitc ail actuni illuiii, noii essot actus illc bo-
nus nioraliter.

('») c) Sic i<,ntur jialct (|uo(l ista (lualitas (juae est niateriali-
ter virtiis moralis, (|ua(; per lioc hab(;t conipletiv^; rationem
virtiitis iiioralis quia coexistit p>'udentiae, se habet ad pru-
(l(Mitiam, (|uamlo inest, sicut causi» sccnnda ad priuiam, et
hoc respectu (Musdem etnjctus communis eliciendi ah eis; tunc
('iiim prudcnlia cst (juasi causa prior, et hahitus moraiis est
(juasi causa posterior. Istae autem duae causae simul concur-
iciilcs ad acluiii eliciendum jkjssuiiI ci Irihuen» Ixjiiitatem mo-
ralcm, (piam noii posset solus hahitus secundus trihuere, si
cssct sinc prudciitia vcl sine ratione recta. Trihuere (piidein
nioralem bonitatcm est trihucre conrormitatcm ad ralioneru
rcctani, ct hoc trihuit (pialitas illa, non e.\ hoc (jU(jd qwditas
solum, scd (juia in cau.sando voexistit prudentiae simul iii-
clinanti.

P Patet i^Mtur (piod ista (jualitas (juac est virtus, cjo hoc
qnud est virtus, non hahct cansaiitateni speciaietn i-espectu
bonitatis moralis in actu; sed taiifum c.v Ikx-. qutMl est virtus(a)
hahel coexistentiatn cum (juadam alia causa ciusdcm actus,
(juae causa simul concurrciis ad elicicndiim aclum, trihuit illi
actui honitalcm moralcm, (juia conloriiiitat^Mi» moralcm sihi
i|)si. Sed adliuc taincn hahitus iste niillam causalitatcm hal»et
rcsjxjctu actus e.\ ista ratione (jiia*^ est coexisteutia eius cum
prndcntid, sed tantum o\ ratione ««/«/•«<' s««t.' unde est haec
• jualitas. — Kt ideo iiullo modo est conc(»denda causnittas ali-
(jiia sjtcciaiis hahitiis undc nioraiis, iillra illani (juac conce-
ditiir sihi undc csl istc Italntns.

tj) Kt cst advcrtcndum, (juod ista honitas, ut altrihuitur
l>iudcntia(» sic inclinanti, sicut dictum est in |)rincii)io, non ne-
iiccessario convcnif hahitui prudcnliac, ncc soli, sed actui illi
(jui iiafus (>st cssc acliis prudciitiae, (jui t^sl dictnmcn rcctum ;
si ciiim illiid insil, cf sccundum eum taiiKjuam .secundum men-
suiam ajipctifus aj)])(»fat, rectus est acfus moraliter; et si illud

(«) Ki|. \ (11 scil taiitdin i>\ lioi- iici|iii((ir i|Uik1 i-ut virtu». i|uiii virlu»
hnbot...

808 LIB. I. DIST, XVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. III.

dictamen rectum non inesset, tamen prudentia inesset, secundum
quam intellectus posset recte dictare, adhuc actus elicitus sme
dictamine recto non esset perfecte bonus. Itaque prudentia
quando non inest, sufficit ad actum moralem dictamen rectum;
quando autem prudentia inest, ipsa non sufficit sine actu suo
elicito; et ita istam rectitudinem quam tribuit prudentia actui
morali tribuit mediante actu proprio prudentiae.

808. (15) — Solvuntur argumenta principalia quaest. III. —
Ad illas * igitur * auctoritates adductas pro quinta via, quae
videntur sonare quod virtus unde virtus effectire causat boni-
taiem moratem actus. — a) Et primo ad illam [n. 797 «] de II.
Ethic, opus eius bonum reddit, dico, quod vel reddit incli-
nando, et hoc sibi competit in eo quod haec qualitas in specie
naturae ; vel * quia * hoc non sufficit, sic enim inclinaret sine
prudentia, reddit igitur unde virtus est, id est, unde coexistens
prudentiae : reddit quidem in suo genere causae, quia ut causa
secunda, et hoc virtute causae superioris, quae est prudenlia.

Si igitur teneatur tertia via [n. 792], puta de activi-
tate habitus, tunc reddit active, sed ut causa partialis * et *
secunda. — Si autem teneatur quarta via [n. 795], tunc reddit
per modum inclinaiionis; et hoc non ex hoc solo quod ipsa
inclinat, sed ex hoc quod ipsa virtus cum prudentia virtute
inclinat (1).

c) Ad aliud [n. 797 c] de moderari dico, quod virtus
moralis non moderatur active passionem, quasi eam factam
ab obiecto faciat esse minorem; obiectum enim delectabile
praesens naturaliter movet secundum ultimum sui; sed habi-
tus potest facere oblectum minus conveniens potentiae habi-
tuatae quam potentiae non habituatae, sicut gravi disconve-
niens est sursum magis quam corpori neutro, licet gravitas
non esset principium activum descensus. Ita potentiae secundum
se conveniens esset aliquod delectabile excessivum; potentiae
autem habituatae per habitum inclinantem ad actus moderatos
est disconveniens, vel non ita * est * conveniens illud delectabile
excessivum; et pro tanto quasi per repugnantiam formalem
vel virtualem ad habitum, habitus disconveniens vel excedens
moderatur, ne delectabile immoderate delectet. Et ex hoc non

(1) Deest responsio ad b.

LI». I. DIST. XVII. QUAEST. I. II ET IM. ART. IV. 8f)9

sequitui- ali(|ua activilas habilus, sicul noc hurniditas in lij^no,
licet ipsii iiiodoiolur ne i^mis ila * iminoilerate caiefacial vel*
vehenieiiter sicut corpus siccum.

Aliter potest dici, ({uod virtus modcratur passionem non
iain ractam, sed ficndani, pro i|uanlo inclinat potentiam, el
hoc cum prudentia cocxislente, ul fii^iat immoilerata d«'li^cta-
bilia, quae nata sunt infern! delectaliones immodt-ratas, et non
admillat nisi delectabilia quae nata sunt moderate delectare,
et in h(x; moderatur, non (luidoin deh^ctationem inexisteniem
minucndo, sed immoderatam (|uae inesset prnecarendo.

d) Ad aliud, (juod siiie institia non jMitest (piis op<»rari
iustc, dico, (juod in i»rimo aclu, (juando cst dictamen rectum
frenerativum j^rudentiac, et conformalur illi eleclio alicuius
iusti, ibi non lanluni * est * inslnm, sed iuste operatur eli-
{^ens; sed debet intelli<4:i (juod non iuste sine iustitia oix?ratur
secundum omnem perfectionem, secuiulum quam posset aliquis
iuste oj)erari, (juarum una est delectnhilitus «>t facilitns in
oiM'rand(j, (juod non comj^etit jjotentiae non habituatae .sicut
habiluatac.

AHTICUUS IV.

RKSOLVITUR QUAESTIO I: UTHUM NECESSE SIT PONERE CIIARITA-
TIOM CREATAM FORMALITER INIIAERENTEM NATURAE HEA-
TIFICAHILI^

soo. (10) — Opinio Magistro Sententiarum attributa (1). —
Ad PRIMAM QUAESTIONEM |n. 7S l j vidctur es.se opinio Mniji-
slri, (JikmI soIus .Spiritus Sanctus iiu»xislens, sine ali(iuo habilu
iiKMlio inrormantc voluntatcm. mov(>t ipsam ad actutn incrito-
riuui, alilcr (luam inovcat animain ad crcdcre et spcrnre,
(tjuia ad crcdere et siM^raro (a) ) movet nu^diantibus hnbitittus
fidci et spci; et ita dicilur /Wf/assc omnem charilatcm crcatnm.

Pro hac conclusioiH» polrsl ai^rui duabus viis: — Prima
accipilur cx impcr/cctinnc /ormac vel haftitus, vol noit ne-
ccssitatc ad movcndum.

(a) Dtvst in Kd. Vni.

(\) ijiiiu' lN<ni(;iu> u DiH-toro Siihtili i>\|)onittir Hd n. 8*il.

810 LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. IV.

810. — Pro qua arguitur primo ex imperfectione habitus (1).
— Ubi arguo primo sic:

a) Sicut se habet actus naturalis ad iiaturalem habitum
sive acquisitum, ita videtur se habere actus habitus infusi ad
habitum infusum : sed habitus acquisitus tantum facilitat et
tribuit delectabiliter operari, non autem dat ipsam subsiantiam
actus, sicut patet in quaesi. praecedenti [n. 807]; ergo si-
mihter infusus tantum tribueret delectabiliier operari, aut sal-
tem illud tribueret si inesset: sed peccator iam iustiflcatus
primo non delectabiliter ehcit actum dihgendi Deum; ita enim
videtur ei difficihs resistentia a vitiis et continuatio bonorum
operum sicut quando erat in peccatis, vel non multo facihor,
quousque per pugnam et victoriam passionum acquisierit * ali-
quem * habitum, et tunc delectabiliter operatur; igitur non
est ahquis habitus infusus iUi iustificato, quia illo delectabili-
ter operaretur, si inesset.

b) Praeterea, si ostenderetur bonum supernaturale volun-
tati in }iuris naturahbus, voluntas ihud sufficienter amabit,
quia sufficienter habet obiectum proportionatum et approxima-
turo.; ergo non requiritur aliquis habitus infusus ad dihgen-
dum bonum supernaturale. — Assumptum probatur, quia si
minus bonum ostensum voiuntati nudae potest dihgi, ergo et
maius bonum; ergo si ex puris naturahbus voluntas potest
ahquid dihgere, potest diligere summum bonum, si sibi osten-
datur.

c) Praeterea, actus ille dihgendi qui esset illius habitus
supernaturalis esset etiam supernatui-ahs, et ita crearetur
immediate, supernaturaha enim non producuntur in esse per
aliquam mutationem de aliquo, sed tantum per creationem; si
creatur actus, igitur non praesupponit aliquid suae creationi.

d) Praeterea, habitu contingit uti cum habens voluerii,
Corament. III De Anima: sed non experitur quis se posse iho
habitu uti cum voluerit; non enim cum voluerit potest faci-
hter et delectabihter ehcere actus ferventes amandi, sicut pa-
tet de contemplativis, qui quandoque experiuntur se magnam
delectationem {a) habere, quandoque etiam cum aequah conatu
minorem vel nuUam. -

(«) Ed Ven. devotionem.

(1) Quae argumenta solvuntur ad n. 823.

»

LIB. I. DIST. XVII. 0''AKST. I. II. KT III. ART. IV. Sl 1

Hll, (H) _ Arguitur secundo ex non necessitate liabitusil).
— Secunda ria accipiliii- ex lioc (JikmI Spiritus Sanctus suf-
ficlal riiovore sinc habHii; ulii ar<.'uitui- prirno sic:

a) Prirua causa polost por .se illuil (jU(mI potest curn se-
cuikUi, rjiiae socunda ost tariturnrnodo causa * c(jai:ons *. Vel

* accipitur * inaior: causa pr-irna jifitost jmt so * (juaecurn-
que * potest cuin causa socurida (juao iiori ost do essenlia
rei. IIoc addo proptor ^na^c/vam et formam in cornpositoj

* otonirn * Dous iion possot * facere * cornp^jsiturn sino parti-
hus intrimecis (.'Oinpoiiontibus. S<3d habitus, si iiiossot, non ha-
|j<3rot causalitatorn riocossariain respoctu actiis, nisi ali(jiio mo«lo

* in r'ationo * causao ajzt^ntis; saltorn patot, (|U(mI rion forma-
lis, uoc materialis de f/iia ; i^Mtur causalitas oius orit exlrin-
seca ; i;,'itur (juidtjuid potost Sjiiiilus Saiictus cuin liabitu cau-
saro in actu, hoc j)Otost sino habitu: jduralitas sino necessilate
11(111 vidctur jxMiciida, (juia sujx-rtluil; * er<ro, otc. *.

fj) Praotcrea, voluntati habonli habitum, ad lioc (juod airat
socuiidum illum, oj)ortot Sj»irifuin Sanctum ciMtjioi-ari, ali(j(iuin
iKJii osset causa prima in oinni acliono croaturao: noii autoni
cooporatur (juia voluiitas liabct isturii liabitum. (juia tunc * vo-
liintas croata utonUur Sj»iritu Saiicto iit causa .socunda, et *
Sjjirilus Sanctus non ossot causa pririia, sod (juasi caiisa se-
cimda i('sj»octu v(»luntatis habontis habitum, (juia dotorminaro-
tur j»('r habiliim voliiiitalis ad coapMidum voluntati; or«,'o e con-
vor.si», (jiiia cooj)oratur v(»luntati, idco voliintas sivundiim illum
habifiim (»j»('ratiir: scd ac^ju»' j»of(?st * Spiritus * c(H»j)orari

* voluiitati iii illi» * j»rimo iiislanli iiaturao, * v(»luiifafo noii lia-
boiitc cliaritatom sicut habonto *, orpj, ofc.

f) l*ra(!f('roa, Filius Doi sic est uiiitus n«»sfrao naturae,
(juod oj)orabatur oj)ora illius naturac, ita (juod illi actus vert»
dicobantur e.sse Filii Doi ut suj»jM>siti a^'entis: ol tamon nihil
j)cr Ikjc (lor(»|^Mtur assumjifao nafurao, iiuin i|)sa cs.sct j^rinci-
jiiuin siiarum ojjorationum ; oriro a sirnili Sjm-itus Sarictus |)0-
tcst alicjiio iikmIo uiiiri voluntati, ut ijiso aj^af o|)ora volunfatis;
nec \)vv lioc doro;;afui' nafurac v(»luntatis in ali(jU(», ut jirinci-
jiii ojMM-ativi, * (juin ij»sa jmis.scI cssc j»niK'i|iium suaruin ojx»-
rati«»num *.

(1) Quiii< ur^iiinontii aolvuiitiir iul u. <^'J4

812 LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. IV,

d) Praeterea, intellectus est magis passivus quam volun-
tas, et minus activus; igitur magis indiget aliquo actuante, ad
hoc quod possit in actum suum: sed ponitur posse in visionem
beatam absque omni forma informante, ex hoc solo quod es-
sentia Dei est sibi praesens quasi per modum formae; ergo
multo magis voluntas potest in omnem actum suum sine forma
informante, per hoc quod Spiritus Sanctus sit sibi quasi forma
ad diligendum.

812. (18) — Contra praefatam opinionem arguitur primo ex
iustificatione peccatoris absque actu elicito. — Conira isiam con-
clusionem, sive sit secundum intentionem Magistri, sive non,
arguitur duabus viis: — Prima accipilur ex iusiificaiione
peccato?'is, sive ex acceptione divina, et hoc absque aciu eii-
ciio: secunda ex ratione actus meritorii. — Ex prinia via
arguitur sic:

a) Peccator ante poenitentiam est iniustus, sicut Scriptura
coramuniter vocat peccatorem iniustum, et liberatum a peccato
iustum. — Ex hoc arguitur: iniustitia, cum sit formaliter pH-
vaiio, non potest auferri ab ahquo nisi ei detur habitus op-
positus, quia privare 'privationem est habiium ponere, quia
sunt immediate opposita circa aptum natum, X. Meiaph. : anima
est apta nata recipere iustitiam; ergo ille iustificatus, qui fa-
ctus est de iniusto iustus, recipit habitum oppositum illi pri-
vationi; si enim nihil inesset sibi formaliter nunc quam prius,
non magis careret privatione nunc quam prius caruit.

b) Praeterea, peccator ante poenitentiam est vidignus vita
aeterna, post poenitentiam est dignus: non est autem dignus
nisi per aliquod formaliter sibi inhaerens, cui secundum regu-
las divinae iustitiae iudicatur vita eterna reddenda, et nihil tale
prius habuit; igitur aUquid positivum est formaHter in isto
per quod est dignus vita eterna.

c) Praeterea, Deus non acceptat peccatorem ad vitam ae-
ternam, iustum tamen acceptat. Quaero, quid est acceptare ad
vitam aeternam? Hoc non est velle vohmtate beneplaciti bea-
tificare pro iunc, quia tunc beatificaret statim; ergo hoc est
velle istum, secundum dispositionem secundum quam nunc ha-
bet, esse dignum tah praemio, quem prius non voluit esse di-
gnum: ista diversitas non potest poni, ut videtur, in voluntate
divina, quia nihil est ibi novum, quia immutabilis; non igitur

lAU. I. DIST. XVII. glJAEST. I. II. HT III. ART. IV. 813

hoc oril nisi proptor (livoi*silat»'iii a \ydrU'. illiiis, (juia illo oo-
(lorn iiioclo so li.nlKMifc voliiritns (liviiiu «'odorn riKulo vult ipsum
so haboro.

Confiriinalur ista ratio, quia volitio divina, (|uao est oinni-
no unus actus in so, non haiiet rationom opiKjsitoruni actuuin
sivo (listinctoruni, al)S(juo onini (listinctiono ohioctoriini * con-
notat(jruni *; hoc onini viillo (livinuni non est vollo (jiKMldam
benoi)laciti vol nollo, iiisi illa ohiocta distin^mantur, aliojuin
contradictoria orunt vcra ahs^juo onini dislinctiono causanle
istain voritatom; er^'o cuni Dous volit istuni iustificatum ad
aliijiiid ad (juod n<jn vult jjoccatorom, proplor (juam diver-
sitatom dicitiir diliLrore iustos et odiro j)eccatorcs in Scriptura,
so(juitur (JU(mI i.sta distinctio socundum rationoni ex jjarte
volitionis divinao noc(^ssario rcijuirat distinction«Mn actiialem ex
jiarU' ij^sorum ohioctorum. .Vlitor i;/itur se liahot iste in se
(juando dicitur diloctus a Doo vol accoptus ad vitam aotornam,
alit(!r (juando (jditiis.

('9) d) Ultimo socundum islam viam ari^uitur sic : «jiiia si niliil
aliiid ost in aninia illius jMjst |)oenitontiam (juam aiito, non vi-
dotur (juod ali^juo alio iikmIo so liaheat ad Douni, noc Deiis ad
ijisum, (jiiia non vidotur ihi esse alietas j)roj)tor mulationem
ali^jiiam o.\ jiarto Doi factam; erj^^o si conciHlatur, sicut vide-
lur not*ossariiim, (JU(mI ali(juo modo alit«M' so lialM>t ad Doum
et ft convcrso, hoc est proptor mutationom ij^siiis, et ita ali<juid
innct sihi formalitor di' novo: non autom inllunt ei de novo
(Ides et sj)os, (juiji manont ista in j^occatore; eiyo charitas.

e) Posset («tiam ar;jriii s«H-imdum islam viaiii, (juia Deus
ollonsus i^eccatori prius, * et * j)ostoa iMM'nitonti, roniittit oiren-
sam: hoc non ost por mutationom alicjuam voltintatis divinae,
sicut in mo pot(^st «vsso (jiiaiido romitto otronsam ; iLMtiir luv est
proi)t('!' hoc, «ju(m1 illo ciii r«'mittitur odonsa alitor s«' lialK^t iii s«».

.Scd istiul arc/tnncnhii/i non concludit, sicut j^aUMiit in
IV. disl. (). «|. 2., iihi dicotur (juod prius iialura h*'U< i-.nnittit
oHcnsam p«'ccat«)ri «juam dot ei ^^ratiam.

riido ari^^umonta, si qua valont siviindum istam viani, ac-
cipiciida sunt cx iusta acccptationr ;>a.vs*rrt, onlin»» sive di-
l^nitatc ad vilani aotornam, «juao convoniunt iustincato, ot non
|)(H'catori. sicut ar^nitum ost prius; non aut«'m ox sola rcmis-
sionc olJ'cnsiic, (juod sc«Mmilum s«' cst niinus quam iusium (»s.s»\

814 LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. IV.

813. (20) — Arguitur secundo ex ratione actus meritorii. —
Ex secunda via arguitur sic:

a) Nihil dicitur formaliter agere aliqua actione, nisi prin-
cipium illius actionis sit forma agentis. Hoc accipitur ex //.
De Anim., ubi ex hoc quod anima est quo vivimus et senti-
mus concluditur quod anima est actus et forma sic agentis;
igitur cum operatio meritoria sit voluntatis vel hominis per
voluntatem operantis, sequitur quod illud quo meritorie agit
sit forma eius: hoc autem quo meritorie agit non potest esse
pura natura, quia tunc ex solis naturalibus posset meritorie
agere, quod videtur error Pelagii; igitur requiritur aliquid
super^iaturale : non fides, vel spes, palet, quia raanent in pec-
catore; ergo charitas.

h) Praeterea, nulla actio est in potestate agentis nisi ipsum
habeat formam secundum quam possit agere; si enim per
aliquid tantum extrinsecum coassistens sibi, quod non est in
potestate eius, possit agere, talis actio non est in potestate eius,
sicut nec coassistentia illius extrinseci est in potestate eius: sed
Spiritum Sanctum coassistere voluntati non est in potestate
* voluntatis, sicut nec universaliter actio causae superioris *
est in potestate causae inferioris; igitur si ex sola tali coas-
sistentia possit agere, et non habeat in se formam qua sufH-
cienter possit exire in actum meritorium, sequitur quod actus
meritorius non erit in potestate eius: quod videtur inconve-
niens.

c) Praeterea, si Spiritus Sanctus moveat specialiter volun-
tatem in actionem meritoriam, sequitur quod illa motio est
creatio alicuius in ipsa voluntate, et respectu illius voluntas
non habebit aliquam causalitatem, sed tantum receptionem pas-
sivam; igitur vel illud est actus diligendi, et ita sequitur quod
actus diligendi nullo modo est a voluntate, vel istud est ali-
quid naturaliter praecedens actum diligendi, et illud voco ha-
bitum, quia perfectio prior actu, quae accipitur in potentia
habituah, videtur esse habitus.

d) Praeterea quarto, non minor identitas est Patris ad
Filium quam posset esse quaecumque unio Spiritus Sancti ad
voluntatem, quia in eadem natura: sed propter illara identi-
tatem non dicitur Pater operari aliquid Filio, sicut patet se-
cundum Augustinum, VII. De Trinitaie, cap. 1. vel 4, quod

LIH. I. DIST. XVII. QIAEST. I. II. ET III. ART. IV. 815

I*at«'r noii sapit Sapi^^ntia «.n-iiita (1); erp:o nw mwlto majris
voliiiitas (licotur aliquid oporari proiilfr unionern Spiritus San-
cti cooiwnuitis atl ipsjim.

814. (•-') — Divisio. — .>\(l SOLUTIONEM huius qnaestionis
tria sunl videnda. — Priino, .vi debeat poni alif/uis habitus
supernaturalis f,^ratificans iiaturam Iwatiflcaliilom [n. 815 .seqij.].
— Sccumlo, si si/ttpficiler sit necessarium talom haliitum
poiii ad hoc ([ucxl lalis natura healificetur [n. S2U]. — Terlio,
(inid circa hoc senscrit Marjister, * proptor tria quae sihi imi)0-
iiuntiir ♦ [ii. H21\

si."). Ex nuUo actu nostro vel circumstantia eius probari
potest dari in nobis habitum supernaturalem. — Quantum ad
i'HiMi'M articulum potcst dici, quo<l ox nullo actu qucm cxpe-
riiiiur, quia nec ex substantia actus, nec ex ijitensione actus,
iiec ex delectatione sive facilitatione in tipfrando, neque ex
bonitute sive rectituiliiH3 morali actus, possuinus concludere ali-
(jufiii lalcm haliitum supernaturalein inesse; quia qu(H'umque
istdrum dat(j, iiossct aliqui^ haheiis charitalcm cogjioscere
certitudinaliter se es.se in charitate, ex hoc st-ilicct (juo<l actura
illiim sihi oxj)»'rin>tur incsse, vel aclum »ic intensum sihi inesse,
vel sic deleclabilitcr, vel racililcr inesse, vel reclae rationi con-
sonum esse.

Ratio autciii tjuarenon potest concludi ex nctn vel * ex *
iliqiia comlitiojie ijisius aclus talom hahitum incsse est quia
v«'l actus iMitesl cx sola jMitciitia halH'n' omnia jiraetlicta, con-
currcntc ralioiic recta, sicut lenendo quartam riam in j^rao-
cedcnti .solulidiu» jiosilam [n. TO.V], vel si concurreret habilus
ali(|uis proplcr aliquam conditionem prae<liclarum, jidssct iste
• s.s.' aliquis Uuhhus acquisitus ; jhjsscI enim amicilia actjuisita
lantam intcnsionem actiii ilarc .sicul cau.sa s«H'unda cum |h>-
teiitia, ut * jKitcntia cum charilatc*. jK».sstM ctiam tantam faci-
litatiMii cl dclcctationcm trihucrc; j><iss4»t etiam hahitus ita con-
^onus C8SO rationi rectae, (juod actus elicitus nullam conditio-
iiciii cridenter apjMirentcm halMMi*!, ex «jua mvessario con-
cliidcrclur ijisum elici s^vundum hahitum super$iatural-

Quod si dicns: suhito mutalur voluntas, ut int«Mis«' ci la-
cihicr «»t delectahililcr oj)er«'lur, el hoc mo«lo consono super-

\^h .Vofi /XT Hlani .N.!; ■ ■>( Patrr.

816 LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. IV.

naturali rationi, hoc est ad dictamen fidei: et non potest ita
subito acquirere habitum amicitiae ordinatae consonum fidei;
igitur habet habitura aliquem non acquisitum, quo ad subito
agendum inclinatur; respondeo: voluntas potest satis subito
movere quantum ad actus naiurales, qui subsunt totaliter po-
testati eius, quia sicut dicit Aug. I. Reiraciationum, c. 22, nihil
tam est in potesiate voluntatis quam ipm volunias; igitur
ex tali subitatione non potest concludi propositum.

816. (22) — Habitus supernaturalis requiritur ut actus sit ac-
ceptus Deo. — Dico igitur, quod ultra omnes conditiones prae-
dictas, videlicet, ultra intensionem actus, delectaiionem, fa-
ciliiationem in agendo, reciitudinem sive bonitatem, et con-
formiiaiem rationi reciae, sive rectae secundum dictamen
prudentiae, sive secundum dictamen fidei, ultra, inquam, haec
omnia, creditur esse una conditio in actu, videlicet, quod est
acceptabiiis Deo : non quadam communi acceptatione solum-
modo, quatenus acceptat omnem creaturam, vel quo etiam
modo vult actum subtractum peccato, alioquin non esset ab
ipso, sed acceptatione speciali, quae est in voluntate divina
ordinaiio huius actus ad viiam aeiernam, tamquam meriti
condigni ad praemium. Hoc modo credimus etiam natm^am
nostram beatiflcabilem iustam esse habitualiier acceptam, hoc
est quando non actualiter operatur. Adhuc tamen voluntas di-
vina eam ordinat ad vitam aeternam, tamquam dignam tanto
bono secundum dispositionem quam habet habitualiter in se.
Propter hanc acceptationem naturae beatificabilis habitualem,
etiam quando non operatur, et propter acceptationem actua-
lem actus eliciti a tali natura, oportet ponere unum habitum
supernaturalem, quo habens formaliter acceptetur a Deo, et
quo actus elicitus eius acceptetur tamquam meritorius; sic
enim non videtur acceptari natura vel actus sine aliquo ha-
bitu informante, quia, sicut argutum est [n. 812 e], non videtur
Deus aliam volitionem secundum rationem habere de obiecto
nullo modo diversificato, nec etiam actus ut acceptabilis Deo
videretur esse in potestate agentis, nisi illud quo formaliter
ageret sic esset forma eius.

817. (23) — Qualiter habitus supernaturalis sit ratio acce-
ptandi naturam et actum. — Sed dubium est, qualiter habitus iste
sit ratio acceptandi naturam et actum ? — aj Ratio * quidem *

Llli. I. DIST. .WII. QI AKST. I. 11. KT III. ART. IV. K17

awptandi ndluram vi(lf?tur osse sicut r|ui(liuM dccnr nalurae
complftcen.s volunlttli divuyte; it;i ((uod sivc ])onotur habitus
iste aclivus, .siv(; iion activu.s, ex tioc solo (juo^l »^st talis rorrua
decoraiis (;t ornans ariimam, [Mjtest esso ratio acceptandi na-
turam.

^^ S(3d ad rtc/M.v acceptatioriem plus reipiiritur quam <|uud
ajreiis liah(jat Imnc decorem s|iiriluaiem ; aliixpiin habens taleiu
hal>itum non posset hahere aclum indiHerenlem alicpicm, nec
p(.'ccare venialiter, cpiod est inconveniens. — Consef/iirntia
palel, ((uia iKHitrum istorum tollit istum (h^cor^em operantis;
et ila utrunn(U(! esset accei^tum, si actus accejjtanUur ex solo
d(!Core operantis. — Oportet i^ntur dicere (juod iste hahitus
praeter hoc ((uod (»st decor spirilualis, etiarn est incfinans ad
deteriniiiat(js actus, et lioc sive nnn nctive, secundum 7««>'-
tam viani jjositam iii solutione ()ra(?cedeiitis (nuie.slionis [n.
795], sive, ((uod ma<:is videtui", actire, secundum tertiani viam
[n. 702].

c) Q\U)d profjafur primo, (juia alio"(uin videretur ((uod sine
isto poss(U liaheri actus inteiisissimus (liH:i<Midi Deiim, et lioc
tam in via ({iiam iii Patria, cl ita beatitudo; ((uia in illo in-
stanti natitrac iii ((uo elicitiir actiis a i)iiiu'ii)io activo, si sola
voluntas esset ()riiirij)iuni activum, ipsa essct luinciiiiiim in
(|uantuiii activum a(j((ue perfeclum sine isto h;d)ilu siciit cum
isto, et ipsa iM)tentia posset at'((uali conatii a^-^ere. iit patet;
erj.^) perfectissimus actus dilii^^endi sine habitu lali haberi
posset.

d) Secundo probatur idcm, ((iiia alioiiuin n<>n vidervtur
vcrum esse ((uod dicit Au;z. A' Li/wro Arljit., ((ikmI LM-atia se
liabet ad libcrum arbitriiim siciit .sessor ad c((uum, t(uia sessor
iictire re«.,Mf ct movot e((uum '(ualilcr vult. Nec ♦'tiani illud
({uod dicit iii Epistntii ad Stfxtuni : Voftintate, inquit, conco-
hiifatife, non praeeunfe, petfisseipta. non domina ; iiori autiMii
e.sscl voluntas p(?(li.ssc(iua {^ratia(\ si ipsa jrrMtia nullani cau-
salilatem liabcret.

sis. (24) — An gratia sit causa priina vel seciinda i"esi^«Ttu
voluntatis? — Sed tunc cst ulterius du/num de isto halntu
comi^arato ad pafentiam oiMMaiit«Mu, ((uae videlicet istaruni
ilebcl dici prima caiisa ct ((uae secundaf Vi(l(>tur «Miim ex
dictis i(iiod (jrafia (»st causa prima.

T.<si. I. 53

818 LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. I. II. ET III, ART. IV.

Sedop250Si7i*mostenditurprmo,quia potentia utitur ijabilu,
et non e converso. — Et secundo, quia aclio non essct liberay
si gratia esset prima causa: voluntas enim naluraliter move-
retur, quia gratia naturaliter raoveret; et sicut voluntas non
libere moveretur, ita nec Ubere agerei, cum non ag-eret nisi
quia mota. — Tertlo, ut videtur, voluntas semel babens
gratiam nunquam posset peccare, quia causa secunda semper
sequitur motionem causae primae, nec potest moveri ad oppo-
situm illius ad quod prima causa movet. — Quarlo, voluntas
est illimitatior ad actus quam ipse habitus: illimitatio autem
ad plures effectus videtur competere causae superiori.

Hic potest dici, quod in actu meritorio, de quo est sermo,
duo considerare oportet, videlicet: illud qwod praecedit raiio-
nem meritorii, et in hoc gradu includitur et intensio actus,
et substantia actus, et rectitudo morabs. Ultra hoc considero
et ipsam rationem meriiorii, quod est sic esse acceptum a
divina voluntate in ordine ad praemium, vei acceptabile esse
sive dignum accepiari {\).

(1) Tam apud Waddingum quam in cdit. Venet. et aliis saepe se-
quentia hic in corpore textus inseruntur, quae tamen, ex Waddingo, iu ali-
quibus originalibus habentur ad instar additlonis , quod et contextus per-
suadere videtur.

(25) « Hoc secundura membrum verius esset si actus esset complete merito-
rius per aliquid quod esset in merente; aceeptare enim non est in ipso, sed
est actio divina: actio autem divina non videtiir per se requiri ad meritum.
Quod etiam probatur, quia respectu huius acceptati videtur esse meritum ;
nam aliquis actus dignus est * acceptari *, aliquis alius non; igitur ante-
quam intelligatur acceptatus est aliquid in actu quo dignus sit acceptari;
ergo tunc est in ipso ratio meriti, saltem respectu acceptationis.

« Contra, ratio meriti non habetur complete nisi habeatur ratio digni
vel digne ordinahilis ad praemium, quod est beatitudo, et hoc digne secun-
dum iustitiam commutativam, sive retributivam: sed quicumque actus ex
solis intrinsecis agentis non habet hunc ordinem ; tunc enim Deus non posset
ei qui sic operatus est non retribuere beatitudiuem, * uisi * iniuste eam
sibi subtraheret: hoc autem est falsum ; ergo talis ordo secundum iustitiam
est ex sola voluntate divina gratuite ordinante; et ita ratio meriti complete
erit ex ordinatione voluntatis divinae illius actus ad praemium.

« Et quod adducitur pro secundo membro, quod actio divina non est de
ratione meriti, respondeo: relatio in actu merentis ad actionem divinam est
de ratione meriti: quae relaiio non est sine actione divina.

« Si dicas, quod tunc non est in potestate merentis mereri, sicut nec ia
potcstate cius est illa actio divina; similiter, principalius erit Dei mereri

Mli. 1. FjIST. XVII. QUAEST. 1. II. KT III. AHT. IV. 819

(27] Jlt«'riiis, siciit iii <iclu meritorio sunt duo pi-anlicta, sci-
licet suOstanlin uctus cuiu roctiludiue, ft ratio nwriti, sic
Uabitus (jratim fst quncdam qualitas, «'t [)ra»'t»'r ivlationeiu
illani <iuam hahet ad ratiouein reclain, iii quaiitunj «,*st hal>ilus
boiiu:^ forrnaiitor, habet specialem relationem ad coluntatem
divinam acceptaniem ipsum vel subiectum liabens ipsum. —
Ilabitus ille secuinlum substaniiam inclinat nctire ad actiiin
secundum substantiain : et hoc aclive ut causa pariiolis, tenendo

quam inei, <|iiiti i^rinciptilius in nicrito est ex actione divina; ad primum
dieo, f|Uod nrdtA (|ui cst iiuTitiini «'st in potfstatt' inca. siiiipoHitu intluentia
genertili, si hubeo imuiii lHnri arhitrii et f/nUiitin: sed compUtio h\ rutione
mrriti non est in potestute mea, nisi (lispositive; tamen sic dispositive,
<{Uod ex dispositione divinu Hcmpcr se(|uitur iilud completivum ad agere
Tneum: sicut seinper sequitur animutio ud orguiiizutioncm factnm a causa
iiiitiiriili. — l'cr idcm dico ad tii-cundiiin, quiu licct principaliut*, id cst, ulti-
nium et roiujililivinn iii inrrito sit a Dco, non sc(|uitur tamcn : crgo Dcus
meretttr, (piiu mcritum est actus potentiue liberae et secundum inelinatio-
iiein (a) gratiae elieitus, acceptus Deo ut praemiubili.s bcutitudine, ct itu
mrreri eat sie agcre: Deus uiitcin non sic ugit.

(2<)) « (.'ontrn, sultcin principuliuH in iiKjrito est * in * Dco. — Itrxpoudeo: si
priuripnliim dicutur ullimitm romplrtivnni, concedutur; si dicatur priiiia rca-
litns vcl perfrrtior rrnlitnti, ncgntur, ([iiiii nctus est absolutuin quid, et prius
natiiru istu ucccptutione pussivu, et magis ena ea.

• Ad iltiid (|Uod Hcciindo nddiicitiir pro Hi-ciinilo mcinbro, (|Uod artiia
inerrtiir arrrptari ; rriijnimiro : iii lioc cst rulio nicriti iirriniilunt ijuitl, qiiiu non
«8t ordinutio uctus ad bcutitudincm ut ud praemium iustum iustc reddcnduin
pro tuti uctu; et conccditur (|Uod arcrptatio istu paHsivu divina iion inclu-
ditur in rutione ineriti «rrnudum rjuid, siciit non ri'(|uiritur in ratione ine-
riti de congriio, (|iioinodo attritns mcrctur iustificnri. Kt (|uod pru«xlictuui
est est intclligcndiiiii dc arrrjitatiour aetrrua, (|uu Dcus ab nct«'riio, prae-
vidcns liunc nctiiiii cx tnlibiiH principiis eliciendum, voluit ipsuin es«o
ordinntiim tid praciniiim, it itn nctii vulnntntis suac ordinando ipsuin ad
prniiiiiiiiii voliiit ipHiiin cshc mcritiiiii: i|iii * tnmen * stNMindiim •<(> consido-
rntiiH, nbHquc tnli ncccptntionc divinn, Hceuiidum strictum iuHtitiuin, non
fiiiHHct digiiiiH tnli prncmio cx intriiiHccn bonitnU' qiinm lialM*ret ex «uis
]>riiicipiis; qiiod patet, * (|uia * scin|>cr prncmium est maius bonum merito,
«t iiiHtitia Htrictn iioii rcddit mclius pro minus bono; ideo beue dicitur,
quod Hciiipcr Dciih prucmint iiltrn mcritiim condignum : univcrsntiti-r quidcin
nltrn (lignitntcm artim i|iii cnt mcritum, qiiiu quod illc uctus sit coudignum
nicrituin, hoc est ultru nnturam et bonitutem actua intrinsccam. ei mera
f/ratuita nrcrjitationr divina. Kt fortc ndliiic iiltrn illud ad quod do cum-
luiiiii lcgc esact nctus acccptandus, qunndoquc IX>U8 prRcmittt ex mera li-
iMTulitntc ».

(m Kd. Vcn. donuin.

820 LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. I. II. KT III. ART. IV.

tertiam viarn iii itraocedoiiti solulione * principali * [n. 792],
et in hac causalitato luibilus est causn secunda, et poienlia
causa p)-ima, sicut dictum est iii solutioiin praecedonti de ha-
bilu comniunitcr et poieniia, poiiondo habitum activum, ot hoc
probant rationes iiunc adductae.

Sed accipiendo acium socundum rationem meritorii, po-
test dici (juod principaliter iila conditio convenit actui ab
habitu, et minus principaliter a voiuntaie : ma^'is cnim ac-
ceptatur actus ut dignus praemio, quia ost elicilus a chari-
taie, quam quia est a voluntaie libere elicitus, quamvis utrum-
que necessario n^quiratur (1).

819. — Praedicta exemplis confirmantur. — Exemplum huius
potest poni de divisione alicuius corj)oi'is modiantc cultolio:
i])sa ({uidom divisio absoiate ma^is esl a poientia * motiva * di-
vidente (|uam a cuitciio, ot ideo potentia moliva (brtior velo-
cius dividit; sed tamon in (|uantum haoc divisio comparatur
ad visum sul) ratione accepiabilis, ut cui j^lacoat, magis attri-
buitur cultollo; quia lenitas j^artium divisarum, quae placet
visui, majiis cst ox acutio instrumonti ({uam ex efflcacia vir-
tutis principalitor dividentis. — Similiter so7ius magis est ex
percussione corj^oris sonantis quam ex porcussionis ordine; et
tamon ut acceptabiiis audiiui mai^is est ex ordine percus-
sionis quam ex ellicacia potentiae percutientis, imo posset esse
efflcacior vis percutientis, et tamen omnino iion acceptaretur
auditui, quia non (^sset sonus armonicus. — Aliud exemplum :
* si onim pater est* causa principalis rospectu filii, et mater
minus principalis, tamen ipsa potost esse causa principalior
fiHi in quantum dilecii vel diiigibiiis alicui, hoc est, (juod
lilius mai^-is (lilij.iatur, quia ost matris ut <iii>-ncntis quam quia
(:\st patris ut gii^nontis.

Ita Deus pot(3st ordinasso ali({uom actum accoptare tam-
quam dif;-num tali praemio vel accoptabilom vel acceptandura
esse, quia ad illum actum inciinat habitus ahquis ut principium
activum oius partialo, et (|uod principaiius per hoc acceptetur
vel acceptabilis sit quain (juia est a reli(|ua causa partiali.

Secundum iiiitur hoc potest oxpoiii illud Aug. [n. 817 d]
charitas est sicut sessor ad equum, et illud etiam, quod :ro-

(1) Cfr. III. (l. 10. n. (7).

LUi. I. DIST. XVII. QUAEST. I. II. KT III. ART. IV. 821

funfas rcspeclu gvatiae pedissequa est, et «on praevia : hoc
quitlriii v«'rum est ros|)<'clu actus in rjuantuin yneritorius est,
sed nun in (juantuin est iste actus in suhstantia.

VA primum exempluni esset omnino idem vel simile, si
equus esset liher, ct scssf/r per modum naturae essel diri-
f?ens eijuuni ad certum terminum; mar/is placere posset, et
hoc alicui ordinatae vohmtati, cursus «>(jui ex hoc ijuo<l ost se-
cunduin inclinntiuncm natnralem ipsius sessoris ad certum
t<Mniimim, (|iiam ex hoc cjuod equus vi sua motirn velociter
curren3t. — Tunc <'liam j)0sset <>(juus ex sua Hlx^rtate sesso-
rem deiicere, v<'l praeter ein.s dircctionem in tcrminum
alium se moven\ Et in jjriino (juidem fh^rct <'(juus omnino
non acceptnhili.s, ijuia non haherot sossorem, i)roj)ter (jucm
accej^tarctur a tali voluntate: iii S6'ca/i(/o licet e^juus talis esset
acc»'j)tahilis, non taiiKTi cursu.s eius accejjtaretur, (juia non
oss<'t secundum dirertio?icm sessotns.

(2^) Hoc niodo in jiroj)osito: ri>lunta.s <'nim est (juasi equus
liher, et f/rntia (juasi sc.-isor j)or modum nntnrae inclinans
ad ohioi^tum j^er modum d«»terininatum. Sfcundiim huius inclina-
tionem * cursus * voluntalis * placerct *; alit«M' non j^laceret, sicut
«juando est peccnium vcnitdc, vel actus indifferens. Quando
autcm s«'ss<)r ahiicilur, (juod Ilt \m' pcccatum m or ta I c, on\i\\i\o
ipsa voluntas fll disj^licens. — H«k* «'tiam iiiodo voluntas <»st
pcdissequa; (juia non «'X se ita «leterminate inclinat ad ter-
minum, jirojttcr (juam inclinationem actus acc«'i)tatur. si«"ut
^••ratia inclinat; ct voluntas potesl illu«l parlicipare a jri-atia,
«juia comj)etit «.rratiae mafris imm- essentiam «juam sihi; et in
hoc ipsa «'lil causa sccintdn. TannMi in cliciendo actum, vo-
lunlas hahot primnm ralioiiom inolivi, ita (jutxl in causando
ali(jui(l iiitrinsecutn nctni, iion sit voluntas sccundn caus;);
scd iii cs.scndo, proi»t«M' «juod nctits ncccpiatur, «ju«kI dicit re-
sjxH-lum «'iiis n«l cxtrinsccum ; satis «juipp»» possil»il«' «^st piiv
phM' causam princijialionMii «'llcclus comiH't«'re illi «'flcctui ali-
«jiiam rclalioncm a«l «'Xlra miiiiioi j)rincip:ilil«'r «juam proptor
causam «'ius minus priiicijjalcm, sii iit patot in exemplis supra
I)ositis. Hahct aut«>iii «'t h:ihitus ill«', sicut ct (juililH't alius ha-
hitus iiioralis, inclinan' drtcrminat«' ad obitvluiu, sivo a«l lliHMn
<'X virtute obiecti, «juam :ili(ju«> mo«Io participat; nam sicut
li:ihitu>< int«'ll«'ctualis hahot :ili(juo iiio«l«) in s*» ohi<H:tum pratv

822 LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. IV.

sens tamquara sub ratione obiecti intelligibilis, ita habitus mo-
ralis habet quodammodo obiectum in se sub ratione boni diU-
gibihs; et ita sicut ille habet virtute obiecti quodammodo agere
ad praesentiam obiecti, ita iste virtute obiecti suo modo con-
tenti habet incHnare in obiectum. Et ex hoc apparet quomodo
habitus magis determinate inclinat ad obiectum quam potentia,
quia determinatius includit obiectum. Et secundum hoc etiam
posset dici, quod illa causahtas partiaUs quae attribuitur ha-
bitui convenit sibi ex ea parte qua obiectum dicitur activum
respectu actionis, et non ex ea parte qua potentia dicitur
activa, quia magis habitus vim suam habet ex obiecto, quod
determinate includit, quam ex ipsa potentia.

Et si tunc arguatur, sicut argutum fuit in praecedenti
solutione [n. 793], quod habitus determinat et inchnat poten-
tiam, ergo est causa prior; responsio quaeratur ibi.

820. (-29) — De potentia Dei absoluta non est necessarius habitus
supernaturalis ad beatitudinem; bene vero, ex fide, de potentia Dei
ordinata. — De secundo articulo [n. 814] dico — a) Quod Deus
de potentia absoluta bene potuisset acceptare oiatio^am bea-
tificabilem, acceptatione spirituali praedicta, existentem in puris
naturalibus; et simiHter actum eius, ad quem esset inclinatio
eius mere naturahs, potuisset acceptare ut meriforium. —
Sed non creditur ita disposuisse, quod naturam puram vel
actus eius sic acceptet; quia 3iCiu.m ex puris naturaiibus esse
meritorium appropinquat errori Pelagii; ideo verisimilius
creditur quod acceptet naturam et actum eius tamquam me-
ritorium per habitum supernatwalem.

b) Sed est duplex dubitatio: una quomodo ahquid in na-
tura creata possit esse ratio quare acceptatur a vokmtate di-
vina, vel absolute vel tali modo, cum nihil in creatura sit
ratio actus, divini, nec in se, nec ut tendit super tale obie-
ctum?(l). — Alia, quia, circumscripto omni dono supernaturali,
est dislinguere inter amicum et inimicum, ut inimicus dicatur

(1) Ita respondet in Report. d. 17. q. 2. n. 10: « Quando dicitur quod
nihil creatum potest esse ratio formalis voluutati divinae acceptandi, con-
cedo quod nec elicitive nec obiective primo, nec ut habens esse noviun in
efFectu, sed ut habens esse apprehensum ab aeterno aliquando futurum
potest esse ratio obiectiva secundaria tribuens primo habilitatem accepta-
tioni, et postea de condigno secundum potentiam orcUnatam ■» .

I

Llli. 1. DIST. XVII. yUAFlST. I. II. ET III. ART. IV. 823

i[i i\\U) est pocrnliirn non dolotnni, <'t uloo maiirt ofTdMi.su, iion
iiiimicus dicitui' iii iiiio non est ofIV'risa : s***! aritf collalionom
orriiiis U)ni sujxTiiatiir-alis possol alicwi iriiriiico «limitli offfnsa,
siciit (licotur- iri IV. tl. 1. «i. 0.(1).

.\(l ista icsporjdeo: * (juaoro ibi *.

cj {)\\i\niuin i^Mtur ad istuiii articHhnn. non est nocossa-
rium jMjrion.' Iiahitum sujMM-natur-alom |/r-atificaritom, locjuriKlo
(lo nocossitato resjiicionte /3o/f';i^/fl//i Dei aljsnlnlam, j)r'aocipue
cum p(jssit (lar"o bcatitudiiiom sino omrii morifo praocodonte;
licet sit iH^cessarium, kxjuondo do nocossitato fjuae i'osj)icit
yotenlidin Doi (frdinntnm ; quam orvjinationom colli«:iriius ox
Scrij^tura ot ox dictis Sanctoriiri!, ul)i liabomus rjuod |)occator
est iri(lii:iius vita aotorna, ot iustus di^nus.

svJi. (■^*^) — Benigna opinionis Magistri expositio. — (Jiian-
tirm ad tehtium (irtivuliun |S()!»rts|l| j)o«;scl dici. <juod Ma-
{jistor nori ncj^Mt omriom liabitum supcriintin-alcm ; ijisc (juij)j)0
dist. .37.,cai). illo, Il/nd tjHixjue mirabile, adducit .\u^'. (nl Dnr-
danum (2) dic('rit(»m, (juod ad tcmplum Dci prrtinent pucri
santipcati, qui nnndum ralent cof/nosicre Dcum; cri^a) Hous
inhntjilnt j)arvulum, qui tamon non j)otost halicro actum elici-
tum circa l>oum. Ista inliatntatio (juac comj^ctit j^arvulo re-
p-norato, <>t non alii, rion potf^st (^rso sino omni liabitu mper-
nnturali in ij)SO j)arvulo; wov, onim jiol^^st jM)rii j)roj)tor nctum,
(juia talom aclum non liabct. noc liaboro j^otcst : iicf j)roj)tor
7inturam solam. (jiiia iion iiihabilat alium j^arviilum non re-
^•iKTaluiii, cum iii c(j sit eadom nalura. — Similitcr 20. di.st.
lihri II. vidctiir j)oncro f/rntiain crcfitam in anima.

Itaijiio j)otost ilici, (juod Mau^istcr jK)suit iiiiiim hnfutuuif
(jiio iiiiorm:irilc aiiiiii:im Sjiiritiis Siinctus iiih:d)itat. cl iit in-
hidiitaiis (jii;isi j)cilicit j^utontias liabilibus supcrmiturati-
Ims: du:is (juidom, inlcllcctum ot voluntalom, /idc ot spe, ad
(•rcdciidiim ct si)or*aiidum; s«»d volurilalcm nullo alio habilu ad
ainnndum (juam isto j)cr (jucm dicilur //i/u»/j<7rt/-c; (juia actus
istc amandi csl ita j)crlcclus, (JihmI j)ol(»st allribui imnn^diale
illi h:diiliii, ijuo lormalilcr inhaci'cntc Sj)irilus .SiUK-tus inba-
bit;il, hun^iuam jiorrectissimo h;d>ilui; non sic jH)ssunt aclus

(1) l'ro 8oliitiom> nrrundar du)>i(atii)iii!( rfr FV ij. 1 f|. ("t — li 14
q. 1. — (I. 1»! f|. '2

[•-M Kiii.st. 1S7 0 fi.

824 LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. IV.

creclendi et sperandi attribui immediate illi iiabitui per quem
Spiritus Sanctus inbabitat, propter imperfectionem istorum
actuum et perfectionem illius habitus, quo Spiritus Sanctus in-
habitat mentes; iste enim debet esse ita perfectus, quod nec
in Patria evacuetur, quando anima erit tempkim Dei; tunc
enim non manebunt credere et sperare.

Et hoc modo aucioritates Aug. [n. 785] faciunt pro Ma-
gistro: non quod nullus sit habitus supernaturalis formaliter
gratificans animam, sed quod non alius ab isto per quem Spi-
ritus Sanctus inhabitai animam, eo modo quo habitus cre-
dendi et sperandi alius est ab habitu quo inhabitat. Et hoc
patebit [n. 822] solvendo rationes quae adducuntur'pro p^nma
parie quaestionis.

Secundum hoc igitur non videtur Magister discordare ab
aUis, nisi quia vel ponat gratiam ahum habitum esse a cha~
ritate, vel saltem dicat istum habitum, qui reahter est gratia,
formaUter esse in voluntate, et non in esseniia animae, quia
tunc non inhabitaret Spiritus Sanctus per habitum unum quasi
radicalem respectu fldei et spei, * ut primo infuerit * («), sed
inhabitaret per habitum formahter informantem voluntatem,
qui quodam ordine naturae esset posterior fide et spe.

Sed tenendo eumdem habitum esse realiter charitatem
et gratiam, utrum *iste* habitus informat esseniiam animae
primo, et sic a Spiritu Sancto inhabitante essentiam aniniae
fluant virtutes informantes potentias, vel sit in voluntate for-
maliter, iam praesuppositis fide et spe in potentiis, de hoc in
II. libr. disi. 26. Saltem chariias non videtur alius habitus
realiter ab isto per quem Spiritus Sanctus m/ia6^Y«^ animam;
et ita non sic Spiritus Sanctus per habitum medium alium ab
isto quo inhabitat raovet ad diligere, sicut movet ad credere
et sperare.

822. (31) — Solvuntur argumenta principalia quaest. I. —
Ad arguyyienla principolia. — a) Ad primum [n. 785 a] dico,
quod argumentum August. sic tenet: omnis dihgens proximum
dihgit dilectionem suam formaliter, si convertit se super illam:
omnis autem dihgens dilectionem suam formaliter diligit Spi-
ritum Sanctum, (qui est dilectio per essentiam ; ergo omnis di-

(a) Wadd. nisi primo insint.

LIU. I. DIST. XVII. QUAEST. I. II. KT III. AHT. IV. «25

lij.,'eiis rrutrem ilili|iit Spii-ituiii Sanctuiii (a)). Secuiula propositio
in onliiH', ijuao tainoii orit miiior in syllofjisiMO (lispuiiemlo,
probalur sic: quia * orimis * ordiiiate (lili^^eiis iniiius Itoiiuiii
iiiairis (lcbct dili^nwc aliiid mnius honum, pia«ripuo ({uaiido in
miiiori non est ratio diliizihilitatis nisi a maiori Ijoiio: dil*rtio
autcm mca (ormalitcjr cst minus lK»na (luain dilcctio illa Ixma
pcr csscntiam, ipiac pst Spiritus Saiirtus, c.l jiraocis»' ah ista
diloclioiK,' illa liahot rati(jnoin dilifribilitatis. *Ratio er;:o Au|ju-
stini lialict rcdiici in duos syllo^nsmos sic: dili^^cns diloctionem
actu dili^nt dilccti^nicm ])or ossontiam: scd diliirons pro.ximiiin
«lili^it dil(.'clioncm aclu; or^M) dilifxons proximum dili^Mt dikv
ctionom per essontiam : scd Dous osi diloclio per •essontiain;
er|::o, ctc. *. Istiid cr^n» arijumcntum Au^^^ustini probat I)oum
osso dilifjendum, ot non tainon (pio(l sif (Ulectio mea for-
iiHiliter, iKx- * (luia * non sit iii mc alia dilcctio rormaliter.
I)(!bont (jnippc inlclliiri duo syllojjfismi in arizumcnto .\u-
^rust., (luorum unus ost iste: (lilif.rons rratrom dilifjit dilcctio-
nom (pia Ibrmalitcr dilipit: ista autom ost diloctio * j^artici-
pata*; orjjo diliijit dilcclionoin i)nrficipatam. rif(Tius, alius .syl-
N^fzismus: dilip'iis dilcctionciii * parlicipatam * d«»lH^t diliirore
(lilccti(»n(Mii pcr csscntiam: Dous cst dilcclio pcr ossontiam;
or}.''o, otc.

h) De secundo aiL^iimonto cius | ii. 7s.">/yj, vidclicct kW
doni) ea-cellmtissimo, dici i»ot(?st (piod arLMiincnlum sic tonot:
niilliim (I(»num croatuin est oxcollontius cliaritate cn^ata;or};o
cliaritas ost perfectii) simjificiter, ot non ex ration»» sui in-
cliidcns limilalioiKiiii. — Conseipientia isla j)robatur, (piia
(»iiiiii dono i|uo(l iioii ost porlcctio simplicit^T eininonlius ost
* aliiid doiiiim * iii croaturis (piod rormalitor est i>erfectio
simplicitor. — Ultorius, omnis pcrloctio simplicitcr tbrmaliter
compctit Spirilui .Saiiclo, cx Ikk- (piod ipsuin «^l donum sim-
plicilor oxccllcntissimum, ac pcr lioc Dous, ijuia l><'us i><)tost
daro scii)suni, ct ila oxccllcnlissimum doiiuni oius osl Dous;
v/iiuv Spiiiliis Sanctus, ox lux^ (juod est donum oxccllciitis-
siiniim simplicitcr, (»st omnis pcrlcctio simplicit(M\ Stnl cura
lioc slal (iiiod isla p(»rlbctio simplicitor in nobis sit j)nrtici-
•jnttn, ct :dia cssciilialilcr ab ipsa |u»rsonn divinn (piai» ost por-

(n) D(H»iit \n i:.i. Vlh

826 LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. IV.

fecta hac perfectione simpliciter. — Absolute ergo argumenta
August. praesupponunt unum verum: quod Deus sit forma-
liter dilecUo et formaliter charitas, et non tantum effective,
sicut dicitur spes vel patientia mea, quia eflficit palientiam
lamquam non perfectionem simpliciter, et ideo non convenien-
tem sibi formaliter; sed charitaiem efRcit in anima et dile-
ctionem tamquam perfectionem simpliciter, et ideo sibi forma-
liter convenientem : quemadmodum alio modo facit honiiatern,,
alio modo humanitaiem ; ex hoc quippe quod facit huraani-
tatem non sequitur quod sit formaliter homo, sed tantum
causa effectiva hominis, sed ex hoc quod efficit bonitatem se-
quitur quod sit formaliter bonitas. Et ratio est, quia omnis
perfectio simpticiter quae est in causato reducitur ad cau-
sam formaUter habentem istam perfectionem, non sic de per-
fectione limitata.

(3-2) Sed quid faciunt islae auctoritates sic intellectae ad propo-
positum Magistri? Respondeo: quia ille habitus quo inclinatur
anima ad dihgendum meritorie est perfeclio simpliciter, m tan-
tum ut ista perfectio simpUciter conveniat formaliter Spiritui
Sancto, sequitur quod iste habitus possit esse immediatus ha-
bitus respectu dilectionis, quae est perfectio sirapliciter; et
per hoc Spiritus Sanctus, ut inhabitans per istura habitum,
immediatius causat illum actum quam credere vel sperare,
respectu quorum non potest esse aliqua causa proxima quae
sit perfectio simpliciter.

Sed contra istam resp)onsionem arguo sic: Videtur primo
quod propositio sit falsa cui innititur, videhcet, quod omm
perfectione non simpliciter in creaturis eminentior sit sive
p)erfectior aliqua perfeciio simpliciter ; videtur enim habere
instantiam de essentia supremi Angeli, quae non est perfe-
ctio simpliciter, et tamen nulla res nobiUor illa videtur esse
in tota creatura.

Praetey^^ea, male videtur ratio et intentio August. adduci
ad intentionem Magistri, quia ex prima ratione habetur quod
Spiritus Sanctus est formaliter dilectio per essentiam: ex se-
cunda habetur, si quid valet, quod Spiritus Sanctus est for-
maUter charitas per essentiam; quomodo *ergo* ex hoc in-
fertur quod non est in nobis ahqua dilectio habituaUs, sive
charitas aUa ab isto habitu per quem Spiritus Sanctus dicitur

LIB. I. DIST. XVII. OIAKST. I. II. KT III. \Ul. IV. .V.^7

infinhitaro? Isto (jiiij)po liabitus, ijuo Sj)iritus Sanclus inliabilat,
vol non ost j)erl«><:lio siinj^Jicilcr, s«'(l alifjiia liniitata, vel si
est, non soquitur fjuin alius lial>itus ab islo i)Os.sel jKjni j^ro-
xinium jjrincij^ium pjiciendi actum nieuin dili^^ondi m»'ritorie;
nani ist«* actus ost limitatus ot j)erl»rti() limitata.

AUler ])oli^sl (lici i\o rationo Auirust. ad j)rojM)siturn Ma^fi-
stri, ((juod Sj)iritus Sanctus ut inliabitans jx-r illum liabitum
immodiatius causat isfum actum (juam crcdere vcl sfjertiret
n.'sj)(Htu quorum non jiofost cssc ali(jua caiisa proxima (juae
sit j^orlbctio simj)Iicilor (o) ),

c) .\d (iliud (n. 785 c] patot, (juonnjdo cliaritas est bona
jicr j)articij)afi()nom, ex dist. S. (j. 2. [n. (')17| ubi, exj)Osi-
tum ost (juomodo lorma simj^lcx j)arlicij)at causam suain.

82.'{. (33) — Solvuntur argumenta proposita n. 810. — Ad
arQumenla j)ro opinioih^ (juao imj^onitiir (n. s()<)( Maj^islro,
quao vidclicet neyat luifntum supenuituralem f/ralificnnfem.

a) Ad primum (n. Sl()a( dico, (juod i^to liabilus siiiij)Ii-
cilor d:it ficcc])fafjilifer ojM^rari, cf otiam dat afitiuam actiin-
tatem rcsjicclu actus, sicut aliipia causa secunda res|)«x;lu
eius; sod non dat defecfaffiliter, no(jue faciliter, (juao conve-
niunt babitui ficfjuisitf), in (juantum (listin<:iiifur ab i/ifu.w, [xyr
Ikjc (juod acijuiritur cx /'rrtjtfcnfcr af/cre.

fjj .\d .secumfioti (n. .si()/>[: (juamvis alffpii ^WcMii vulun-
tatoni in j^uris naturalibus nullum actum j)osso lialM«re circa
obioctiim siijicrnatiiralc visum, famon ln.>c imj)robatum ost
dist. I. ij. l [ii. l'.»'.i[. Conc«Hlo if^itur (JU(hI posset balH'rc actum
circa lalo obicclum ostcnsum sivo nude, sive |)er actuin fldei;
s(»(l isto actus circa obioctum ostonsum a llde non »»s!s«»i tne-
riforius, (juia iioii (>ssct socundum inclinationem illius babitus
sccundum (ju<»in .solus Dous disjN^nit r/rct7)/(irt' acluiu ; nec
ctiaiii iii Patiia css.i |M'atitudo, ijuia non esset ila |MMibclus.
sicuf jM)ssot babcri a tali jM)tcntia, si osscl j)orl"erla projM)rtio-
iialilcr liabifiii sujM>rnafuraIi.

i;i s/ of)iicia.\, (|U(mI ilN» actus circa divinam essentiam
vis;im j)ossol (»sst» ita j)(»rfoclus, (juo«I totalit<»r (juielarot volun-
tafciii, (juia clic<»r<»lur s<rundum totum conatum <»ius, ol |)er
conso(ju<»iis cssct t>catificus: (JUimI ctiam vid<»tur, ^juia talis

(n) Dee«t in K.l V.nrt.

828 LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. IV.

volunlas haboret quidquid vellet, et nihil vellet mali: hoc au-
tern est esse bcatum, secunduni August. XIll. De Trin. c. 5.
vel 15; respondeo, quod non solum illa voluntas non esset
beata, quia non haberet quidquid vellet eo modo quo deberet
velle, deberet enim velle accepiabiliter diHgere, et hoc non
haberet, sed etiam non esset beata, quia non haberet actum
ita perfectum * sicut competeret* sibi in gradu naturae suae;
nulla enim potentia habituahs potest habere actum ita perfe-
ctum sine habitu sicut cum habitu: imo quanto potentia est
perfectior tanto minus potest habere actum proportionabilem
suae perfectioni, si careat omni habitu, quia ex quo est sirailis
proportio geometrica duarum potentiarum inaequaUum ad ha-
bitus proportionaUter * perfectos *, erit aUqua proportio arith-
metica, et ita simpliciter magis * deflciet * potentia perfectior,
si non perficiatur per habitum, quam potentia imperfectior.

Quod etiam additur, quia habet quidquid vult; respon-
deo: non tanta voUtione quanta potest ordinate appetere illud
obiectum; potest enim ordinate appetere habere illud tanto actu
quantus competeret sibi ex natura potentiae, et habitus pro-
porlionalis sibi, et non tantum ita perfeclo actu, sicut com-
petit sibi ex puris naturaUbus: non autem haberet primo modo,
sed tantum secundo modo.

Con^ra illud, videtur quod tunc nuHa voluntas esset beata
quae non haberet charitatem maximam cuius esset capax.

Praeterea, sicut argutum fuit in precedenti solutione : ex
ratione qua potentia est perfecta in summo gradu potentiae
polest in supremum gradum, seu in supremum actum, ita
quod nihil deflcit sibi ex defectu habitus ; ergo voluntati in
quocumque gradu nihil deficit in isto gradu propter defectum
habitus.

Ad primum respondeo, quod non potest ordinate veUe
habere obiectum beatiflcum maiori actu quam correspondente
meritis suis: taUs non est raaximus cuiiis est capax, semper
tamen est maior iUo quem posset habere existens in puris na-
turalibus.

(3^) Ad secundum dico, quod voluntas inflnita continet in se
eminenter per identitatem totam perfectionem habitus, et ideo
nuUam perfectionem minorem dat actui, quia non inteUigitur
informari habitu; sed potentia flnita non includit per identi-

LIH. I. IJIST. XVII. QUALiiT. I. II. KT III. AKT. IV. 821>

tatem hal»itnrii jtrojjoi-tioiialom silii, «'t i«l»'o potest deflcere a per-
fectione sihi convoiiiente in a^nMido, si non pornriiitur hahitu.

c) A(l tertiuni [n. SlOc] dico, quod actus iste non crealur,
lo*Iuendo/>ro/>r/6? de creatione: tum (luia resi^ectu oiusconcurrit
ali(iua causa s<'cunda activa: cn^atio autem est solius aj,'«'ntis
priiiii, sine causn s<'cunda: tum ijiiia liic prai^sujiponilur ali-
(pujd rccojjtivum ijtsius actiis, j)Ula, voluntjis: in croatione
aulcm niliil suscejilivum j»racsuj)j)onitur. Quando ijrilnr dicilur
quod omiKi suj>ornaturaI«3 crealnr, si concodatur do omni
actu printo suj)ornaturaIi, non oj)ort<'t coiicedore do sujiorna-
rali qui est actus secundus : quia ad ij)sum concurrit j)otontia
creata, et in rationo activi, aliijiio modo, ct iii ralione rece-
jptivi; tamon jiolost «lici supernaturalis raliono (brmae sivo
haliitus concurrontis ad eius pr(jiluctionom, licot non imme-
diato creotur.

Aliter potest dici, (jiiod actus non ost proprie superna-
iurulis, (juia «'isi hal»itus j)raosupj)Osilus sit a causa sujxr-
naturali iiiim«'diat<', tamon isto j)ositus iii cnso ost causa na-
turalis rosj)«'clii sui actus; ot id«'o actus «jui jiroducitur j)or
lalom hahitum non ost j)roj)rie suj)ernaturalis; ila enim iialu-
ralitor j)otost .s«» haboro ad actum suum forma qua»' sujK^rna-
turalil«'r j)r(Mlucitur sicut s«! hah«?t ad actum suum Corma «juao
osl m«ro naliiralis, ita «jikmI diir(;r«'ntia in jnotluctione forma-
riim iioii causat n«'c concludit distinctioiKMn oarum in comj)a-
ratioiio ad snos «'(loctus,

d) .\d quartum [n. Sl()//| ilico, «jutHl est iii j)«>t«'stal«» volun-
latis non imj)«3ditao uti isto haltitu.ot (|uaiulo cum ao(juali conalu
(»I)oratur voluntas, hahilus ao^jualilor sihi coojM'ralur, •juia lia
hitus «!.\ jiarto sui a^Ml j»«'r modnni naturac ; ii«'c (annMi .s<?mj)«'r
«•rit ^«'(jualis «l«'l«'ctalio cons«>«iu«'ns aclum olicilum: tleliH-tatio
(jiiijtl»' ost al) ohiocto «jiumI attinj^'ilur \wr aclum, «•! non lan-
lum al» iji.sa jH»tontia aj^^onlo circa ohiwtum. Nnnc aul»'m,
(juaiido obioctum non osl j)rao.s«»iis in st\ stid in aeni^Mnato,
j)otost ah (»l»i«.'cto «{«'loclalio «liv«'rsim(Mlo causari, nunc j>lus,
iiunc miiius, licot actus circa ij>sum ot aetjuo intonsus .semjMT
• 'liciatur ««.x a«'«juali c«)n;»lii.

(JmimI iLMlur «licitur ilo runlrinjt/uticis verum ojil ilo ilovt>-
ti«»iu', h(M' «'sl d«' delrctatianc c«)ns«'(|u«Milo actum: m^n autom «lo
ijiso aclu amandi «'licito, (|ui (juandoqu»' osl intonsior ol niairis

830 LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. IV.

meritorius, licet ipsum sequatur minor delectatio vel quasi nuUa,
et quandoque minoreni actum, et in se, et in accceptatione
divina concomitatur maior delectatio, ad alliciendum parvulos,
ut avidius sequantur illud cuius dulcedinem praegustarunt.

824. (33) — Solvuntur argumenta proposita n. 811. — a) Ad
primum de secunda via [n. 811 a] concedo, quod Spiritus
Sanctus * potest * actum causare immediate in voluntate, et
tamquam a se creatum acceptare tamquam dignum vita ae-
terna; sed nec tunc iste actus esset voiuntatis ut in potestate
eius, nec credimus ipsum talem actum acceptare, quia di-
sposuit actum liberi arbitrii, et quia esset in potestate eius
acceptare.

b) Ad secundum [n, 811 b] dico, quod * Spiritus Sanctus *
cooperari igni ad calefaciendum non est miraculum; cooperari au-
tem aquae frigidae ad calefaciendum, si tamen sine contradictione
possit sibi competere aliqua causalitas respectu calefactionis,
hoc esset miraculum. Ita dico in proposito, quod * Spiritus San-
ctus * cooperari voluntati habituatae ad actum eliciendum se-
cundum illum habitum, hoc est de communi lege qua Deus
assistit causae secundae ad suum actum; sed ipsum coope-
rari voluntati non habituatae esset miraculum, si tamen vo-
luntas ipsa posset operari. — Dico ergo, quod Spiritus Sanctus
cooperatur voluntati habenti charitatem, non quidem quia
habet charitatem, ita quod charitas eius sit causa prior mo-
vens Spiritum Sanctum ad cooperandum; sed quia Spiritus
Sanctus omni causae secundae generaliter cooperatur ad illum
actum ad quem secundum formam suam ordinatur, quomodo
est diligere in voluntate habituata.

Cum igitur dicis quod prius * cooperatur * Spiritus San-
ctus quam voluntas habeat charitatem, fahum est, nisi intelH-
gatur de prioritate eminentiae, sicut causa superior; simul
quippe cooperatur Spiritus Sanctus voluntati habenti charita-
tem, et ipsa operatur : aut si concedatur quod prius cooperetur
Spiritus Sanctus quam habeat charitatem, non sequitur: ergo
aeque posset cooperari voluntati non habenti charitatem; quia
non ita cooperatur non habenti formam ad agendum sicut ha-
benti.

(36) c) Ad tertium [n. 811 c] dico, quod si per communicationem
idiomatum operationes humanae vere dicantur de Verbo, tamen

Lin. I. DIST. XVII. QUAEST. I. II. KT III. ART. IV. 831

aclus pi'o[)fii Verbi in natura divifia non erant in potostale
ilJius hominis, ut ipse in quantutn horno |)OSset mereri actibus
illis; non enim Clirislus in hoc nobis meruit si Kilius I)»«i

* (lum * erat in carne creavit animas cum Patre et Spiritu
Saricli;. El ita ad iiropositum, non men-bilur volunlas mea, si
Spirilus Sanctus, (iuomotlocum<{ue coniunclus ei, causet in ea
actum (iiii<.'en(ii.

d) A(l idliinuiii [n. sll d] dico, quod licet illud laciat diffl-
cultatem tenentibus sp<3ciem es.se actum primum respectu intelle-
ctus, per (juem irjl<jllectus j)0lest in actum s«.'cun(lum, sicut li^^nium

* calidum * calefacit calore, (juia si hoc esset verum, essel dil-
ficile salvar-e (1U(h1 intclNictus non informatus alii(ua forma
posset in oiMirationes; tamen .secundum illarn viam (j[uarn di.xi
dist. .'J huius primi [n. M7 se(i(|.\ quod obiectum,sive in se, sive
in sp«3cie, est sicut causa jjarticdis concurrens cum inti^llectu
ad causandum inlell«.'ctionem, non facit ali^iuam ditncultalcm,
quia obieclum in se praesens, (luomodo erit in Patria, sullicil,
absquc omni informatione, ad causandum visionem, vel ex se
solo curn intellectu.

El si argiiilur, «lucxl sine habitu informante ix)test esso
visio perlK^ta, «'i'f?o ct fruilio i>«'rf(vlissima; rcspo?uh'o: nullus
n«'.i?at communiler in j^Moria habitum luminis ^Moriae in intel-
lectu; «'t iste ex parle intelleclus jiotest i»oni cori"esi)ondere
charitati ex pnrle voliiiitatis.

QUAESTIO IV (1).

Redactio I.

Redactio II.

825. ( 1 ) — Proponittir quae-
stio. — Circa augmentum chari-
tatls, supposito quod charitas pos-
sit augeri, secunclum illud Augu-
stini ad Bonifacium, charitas me-
retur augeri ttt aucta mereatur et
pevfici, et secundum illud August.

VI. De Trinit. c. 7, in rehus
incorporeis idem est melius esse
quod maius esse: aliqua autem
charitas est melior altera, quia ei
correspondet maius praemium es-
sentiale; ergo aliqua charitas est
maior alia, quaero de modo au-
' gmenti charitatis, et primo :

Utrum tota charitas praee-
xistens corrumpatur cum nova in-
ducitur, ita quod nulla realitas
eadem numero maneat in chari-
tate maiore et minoref

826. — Argumenttim prin-
cipale (2). — Quod sic arguo : quia
alias ipsa forma augeretur subie-
ctive, quia ipsa eadem manens trans-
mutaretur de minori ad maius : hoc
est falsum, quia forma simplex sub-
iectum transmutationis esse non
potest, secundum auctoritatem Sex
Principior.; ergo non potest cha-
ritas sic augeri.

825. (10) — Proponitur quae-

stio. — Supposito charitatem posse
augmentari, quia, secundum Au-
gust., VI. De Trinit. c. 7., in his
quae non mole magna sunt, hoc
est maius esse quod melius esse,
quaeritur de modo augmentationis,
et primo :

Utrum in augmentatione cha-
ritatis charitas praeexistens cor-
rumpatur cum nova inducittvr?

826. — Argumentum prin-

cipale (2). — Quod sic, quia si non
corrumperetur, tunc forma charita-
tis mutaretur de minori ad maius :
hoc est falsum, quia forma simplex
subiectum transmutationis esse
non potest.

(1) Tum apud Wadd. tum in ed. Ven. 1490 hebetur iterato, nonnullis
mutatis, aliis additis, quaestio IV; quam, ut ita dicamus, //. Redactionem,
Wadd. in Praef. trauslatam huc fuisse asserit ex Reportat. Parisiens.; falso
tamen, nam et II. et I. Redactio in pluribus differunt a textu Reportat. ab
ipsomet Wadingo edito. Ideo utramque hic inserendam duximus.

(2) Solvitur ad n. 836.

I.II'.. I. DIST. XVII. QUAEST. IV.

S27. - Contra, I . l)e Genernt. :
Aitftinn (tportit ininirn'; ergo et
iii aii^mento (luocuiiniue iioii e.st
conruptio praeexisteutis.

IM Geiie-

827. — Contra.
rat.: fJjinrtft »/»'• ' ■ ' >

et chHntateiu | i i

ctatii |ier novuin ^radum charitatin
Hef^uentis opjortet manere et non
(•orrunipi.

S2H. — Aliorom opLnio I .
— Hic (luitur «juckI in omiu in-
tenHione cuiuHCunujue fonnae de
novo advenifiiti.s jxrailu.s lormae
praecedens armnnjiitur in ad-
ventu alterius gradu.s .sequentiri:

(i) Quia tenniui motiiit suut
iitconijioii.<tH>ile.<t: ^^radu.s i.ste jn
xiriten.s »•? ille de uovo adveuu ;.
iu illa nmtatione au^mentationiH
formae uunt termini illius inuta
tioni.s; erjxo non sunt .siinul ; iiri-
tur una c<>rrumpitur in adveutu
alteriuH ; ergo, etc.

828. ( 2 ) - Aliorum opinio 1 *.
— Hic (licitur «jucmI niliil chari-
tati.s praeexistentis manet idein
numero in charitate aiicta, sed
totiini cjuod praeluit corrunipitur,
et aliud individuum perfectiu.s illo
geueratur.

Ad hcx; ponitur ratio: - n \ Quia
terniini nuttus sunt inconijio.s.HHii-
len, ex V. J'ht/.sic.; i;:itur huius
moturi vel mutationiH (|uo charita.s
augetur termini erunt incompos-
Hil)ih*«; er>;o illud (jiiod est termi-
UU.S (ul (juvtn sinipliciter est in-
compoHHiltile tenniuo n ijuo; ergo
non includit ideni nuiiiero.

//) Confirinntnr isla ratio: cjuiu
sicut iu tij)eciel)ug ponitur nuKjis et
viinita propttT onlinem e.s.seutia-
lem Hpecierum, ita videtur |xmen-
dum 8U0 modo iu indiciiluin eiu.s
dem Hi»eciei: Hed Hpecien periectior,
r|uae (iicitiir maior, est Himpliciter
rt/iV» natura al' imp«.'rfc«ctinre, ita
qucKl nthiJ idem uumero natiirae
inferiiiriH manet in su]>eri<ire, imo
HUperinr «'Ht jierltrtior inferujre,
i|uia actiialior, iit patet iu foriniH
Hiilitantiiiruiii; undo Oeun, i|ui (*8t
actuali.sHimuH (a), OMt Him|iliciH-
siiiiuh: ergo iu iudividuiH eiu.sdeiu
iiihil im|)erlecti(»riH idem
iniiui n> iuauct iii pcrfect iore. * ijuia
tunc i>t<rle«.'t lor eHsct (•(>iiHK>sitiiir
ini|»erf«x'tiore *.

(•I * .SV, ' , , r.-ijiiia

siniili miHi ■ | : . nn lua-

i^ et miiiUM in suhstantin, «i ihi
siiit. iu eadem Hjjecie, et tii cicci-
(lcnte iit eadeiii np«H?ie, jiraecij>ue
in illo accideutc ned [ad VJ ijuol

'' VA. Vcn iiU|>erior e«t in se itiiiipliciur t|UKiii infvrior. ijiiiit infprius

[sic| Hctituliur eat jx*rfec-tii>r e( jn-rfectiur nctualior vt limpiicior: patct in
funuia xiihiitHntiuruin iiejinrHtHruin, uiiiie lh'U» vat •iinj '■

(1) Ciiiuit rHliunoa nulvuiitur nd n. 631 et iu lirthti^i^m ii. n. .*>^) bu.

Tov. I. M

Huic opinioui addo duan om-
firmationes: — b) Prima sit ista:
Eodem iiiodo se hal>euf * nuiius* et
miuits iu e(uleni sptvie (juoniodo ne
hal>ent |)ro]H>rtioual>iliter *maius*
et miuuH iu diversis HpeiMebus:
Hed in diverniH sj" ' • .r>

uua Hjiecics ent j i.

tauto j>erfectiuH couttnet eam et
inodi) Hinipliciori, ita (|Uixl .st^
cunda Hpecies conteiita ali ea iiou
facit additionem ad ij>8am; iuitur
cum HimjilicitaH 8it
omiiihuH tormis. \'
tjiiotl in eadfiii sj»
plicit>r Hit ]■ r,

^raduin vei !■ i luaiii
teui sil>i ndditnin.

in

iion hn
jiraeexi.tiuii

fi

Iteni, t'

h»

1.,

•iir

iiiiii'ii.'i 1

«1.

111

t.

H»'

•■■

•

M

ati hik

834

LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. IV.

non est motus: sed propter defe-
ctum motus in illa substautia po-
nitur ibi magis oranino ad indi-
viduum non habens iu se minus
quasi aliquid sui, sed aeque sim-
plex vel simplicius quam ipsum
minus ; ergo similiter ponetur in
charitate, secundum quam non est
motus ; ergo, etc. *

829. ( 3 ) — Argumentain I.
contra predictam opinionem. —

Contv(L istam positionem arguitur
sex viis: quarum prima sumitur
ex praesuppositione formae in
augmento illius formae. Et secun-
dum istam viam arguo primo sic :
— a) Licet non necesse sit Deum
augere charitatem in illo instanti
in quo elicitur actus meritorius,
quo meretur charitas augeri, tamen
potest tunc augere charitatem, ita
quod augmeutum quod quis me-
retur simvil tempore detur quando
actus elicitur. — Ex hoc arguo :
iste actus qui meretur augmentum
charitatis est meritorius ; igitur
praesupponit charitatem in isto
instanti in quo elicitur. Quaero,
quam? Non istam novam partem
quae acquiritur, quia ista sequitur
actum sicut praemium meritum ;
ergo praesupponit istam quaepmee-
xistebat, et per consequens non cor-
rumpitur illa in illo instanti ; quia
si sic, tunc in illo instanti non
posset actus meritorius elici, in
quo tamen quis meretur augmen-
tum charitatis.

b) Si autem proterviat quis,
quod Deus nunquam auget cha-
ritatem in instanti in quo habetur
actus meritorius respectu augmen-
ti, sed semper posterius duratione,
pro eo quod non auget propter
actum in quantum elicitur, sed in
quantum est in acceptatione di-
vina, et hoc modo manet post in-
stans in quo elicitur, et tunc post
ipsum confertur augmentum ; licet
ista responsio omnino sit impro-
habilis, pro eo quod non evadit

et minus in forma substantiali,
substantia perfectior et in eadem
specie est simplicior alia, non fa-
ciens additionem cum minus per-
fecta, sed continens aliam modo sim-
plici, ut ponitur de anima Christi,
quod non fuit compositior anima
Petri, sed simplicior, et tamen per-
fectior in essentia animae ; igitur
eodem modo de forma accidentali.
829. (11) — Argumentum I.
contra predictam opinionem. —
Contra istam opinionem arguitur
sic : — a) Supposito quod possi-
bile sit Deum augere charitatem
in illo instanti quo elicitur actus
meritorius, ponatiir igitur in esse
quia tunc augeat. Quaero tunc, a
qua charitate elicitur actus iste
meritorius ? quia necessario ab ali-
qua charitate elicitur, ut prius
[n. 816] ostensum est. Non a cha-
ritate infusa de novo quae augebat
charitatem in illo instanti in quo
fuit sub actu, quia est praemium
talis actus et sequitur aliquo or-
dine actum illum meritorium. Ne-
que elicitur a charitate praeexi-
stente, quia, secundum te, illa cor-
rumpitur ; nam in infusione poste-
rioris charitatis corrumpitur prior ;
igitur in illo instanti in quo cha-
ritas augetur est actus meritorius,
et tamen a nulla charitate : quod
est imposibile.

b) Dices quod Deus non auget
charitatem in illo instanti quo eli-
cit actum meritorium, sed actus
charitatis transit et stat in acce-
ptatione divina tamquam quoddam
remunerabile, et tunc Deus acce-
ptando actum meritorium dat post
augmentationem charitati praee-
xistenti ut quoddam praemium
actus ; non dat simul in eodem in-
stanti praemium cum merito, sicut
non dedit Angelis bonis in primo
instanti naturae (in quo meruerunt

LI15. I. hlST. XVII. Ot;AEST. IV

s:r>

«litticultatem in alii.s: priino qui-
<leiii •juia iii virtutilius mrtraliliUH
et iutellectualiliu.s virtus au^etur
|ier actiim elicUmn, et non iiuando
:ictu8 ille non eut, quia (|uod non
e.st nihil causat ; erfjo qiiando actuH
ill<' inest, fiinc eHt ratio augpndi
lialiitum; er^^o si tuuc j^eneretur
iioviim individiiuiii, et corruin})itur
indiviiluum qucxl pratduit, sequi-
tur quo«l actUM auf^nientativiw ha-
hitus non elicietur ah haltitu, sefl
a solti pntcntiii: qiiorl videtiir in-
conveniens, «luia tiinc, secundum
dicta in prnecedenti tjiuiestione,
actus an^mentativiis haliitiis es.set
imiiertV'ctior qiiaiii alius non aug-
mentativuH haliituH elicituu ab ha-
l>itu.

(4) c) Et si etiam concedat
conclnsionem, quod actus au^men-
tativus haliitiis ac</iii.Hiti elicitur
a solti inttentin, ({iiamvis hoc vi-
deatur inconveniens, non tamen
evadet hanc ditficultatoin s|K'cia-
lem, Hi p<inatur sjwcics intclli^i-
liilis au^eri }>er actiis intHJli^^cndi,
t|uia non poteMt ille actiiH elici a
sola })otentia, ciroum.scri})ta s}M'ci««,
qiiia, siciit }iatuit (Ust. H. hiiius
jtrimi (n. 147. s«<q(j.J, non sutticit
iiiff«ll«M'tiis sim* 8}»ecie ad actum
iiitclli;;«M»di cliciendum: erijo non
jHitfst alii|ua intelltH*tioaiij;«'rH Hjie-
cicm i|uaM elicitiir a .so|a }MittMitin

illa ; i;4ifiir inf«'ll«'cf io «" 'a-

tiva s}H>ou'i }iru«'Sii}i})oni' j lu,
et non illud individuum quod g»-
I * r; «»r^n individiium prnee-
^ nttn citrriini/iitnr.

I)eatitudinem, aed in alio instanti
uaturaei^a)) posteriori. — '
licet istud })088et dici in |)i. j- - ■
de virtutil)UH infusig, Lon taiu< n
jx)test dici in au^mentatione virtu-
turn nntiiralinvi m' r ' pt in-

telltK-f iialiiim, et n . morn-

lium; nam virtus moralis au^etur
}Hir actus inoraltis, .•< ■ 'Tur

ex eis, //. Kthic.; u< ■ .. ._. .1 jui
au^mentat et au^^et virtutein mo-
rali'111 non au^et nisi quaii<l<) f.->T.
Qiiandoifjitur aii<^et,qiiaero, utruui
ab ali^iua virtiite, vel nou? Si sic,
a qua virtiite? Non jtrnecettente,
quia illa cornim})itur; nec a ifrndu
qu«'m nunc fncit, <juia iUe est \fy-
sterior, sicut etfectus sua causa ;
i^itiir <{uaiido auiret virfiitem non
est ab ali<{ua virtute: sed h(X est
imjioHsibile, quia tuuc non esnet
virtuosu.s, et tainem jreneraret r/r-
tutcni : iii\o(i eHt contra Philoso})h.,
// Kthic, et contra omiieni intel-
lectum, <{uia ex Himilibun actibus
similes actus irenerantur.

[^'i) c) E<nlem modo }X>H8et

argui de * actu intelligendi ; iiam
dum actiis si»eoulandi au.
tur haliitiis inffllectuulis v. ,
culativuH, (}uia <|uan(io non est
nihil tacit [h) *: ned ill«' actUH non
ent ab habitu pmeciitcntr, <]nia
tunc non esf talis hubifuH, sed i' 1-
ruin}>itur in illo instunti in quo
«>sf aui^mentaf us. N '

ijuenti, qiiia ill«« si ,
non })«>teHt dici quod talis aliquo
m(Mlo au;;ent, <iuia nulliis
minus aliundc }»'r quem i:.i ...^
mentatio.

[ii) I)«H'»t iii E«l. V«'n.

JA \Vad(i dt^ hahitu inlrllrcliialt ; duin c«t •otiii a^^coulandi iiU|rnH>n-

tutiir liiiliitun ititrllectiialis vel ■(Hinilntirus ; quia «|Uod nou c«t nihil facit ..

836

LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. IV.

d) Quod si negetur intelle-
ctlonem augere speciem intelUgi-
Mlem, ultima instantia ad propo-
situm est ista : voluntas per actum
suum potest remittere actum in-
telligendi. Quod probatur, quia
potest totaliter corrumpere intel-
lectionem et amovere intellectum
ab hoc actu. Et tamen volitio illa
remissiva intellectionis praesup-
ponit necessario intellectionem :
non aliquam novam quae sequatur
ipsam volitionem; patet; igitur
aliquam praecedentem ipsam voli-
tionem; et per consequens intel-
lectio praeexistens non corrum-
pitur per eam.

830. ( 5 ) — Argumentum II.
— Secunda via est ex perfectione
illius formae quae inducitur per
augmentum. Ubi arguo primo sic:
In actibus augmentativis habi-
tus actus decimus potest esse im-
perfectior primo, et tamen per
istum actum decimum augetur ha-
bitus ad aliquem gradum, ad quem
non potuit primo augeri per pri-
mum vel secundum actum: quod
non posset esse si totum praeexi-
stens corrumpatur, quia perfectio
primi vel secundi actus in se erat
maior, et per consequens indivi-
duum in cuius generationem potuit
primus actus potuit esse perfe-
ctivis illo individuo in quod potuit
decimus actus ; ergo quod perfe-
ctius sit illud quod sequitur de-
cimum quam primum, non erit
quia novum individuum generatur
virtute decimi, sed quia praeexi-
stenti generato per actus praece-
dentes aliquid additur, et ita ma-
nebit praeexistens.

d) Item, voluntas potest re-
mittere actum intelligendi, quia
potest omnino per suum velle
actum eius corrumpere, avertendo
ipsum a consideratione omnis ob-
iecti secundarii, ne ipsum deter-
minate consideret : sed omnem
actum vohmtatis naturaKter prae-
cedit actus intellectus ; in illo igi-
tur instanti in quo vohmtas re-
mittit actum intellectus per actum
suum imperatum oportet intelle-
ctum esse in actu suo : non in
actu intenso praeexistente, quia
ille actus non manet intensus
quando vohmtas sic eum remittit,
per positum : nec in actu remisso,
quia ille naturahter sequitur actum
vohmtatis ; igitur si actus remis-
sus non sit ahquid reahtatis actus
intensi, sequitur quod in illo in-
stanti in quo voluntas est in actu
suo respectu ahcuius obiecti, quod
respectu iUius obiecti non sit na-
turahter prius intehectus in actu,
et tunc voluntas vult incognitum :
quod est impossibile.

830. — Argumentum II. —
Secundo arguitur sic : supposito
quod actus secundus vel tertius
possit intendere habitum, hcet
non sit perfectior nec intensior
primo actu, tunc arguo : si actus
posterior intendit habitum, et ta-
men non est necessario intensior
nec perfectior actu quocumque
praecedente, non igitur generat
novum individuum charitatis per-
fectius : quod est contra te. — Pro-
batio consequentiae : quia actus
generans habitum non potest ipsum
generare nisi secundum proportio-
nem suae virtutis ; si igitur iste
actus, qui est imperfectior primo
actu, generat individuum charita-
tis, et perfectius, hoc vel erit in
virtute actuum praecedentium, et
tunc manent et non corrumpmitur,
sicut ponit opinio, vel virtute pro-
pria, et tunc effectus erit perfectior
sua causa totah in virtute : quod
est falsum.

Uli. I. DIST. XVn. QUAEST. IV. 831

Si (Ucatiir qufnl praecedentes
actus eliciti a charitatc inaneant
in iiccejitutione diniiui, licet non
in 8c, nec in alio inipreH.so a se
vel al) eis, nmi solvitiir nrijnmen-
tum in acquisitionH haliitnuni na-
turaliuM), * intellectualiuni scili-
cet * et moraliuin.

Praeterea, ratm non .solvitur
in itijcittihiis nntiinilibna; jx^no
enini quofl alicui ciilido in nnvem
}rra<lil>u.s adveniat aliquod caliilum
in tjradu minon. Ilhnl jK>tf'Ht ali-
(|ur) mo<l() intemlere caliilum illud
novem firaduura, et per consequens
illud i|uod e.st in termino actionin
est j)»rf»'i"tius in caliditate ijuanj
sit ijJHum a^ens advenienw et au-
liUH-ntans: hoc esset imjiossihile,
di esset individuum nocum ^ene-
ratum j)er actum illiuH calidi iam
j)ra»*senfis.

AVc jMitrnt iviiili /iih: j>er
ontiuem ijriiduum, j»uta, quod
a^ens potest reducere ad jrradum
j)rrt"ectii)rem illud j)assum ijuod
*j>rattuit *suhalii|Ui> imj)«'rfectiori
^radu, ijuod non jiotuit in j^rincipio
n'iiuc«<n': sicuf a;.M'ns * j)otuit ♦
animnri' j)asHum ijuod prius tuit
oriranictjni. et tamen non orjra-
nicum nnn jK)test reducen* ad
j>erf«'Ct»niiein tniitam, et lu»c pro-
j)ter ordiiiem toriiiarum vel ^ra-
diium in forma, j)ropter «|uein or-
diiH>m («xistiMis suh iinj)ertectiori
jMitf^t sfafim * j)«4rduci * iid j>Hr-
iW'tiu8 ; non riic 8i non eHMet stil) tllo
i.Mi»du. ,Vo/i ritlct, iiii|iinm, haec re-
sjHiiisiii, ijuia Hi caliduiii iK-to f;ra-
duum iiitendat caliditm ilrcctn fjni-
diiiim ta), et isfa intensio tiat jM>r
,.„1,,,.;. -■ rnij)tionpm j>ra«<exist«'n-
fi-' ! iitioii«>tn iinvt inilividui,

igttiir tn tllo inritanti in quo ge-
nfrntiir i'nliiiumi/< ' e-

nifiiiii i'\«'i'iiit III I ■ ' i iiii

UHti«<ranH, quo«i «<Ht iinj)f)HHibil«; ♦
i^ifiir iioii Ht sio ait;;inentatio.

iii) Kil. \<'ii culKiitHtcin novem.

838

LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. IV.

831. (6) _ ArgumentTimlll.
— Tertia via sumitur et accipitur
in naturalibus et in actione con-
trarii per contrarium; calidum
enim agens in frigidum, antequam
corrumpat totaliter frigidum re-
mittit ipsum. Si in ista remissione
generatur individuum, quaero, a
quo generatur? Si non fugiatur
ad agens universale, quae fuga est
hic irrationabilis, non potest assi-
gnari aliquod particulare generans
huius individui, quia calidum re-
mittens frigidum non potest per
se generare aliquod individuum
frigidum; igitur nec novum re-
missum.

832. — Argumentum IV. —

Quarta via sumitur ex hoc, quod
Philosophus concedit eo modo mo-
tum in accidentibus quo negat in
substantiis, et per consequens 7na-
gis et minus in accidentibus, sicut
requiruntur ad motum, non sic in
su bstantiis : si autem non esset
augmentum in accidentibus nisi
per corruptionem praeexistentis et

831. (13) — Argumentum III.
— Tertio sic : Calidum corrum-
pens frigidura prius remittit fri-
gidum; cum enim sint duo motus
simul intensio et augmentatio in ca-
lore, et remissio in frigiditate mo-
tus, scilicet intensionis caloris et
remissionis frigiditatis, igitur, se-
cundum hanc opinionem, generatur
novum individuum frigidi. Quaero
tunc terminum a quo istius motus
ad frigiditatem. Non potest dici
quod frigiditas maior praecedens,
quia illa frigiditas corrumpitur:
nec sequens gradus frigiditatis re-
missior, quia tunc effectus exce-
deret suam causam in entitate et
perfectione, quod non est intelli-
gibile, secundum August. Super
Genes. et LXXXIII. QQ., q. 2.
Item, omne quod movetur dum
movetur partim est in termino a
quo et partim in termino ad quem,
VI. Physic. Si igitur calidum agat
in frigidum, in toto motu frigidum
habet aliquid de termino ad quem,
scilicet de calido. Si igitu.r in toto
motu non remittatur frigidum an-
tequam corrumpatur, sequitur quod
contrarium in summo et non re-
missum sit cum aHquo gradu sui
contrarii ; et cum non habeant istae
formae latitudinem, sequitur quod
contraria in summo possunt esse
simul ; remittitur igitur frigidum.
Igitur, secundum hanc opinionem,
generatur * aliquid * suppositum
frigiditatis : sed illud non generatur
ex frigido praecedenti, quia illud
corruptum est ; igitur generatur ex
caHdo, et ita caHdum generaret
frigidum: quod est impossibile.

832. — Argumentum IV. —
Item quarto sic : si semper cor-
rumpitur forma praecedens, se-
quitur quod non possit esse motus
secundum gradus formae quaHta-
tis, quia statim quando receditur
a termino a quo generatur aHa
forma ; igitur tantum erit motus
in quaHtate secundum gradus mo-
biHs: sed hoc est falsum, quia

J

1,11'.. 1. Id.Sl. XVII. (jUAIJJiT. IV.

t<i9

generationem novi, et tali moclo
pote.st inveniri raairis et niinus in
mihsfantiis, i;.Mtiir non salvatur
magi.s motus bic <|uain ibi.

833. — Argameutoiu V. —
(iniiitn arL'nirur pt-r iii>c, ijuimI
uatiira sul» ileterminato j;railu ma-
giH vel minuM esHet sjtecies ad iu-
dividua, et brx- sjK»cies iufvrinr
contenta m\\> specie naturae, et ita
nulla specie.s naturae intensibilis
vel remi.snibibs erit indiviilua seu
H|HX*iali.ssima. — {'nusrt^noitia i>ri-
ma proltatur, i|uia i|Uii|i|uiil ilici-
tur per se iu tjuid ile imliviiluis
i«t est |H»r se unum fst n/Hviis en-
rum : uatnra in (leterminato ;.'ratlu
tali vel tali dicitur iu nuid de
iiulividuis et est |H*r .si' uiiiim, i]uia
tota natiira strunilum biiiic ^'ra-
diim esseiitialitfr esf eonim i|uae
balH>iit natiiram in tali ^radii, et
;rr;>'liis lubil addit i|uo<l aci-idat
ii;it ui iic. 1'atft ♦'rp> i|Uo<i natiira
in fali m-iidu e8t *y<e<-<V/i. Patet
etuim i|ii>><i iiatiira iii taii i/railu
est iiiiiiiiii cDiiiiiiiiuf s|»ecu? natu-
rae iii ge ; iifitur erit M|iecie8 in-
ferior iii ordiiie iinfiinir.

S34. (^ — Argumentuiu VI.

Srj'tn et ultimi> ar;;iiitiir. —

<i) Qur»d si mtio ndductn (n. H2S|

pro positione valeret, concludoret

tunc esset motus continuus, cuius
tampii partes iioii ,;•■'— 'Mir ad
aliijii(;m tenniiiiiiii > . . . >|uia

miitatio copulans, quaero, tii yuo
est? Aut est in alirjuo ilivisibili,
aut in aliijuo indivisibili. Xon iu
[larte divittUnli, quia nulla |>arM
tota simul alteratiir. serl pars ante
partem, secundum istam opinio-
nem : i^itur esset ista mufatio in
indivbitiili, et ita punctus fieret
calidus. Item. seijuifiir etiam quixl
omne caletactibib* diim calctit in-
tinifis caloribus caletiat, quia si
fiat mofus praeci.se secundum jrra-
dus mnbilis succe.ssiv*', cum infi-
nitae partes sint in mobili ut in
calelactibili, .saltein in jiotfiiitia. et
nulla jiars moliilis in eoclcm «rraiiu
caloris calefieret cum alia. setl alio
caloreet inalio^radu.seijuiturquod
totiim fiet caliduminriir* — "lil)U.H
Cttloris : quo<l (^'St imj"

^*' ' ArtTTimentnm VL. —

o 1 ' - i)on va-

let. i(uia innc r-

salitcr de omni uu^mcnt.i. ei ita

840

LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. IV.

eodem modo de quanto moUs sicut
de (juanto vlrtutis, et ita quando
quantum molis augeretur nihil
proprie maneret idem ; ergo in
augmentatione proprie dicta quan-
titas molis aucta non remaneret
secundum quantitatem praeexisten-
tem: quod videtur inconveniens.

h) Respondetur, secundum
istam positionem, concedendo con-
cluslonem, quod ita est novum in-
dividuum quanti molis quando
aliquid est maius sicut aliquid
intensius est aliud individuum
qualitatis vel quantitatis virtualis
* a remisso *. — Sed contra hoc ar-
guitur, quia duo videntur sequi
inconvenientia: primo, quod si ra-
refiant species vini (in Sacramento
altaris (a) ), erit quantitas molis ma-
ior quam prius, quia rarefactionem
concomitatur maior quantitas; ergo
illa quantitas quae fuit vini non
manet post rarefactionem ; igitur
nec manet ibi Sanguis, quia non
tenetur communiter ibi Sanguis
manere nisi quamdiu manent ac-
cidentia quae aifecerunt vinum
conversum. — Aliud inconveniens ,
quia tuac videretur quod talis
rarefactio non posset esse virtute
agentis naturalis, vel quod ageret
agens naturale, non praesupposita
materia aliqua vel subiecto ; patet,
quia ibi non praesupponitur ma-
teria substantialis, quia ibi non
est substantia alterabilis ; nec
etiam praesupponitur ibi quanti-
tas eadem numero manens, per te ;
et tamen agens naturale potest,
ut videtur, sic rarefacere vel con-
densare istas species ; igitur agens
naturale potest agere, non prae-
supponendo aliquid in sua actione.

m

augmento

corporali terminus
praecedens et gradus augmentans
essent incompossibiles : quod est
destruere aiigmentum.

(14) fo) Respondetur secundum
istam viam concedendo conclusio-
nem: quod ita est novum indivi-
duum quanti molis quando aliquid
fit maius sicut quando aliquid fit
intensius secundum virtutem fit
novum individuum intensionis. —
* Secundum hoc* videntur sequi
duo inconvenientia: primum, quod
si rarefiant species vini in Sacra-
mento altaris, erit quantitas eius
maior secundum molem quam prius,
quia talem rarefactionem conco-
mitatur maior quantitas quam fuit
vini ; post rarefactionem autem
non manet ibi, sed corrumpitur,
secundum istam opinionem ; igitur
non manet ibi Sanguis post rare-
factionem speciei vini, quia non
tenetur communiter quod Sanguis
ibi manet nisi quamdiu manent
accidentia et species accidentium
quae affecerunt vinum conversum
in Sanguinem. — Aliud inconve-
niens sequitur, quia tunc videre-
tur quod talis rarefactio non pos-
set esse virtute agentis naturali-
ter, vel quod agens naturale age-
ret de niliilo, nulla materia vel
substantia praesupposita: quod vi-
detur impossibile. — Consequentia
patet, quia ibi non praesupponitur
in tali rarefactione materia sub-
stantialis, quia substantia non est
ibi alterabilis ; nec praesupponitur
etiam. per te, eadem quantitas nu-
mero manens ante rarefactionem :
et tamen agens naturale potest
istas species sic rarefacere et con-
densare, et ita agens naturale
potest agere, nihil praesupponendo
suae actioni.

(a) Deest in Ed. Ven.

Llll 1. DIST. XVII. orAEST. IV.

841

I "^ j c) Ad i.sta iiiconveiiieiitin
resiMJudftur: — A'l y //•//«» m, qiu»<l
quaiiifliu manent accideiitia simi-
lin illis i|ime affecenint vinmii iiia-
net San^tuis: licet anteiii non iiia-
neant fndrm, manent tamensimilia
post rarefactionem. — Ad nlind
conceditnr. ijuod virtiis natiiralis
pf>test niicn- millo inanente com-
muni snl> terminis, non tamen
crent, iiuiu liic j>osterius iiaturali
ordine seiiuitur prius : ita iinii pst
in creatione.

d) Contrn istna rfsponsianes
ar<zuitiir: quia cuin i|unntitas illa
nova nnmern ditferat a praee.xi-
stente, et non alio modo dirterat
fiuantitas nijunf a quantitate rini
nisi nninern taiitum^ iiuia non sjie-
cie, patet, Hequitur quod propter
talem peniiiiiii-ntiam acx'ideiitiuiii
specie, iK>n miiuero, iion plus mu
net Sanjruis suh quantitate ista
novn quam maneret suli qiinntitate
aquae, si il>i esset, praecipue cum
ista qiiantitas nova non ma<;is in-
clinetur ad utKcieiidum viniim, cii-
iuH quantitns tiiit prior, rjuam nd
atticieiidiiiii aqiiam. — ('ontrn
nlinm nsjHinsionrm videtur osse
iiicoiivciiiens, qiiiMl virfus iintiimlis
nctivn iion prnesu|)i)oiint iii nctioiie
Hua siil>ie<^tum. — Praeterea, quae-
ro. quoiiKMlo iiiiiiiii istorum .seqtii-
tur uii reliqiiiimi!' Aiit siiie actione
iiatiiralis n^entis, et hoc est mu-
iiiti<sfum inconveniens, quiu tunc
n;^eiis naturnle tVustrn aL'eret. quin
siiie eo illiid coii.seqiifiis ndeHsef ;
erjjo non swpntur nisi |M>r nctio-
nem nnfurnlis u;;enfis: s«*<l tnle
aj;eiis iion |K>test {K)iiere etVecfiim
in eHHe sine cau.su inaterinli, nisi
|)f>sset crrnn', (\\\>h\ repumjat iiu-
turali a^eiifi. — 1'rneferen, Hecuii
diliii liiK* [MtSHet dici quixl a)reliH
nafurnle iffrctire iiiducit nniniam
intellccf ivnni, quin ipsn ii * '
ordiiir fniisei|iiif iir ml i'rt'i»i

(!•'') C) liespondptiir ad ista
inconvenientin : — Aii primutii,
quod quamdiu manent accidentia
similin illis (|uae atlecerunt vinum
manet Santruis: licet auteiu non
maneant endem, manent tamen 8i-
inilia jK>st nirefactionem. — Ad
n/iiifl conce<litur qurMl virtiis natu-
ralis jMitest ngere, nullo manente
communi suh terminis, non tamen
crent, quia hoc |M)steriiis natiirali
ordine se<iuitur prius: * nf.ii cst ita
in creatione *.

d) Contni istns rntiones ar-
^iiitur: quia ciim »iuantitas illa
nova nnniero differat a praeexi-
stente, et non alio modo dif-
fernt quantita.s nijnne a quantitate
rini nisi numero tantum. qiiia non
si^ecie, patet, sequitur quod pro-
pter taleiii |>eriiiaiieiitiaiii acciden-
tium eorumdem specie. iioii niime-
ro, non plua raaneat Sauf^uis sub
quantitate illn nova quam maiieret
8ul' quantifate aquae, si ilii prae-
ci.se e8set, cum istn quaiititas nova
noii inagin inclinetur ad utHcien-
diim vinuiii, cuiiis qiiantitas fiiit
prior, qiiniii nd atficieiidiim aiiuam.
— Contrn secundnin re8{X)nsionem
<|uaero. quoiiiiMlo iiiium istoriim se-
quitiir nd nlterum y Aut sine acfio
ne a^entis naturaliter, et hoc ma-
nifestum inconvemens, quin tunc
n^eiis natiirale frustrn n^eret, qiiia
sine eo illml con.seiiuens e.sset;
i^itur non 8«»quitur nisi per actio-
nem n^'»'iitis iiaturnl: ' tnle

n^^eiis iioii jMitfsf |M.ii. .vtuin

in e.sHe nine causa mnteriali ; itfi-
tur j)«'r dictnm (n^ c- • n\

III esHe non prohiU<fu: . \ el

nctio talis qualis n>pii<;nnf n^enti
iiatunili. — Pmeterea, He«Mimluin

lloC JMIS '•• '• •• ■•• ' ••;l-

furalt< ui

intelleotivam, quia ipoa naturali

... .^,

^«) VA. \'i'ii |"r iii^<tiiictiiiii vcl iitiiin.

842

LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. IV.

nem corporis : consequens habetur
communiter pro inconvenienti.

835. ( ^' ) — Solntio quaestio-
nis. — Ad quaestionem igitur, pro-
pter rationes improbantes istam
opinionem, et praecipue duas vel
tres primas, teneo conclusionem op-
positam : quod realitas illa positiva
quae erat in charitate minori ma-
net eadem realiter in charitate
maiori. — Qualiter autem hoc sit,
patebit in solutionibus sequentium
quaestionum.

pro inconve-

betur communiter
nienti.

835. (16) — Solutio quae-
stionis. — Concedo ergo conclu-
sionem istarum rationum, et quod
illa realitas positiva quae est in
charitate minore manet eadem rea-
liter in charitate maiore, nec cor-
rumpitur nisi quantum ad esse
quod habuit prius per se, et manet
in alio tit pars in toto. — Exem-
■plum de materia per se et forma
per se, quae non corrumpuntur ut
sunt in toto, sed manent perfe-
ctius in toto quam quando habue-
runt esse per se. Hoc patet in
quantitate molis quando augmen-
tatur.

835 bis. — Solvnntnr ratio-
nes alterius opinionis. — a) Ad
rationem illius opinionis [n. 828 a]
dico, quod termini motus per se,
cuiusmodi sunt privatio et forma,
sunt incompossibiles ; sed forma re-
missa et ipsa augmentata non sunt
termini per se huius motus, quia
forma remissa non est privatio.
Non tamen oportet quod forma
quae per accidens concomitatur ter-
minum a quo per se corrumpatur.

b) Adprimam confirmationem
fn. 828 b] dico, quod est ad op-
positum, quia ordo specierum est
secundum species et quidditates, et
ideo una non continet essentiam et
quidditatem alterius ; sed ordo se-
cundum gradus eiusdem formae est
secundum partes materiales quae
possunt esse * similiter, et forma
quanto * est sub talibus phiribus
ffradibus formae tanto est intensior
et perfectior ; opposito igitur modo
est hic et ibi.

c) Ad aliam confirmationem
[n.828c] dico,quod est adoppositum,
quia Philosophus eo modo quo conce-
dit maius et minus in accidentibus
negat in substantiis ; maius et mi-
nus hic autem, scilicet in substan-
tia, non negat secundum partes
moUs, imo sic concedit ibi; igitur
isto modo nerrat maius et minus

LIU. 1. DIST. XVII. OIAEST. iV.

m^

s'5*;, Solvitnr argunientTini
principale. — Aii nvijntinittiLnt m
()j)jK).sitnin [ii. H'2<iJ ilico. (jufxl noii
Hequitur: manet fonna eadem in
in(livi(luo jxTfi-cto et imj>erfecto;
er^o ijisa miitiitur nnhiectivr ; (juiu
non manet aicut materia suh for-
ma. se(1 .siciit nntnrn in iudiciihut,
HUjjra (juaiii (juodlihet indiviiluiim
aliquid iuldit. Et ratio defectu.-<
con.se(juentiue est, qiiia illiid (juod
est Huhiectum uniu.s individiii na-
turae e.st etiam .snliiectiim altnriu.s
individui, et illud etiam e«t po«-
8il»ile et mutal>ile al) inilividiio in
individiium ; ij).sa autem tormasiciit
uniuH individui non e^t subiectum,
ita nec alteriiis. et j)er con.se^juens
nec mutaliilis de iino ad aliud.

in accidentiiius, .scilicet - " im

partes molis: negat autc; -.ib-

stantiis maiuH et minuii Hecundam
(jrtidus fftnnne ; i;ritur into raodo
concedit in acci<lentiliu8. Unde
(juia jionit formam Hulistantialem
in se indiviHibilem, ideo ntdlum
^'radiini formap jx^mit nim alio:
oj)j^Kisito uKHld in acciiU-nf il'Us, ijuia
forma accidentalis est diviMibilis
secundum jrradiis; id»*o ijuililiet
graduH compatitiir alium et jKjrti-
citur eo.

s8t;. rl7, — Solvitnr argn-
mentum principale. — .\d rn-
tiiiiirni jiriticijnileiti [n. 82*>) dico,
quod forma non est suhiectum mu-
tiitionis. sed .se hal»et resj>eotu di-
v»'rsorum graduum eiii.s siciit njfeciea
ad duo individua quae de novo
halient e.sse sjieciei, <|iiia cum mul-
tij>licantiir individua de novo, spe-
cies moilo esse incij>it in uno in-
dividuo et modo in alio; unde non
est motuH formae Hecundiim istos
f,'rudiis. sic qiiia sunt accidentia
suj)eraddita naturae formae, sed
Hiint modi iiitrin.seci «lividentes
certum gradiim qiiantitutis vir-
tualin illiud formae, etc.

>-

QUAESTIO V.

837. ( ' ) — Proponitur quaestio. — Supposito quod chari-
tas prior non corrumpatur quando augmentatur charitas, quaero,
propter aliam opinionem de augmento charitatis:

Utrmn illud positivum charitaiis praeexistentis quod
manet in augmento sit tota essentia charitatis intensae, ita
quod si poneretur charitas intensa sine subiecto, nultam
realitatem haberet positivam in se essentialiter aliam ab illa
quae praefuit in charitate remissa?

838. — Argumenta principalia (1). — Et quod hoc modo
realitas charitatis praeexistentis sit tota essentia et realitas
charitatis auctae, probatur: — a) Primo, quia VIIL Metaph.
Formae sunt sicut numei-i, quoad hoc, quod sicut numerus
quiUbet additus numero numerum variat, ita quilibet gradus
in forma additus variat speciem; ergo in essentia huius for-
mae non potest addi aliquid, manente eadem specie: supponitur
autem quod intensa est eiusdem speciei cum remissa; ergo
non additur ibi aliquis gradus ultra realitatem ipsius formae.

h) Praeterea, X. Metaph. c. penult., dicit Philosophus quod
differentiae formales mutant speciem: differentia graduum in
essentia formae si esset esset differentia formalis; ergo, etc.

c) Praeterea, Porphyrius dicit quod ditferentia formalis
non recipit * maius * nec minus; esse, inquit, uniuscuiusque
unum et idem est, neque intensionem recipiens, neque re-
missionem.

d) Praeterea, Auctor Sex Principiorum : Forma est sim-
plici et invariabili consistens essentia.

e) Praeterea, si realitas aliqua advenit praeexistenti, ergo
charitas aucta non erit in specie, quia includet aUquid acci-

(1) Solvuntur ad u. 843.

J

k

LIB. I. DIST. XVII. yUAEST. V. 845

dentale natiirao speciflcae; vel si ipsa sit in sjjecie per se,
nihil inclmlit nisi jxjrtinens ad naturani sj^eciei, et ila charitas
minor ((ua<; non incliidit ilhirn trf^ndurn non ♦•ril in sjx»cie.

HMi. (-2) — Contra : si charitas rnaior non plus r-ralitatis
hal)Oi'(>t <{uain charitas niHioi', tunc charitas cuiusliU^t beati
esset aivjualis in natur'a chaiitatis charitati (Jhristi, ot curn, se-
cunilurn Au^misI. 17, De Trin. c. 7, in rehus incorporf;is iih-ni sit
maiu.s esse (|U(jd mdius e.s.se, chaiitas cuiuslihrt heati ess<;t ae<jue
lx)na et rneritoiia cuin charitale anirnae Christi; et ita foret (jui-
libet aeijue ess<.'ntialiter beatus cum Christo, quia praemium es-
sentiahi correspondft (juantitati charitatis: (juod est impos.sibil»;.

siu. Alioium sententia. — Opinio innitens arv'umentis
lactis ad prirnarn parlcrn (n. 838] videtur dicer-e (juod prae-
scindondo tbrmam a suhiecto non est magis et minus in tbrina
secundum se |)er r(,'alitatem additam; et (juia, secundum aucto-
ritates Sanctorum, oj)(jrlef ihi salvare ali(juo rnodo innffis et
minus, oportel ihi j)onere mafjis et niinus secundurn inesse
i|)sius accidentis \\m subiecto, (JUIhI (juidem inesse est * ibi *
esse; ef * ista * maioritas accidcntis (juantum ad iness«« attri-
huitur- vel maior"i dispositinni suhiecti, vcl maiori amotioni
ojipositi indisjjoncntis.

sil. { ' ) Impugnatur, — Contra istatn ojtininnem iw^uo
sic: — (i) Ccjiitraria in sttmmo sunt incomjKJSsibilia in eotlem;
in ;;radihus ver-o remissis rKjn : hoc non est nisi * quia * aliquid
est in contrario intenso (ju(jd non est in remisso; (si enim tota
r-(?alitas est in reinis.so {a) ) (juae est in intenso, non est repuiirnan-
lia * minor rcrnissi ad ivmissuni (juam * intensi ad intensum:
s(h1 illa incoinj)ossibilitas non esf halntuilo ad subii^ctum, nec
»'.\ hahitudiiu' ali(jua ad suhiectum; j>rior eniin est incompos-
sihilitas Ibrmarum in se (juam sit fbrmarum in subiecto ro-
cijiiente; (juia enim sunt incomjMtssihilcs in se, ideo non |)oa-
sunt nvij)i in codem, non c conver^wj; ci'}^'(» istud «jikkI est ralio
inconi()ossihiliiatis in Ibrmis intcnsis o()j)ositis • in summo * est
ali(jiiid (lositivum in eis secundum se, non tantum in online ad
suhieclum.

h) * Pr:i<'lorva, idcrii noii {•Mtr.^i uis jiroduci. litx su(i(Kiao.
Iiorn supjxmo (juod iinj>ossibdo cst essc motum vel mutalionem

r 1 ' f iii Kil, Viii.

846 LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. V.

realem sine terraino reali. Ex hoc arguo sic: in augmenta-
tione ctiaritatis ciiaritas minor est terminus a quo et charitas
maior est terminus ad queni, et ista est productio realis ; ergo
necessario est ad aliquem terminum realem, secundum secun-
dam suppositionem: sed secundum primam suppositionem non
est ad realitatem quae praecedit praecise, quia idem non po-
test bis produci realiter; etiam praecedens fuit terminus alte-
rius productionis; ergo ad aliam realitatem; et per consequens
non potest aliqua reahtas habita per aliquam mutationem
acquiri; ergo ista realitas quae acquiritur per motum vel mu-
tationem intensionis non est eadem positive cum ista quaeprae-
fuit, quia tunc illud quod praeexistit realiter acquireretur * (a).
( 4 ) c) Praeterea, si forma est indivisibilis, dat subiecto esse
indivisibile et indivisibiliter, non enim subiectum est tale se-
cundum formam nisi quia forma est talis, * quia enim forma
est talis, ideo habens eam est tale secundum eam; igitur si
forma sit indivisibilis secundum se, impossibile est subiectum
posse dici maius secundum eam; contradictio enim est quod
forma sit indivisibilis in se, et tamen quod subiectum sit divi-
sibile secundum eam * {b).

cl) Praeterea, contra illos modos quibus ponitur magis et
minus in forma. — Primo contra illum modum de disposi-
tione ad maius et minus; si enim est eadem dispositio, id est
secundum rationem unius dispositionis ad magis et minus, et
ista est forma, sequitur quod in aliqua forma est magis et
minus. Si autem ad aliquam formam est dispositio, non secun-
dum rationem unius dispositionis ad magis et minus, sicut
volunt aliqui dicere quod in aere humiditas est dispositio ad
minorem caiiditatem * aeris *, et siccitas in igne est dispositio
ad maiorem caliditatem, et ideo non est in aliqua una dispo-
sitione(c); contra hoc arguo: una species secundum se totam
videtur habere in susceptivo rationem unius dispositionis, sicut
subiectum susceptivum speciei est unius rationis et unius dispo-

(a) Apud Wadd. argumeutum in duo est divisura, quorum unum ad
instar additionis.

{b) Wadd.... nisi quia forma est talis; ergo si forma est talis quod in
ipsa secundum se non est aliqua maioritas perfectionis in forma secundum
se, nec subiectum secundum eam dicetur maius tale.

(c) Ed. Ven. et ideo non est ista maioris natura una dispositione.

\A\'.. I. DlsT. XVII. (JUAEST. V. 847

sitioiiis. LikI».' (Miiiii;i iiKlividiia unius * disixjsitionis * accidentia
hal>eiil (lispositioiieiii iiiiius rationis, sicut et torinani * uiuus et *
oiu.S(l«;in rationis; erj/o, circumscripto oiniii alio (juo<l non f^l di-
spositio jjn^pria, potest esse niar/is et minu.s in individuis eius-
d(Mii sj^eciei, et ita intcnsio et remissio secundiiin formam illius
sjieciei, alisijuc lioc i|iiod praec(?(lant tales disiMjsitiones contra-
riac cl oppositae in sul)i(-'ctis; et tiinc «luaeritur, ut prius, (luare
est aliiiuid iiiiiic ina^is dispositiim (luam prius ^ ut prius ar-
j^ufuiii cst (1).

(•'*) Praeterea, si praeccdant taies disp(;sitiones ad nifigis et
mintis, tunc non erit motus unus al» int(!nso ad remissum, nec
e contra; iiiliil eiiim movelur ad remissum nisi iiuatenus halx't
disi>ositioncm istam (•oiivciiicnlem receplioni * remissionis * :
iiitcnsum auUMii iioii liahct dispositirjnem istam convenientem
nMiiisso; (iri^o oportct ad lioc «lu^jd possit moV(;ri ad remissum,
(IU(jd moveatur ad dispositionem convenienlem ^Madui remisso.
— * Kt ita oport(?t, ad hoc ut ex intenso fiat remissum, (iu(h1
prius flat motus a dispositione (piae est iii inten.so ad dispo-
sitioncm convenientcm jiradui remi.sso, (luam ex intenso flerel
rcmissum, et e converso: (luod est iinix)ssihil(;, quia tunc nun-
(inaiii cssct iiiius moiiis ah int(!nso ad rcmi.^^sum, nec e contra,
• luia noii hahciil idciii susc(;ptiviim imiiK^liatum conveniens
iilriiiiic disposilioni * {ft).

r) Alid via, iiuae dicit de imlispositione sive de amotioue
contrarii indis|K»iicnlis, t:iilctttr improfMiri pcr hoc, iiuotl iii
Anjjelis in statu innoccntiac non crat alifpia iiidispositio maior

I

(a) Wiuld. Kt ita otiain oportrt Hd hoc-, ut «>\ rcuiiii.so tiHt intcnsuin,
<|ti()ti priiiii tiat nii>tii.s a tiispoititioin' <|UHu est n rfinisHo ud diHputtitiuiicm
i|uat' vnt ad intrnHiiin; <>t ita nun(|uani unua niotUH iniineiliutc crit u)> in-
tcnuo ad n^niidsinn, >|iiia noii liahcnt idi*in susccptiviiin.

(1) Ncnipc, in /tr/'/<V/oii'' apiid \Vud<linpuin, iit i»c<|uitur : < Priino coiitrik
illiiiii iiiudiiin dc ttiifioHiti<mr suhiccti, proptcr r|uuni dicitur furma 9Usci)H're
iiiiii/i.s ct iniuns: iljti dinpoHitio aiit cst aliijua lurinn, uut non Si itit forma,
i't Hcciindutii illatn dicitur ituliicctutn m<ii/i« ct miinm di»|Mwituni, i|;itur •!>-
quitur propoHitiini, (]uud in uliipiu fnrma cst miKji» et minm. Si non sit
fonnu, Hccundiiin ipiain Hubicctuin dicitur talu, scd Hliu furin», iffitur subie-
ctutii dioitiir ina^id tulc Hcoiinduiii illatn forniuin proptor Hli<|Unm dispoti-
tioncin prai>ccdi-iitctn; ct tiinc i|iiacrciidiitii cHt d(> illn diH|M>sitioiu' : nut cat
uliipia forniii, aut iion ; ct (tie c.it procc.itiuii iii intiiiituiii iii di.ipocitiuutblU,
vcl u|forti't dare magi* ot minut iii aliciua /orma • .

848 LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. V.

vel minor ad charitatem; ergo omnes recepissent charitatem
aequalem : quod non tenetur.

(fi) /) Tertia etiam via quae tenetur a quibusdam, de radica-
tione formae in subiecto, videlur improbari ; quia illa radi-
catio aut est aliqua forma absohUa, et habetur propositum,
quia in tali est magis et minus, aut non. Si non, sed tantuni
respectus, videtur tunc quod non posset habere magis et minus
nisi per magis et minus in /undamento, sicut absoluta non
conveniunt in respectu nisi per fundamentum.

Tunc etiam non proprie salvatur forma intensior, quia
aliquando forma minus radicata in subiecto potest esse in se
intensior : sicut rubor, qui est ex verecundia, * quae est passio
in teriia specie qualiiatis, potest quandoque esse intensior ru-
bore, qui est qualitas passibilis magis radicata in aUo sub-
iecto *.

842. — Solutio quaestionis. — Ad istam quaestionem con-
cedo, praecipue propter tres primas rationes contra illara opi-
nionem adductas, quod realitas positiva quae praeexistit in
charitate minore non est tota realitas positiva quae est in clia-
ritate maiori: imo si essent charitas maior et minor separatae
a subiecto, maior haberet in se realitatem positivam minoris,
et aliam * superadditam esse *, si per impossibile toUeretur
oranis habitudo ad subiectura: sicut quantitas raolis, si pone-
retur separata a subiecto, etiara si per irapossibile non haberet
inclinationem ad subiectura, una tamen esset maior alia, et
ista haberet in se totam realitatera positivara rainoris et ali-
quid additum.

843. {"') — Solvuntur argumenta principalia. — Ad argu-
menia in oppositum. — a) Ad primum de numeris [n. 838 «]
dico, quod procedit ex defectu intellectus Philosophi, — Comparat
quidem ibi quidditates ad numeros in quantum sunt definibi-
les, eo modo quo Plato loquebatur de quidditatibus ponendo
quidditates separatas. — Substantiae quidem hoc modo acceptae,
id est, quidditates rerum, comparantur nuraeris secundura illas
quatuor proprietates, quarura una est ista: quod quodHbet ad-
ditum variat speciem. Et intelhgo sic: quod de una specie fa-
ciat aliam, vel de non specie faciat speciem; quaelibet enim
differentia addita definitioni ut indicat quidditatem aut spe-
ciem aliam a praeexistente constituit, aut si praeexistens fuerit

MI'.. I. I)IST. XVII. nUAEST. V. WU

lalio (jenci is, (l»!teriniiiat *;ji1 * njtioinTn speciei, (|uae non ha-
bobalur antH adtlitifJiKiiii diiri^rentiao. KxemjAuin do iiitfllcrtiva
aniiiia aildita * iit iliirtTciitia anima<' * s<'iisiliva»'. — Dico itritur,
i|Uo<l adiliUiiii ijuiilililati acccpta»' secuiiiluiii ratioiHTii f/mddi-
idlis iillerat s|)('ci«Tii alt(3ro (lict(jruiii iiKjdoruiii; s«'(l (juod ad-
dilui ijuiddilati, noii ut ijuidditas cst, iioii miitat ^spcciciii*:
jijradiis autcm iiidividiialis (|uicum(iue, sicut et ditrcrcuiia iiidi-
vidiialis coiitralKMis ad esse hoc, sive unitas vel pluralitas in-
dividualis, <,'t hrevittT- (jua^^cuiiKjue conditio iiidividualis addita
iialurae sjx-cinca^;, noii additur sibi iiuaiitum ad ratioiiciii ijuid-
ditativam, ita ijiiod secuiidiim istam ratioiKTii d<;terminet <?am,
et projiter hoc iion miitat spccicm (piiddilalis ciii additur;
iiiliil eiiim potest ii<;(|ue aliipiam sj)cci<Tu i)ra«H3xist<'nt<!m mu-
tait' III aliaiii sj)eciein, nciiue d«' non sjiocie in idiijuam sjie-
> iciii. nisi ij)suni additum sit ratio sjx.^cici, cl lalc non <'st ali-
ijua conditio iiidividualis.
( >* ) .\d fornunn * artruiiiciili ' luiic dico, (juod si adder«'tur ali-

• juid (juod (?sset pars 7w/V/r//7<//<?vA (luidditati jira^^^^xistenti, mu-
tarcl sjicciem, sicut si addatur aliijuid ijuod «?st jiars numeri
iiumi'ro jiraccxist(Miti. mutatur sjiccics nuuKTi. Si * autem *
adil:itiii' alii|ui(l (ju^jd non est natum cs.sc j)ars niimcri, jiuta,
alKjuod accidciis, * vcl j)ars iiumcri matcrialis *, jiuta si intel-
livi'i(!lur una uiiilas tcrnarii intciisior li(T'i * nuiic * iiuam prius
III sf, iion mutarctur sj)<'cics, * sc(l sc<"uiKlum aliiiu«'m trradum
individualcm aii;zmcntaretur *. Ita iii i^rojKisito, •inaoiMiiiKiuo
ditliTciitia individualis vcl •jradus addilus iiuidditati nun est
nata esse pars (piidditatis.

h) Pcr id«'iii pah't ad Pnrphyrium [n. K\S cj, «jui simili
iiiikIo hMjuitur dc ditli-rciitia iii •luantuin est \)ev .S4> pai*s tlefi-
nitionis, et h<K^ inodo consistit in in«livisibili. II(k' «»st accipierulo

* scciindum * illam indiircrfiitiain secundum ijuain nbstrahi-
tiir al) mdividuis, ijuac indiircrentia totalis est ^radus eius,
ut "* «^st '*' ditrerenlia siN>cillca, sic non recipil ntaf^is <'l niiiuis,
ijiua iiua«'cumiiu«> ma^fis «'t minus jK»ssunl rompeton' * * "n-
ciirrcrc iii * individuis hoc ukhIi», et sunl (m) omnia w ini
indincrcntiaiii dilVcrcntiae sjxHMtlcao, e( non addiint diii' • • uiia<>
sccimdum liaiic indittcn^ntiam.

[ii) ¥a\. Ven ut liuc mudo ut sunt ...

T..M. I. &4

850 LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. V.

c) Ad aliud de X. Meia^ih. [n, 838 0] polest responderi
per idern, vocando differentiam formalem dittei-entiam * speci-
ficam et * quidditaiivam. — Poiest eiiam dici ad formam,
({uod non omnis differentia Ibrmarum est fonnalis, loquendo
proprie de formali, prout videlicet differentia Ibrmalis est diffe-
rentia secundum formas: sicut non omnis differentia hominum
est diflterentia in huma^iitate. Guius ratio assignatur realiter
et logice. — Realiter sic: possunt * duo * liomines liabere
liumanilatem, et differre, licet non per liumanitatem; et ita in
humanitate non differunt. Ita possunt purae formae differre,
et tamen non per * formalem differentiam * differunt, et ita ne-
que *differre* fbrmaliter, quia idem est differre formaliter, pro-
prie loquendo, quod differre in forma vel per formam. — Logice
* probatur * sic: ({uia * intelligitur * terminus diflferentiae (a)
per negationem inclusam in diflferentia respectu iliius negationis;
potest accipi confuse et distributive; ita etiam illud quod de-
notatur esse ratio formalis diflferentiae, quale est iUud quod
construitur cum differre, ut in ((uo vel secundum quod deno-
tatur, quod posset confundi a negatione. * Nunc * autem, ad
negationem inferioris * non * sequitur negatio superioris, sed
est destructio antecedentis * et fallacia consequentis *.
( 9 ) d) Ad aliud de Sex Principiis [n. 838 d) dico, quod sicut
probat simplicitatem formae, ita concedenda est sibi conclusio.
Probat autem simplicitatem oppositam quantitati molis, quia
ipsa addita rion facit maius secundnm molem, forma enim po-
sita in subiecto non est aliquid maius quam prius fuit. Gon-
cedatur igitur simplicitas formae opposita quantitati molis; sed
hoc nihil contra intensionem * formae secundum maius *, quae
pertinet ad oppositum, scilicet ad quantitatem perfectionis et
virtutis.

e) Ad rationem aliam [n. 838 e] dico, quod hoc quod di-
citur aliquid accidere naturae speciei potest intelligi duobus
modis: uno modo sic quod sit extr^a rationem quidditativam
speciei, quomodo dicitur diflferentia accidere generi ; et sic acci-
pitur accidens in fallacia accidentis pr^o extraneo, quod est
extra rationem alterius. Alio rnodo dicitur accidens quod non
facit 2)er se unum cum eo cui accidit, sicut albedo in corpor^e.

(a) Wad sicut terminus difFerentiae intelligendus per negationem....

LII!. I. niST. .WII. gLAEST. V. 8ol

lYbno modo (XW.i) fjuod sicut alUjdo intensu aliquid lialiet quod
accidit iiatura»; s|n'ci<!i, ita etiain lialx'1 allxjdo nmiissa, imo
omne * por se * individiuim * alicuius speciei isto mo«lo * ali-
(juid lialt(!l fjuod accidit naturac sjiecioi, alias non contrahe-
rctur natura sjKjcici. Sccundo rnodo dico (juod alU^do intensa
iion lialtet alifjiiid (JU(m1 accidit natura*.' sj^eci^ii; ijuia istc gra-
dus (jui intcllif.i:itur addi .sccunduni sc naturae facit unum j^er
se cuni natura, sicut (juaecumijue difrerenlia individualis addita
naturac lacif unum j)cr se cum natura. — Quando ij^'itur dicis:
si inlensum includit ali(juid ijuod accidit naturae sj)cciei, ifritur
remissum (juod non imludit istud non cst in sjvcie, * dico
(juod * consef/uentia non valet loquendodc accidere primo miAo
sumjito, (juo modo, et non alio antecedens esl verum.

-<r<.»'--tf^irv-o-

QUAESTIO YI (1)

844. (!) — Proponilur quaestio. — Sexto, propter tertiam
opinionem circa augmentum charitatis, quaero:

Utrum charitas augeatur per extractionem pariis no-
vae de potentia ad actum?

845. — Argumenta principalia(2). — Quod sic: — a) Primo,
ubicumque est mutatio, ibi est extractio alicuius de potentia
ad actum: augmentatio charitatis est mutatio; ergo in eius
augmentatione oportet ponere extractionem illius de potentia
ad actum : sed non est exitus de potentia ad actum nisi actus
educatur de potentia; ergo charitas sic educitur: sed non ex-
trahitur tota de potentia ad actum; ergo secundum partem.

h) Item,charitas intenditur,sicutconcedit iste; ergo mutatur;
igitur, ut prius, pars nova extrahitur de potentia praeexistentis
adactum. Conse^Mm^^a primapatet,quiam^endnncludit>ni4^ari.

c) Item, si charitas augeatur, ergo est ibi generatio ali-
cuius totius compositi, quia omnera mutationem concomitatur
generatio aliqua : sed omnis generatio est compositi, VII. Me-
taph. et VIIL; ergo in augmentatione charitatis generatur ali-
quod compositum : non compositum ex anima et charitate, quia
tunc charitas non crearetur, creatio enim non requirit aliquod
subiectum ; generatur igilur compositum ex parte praeexistente et
sequenti, et per consequens illa extrahitur de potentia ad actum.

846. — Contra: si charitas augetur per extractionem eius
de potentia ad actum, aut igitur per extractionem de potentia
subiecti, scilicet animae vel voluntatis, aut charitatis prae-
existentis. — Non primo modo, quia tunc esset forma natu-
raliter educta, et ita forma naturalis: quod est falsum et con-
tra fidem. Secundo modo non, quia forma charitatis praeexi-

(1) Desideratur in ed. Ven. 1490: in ed. item Ven. 1521 a Maurito de
Portu curata apparet additionis instar. Waddingus translatam huc supponit
ex Reportat, ubi tamen, apud ipsum Waddingum, tot conspiciuntur diffe-
rentiae, ut merito redactionem aliam praeseferant.

(2) Solvuntur ad n. 849.

LLB. I. DIST. XVn. (jl.AEST. VI. 853

stens et soqueiis eiusilem sunt rationis; ergo una non esl prin-
cii)iuin innteriale resjx?ctu alterins, d»; f|uo ♦•(lucatur. — Con-
(irmalur, rjuia tbrma simj)le.\, secundiini lUx^tium, suhiectum
esse non potest.

847. (2) — Aliorum opinio. — ETponitur. — Hic dLcil
111111« Mafiistr-r tria : Priuw.m, <juo«l j)Ossil)ilitas ad auf,Mnenta-
tionciii in forrna inlusa non est accipienda ex j)arte suhiecti
vel materiae, cum non sil educta de jjotentia materiae, sed est
acrijiifnda ex j^arte formae ij)sius in se, (juae in sua essentia
l)art(-'s liaJMJt; nam ut est sul» rninori (jiiantitatjM^jst \\\ potenlifi
wt educatur ad (icfum (juantitatis maioris. — Secundu dicit
(jiiod liaec au^^riHMitatio non «!St j)er aliquid ciusdem naturae
(ipyositum ; (juia auirmentatio in formis non est j)er partium
ai)|)ositionem in suhslantia vel essentia ij)sarum, sed in virtute,
I)er (juam aujfinentatum efjicacius potcst in suam oj)erationem
lir-opriam, (juod nori laceret si similc aj)jM>nei-t'tur sibi, (juia
tfjpidum additiim tciiido in ac(juali ffradu non lacit mai.ns ca-
lidiim. — Totio concludif (Ju^mI sit au}.rmcntatio j)cr cxtra-
tiimem taliiim partiimi rif-tualium in suhstantia lial»itus in
I tuiii, (Hiaiurii (iiiaclil)ct educta dc jM)tcntia j)arlis prae<'edentis
poiiit aii;,Miicntiim; et non solurn j)onit auj.rmcntuiii in substantia
liabitus, sed etiam iri virtute, (juia suhstantia et virtus in lorma
idem siint, sicut j)ars c.xtracta lacit auirmcnlum in virtutc cliari-
tatis j)i-a(!cedenlis. (juac (^st in j)otcntia, non ratione sui suhiecti,
sed ratione suac iuiturae, ad actum vel j^radum c.xtractum.
( •* ) Iniprotnitur — Contru i.sfam opiniimem : — a) Vidctur
(jiiod coiitradicat sihi; nam iuiiirendo /)/v//M<m ciim /tv/io, et e
convcrso, sc^juilur opposituiii secuiuli ; (juia si tlal au^iiKMitatio in
cliaritatc jM-r cxtruclionem parliiim virtualium, tunc aul j^er
istain «>.\tractionein liahcliir ali^jua tMititas rcalis nora, vel noii.
Si iion, cr^o ista cxtractio iion crit ali(jua nctio, el j>«m' coii-
• MjiKMis aii;rm«Mitaliitur (-liaritas sinc actione divma. Si atitem
'st aliijua r(>alitas :id (jimiii UMMiiinatur ista cxtnictio, (juai^
iion est j)r:)(rise rcalitas j)rior. (juia conc»Hlil latiludin«Mii in
ss(Mili;i lormac, iicc j^rior rcalitas corrumjtitur. stvundum sic
piiKiiittMii, i^ritur ttMMiiinatur :ul :tliijuam ri>:dit:itcm aliain a
priori; c\ cum laci:il uniim jxm- sc cum i^riori, alilcr iion csa«»l
aui;ni«Mil:«ti(), scijuiliir (JikhI lioc sit jier npposilioiwm unius
r(>alit:itis :i(l :»liam; ii.Mtur j^oikm-c auuMnenlationem charitatis
ll(Mi p«M' cxtractnmcm est j)oii(M'c (^am llcri j)er appositianem.

854 LIB. I. DIST. XVII. QUAEST. VI.

h) Item, sic opinans, in quantum sic differt a ponente
augnientationem fieri per appositionem, dicit minus rationa-
biliter quam dicit ipse, quia ab eodeni generatur habitus et
augmentatur, ex //. Ethic.: generatur autem habitus huius
charitatis a Deo; igitur et augmentatur ab ipso: hoc autem
non est secundum esse in subiecto solum, sicut probatum est
contra secundam opinionem in praecedenii quaestione; nec
quia prior gradus corrumpitur, sicut probatum est contra prH-
mam opinionem; ergo est quia Deus augendo addit aliam rea-
litatem praecedenti; ergo non flt per extractionem illius gra-
dus a subiecto, sed per additionem novi gradus ad gradum
praeexistentem; magis enim proprie dicitur augmentatio per
appositionem quam per extractionem.

c) Respondent isti, quod haec extractio est virtualis, et
non partis accidentahs. — Contra, necessario est ibi aliqua
actio realis, et passio, quae terminatur ad aliquid: et non ad
ahquid py-aeexistens, quia tunc idem acciperet bis esse; ergo
ad aliquam reaUtatem novam; et sic appositio et compositio, |
cum sint eiusdem rationis; ergo nulla differentia est, nisi quod
prima opinio dicit aliquid apponi, et ista dicit aliquid extrahi.

848. ( ^ ) — Solutio quaestionis. — Dico ergo ; quod non est
ibi extractio, nec istum modum concipio, quia talis productio
non esset productio; sed dico, quod est ibi nova realitas addita
praeexistenti, sicut partes vel gradus non quidditativi, sed in-
dividuales et existentiae.

849. — Solvuntur argumenta principalia. — Ad primam
rationem [n. 845 a] dicendum, quod non sequitur: subiectum
exit de potenlia ad actum; ergo forma educitur de potentia
ad actum; quia sive educatur naturaliter de potentia ad actum,
sive supernaturaliter infundatur, semper subiectum eius exit
uniformiter de potentia ad actum, et non forma ipsa; et ideo
in illa consequentia est fallacia consequentis, quia non onmis
mutatio subiecti est per operationem naturalem educentem for-
mam de potentia materiae vel subiecti; sed subiectum unifor-
miter mutatur a privatione formae ad formam, undecumque sit
ista forma, vel naturahter educta, vel per infusionem immissa.

bj Ad secundum [n. 845 6] dico, quod non sequitur: charitas
intenditur; ergo charitas mutatur, sicut non sequitur: quantitas
moUs augetur; igitur mutatur vel movetur; nam solum subie-
ctum mutatur, non forma, nisi metaphorice et improprie. Unde

\

MR. I. DIST, XVII. olAKST. V|. S-Vi

forriiii (juuc propric diciliir :Hi!.'eri d iiitrndi noii proprie mu-
tdlur iiisi ito' orcidena, in qiiiiiiluni ciu.s siilisiaiitia rnutntiir,
Hicut sulistniitiii i|uanta niutatur, «'t iion (|iiarititas, licol ipinnti-
tas sit sfciinilurn iiuani sulistantia ipiaiita mulatur >'t au</etui\
suniincinlo tnu/ere rn»'taiiliorico; nani IkiImmis rorrnani rnulatur
sccuniliiiii «aru, licot ipsa iion inul»'tiir, Tonomlo tanion ijuoil
ad inteiuli soijuitur tnntfiri pr'oprio, «lico, i(uoil fornno non
intonilitur noc aiit:»'tui\ ipiia noii rnulatur, soil ijUfHl /nihens
cfitn (licilur iiilcnili cl niutari sccuniliiin •'arn. Rt isto iikkjo
cliai-itatoni iiitcinli iion cst aliud (iiiain suhiection oius, ut ani-
maiii, scciinduni cani intomli; cl id«!o •<ociindum so pi'o|)r-io iion
conccditiir isto iiiodoi|uod cliaritas iiitcndiliir, scd sufiicclum cius
secunilifiH f:am. rinlc dicit .Aucfust. ot habctur in littora : Clin-
ritfts nfin crescit, scd /nthcns catii crescit sccnndtim cam.
— .Nomon taiiion «n<^^i^/on/.s altrilmilur divor-simodc: nani alicui
atlribiiitur iil tertninn priiiio, ul ciini diciliir, i|uod coniposituni
c-»Mieralur ol niulalur: alicui ut suhiecti), ut cum diciiiir: mu-
fcria «^'onoralur. Ita in proposito, ftuf/incntafin dicilur aliipiando
di' suhiectf) au;rm«'iilatioiiis; nuandiKpic dc forina ut proximo
' t lormali ferinino auf^mcntalionis. islorum modorum sccundo
modo dicilur torriia inlondi ot iiiulari,|ii'imo modo suliicctumoius.
( •' ) c) ,\d tcrtiuin [ii. Hirit'] coiicimIo, ipKMl cmnposituin priiiiu
j.^oncialur, ut ft)iinui cltftnt in au;.Mnciiiationc cliaiii ilis, ijikmI
romiiositnm incliidil suliicclum ot torminum. — Kt ipiandi» r/<('i-
tur, ipiod luiic rioii ossot crentio, dico, ipiod in cimIcih instanti
temporis iii ipio cliarilas vol c-|>;iti;i cicalur iiifunditur' :iriiriiao;
scil iii alio ol :ilto inshnili niifurac, ipii:i /irius tmtnru i^ratia
vcj cli;iril;is crcaliir ipniiii :iniinac inliindalur, licot totum sit
111 c(Mlcm inst:inli ttun}ioris. — rridc dupl»'X ost ilii mutatiu:
iin:i :i uon essc cli:ii-itatis vcl jjrratiao ;id esse j.M'atiao, ol haoc
ost vorc iiiut:itio ipiao t>st crcatio; ol no!n*st mutatio prnitric
ilicfu, i|ui:i iiiliil pr;ii'supp"iiil, rio»' ii:ituram, lUf sul»i«vluiu
ciiis siisccptivum. .\li:i ost iiiut:itio :i suliii>ct(> non c/iaro iu\
i'ssc c/uiruiu ; d sic iiiiitaliii :inim:i a noii ossi» charo :id ♦•hsi»
cli:inim; ol isla iiiiit;itio non os( simplicitcr cnsnlio. t|uia pra<v
snppoiiil suscoptivum; ct idoo Ii:uh' mulalio secinttlnm ifttid
potcsl dici f/ctiertttio, ot totuni com|H»siluiii set^unftnm quid
p'ni'r;iiui tulr, ci non simplicilor. ijuia suhstnntia. quac «v^l
tcrminus p'ncr;»tionis, praofuit vol pr:»osnp|M»nitur in iiil"usu»no
f;r;iliac. ^'cnonilur socunduni i^sso gratnm ot accidentalf.

DISTINCTIO DECIMA OCTAYA

TEXTUS MAGISTRl SENTENTIARUM.

De propvletate Spiritus Sancti, qua est donum. — Hic quaeritur,
cum Spiritus Sanctus, per quem dividuntur dona, ipse sit donum,
utrum concedendum sit quod per donum dividantur ac dentur dona ?

— Ad quod dicimus, quia per donum, quod est Spiritus Sanctus, sin-
gulis propria dividuntur, et ipsum communiter omnes boni habent.
Unde Augustinus in XV. libro De Trinit. (1) ait: « Per donum, quod
est Spiritus Sanctus, in commune omnibus membris Christi multa
dona, quae sunt quibusque propria, dividuntur. Non enim singuli qui-
que habent omnia, sed hi illa, alii alia, quamvis ipsum donum, a quo
cuique propria dividuntur, omnes habeant, id est, Spiritum Sanctum » .

— Ecce aperte dicit, per donum dona dari (a).

Utrum Spiritus Sanctiis eadem ratione dicatur donum qua datiim
sive donatum '? — Praeterea, diligenter considerandum est, cum Spiritus
Sanctus dicatur donum et datum, utrum eadem ratione utrumque no-
men ei conveniat ? Quod utique videri potest ; quare ita esse videtur.
Cum enim idem sit Spiritum Sanctum dari et Spiritum Sanctum donari,
ex eadem ratione videtur Spiritus Sanctus dici datum et donum. Hoc
etiam videtur Augustinus significare XV. libro De Trinitate, cum ait (2) :
« Spiritus Sanctus in tantum donum Dei est, in quantum datur eis qui-
bus datur ; apud se autem Deus est, etsi nemini detur » . — Ecce
aperte dicit, Spiritum Sanctum donum appellari quia datur. Si autem ex
eo tantum appellatur donum quia datur, non ab aeterno fuit donum,
quia non datur nisi ex tempore.

Responsio quare datum sive donatum dicatur Spi7-itus Sanctus. —
Ad quod dicimus, quia Spiritus Sanctus et donum dicitur et datum
sive donatum ; sed datum sive donatum ex eo tantum dicitur quia
datur vel donatur, quod habet tantum ex tempore.

Hic quare donum. — Donum vero dicitur non ex eo tantum
quod donetur, sed ex proprietate quam habuit ab aeterno ,' unde et
ab aeterno fuit donum ; sempiterne enim donum fuit, non quia
daretur, sed quia processit a Patre et Filio. Unde Augustinus
IV. Lib. De Trinit. (3) ait : « Sicut natum esse est Filio a Patre esse,

(a) Hoc primum cap. doest in ed. Ven. 1490.

(1) Cap. 19. (2) Loc. cit. (3) Cap. 20.

Uli. I. DIST. XVIII. TKXT. MA«iISTRl. H.')?

ita Spiritui Saiicto (lonum Dei e«.sj' ost a Patn- y»nx.w/er« et a Filio».
— Hic aperte ostenditur «luofl Spiritiw SanctuM eo doimm eut quod
priM-ftlit ji Patre et a Filio, sicut Filiu« eo est a Patre quotl natuH
est ali eo. Xon eniin iilem est Filio e.sse a Patre et Spiritui Sancto,
\<\ e.st, non ea jtroj/rHote Filius dicitur esse a Patre qua SpiritUH
Sanctus; nain Filiiis dicitur e«8e a Patre quia yeuitus e«t al» eo;
Spiritus SanctuH vero dicitur esse a Patre et a Filio (juia Spiritu»
Snnctus e8t dnnnvi Patris et Filii, id est, quia proce<lit al> utrorjue;
eo enini dicitur Spiritus Sanctun quo donum, et eo donnm quo y/ro-
ledena. — Unde Au^ustinus in V. lUmt iJe Trinitate {\), ait: « Spiritus
Sanctus, qui non est Trinitas. sed in Trinitate intelliptur. in eo quorl
proprie dicitnr Sjtiritns Sanctns, relative dicitur. cuin et ad Patrein
et ad Filiuin refertur, (juia Spiritus Sanctus et Patris et Filii Spi-
rituM est. Sed ijfsn relatio non apparet in hoc nomine; apparet autein
cuin dicitur donum Dei ; donum enim est Patris et Filii, (|uia et a
I*atre j)riK-pdit et a Filio .. — Ecc« his verbia a|>erte ostenditur, eadem
reliitione dici Sjtiritnm Sanctnm et donum ; donum autem quin j>ro-
vedit a Patre et Filio. Proprietas erjro qua dicitur Spiritus Sanctu.s
vel «Itinuin jtntccssio ipsa est. de qua }K»st plenius af^emus cum alii.s.
Cauw er^o nl) aetenio prooesserit al» utnxiue. et ah aeterno donunt
tuit. — Non ergo Spiritus Sanctus eo tantuin dicitur dnnum ({uia
donatnr; nain et ante tuit donuin <iuam donaretur. — Uude Auj»u-
stinus r. ///'. l>r 7'rinitale (2): « Seinj)er proceiiit Spiritus Sanctus, et
iion e.\ temjKjre, sed alt aeternitate procedit ; 8e<l quia sic procetlelwit
ut e.H.set donnltile, iain dnnnm erat antequam e.s.set cui daretur. .Ali-
fer enim intelli-^'itur cum dicifur dnnunt, aliter cum dicitur r/oii«i/»»»i ;
iiaiii dnnnm |M>test es.se etiain antequam detur; dnnatnm autem niHi
dafuui fuerit, nullo modo dici potest. Semjn'tfrne er>^ Spiritu«
Sanctus esf dnnnm, temjtonditer autem donatuni » . — His verbis
aperte ostendifur qiu»»! sicut Spiritus Sanctus ah aeternn jfnKtdH, ita
nh aeternn dnnum est ; non (juia donaretur a Patr»« Filio, vel a Filio
Patri, s«>d (luia ah twternn jfriH-enttit dimiddlis.

(^naeritnr, cui dnnahilis .' - Sed quaeritiir, rui dnnahilis/ : utriim
Patri et Filin, an tantnm noltis, •|Ui ii<»iidum eramus? Si nut«-m
ii(»n erat donal»ilis Patri et Filio, st>d tnntum noltis, et ex eo donuin
erat (|uia sic d(»nal»ilis procedeliat, videtur (juod FHiu» i4om|ier eAdpiu
rnfii»ne donum fuerit, ijiiia al» neterno prucettHit a Pntre donaWilui
noliis in tem|x>re ; nam et de Filio le^itur (3), (|Uod f/ti/ii« r*/ m»/»M. —
Ad i|iiim1 dicimiis, qiiin Spiritus SanctuM noWxn tantuiu, n>^n I^atri
vel Filio, ili»naliilis piix^«H8it, sicut et nol>iH tnntum dntuH ent ; ot
Filiiis vere datiis (>st noliis et ali «eferno pnve,s.sit n Pntn». non ut

J) Cij» 11. ^^) Cwp. i:». v-i^ Iwti. c. I.\. V. 0..

85S LIB. I. DIST. XVIJI. TEXT. MAGISTRI.

donubilis tantum, sed iit genitus, qui et donari jiosset ; processit ergo
ut genitus et donabilis ; sed Spiritus Sanctus non procedit ut genitus,
sed tantum ut donum. Donum autem semper fuit, nou solum quia do-
nabilis, sed quia ab utroque processit, et quia donabilis fuit. — Unde
Augustinus V. lib. De Trinit. (1) ait : « Eo ipso quod daturus erat eum
Dei;s, iam donuni erat, etiam antequam daretur », et ideo donabilis est;
sed aliter donabilis quam Filius; nam et aliter datur et aliter processit
quam Filius ; Filii enim processio genitura est vel nativitas, Spiritus
Sancti vero processio nativitas non est; utraque vero ineffahilis est.

Quod sicid Filius nascendo accepit non tantum ut esset Filius,.
sed etiam essentia, ita Spiritus Sanctus procedendo accepit non tantum
id esset donum, sed ut esset essentia. — Et notandum quod sicut Fi-
lius nascendo accepit non tantum ut Filius sit, sed omnino ut sit et
ut ipsa substantia sit, ita et Spiritus Sanctus a Patre et Filio pro-
cedendo accepit non tantum ut Spiritus Sanctus sit vel donum, sed
etiam ut omnino sit et ut substantia sit ; quod utique non accepit eo
quo datur, nam cum non detur nisi ex tempore, si hoc haberet eo quo
datur, accepisset ergo ex tempore ut esset. — Unde Augustinus V.
lib. De Trinit (2). « Filius non hoc tantum habet nascendo ut Filius sit,
sed omnino ut sit. Quaeritur ergo, utrum Spiritus Sanctus eo quo
datur habeat non tantum ut donum sit, sed omnino ut sit? Quod si
non est nisi quia datur, id est, si non habet esse nisi eo quo datur,
sicut Filius nascendo habet non tautum ut sit Filius, quod relative
dicitur, sed omnino ut sit ipsa substantia, quomodo iam Spiritus San-
ctus erat ipsa substantia, cum non prius daretur quam esset cui dare-
tur » ? — Non ergo eo qiio datur, sed procedendo habet ut sit donum,
et ut sit essentia ; sicut Filius nOn eo quod datus est, sed nascendo
accepit non tantum ut sit Filius, sed ut sit essentia. — Unde Augu-
stinus XV. lib. De Trinit. (3) ait : « Sicut Filio praestat essentiam, sine
initio temporis, sine ulla mutabilitate naturae de Patre generatio, ita
Spiritui Sancto praestat essentiam, sine ullo initio temporis, sine ulla
mutabilitate naturae de utroque processio » .

Quod ex praedictis videtur quod Filius non tantum sit Filius
nativitate, sed etiam Deus simili essentia, et Spiritus Sanctus proces-
sione. — Hic oritur quaestio : Si Filius nascendo habet non tantum
nt sit Filius, sed ut sit essentia, et Spiritus Sanctus procedendo nou
tantum ut sit donum, sed ut sit essentia, et Filius nativitate essentia
est, et Spiritus Sanctus processione est essentia, cum alibi dicatur,
quod nec Pater eo Pater est quo Deus, nec Filius eo Filius quo Deus,
nec Spiritus Sanctus eo donum quo Deus ; quia, ut ait Augustinus
VII. lib. De Trinit. (4). « his nominibus relativa eorum ostenduntur, non

(1) Cap. 15. (2) Loc. cit. (3) Cap. 26. (4) Cap. 2.

LIl:. I. MST. XVIII. TKXT. MAOISTRI. >^ •' '

aisfiitifi ». Unde ^xmt plenius a^einuH. — Ad quod breviter resjion-
dente«) diciinuH, quiu nec Filius nativitate essentia ent, nvd tuntuui
Filiiis; nec SpirituM SanctuH procesHione eaHentia e«t, «e«J tantuiu do-
num ; et taiiien uterfjue. et ille ua.-icen<io et i.ste prooe<lendo, uccepit
ut eHnef enncnlia > . Xoii eiiim. ut ait Hilariu.s V. lih. l>e Trinit., \ter
(lefectiouein, aut proteu.sioneiu, aut derivation»'in e.x Deo Deun est, ned
ex virtute naturae iii naturam eamdein nativitate .suhnistit Filius»,
et e.\ virtute naturae in natiii-ain eaindein proceHsione subsi.stit Spi-
ritus Sanctus.

Ki-jtonit verlHi I/itorii. — Qu<h| ita intelligi potest : Ex Patre,
fHii est virtUH inj^eiiita, iintnrtun (|iiain hal»et, eniniteni Filius nativi-
tate, id est, nnsceinio, et Spiritus Saiicfus pr(5ce.ssione, id est, j>r>K'e-
dfiido hal)et. — Unde ipse idein apertius elojuens (juod dixerat ape-
rit, diceiis: • Xativitas, inquit, Dei non jjotest non eara de qua pnv
fecta est tenere naMirain. Xon eniin aliud (luaiii Deus sulisisi^it, quod
non aliund(; (|naiii de Deo subsistit ». — Ecce his verbis ajieritiir (juo-
iiKxld intellijreiiduin sit illud : « De Patre j^eneratio praestat es.sentiam
Filio, et (le utnx^juc prrx-essio |iruestat essentiani Spiritui Sancto . :
inin (|uiii ille essontia sit Filiiis, et iste e.ssentia sit Spiritus Sanctus.
iiiio proprietate jiersdiiali, si'(l (|uia et ille noM-enffo, et iste j/riH-eileinlo
isni-iitiiiin luiliet ennnhni cf totniii ((iiae in Patre est.

f^intil S/)iritiis Sitiirtii.<i ilitiinr ilonnin et ilinintnni ntfiindinn dnt)g
prtieilictos iiiihIhs firorf.ssiiinis. — K.\ praedictis patet quod Spiritus
Sunctus seinpiterne donnni est, et teiniHirntiter dntnin vel iltniatnni. —
Ex qiio uppurct illa distinctio ^einina«' proceHHionis, de qua suprn
egiiiiiis ( 1 ^ ; nain secunduin ulternin processi(«iein dicitur donntnm vel
lUilnm, seciindiiin ulrcruni vem dicitiir dnnnni.

Sfcnnilnin /hk' i/iiihI diiniiin est, rf/rrtnr nil l'ntrein vt tilinm,
gecnndinn ijikhI dntiiin, nil fiiiii t/iii drdit et lul ros i/iiihiig tleitit. —
Et secunduiii luR" qiUNJ .seinpitcrne donnm cst retcrtur lul Patrrm et
PHinm; secunduni lioc vero qiUNl dicitur datnm vel donatuin, et ad
eiiiii i/ni dvdit i*et'ertiir, et ail cos i/nihn» dntur ; et eius dicitur euBe
(|ui dat, et illoruin (|iiilius datur. — Unde AuKUMtinuM I'. /i7»ftj /V
Trinit. (2), ait : < (^uod dutiini est et ad euiii (|ui dedit rcfertur. et ad
eos (|uilius (lcdit. Itu(|iH' Spiritiis Saiictus noii tnntum Patris et Filii
(|iii dedcrunt, scd etiniii nontrr dicitiir (|Ui nccepiinuM. Spiritus erjjo
et Dei csf (|ui dcdit, ef iiosfer ([ui «ceepimiis; non ille sptriftis no-
Htcr 71/0 HiiiniiM, (|uia ipse n/iiritug r»t homini» i/ui 111 ip»o ettt H ; quam-
vis et illuin spiritum (tui liominis dicitur utiijue nccepiinUM: miI ali-
ter iste, nliter ille no$trr dicitur: nliud e«t enitn qui^l •cc«>piinuii Qt
etisemns, nliud (|Uo«l ACcepiinuM ut mincti eMsemuH. — Quod autem Spi-

(1) DiMt. 11 [iiqf. 7.M i"„|,. 14 3) / (or. c. II. v II.

860 LIB. I. DIST. XVIII. TEXT. MAGISTRI.

ritus Sanctus noster dicatur, Scriptura ostendit ; scriptum est enim de
loanne, (1) quod in Spiritu Eliae veniret. Ecce dictus est Eliae Spiritus,
quem accepit Elias, scilicet Spiritus Sanctus. — Et Moysi ait Do-
minus (2) : Tollam de spiritu tuo et dabo eis^ id est, dabo illis de Spi-
ritu Sancto, quem iam dedi tibi » . Ecce et hic dictus est spiritus
Moysi. — Patet igitur, quia Spiritus Sanctus noster dicitur spiritus,
sed quia nobis datus, et datus utique ad hoc ut sancti essemus;
spiritus vero creatus ad hoc est datus ut essemus.

An Filius, cum sit nobis datiis, posset dici noster, ut Spiritus
Sanctus? — Hic quaeritur, utrum et Filius, cum sit nobis datus, di-
catur vel possit dici noster? — Ad quod dicimus, quia Filius dicitur
noster panis, noster redemptor et huiusmodi; sed non dicitur noster
Filius, quia Filius dicitur relative tantum ad eum qui genuit, et ideo
noster Filius non potest dici, sed Patris tantum. — In eo autem quod
dicitur datus, et ad eum qui dedit, et ad eos quibus datus est refer-
tur, ut Spiritus Sanctus; qui etiam cum in Scriptura, ut supradictum
est, dicatur spiritus noster, vel spiritus tuus vel illius, ut de Moyse
et Elia dictum est, nusquam tamen in Scriptura occurrit ita dici
Spiritus Sanctus noster vel tuus vel ilHus, sed spiritus noster vel tuus
vel illius, quia Spiritus Sanctus eo dicitur quo donum, et utrumque
relative dicitur ad Patrem et ad Filium, et hoc sempiterna relatione.
Si tamen aliquando dicitur donum nostrum, accipitur donum pro do-
nato vel dato. Cum vero donum accipitur eo modo quo Spiritus San-
ctus donum Patris et Filii dicitur, non hominis, ita et Filius sub
hac appellatione non potest dici noster, ut dicatur Filius noster,
sicut nec dicitur Spiritus Sanctus noster; et tamen de Filio dicitur
panis noster, et de Spiritu spiritus noster: ille noster panis, quia nos
reficit nobis datus ; iste noster spiritus, quia nobis inspiratur a Patre
et Filio, et in nobis spirat sicut vult. — Unde Augustinus V. lib.
De Trinit. (3) ait : « Quod de Patre natum est ad Patrem solum refertur,
cum dicitur Filius; et ideo Filius Patris est, et non noster. Dicimu.s
tamen et panem nostrum da nobis (4), sicut dicimus spiritum nostrum » .

Utrum Spiritus Sanctus ad seipsum referatur f — Post haec quae-
ritur, utrum Spiritus Sanctus ad seipsum referatur? ; hoc enim videtur
ex praedictis posse probari; si enim quod datur refertur ad eum qui
dat, et ad eum cui datur, et Spiritus Sanctus datur a seipso, ut prae-
dictum est, ergo refertur ad seipsum. — Huius quaestionis determinatio-
nem in posterum differimus, donec tractemus de his quae relatiue di-
cuntur de Deo ex tempore (5), in quibus datum et donatum continentur.

(I) Lnc. c. I. V. 17. (2) Num. c. XI. v. 17. (3) Cap. U.

(4) Matth. c. VI. 2. 11; Luc. c. XI. v. 3. (5) Dist. 30.

1

DOCTORIS SUBTILIS AC MAKIAXI

SrPEU DISTINCTIUNE XVllI. Llimi I. SENTENTIAiaM

QUAESTIO UNICA(i).

>iTA). ( ' ) — Proponitur quaestio. -- Circa ilisfincUofiem
ilecimtnn octnvam, uIji Majri><l<'r (iua».'ril (jniiujuc ((uaostiunes,
qimriim una ost ijuao coniprohondit in virtuto illas i|uiniiue:

Utrwn (l(iriu)ti dicdf pcDjD-icld/cin jiccsondlon Sjtiritns
Sdnctit

Sol. — Argumenta principalia (2). — (juo<l noii vitletur:
— ii) Autriist. XV. Dc Trinit. c. 11>: Sj/irilus Sanctus in
Ituituin donum Dci cst iu (juantum datur cis (juibus datur;
iijtiid sc autcni Dcus cst, ctsi ncmini dclur: srd non ex hoc
Ii:iIm'| |ii-<)pri(>ta(«;ni p«;rsoiial('ni (juia datiir cis )(uilius datur,
i(iiia Ikx- Ii.iIh'! tw se; erj^o non halM-t i(ii(mI sit donum ex pro-
|iri«'tal(' personali. — Iloc sit ((uanluni ad illani ((uacstionem
«(iia Maj^ister ((uacrit ati S/^iritifs Sanctus cadcm ratione di'
Cdtur ditnum ct daiuni i

li) Practerea .S(_'eun(lo sic: si S(iiritus Siinctus dicalur do-
tium ex (tn»()rictatc (icisonali, cuni (M-r S(iirituni Snncturn

1 ' A0a«>rit WHiiiliii|;iH (iit I'riifii(ti<>iif^ tntniii ilt*tnnlti/tirm XVIII. t>\
li'li<>rtttt. fiiriMicii.iil)!!!) Iiik" fuiit8«' trunnlntHiii, «'t in n«»t* ..•"■■•■•■•'! VA
VivcH, tniii. X, |i. 141) (iii-it, liniio i|tiii«-ittii>ii«>iu (ii'«i(l«Tiiri iii •
■ tiiiin !kiitii|iii8, (|iiih1 iHin .Miiiirititi» l'i)rtiii>nsi« i|tiiN|iii' nutiivcrikt (inI. Ve>
iict. I.Vil), Ex qtio c(includ(<ii«ltiin, utruuii|Uo IntuiaM» itlitionpni Vpnotmn
IV.iO, (|un(> hnnc i|un«'iiti<ini'Ui linlict iiti ri hic ilniiiu<<, iii m'ii«u <|ui-

l<'iii (iiiiiiiiiu (■oii.Hoiiniii (|iiii«'Htioiii ul» W.i . . „ iii utriM|U(' .S-ri|>t«> <.>xo-
iiiciisi ct Pnriiiicniii puhlirntn«>; in verbia non multuro lilfTcrvntoin : diff<>r«*n>
tinn iiutnrc oinittiiiiUM.

\'l) Solvtintur u<i ii. s.">)>.

862 LIB. I. DIST, XVIII. QUAEST. UNICA.

* (lividaiitur * dona, igitur per donum * dividuntui* * dona: sed
hoc iiun videtur possibile, quia donum iiicludit rationem dona-
bilis; igitur si includeret rationem donantis, includeret oppo-
sitas rationes, scilicet daniiii et dati. — Hoc sit quantum ad
quaestionem secundam Mag-istri, an scilicet jjer donum do-
naniw)' dona?

c) Item tertio sic: si Spiritus Sanctus ex proprietate per-
sonali sit donum, igitur est donabite ex proprietate sua, quia
omne donum est donabile. Quaero, cui sit donabile? Non Patri
et Filio: certum est; igitur creaturae : sed hoc est falsum,
quod dicatur donum ab aeterno ex proprietate personali quia
donabitur creaturae, quia Filius eadem ratione donum dice-
retur, quia Fiiius ab aeterno a Patre processit donabilis nobis
in tempore; unde Isaiae c. IX. v. 6: Fitius datus est nobis ;
igitur etc. — Hoc quantum ad tertiam quaestionem qua Ma-
gister quaerit an Spiriius Sanctus sii donabilis Patri et
Filio tanium, vet nobis?

( 2 ) dj Item quarto sic: proprietas personae procedentis di-
cit processionem qua accipit essentiam; igitur si donum sit
proprietas personaHs Spiritus Sancti, donum dicet processionem
qua Spiritus Sanctus accipit essentiam : sed donum non dicit
nisi donationem, quae non competit Spiritui Sancto ab aeterno,
cum non prius daretur quam esset cui daretur; ergo Spiritus
Sanctus non haberet processionem ab aeterno: quod falsum est.

ej Item quinto sic: quo aliqua persona accipit essen-
tiam eo habet essentiam: sed processione Spiritus Sanctus ac-
cipit eamdem essentiam; et si hoc, igitur Spiritus Sanctus pro-
cessione est essentia, quia si Spiritus Sanctus habet essentiam,
est essentia; ergo, eodem addito utrol^ique ad hoc, sequitur:
eo habet essentiam; igitur eo est essentia; igitur si donum sit
proprietas Spiritus Sancti qua procedit, sequitur quod Spiritus
Sanctus dono sit essentia: quod falsum est, quia Pater quo
Deus, nec eo Filius quo Deus, nec Spiritus Sanctus eo donum
quo Deus, dicente Augustino, VII. De Trinii. c. 1 : His no-
minibus plura eorum ostenduntur non essentia; igitur, etc.

fj Item sexto sic: donum habet relationem ad illud cui
datur; igitur Spiritus Sanctus ex processione sua haberet quod
sit donum creaturae, et per consequens quod sit spiriius crea-
turae: sed hoc videtur falsum, quia cum Filius sit datus no-

lAli. I. DIST. XVni. ijUAEST. INICA. N>:i

l)is, oailfMii rutioiie tiinc (lio'i«'liir fifius crealurae. — Et haoc
latji) iiiimitiir iii iiunrtn t/uaes(ione Majristri: utrum Filiu/t,
lum sit (la/us nobis, possif dici nnster, sicuf Spiritus San-
<:liis (ficitur nosterf

(j) Itoiii sfptiiiKi sic : iiit«'r (hinlt'iii fi (luiiiin «ist relalio:
s»>il Spiriliis SaiuMus dat (loiiuiii; crj/o si Spiritus Sanctus px
pntpriftal»! siia ♦•ss<*t (loimiii, Spiritus Saiiclus rclcrlur ad se
seciiiidum ratioiiciii dniinntis cl (toni : <.oi\ imlla r«'lalio j)crso-
iialis csl iilicuius pcr s«; ad scipsitm; iirilur, clc. — Hoc (piaii-
luiii :id ulliiiKim ({uacstioiiciii Ma<iistri ({u:i ({iiatMit utrunt
Sjuritus Sanctu.s a<l seipsuni referalur^

852. (•'') — Contra: — n) k\\\rns{. IV. De Trinit. c. 20,
• 1 [luiiilur iii liltcra: Sicnf nafum esse est Fifio a Pntre esse,
ita )nitfi est Fili() atynusci quod nb ilto sit. El sicfff Spi-
ritfi Sancto donuui I)ei esse esf a Pafre procedere, ita
niifli cst cognosci (juia ab illo prucedat ; iiritur Spiritus Saii-
ctus co donuiii ({uo a Patrt» cX Filio |»roccdit; cl {)cr coiise-
((uciis donuin cst proprietas Spiritus Saiicti persunnlis.

b) lt(Mii, Aii^nisl. V. I)c Trinit. c. 11, ct {>oiiitur iii lil-
ti r;i : Spiritus Sanclus, (pii non Trinitas, sed in TrinHale
inlcUi(jitt(r, in eo (piod jiroprir dicitnr Spirilus Sanctus,
relafire dirifur, cuin et (ul Palrein et (ul Filiutn re/ertur,
(piia Sj)i)'itus Sanclus et Patris et Filii Spiritus est: sed
ij)sa rrl tlio non a])j)a)et in lioc nonii)ie i ajiparet aufrtn
cuia dirifur doitum Dei ; donuai rniot est J\itris el Filii,
ijuia et a 1'ntrr procedit; i«;ilur jtrojtrietas Spiritus Sancli
««'cuiidum ({iiaiii a P:ilrc ot Filio {inH-cdit donttfn cst.

Ho'.\. — Exponitur aliorum opiuio. — a) O()ii»ioiicrn Oaiidav.
(loiiciilis donuin ct donabifr imjiortans rclalioiicni aptiludi-
tmteni ad cn^alunim csso (»ro(irictal«Mii conslitutivain S(iirilus
Saiicti, ct cius iiii(iroli:itioinjiii ({uaore eiHl(Mn(l).

(1) (jiiiiiii htutiiii (liiiiui» cx ti>xtii Wiiddiii^i :
( 4 ) b) • Hlc fUcihtr (juwl tlonum p«>(f«t urripi trijUicilrr «ivi» Koquivocr, ■icut
hiil)i*ri> po8i»iiiiiii.i iili Aii(;u»t iii uurttiritiitibiia prM<*dic(ia: uiio tnodu n/tttttt-
(liuiilifrr, tt«>t'Uii(lo iinMiu /iit/titudtitrr, ti>rti«> iiHKin • ' 'Hrr.

<•) Trrtin niinln lu(|uitur Auguat. iii priiiiH hu iii* nllcgiilJi tli< rfoNo:

Mrriiinlu iiioflo lo(|uitiir Au^uat. V. De Trm. cap. Ib, ubi in(|uit: ftrmm erjfo
rntt, Niip|i|(> Himuiu, nutrifunm Hnrrhir. nrH nomHmm rral HoHmm, amt m i/m»
qito (Intunts cral ruiit Drtt», iam Homtm rrnt nnlrquam darrtmr, cto. Piiruin

864 LIB. I. DIST. XVIII. QUAEST. UNICA.

854. {-J) — Solutio quaestionis. — Respondeo prirno ad rern,
et secundo ad intentionem Augustini. — Dico enim prirao,
quod per nullum respectiim ad creaturam aliqua persona con-
slituitur, nec aliqua persona divina ex proprietate sua qua con-
stituitur dicit respectum ad creaturam, imo tota Trinitas est
absoluta ab omni respectu ad posterius in quocumque esse,
sive reali, sive in intelligi, ita quod si per impossibile nihil
aliud posset esse in aliquo esse, nihil minus in Deo esset quid-
quid est essentiale, sive notionale et personale; quia prius in-
telligitur tota Trinitas in esse personali quam creatura intolli-
gatur secundum aliquod esse, quia quodcumque esse attribui-
tur creaturae, sive reale sive diminutum, illud est a tota Tri-

post respondit dicens: sed quia sic procedebat, ut esset donabile, iam donum
erat, et antequam esset cui daretur f Primo, scilicet aptitudinaliter , donum
dicitur ut aptum natum est dari, ut ei non repugnat dari, etsi in futuro
non daretur, sicut loquitur August. in auctoritatibus ad oppositum [n. 852],
et isto inodo donum habet rationem proprietatis personalis, vel est donum
ex processione sua, scilicet in quantum donabilis » .

Improbatur. — « Sed hoc non concedo, licet distinctionem approbemus. —
Et quod sit falsum arguitur: — a) Qnia proprietas jJ^irsonalis est ad intra,
et non ad extra, sed donabilitas illa non est ad intra, sed ad extra, ut ad
creataram, quia non ad Patrem, nec ad Filium ; ergo, etc.

Probo maiorem: quia persona quaelibet divina habuit perfectum esse
divinum et personale antequam fuit aliqua creatura, quia ex se est necesse
esse: creatura vero in nullo esse, nec intr a, nec extra, est necesse esse, neque
in esse existentiae, uec in esse essentiae, scilicet diminuto sive intellecto.
Katio huius est, quia necessitas est conditio existentis, et tale esse abstrahit
ab existentia; etiam hoc esset magis inconveniens quam si esset necesse
esse in esse reali. Sed quodquod est ex se nccesse esse prius est quam illud
quod est possibile, vel non necesse esse; ergo in illo priori est persona ter-
tia, sive eius processio, et non respectus eiusdem ad creaturam, quia non
est intelligere aliquam relationem esse ad creaturam, nisi creatura esset
vel intelligatur esse, quia relatio requirit terminum simul cum ipsa esse.

Secundo probatur maior sic: Quia relatio rationis non per se includitur
in persona divina, quae est ens reale, et si includeret relationem rationis
esset ens rationis, etsi cum hoc plura realia includeret, quia constitutum
sequitur debiliorem partem : sed relatio Dei ad creaturam, sive actualis,
sive habitualis, sive aptitudinalis, est ens rationis : ergo, etc.

b) Item ad principale sic : una persona non constituitur formaliter duabus
relationibus distinctis : sed Spiritus Sanctus per spirationem passivam, quae
dicit respectum ad spirantes, constituitur in esse personali : sed si relatio
aptitudinalis esset necessaria ad hoc, ipsa esset alia relatio ab illa. Probo :
tum quia sunt ad diversos terminos, tum quia ima est realis, alia rationis».

Llli. I. DIST. .WIU. (jLAKST. KMCA. HOri

rii(;it<'; ♦•! iil«'0 iiiliil iiitriiisfcum iii I)iviiiis iiicliidit ics|)fvtiiia
:ii| (crratuiiiiii iiuao ost (a) ) |>()sterius.

(Jiiantuiii iiritur ail intrinseai jKTsonao iiullus vespeclus
iiit«'lli!/itur |)or dnnumt cum illinl ^it rosjioctu croalurae, ijnia
iioii «'st (lonum nisi rosi)octu illius ctii ddtur, el iion ilalur
Patri et Filio; nec iii iiroprietale i)Pi*s(.>nali .Spiritus Sancli; scd
dico (|iioil ])rop)'ietcts e'ius ]jersonaiis cst spiratio passirn qua
accipit ess(!iitiaiii a Patre i't Filio, <'t si<rnatiir propric noiiiine
Spirilus Sancii iii sciisu conipositioiiis; ijuainvis Au^Mistinus
V. De Trinit. c. 11, vidcatur dicere quoil rclatio (juaiii iin-
portat nia;4^is aj)j)areat in nomine r/on/ quani iii iiomiiu' t^/)iW-
lus Sanrli, ul jialct in aucloritati? sujxTius allcjjata. Dico ta-
mi'M, ijikmI proprietns ronstituliva illius personae lerliae pro-
|iii(' si^Miatiir iiomiiK! Spiritus Sancli: noii iiilollifrcinlo per
Spi)-ilum taiitum naturam intellcrtuuleni vel p«Msoiialein, (juia
sic commune esl iiomcii Spiritus Sanr/us trihiis pcrsonis, sotl
accii)ioii(li) Spirituui Sanctum pro spi)'ato voluntalo casta el
saiicta Patris i't Filii liaboiite ohioctum irifiiiitum diliirihilc sibi
pra(!sens, ut suporius ^11. 7l{!)j dictuin ost do jiriiicijiio ijuo jiro-
iliicilur Si)iritu>; Sanctiis.

s.V). ( »i ) — Exponitur D. Au^'ustini intentio. - l'roplep
tamcii <ntcto)'ilah'in Au(/ustitii rs[ scifndum i[\HH\ donuin \h>
tcst miiltijilicilcr accijii: uiio inodo (lonum potcst dici (JUihI-
cuiiKjiii' li/jc)'alitrr p)'o(luctu))i ; ct sic dare non osl nisi /ibe-
rniitc)' produccrc, ot sic otiam datuni cst csso li/jon/i/er
produr/uiii. — Et sic Sj)iritus Sanctus ab aotorno jiolosl dici
do)iu)ii et da/uiii, (juia ab aetorno spirntus ot productus. —
Ft sic donuin iioii dicorot iiisi proprirtnton aeto-nam, ab
a«'i(>nio onim Sjiiiitus Sanctiis ost sj^iratus in se, noii allori.
Unile .sic dare ot dnri non siiiil aliud ijuam spirare et spi-
rari. — Sed sic lU" dono iion lo(jiiuiilur S;incti, (juia cuncedunt
Spiritiim Sanctum csst» donum ab aolorno, se«l nori datum ab
actorno, (jiiia ijisiini (/((;-/ ab actorno includit ips;iin creaturam
cui datur rormalilor ab aolorno. — Alio inodo jkiIcsI intoIli^'i jmt
domiiii amor concors Patris ot Filii ijuo Patcr jmmkIiI ct Filius
rcpoiidil, ijuo modo IiMjuitur Uicliardus, ///. He Trinit,, dea^ioi*^
|ii. l'AS\. Nec sic intclliM^it liic AuKii>^t'nus luquondo il«» donu D*'\.

(<i) Dc«')it in FaI. Vrii.
ToM. I. 56

866 LIB. I. DIST. XVIII. QUAEST. UNICA.

Ideo dico, quod donum iinurn 2^^'' ^^ signlficat et aliud
connotat. Donum enim non per se significat jjroprietaiern
alicuius personae, sed eara connoiat; per se autem significat
respectum rationis ad creaturam; et ideo non per se signiflcat
essentiale, sed connotat essentiale, ut superius dictum est de
hoc quod est dari. Vel si dicatur quod donurn utrumque per
se significat, tunc est aequivocalio non significans uiium per se,
(7) Sed supponendo quod significat aliquid per se, dico, quod
primo significat respectum donabilis ad creaturam, vel dona-
tivi, vel donati, prout tripliciter potest accipi respectu crea-
turae, ut dicit prima opinio [n. 853], et in lioc loene; sed
tamen connoiat proprietatem tertiae personae procedentis a
Patre et Filio; quia inter omnia dona primum donum est arnor
quem dans posset dare amato, quoniam nihd habet rationem
doni nisi in quantum cadit sub actu amatorio voluntatis;
nec enim cultellus, nec aUquid aliud donum meretur nomen
doni, nisi quia communicatum per actum voluntatis; et ideo
omnia dona dicuntur taUa ratione amoris. Spiritus autem San-
ctus, ex vi productionis suae, est j^r/^jzws amor procedens per
actum liberalitatis. Et ideo donum importans respectum ad
creaturam connotabit proprietatern illius personae quae amor
est procedens liberaliter. — Et sic intelligendae sunt auctori-
tates Augustini, per connotationem, non secundum principalem
significationem doni.

Hoc autem per exemplum declaratur: hoc nomen dator
non significat primo respectum virtutis spirativae Patris et
Filii, sed primo signiflcat respectum rationis ad creaturam,
connotando respectum tamen virtutis spirativae per quam pro-
ducitur primus amor qui est primum donum. — Item e con-
verso, donum non primo signiflcat processionem passivam Spi-
ritus Sancti seu proprietalem personalem, sed primo respectum
rationis ad creaturam, connotando proprietatem primi amoris,
qui est Spiritus Sanctus.

856. ( 8 ) — Solvuntur argumenta principalia. — a) Ad ra-
tionem primam principalem [n. 851 a] patet responsio, quod
donum non primo signiflcat proprietatem personalem, quia in
tantum est donura in quantura datur eis quibus datur, et sic ac-
cipiturdonura ut dicit respectum ad creaturara secundum unam
signiflcationem, qua aliquid dicitur habere visum quando videt.

I

I.II!. I. DIST. XVIII. QfAKST. UNICA. 8<)7

h) Ail socnndum [w. s51 b] concodo quod i»er doniim doiia
doiitiir (qiii;« per ainorera, qui est j)riniuin doiiuiu, dantur dona
onuiia, siciit dirtiiin est(a)). — Et ad y^/o/yrt/ion^^m dico, quod
non esl oppositio in rrlativis iiisi accipiaiitur resixx-tu eiv.sdem;
non »'niin oj^poiiitnr patrr unius et filins alterius, quia idfin
sic potest esse pater <'i fiUns. Spirilus Sanctus vero esl donuni
a Pnlre el Filio; s<?d est donuin quo dantur donn respwtu
creaturar. Unde est creator rospectu creaturae.

r) Ad lertium [n. 851 r] dico, quod donahile uno niul»» di-
citur (jiiod «^st nptum nnlum dari vel donnri : et alio modo
quotl «'st possibile dari. Et ista non sunt iilein; aliquid enirn
est possibile aliiiuaN' qiiod non est nplum nalum ess<' tal»';
lapis eiiim potost lerri sursum, ot tainen non lialM^t aptitudi-
nem ut (tMatiir sursum. Vel si acciperetur corpus iifutrum,
Niinc autciii, nulla alia i)ersona a Spiritu Sancto, ex proc«'s-
sione sua «'t proprietate iM,'rsonali, liabet npliludinem ut d«'-
tur; s«^d tannMi possibite est dari: sicut Filins dicitur (/o/irt/>/-
lis, lic<'t non «w vi i)rocessionis sua«'.

(■') dj .\d qnartum [n. 851 (/] concedo i|uod Spiritui Sanclo
pratistat essentiain sinc ullo temporis initio de Patre et Filio
prwessio, sicut «licit Au^^ustinus AT. I)r Trinil., «*t «luol illa
proccssio iinliiditiir iii iiomine doni, noii nl principal»» sii:nitl-
catuiii, st-d ut connotntum.

(') .\i\ qnintfini [n. S51 r\ di«'('ndnm, «iuimI ha«K' «^st lalsa,
quo persona /labet esse)itinm eo esi Deus; «luoniam Filius
natiritate liabet essentiam, n<^c tain«Mi Filius nativilnte est
Deus. Sic d«» Spiritii Sancto. — Et qnnndo nrf/uitur: habero
essentiam est «'ss»- 1)(M1s; i;,Mtur eo halx're oss«Miliam «*st eo esse
Dcus; direndum, (piod cst lallacia fi<iurne dirtionis; nam ahla-
tivns «luando c«jnstruitiir cum vcrbo (//f//«r/iro(rt) ) construitur
vcl iii ratione principii actiri, vc| in ratione a«7/o;ji.s «'t /rVri:
ut cum dico hoc calidum, ut lirjnum, hnbet esse calidum cfl-
lore {vel if/ne{a)), ignis, t[{i'\i\ cal««l'acit, construitur in i*ationo
principii effrrlivi. Cum vem dicitur «puHl tignum habet essd
calidum ralrfhctitnie, ibi ablativus construitur in ratione aclio-
vis ol fieri. S«mI (luando ablativus construitur cum verlw .vnA-
stanlivo construitur in ratione principii /ormatis 'i : ul

(a) Dccat iii EUl. Vimi.

868 LIB. I. DIST. XVIII. QUAEST. UNICA.

cum dico lig^ium est calidum calore. Ita in proposito, Spiri-
tus Sanctus habel essenliam procedendo, processione ut quasi
quadam via et quasi in fieri. Sed cum dicitur: igitur proces-
sione est essentia, significatur ibi quod proprietas sit formalis
7^atio qua est Deus: quod non est verum. Ideo est fallacia
figurae dictionis penes primum modum, ex simili termina-
tione, non quia habet sirailem in voce, quia hoc nihil est, sed
quia cum tali simili terminatione alio et alio modo construitur.

fj Ad sextum [n. 851 /"] dicitur, quod Spiritus Sanctus est
donum creaturae et Spiritus noster propter illum respectum
quem importat ad creaturam; non sic autem Filius, nec quan-
tum ad eius principale significatum, nec quantum ad conno-
tatum, quia ex modo suo procedendi procedit quomodo naius,
non enim connotat respectum ad creaturam, sicut Spiritus San-
ctus connotat respectum doni qui est respectu creaturae.

gj Ad septimum [n. 851 g] patet responsio, quod Spiritus
Sanctus est dativus sui quantum ad extra; nec ille respectus
doni est proprietas personalis, ut dictum est, sed tantum
connotalum.

-'<^(i^j7^'

ULSTLNXTiU OECIMA XoXA

TKXTl S MAC.ISTUI Sl-NTKNTI.MII M

Hic dc t/unliiftte triittn jif^rannfiriini — Nunc postquam conetf^r-
nitatfiii triuin j>er.sonarum pro modulo facultatis noHtrae inHinuavimuH,
iam de earunulem (letjitalitate aliijuid eloqui superest. Fidew enim catho-
lica aicut ctxietenms, ita et cfxirifuales tres personas a.sserit. Aequalis
est enim in omnibus Patri et Filio Spiritu.s Sanctus; quia, ut Au;:u-
stinus /iV/ro de Fide ad Petnim (\), hreviter aperiens, quomodo intelli-
gatur aeqiialitas, docet : « Nullus horum aliura aut praecedit aeter-
nitato, aut excedil ma;;iiitudine aut superat pntestate ; quia nee Filio
nec Spiritu Sancto, quantum ad naturae divinae unitatom j^ertiuet, aut
anterior aut maior est Pater, nec Filius S])iritu Sancto. Aetenium
quippe et Hine initio est, quod Filius de natura Patris extitit; et
aeteruum ac «ine initio est, quod Spiritus Sanctus de natura Patris
Filiique procedit. Oli hoc erjjo tres unum rocto credimus et dicimus
Douni, quia una prorsus aeternitas, una immensitas, una naturaliter
est trium i^orsnnanim flivinitas». — Ecco l>reviter a.ssi«;navit Augu-
stinus in quo trium personurum cnnsistat aetjitnlitaa, scilicet ((uia
alia aliam non excellit aut aeternitate aut magnitudine aut p>tostate.

Q»<w/ aeternitas et viaynitiitfo ct jnttcgtas in iJeo nniim egt, licrt
jtonatnr tjnaai diversn. — Cumque enumerentur ista quasi diversa.
in Don tainon unum et idom sunt. scilicet ossentia divina simplex et
inconunutaliilis. — Undo Au^^ustinus litt. VII. Ik- Trinit. \'l): • Non
alin niai/nitit, alio /V((.<> ost, sed on iiia;.;nus (juo Deus ; ijuia n«m ost illi
aiiu<l magnuin esse, aliud Deum osmo ; eadom quipi^e eius maguitudo
«Ht (juae virtus, et oadem essontia (juao nmgnitudo». Pater ergo et
Filiiis simiil iina essentia et una magnitiido. — Ita etiain et jtntentia
Doi o8.s«»ntia divina ost. Uude Augustinus yil. lih. Confe*». (3) : • Volun-
tas ot jintcntia iVi l>cns ipse est». — Aettrnittis qiiotjue Dei eaMH-
tia diviiia ost. (^iumI .\u;;ustinus (4) fw».«' •^' -"^-or illum lix^uiu P.salmi :
In iirncratinnc ct iicneratinnem anni ti ,>t: . Ksf ironomtin ue-

(1) Cnp I. ^^4) KMarral. in l*»altH. M>rm. 2.

(2) Uap. 1. ^5) P: Cl. v. -.»5.
(8) C.«i. I.

870 LIB. I. DIST. XIX. TEXT. MAGISTRI.

nerationum, quae non transit, collecta de omnibus generationibus, id
est sanctis. In illa erunt anni Dei, qui non transeunt, id est, aeter-
nitas Dei; non enim sunt aliud anni Dei, alitid ipse, sed anni Dei
aeternitas Dei est ; aeternitas vero ipsa Dei suhstantia est, et nihil ha-
bens mutabile » . — Inconcusse igitur teneamus, quod unum et idem
est, scilicet essentia divina, Dei aeternitas, potentia, magnitudo ; et
tamen consuevit Scriptura haec et his similia quasi distincta ponere.

— In his ergo verbis trium personarum aeqnalitatem breviter com-
plexus est Augustinus; quia alius alium nec aeternitate nec magni-
tudine nec potentia superat. Quod autem aeternitate aliqua trium per
sonarum aliam non excedat, supra ostensum est (1), ubi coaeternitas
trium personarum insinuata est.

Hic de magnitudine, quod aliqua personarum aliam non excedit.

— Nunc igitur superest ostendere quod magnitudine vel potentia
alius alium non excedat; et prius de magnitudine videamus.

Quod non est maior una persona quam alia, nec maius aliquid
duae quam una, nec tres quam duae vel una. — Sciendum est ergo,
qviia Pater non est maior Filio, nec Pater vel Filius maior Spiritu
Sancto, nec maius aliquid duae personae simul sunt quam una, nec
tres simul maius aliquid quam duae, nec maior est essentia in tribus
quam in duabus, nec in duabus quam in una, quia tofca est in sin-
gulis. — Unde loannes Damascenus (2) ait : « Confitemur Deitatis natu-
ram omnem perfecte esse in singula suarum hypostaseon, id est, per-
sonarum : omnem in Patre, omnem in Filio, omnem in Spiritu Sancto.
Ideoqixe perfectus Deus Pater, perfectus Deus Filius, perfectus Deus
Spiritus Sanctus » .

Quomodo dicitur esse Deus Pater in Filio, et Filius in Patre, et Spi-
ritus Sanctus in utroque, et singulus in singulisf — Et inde est quod
Pater dicitur esse in Filio, et Filius in Patre, et Spiritus Sanctus in
utroque, et singulus in singulis. — Unde Augustinus libro de Fide
ad Petrum (3) : « Propter unitatem naturalem totus Pater in Filio et Spi-
ritu Sancto est, totus quoque Spiritus Sanctus in Patre et Filio est.
Nullus horum extra quemlibet ipsorum est propter divinae naturae
nnitatem » . — Ecce hic aperit aliquatenus (non enim plene potest
tantum ab homine reserari arcanum) ex qua intelligentia dicatur sin-
gula personarum tota esse in aliis. — Unde etiam Hilarius ista in-
terius perquirens in lib. III. De Trinitate, ait : « Affert plerisque ob-
scuritatem sermo Domini, cum dicit (4): Ego in Patre, et Pater in nie
est; nec immerito; natura enim intelligentiae humanae rationem dicti

(1) Dist. 9. (3) Cap. 1.

(2) De Fkle Orthodoxa, 1. III. c. 6. (4) loan. c. XIV. v. 11.

4

lAll. I. DIST. XIX. TKXT. MAOISTRI. 871

liuius noD ca.\nt, nec exemplum aliqurKl rebuB diviniM comparatio hu-
tnana praestaltit ; Hed riuod non intelligihile e8t homini, DeoesMe poesi-
bile est. Cof^noHcendum itaque atque intellinendum est quid «it illud,
Krjo in Pdtre, et Pater iu me est, ni tamen c<iinprehendere hoc ita ut
enf val»'l)imus, ut f|urKl natnra renim pati nnn jtosHe aentimatur. id
divinae veritatis ratio conHcquatur. l*atrem i^'ilur in Filio, et Filium
in Patre eHse, plenitudo in utrr»<|ue divinitatis j^erlecta ent; quia ple-
nitudo DeitatiH CHt in Filio. Quod in Patro est, hoc et in Filio e«t;
«juod in In^jenito est, hr)c in Genito; alter ab altero et uterque unum ;
in Hcilicet qui ent, nihil hal^ens quod non Hit etiam in eo a quo est,
non duo unus, Hcd alius in alio, quia non aliud in utroque; ut uniim
iii Hde nristra sint uterqup. nnn untis; nec eumdem utrumque, nec
uliiid cnnHtemur, quia Deuni ex Den natum nec eumdem nativitas,
nec aliurl esse perniittit. Enmdem i<,Mtur in utro<|ue et virtutis simi-
litudinem, et Deitatis plenitudinem confitemur, (juia Veritas dicit:
Eijo iii 1'titre, et 1'nter in tnr e.st ; omnia enim Filins accepit a Patre.
Nam si purtem eiu.sdem qui {^enuit accepit, neuter erj^o perfectus est;
deest enim ei unde rJeceHHit. nec plenitudo in eo erit qui ex jKvrtione
constiterit. Neuter ergo perfectus est, si plonitudinem suam et qui
genuit amittit, nec qui natus est consequitur. Fateainur erjjo. qunrl
Patj-r est in Filio et Filius in Patre, Deus in Deo • , ut idem Hila-
rius ait 17/. /ih. I)e Trinit.: • non |)er iluplicem convenientium f»e-
iioniin cnniunctinnein, nec per insitivam capacioris substantiae nntu-
raiii. sed per naturae unitnm similitudinem. |>er nativitatem viventia
naturae ex vivente natura, dum res non diHert, dum naturam Dei
nnn dr'i;oiiorat nativitns. duiii ni>n aliud alinuid ex Deo (|uain Deuri
nascitur, duin iiiliil in liis novuin est, niliil nlit>iiuiii, tiiliil sepnrnl>ilo > .
— Ecce his verliis, prout liuninna jiorniittit infirtiiitns. iiitollij;i ]M>test
ex qno Honsu (Jhristus dixerit, He esHe in l'ntrf et Pntrem «»i «•. —
Ex e<xlem etiam sensu intelli^itur Spiritus Snnetus esse /» utnnfiie
et sin^ula persr>tinrum in ninifulin; «|uia Hcilicet in Hin^uliH est eadem
plenitudo divinitatis et iinitn similitudo naturn.*; (|uia non eot luaior
«livina nattirn iti nlii|iin hnruin |)ersnnnriim, He<I nniuH ©t in-! *' 'in
nnturno suiit Imo tres pt^r.snnne. Mf«N|uo nltom in altera esM ... . ;ir.
uf prnedictuni est. — rndo .Ainlirnsius pnK^jliotnnun verUinini «en-
toiitinni nnhis aiMMneiiH, HU|>er Kpint. II. nd Cnriuth. h, ti\i'. • Per hoo
iiitelli^itiir Pnter esse in Filio et FiliiiH in Patre, quia una ent eornm
Hulistniitin; ihi enim est unitnH, ul>i nulln ent diveniitaa*. - Kcoo
triliiis illii.striuin vii-nrum teHtiinoniiH, Hcilicet, .\ iii. )!ilarii ntquA

Aiiilirnsii, in irlein coiicurrentihus. revolntinne .■^jnnus Snncti in ei»
I(H|iiontis, pie ci-e<lon' vnlrntilius n.stiMulitiir i Innien ((uaiii jter it^kvii-
luui rt in nruitjiunte^ (|Unliti>r nccipiendiim sif cum dicitur Pafer in
Filio esse vel Filius in Pafre vcl Spiritua .SnnctUH in utroque.

872 LIB. I. DIST. XIX. TEXT. MAGISTRI.

Ad id quod coeperat redit, sciUcet xd ostendat quod magnitudine
alius alium non superat. — Sed iam nunc ad propositum redeamus
coeptoque insistamus, ostendentes quod magnitudine nuUa trium per-
sonarum aliam superat^ quia nulla maior aliis, nec maius aliquid sunt
duae quam una, nec tres quam duae, nec maior Deus quam singuli
horum; quia singulus illorum perfectus est, nec est quo crescat iila
perfectio.

Quod nulla personarum pars est in Trinitate. — Nec est aliqua
trium personarum pars Dei vel divinae essentiae, quia singula harum
verus et plenus Deus est, et tota et plena divina essentia est ; et ideo
nulla istarum in Trinitate pars est. — Unde Augustinus, lib. II. Con-
tra Maximinum haereticum {!), sic ait : « Putas, Deum Patrem cum
Filio et Spiritu Sancto unum Deum esse non posse ; times enim, ne
Pater sit pars unius Dei, qui constet ex tribus. Noli hoc timere, nulla
enim iit partium in Deitatis unitate divisio. Unus est Deus Pater
et Pilius et Spiritus Sanctus, id est, ipsa Trinitas unus est Deus.
Ergo, inquis, Deus Pater est pars Dei ; absit » .

» Tres enim personae sunt, Pater et Filius et Spiriuus Sanctus,
et hi tres, quia unius substantiae sunt, unum sunt et summe unum
sunt, ubi nulla naturarum, nuUa est diversitas voluntatum, Si enim
natura unum essent, et consensione non essent, non summe unum essent;
si vero waf wra -dispares essent, unum non essent. Hi ergo tres, quia unum
sunt propter ineifabilem coniunctionem Deitatis, qua inefifabiliter copu-
lantur, unus Deus est. Pars ergo Trinitatis esse non potest quicumque
unus est in tribus. In Trinitate igitur, quae Deus est, et Pater Deus est,
et Filius Deus est, et Spiritus Sanctus Deus est, et simul hi tres unus
Deus ; nec huius Trinitatis tertia pars est unus, nec maius aliquid duo
quam unus est ibi, nec maius aliquid sunt omnes quam singuli, quia spiri-
tualis, non corporalis est magnitudo. Qui potest capere, capiat (2) ; qui
autem non potest, credat et oret, ut quod credit intelligat. Verum est
enim quod dicitur per Prophetam (3): Nisi credideritis, non intelligetis » .
His verbis aperte ostendit indifferentem magnitudinem trium perso-
narum. — Item in eodem : « Tu nempe dixisti, unum Deum non ex
partibus esse compositum; et hoc de Patre tantum vis intelligi. IUe,
inquis, virtus est ingenita, simplex. Et tamen in hac simplici virtute
multa videris commemorare cum dicis : Deus Deum genuit, bonus bo-
num genuit, sapiens sapientem, clemens clementem, potens potentem.
Numquid ergo bonitas et sapientia et clementia et potentia partes

(1) Cap. 10. (3) Isai. c. VII. v. 0.

(2) Matth. c. XIX. V. 1-2.

LIH. I. DIST. XIX. TKXT. MAniSTRI. 873

gant uniuH virtutiH, quam siniplicem es»e rlixiHti? Si dixeriH, jxtrteg
Hunt, nhuplex ergo virtuB ex jxirtilms conntat, Et Himplex ista virtuB,
te detinionte, unuH ent Deun; er^o Deutn ex /xir////><« corii|)08itum eH«e
dicis. Non dico, in^iuiH, non Bunt er^o parten. 8i erfjo in una jterHona
Patrin et illa invcnis quae plnrn vidcntur, et jxirteg non invenin, quia
una virtUH siniplex est, (|uanto nm^is Pater et Kilius et Spiritus San-
ctuH, et ])roptpr individuam Deitatcui imus I>en8 est, et propter uniuH-
cuiu.s<|ue proprietatem tres i^ersonae sunt, et j)ropter sinpulorum j^er-
fectionem jnirtes uniiis Dei non Bunt? Virtun est Pater, virtUB est
FiliuH, virtuH eHt Spiritus Sanctus. Hoc verum dicin; Bed quod vir-
tutem ile virtute «renitam, et virtutem de virtute procedentem non
vis eamdem lia^ere natiiram, hoc falsum dicis. hoc contra fidem re-
cfaui et catholicam dicis». — i-lis verbis aj)erte docetur quod tres
ilhvo j)erHonae non nunt juirtes Dei vel diviuae es.sentiae, nullaque
illarum Trinitatis j)arH dicenda est, nec una maior aliin.

('inn iliflmus tres jyersnnns esse uimm essentinm, nec ut geniis de
sjtrcielnis, nec iit sjieciem ile iiidiviiliiis jtrneilicnmiis, ijiiin nnn est es-
seiitin i/eniis et jiersniin sjiecies, vel essentin sjiecies et jiersnnne indi-
lidiin. — Hic adiiciendum est, quod tanta est aequalitas trium {(er-
.sonarum atque indifferenH maf^nitudo, quod cum dicamus tres j>erso-
nas unani esHe eH.sentiam vel BuliHtantiam, neque ut genns de sjtecie-
hiis, neqiie ut sjieciem <le individuis jtraedicamus. Non enim essentia
divina ijenus ent et tren j^ernonae sjtecies, vel csHentia divina sjteciet
et tres jiersonae individun. — Quo<l Auj^ustinus ratiimiliUH jirohalii-
iilius Hti|iu> irrefni;:!iliililius ajierte demonstnit //7*. VII. I)e Trinit.\\),
ita diceiis: « Si essentia ijeiiits est, sjM-cies auteui jiersona, ut nonnuUi
sentiunt, oj)ortet ajijiellari tres sttltstnntins, ut aj)jH»llantur tres jirrsn-
nne, sicut cum sit animal ^enus et eijuuH Hj>ecieH, ajijiellantur trrs
eijiii, ideiiiqut' trin niiimnlin. Xon enim Hj)ecieB ihi jiluraliter dicitur
et ^'enuH Hin^ulariter, ut ni diceretur, tres ef,ui Hiint uniini onimnl ;
Hetl sicut tres e<|ui sjieciali noiiiine, ita tria aniiiinlia i^enerali
«licimtur » . — ('iim ♦ir^o tres jiersnnns iinnm tatfuiiiur esse r*;* ...■■■ '..
iiiiii tres esseiitias, ciiiii tres eqiii tria ammaliu dicantur, noii 1111:111.
jiatet noiuino essriitine non Hi^niticari jjeiius.nec noinine /M-rsonae »|»e«. .

///(• jirnlxif iftnMl nnn dicitnr iit sjtecies de indiviiluit. — « Si
vcro rliciint nomiiie jiersonne non Hjieciem Hi^niticMri, Hcd aliquul »'\n-
^'ulare atijiie individiium, ot nomine rssrntinr Hj>«HMein intidlij;!, ut j>©r-
soiia iion dicntur Hicut homo, se«l i|uomiMlo ilioitur /iiV hotno, v. ' '
Alirahnin, Isanc et lacoli vel qiiis nliiis. qiii otin-- '■••'■ •"• — •
munslrari jK)ssit, sif quiHjuc ill"-« <'ii.li'iii ratio <• 1

(H Caji. C.

874 LIB. I. DIST. XIX. TEXT. MAGISTRI.

dicuntur Abraham, Isaac et lacob tria Individua, ita tres homines et
tria animalia. Cur ergo Pater et Filius et Spiritus Sanctus, si secun-
dum genus et speciem et individuum ista disserimus, non ita dicuntur
tres essentiae, ut tres personae » ?

Alio modo probat idem. — Alio quoque modo idem probat Augu-
stinus, scilicet quod essentia divina non est genus, nec personae spe-
cies, vel essentia non est species, nec personae individua. — « Una,
inquit, essentia non habet species, sicut unum animal non habet spe-
cies unius essentiae. Pater ego et Filius et Spiritus Sanctus non sunt
tres species unius essentiae; divina ergo essentia genus non est. —
Sed nec species est essentia divina et personae individua, sicut homo
species est, individua autem Abraham, Isaac et lacob ; si enim essen-
tia species est, ut homo, sicut unus homo non dicitur esse Abraham,
Isaac et lacob, ita non dicetur una essentia esse tres personae. Non
itaque secundum genus et species ista dicimus » .

Quod nec secundum materialem caiisam dicuntur tres personae
una essentia. — Notandum etiam quod essentia divina non est ma-
teria trium personarum, ut Augustinus in eodem libro docet, « tam-
quam secundum communem eamdemque materiam tres personae dican-
tur esse una essentia, sicut ex eodem auro si fierent tres statuae, di-
ceremus tres statuas unum aurum. Non autem sic Trinitatem, id est,
tres personas, dicimus unam essentiam et unum Deum, tamquam ex
una materia tria quaedam subsistant ; in statuis enim aequalibus plus
auri est tres simul quam singulae, et minus auri est una quam duae ;
in illa vero essentia Trinitatis nuUo modo ita est » . — Non ergo se-
cundum materialem causam tres personas unam dicimus esse substan-
tiam vel essentiam, sicut tres statuae dicuntur unum aurum.

Nec ita dicuntur tres jJersoiiae una essentia, ut tres homines una
natura vel unius naturae. — His quoque addendum est, quod tres
personas non ita dicimus esse unam esseiitiam, ut Augustinus in
eodem ait, vel unius essentiae, « sicut dicimus, aliquos tres homines
eiusdem sexus et eiusdem temperationis corporis, eiusdemque animi
iinam esse naturam vel unius naturae ; nam in his rebus non tantum
est unus homo quantum tres homines simul, et plus aliquid sunt ho-
mines duo quam unus homo, sicut et in statuis esse diximus; at in
Deo non est ita, non enim maior essentia est Pater et Pilius simul
quam solus Pater vel solus Filius, sed tres simul illae personae ae-
quales sunt singulis » . — Ex praemissis patet quod tres personae di-
cuntur divina essentia, nec secundiim materialem causam, ut tres sta-
tuae unum aurum, nec secundum complexionis similitudinem, ut tres
homines unius naturae, nec ut genus praedicatur de speciebus, vel ut
species de individuis, id est, continens de contentis, maius de minoribus.

lAU. 1. DIST. XIX. TEXT. MAOISTRI. 875

Quae vUlentnr advermri praedicti^. — Hin autem videntur ad-
vereari qiiae quiflain Hacrae Scripturae tractAtorea catholici in suiH
scriptiH tradiderunt, in quibuH Hif^nificari vi<letur quod essentia di-
vina Hit quoddam cnmmttue et iititrersale, veltit sjtecien ; tres vero j)er-
sonao Hint tria particidaria, tria iiidicidtia niimero ditForentia. — Unde
loannes Damascenus, iuter Doctore.s Graeconim ma.ximus, in libro
quem iJe Triiiitate (1) scripsit, quem et Papa Euj^eniuH transferri fecit,
ait: « ComTniiiiifi et nniversalia praedicantur de subiecti» silii ipsi» |)ar-
ticularibuH. Communo erj^o mhstantia est, particulare vero hijintstasis,
id est, jjerHona. Particnlare autem dicitur, non quod jxirtem naturae
habet, Hed jiarticularo nnmero, nt atomus, id est, indiridniim, numero
enim et non iiatura ditierre dicuntur h^-jtosta.^^oH », Itein in efxlem t'2^:
« Snhstantia si^^niticat communem v\ circumplectivam sjieciem homo-
ideon, id est, Himilinm sjiecie hypoHtaseon, id est, personarum, ut puta
DeuH, homo; hijpostasis autem iiidividnnm demonHtrat, id eat, Pa-
trein, Filium et Spiritum Sanctum, Petrum, Paulum et huiusmodi».
— Ecce aperte dicit 8td)Stantiam esse nnirersale, htjpnstasim vero
jiarficttiare, et quorl Deus est s/tecies, ut honio, et (iuo<l Pater et Fi-
liuH et Spiritiis Sanctus sunt indiridiia, sicut Petrus et Pauhis, eo
quod numero ditVerunt ; (luae pniemissae sententiae Au{;UHtini (lenitus
contradicere videntur. Quid ergo dic^mun ad haec? Hoc utique dicere
jioHHumuH atcjue dehemuH, quod ea quae AufjustinuH ti-adidit HUperius
sine omni haeHitatione tenenda Hunt.

fliind sane jinssiint intelliiji ijiiae Inaniies dicit, et tjuomotio, osten-
dit. — IIaf»c aut«'in f|uiu« hic dicuntur, licet in sermnnis snjterficie
alii|iiid a tidc alicnuiii ro.sonare videantur. sane faiii«>n intt'lli;;i queunt
|)iuiiique lectoreiii at(iue iiitellectorem jilurimum enia^itant. In <iuiirum
exjilanatione mallem Hilenn alios audire, (luam Irxjuendo raalevolin de-
tnihencli occasionein jiracstare. Videtur tamen mihi ita jn.hsc accipi :
Cum ait suhstantia est commnne, et hijjHtstasis e«t pari cnlnre, non
ita haec accijiit cuiii de Doo dicantur ut accij>iuntur in phihiHojihica
di.scijilina, sed jhm" similitndinem eorum (|uae a T*hil(>s«q>his dicuntur
IticutUH est ; ut sicut ilii cnmmnne vel unirersale dicitur qiHKl jmu'-
dicatur do jiluriliUH, jHirticnlare ven> vel indiriduum t|u<Kl <lo un»
Holo, ita hic ossontia divina dicta est unirrrmle, t|uia de oniniiiuti
per.soniH simul et de Hin^ulit* Hcjmratun dicitur; jiarticulitre ven> ain-
^ula ijuaoliiiot jierHnnarum, (|uia noc do uliiM coinmunitpr, nec de alitjua
aliaruin ain^^ularitor jiraedicutur. Pn>jitor timilHudinem erj;«i jtrttetii-
catinnis sulistuntiiuu Doi dixit nnirerstde, et ^ . > -,,-,^

vol itidividiui. iNojiter hoc idem otuim oiii" ' w

dixit o.sse « spooiom coiiuiiunom ot cinMimj ^ o

k\) Itr Fitlr OrdiiHltKta, 1. III. o. «i. (2) C«|>. 4.

876 LIB. I. DIST. XIX. TEXT. MAGISTRI.

personarum » , quia sicut haec species homo de suis praedicatur indi-
viduis, velut de Petro, Paulo et aliis, nec isti specie differunt, sed
conveniunt, ita Deus de tribus praedicatur personis, quae in Divini-
tate non differunt, sed per omnia conveniunt. Hanc ergo similitudinem
inter res sempiternas et res temporales perpendens loannes, universa-
litatis et particularitatis nomina, quae rebus temporalibus proprie con-
veniunt, ad res aeternas transtulit. Augustinus vero, maiorem videns
dissimiUtudinem quam similitudinem inter res praedictas, ab excellen-
tia Trinitatis praedicta nomina removit.

Ex quo sensu dixirit personas differre numero, — Quod autem
loannes dicit, hypostases differre numero, non natura, in eo quod non
differre natura ait, verissime et sine scrupulo loquitur ; quod vero dicit
differre numero, cavendum est, quomodo intelligatur ; diversis enim
modis dicuntur aliqua differre numero.

Quihus modis dicatur differre numerd, et secundum quem moduni
possit convenire personis — Dicuntur enim aliqua differre numero
quando ita differunt, ut lioc non sit illud, nec aliquid quod illud est
vel in ipso est ; qualiter differunt Socrates et Plato et huiusmodi,
quae apud Philosophos dicuntur individua vel particularia ; iuxta
quem modum non possunt dici tres personae differre numero. Dicun-
tur quoque differre numero quae in enumeratione sive computatione
non sibi adiunguntur, sed a se invicem discernuntur, ut cum de ali-
quibus rebus loquentes dicimus una, duae, tres ; et secundum hunc
modum forte dixit loannes hyjjostases, id est, personas, differre nu-
mero; possumus enim dicere: Pater est unus, et Pater et Filius sunt
duo, et Pater et Filius et Spiritus Sanctus sunt tres; et item: haec
persona est una, et haec et illa sunt duae, et haec et illa et alia sunt
tres. — Convenientius tamen tres illae personae proprietatihus tantum
distingui dicuntur, de quarum distinctione secundum proprietates in
sequenti tractabitur. — Nunc vero ad inceptum redeamus, quae dicta
sunt repetentes, ut saepius versando familiarius innotescant.

Quod una persona non est maior alia, nec tres simid quam una,
et hoc ratior.e ostendit cat/iolica. — Sciendum est ergo, « tantam ae-
qualitatem esse in Trinitate, ut ait Augustinus VIII. lih. De Trinit. (1),
ut non solum Pater non sit maior quam Filius, sed nec Pater et Fi-
lius simul maius aliquid sint quam Spiritus Sanctus, aut quaelibet per-
sona minus aliquid sit quam ipsa Trinitas » . Quod autem ita sit, aliquo
modo, si fieri potest, demonstrandum est. « Quantum ergo ipse Creator
adiuvat attendamus, inquit Augustinus in eodem, quomodo in hac Trini-
tate duae vel tres personae non siut maius aliquid quam vina earum » .

(1; Proofm.

k

Lin. I. DIST. XIX. TKXT. MAOISTRI. Hii

/iatione utitnr ftuhtiiissima ait ostpndendum ijuod itn sit. — « QufMl
ihi miujnuni dicitiir^ aliunde ma^nutn non est quam eo qno verr est ;
quia ibi ma^nituilo ipsa reritas e8t et veritan eggentia ; non erj<o ibi
inaiua e.st «hkkI rerius non ost, Non autem rerius est Pater et FiliuH
simul quam Pater nolu.s vel FiliuH. Non est ergo maiua ali({uid uter-
que Bimul quam 8iu<,'uluH eorum. Et quia aei/ue vere est etiam Spiritus
SanctuH, ideo Pater et Filius simul non Hunt aliquid maiug quam iiwe,
quia nec rerius Hunt. Item in e.sHentia veritati» hoc est verum e$$e
quod ent esse, et hoc ent esse quorl eat mngnum esse ; hoc est ergo
mai/nnni esse qufKl rerum esse. Quwl i<jitur ilii aei/ue verum est, et
aeijue miujnuin est. Qiio<i er^ro il)i /ilus reritatis non habet, non habet
plus maijiiitudinis. I'lus autem reritatis non lialiet (juod rerius non
est. Non est autem verius una persona (juam alia, vel duae quam
una, vel tren simul quam Hini^ula. Non erj^o plus reritntis hal>et una
(^uam alia, vel duae (luam una, vel tren nimul (piam Hin^^ula. Sic er^o
et ip.sa Trinit^H non est maius aliquid (juam unaquaeqne ibi persona,
sed tam ma^num quam sin^^ula. Non enim il>i maior est (juue rerinr
non ost, ul)i ip.sa veritas CHt ma<;nitu(l() > . — Eccc modo convpnienti
et ratione catholica oHtensum est, (|uomodo inditierenH Hit mapiitudo
trium |)erHonarum, quia nec una maior est alia, nec duae maiuH ali-
({uid quam una, nec tren nimul maiuH aliquid quam Hin^ula.

Quod I)rns non est dicendus triplej; sed trinus. — Praeterea cum
DeuH dicatur trinus, non tamen del)et dici triplex. Ibi enim non est
tri/tliritas, n\>\ sinnnin ««st nnitiis et indilFerenH ae<iualitaH. — Unde
Au;,'UHtinuH ///). 17. />'• 7'riiiit. (l) ait : • Non (luoniam Deus TrinitaH
eHt, ideo triplejc putanduH est: alio<|uin minor pssct Pater hoIus, vel
FiliuH snliis, (|uam simul Pater et Filius. C/iim ita(|ue tantuH esr Pator
HoluH vel solus Filiiis, vel hoIuh Spiritus Sanctiis, i|iuintus est simul
Pater et Filius et Spiritus SanctuH, nullo iixhIi» triplex dicen<lus est
Deus. Non (>niiii Pater cum Filio et Spiritu Sancto maiur Deus est quam
Hinf^uli corum, <jiiia iiou est quo crescat illa |>erfectio. PerfiH^tUH autem
est et Pater et Filiun et SpirituH Sanctus, et perfeotUH dicitur Deu8
sin^uluH eoriim. Et ideo Trinitan |K>tiuM quam triplex dici <IeliQt >

(IuihI non vst ita in rehus corftoreis ut in Trinilate. — • In rc-
liiiH i'orpor«>is uon taiitiiiu (>st una iiuantum tr(>H Mimul, et pluii >•'>•<'
diiae <|uaiii uiia res; in Trinitat(* vero Hiiuima tantuui est unn |iei
<liiuiituiii tres siinul, et tantum suut duao qiiantuin unn, et in ne iuH-
nitao suiit >, (|uia non rat finis maijnHudinis earuiu CJl. — - Ac |ter hoo
a|ieritur ((uod HU|)eriuH liictum est, (|uoiiu¥io Min^uln nunt in
oinuia iii Miii;^uliM, et Hin^ula in omiiibuM. et oinnin ii: ' t
iii oiiiiiibuH ent, ct unum uinnin. — Ecce inin o-
(|unliti'r iu Triuitate nli^iun jH^rMonB nliain iiou ....,..i: .,...:

~\l) Cnp. •• " •XI.IV T .1

DOCTOKIS SUBTILTS AC MARIANI

SUPER DISTINCTIONE XIX. LIBRI I. SENTENTIARUM

QUAESTIONES

QUAESTIO I.

857. ( ' ) — Proponitur quaestio. — Circa disiinctionem de-
ciniam nonam quaero primo:

Utrum personae sint aequales secundum magnitudinem?

858. — Argumenta principalia (1). — Quod non: — aj Quia
in Praedic. dicitur quod quantitati propriurn est secundum
eam quod aiiquid aequale vel inaequale dicatur: quantitas non
est in Deo, secundum August. V. De Trin. c. 1 : Deus esf
magnus sine quantitate, et bonus sine qualitate (2); ergo, etc.

b) Item, nihil est ponendum in Deo quod dicit imperfectio-
nem: aequalitas est huiusmodi. — Probatio, qmdi repugnat per-
fectioni in creaturis; quod patet per August. LXXXIII. Quaest.
quaest. 41 : Si oninia, inquit, essent aequatia, non essent
omnia; igitur perfectio universi non posset stare cum aequa-
litate; aequalitas igitur non est in omnibus melior suo oppo-
sito; igitur non erit perfectio simpliciter; igitur non erit in
Deo tamquam essentiale vel * tamquam * commune tribus.

c) Tertio sic: perfecta aequalitas est mutua: hic non est
mutua, secundum August. VI. De Trinit. c. ult. * vel 7 * :
Imago si perfecta est, aequatur ei cuius est imago, 7ion
iltud suae imagini.

859. — Oppositum in Symbolo Athanasii: Personae coae-
ternae slbi sunt et coaequates. Et Magister iii littera probat
hoc speciahtei" per August. De Fide ad Petrum, c. 1.

860. ( 2 ) — Divisio. — Hic primo videndum est de aequa-
litate proprie sumpta [n. 861J: secundo de ipsa generaliter
sumpta [n. 862] : et tertio qualis est aequalitas in proposito

(1) Solvuntur ad n. 866.

(2) Sic intelligamus Deum, si possumus, quantum possumus, sine quali-
tate bomim, sine quantitate magnum.

rii!. I Di.sT. xi\. o'af:st. i. »79

(ii. H('}.i]: (d fiudrfo ostoii<loinluiii ost (jiiod hoc nio<!o in Diviiiis
per.soiiis sil vere et perfecte aef/uafitas [n. 804].

siJi. De aequalitate propiie sumpta. — I)«» primo Pliilos.
V. Mela]>h. c. de Uelatione, tli.sliii;.Miil tres n'latioiios tundutiis
super unwn, stilicot ideyn, simile ct aequale. Et lo(ju«Mitl<> tle
islis stricto ol proprie, appropriautur diversis gciioriljiis, iit i<lon-
titas su/jstantiae, a<!(jualitas tjuantitati oi s\im\\l\uh) (jtfalitafi.
Et ita forto poss(Mit aliat; rclalioiKjs propriac fuiKlari su|)or ros
alioruui ^('ucruiii : sicut proporfionalitas siipcr retafionem
.sivc siiuililudiuoiii (luaruiu pioportiouuiu. Kt lioc vi(I(?tur .Vviceu.
diccre, saltciii dc liis tribus rclatiouihus comntuni/fus (juas
expressc pouit IMiilosoplms. — Dico lanwu qin>i\ fundatnentuyii
remotum istaruiii rclatiouuiu (^st rcs illius «jcueris: puta, ae-
fjualitntis ruiidaiiiciituiii est res de }j:euere f/iutntitafis, simifi-
tuilinis est res de f^euere f/ualitafis, identitatis (?st res de genere
su//stantiae. Proxiniwn taiiicu luudaiuciituiii vcl ratio proxiiiia
luudaiidi esl unitns talis rci, (piia super rciii talis j.'eueris ut
fliversa (;sl luudaiilui lolatioiies disparatae, et iion communes,

S02. (^) — De aequalitate generaliter sumpta. I)e se-
cundo dico, (piod (1Uim|ciiiiiijU(; ciis cst iu .se quid,el habet iii
sc ali<ju(uu ji^raduiii (let(;riiiiiialuiu iii cutibus, et cst Ibrma vel
habcus Jbruiaiii. Kl .secuudum lioc, sicut |K)tcst tripliciter con-
sidcraii <jU(kIcuiu<|U(? cus, ita ctiam supcr ipsum jMttt^st tuu-
tlaii triplcx iclalu» commuuitor suuipta ; «piia identitas supiT
<lU()<Icuiii<|ue ciis iii (luaiitum cst quid, cl aeqiuilitas vol inae-
qi(alilas sup(.'r (lUodcuuKiue eus iu (|uaiituiii habct nuifjnitudi'
neni ali<iuam perfectiunis, iiuae dicitur quanfitas virtutis,
dv <iua dicil .\u;^aisl. 17. J)e Trinit. c. S, ipuHl in Itis quae non
mfujna nude sunt idem est melius esse quod maius e.sse;
siniitifuflo aiilcm vel dissintifitudo potcst lundari su|)or «juod-
cuiiKiiK' cus iii <iuaiitum cst quale el * essentialis * (|ualilaH
<iuat!<lam. Dc hoc iiiodo f/ufilitfitis lotjuilur IMiilos. V. Mefap/i.
« . ilc Qiuifitate, tiut)tl uiiiis iikmIus quatitalis cst dillbroiitia sul>-
slaiiliac, id »st tliHcroutia * subslautialis *. Kt hiH* uiodo indi-
viilua ciustlcm spccici sunt o.ssciitialitcr siniilin, in (piniitum
liaboul oamdom tlitlorcntiam s|MrilIcaui, (luao csl ut ((ualilas
cssciitialis ipsorum. Kt Iuh: modo communilor. ct uon slriclo
accipicutlo istas rclationos coiuiiiuiu^s, tlicil Philos. A*. Melap/i.,
(piod ()>nne ens anini en/i comjHirntum est idem rel diter-
sutn; ita (puKl ouiuo ons omni cnli cotuiKiratuiu cst nequatiS

880 LIB. 1. DIST. XIX. QUAEST. I.

vel inaequale. Sicut igitur fundamentum identitatis, aequalita-
tis et sirnilitudinis lioc modo communiter * sumptarum * est
ens in communi comparatum ad quodcumque ens in communi,
ita et illae relationes sunt transcendentes, licet non convertibi-
les, cum disiunctione dividentes ens, sicut dividitur in neces-
sarium et possibile.

863. ('''•) — Qualis est aeqiialitas in proposito. — De iertio
dico, quod sicut nullum genu-s, nec aliquid alicuius generis di-
citur de Deo formaliter (1), ita nec passio alicuius geneiHs, et
per consequens nec aliqua relationum communium, secundum
quod stricte sumuntur, ut scilicet sunt passiones generum de-
terminatorum ; sed quia ens dicitur formaliter de Deo, et quae-
cumque passio convertibilis cum ente, et passionum non con-
vertibilium, sed disiunctarum semper extremum nobilius; ideo
hoc modo illud extremum dicetur de Deo quod vel dicit no-
bilitatem, vel non repugnat nobilitati, sed reliquum repugnat.

864. ( 5 ) — Quo sensu in Divinis sit aequalitas. — De quarto,
dimittendo nunc de identitate et similitudine, de quibus nunc
non est quaestio (2), dico de aequalitate, quod ipsa est per-
fecte in personis divinis. — Et licet aequalitas aliquorum
entium causatorum posset sumi secundum quantitatem conti-
nuam, sive discretam ; et secunduni continuam, vel -perrna-
nentem vel successivam ; ac per hoc posset quaeri utrum in
personis divinis esset aequalitas secundum numerum, si ibi
esset perfectus numerus, et an ibi esset perfecta aequalitas se-
cundura durationem, vel secundum aeternitatem, quae corre-
spondet quantitati successivae in creaturis, primum tamen
non pertinet ad distinctionem istam, sed ad dist 24 (3), nec
de hoc tangit hic aliquid Magister, quia non ponit ibi nume-
rum positive, sed forte in illa distinctione tangetur; de se-
cundo aliqualiter tangit Magister, et adducit August. De Fide
ad Peirum, et probatum est dist. 9 ; de tertio est quaestio, sci-
licet de aequalitate secundum magnitudinem.

Et quod ista sit perfecta in Divinis, probatur: tum ex fun-
mento remoto, scilicet magnituditie, tum ex ratione proxima
fundamenti, scilicet unitate. — Primum patet ex hoc, quod

(1) Cf. d. 8. q. 3.

(2) Cfr. dist. 31, ubi quaerit: Utrum identitas et similitudo et aequalitas
sint relationes reales in Deo?

(3) Ubi Doctor quaerit: Utrum in Divinis sit proprie numerusf

MB. I. DI8T. Xl.\. yiJAP:ST. I. 881

ma^TiiUKlc^ virlutis non ost i>err('ct;i iiisi sit infinifn, (jiiia iion
r(;j)ijj,Mi5it sibi infinitas. ot nihil fst [MTliM-turii, ciii noi) ropuf^niat
iMnnit:is, nisi sit infiniturii: oriiriis ;uit(nn alia riia«zriitii(lo vii-tulis
(inita ost, sola ista est iiiflnita, sicut j)aluit tiisl. 2 (n. ^.Vl so((((.) —
lUisecnndo ))rot)atui' i)r'0()<)sitiiiii : ({tiia iii oriinihusaliis a(>()ualii)US
ost diniintitft ioulns iiiaf/nitudinis, soiMiiKlurn ((uarii ^(•((ualcs di-
cunlur,({uia illa riia^rniludo nuincratur in i))sis ao()ualilius: liic au-
tern osf jicr/ecltt nnittia rna^Miitudinis, ot tariioii, curii Ikx* distin-
clio siitllcions r'olativ(>iiiiii, ((iiric i'ct(uiritur ad rolationon» roalcrn.

SO."). — Proponuntur tria dubia. — n) S^hI liic ost unuru
ilubiuiii: i(iiia ciini iiia;.iiiitiKl() Iranscat iii osscnliarn, non vidc-
tiir ((iK^d rclalio liindata su()ci' iiia^MiitudiiKMii sit alia a rcla-
lionc rundata su()or osscnliani iit ost tiuid, ot ita rK>n vidctiir
dillcrn! (lefjualiln.s ab iilentilnle: aut si aoc^ualilas ot siniili-
tudo ()ossont attendi in illis ({iiac vidcntur (lunsi jMissiones
cssontiac, non attoiiduntur in ois iiisi in ((ii:inturn lialK>nt nia-
•.niitiKliiiciii vjrtutis: ista autcni ina^Miitudo iiori cst aliud at-
tributiiiii :i (H>rlectioiio tali, ((iiia dicit nioduin intrinsocuin il-
lius, sicut sa(>()o siijir-a dicturn est [(lisl. S. <)(). !{ ct Ij; or-f^o si
>iiiiiIitu(lo sit socuiidiiiii talciii ))ro(>riotator!i, ae()ualitas stvunduni
iiia!_MiiliKlincni illius jiro^irictatis iion diflcrrct a similitudino se-
Miidum istaiii ()ro)iri(>tatciii; ct ita vidctur ()uod ao()ualita$ se-
cimdiim i(iiod :ici{iialitas iion sit liic (KtiKMida, ((uia no<(uo ut
distinctum ab idcntital(>, lot(iiciKlo d(! ncqtuilitfite innnitao os-
sciitiac, nc({U(! uf dislinclum :• sitnifitndinc, loquciKlo do aoi)ua-
Iil:it(> ((ua(; (!st in m:iL:iiifiidino (icrrcctionum altribulaliuiii.

f)) Kst ctiarii :iliud dubiiim, ((ui:i vidontiir ()oncnda(> :i(>(jua
lit:ilos ()orsoii:iruiii inllnifao, si (»oss«'nt ossc inlliiilac (M'r!o-
clioncs :ittribul:ilcs; ()iia(>Iil)Ot ciiirii liabol ina;;riitudincni suam
l:iiii()u:iiii iiiodiim inliiiisivum sui socuiKluni suain i'aliononi
(iro()ri:uii ; (M'c:o ({uot suiil (icrUvtionos altribulab»» tol ina^Mu-
tiidinos erunt et ao((ualit:itos.

cj * Kt ullimum, cum mauMiiludo in hivjnis sit do so nnius
rntionis in Divinis noii oiit dc no. /ntec. Tnnc ralio ista noii
vabU su(M>i'ius di.st. 'J. [n.lVZ^], (ju:u*c noii jM>ssurii ti Ilivinio

|)Iur:i siij)()()sita oiusdom i'ationis, ((ui:i «jU(Mllili«'t ch( dt* so hoc;
et otiarn ({u:i(>IilN't ()roductio ost do so hnec. Kius nulom contra-
rium vidctur do inaynittulinv et do aeqnolitatf in nivuiis ♦.

.\(l isla ((u;uM'o rosjionsionos dist, :'.!.
r.>M I 65

882 LIB. I. DIST. XIX. QUAEST. I.

S6G. (6) — Solvuntur argumenta principalia. — Ad argu-
menta principalia. — a) Ad primum [n. 858 a] dico, quod
non est ibi quantitas molU, sed virtutis. Et si nomen quan-
titatis appropriatur ad magnitudinera molis, magnitudo au-
tem non appropriatur ad raagnitudinem molis, tunc potest
proprie concedi quod est magnitudo ibi sine quantitate, et illa
raagnitudo vere est fundaraentum aequalitatis transcendentis,
quia hoc modo omne ens est niagnum vel parvum, aequale vel
inaequaie; licet raagnitudo ista non sit fundamentum aequali-
tatis, prout est passio quantitatis, quae est genus.

Listantiae. — Sed contra istud arguitur : quia non vi-
detur verum quod aliquid possit dici de Deo, nisi illud quod
est de intellectu illius dicatur de eo; ergo cum de intellectu
magnitudinis sit quantitas, raagnitudo non potest concedi in
Deo, et negari ibi quantitas. — Item, quaerenti, quantus est
Deus? bene respondetur quod est immensus: si autem non
esset ibi quantitas, quaestio nulla esset. — Item, passio cora-
munis toti generi non convenit alicui per differentiam specifl-
cara: aequalitas est passio coraraunis toti generi quantitatis;
ergo non convenit alicui per aliquara differentiam specificara
de genere quantitatis; et ita non posset poni in Deo aliqua dif-
ferentia de genere quantitatis, negando ibi genus quantilatis,
et quod per talem differentiara sit ibi aequalitas.
( 7 ) Solvuntur. — Ad prrmum respondeo, quod magnitudo
est aequivocura secunduni quod est species quantitatis distin-
cta contra muttitudinem, V. Metap/i., et secundura quod op-
ponitur parvitati, et eius concretum, quod est magnum, op-
ponitur parvo. Ista distinctio satis habetur a Philos. V. Metaph.
et Z * c. 8 *, in simili de longo et brevi, multo et pauco, multo
et uno. — Primo modo non transfertur mag^iitudo ad Deum, nec
differentia eius, * nec * aliquid eius, sicut patet ex dist. 8 [q. .3];
quia tunc transferretur genus quod includitur in eo. Nec est se-
cundo modo, ut magnum proprie sumitur, et dicit passionem
quantitatis, quia etiam propria passio non est sine suo pro-
prio subiecto. — Sed alio modo magnitudo est passio entis di-
visa contra parvum; et sic in omni ente est alterura extremum.
Hoc patet per Philos. V. Metaph. c. de Quanto : Sunt autem
et magnum et parvum, et maius et minus, et secundum se,
et ad invicem dicta quanti passiones secundum se, transfe-
runtur etiam et ad alia haec nomina. Quasi diceret: pro-

LII'.. I. I)IST. XIX. OUAEST. I. 883

l»i'ie suriii)ta dicuiil passionos piuprias (jimntHatis, communi-
Wv suinpta (jicuiit passiones communes entis. — Ad aliudf
(jHanlus ost Dcus? n«'<.'-anda est quaestio esso ralionahilis, si
110^'atur in Dco (juo7itilas; si autrTii concHlatur, quaestio eril
iati(jiKibilis; sed tunc concedcnda est esse quantitas rir/w//s, non
molis. — Terlin ratio non concludit nisi fjuod (lequalitas \\{ esl
passio ffonoris (jiuintitntis non convonit Deo por aliquain diffe-
lontiain f^onpris (luantitatis, noc translortur ad Divina; et concedo
quoil iiulla difforcntia do {i-onoro ([uantitatis convonit Deo, nec
ali^iiKi passio illiiis «ronoris convonitDoo, sed \)[\9.%\<j transcenden.s.
C^) b) Ad secu)idicm i^rincipalo [n. H')H h] dico, quod jyerfectio-
7U'm simpUciter, id est, quae Ibrmalitor possot esso inflnita, non
dicit nisi ali(|uid <|Uod potcst osse «^ssontiale in Divinis ot ad s«',
ot talo ali^pio HKjdo praointoIIi{,Mtur rolatioiiihus ori^Miiis, cuius-
luodi sunt sapioiitia, bonitas, otc; aequalitns autom non prae-
iiitolli^itur nMationihus ()ri|.'-inis, noc potest esse ad se; Pater
iiiiiii iioii cst ;M'(iuaIis sibi, sed Filio; et idoo aequalitns hoc
iijoijo iioii dicit perfectionem simi)liciter. Dicit tamon perfo-
clionem, (juac * cst * iii oinni natura comparando ad ali^iuid
eiusdciii iialurao, * ct sic * iiiclior ost suo oj)posito, quia op|)0-

iliiiii «'ius do iK^cessitalo dicit imi^orloctionom; non onim est
iiiao^iualitas in caibMu natura, nisi altcrum individuuni imp<>r-
tcctc liabcat illaiii naturam. Kx quo i^ntur relatio potost ess*.»
intor supi)Osita in ista nalura, impci-|»H-tionis osset inacqualitas
in ois, (luia in altoro ponorct porlcclionem diminulam: a«»<iua-
litas autcm non ost ibi imporlcctionis, imo 111^«.^^ pracc.\i<.Mt
pcrfcctioncm simplicitcr; (piia praoc.\i<?it naturam iM'rrcclam ct
pcrlcctc in utro(iuo rolat(j. Kt lioc csl «luod dicit Auf^ust. lib.
Ih' Qu(i7ilitate nnimae, bxiucns ad di.scipulum: Aeqiuilitntem,
iiKIuit, itwequnlitafi iure praeponis, ner quenujuam aestimo
Iiumano setisu praeditum, cui tion iflud ridentur. IIoc utiiiuc
vcriiiii (»st comparaiido ali^pia in cadcm natura, el simplicitor
(luibiis compossibilis cst ac^iualitas ma^^is p(~)ssunt cssc jxMM^rta
i|uaiii illa i|uilius ae<|ualitas non ost compossibilis, ({uia illoruin
:iIi(iuod iicccssario esl impcrlcctum.

Tunc cum profjas Ao pcrfoctiono croaturac, responde<t,
(piod ;ili(|ua sunl mvossaria ad p(Mt'cctionom croaturarum, ijuao

laiutMi non dicunt perfeclionem simpliciter ; el Iuk* esl quia
crcaliirac dc sc impcrliTtac sunt, cl sint» illis iumi jxissunt ha-

berc pcrlectam porfoctionem, quanla et (lualis csl eis jwssibi-

884 LIB. I. DIST. XIX. QUAEST. I.

lis, et ideo illa aliqualiter supplent imperfectionem creatura-
rum, sicut dictuin est supra disi. 7 [n. 595 c], ubi negatum est
quod diffey^entia specifica alicuius sit perfectio simpliter. Ita
dico, quod perfectio limitata non potest esse tanta in una na-
tura limitata sicut potest esse in pluribus naturis ordinatis;
et ideo ibi ordo naturae, hoc est perfectionis inaequalis, ne-
cessarius est ad maximam perfectionem eis compossibilem ; non
autem est simpliciter necessarius ad perfectionem maximam,
quia illa potest esse in natura perfectissima illimitata sine or-
dine perfectionis inaequalis.

Et si arguas, quod ordo est perfectionis, et ordo videtur
requirere inaequalitatem; respondeo et dico, quod ordo ori-
ginis stat cum perfectione; ordo autem inaequalitatis non stat
cum perfectione; non igitur omnis ordo est perfectionis, sed
aliquis stat cum perfectione in eadem natura, et aliquis non.
( 9 ) c) Ad tertium [n. 858 c] dico, quod aliquando super aliquam
relationem communem fundantur relationes oppositae disquipa-
rantiae : sicut si dicatur assimilans et assimilatmn, ista dicunt
relationem activi ad passivum fundatam super hanc relationem
communem quae est similitudo ; assimilans enim est causans
similitudinem, sicut dealbans est causans albedinem; et assi-
milatum est causatum secundum simihtudinem, sicnt dealba-
tum est causatum secundum albedinem. Est igitur hic relatio
activi et passivi in assimilante et assimilato, sicut videtur in
dealbante et dealbato; sed in dealbante, illud in quo fundatur
relatio activi est absolutum; in hoc autem, scilicet in assimi-
lante, illud in quo fundatur relatio activi est relatio aequipa-
rantiae. Et tale nomen quod importat duas relationes tales,
unam communem et aliam disquiparantiae, sic assimilans quan-
tum ad illam communem relationem mutuitatem habet ad cor-
relativum illius relationis, non autem mutuitatem babet ad
correlativum secundum relationem disquiparantiae. Ita etiam
hic coaequa^-i importat relationem coaequati ad coaequans, et
illa aequalitas mutua est; Filius enim, qui coaequatur Patri,
est aequalis Patri, et e converso; sed alia relatio per modum
passivi, scilicet accipere aequalitatem ab alio, illa non est mu-
tua, sed competit praecise Filio; et relatio opposita disquipa-
rantiae, scilicet coaequare, convenit Patri, id est dare aequali-
tatem Filio. — Est igitur iinago aequalis, et e converso; sed
sola iraago coaequatur intelligendo duas relationes praedictas.

yUAKSTK) n.

807. ( ' ) — Proponitur quaestio. — ^«'ciindo ifunoro de cir-
cumhiccssione iMMsoiuwiHn (liviriariiiii :

Ulruni «iHaclibct pcrsona divinn sit in alia ?

S<)S, — Argunienta piincipalia(l). — Et arf^uitur i|ui>(l uoii:
— fi) (Juia si (jU(j(llilK;l essot iii (juolibit, socunduiii upiiiioii«Mii
Aiiaxa»;., essot inaxiina coiifusio; ergo si porsonao divinao ««s-
seiit iii so invicom, co/i/"/<sa(? osseiit : (jiuxl ost contra illud Atha-
nasii: ncc v.onfundcntcs pc)'sonas, ncc suhstantiani scpnran-
tes. — Kt confirmatur ratio, (juia indivisihilc iion distiiiirui-
tur al) iiidivisihiji iiisi sit cjtra illud. Q\uh\ j^robatur p«'r Plii-
los.. 17. Phifsic, (juia duo indivisibilia siinul posila non raciunt
maius, ijuia * sic * essont unuin indivisibilc; i;j-ilur cuin ihm*-
fionac (liviiirK^ sint indivisihijcs, si suiit siiiiul, non surit di-
stiiicUu'.

h) Praclcrea, si * cuin * |)OiS(>nain r.s.si) in porsuna cssi-t
distinctio ali(jua, cr^^o ct compositio. — Prohatio consciptcH'
tiae: si ali(jiiid cssot in Dcitatc (juod non ossct ii>sa, tunc L>«'itas
essot coin|)onil»ilis vcl coinj)osita; (jiiod patct |mm' Au},'ust.. Iki
Civit. Dci, XI. c. H), ct |K>nitur disl. 8: Idcn simple.v cst Dcus,
quia est iliad tiaod halnd, cxceplo f/uod pcrsonn dicitur »•<•-
hitivc nd aliam, ct non csl ip.sa ; ciyo si i)<M>M»na lial>«'l ali-
(juid iii so (jiiod noii (;st i|)sa, ij>s:i ost composita vo| compo
iiiiiilis: ijuod cst ralsuin c( |)rius iiuproltatiiin [n. 602 .so«|i|.].

c) liciii. 111 ('(mIoiii iii (juo t>st Filius ost lUiatio: in l*atre
est rilius, |)cr j>osi(ain circuininco.ssioiUMii; t»rj<o in l*alro esl
(lliatio; (>t ultcriiis: illud in (juo cst llliatio cst Filius; «mvu
Patcr c.ss<»( 1'ilius.

<l) Praclcrca. si l'a(cr osi iii lilio, ol FiliuR o«t in Patro,
erp' l':ilor ost iii sc — Consci/ucntia probatur |mm' IMiiloH.,

\^l\ .Solvuiitur Htl n. s7s.

886 LIB. I. DIST. XIX. QUAEST. II. ART. I.

IV. Physic: si aer in igne et ignis in coelo; ergo aer est in
coelo; igitur a simili hic. — Et confirmatur per illud Phi-
los, in Antepraedicamentls : Quidquid sequitur ad prae-
dicatum sequitur ad suMectum ; et per istas maximas : Quid-
quid sequitur ad consequens sequitur ad antecedens, et
quidquid antecedit ad antecedens antecedit ad consequens,
et quod est prius priore esi prius posteriore, et quidquid
est causa causae est causa causati.

e) Item, si Pater est in FiHo, ergo Deus est in Deo; et
ulterius: ergo Deus distinguitur a Deo.

f) Item, quod exit ab alio non est in eo: sed Filius exit
a Patre, ut dicitur loan. c. XVI. v. 28: Exivi a Patre.

869. — Contra: loan. c. XIV. v. 10: Ego in Patre, et Pa-
ter in me est. Et Magister adducit auctoritatera in littera Am-
brosii, Augustini et Hilarii.

870. ( 2 ) — Divisio quaestionis. — Istius quaestionis veri-
tas est plana et certa ex auctoritate Salvatoris in loanne, et
alibi in multis locis, etiam Sanctorum exponentium. — Sed ut
aliqualiter possit intelligi, tria sunt videnda : primo, de modo
quo persona est in persona [Art. I]: secundo, quae sit ratio
istius inexistentiae [Art. II] : tertio, si iste modus essendi in
posset reduci ad modum aliquem essendi in repertum in crea-
luris, loquendo de iUis modis quos ponit Philosophus IV.
Physic; vel utrum posset declarari per aliquem modum qui
possit in creaturis inveniri [Art. III].

Articulus I.

DB MODO QUO PERSONA EST IN PERSONA.

871. — Aliorum sententia (1). — a) De primo dicitur sic:
quod duobus modis potest intelHgi aliquid esse in alio : primo,
* id est * secundura totum, sicut vinura est in amphora ; vel
secundum partem; et hoc dupliciter: vel ita quod pars sit in
alio, et nihil eius sit, ut pes avis in laqueo, et nihil eius est,
et per hoc avis tota dicitur esse in laqueo : vel quod pars eius
sit in alio, et sit aliquid eius, et per hoc illud cuius est pars
dicitur esse in illo, in quo pars ilUus dicitur esse, sicut si ali-

(1) Cuius argumenta solvuntur ad n. 874.

I.III. I. DIST. XI.\. QfAEST. II. ART. I. 887

(\u()i\ tnonstrum haUjns «liio c;i|(ita »'1 «luo cur|xjra, haboret
tantuiii (luos pecU-s, lunc uniiin dicoretur ess^? iii aho [ht p«'-
(l«'ni «'iiis, qui esl * pes * allcrius.

Atl |)ropositiini dicitur, ijiiod Pater non r»st in Filio priinn
m(td(t. — Quod prohatui- (lu|)liciter: — a)Priin(),{\\\\;\ ilhi(i<pio4l
est in aho prinKj, (pKuthlMit pars «'ius cst in eo fuu/ue ytrimo:
sicut si terra i^rimo cst in c^Mitnj, (luacliix.-t pars lerrae est
ae(|U(! prini'j in ccntro, (piantuin cst e.\ se; ij^itur si Pater
primo cst in Filio, '(juaclihct pars Pafris prinio erit iii I'ili(»,
cl ila i)ateriiitas est ae^juc i»rirno sicut Deitas in l"ilio. Kt ex
hoc ullra, sicut I)(Mtafo Filius est Deus, ita pat(!rnitate Filius
• •lil Patcr: (jikmI cst lalsuni.

/f) Secumlo, (piia illiid iii (|uo primo est ali(|iiid vidctur
(juasi arnhire illiid ct penetr-are et coiitinere: ideni autciii rc-
spcclu eiusdein continere et contincri, anihirc ct arnhiri iion
est iiitelliirihile; er^'0, etc.

(^) Oportet iii-itiir ([iiod siciit iii crcaliiris dicitur aliipud
sdcuiuluin partrm esso in alio, et iion primo, ita uiia persona
dicatiir (»ssc iii alia secundiini rdifpiid sui. .\'on est autem s<v
(•undiini aliijuid sui (piod iii/ii/ sit eius in qiio est, (juia illud
cssct rclatio pcrsonalis pcrsonac inexistentis, ct istud non esl
ratio (|ua pcrsona (^st in persoiia, sicul patehil iii vcVMm/o «/•-
ticnlo \\\. STd), in (jiio concordo S(,»cum ; cr;jo illud est essenlia,
(piac ita csl aliijiiid iiiexistciitis, (juod <»st a/iquid eius in (|Uo
co(?xistit. — Kt (piod proptcr istani csscntiain (a) Filii inexi-
stciitcin Fatri Filius sil m l'a(rc, prohatiir. (jiiia ct uhicunii]ue
cst rundamcntiim rclationis alicuiiis, sic etiam ihi csl relatio
tundata iii oo; or}.'o ♦ ct * uhicuni(|ue esl essenlia, in (jua lun-
datiii- liliatio, ihi cst liliatio.

Distin<^'uitiir tamcii ^h' pcrsona (juae est in alia e( in
(pui est alia; (|uia licet pcrsona (puie est in alia |N)nalur in
ea iuui jtriiito, scd pcr alii|uiil sui, id est p«'r essiMitiain * suam *,
taiiicn pcrsona /;/ </*<</ osl alia est in i|ua pritno esl alia, id
«vst se tota, (jiiia s(* tota halN>t ali(|Uo iimhIo * (|iiasi * r.i(ioii>!ii
aiiihi(Mitis ct contincntis DcilahMii, (|uae licet non sit pars |nm-
soiiae iiicxistciilis. cst tamcii alii|Uid |MM*sona«\

87"i. 1 * ) — Iiupug:natur. — Conlra Ulud: — a) Primo rs<t*
tn tioK >!i< !i ali(|uid '/// .\c', sccundum omnem opiniunem, * (|Uia

> 11. i'xiati'iitirtiii.

888 LIB. 1. DIST. XIX. QUAEST. II. ART. I.

Pator sic esset in se*; igitur relalionem personae ad personam :
*est autern relatio * oi-iguih, quia illa non est eiusdem rationis
non in extremis, personae autem uniformiter sunt in se invicem,
secundum istos; ergo dicit relationem communem: sed relatio
cominunis secundum eamdem rationem fundamenti est in sup-
posito quod refertur et in supposito ad quod refertur, sicut
similitudo requirit eamdem rationera albedinis in simili quod
refertur et in simili ad quod refei'tur; igitur si illud aliud ad quod
refertur persona inexistens sit tale primo quod in ipso sit
persona illa, sequitur quod persona inexistens primo erit *
per se * relata iila relatione, et non per aliquid sui praecise.
bj Secundo sic : quando aliquid dicitur esse in alio secundum
parlem, eodem modo est in isto secundum partem quomodo ista
pars est in isto primo. Exemplum: si homo sit in terra per
pedem, sicut pes est in terra localiter, ita homo est in terra
localiter per partem; non autem si pes est ibi quasi in loco,
horao erit ibi sicut /"orma in maieria; ita etiam si albedo est
in homine secundum partem, quia secundum faciem, eo modo
essendi in quo est in facie prinio, puta, ut accideiis in sub-
iecto, eo, inquam, modo est in homine per partem, quia sicut
in subiecto; ergo si Filius est in Patre per essentiam quae
formaliter est in Patre, sequitur quod Filius erit in Patre quasi
foriiialiter, licet secundum aliquid sui, quod non est esse in .
secundum cir-cumincessionem. i

(5) c) Respondetur, quod maior est vera loquendo de iilo I
quod est ratio proxima alicuius essendi iii, iion autem de
ratione remota: essentia autem ut est formaliter in Patre
non est i-atio proxima Filii essendi in Patre, sed remota ;
proxima autem est ut est sub proprietate personae inexistentis.
— Contra, hoc concedit propositum; quia illud dicitur con-
venir'e alicui primo quod non convenit ei secundum aliquam
partem sui, sed secundum quod est ex omnibus partibus suis
integratum (a); igitur ita hic, cum non sit iii pei^sona, secun-
dum istos, nisi relatio et essentia, quidquid convenit personae
iion praecise ratione alterius istorum, sed ratione essentiae
cum relatione simul, vel e convei^so, hoc convenit sibi primo,
quia hoc dicit personain secundum se totam. — Praeterea,

(a) Ed. Ven. secuiidum quod ex omnibus partibus suis intrinsecis.

LIU. I. DIST. .\IX. C»L'AE8T. II. ART. I. 889

|n()|)riotas j)ersonno ut ost inconimunicnhUi& non conveiiit
lbrm:ilit<'i- (vssriitiao, sicut ossentia non fi^fiifrat, nec ^fpnera-
tur, iioM (listiii<:uitiir, iifc relrrlui'; nec etiam e conv»»r80
pr(j|)ri(.'tjs (juae esl essentiae ul communicaOilis convenit
pcrsonae, (jiiia isic cst jjroj^rius modus <»s.sfMitiae uf distin-
^:iiifiir a jxTsona, (juia ess<'ntia cst uiia in trihus, jjoi-sona
autcm millo niodo, iicc primo, nec secuiKlum olifjuid sui esl
ima iii Irilms; i^ntur iste niodns esaendi in (jiio c^sentia ost
iii l'afi(' ut quasi fo)-mu j)Ufa, iit (jua Patcr cst I)cus, iiullo
modo (•oiivciiil j)crsoiiac, (jiiia isfc csf jirojtrius modus c.sscntiae
scfuiidiim (jiKjil di-^tiiiirnifiir a i»crsoiia.

S7:{. ( «j ) — Sententia Doctoris. — niiaiifum cr«ro ad istuni
orficulum dico, (juod jtracdicafum convcnit alicui toli primOy
iil priiiio disfiiit:iiilur coiitra illud (juod cst scru)ulum par-
tem, iil dicilur l. /'/ii/sic. in p)'i/icij/io, (jiiod non convenit ei
jtraecisc 7/uV/ parli illiiis convcnit; et jtcr ojtj)osilum iiiliil di-
cifiir (diivciiirc alicui f(tti sccundu))i pai^tcni nisi (JiknI ('(tiivc-
iiil j)ii)-U, cf per * illam * parlc))i dicitiir d«» folo, siciif jiatet
jicr Pliilos. V. P/ii/sif. III eius exemjilo : Sa)tntur liomo^
ipfia tlio)'a.r eius sfDiatur; (iiam lormalitcr sanari (/7) > dicitur
«l(! tli()ra<'(; ct primo, et jtcr conscijueiis jtcp h(K' de toto, cuius
toliiis ihorax cst jtars. — Tal«» jiracdicatum jirimo inhaereiis
aliciii foti, alitjuaiido iiulli jiarti ijisius totius incst, alifjuando
aiitciii ciiililtcl jtarti iiic><l. — /'.'.iwnipluiii pritni: IriaiiLTuluH
priiiiit lialtct Irrs (Uif/ufos, clc, ct tamcii nulla jiars trian^^MiIi.
I(t(jiiciid(i di! ji.irtihiis intctrraliltus, hahct Ikk* jiracdicatiim. sci-
liccl /ialn')'e tres; similitcr liomo pri))io est risibilis, et taiin'n
imlli jiarli eius juimo iii»'sl liacc j^ussio; et conijNisituni f/c-
niwatur pri))io, lic«'t iiulla jiars cius i^enerctur jirimt), hxjucndo
(\r isio iiKtdti .'iiis (jiiod est f^-ciierari; cl ila univcrsaliter in
omiiihiis siihicctis ctlicroi;eneis ct jiassionihus corutii. Kt ratio
cst ista : tjiiia nalura lalis suhiccti nd:u*«jualn i^^i lali |»r.ie«li-
cato, (jiiaiii ada«'tjiiatioin'in nolat talis primitas, sicut |»:«lct ox
dcllmlioiic itnire)'salis, I. Postrrioruni; cl natura illiiis loliim
adiicijiiali III iiulla parle salv;ilur, «»t i«lco eius i>nssio nulli
jt.irli coiivcml. — h'j'et)tplu))t secumli est si iiriiis s\l prinw
calidiis, (juaclih«'t ji:irs i;;nis csi jirimo cnlidn. Iln ctiani Plii-

(a) I)«<i<t«t iii l.«l. \ >'ii.

890 LIB. I. DIST. XIX. QUAEST. II. ART. I.

los. VII. Physic, argiiit quod niillum corpus potest a se moveri
primo, quia tunc quiesceret ad quietem partis; non enim
primo movetur, nisi motus inesset cuilibet parti eius; si enim
alicui parti eius non inesset motus, tunc toti primo non ines-
set. Et ita est universaliter in subiectis homogeneis et pas-
sionibus eorum, quia natura ista cui primo, id est adaequate,
convenit talis passio, ipsa est eiusdem rationis in parte et in
toto; igitur praedicatum adaequatum tali naturae convenit cui-
libet in quo est ipsa natura, et ita convenit parti; non igitur
propter rationem primitatis oportet praedicatum quod conve-
nit toti naturae convenire parti; imo numquam propter hoc
oportet quod conveniat parti, sed praecise quando natura to-
tius est eadem in toto tali et in parte eius.
(') Ad propositum dico, quod iste modus essendi in non est
per illum modum quo natura est in supposito, vel forma in
materia; sed sicut subsistens est in subsisiente, secundum
Hilarium, VII. De Trinit. cap, 6, ubi dicit sic: Inesse ?ion ut
aliud in alio, ut corpus in corpore, sed sic inesse ac sic
subsistere ut in subsistente insit, ut sit ita inesse, ut ipse
subsistat. Suhsistere autem, id est incommunicabiliter per se
esse, convenit personae primo, non enim de persona dicitur quia
de essentia vel de relatione dicitur, sicut etiam agere in crea-
turis vel produci primo convenit supposito toti, id est non sibi
quia parti; ergo et subsistere in * esse * primo convenit per-
sonae; licet enim natura primo insit * Patri * ut natura in
supposito, illa tamen non est subsistentia vel inexistentia sub-
sistentis in subsistente, sed praecise illa inexistentia qua totus
Fihus inexistit praesentialiter et intime in toto Patre, cui al-
hidit illud Ambrosii in hymno: In Patre totus Filius, et to-
tus in Verbo Pater.

874. ( « ) — Solvuntur argumenta prioris opinionis. — Et
tunc ad argumenta diciae opinionis contra istud mendjrum.

Ad primum [n. 871 a] dico, quod illa maior est duplici-
ter falsa : p?^imo, quia non oportet illud praedicatum quod
primo convenit toti convenire alicui parti, ut ex deterrainatis
satis patet, * quando est primitas adaequationis * : secundo,
quia si alicui parti convenit, vel toti ratione ahcuius partis,
non oportet aUeri parti compelere ratione cuiuscumque partis,
* et ita non oporlet ut aequaliter conveniat partibus, quamvis

Uli. 1. 1>IST. XIX. QVAEST. 11. AllT. I. 891

prirno incst toti, (|tiia partes in toto iion sunt a»'<nialit«?r cau.siie
passionis *, et rnaximo «juando illae parle.s noii sunt <MUstI«.'m
ratioiiis in intf^^riando totiiin: siciit si liorno est prinio ralio-
nalis, (juin «lifr(iroiitia sjicciflca, sicut raiionnlr, j^rim*» «licitur
de sp«;ci«', j>riiiio oliam homo hahet actum illuin (jui coiivenit
animali ratit)nali in (iiiantum rationale, scilic«;t inlrlligrre voi
ratiocinari ; ot tamcn non ao(jualiter conv«'nit istu«l jjrajHli-
catum iitri(ju«; j^arti hoininis, scilic<;t anirnae et corjjori; Ibrlo
onim Ibrmaliter pot<'st dici de anirna, (;t nullo in(^Io de cor-
jioro. Non tainon dicitiir i\i' liomine (juia do aniina, <|uia tuiic
comjjolerel honiini s«»cundum jjartem, sicut esse lon<.fum coin-
l)otit liomini secundum j^aitcm, (juia socimdiim corpus. Kt si
eliam intelliifere neutri j^arti coini)otorot, ita (juod iioii possot
dici do oa, iion tamon aofjiialit^M' s<> halx^t iitraijuo j)ars ad inha«»-
ronliam i)ra«*dicati totiiis, non eniin est ita c«)ii)us ratio inhae-
roiitiao hiiiiis praedicati siciit anima; ot Ikk- (jiiia illao parles,
scilicot corj^us et aniina, noii sunt pait«»s eius«l«'m rationis in
iiit<'^naiido totum, sed alt<'ra inat<'ria, altera rorina; inatoria
oiiim noii ost ratio operandi sicut lorma ijjsi toti priino ope-
raiili. — Ita i^^-itur in jjrojiosito, proptor Pntreui primo e.sse
iii l''ilio, noii oj)ortot concodcro Dirinitateui esse in Fili(j, vol
IKilernilateiii , ilhj modo essendi in. Si tain«'ii conc«'doretur, non
ojiorlel adhiu- c(jiico(lore ex aef/iio, (juia iioii siint oiusdein ra-
tioiiis in porsona (juao includit oas. — Et ull«'rius cum ar-
f/nilnr: si ao^jue essent in Patr<». or«fo si unuin Ibrmaliter, el
reli^jiiuiii, non rntet, s<'(l cst talhicia aequivocationis, «jiiia in
anteredente accij^icndo * illud * esse in Patre accij)itur «?sso jn
siihsistonto iit praesenliaiiter, et in cnnseqiiente intertur alius
modus essendi in, (jiii iion <'st illo inodus Ibrnialiter, Iiot»t prat^
siii)|M)natiir illi iiKjdo es.sendi iii, und«» ex * hoc * mulo t\s.<{tVM/«
in j)('r jiraesentiam coiicluditur iikkIus essendi in \Hiv infor-
tiiationeni.

Ad serandam | n. sTl />| dico, «jiu)*! illtid iion esl lanlum
coiitta iiKMnhriiiii istud dc es.^ie in prinui, stnl etiam conlr.i
coiicltisioiKMii i^rincipalom. Ita otiam viil<>lur t>ss4> im|M»ssihil«>
iii croatiiris, (juod idoin n^siM^clu «'iu.sth'!!» conlinoai ol CDiiliiioa-
liir, v«>| raliono pnrlis coiiliiioaliir, ot raliono l«)lius conliiioat,
si« ut (iiiod iiliMii priina contiiioal ot conlinoatur. Kl id«'o if-
spoihlt"o ;iil ;ii-LMiiiuMitiim «'1 dico. (JIKmI isti' inotlus essrii(li in

892 LIB. I. DIST. XIX. QUAEST. II. ART. II.

non dicit contineniiam, sed praesentiam subsistentis in subsi-
slente, et ita est unius rationis in utro(|ue, quia sicut hoc sub-
sistens est praesens illi, sic illud isti.

Articulus II.

QUAE SIT RATIO ISTIUS INEXISTENTIAE.

875. (y) — Demonstratur nec essentiam solam, nec relatio-
nem solam esse rationem inexistentiae divinarum personarum. —
Quantum ad secundum articulum dico, quod nec essentia
sola est ratio huius inexistentiae, iiec relatio sola. — Primum
2Jrobo, quia tunc Pater esset in se, quod est falsum, eo modo
quo intelligit Salvator Patrem esse in Filio et FiUum in Patre,
quia sic inesse requirit distinctionem realem. — Secundum
probo: tum quia relationes originis non sunt eiusdem rationis
in personis * relativis *, et ita si illae essent formales rationes
essendi personarum in se invicem, non essent personae in se
invicem uniformiter, quod est contra praedicta: tum secundo,
quia si per impossibile ipse Deus produceret alium Deum, non
esset iste Deus in illo, quia, secundum Damasc. c. 5, si essent
duo Dii, non possent esse simul, et ita neuter esset immen-
sus, et ita nec Deus; tamen vere esset relatio producentis
ad productum: tum tertio, quia si per impossibile duae per-
sonae essent sine origine, sed tamen haberent eamdem essen-
tiam cum distinctione reali, essent in se invicem, quia non pos-
set essentia unius personae esse in alia, nisi ipsa * relatio *,
quae omnino eadem est illi essentiae, esset in ea, licet alio
modo essendi in, * quia in quo est fundamentum, et relatio,
quamvis non esset una ab alia origine; ergo proprietas rela-
tiva non est in causa*: tum quarto, quia in creaturis sunt
vere relationes originis et principiantis et principiati, et tamen
ibi, propter diversitatera naturae in ipsis relativis, neutrum
est in alio.

Et ex his sequitur. cum non sit in persona nisi essentia
et relatio, secundum communem opinionem, quod ambo erunt
totalis ratio inexistentiae. — Et ad intelligendum quoraodo
hoc sit, potest accipi exemplum in ci-eaturis de similHudine,
nihil enim est sibi simile, * secundum Hilarium, et ponitur

LIB. I. niST. XIX. QUAEST. II. AHT. III. 893

disl. '.il *, K<'(1 tiUeri. Siinilitudo tainftri lun<l;itur suj^er uiiita-
if.Mii iii (luiiiilnte, secuiKliiiii IMiilos, V. Mt-lfijth. c. d<» Ad ali-
fjtiid. Npc ij^-itur sola diversitas rolativorurn, nec sola nnita»
tiiiKhtiiienti siitlicit ad siniilituiliriern, s(>(l aiiiho rt><|uiruritur |>er
se, sicut utia ca\tsa totfilis. Ita liic, noc ilistinctio p»?r'sonao
inoxislciitis, rt iii (jiia est alia, nec unitas es.sentiae, per quarn
suiit in se invicein, est tota r-alio inexisf«'nti;ie, s«m1 anilKj siriiul.
Sicut tainen in siniilitudine est princijtnlior ratio nnitas lun-
daiiicnti qiiam disfinctin * relatorurn il)i tiirid:iiii«'nlor'urn * el
siiiiilitcr iriiiiiediytior, ita liic iK>t»'st jioni irniiiediiitior et prin-
cipiilior ratio inexistentiae istius anitas essentiac «|uarii di-
stinctio personaruni.

.\HTICILUS III.

SI ISTl': MODIS « KSSKNDI IN » POSSIT nKf^rJCI AD MOPUM
ALlnlKM « KSSKNDI IN » IN CHKATIRIS.

S7(). (10) — Perfecte, miniiiie. — Uuanluiu ad tkhtium nr-
tirututn dico, (jiiod iste riiodus essendi in rion est aliiiuis isto-
nuii modoruiii t'oriiialiti'r t|uos ixmil IMiilos. IV. Pht/s. Fornia-
lilrr dico, ijuia omncs illi rnodi suiit jxm- Ikm" i|uod contcntum
"st alif/uid rontinentis, <!t non e conver*so, vel |K'r Ikh* (|uch1
aliipiid conttMiti * est alii|uid continens, et * (n) non e converso:
neutr;i illariim r-ationum cst in proposito, i|uia dirersitas (»sl
il)i inaior r-alio essenfli in iiiKuii ii.nitns; contr':irium tst iri
proposilo; idco licne dicit Ililar. ///. /)«' Trinil., et i^onilur iii
litt(M"i: Siituraliter enini inteltii/entiu huniaiui ratinnem huius
dirii non ca/ut, twc e.vcinpluui alii/und rebus dirinis mm
/inratio hunuina praestnbit.

S77. — Bene vero iiuperfecte. — Colli^'(Mulo tamcn ea «luao
sunt pertectioiiis in cr'eatura, tollcndoea i|uaesunt im|MM'l'tvtionis,
possunl |)oni aliipi;» e.rentpia liuiusiiKMli e.^setuii in, licet lialion
pcrlccte rK)ii possint, tarnen inijier/ecta exempla im|H»rfoi*le
* r'cpr-ae.si>ntarKli istuiii "^ mi)dum essendi iu possunt adduci.

a) Prinio (luidcm de Hla/isu (^sscnti^ic diviriae respivtii
creatur;iruni, :id (lucm illa|)surii coiicurrit simui immen-Htas
rKiturat» divinae et eius manmleneutia. (]in*unis<'i'il»alnr tM'tft>

[n^ WnM. rontinoiit r.ti nliquid o.mt •nti

894 LIB. I. DIST. XIX. QUAEST. III. ART. III.

ab illapsu ratio manutenentiae, ita quod reservetur ratio
pt^aeseniiae propter immensitatem, absque ratione conserva-
tionis, sive ratione potentiae activae pertinentis ad manute-
nentiam. Hoc circumscripto, sicut Deus quia immensus prae-
sens est omni creaturae, ita tunc intelligeretur praesens ali-
cui, absque hoc quod illud manuteneat ; et tunc si ponatur
una natura in praesente et in illo cui est praesens, propter
quam naturam unam oporteat ipsum esse praesens, erit exem-
plum ad propositum de isto modo essendi in.

b) Aliud exemplum est de anima non iiiformanie cor-
pus, praesente tamen corpori, sicut in instanti mortis, aut de
angelo non informante corpus, ipsi tamen praesente, aut de
corpore glorioso praesente corpori non glorioso; vel melius
exemplura, si posset corpus gloriosum inexistere alii corpori
glorioso aeque subtili. In his omnibus esse in est subsistentis
et praesentis non per informaiionem, nec per modum partis.
Et si in istis addatur unitas naturae, quae de necessitate na-
turae exigat talem praesenliam, est perfectius simile.

c) Aliud etiam est exeniplum de potentiis animae, quae
si ponantur differre ex parte rei, et cum hoc tamen esse rea-
liter idem essentiae animae, de necessitate una erit in alia, quia
in aha est essentia aniraae, cui illa potentia est eadem ; igitur
distincta ahquo raodo realiter erunt indistincta. Sed * si duo
corpora intelUgantur esse in eodem loco in se invicem *, si
utrumque istorum esset per se subsistens, subsistens distinctum
erit in subsistente praesentialiter, et erit exemplum essendi in
prae omnibus istis exempHs.

Et ad declarationera duorura articulorum praecedentium
potest addi quod in isto raodo essendi in utruraque extremum
secundum eamdem rationem est in alio, quia hic notatur prae-
sentia mutua, non continentia extremi ab extremo, * sicut * si
intelligatur corpus esse in loco, hoc est sicut contentum in
continente; non enira est hoc modom;sed si inteUigantur duo
corpora esse in eodem loco in se invicera, hoc est secundura
eamdera rationera, quia sunt siraul, et simultas dicit relatio-
nem comraunem unius rationis in extremis, et si per impossi-
bile circumscribatur locus, et ponatur simul praesentia corpo-
rum, erit relatio unius rationis in extremis, et utruraque in
altero, sine continentia vel unius ab altero vel araborum a tertio.

lAU. I. DIST. XIX. yiJAKST. II. AHT. IV. 805

Articulus IV.

80LUTI0 AROIMKNTORrM.

87H. (iij Solvuntur argumenta principalia. — Adar-

(jiuncnla jirincipalia. — a) Ad primuni [\\. 808«] dioo, iiuul
confnsio essijt si (ju(Rllil»«'t <'s.sot iii alio, secumluiii opinionein
Aii;i\;ti:., <|uia sic (juodliliot «^ss«M iii alio sicut pars oius, sicut
vidcUir IMiilo.soplius iiiipoiicn? sibi: scd ppr.sona non cst in pcr-
.sona sicut jtars (MUs, et idco non s('([iiiiur conlusio. — Cmyt
cunfiiinatar ralio pcr illud VI. I*lnjsic. do indivisihilihns,
resp(nidi'o,i\vuA aut illud cst ('alsuin,(iuod indivisiliilia (luaiitila-
lis non sunt distincla nisi (liHcrant .vi7<^ dc (juo alias ♦ iii 11,*
;iut si est veruni, niliil csl ad proiiosituiii, iiuia ratio illa (luae
e.ssot ilti nou esset in iMM-sonis divinis, iiuihus non convenit silus.

h) Ad secnndum [n. 8«)8/y| dic(t, (^uod Dcitas est corniiiu-
iiis onini sultsistonti iii iiatura divina, et est (di({uid sitbsisten-
ti\ III ii;itur:i (livin;i, ol idoo non possol roaliler distinj,'ui al»
aliijiio iiisi esset ali^iuo \iuhU) componihifc cum isto, (piia non
' >l iiilclliLTiltilo ijiiod in aliiiuo suhsistonto sint plura nisi unum
^it coinponihilo ciiiii altoro: persona auloni iion t»st ali^iuid
ciiiuscuiiKiuo sultsisloiitis in iiatura ista ; ol idoo licot pei^sona
ait. in persona, iion taiiien oporlot iiiiod sit //>.s7/, vol comixtni-
liilis ipsi, siciit opoitorot dic(»re di» Dcitato.

.\d tcrliuin [n. 8^8 <^-] dico, ipiod riuaiido ahstractuiii di-
citur oss«» in ali^pKt, aut do virlute sermmiis donotatur osse
in sicut fortnit in iiitormato, sicut cum dicitur color est in
iapiile, non si;.Muflcatur esse in sicut pars in toto, stnl sicul
fiirma in iiilorniato; ot lunc ista proixtsilio est ne«;anda, /i/m-
lio est in Palre; ct tiinc priiiia conseijuentia non valet: aul
liiH" non li;il)ctur Ac viituto sormoni.s, soil ex usu, sicut dici-
iiuis colorem os.sc //* tuce, non sicut in subieclo; ot lunc conciHli
potost ista, filiatio esl in Patre, accipiondo esse in pro iiwo'!'
stenlia iiilima, sicut iam dictuiii ost. - Nec 8«Hiuilur ultni: i^i-
tiir P:itcr cst Filius, sod ost lall;icia «tv;»/irocn/mwis, intfriMulo
ex antecedente, (piasi in acciiKM*olur ibi \h^i' iniHlum formae.
(1-*) //; .\(l (juartum (n. 8lWrfJ dico, «puMl isle iiumIuh nr-
^uoiidi tcnot iibi vora est t;»lis pntpositio i>«^r «luani ten«'t lalis

890 LIB. I. DIST. XIX. QUAEST. II. ART. IV.

modus argiiendi; tenet autem generaliter per talem proposi-
tionem: quidquid habet aliquam habiiudinem ad aliquid
habet similem Jiabitudinem ad illud ad quod illud aliud
habet habitudinem ialem. Ista propositio frequenter vera est
in relativis supposiiionis et superpositionis ; non tamen est
universaliter vera. Sed de isto non dico modo, quia aroumen-
tum hoc procedit de esse in quod ut sumitur in proposito no-
tat relationem communem. Quantum igitur ad relationes C07n-
munes dico, quod ista propositio est universaliter falsa, puta :
quidquid est simile Sorti est simile omni * simili* Sorti;
hoc enim includit quod aliquid sit simile sibi ipsi, quia ilhid
cadit sub ista distributione omni simili. Sed ad hoc quod sit
vera oportet addere speciflcationem istam, omni alii a se ; et
tunc virtute talis propositionis speciflcantis tenet talis modus
arguendi procedendo, non convertendo. Puta, non sequitur:
Sortes est sirnilis Platoni: Plato est similis Sorti; igitur
Sories esi similis Sorti, quia propositio ista est falsa : Quid-
quid est simile Sorti est simile omni simili Sorti, nisi ad-
datur omni simili Sorti alii a se ; et tunc non includitur Sortes
sub ista distributioiie, nec potest argui convertendo ad Sortem,
sed tantum procedendo. — Sed adhuc talis additio non sufficit
ad veritatem talis propositionis, nec ad efficaciam talis argu-
mentationis; sed oportet addere, quod medium ad quod com-
parantur extrema sit limitatum secundum talem rationem ;
quia non sequitur: quidquid est simul cum A est simul cum
omni 60 cum quo A est simul, omni, yiquam, alio a se, si
ipsum A sit illimitatum; quia tunc existens Parisiis esset si-
mul cum existente Romae, quia sunt simul cum Deitate im-
mensa et illimitata ad illos. — Nec etiam omnia ista sufficiunt,
nisi addatur, quod medium non varietur ut comparatur ad
extrema.

('3) Ad propositum ergo dico, quod argumentum non valet,
quia arguitur convertendo, non procedendo ; et propositio con-
firmans talem modum arguendi falsa est. Argumentum tamen
Philos. IV. Physic. tenet, quia arguit tantum ^^'^''ocedendo et ac-
cipiendo medium limAtatum et non variatum. Sed argumen-
tum est in reiativis suppositionis et supet-positionis; unde non
multum est ad propositum de esse in proposito ut dicit rela-
tionem commwiem.

LII{. I. niST. XIX. or-AF-.ST. II. ART. IV. 897

Ut tamon de n-hitivis ilisfjuiprircuitiae bn^vitor (licalur,
(lico, «lUfxl talis iiuxlus arjjuoiidi j,'onoralilor non toiiet nisi |)er
raliomjni prioris et posterioris, quod lero est conjinune omni-
hiis lalilius rolativis: fjuiilf/nicl enim est prius priore est
prius posteriore; «'t ut ^'onoraliMs (licatur, tjnidijuifl fmhet
nrdinem ad nlifpnfl Jmbet si^oilnn ordinem Ufl fjuftdlibet
a/iud ad quod il/ufl habet ordinem talcht. Ista i)ro|)ositio est
vera in orfUne esse?itinli, non intellii^^cndo coiKliliuncrM specia-
iem ordinis, piita nKjdiatioiicrM vol imnicdiationcm, proitinqui-
tatem vel rcrMolionem. Quia i^ntur esse in ipsius aeris in igne
dicit f)rdinem essentialem, ot similom riKHlum dicit esse in
ifj?u's iii coelo, tonot illa consofjuontia prftcedeyido, et hoc (juia
proccditur sccuiidMiii ralioncm f/eneralem ordinis, non spcci-
flcarido or'diMciii iiicdiatum vcl imm(>diatum, pi'opiniiuum vol
rcmotuMi. liidc iion soipiitur: A esl iiafcr B: B esl pator C;
erj;(j A ost pater C, ut pater donotat itnmedifttum ordincm
ad C ul ad fllium; scd bcno so<iMilur ut * pator * notat ])rin-
cipiantem in communi. prout palor oxt(Miditur ad nrum vol

oavum, otc.
(!') e) \{\ fitiufl (8()S('j coMccdo qiiod Dous osl in 1>h), ot hoc
coMccdit Ililarius 17/. De Trinil. — ^oA cum inferlur: ov\;co
I)(,'us distiniruitur a I)co, nego nt^nsequentiam, pi'optcr tallaciam
(■(tnseijueniis; haoc oniiii pr-acpositio in non ru»tat virtutcm con-
ruiKhMidi suurii casualc, ricc Ikk* liaJM^t, ct idco potcst casualo
cius star'(; pro supposito iiji^iuo dclcrminato indotcrminato: rf*-
slittfiui aul(!m distrihuit lcruiiiiuMi liuius rclalionis confust» ot
dislriltulivc, proptor noy^ationcm iiiclusam,et id(»o casualc huiua
pid|)osilionis non inlcrf h^rminum hnius rolationis, sicul non
sci|uitur: Dcus fjcncrat Dcum; erj/o Dous dislin;.Miitur a iJoo,
proptor similcm rationom.

f) .Vd idtimutn [S«;S/'| dico, qiUHl oxilus Filii a Paliv«sl
proccssio producli ;i j»r(Mlurontoj nunc aut(Mn talis oxilus nihil
prohihol (luiii oxiciis mam^at in co a quo cxil, quia rooipil ««arn*
dciii iialuram cum oo a quo proc^nlil.

»^ jirxLii^

To». I. 57

DISTINCTIO YIGESIMA.

TEXTUS MAGISTIil SENTENTIARUM.

Ostenso quod aliqua personarum aliam non superat magnitu-
dine, nunc ostendit quod aJia non excedit aliam potentia. — Nunc
ostendere restat quomodo aliqua harum personarum aliam non ex-
cellat potentia, ut sicut una et indifferens est magnitudo trium,
ita una et indifferens monstretur potentia trium. — Sciendum est
ergo, quia non est potentior Pater Filio, nec Filius vel Pater Spi-
ritu Sancto, nec maiorem potentiam habent duo vel tres simul quam
singulus eorum ; quia nec plus Pater potest simul et Pilius qixam
solus Spiritus Sanctus, nec hi tres siraul plus possunt quam singulus
eorum, quia omnipotentiam quam habet Pater. et Filius accepit na-
scendo, et Spiritus Sanctus procedendo. — Quod Augustinus ratio-
nibus et auctoritatibus probabiliter adstruit in lib. III. Contra Maxi-
minum (1), qui dicebat Patrem meliorem ac potentiorem Filio.

Quod non potest minus Filius quam Pater. — « Nihil, inquit,
Patre minus habet ille qui dicit (2) : Omnia quae liabet Pater mea sunt.
Nam si minus habet in potestate aliquid quam Pater, non sunt eius
omnia quae habet Pater : sed eius sunt omnia quae habet Pater ;
tantam ergo habet potestatem Filius quantam Pater; aequalis ergo
est Patri ; non enim potest qui accepit inaequalis esse ei qui dedit » .

« Tu autem hoc de potentia sapis, quod potens sit Filius, sed
potentior Pater, ut secundum doctrinam vestram potens potentem po-
tuerit generare vel gignere, et non omnipotens omnipotentem. Habet
ergo Pater omnipotentiam, quam non habet Filius ; at si hoc est, fal-
sum est quod ait Filius : Omnia quae habet Pater mea sunt » .

Hoc verum fatebatur haereticus, ex quo progrediebatur ad falsa.
— « Sed, inquis, Pater a nemine potentiam accepit, Filius autem a
Pati'e. Fatemur et nos Filium accepisse potentiam ab illo de quo natus
est potens ; Patri vero potentiam nuUus dedit, quia nullus eum genuit.
Gignendo enim Pater potentiam dedit Filio, sicut omnia quae haliet
in substantia sua, gignendo dedit ei quem genuit de substantia sua » .

Quaestio Augustinl, qua arctat haereticum. — « Sed quaeritur,
utrum ei tantam quanta ipsi est potentiam Pater Filio dederit, an mi-
norem? Si tantam, non solum potentem, sed etiam omnipotentem ge-
nuisse omnipotens intelligitur. Si vero minorem, quomodo omnia quae
habet Pater Filii sunt? Si Patris omnipotentia Filii non est, non omnia

(1) L. II. c. 14. (2) loan. c. XVI. v. 15.

LIl; I. DIST. XX. TEXT. MAOISTRI. 899

procul flubio quae liabet Pater Filii aunt ». At omnia Filii sunt; omnipo-
tentia er<;o PutriH etiara eat Filii; non est ergo Pater potentior Filio.
Alitcr prnhnt Filium aeqnalem /'(itri. — Item, alio moflo proliat
Filium (wtjiialem Patri Contra Mtwiminum (1) ita dicenH: « Tu dicit»,
quo<l Pater j^enuit Filiuin minorcm soipsn, in fjuo et Patri dero^ajj,
(|ui si Filiuni luiicuiii minoreiu ^enuif, aut non |)f»tuit, aut non voluit
gi^nerfi aequalem. Si dicirt, (juia non colnit, (Mun invidnm e8.se dixisti;
81 autein wm jH)titit, ubi e«t omniixytentia Dei PatrisV Proreua ad
liunc articuliim re» colli;;itur, ut Deus Pater aequalem 8il»i gignere
Filium aut non [X)tuerit, aut noluerit. Si non potuit, infirmu.s; si noluit,
invidus invenitur. Sed utnimque hoc fal.sum est : Patri igitur Filiu»
veruH a»H|na!iH est. Genuit erf^o Pater sil»i aequalem Filium. et ab utnxjue
pnx-edit utriiiue aeiiualis Spiiitiis Sanctus ». « Si eniin iormam suam, ut
ait Augustinus contni euindcm (2), Pater in unico Filio plenam <;ignere
jKituit, nec tainen plenain genuit, sed minorera, cogimini Patrem invi-
>lum dicere » . Plenum ergo Deum et ae(|ualein sibi genuit Filium.

/Vr simile ostrndit (/iumI non minorcin Pater Filinm (jenuit. —
Uuc autem per similitiulinem humanam ita eoHe demonstrat inquienti:
Homo pater, Hi jK)tiuHset, ae(jualein tilium genuissot. QuiH ergo
aufloat ilicere, qurHl lioc omni|Kitens non |»otuit? .\<ldo etiain: si
j)o.Hset liomo, iiiaioreiii ineli(»rem(jue Hoijiso gigneret Hlium. Se<l inaiiui
vel meliuH Deo quid<juam esHe non jwtest; DeuH ergo cur non ri^ryiia-
lem, ut ais, Filium genuit, cui nec anni nece.ssarii fuerunt, yer quo«
adiiiijilorctur ae(jualitaH, nec omnij>otentia defuit? An forte uoluit?;
cii^n. <iii(kI absit, invidit; ned non invidit: ae^iualem ergo genait
Filiuiii. Oodnmus ergo Filium ei esso (te(/ualem » .

Ojiinioncm harrrtici jtoiiit ut (Irstntat. — « Se<l forte dicea: eo

ijiHo maior ent Pater Filin, (jiiia de nullo gonitus genuit tamen ne-

lualoin. — Ad ijuod cito roHpondelio : imn ideo non est Pater maior

Kilio, ijuia aeqiuilom genuit; oritjinis enim (juaeMtio intA oHt, (/iim de

(juo sit ; aeifiiatitalis awtvui, (fiudi^ aut (juantus Mit • ; quod etit dicere :

iid iiriginem |KM'tinot ijuaeHtio qua quaoritur, quiM de quo sit ; ad ae-

(jtialitatom voro illa qtia qtiaoritur, ijualiM aiit quanturt (juis sit. « Neo

ctiiii dicitiir Filiiis a Patro goiiifiiH, (isfondifur inari/iialilas h"'-' "'•

tiao, Hed ordo natiirae, non qiio alfor jirior oH.sot alfon», Me«i q-.

<'st e.\ alf«>ro». Non ergo Heoiindiim hoi<, quod Pater genuit, ot Filiua

ronituH est, vel SpiiituH SnnctuH nb utroiiue proce<iit, aequnlitaM vel

iiiaoijiialitaH ibi oxiHtit, qiiin non Hocundum hoi' nlia )¥«pMina alii aiv

liialiM vel innOijiinliH dicitur. — Koco arifualilos TrinitatiM et nna

cailiMnquo HiiliHtaiifia, qiiniitum bn>vilor j- ' •••t- , • .-

sujKuiiiribiiH, qtialitor H<.<ilicot nliqua trti>'>i . , : ...i

iioc artrniitafr, noc nuKinitiidine, nec y ..»f.

.1 L. II. c. :> vi 7. ^i) Ib. c. IB.

DOCTORIS SUBTILIS AC MARIANI

SUPER DISTINCTIONE XX. LIBRI I. SENTENTIARUM

QUAESTIO UNICA.

879. ( n — Proponitur quaestio. — Circa disiinctionem vi-
gesimam quaero:

Utrum tres personae sint aequales in potenfia?

880. — Argumenta principalia (1). — Arguo quod non: —
aj Quia tunc sicut Pater potest generare, ita Filius posset gene-
rare. — Probatio huius consequentiae : tum quia August., Con^m
Maximinum, lib. II : Si Pater non potest generare sibi Fi-
Uum aequalem, est impotens ; ergo e converso, si non est im-
potens, sed omnipotens, potest generare Filium, et per conse-
quens posse generare * Filium * pertinet ad oinnipotentiam, et
ita si Filius non potest generare, non est aeque potens, vel
aequalis potentiae cum Patre : tum quia Filius non esset omni-
sciens, si non sciret generationem Patris; nec igitur omnipotens,
si non posset in istam generationem.

b) Praeterea, Richar. //. JDe Trin. c. ultimo, probat quod
non possunt esse plures omnipotentes, quia tunc unus posset
facere alium iiullipotentem ; ergo a simili videtur argui in pro-
posito, si ponantur plures personae divinae aeque potentes; et
*sicut* ista consequentia Richardi fuit declarata dist. 2. [n. 275]
per duas vias, consimilibus viis etiam declaro in proposito de
duabus personis: primo quia una persona posset suo velle
producere omnia possibilia, et eis productis in esse, persona
alia non posset ea producere, eadem enim non possunt bis to-
taliter produci. — Et confii^matur ista probatio, quia Pater
prius ordine originis habet velle creaturarum quam Filius, *quia *
Filius, secundum Hilarium, est potens per se, licet non a se;
igitur prius oiigine quam Filius producat intelligitur Pater pro-

(l) Solvuntur ad n. 889.

Lin. 1. DIST. XX. OUAEST. UNICA. OfJl

(liixisso, ol ita in isto si«?no iii ijuo Filius iutellif^ilur dobere
pnxlucoro nulla suiit ibi possihilin.

(2) Secundo (juia omnipotons potost suo vollo iinjXNJiro omnia
I)fjssil»iiia altorius onmiiM^tontis, si esset, (juia non ost nocess<.'
voluntatos oorum concordaro in * oninibus* aliis a so, quia isla
oninia contini.n^ntor volunt: ita hoc non vi(l«»tur nocossarium
fssc, (juod voluiitas unius personao concordot in actu vobMidi
aIttM'ius pcrsonao.

(Ju(jd si dicas oamdom esso voluntatom oorum, et idoo con-
coiilan* in aliis volondo oadom, co/j^y/.' forma (\\\2ie ost prin-
cii)ium a<jondi, si ost in pluribus, eodom nK)flo osl pricipium
a{.r''iidi nnicui(ju«' corum, sicul si oss<^t in uno tantum : si«-ut si
allxjdo cssct in duabus su[)orficiol>us, ossot ois principiurn dis^rro-
{^aiuli oodcm modo sicut si essot in uno tantum: sod si voluntas
oss«;t in solo Kilio, essot principium volondi contin<jrent«M- lapi-
iliMn esse * vol non osse *, ita (juod illa voluntato posset Filius
vollo acqiii' laj)id(Mii esse vol iioii i;ss«^; i^Mlur i>osito «juod sit
iii Patrc. (M-il jiriiicij^ium iii Filio contini^nMiter volondi vol non
volendi bjtidtMn; ot ita ijuid^juid j)onatur in Piitro, Filius j)otest
:io(juo vollo Ia|)idfMii esse vol non osse; et ita si Pator vollet
la[)id(Mii «'sse, et Filius non, iinus omiiij>ot«Mis faciot alium nul-
li|x»l(Mit(Mii, imj)('diondo oiiinia jufssibilia volita ab oo.

(') IttMii. jtrinia causa i>Ius causal (juam s«'cunda, *stH.-iin«lum
Auclor«Mii l)c CuHsis, in prinin oius * proposifiunc, el //. Mc'
laj)/i.r\ I. Pnsi.: sri\ Pat«M' dat Filio virtutom croandi, ol non
«' «•onvtMso; or^o Patcr pliis potcst.

ssi. ( ;j ) — Contra: Mairisn-r, di.<(. /.'', isiius in littoni, «»1
adducit Auf^nisl. Ih- Fidc ad Prfrutn, c. 1.

ft) It«Mii, Aiif.Mist. Cnttfrn Mn.riminunt, I. II, i>robat isiam
i (iiulusioiit'111 triplijMtiM-: Ihimo aucforifate .Salvatoris in Kvanjf.
loan. c. .\\ I. V. 1.'j: (Jtnnia <ptae luilwt Pater tnca sunt: Se-
cundo j)«M' radonem, ijuia si non j)otuit «lan» j^otontiam ao<|un-
IiMii, liiil iiiijM>t<Mis: si noluit ft |H»tuil. tuit inviduH: tertio
p«M' similc, (juia pal«M- corjMiruIis pMi«M"arot sibi fllium U(><|ua-
ItMii, si pttss.i. v<'| maioriMii; orp> iiiiilto iiia^Ms in jnttposilo.

S8!i. — Distinctiones praeviae. — a) Hi-sjmniltv) : oimtl«Mnlo
j>ottMiliam /o(/icam, (juao dicil iiKMlum cotnjtositionis ab inloi-
Icctu racla«\ ct i>ol<'ntiam mctaphttrice dictam, «jualis esl in
^■(V)iiiotricis, s«vnnduni (jinj^l ij^si (^ioometrae imoi:inantur pun-

902 LIB. I. DIST. XX. QUAEST. UNICA.

ctum esse in potentia ad lineam et lineara ad superficiem, hie
* ista * poientia sumitur proprie: uno modo sicut dictum est
disi. 7. [n. 590], prout est differentia entis opposita actui: alio modo
secundum quod signiflcat idem quod princiinum, sicut loqui-
tur de ea Philos. V. Metaph. c. 9. — Et potentia isto se-
cundo modo sumpta dividitur in potentiam aciivam et passi-
vam; et si utrohbet modo sumatur potest intehigi aut pro ipsa
relatione principii quam significat, aut pro fundamento pro-
ocimo istius relatioihs.

(^) bj Ad propositum, planum est quod in Deo oportet ponere
potentiam activam, cum sit principiwn efficiens, ex dist. 2.
[n.221] et{aequalem, sicut(a)) de ista loquitur Magist. dist. ista.
— Et huiusmodi aequalitas potest intehigi duphciter: aut se-
cundum extensionem obiectorum possibihum, ad quae se ex-
tendit potentia, aut secundum intensionem ilhus potentiae in
se. Exem,plum: potentia calefactiva dicitur aequahs * alteri *
extensive, * sicul * si ad aequaha calefactibiha se extendat; sic
omnis charitas est aequahs, quia extendit se ad omnia dihgi-
biha ex charitate. — Secundum intensionem, si aeque perfecta
sit potentia et in aeque perfectum actum possit, hcet non tot
possibiha sibi subessent sicut subessent alu potentiae, ut patet
posito * illo * casu qui ponitur dist. 7. [n. 592], quod calor * ca-
lefactione * sibi adaequata produceret * ahquem * calorem. Et
istae duae aequahtates frequenter concomitantur se * invicem *;
potest tamen intehigi utrahbet sine aUera.

883. — Status quaestionis. — Loquendo autem de aequah- ,
tate extensionis, non est ditflcultas, nisi de actibus noLionali-
bus et de terminis istarum actionum, quia ihi duo termini,
non sunt producibiles ab omnibus personis, sed Filius a soloj
Patre, Spiritus Sanctus autem a Patre et Fiho.

884. (5) — Ahorum sententia. — Unde quoad hoc dicitur\
sic: quod potentia generandi pertinet ad omnipoteniiam in
Patre, non in Fiho. — Quod declaratur dupliciter: — aj Primo,\
quia omnipotentia est ad orane quod non includit contradictio-
nem: sed Patrem generare non includit contradictionem: Fihura
autem generare inchidit contradictionera ; ergo, etc.

bj Praeterea secu?ido,* qiud.* ahter est de actionibus iran-
seuntibus ad extra, et aliter de immanentibus intra. Possibi-j

(a) Deest in Ed. Ven.

LIB. I. DIST. XX. oUAEST. TNICA. IHKJ

litas uctioiiis traiis«3iintis indicalur ox rationc actionis in se ot
* in (ermino * fiius; possiltilita*^ aut«*ni actioriis itninanontiR non
iutlicatur <'X liis praocisp, sed curn hoc in ^-orniiaraliono ad ngrns
iu «luo inanot talis actio. Curn iirilur ijonoratio sit actio innna-
n»'iis, possiliilitas «'ius iuilicanda fsi non lanturn t'X s«' ipsa in
so «'t ciHn hoc ox torwnino oius, scd ((uia ost * corn|)Ossihilis*{a)
illi supiKjsito a^rcriti iii quo ilohot rnanoro: ost aiitoni corniH^js-
sihilis ^''onor^atio Patii. ci nori Kilio; i^itiir idorn (IUihI priiH.

Cj Tertia dcclar-atio addifiir: (piia potciis dicitiir «lufxl
potost in ornno illiid ad iiuod hahot 1'oriiiarii (pcr (iu:iiii pot-
est(/>)), (.'t non dicitur iiiijiotcns. si rioii potost in *illarn * actio-
norii ad i|iiarii iion so oxtcndil sua lorrna : sioiit i^znis non di-
cilui' iiiipotoiis, (luia non potost t'ri^'o|'acor-o, (piia nr)n liahot ih>-
toiitiarn ad IViLrolaciciidurn : Pator autoiii hahct rorrnam convo-
riiciitoin f,'-orior'ationi, ot Filius nori; iiiitur Pator iion ost ornni-
pofons, si non pofcst «;oncr-aro; non autorn Filiiis ost irnpot«Mis,
si iioii potost •ronor'ar"o; ot ita posso ^onor\'ir'o portinot ad oinni-
potontiani Patris, ot rion ad ornnipotontiarn Kilii.

8H.'). ( «i ) — Iiiipiignatur. — Contvn istud: riorr coniparando
(jenernre ad alii|ii(Ml supjtositum, iiuaero, aiil illud ut ost jjo-
iiiti taiii(|iiaiii /rrmini osl aliiiiiid ;iil iiu<m| iiata ost oss<M<li<|ua
potciilia (iclirii, ;iut iion. Si sic. orp» in i|ii(K*unu|iio non i^t
potoiilia ;iil illud, iion ost in oo nnknifiolrnlin, hoc ost, nou
pot(Miti;i :iil oiiiiic illiid ;id i|uod ri:if:i ost osho |M)tontia. .Si non,
or'<^'o iii iiullo cst jiot(>nti:i :id illud, ot ita iion portinot ad oiiini-
|H)tcnti:uii l';itris.

Confirmntiones oli:irii non vnlenl: - a) /'rnnn [n,f'\ rion,
«inia ornnipotcns pf)tcst iii omno illiid ijikhj ost lorininus poten'
line simpliciler, ct hoc pi(Mlucciido illtid in oo in i|ii() naluni »»sl
piHjduci, si ri:iluiii csl pr^Mliici in ^ili^pio, vol pi-(Mlucond(> ipsiiin
111 S(> siihsistciis, si iion ost iiiiturn pro(luci in :ilii|uo; non aiileni
opor-fct (juod pf^ssot pr'(Mluc(>i'o oriiiio talo lorrnalitor in se: sicut
potcst pro(luc(M'(> ciirsurii :iiiiiiialis in aniinali, iit in lioMiiin» vol
.isiiK», in (|uo iKitus est e.sse cui*sus; s«»d * I)»mis* n(^n |Kjtosl pro-
diiccro in .s(», n«»c potosi lorrii:iliicr ciirron», ipiia tuiic jmt illuil
v(M'huiii iKMitruni si^qiil]c:irotur <|UimI lalis loriiia (>ss«»t in i)i6o
loriii:ililci'. I.ic«»t iLMlur Kiliiis non possit rorinalitor iro,

\Vaii<l iioMiliillt.

904 LIB. I. DIST. XX. QUAEST. UNICA.

ut generatio sit in ipso, nec possit principiare formaliter ge-
nerationem in seipso, tamen si istud sit terminus omnipoien-
iiae, oportet dicere quod Filius possit principiare generatio-
nem in eo in quo nata est esse: nullo autem modo potest {a)
principiare generationem in se, nec in * illo * in quo non nata
est esse; tamen omnipotens est et potest illam actionem cau-
sare in eo quod potest eam recipere; sicut non esset omnipo-
tens, si non posset Cciusare intellectionem in intellectu potente
recipere eam. Generare autem non potest aliquo modo esse a
Filio ut in Filio; igitur si generare est terminus omnipotentiae
simpliciter, Filius non erit omnipotens.

b) Secunda [c] non valet, quia quod habet forraam limiia-
tam ad agendum non est omnipotens ad agendum ; licet enim
ignis sit potens ignire et calefacere, si non possit frigefacere, non
esset simpliciter omnipotens, quia forma eius limitata ad unum
actum concludit ipsum non esse simpliciter omnipotontem. Ergo
Filium non habere formam convenientem * illi * actioni, quam
actionem nata sit potentia sim.pliciter respicere, concluderet
et FiUum non esse simpliciter omnipotentem. — Item ista via
non salvat quomodo Pater et FiUus sint aeque poientes, quia
Pater potest in actum generationis, qui, per te, est terminus
potentiae simpliciter, in quem actum non potest Filius, et ita
non erunt aeque potentes quantum ad exiensionem.

886. C^) — Sententia Doctoris. — Quantum ergo ad istum
articulum dico ahter: — aj Quod potentiae activae primum cor-
relativum est possibile, non communiler sumptum ut opponi-
tur impossibili, quia hoc modo possibile est Deum esse, et ta-
men illud possibile non est terminus alicuius potentiae activae;
ergo oportet quod possibile ut est potentiae activae correlati-
vum sumatur determinatius: hoc autem non videtur nisi se-
cundum quod Avicen. accipit possibile, VI. Metaph. et alibi
frequenter, prout opponitur ei quod est necessat-ium ex se. Et
tunc cum quodlibet intrinsecum Deo sit in se formaliter ne-
cessarium, vel per identiiatem cum essentia, quae est formaU-
ter ex se necessaria, nihil intrinsecum Deo erit terminus po-
tentiae propriae dictae. Et si hoc est, cum ad omnia alia ab
essentia divina eamdem rationem principii habeant tres per-
sonae, quia prius inteUigitur principium iUiid producendi crea-

(a) Ed. A^en. addit termiiius.

LIU. I. DIST. XX. olJAEST. USICA. 'M^Ti

turas cuiiimuiHcatuni triltus (juain possit |jalH'n' actuin |inxlu-
(•(•inli isla ulia, s»vjiiilur (JU(m1 (icqufilis eril potenlia triuni \m*v-
sonuruiii (juantuni a<l nuinoruni jiossiltiliiini.

b) AssumjjUon aut»'in doclaratur iii (luaest. illa de ordine
j)roductionuin cxlrinsecarum ad intritisecns, II. lih. ij.l ; et
lircvitcr j^atct ex lioc, (juo<l si sit jirincijiium n«'c('ssarium re-
sjicctu unius jiroducfionis et contini/cns ivsjict^tu altorius |)rodu-
clioiiis, juius cst j)rincij»iuni j^roduccndi ncccssiiriuni rjuain con-
lini^cns: (jiiidijiiid aulcni cst j»rincijiiuni jmjduccndi jjorsonas
iMicossario sc lialict ad jiroductioncm illarum, contin^^ontcr au-
tom sc lial)(.'t j)iiiicij)ium j)roducondi crcaturas ad ij^sas crca-
(iiras; jirius i^ntur commuiiicatur tribus porsonis rjuam j)(>ssil
liabere actum resjjectu possibilium extra.

(■) Kx hoc aj)i)aret (JIkhI poteniia est aeijualis in j)crs<>nis
diviiiis, iioii tantiim <juaiitum ad extensioneni, se<l ctiam quan-
tum ;id intensioneni: sive enim j)Ot»Milia accij)iatur jiro abso-
lulo, i|Ui)d <'st riiiidam»Miluni rclalionis j)rincij)ii, j)atet (juod
illiid s»'cundiiiii eaindem ma|-Miitu<lin»'in est in tribiis, non tan-
tiim s<!cunduni oam(l«'m mai:iiitu<liii«'m secumlum ^a/rf, so»l sim-
plicitcf, sicut diclum cst in (/uaestione praecedJMitc tle a»^(|ua-
lilate * ma^jiiiludinum *: sive accij)iatur jiro relatione lundata
siij)or illud absolutum, cadoin rclatio est trium; et si (juain
li:d)ct maj.rnitu<lincni, «'adoni est ma^Miilmlo illius rolationis iii
tribus; »'t ita oiiiiii modo ost ae(juaiis potcntiac, ct sccuiidum
e.ctcnsionem «st sccuiidum intcnsionein.

(^) d) (Juod autoni dicluiii cst dc j)rinio coirclativo j)otontiae
acliva»», (jinxl sit possibilc, iiit»'llijj:«'ii(luin «'st «1»? j)o,ssibili obie-
rtii^c, sciliccl, (JIkmI osl terminus j)otcntia»'; non do |K)ssibili
subicctivc, (juia illud iion est corr»>lativum »*onv»'rlibil»? resp«»clu
j)ot<>iitiae acliva<'; non onim oiiinis j)ot«Mitia acliva haU^t ali<|u«Hl
sic j)«)ssibil(' sibi C(>rrcsjM)iid<'ns, s«>«l s»)lum illa |H)t(Mitia activa
(|ua«» ost transmiitatira. A«'(iualiir iu'ilur |K)Ssibil»» «)l)itH'tive ut
corr«»lalivuni j)<>t«'iitiae activae; non autem possibile subitvlivo;
«•I tab' est illu»l possibilc »1«' ijiio a<l<luctus ost Aviccnna. (juul
(>I)|)i)iiiliir «»x s»^ nccessario formalilcr.

c) (Jiiod aul«Mii istu»! * possibile * ilitlcral ii ncccssitrii^ cx
.«jc fiirmalilcr sive a |)ro«lucont«», |h»s.s»»i conllrinari |H'r Philos.

V. Mclaph., ubi vult ijiuhI principium et causa converlunlur
roaIit«'r: omne aut«»m causatum «'st aliud a caus;i; erp) el

90G LIB. I. DIST. XX. QUAEST. UNICA.

possibile, lioc est principiatum, est aliud, secundum euni, a
principio.

f) Conftrmatur etiam per rationem potentiae actirae posi-
tam in V. Metaph., quoiJ ipsa est principium transmutandi
aliud in quaniwn aliud ; er<^'o multo magis est principium
producendi aliud, quia non potest causatum ita esse idem cau-
sae, sicut activum potest esse idem passivo in creaturis.

887. (■)) — Dubii solutio. — Sed tunc restat dubitatio:
qnomodo potentia generandi dicatur potenlia, cum non sit re-
spectu dl\(i\im^ possibilis, secundum praedicta? — Respondeo:
— a) Possibite potest sumi adhuc magis extendendo nonien
(|uam ut opponitur necessario ex se, dicendo illud esse pos-
sibile quod opponitur necessario esse a se ; et hoc modo esse
originalmn esset possibile. — Sed nec sic videntur Sancti com-
muniter loqui, nec etiam Philosophi. — Et hoc modo posset
concedi Filium esse possibilem, quia originatum, et ita poten-
tiam correspondentem activam huic tei'mino esse potentiam.

b) * Verius * tamen conceditur Filium esse principiatumf
et non possilntem. In Patre tamen conceditur poteniia activa
generandi, quia potentia activa in creaturis aliquam dicit per-
fectionem ; possibilitas autem sibi correspondens, quae repu-
gnat necessitati, ex se dicit imperfectionem. Transfertur igi-
tur nomen unius, quod significat pertectionem; nomen autem
alterius correlativi, quod dicit imperfectionem, non transfertur
in se, sed in aliquo communiore se: ut sic ex parte produ-
centis dicatur esse poteniia, et tamen ex parte producti non
dicatur esse possibilitas, sed tantum ratio principiaii.

c) Ex hoc apparet irrationabiUtas ilhus dicti, quod sub omni
potentia de virtute sermonis contineatur potentia generandi: non
autem secundum usum Sanctorum; quia etsi aliquando Sancti
vel Doctores dicant potentiam generandi esse potentiam, et ge-
nerari esse terminum potentiae, tamen de virtute sermonis neutra
est vera simpliciter, loquendo de potentia prout respicit termi-
num possibilem, sed * tantum * amphando rationem pjotentiae
ad rationem principii, prout in communi respicit principiabile.

888. ('0) — Altera Doctoris solutio. — Hoc modo loquendo
ad quaestionem de aequalitate poientiae in divinis personis,
respondeo et dico, quod etiam sic sunt aequales ; quia secun-
dum Mag. dist. 7. huius lib.. eadem est potentia qua Pater

r.IH. I. DIST. X.\. nUAEST. INICA. JM)7

potcsi f/enerare et Filius pote.st (jcnerari. S^kI tuiic ista aequa-
lit.is i)()t<Mitia«; noii «'st ad idern: sicut si ponerptur ae({ualitas
|)<jtentiaf' iii coloic ail imiiiutaiKluiii visuiii, et in sapore acl
iiiiiiiutaiKluiii ^'ustiiiii, fssent (iui<lt'iii ista duo aetiualis poten-
tiac, iioii tamcn iialxTent eaindcm pot<'iitiaiii, mc a<l idem. Ita
in i»roj)Osit(j lo<iu<'ii(l<> d" potcntia hoc m<^lo extensive ad
a(ttum notionalem, aequales siint Patcr <'t Filius in iM>lentia
ex/ensire et intensive, (inia potcntia (pia^! <;sl in Fatre ad
actuiii «rencrandi est aefiuc p<'rl<'cta * siciil * in Filio »^t ad
ac(|ualia ohiecta; non taiiu'n <!st lioc modo omnino emleui \yo-
t<?ntia, sicut pot<'ntiri est ea<lem fiuae est n^spcctu eiusdem
possihi/is; cl lioc modo coiKM^d^^iidum est (iuo<l in Filio non <ist

* oiiiiiip<)t<'iitia *, v<'l non <'st in eo * oinnis * potcntia ad omne

* p(jssil)il<! *, accipi<'ii(lo sic potcntiam extensive; licet in ipso
sil omnijiotcntia (luac dicit iKjlcntiam a<l omnia possihi/ia.

VA si nnaeras, si idem ahsolutum cst iii l*atre »'l Filio
siipcr tniod riiiidatiir potcnlia ac^iualis scx^uiiduiii ext<»nsioiienj
' t iiit<Misionciii, ctiam illa ({uac <'st intra, rjuani non <'st potcntia
"iiiiiis <'ad(Mn iii iitroiiuc? rt-spondeo el dic(j, (HkmI <'tsi idem
<i/jso/uturii (pKjd cst pot<'ntia sit iii Patre et Filio, non taiiKMi sub
ratioiK^ ;)(>/f/t^/«t' (luaiiium ad actum notiona/em esl in utro<iue,
(piia iion (!st sub ratione prioria ad illum actum, et potcnlia
sivc prjncipiiim icijiiirit ordiiK^m prinritatis ad tcrminum.

ssu. (H;. — Solviintur argumenta principalia. -- .Vd nrgu-
<jnincnta prinripa/ia. — a) .\d firimani [n. SS()((J dico, ne-
^raiido illam constupientiam priniam (luantum est e.x /orma
C()ns<3(iu<'iitiac. — Cum proba/ur |M'r .•\Uirust.. Contra Maximi-
nnin, rcspondco, (pKxl illtid ar;.:uiiiciiliim .\uj;ust. non t<Miel
per locum in/rinsecuin, (|uasi pt>r l<K'um a toto in (|uantilatti
ad partciM tolius in tiiiantitatc. (piasi iiossc pMKM-are sit ali-
Hiod jtossc ; s«'d lciict prr miiltas propositioncs subintcllciMas,
'I li;i|i<'t illiKJ ;iiiruiii<'iitiiiii rcdiKM a<l multtw sy||oj;ismos. Ht>c
iikmIo conccssii Ma.ximinus Patrcm Fdium pMKTaiv, s«hI non
nciput/cm. (loiitra .\u^:ust. ar^^^uil sic: si (/enttit^ ct non potuit
(jcncrare l''itiam ae<iualem sifti, erpo fuit imp(ttens. Pro-
/la/in liuius consequcntiae : «).\ <iuo dcdit Filio DoilaliMu, eiiam
s«vuii(lum Maximinum. iiuia aliicr non «"«s«'t gcncratio pro-
pri<>. scd I)iMtal<'m minorem, stvundum «nun, iMjlali* Pnlris;
<'rLr(> Dcitas non est infinitn ex s<«, i|uia intlnito noii pi»l«»sl

908 LIB. I. DIST. XX. QUAEST. UNICA.

esse aliquid maius, nec infinitum potest minui; et si Deitas non
est inflnita, ergo habens eam non est omnipotem ; nihil enim
est omnipotens, cura omnipotentia requirit potentiam infini-
tam, nisi habeat infinilam essentiam. Non igitur tenet come-
queniia: quia est omnipotens, ergo potest generare, quasi sub
ista universali contineatur istud singulare; sed quia istud uni-
versale quod est omnipotens * re * concomitatur infinitas es-
sentiae, et ita communicabiUtas in aequalitate. — Et simiUter
sequitur: si Pater non potest intelUgere, Pater non est onini-
potens; sed n.on sequitur per locum intrinsecum, quasi intelli-
gere Patris sit ierminus omnipotentiae, sed per istas propo-
sitiones subintellectas: quod non potest intelhgere non habet
omnem perfectionem simpliciter, et tunc non est infinitae es-
sentiae, ac per hoc nec omnipotens. — Cum arguiiur postea
de omniscienie, dico, quod scientia non requirit ordinem de-
terminatum ad scibilia, nec ordinem prioris, nec ordinem po-
sterioris, quia scientia potest esse sine respectu prioris ut obie-
cti, sive posterioris. Potentia autem requirit determinatum
ordinem ad terminum, ut prioris ad posterius; et ideo scientia
de necessitate extendit se ad omne ens, quia omne ens est
scibile; potentia autem non extendit se ut ad obiectum ad omne
ens, sed tantum ad ens possibile, quod qiiomodocumque su-
mendo possibile, natum est esse posterius, et ideo non ad illud
quod est natum esse in persona infinita idem illi personae.

bj Cum postea arguitur per Richard. [n. 880 b] dico, quod
argumentum valet si ponerentur duo dii per impossibile, sicut
declaratum est disi. 2. [n. 275], non autera de duabus perso-
nis aeque potentibus.

Cum probaiur primo * per hoc * quod una persona * es-
set oranipotens et * posset facere aliam nullipotentem volendo
omnia possibiUa, et ponendo ea in esse, dico, quod non potest
velle * illa nisi alia persona volente illa *, et ita non poneren-
tur in esse ab una persona, aha persona non volente, et ea in
esse non ponente (a); sed sicut in eodera instanti naturae intel-
liguntur tres personae habere principium sufRciens ponendi ea
in esse, ita in eodera instanti intelhguntur habere actum quo
ponuntur ista in esse. — Sed si ponerentur duo dii, unus propria
actione posset orania ponere in esse; et ahus non posset pro-

(o) Ed. Ven. ea in esse ponente.

Lin. I. I)IST. XX. QUAEST. UNICA. !K)1)

(lucftre isfa »'3(10(11 jinxliu-tiono; orjj-o vel isla oadem non |K>sset
proilncorc (ot idoo non ossol oninipotcns, vol |)oss«»t pnxlu-
cero (a) ) ill;i ali;i actiono et ita idoni possot his accipero esse :
(|Uod ost ifnpossihilo.

.\d SL'CU)iflfun prohatinnei/i, qiuxl unus oninipotons posset
inipcdiro * oninia * volita ab alio, dico, (|uo<l illa prohalio bona
ost do duabus voUmlaliitus, rjuia por iniitossjhilo lialtens suani
voluntatoni possot uti oa continf.^ontor ad (juodlilwt aliud (»l)i»vlurn
n se; non sic autoni osl do duoltus lialiontilms camdcm rulunla-
/c'//?, ((uia proptor onmdem noc<»ssitatom «^st unus u,sus voluntatis
proj^tcr (pi;ini voluntas ost una. Kt idoo non potost * illa * una
porsoiia isfa voluiitato vollo, ot alia non vollo, sicut non pot«\st
una porsona lialwro istani voluntatoni ot alia non liabore illani.
(•■^) Cum obiicilur contra islam rosponsiommi do /brwm »piae
ost iii duobus, f|uod sit principium ojMM^andi i'odora modo utri-
(jiio sicut si os.sot in uno solo, concedo »juo»l Filius non (juasi
nalur;ilitor vol coacto vult volunl;ite ista, (juasi Pator volens
praodclorniinavit Filiuni ;id volcnduni id»Mn, ot non sit in jhj-
t('*<tat(' l'ilii idcni vcllc, sicul orat in |)ot»3stat»' Patris; s(n\ in
'doiii i!ist;inli n;itur;ic P:itor ot Filius int»'lliLrunlur hal)ore
volunl;it<'ni, et ae^juo lib»'r»' (jua»'libot actiini volcndi lialx^re,
iit «^st illius obi»'cti, sicut si alius non baborot islam volunlat«Mn.
Est ic^ilui' illa form:! cuilibot li:ibonti priii('i|)iuni unitbrmiter
opcnindi, sicut si illo solus liaborot o:uii; s»'»! non »'st alicui ba-
bcnti iirincijiiiini opcrandi, ot alii jirinciiiium non «»jM'randi, o|m»-
r;ition»' (JIkic cst c^idciii illi volunlati, sicut isia non «'st «'adom
volunlas ol iion voluntas. rndo necessiias * illius * ronsequcn-
(iae, si Pairr rult /lor, Filius rult hoc, non ost contra liher'
tatem volilionis Kilii, sicut noc contra liU*rtatem volilionis moao
ost ista cons»'(juo!iti;», si volo, voto, ita n«»c ibi: si Patcr vult
A, Filius vult A, «iui:i idrm velle osl Patris ot Filii.

d) .\d (diud i\r rnusa prinui el secumin [n. 880 oj re-
siKmsiini est dist. 12. ii. 754], t{U(x\ ista i»roiH)sitio veritatom
li;ibci pidplcr aliam rirtulem siv»» vim causaiuli in causa
priori ot |M)storiori, ♦ et * illa (juao ost prior est prii)ci|Kilior;
et lioc lallit in /irinripio priori ^«'«•undum urigifwm ol |K>ste-
ri«)i'i. 111 (juibus (>Mt eadem vis vei virlus causandi r«*s|Mvtu
torlii, fuius vis est in proiK)silo, «»t idoo in pi*oiM»sito non val«»l.

((«) DfiMt iii K«l V«'n.

DISTINCTIO YIGESIMA PRIMA,

TEXTUS MAGISTRl SENTENTIARUM.

Quaeritur, quomodo possit dici solus Pater, vel solus Filius, vel
sohis Spiritus Sanctus, cum sint insepardbilesf — Hic oritur quaestio
traliens originem ex praedictis. Dictum est enim supra (1), quod tantus
est solus Pater, vel solus Filius, vel Spiritus Sanctus, quantum simul
illi tres, et quod duae vel tres personae simul non sunt maius aliquid
quam una persona sola. — Ideo quaerit Augustinus in VI. lih. De
Trinit. (2) : « Quomodo haec sane dici possint, cum nec Pater sit solus,
nec Filius, nec Spiritus Sanctus, sed semper et inseparabiliter et
Filius cum Patre, et Pater cum Filio, et Spiritus Sanctus cum
utroque ; inseparabiles enim sunt hae tres personae » . — Ad quod
ita respondet Augustinus in eodem : « Solum Patrem dicimus Patrem,
non quia separatur a Filio vel a Spiritu Sancto, sed hoc dicentes
significamus quia illi simul cum eo non sunt Pater » . Solus enim
Pater Pater est. Quod non dicitur, quia ipse sit solus, id est, sine
Filio vel Spiritu Sancto, sed per hoc Filius et Spiritus Sanctus
a paternitatis consortio excluduntur. Ita et cum dicitur solus Filius
Filius est, vel solus Spiritus Sanctus Spiritus Sanctus est, non
dividitur Filius a Patre vel Spiritus Sanctus ab utroque, sed a
consortio filialis proprietatis excluduntur Pater et Spiritus Sanctus,
et a consortio processibilis proprietatis Pater et Filius. Cum ergo di-
citur tantus est solus Pater quantum simul illi tres, per hoc quod
dicitur solus, non separatur Pater ab aliis, sed hic est sensus : Sohis
Pater, id est, Pater qui ita Pater est, quod nec Filius, nec Spiritus
Sanctus, tantus est, etc. Similiter intellige cum dicitur solus est
Filius vel solus est Spiritus Sanctus. « Solus ergo Pater dicitur, ut
ait Augustinus in eodem (3), quia non nisi ipse ibi Pater est » , et solus
Filius, quia non nisi ipse ibi Filius est, et solus Spiritus Sanctus,
quia non nisi ipse ibi Spiritus Sanctus est.

(1) Dist. 19. (2) Cap. 7. (3) Cap. 9.

Lin. I. DIST. XXI. TKXT. MAr.ISTRI.

\ni

ftrinn poftsit dici goltiH l^nter esd JJeita, vel soltm FUins est /Jeitn,
vet soliiH SpiritiiH SmicttiH ent Detis ; vet Pnter cat hoIiih iMita, vel Filins
est HoliiH l)i'iiH, ve.l SpiritnH SnnctiiH cst soIuh Deits/ — Post haec
quafiritiir, iitruin sicut dicitur 8olu.s Pater e.st Pater, vel hoIu.m Fi-
lius est FiliuH, ita |x»s8it dici solits 1'nter est JJeits, vel bolits Filiits
est Deits, ita et de Spiritu Sancto; aut I'(Uer est solits iMits, Filitta
est solus Deitsf — Ad qufHj dicimuH, quia Pater et Filius et Spiritus
SanctuH dicitur et est ittttts Deiis, ut haec Trinitan Himul ijroprie di-
citur esHH hoIuh Deiis, sicnt hoIuh Hapiens, hoIuh {Kitens. S»! non vi-
detur <lel«'re dici a nobis verhis nostrin utentiliiis, nisi uhi senno
auctoritatis occurrit, hoIuh 1'ater est Deiis, vel 1'nter est soliis I)eits;
ita de Filio et Spiritu Sancto dicimus. — Unde Au^ustinus in \'II. lili.
I)e J'riiiU. {\) ait : c Quonium ostendimus quomodo |)08sit dici solits
l'ntrr vel hoIiih /•'///»*, consideranda est illa Hententia qua dicitur, Deum
veruin solum non enne Patrem solum, ned Patrem et Filium et Spi-
ritum Sanctum • . — Ecce habes, quia uoii hoIiih 1'nter dicenduH est
es.se vt-rus Dous. — Item in efnlem : « Si (juis interrojrat, utnun
Pnter hoIiis sit Deiia? (iuomo<lo res|x>ndehimu8 non osse, nisi lorte
dicuuiuH esse (luidem Putrem Deum, se<.l non eum esse solum Deum,
esne autem Holiim Deum dicamuH Patrem et Filium et Spiritum San-
ctum ? » — Ecce et hic haWen quia 1'ater non del>et dici soliis iJeus.
Atque hoc Holiini in purte Hitl/iccti tautum accijiere quidam volunt, in
jjarti' vero prnetlicnti ni nic, concedunt qu<Kl Pater est Holua Deus.
Sed ox verliis .*\ii;;uHtini videtur ontendi (lUixl proprie sohts I)eus dici
debeut tnfn '1'riiiitnH. Kt haec Trinitas, ut ait Au^UHtimis Cnntni
Mnj-iiniiiiini {'2), intellij^itur cum Apostolus dicit(H'; lirntns et solits
jinteus; et ibi(4): «SV»// aapienti Deo; et ihj(5): InvisihUi soii I)eo.
Non eniiii de soln /'nlre haec accipienda Hunt, ut contendebat Maxi-
minuH et alii liucretici, ned de Trinitate. Sicut et illud(6>: Sitliis
haliet immortnlitntent, (|iiia Hecundiim reotain Hdem i|»i»n TrinitnH
est iiuiiH HoluH DciiH, beatus, |»otenH, snpiens, invisibilin. — Inde
Au;;iiHtiiius iii e(Hleiii: « Ciim iinus Dt-iis sit Trinifns, lii.w -!f ii.il.iii
Holutio quuestioniH, ut ititolli;;umiis mtlum iVum ^.', >tn

l>otenteiii, Patrem et Filitim et Spiritum Snnctum, qui est unuti et
MoltiH DeiiH • .

<luouiiHln tlicitiir Trinitas stiliiH l h-us, ciiin ijmt ttt cuni sptrt-
tiliUH vt nniiunhuH HnuctiH / — Se»l itt>riim (juaeritur, (juomc'' ''-'un
Trinitfttem (-liciiinis snluui l>i-uin. cnm sit ctim Hpiritibus ef hh

^n Ciip. ••.

:>) lAh. II. 0. 12.

V-S) /. 7V»<i c. VI V. ir>.

^4) Nom. r, XVI. v -»7.
\^5) /. 7Yi»i. c. I. V. 17.
^G) /A. c. VI X. 16

912 LIB. I. DIST. XX. QUAEST. UNICA.

sanctis? — Ad quod respondet Augustinus in lib. VI. De Trlnit. (1) ita
dicens : « Trinitatem dicimus Deum solum, quamvis semper sit cum
spiritibus et animabus sanctis; sed solum dicimus, quia non aliud
quam ipsa Trinitas Deus est ; non enim illi cum illa Deus sunt » ,
vel aliqua alia, sed ipsa Trinitas tantum, non illi vel alia Deus est.
Etsl de Patre solo praedicta dlcerentur, non tamen excluderetur
Filius et Spiritus Sanctus. — « Verumtamen, ut ait Augustinus (2), etsi
de solo Patre praedicta dicerentur, non tamen excluderetur Filius vel
Spiritus Sanctus, quia hi tres unum sunt (3) ; sicut in Apocalypsi (4)
de Filio legitur, quod habet nomen scriptum qtiod nemo scit nisi ipse;
non enim inde separatur Pater vel Spiritus Sanctus ; et cum dicitur (5) :
Nemo novit Patrem nisi Filius, non inde separatur Pater et Spi-
ritus Sanctus, quia inseparabiles sunt » . — Aliquando etiam nomi-
nantur Pater et Filius, et tacetur Spiri'tus Sanctus, ut Veritas ad
Patrem loquens ait (6) : Ut cognoscant te et quem misisti lesum Chri-
stimi, esse iinum verum Deum. « Cur ergo, inquit Augustinus (7),
tacuit de Spiritu Sancto? Quia consequens est, ut ubicumque nomi-
natur unus, sicut Pater et Filius, tanta pace uni adhaerens intelli-
gatur etiam ipsa Pax, quamvis non commemoretur » . Uno ergo isto-
ru.m nominato, etiam reliqui intelliguntur : quod in pluribus Scriptu-
rae locis occurrit.

(1) Cap. 7. (5) Matth. c. XI. v. 27.

(2) Contra Maximin. 1. II. c. 13. (6) loan. c. XVII. v. 3.

(3) /. loan. c. V. 7. (7) Lib. VI. De Trinit. c. 9.

(4) Cap. XIX. V. 12.

DOCTOKIS SUBTILIS AC MAlilANl

SLTKK DISTINCTIONP: XXI. MI:KI I. SKNTKNTIAHUM

quat:stio untca.

s!M). ( ' ) — Proponitur quaestio. ~ Cinn (listinctionem
vigcaiinnin prinintn ijiunMo:

Utruni hncc sit vcva: Solus Patcr est Dcusf

s!>l. — Arguoienta principalia. — UikmI sic: — a) Solus

l)ous qui est FattT ost I)<mis; oiyo solus Fat»'r «'st I)<mis. — An-

iecedens patct, (juia solus I)«'us «(ui Pat«M'ost est * l)«'itos («)•.

Consequcntia j^rohatur jM^r similc ; t[\\\A si-ijuitur: solum

aiiiiiial qiKxl est liomo currit; er«:o soliis homo curritll).

b) Ilciii, s(»Ius l)«'us pst Patcr; er««''o solus Pat«»r ost Dous.

— Antecedcns patot pcr oxpoiicntos. — Consequnitia pioba-
liir |)or convorsioiiom ('xcliisivao {*i).

c) Ilciii, soliis l)oiis ost l)ous; or<;o solus Pator est D»'us:
* Conscqncntia prohaliir: * luiii (juia in nntcccdentc slBl per-
sotuiliter, (luia ost iinlolliiila : similitor prohalur cnnscqucntia,
(pii;i ant<v('(I»'iis iiircrl iilraiinpi»' oxpoiiciilfm cons«H|uonlis. —
Kt (pi(Kl iiiroiMl oxp(»iioiitom (t/finnnlirnni prolnj, ({uin so«jui-
liir: soliis Dcus cst Dous; «'r;^'o oiiinis D«'iis ost Deus, ot ita
Palcr «'st Dcus; orj;o sofjuitur alllrmaliva oxjKmens conscijuons.

— So^juitur otiam: solus Dous ost Dous, (or^;»» non aiiua u Deo
osl l)cus(A)) ♦ot ultrn *, oiyo non alius a !*atre esl D<mis.
Prntnitio hiiius cnnsequentiae : liic vidolur tallacia c
i/ucntis: aliiis a Dco : orjjo alius a J*atre; orj/o arv'Uomlo
ncfjatifc «»o»Iom onlino, oril lH.mum ar^^umontum — Probatio

\^ii 1 W H<i. I I iiii (;it

{h) I>iT.st iii F.tl. Vi-n.
\\) Solvitur 11(1 II. HiHi.
(•.») S«>lvitur nd ii. »1)7.

ToM. I. W

914 LIB. I. DIST. XXI. QUAEST. UNICA.

assumyti: quia si alius a Deo infeiret aliuiii a Patre, hoc
esset propter distributionern termini relationis diversitatis: sed
noii dislribuitur. Probatio, quia tunc esset omnis propositio
falsa ubi praedicaretur relativura diversitatis de aliquo; puta,
quaecumque talis, homo est diversus vel aliud, datur enim
hic intelligi correlativum primum huius relativi, et per conse-
quens sequeretur quod homo esset alius ab alio. Et si termi-
nus relationis distribuatur, sequitur quod sit alius a quocun-
que alio; igitur aUus a se (1).

892. — Oppositiim patet per August. VI. De Trin. cap. 8(2).

893. ( 2 ) — Distinctiones praeviae. — Ad quaestionem
potest fieri distinctio, sicut distinguitur communiter et bene,
quod solus potest teneri categorematice et syncategorematice.
Solus quippe signiflcat idem quod non cum alio, sicut patet
per Philos. 1 Eiendiorum. — Ista autem negatio associationis
potest intelligi determinare aliquid in se, * ex * natura rei,
vel determinare aliquid ut est extremum composilionis in
habitudine ad aliud extremum, puta negando associationem
alterius ab isto in recipiendo praedicationem talis praedicati.
Primo modo non admittitur in Divinis hoc nomen solas, quia
nihil est ibi solitarium. Secundo modo conceditur quandocum-
que non associatur subiecto aliquid de quo dicatur idem prae-
dicatum; ita non est praedicando essen^mZ^? de ;p£?rsonaZz; quia
essentiale convenit alii ab isto incluso; et ideo talis projtositio
negatur.

Declaratio istorum, scilicet qualiter syncategorema dispo-
nit extremum intellectus componentis et dividentis respectu al-
terius extremi, et quomodo differat syncategorema ab inten-
tione secunda, et quomodo diversae determinationes syncate-
gorematicae inter se differunt, longum tractatum requireret;
sed non oportet hic immorari, propter alia magis necessaria.

894. — Ostenditur praedictam propositionem non esse veram.
— Probatur etiain falsitas propositionis propositae per illam
communem regulam in Sojohismatibus: A/firmativa exclusiva
infert universalem affirmativam de terminis transpositis ; i^x-
tur ista, solus Pater est Deus, infert istara, oiymis Deus cst

(1) Solvitur ad n. 898.

(2) Cfr. text. Magistri.

un. i. DisT. XXI. qi;aest. unica. 915

1'atcr, V(!l omnis persona divinii rst I\iter. Hof^ula i.sta pro-
batur ox ratioiie exclusionis, ijua»; vi(l«'licet notat praocisioiHun
III illo ciii iiilditiir rcspcctu altcriii.s cxtnMiii, sivf» praccisani
coiiiinciisuratioiicni, scilicct, quoil altcruiii (wlrcniuin non ox-
cotlat illiiil, ct lioc iiolat ista uiiivorsalis aniriiiativa dc tcrmi-
nis traiisjiositis, ct inaxiiiK^ iii toiwniiiis cominunibus, ubi po-
test utrum<ju(! ('Xtrcmum accipi uiiiv(?rsalitcr.
(•'') Probatur otiam lor/ice pcr unaiii jirojxjsiiioiiom ijuao ox-
]»riiiiit totuiii iiifcllcctum cxclusivae; ista ciiim, lantum homo
est risilnlis, licct j>oiiatur coinmimitor lialH.Mc duas oxjmiiicii-
tes, sulliciiMitor tam»Mi c.xjjrimitur por istain, tiullus noti homo
tisl risi/jilis, ox qua scijuitiir, nullum risifjile est non homo,
|)(M* coiiv(Msionom; »!t ultra: \'^i[[iv nu/lufn risihile non cst homo,
jMM' illud 11. Pcrihcrmcniffs: cjr ticf/atira de pracdicato in-
finito sc(j7iitur ii/Jirmaiiva dc pracdicato finito et nci/ativa
de praedicato nci/ato; {\\m\ jirobatiir jn^r jirimuin jirincijiium :
De (juolihct nfjirmatio rcl ncr/ntio, otc; ot lioc iii jiracdica-
tis simjilicibiis; (jtiia ncji^ando islam conso(jU(Mitiani, nov^aiilur
iitraijuc ojijiosila ab oodoin ; ot ultra : (M'^'0 omne risihile est
//o>/<o, jHM' ac(juij)oll(Mitiain; orj^o a jirimo ad ullimum, elc. (a).

s!)."). — Solvitur instantia. Ilic alitjui instant, ♦ quod

uno cornHativo* (/>) incliiso, aliud non o.xcludilur, ijuia unuin ost
dc iiilcllcclii :ill(M-iiis; (jiiia jiosila s(> jMinuiil, olc. ot sunt simul
naliira. — S«jd hoc est contra intcnlionctn l*hH(»sophi, I.
1'ln/s., ar;,'iionlis ibi: si tantum princijiium ost, principiatum
iion cst; (MT^o corrolalivum non cst i\c intolUvtu corrolalivi
sicut aliijiiid cius, juita jiars cssiMitialis vd int(>^'ralis, S4h1 sicut
:iliijuid ad (jiiod I(M ininalur iiilcllccius cius, ct lalo ost sulll-
( KMitor diviMsum ab incluso, iju:iiil:i iliv(M"sil;«s nHjuiritur ad
lioc ijiknI ijisiim cxcliiibilur.

NiH). ( M — Solvitur I. argumentuui principale. — .Ad pri-
mum arjfUiiKMilum ^n. SWl «J: a) antcccdcns dislin^'uitur so-
cundiim compositioncm ot dtvisionem, sicut ista, omnis homo
(jui cst alhus currit. S«misus c^ntijtositionis nUsus oal, (|uiu
ibi DcKS dct(M iniiKiliir :id staiidum jiro P(ttrc |hm* islaiii im|ili*
catioiicin <jHi est Patcr, sicut dcttM ininatur homo ad slanduni

(a) Kd. Von. |M<r iu<(|uip<>IU<iitiMtn ii primo vKv.
\h) Wiid. i|iiiiiii nno (<orn*l»tivo...

91G LIB, I. DIST. XXI. QUAEST. UNICA.

pro homine albo in sensu corapositionis ibi, homo qui esl al-
bus: et tunc consequentia tenet. Sensus taraen divisionis ve-
rus est, quia tunc enunciantur duo praedicata de eodeni sub-
iecto, de quo ambo sunt vei'a, scilicet de Deo esse Patrem et
esse Deum, quasi enunciarentur ista duo in duabus proposi-
tionibus categoricis copulatis sibi invicem, quarum neutra
speciflcaret alterara; et tunc consequenlia non valet a supe-
riori ad suum inferius (a) cum exclusione.
( •'> ) bj Et si obiicitur, quod similis consequentia tenet in
creaturis in sensu divisionis * et corapositionis *, respondeo :
si comraune idem * non nuraeratum * possit corapetere pluri-
bus inferioribus, non teneret illa consequentia in sensu divi-
sionis; tenet enim praecise quia illud animal quod est ratio-
nale dividendo non est aliud ab animali quod est rationale
in componendo. In proposito autera ratio illa non tenet; quia
iste idera Deus qui est Pater m sensu cornpositionis non est
Filius, qui distinguitur a Patre ; et ita Deus qui est Pater
m sensu divisionis potest dici vere de aliquo, de quo non di-
citur in sensu compositionis. Non sic autem de animali quod
est homo. quia illud in sensu divisionis de nullo vere prae-
dicatur de quo non praedicatur idem in sensu comjjositionis,
vel e converso, et ideo praedicatur ibi indifferenter. Non sic
hic, cum non sit idem anlecedens secundum Gomp)Ositionem
et divisionem.

c) Aliqui etiara distingnunt principalera propositionera,
quasi ista, solus Pater est Deus, possit habere sensura compo-
sitionis falsum, et sensura divisionis verura, adducentes illud
Prisciani 11. Constructionum : inter exigens et exactum cadit
aliquid medium. — ■ Sed istud non est logice dictura, nec gram-
matice. — Logice non, quia tunc non potest ahquid contrahi
vel deterrainari per aliquam contractionem vel determinatio-
nera; quantumcumque enim immediate adderetur alicui deter-
minatio categorematica vel syncategoreraatica, ut homo albus
currit, vel omnis homo albus currit, adhnc restaret distin-
guere, sicut hic, in sensu cotnpositionis et divisionis, et in
utroque sensu restaret ulterius distinguere, et sic in infinituni;
nec posset aliquis sensus determinate exprirai. Nec docuit Phi-.

(a) Ed. Ven. ab inferiori ad suum superius.

LIH. I. DIST. XXI. oL'AE8T. tJNICA. 917

losoplius iii lalihus mitlliplicilntnn spcuihIuiu compositionem
ot (lii'isio7iem, schI tanluin in illis uhi oHdom niiitfrialin rom-
posita et divisa diversuin spiisum faciuiit. Ista aufom materia-
lia, omnis homo ciirrit, vd omnis homo albus currit, oompo-
sita ct (livisji niilluin alium son.sum faciunt. Seru«« ost liic, iste
videt 7iunc me currere, compoiKMulo nunc adverbiuin ciim
verl)o praocedonte vol .so((uonle.

Noc otiam ost dictiim f/rnmmatice, quia exir/cns ot exa-
cliun dicuntur constructibilia, (luoruin alteium dicitur a Pri-
bciano ro^oro, alteriim ox vi aliqua. Non est autom syncate-
jforomaticum conslructibilo rospoctu oali^j^onMiiatici, (juasi unum
rej^at aliud ox ali(pia vi, Kt idoo licot hic cadal mo(lium vel
inijtlicatio iiKHlia, cappa Sortis, id est cappa qnae est Sor-
tis, iion tamen hic, homi) allms ol otnnis /lomo a/hus.

siiT. (<■>) — Solvitur II. arg. priucipale. — * Ad islud secun-
dnm [n. 891 h\ a) dicitur, (iu(m1 ej'clusira non convortitur;
Pliilosoi)lius voro hoc non osiondil, (luia dotormin;it do propo-
sitionum simplicium convorsionibus, (luao p(M'liiiont ad syllo-
irismum cato^^onMiiaticuni ot siinplic(Mii. Patot imt praodicta *.

h) * Aliter* dico, (pKnl illa non ost 9ua convorsa; nec
illa conseiptentia tonot, .sod ost ralhicia consequentis, (piia
sicul proliatum ost in solutiono (ptaestionis (n. SJM|, oxclusiva
*alllrinativa * esl conv(>rtiliilis cuni imivorsali atllrmativa do
i«M-minis transpositis; er^^o inliMM-e exclusivain ex oxclusiva de
t(MMninis transi«)silis ao((uival(?ret illationi univoi-salis atllrma-
tivao ox univ(M'sali atllrmativa do l(MMninis transj>o8ili.s. In tali
aiit(Mii illatioiio univ(Msalis ox univ«M*sali osl lullacia consa-
sequcnUs: 0)nnis /lomo est ntiiinnl; or^o mnne ani)nal est
homo, a Rup(MMori ad suum inlorius artlrmando. — Ita est in
proposifo. — Kt firo/jatur, ((uia sonipor ox vi scrmonis pro-
coditur al» iiilrMMori ad superius cum distributiono; prao«li<*atum
oiiim imiv(M-salis alllrmalivn»» non nolatur osso convorfibdo, 8*h1
siat ((uod sit sup(M*ius lul subi(HMum; pr^'o ox distributionc sn-
bi(»cfi univ(M-salis iion so^iuifur distributio praotlicati ri»s|Mvlu
eiusd(Mn. Noc potost so(|ui disfiibufio pr.ioilicnli n's|)»H'lu iiifty
noris ad aliipud, si non .so(|uifur distribnlio praiHlicati i>»si»»vtu
suiMMioris ad illud. .\r^Miondo er^o sic: omne B t»«l A; er>ro
oinno A osi B, ost lallacia eonsetpienlis, ipiia px distribiifiono
eius (pitHl notatur e.H.so inronus non M^piitur distributio suiM>-

918 LIB. I. DIST. XXI. QUAEST. UNICA.

rioris, et hoc respectu praedicati quod notatur esse inferius ad
praedicatum superius, sed est fallacia consequentis, sicut * si *
argueretur: omnis horno est aninial ; ergo omne animal est
Sortes.

c) Sed cum 'probatur illa consequentia per conversio-
nem propositionis exclusivae, respondeo : non omnis illalio in
terminis transpositis notat tantara unionem extremorum quan-
tam haberi polest virtute primae. Unde universalis negativa
non convertitur in particularem negativam in terminis trans-
positis, licet inferat eam. — Ad propositum dico, quod illa
de terminis transpositis quae tantum capit de intellectu exclu-
sivae aflfirmativae quantum aliqua potest capere de terminis
transpositis, est universalis affirmativa, sicut probatum est in
secunda ratione ad solutionem principalem [n. 894]; ergo
talis exclusiva afflrmativa convertitur in universalem afflrma-
tivam; et pari ratione e converso, universalis afflrmativa in
exclusivam afflrmativam.

dj Et si obiicias: ergo Aristot. male docuit et insufficienter
conversiones, non docendo universalem affirmativam * con-
verti* in exclusivam afflrmativam; respondeo, quod conver-
siones docuit propter perficiendam imperfectionem imperfe-
ctorum syllogismorum ; non autem exclusiva alium locum te-
neret in perficiendo syllogismum iraperfectum quam aiiqua
indeflnita non exclusiva, quia non aliam conclusionera inferret
quara prius inferebatur in syllogismo imperfecto. Et ideo bene
et sufflcienter docuit conversiones quantum necessarium sibi
fuit ad propositum.

898. (7) — Solvitur III. arg. principale. — Ad tertium
[n. 891 Cj dico: — • a) Quod ex negativa exponente antecedens
non sequitur negativa exponens consequens. — Cum probatur,
quia non sequitur: alius a Deo ; ergo alius a Patre, nego, quia
illa consequentia est bona. — Et cum ulterius probatur, quod
terminus huius ahetatis non distribuitur, quia tunc esset im-
possibilitas enunciandi tale relativum de aliquo, respondeo,
quod iii omnibus relativis aequiparantiae commune secundum
se acceptum ut commune est non refertur, quia ex quo ut
commune est abstrahitur ab oranibus relativis sive terrainis
relationum, quia relatio realis non est nisi distincli ad distin-
ctura : sed si *universale* ut sic referretur, oporteret ibi dare

MI!. I. DIST. XXI. Ol'AKST. rSICA. iHD

(ormimirn sihi ifhifiim (li^^liiicluin. Kt uWo iion reliTtiir lul
alifjuiil <'ius(l«'in rationi.s cnm rr'lat(j, scA refcrtur ad ali<iui(l
altcrius ratioiiis; rdV-rtur ifjitur talc rolativum taiitum jiro suo
iiircriori: sicut siiiiil»» non rclcrtiir pro simili in communi ad
simile, scd pro ali<|uo inlcriori, (pKxl potcst (listintjui a simili
ad (jiiod rclcrtiir. — Ita ctiam cst <|c di/ffrenti ; non cniin
n^rcrlur ad ditlcrcns in communi, (|uasi ad primum corrplati-
viim, (piasi essent diio cxtrcma prima rclafionis, «!t utrum(|ue
coriimuiiissimum ad <nim<' dincrvii^, scd dil!"fr<'iis cst didcrcns
al» lioc diHVtrciili.

(**) h)VA si obiici(t.s,t[U(>i\ rclativumdat |)iim<> int<'llij:<'rc siium
corrclativiim commimc; respundao : iioii cst tal<! c(»rrclalivum
eius ul commuiM! nisi ijisum ut sumptum pro ali((uo infcriori
pro <|Uo <listiii}.;iii potcst a corivlativo. K.remjtlutn liuius est
iii rcliiis, <(uia si lola iiatura i<5nis essct in uiio individu(j, illud
iiidividiium iioii (uisset jr«*ncrarc; ((uia si sic, iiinc iieneraret
aliiiiii ij;iiciii, iii <(iio csscl tota natiira ij.^iiis, ct ess«Mit <(iiasi
<lua<' si)cci(^s ij^niis: ((uixl cst impossihilc. Kt tam«Mi iiuiic in
iiiio iiidividiio iiatiira i;:nis «^st ratio «;en«M'aii(li, ((uia lialict uni-
tatcm siiiIlcicnl(Mii (iro (iiincipio activo, et ilistinctionem suffl-
cienlcm Iia * liic * siinilitmln l»cnc cst ratio alicui r«*lcrendi v»»!
t<MMiiin:iMili i<'latioiicm; scd ikh- ref(Mtur, inr tcrminat, nisi ac-
cipiatur pro dislincto in <iuo sit: i(a <(uo(l ii«v uiiitas, nec «li-
stiiKlio »'st prr tirridens, s«m1 u(rumi(ii<' prr sr rcs|i«'ctu tali.s
r«'latioiiis, sicut dictuni cst in ((iiacsliuiM' d<' circnmincessione
[n. S7r>|; iioii ('iiini s<'<(iiiiur: iion alius a /Vo ; «m*};o noii alius
a Piitre ; s<'d iii atlirmitiva cst Ixina cons<»(iu«'iitia rationc «li-
striliutionis tcrniini liuius rclationis (iroiitcr n«»L':itioiiciii inclu-
sam in r^itioiic ali('(atis.

r) .\d (iliam * taiiKMi * prohntioncin cuiii di«Mtur: solus l»cus;
crp) solus P;itci, vcl solus Filiiis, respnndctnr, (|Uo(l suhiccluin
cxcliisivac polcst com()arari vcl ad c.cctusionem, vol a«l prne-
diciitniii. I'rimo modo lialict su[ip«>siti()niMii simplicem, «(uia
«'xclusio lll :il) co i;ilioiie Ki<;nillcati * (irac«licali *. S«vuiulo
iiiotld li:dicl su[ipositK)iKMn pcrsonalcm, i(uia |)raiHlicalunt itt-
iiiliiiitur silii [iro su()()<)sito. — Contra istud : uiuim cxtns
iiium in iiiio aclii coiii[ioneii«li * vcl * «lividtMidi lialMM r.ilioneni
iiii:im. sci'iiii(lum ((uaiii acci(iilur rcs|KX'lu alterius «'Xlremi,
<liii:i diV(is;it' latioiics :icci()iendi id«Mn «'XlrtMnuni n*s|)««olu

920 LIB. I. DIST. XXI. QUAEST. UNICA.

eiusdem termini rion videntur stare cum unilate actus compo-
nendi. — Et si dicatur, quod respectu exclusionis supponit
sub uiia ratione, et ut accipitur sub exclusione respectu prae-
dicati supponit sub alia ratione, conira, subiectum non sup-
ponit respectu suae disposilionis, sed respectu praedicati, et ila
praecise habet iliam suppositionem quam intelligitur habere
respectu praedicati ut accipitur sub sua dispositione.

d) Ideo dico aliter, quod subiectum affirmativae exclu-
sivae supponit confase tantum, sicut et praedicatum univer-
salis affirmativae; quod probatur ex convertibilitate earum ; et
sub termino sic stante confuse tantum non licet descendere.
— Posset tamen dici in proposito aliter quam in creaturis,
videlicet: quod Deus sub exclusione stat pro hoc Deo qui com-
munis est tribus personis, quae responsio tacta est dist. 4.
[n. 532], pro quo * stat * ibi subiectum Deus est Pater et Filius
et Spiritus Sanctus, et posset etiara valere disi. 12. [n. 748 b]
quid est illud subiectum cui primo convenit agere respectu
creaturarum, quia hic Deus, ut est hac Deitate Deus, non in-
telligendo aliquam personalem proprietatem, licet omne prae-
dicatum quod est verum de hoc subiecto primo verum sit de
Patre per se, sed non de solo Patre, sed de Filio et Spiritu
Sancto.

-cvSsgNS)/^

DISTIXCTK) VTGESLMA SIXIXDA.

TKXrrS MAClSTIil Si;.\TKNTIAIil \1.

I)e nominum diffrrentin fjiiihus utimiir loQitrmlo de Deo. — Poat
praodicta nol»i8 (U.s.stTenfliiin vi<letur «le nominum (licersitate, qaibits
l<K|nentes de rnitate ar Trinitate inefi'al)ili ufiinur. — Deinde de-
inonsfranduin est quibua moilis tle ea aliquiil (licatur. — • Ilhul ergo
praecipue teneauiuM, quae^lam eHne noniina (lintincte ad simjulas \ter-
sonas j)ertinentia, ut ait AugUHtinus 17//. ///'. I)e Trinit. (1), quae
de 8in;rulis tHiituin dicuntur personis; ({uaedain vero unitatem eMentiae
Hii^niiicantia suut, quae et de Min^ulis sin;^illatiin et de omniliUM
cuiniiiuniter dicuntur; alia vero suiit quae traiinlatice ac ))er siinili-
tudiiuMii de Den dicuntur». Unde Arabrosiu.s //. lih. />c Trinitate (2)
ftit : • (^uo |>urius niteat iidcs, trijiartitn videtur derivanda distinctio:
Hunt enim nomina ((uaeclam (^uae evidenter proprietatem jiersonanu/ue
hdlntis osfendunt; et sunt quaedam (juae perspicfiain divinae maie-
Mtatis expriinunt l'iiHittein : alia vero Hunt quae translatice et per
similitiKlinrm de Deo dicuiitur». — J'ro/>rietatis itaqiie indicia Hunt
(jcncnttin, Filius, \'rrhum et huiusinodi ; »h//<i//jj vero aefernae sajtien-
tin, cirhis, ccritus ot iiuiusin(Kli ; similitudiiiis vero splendor, c/iaracter,
sjieriilnni cf lniiusiiKxli.

I'niemissis nddit i/iinedam esse nomina i/mie trmjntralitrr I>ett
conccniitnt et nlnfice dicuntur. - llis adiiciendiiin est. (|uac4liun eliam
iiomiim e.sse, ut Aiij^ustinus nit in V. lih. Ih' Trinit. t'.i>, quae ew trm-
jiorc D«'o c<>iiv(>niiiiit et rr/<i//jr ad i'mi/»n/»i dicuntur : quor"'" ""ne-
dniii de omnihus dicunfur jirrsonis, ut dominus, creator, i u»;

(|iiac(laiii luitein mm d« nmnihus, iit donatUH, datufi, mi*(HUH.

/>»• hiH- nnminr Jrinitns mldit. — l'rni«'ir»'u, enf unuin nomen
(|Uih| d(> tuilla per.sona sin;;illntim dicifiir, s<><l >\o omnitnis niiuuI, td
•'Mt Trinitns, (|iio<l non dicitur Hecuinliim sultstnntinm, Sfl qua.-^i col-
Itvtivum ftliirnlitnlem doHij;naf fierstmnrum.

vli lii rritiuiiiiii, f*l"r. I /'' l iiutl. c. »,

922 LIB. I. DIST. XXII. TEXT. MAGISTRI.

De allis nominibus quae temporallter Deo congruunt et non relative
dicuntur. — Sunt etiam quaedam nomina quae ex tempore Deo conve-
niunt, nec relative dicuntur, ut humanatus, incarnatus et huiusmodi.

Ecce sex nominum differentias assignavimus, quibus utimur lo-
quentes de Deo, de quibus singulis agendum est.

Quod illa nomina quae ad singidas pertine7it personas proprie re-
lative dicuntur, ea vero quae unitatem essentiae significant ad se di-
cuntur, et de singidis et de omnibus communiter dicuntur personis,
et singulariter, non pluraliter in summa accipiuntur. — Sciendum
est ergo, quod illa quae proprie ad singulas personas pertinent rela-
tive ad invicem dicuntur, sicut Pater et Filius, et utriusque Donum,
Spiritus Sanctus. Ea vero quae unitatem essentiae significant ad se dicun-
tur. — Et ea quae ad se dicuntur substantialiter utique dicuntur et de
oranibus communiter et de singulis singillatim dicuntur personis et sin-
gulariter, non pluraliter accipiuntur in summa, ut Deus, bonus, potens,
magnus et huiusmodi. Quae aatem relative dicuntur substantialiter non
dicuntur. — Unde Augustinus in V. lib. De Trinit. (1) ait : « Quidquid
ad se dicitur praestantissima illa et divina sublimitas substantialiter di-
citur : quod autem ad aliquid dicitur non substantialiter, sed relative
dicitur. Tantaque est vis eiusdem substantiae in Patre et Eilio et Spi-
ritu Sancto, ut quidquid de singulis ad seipsos dicitur, non pluraliter
in summa, sed singulariter accipiatur. Dicimus enim : Pater est Deus,
Filius est Deus, et Spiritus Sanctus est Deus, quod secundum sub-
stantiam dici nemo dubitat; non tamen dicimus hanc Trinitatem esse
tres deos, sed unum Deum. Ita dicitur Pater magnus, Filius magnus
et Spiritus Sanctus magnus ; non tamen tres magni, sed unus ma-
gnus. Ita etiam omnipotens Pater, omnipotens Filius, omnipotens Spi-
ritus Sanctus; non tamen ^res omnipotentes, sed unus omnipotensX
Quidquid ergo ad seipsum dicitur, Deus et de singulis personis si-
militer dicitur, et simul de ipsa Trinitate, non pluraliter, sed singu
lariter dicitur. — Et quoniam non est aliud Deo esse et aliud wa^
gnum esse, sed hoc idem est illi esse quod est magnum esse, proptereaJ
sicut non dicimus tres essentias, sic non dicimus tres magnitudines}
sed unam essentiam et unam magnitudinem » .

Quod Deus magnus est ea magnitudine qua Deus est, sic de bc
nitate et de omnibus quae secundum substantiam dicuntur. — « Deua
enim non est magnus ea magnitudine quae non est quod ipse, ut
quasi particeps eius sit; alioquin maior esset illa magnitudo quar
Deus : Deo autem non est aliquid maius ; ea igitur magnitudine maA
gnus est qua ipse est. Ideoque nec tres magnitudines dicimus, sedj

(1) C!ap. 8.

f.ii;. I. insi. wii. TKXT. .MAoihTiti. 923

iinam inafjnitiidinem, nec tren magnon, .se*! nnum magnum, quia non
jiarticipatiniie ma^nitudiniH I)puh iiia^^nuH ent, He<l neipHo ma^io ma-
;rnuH ent, quia ip.so est sua iiia^iiitudo. Ita et de ttonitnte et aeteniir
tdte et omnipotentia Dei dicen<iuin ent, et de oinnibuH omnino quae
de Deo |)o.sHunt pronuntiari »«/y«/rtH//Vi///^r, fjuiltUH ad geipsum <\icitur,
uon translative ac per Hirailitudinem, .sed proprie, si tamen de illo
proprie aliiiuid ore homiiiiH dici potest » . — Ecce a[)erte docuit quod
noniina uniiatem dirinae maiestatift nij^nificantia et ad se dicuntur de
Der», id ent, sino relatione, et de ovinihus jiersonis coinniuniter, et de
sinfjiilis divisim dicuntur, ncc pluraliter, sed sinijulariter in summa
accipiuntur. lUa vero noniina (luae propri»' nd simjulns pertinent per-
Honas relntive, non Hul>Htantialiter dicuntur. « Quo<l enim proprie ain-
{^ula in Trinitate persona dicitur, ut ait AujruHtiuuH in eofiein (1), nullo
iiiodo ad seipsam, ned nd nliam iuvicem vel ad creaturam dicitur, et
ideo relatire, nbn Hul>Htantialiter dici manifestum est».

«n Cup. 11.

't^f^t-

DOCTORIS SUBTILIS AC MARIANl

SUPER DISTINCTIONE XXII. LIBRI I. SENTENTIARUM

QUAESTIO UNICA.

899. { ' ) — Proponitur quaestio. — Circa disiinctionem
vigesimara secwidam quaero :

Utrum Deus sit nominabilis a nobis viatoribus aliquo
nomine significanie essentiam divinam ui haec?

900. — Aliorum opinio. — a) Eocponitur. — Hic dicitur,
quod sicut Deus iyiielligitur a nobis, ita potest et a nobis no-
minari. Secundum igitur quod diversinaode aliqui asserunt de
cognitione Dei ab intellectu viatoris, ita consequenter dicunt
diversimode de possibilitate etiam nominandi Deurn; et qui
negat conceptum univocum Deo et creaturae, et ponit duos
conceptus analogos, quorum scilicet alter, qui est creaturae,
atlribuitur alteri, illi scilicet qui est Dei, dicit, secundum hoc
consequenter, quod Deus est nominabilis a viatore nomine ex-
primente illum conceptum analogum.

b) Impugnatur. — Sed conira istam positionem specialiter
arguo: quia omnis conceptus realis possibilis haberi de essentia
divina natus est fieri in intellectu virtute illius essentiae. Pro-
batur: quia quodcumque obiectum intelligibile minimum natum
€st facere in in'ellectu conceptum omnem realem possibilem
haberi de eo. Sed, secundum istos, tantum unicus conceptus
realis natus est haberi de essentia divina virtute eius, licet
intellectus negocians possit plures conceptus causare et fabri-
care circa idem obiectum; ergo quodcumque obiectum potest
facere conceptum realem in intellectu de Deo potest facere il-
lum unicum, quem conceptura illa essentia esset nata de se
facere: sed ille unicus est huius essentiae ut est haec; ergo
quodcumque obiectum faciat aHquam notitiam de Deo in in-

LIH. I. DIST. .XXM. ofAKST. UNICA. 925

t(!ll«'(lii iiostro, lUcjcl, wciirnlutij u()inioiioin islam, coiicepliim
<'ius ut cst Ikwc essentin ; ot ila norniiKiljilis «'sl a vialon» no-
riiin»; si^j-iiilicaritr h//nc essentiam nt fmec.

!>0I. (i) —- txplicatur piopositio « sicut res intelligitur, ita et
nomiiiatur ». — Potost dici l>r«'vitor ail <jiuiestionein: — a) ()uod
ista {)i-o|)ositio coniiniiiiis iniiliis o|)iiiioiiil)iis, (|ucmI scilicet sicut
* res * intcl/igititr, ita et noniinatur, falsa «^st si intelli|;a-
lur praecise; ijuia (lislinctius potesl aiiiiuid significnri «juam
intet/ifji. Quod vidctur jxMSuaderi ex lioc, ({uia cuin sutjstantia
noii sit iiitclliirihilis a vialore, iiisi in coiice|}tu coinrnuni cntis,
sicut {)r()li;ijuin cst (li\t. '.i. [n. :W2], si iion ()osset distinctius
sifziiillcari (juiini iiiteliijji, nulluin nomcn ini()Osiluni a viatore
sitrnillcaret ali<jiiam rem do ^eiiere sulistantiae, * sed sicut
(iraecise iMtcllijz"itur; conci()itiir enim * al> inlellectu viatoris
aliijiia proprietas a (jiia irii()(>iiitur noinen; (juae proprietas
'iiiiniiiiiler ex()riniitur per ctymolojjiam nominis; ita praecise
taljs (ii(jj)rietas si^MiiMcaretur ()er nomcn : ()ula, ()er lioc iio-
iiien ///;^/.s iioii si;.''iiincarctur ali({uid kW c-onci'»} sufjstantiae, sn\
taiiluiii alKjiiid di^ ^enere actianis, puta laesio pedis, quam
•\{)riinit etyinoloc^ia liuiiis iiomiiiis */«/>/.»♦, et luit ratio a tjua
iiii{)i)nclialur iionicn. Ila ()otest ar^Mii de onmibus aliis nomi-
iiibiis iiii()()siiis rel)us de ^'eiiere siibstantiac, ({uod nullurn tx)-
riim siij-nilicat alii(uid iiisi proitriefaleui accidcntatem aliijuam
((uac iiilcllip'l)atur ab im()oinMile; vel oj)ortet diccre «ju(mI iji.s»»
distinclius nonii/taffat siibstaiitiam (jiiam intcllc.rit.

f>) Uualitcr aiitciii Ikm* sit jjossibile, jiotest iiitclli<;i sic, se-
ciniduin viaiii Au^rusl. VI. J)c Trinll. caj». 0, «jua jjrokil com-
positioncht in oiniii crealura idist. H. ij. 2]: nam conci|)iuntur al>
ali(juo niiilta accidciitia concurrentia in e<Mlem, jiuta, lalis ijuali-
las, et talis (jiianlitas, et probatur iKMitruin ilUirum ess«> allcruin»
ijiiia utriiiiiijue illoruiii inanet sine allero. — lYuliatur etiain se-
ciiiido, utriijue illorum aliijiiid aliud css4> subicctum commuiie,
i|uia utruiiililH't ijloium jiotest destrui, non destruclo nllero; erj^
aliijiiid coiK-Iudiliir cssc subic<-tum * uiriusijue *, ul ijuanlitnti
ct ijiialiiati: illiid aiilein ijikmI suIm*sI iiun coiicipltur in con-
cejilii ijuidditativo, ni.si enlis vcl /luius cnti.K. Et laiuon fre-
ijutMiliM* uccKlit ijuod talis ijuaiil.is et talis «juantitaH coniun*
jiTuntiii- in aliijuo, et alibi non coniunijunlur, ct hoc non est nx
natura iju:ililalis ct (juanlilatis, ul |)r.UH)slensum i*st supra;

926 LIB. I. DIST. XXII. QUAEST. UNICA.

concluditur igitur quod hoc est ex natura illius tertii, in quo
fundantur ambo ista; non autern coniunguntur talia in isto ter-
tio, qualia in illo. Ex quo etiani diversiniode coniunguntur in di-
versis concluditur substractuna islis esse diversum a suijstracto
illis, et ex hoc concluditur tertium illud esse aliud ab alio
tertio; ergo cognoscitur aliud tertium esse substractum, et si-
militer quod sit aliud a subiecto alterius; neque enim cognosco
distincte quid sit in se, nisi quod sit ens vel r<?5 affecta talibus
accidentibus ; unde ulterior conceptio quam possim de illo ha-
bere quid sit est res aliqua habens talia accidentia et rela-
tiones.

( 3 ) c) Ad propositum ergo, non accidentibus, sed isti alii sic
distincto, quidquid sit, quod est cum istis accidentibus coniun-
ctis quae intelliguntur, imponitur nomen aliquod; illud videtur
esse proprium signum huius sub ratione qua hoc, ita quod im-
ponens nomen intendat illam essentiam de genere substantiae
significare; et sicut intendit signiflcare, ita nomen quod imponit
est signum; et tamen ipse non intelligit illud distincte, quod
distincte intendit significare per hoc nomen vel per hoc signum.
Et sic forte post lapsum imposita sunt nomina. — Exemplum
esset etiam si quis imponeret characteres hebraeos nesciens vo-
ces hebraeas in particulari, sciens tamen quod aliqua vox est
prima, aliqua secunda, et aliqua tertia, imponeret sic: aliqua est
prima, et quaecumque sit illa, volo quod significetur tali nomine
vel tali characlere; illi characteres essent signa illarum vocum
hebraearum, quas aliquis hebraeus distincte cognosceret, obie-
clis sibi talibus signis; non hebraeus autem, etsi cognosceret
quid significaretur per istas flguras, non tamen illud quod si-
gnificatur distincte cognosceret, sed tantum in ratione primae
vocis vel secundae.

902. { ^ ) — Solutio quaestionis. — Breviter igitur dici potest,
quod ad minus nomina multa imponuntur quae significant
Deum in communi, quia sic naturaliter potest concipi a simplici
viatore, ut patet dist. 3. [n. 345 seqq.] : vel si verum est quod
distinctius potest significari quam concipi, potest Deus nomi-
nari a viatore nomine significante hanc esseniiam. — Quidquid
sit de istis * opinionibus *, verisimile est Deum nominari tali
nomine, et hoc sive illud nomen sit impositum ab ipso Deo,
vel ab Angelo cognoscente ipsum Deum, vel a viatore; verisi-

LIH. I. DIST. XXII. OIAKST. INICA. \f^>

iii|ii> (>sl tMiirii i(ii(m1 iimlt:i noiiiiiiu siiit in sacru Scriptiira di-
sUni:ti'. ilhiiii <'«is«'iiti;im sij^ijillcjtiilia : sicut lutlaoj (licuiit do ik>-
iiiiii'' Ih;i, (jiiotl vocaiit l('ttif/r(untnatoii; el vitlftiir Dous tii-
ceic, K.rad. c. 111. vv. 1 l. 1.'): //(/(•c dicea filiislsrael : yui KST
rnisil dic ad vos, Itoc nomen nn/ii est in aeterrKtm ; t'l caj». VI.
V. :i: h'f/0 Domintis qui nppftrui Abi'a}inm, etc. : nomen meum
ADONAi non indirari eis. Kst erj,'o Dciis noiiiinphilis a viatore
noiiiiiK» sijxnillcantc iiroi»riain osscntiani ut csl Itaec esxcntia;
)|iiia viator imjIcsI uti illo sii.mio, tamtiuani nomino ot intoiulcn'
ct c.xprimoro sij^Miiflcatiim illius sij:ni : sivc ipsc iniposuf-rit illutl
sit/num, sive alius tjuicunnpic tpii coirnovit si;.:iiiflcatiim, ol
tali cliam si<.Mi(» jiottjst viator uti taiiKjuam noinino, licot non
|iotiit'rit illiitl imjjoncro tamtjuam si},Mmm.

Si aiitcm ista ])ropositio ossot vora, (juod imlluin nomen
potcst alicui />/i;)o^i/ tlistinctius tpiani iiittMliiialur, liatx; tamcn
4 lalsa, (juod imlliis pult^st ?//Miomino tlistinctius si«fniflcante
rciii (|iiani ipse |)Ossit intfllijrore. — Kt itloo simplicilor coiic<'-
(lcntliim cst, tjutHl nmltis iioniinil»us uti potcst viator oxprimon-
tibus ossoiitiam (liviiiam siib ratioiit» e.s'sentiae dirinae{[).

y\) Sef|tiitiir )i|iii<i Waddiii^iiin i/iifirti(it) II, vcl inrliiiH iiltvra •>iu'i(Jein
innt<-ri>i(; iiiiiplii)r tr)ict)itiii, (|tiiii' iii )iiiti<|tii<>rilni>( «'(litioiiiliii!* di>iiiil«>rHtur,
jiriiiiii(|U(' iii<lii<-tiiiii fuiriDc, ttHilitioiiia iiitttar, a .Mauritio ilil)«>riiii>o vidctiir.

•«'xjxo.

DISTINCTIO AIGESIMA TERTIA.

TEXTUS MAGISTRl SENTENTIARUM

De hoc nomine quod est persona quod cum secundum substantiam
dicatur, tamen pluraliter, non singulariter in summa accipitur. — Prae-

dictis adiiciendum est, quod cum omnia nomina quae secundum suhstan-
tiam de Deo dicuntur, singulariter et non pluraliter de omnibus in
summa dicantur personis, ut supra ostensum est (1), est tamen unum
nomen, scilicet persona, quod secundum siibstantiam dicitur de sin-
gulis personis et pluraliter, non singulariter in summa accipitur.
Dicimus enim : Pater est persona, Filius est persona, Spiritus Sanctus
est persona, et hoc secundum substantiam dicitur ; nec tamen dicitur :
Pater et Filius et Spiritus Sanctus sunt una persona, sed tres personae.
Hoc ergo nomen excipitur a praedicta regula nominum quae secundum
substantiam de Deo dicuntur, quia cum hoc ad se dicatur et secun-
dum substantiam, pluraliter tamen, non singulariter in summa ac-
cipitur.

Auctoritas, quod persona ad se dicatur, et secundum suhstantiam.
— Quod autem persona secundum substantiam dicatur, Augustinus
ostendit VII. lib. De Trinit. (2) dicens : « Non est aliud Deo esse, aliud
personam esse, sed omnino idem » . Item : « In liac Trinitate cum di-
cimus personam Patris, non aliud dicimus quam substantiam Patris.
Quocirca, ut substantia Patris ij^se Pater est, non quo Pater est, sed
quo est, ita et persona Patris non aliud quam ipse Pater est; ad se
quippe dicitur persona, non ad Filium vel Spiritum Sanctum, sicut
ad se dicitur Deus et magnus et bonus et iustus et huiusmodi. Et
quemadmodum hoc illi est esse quod Deum esse, quod magnum esse,
quod bonum esse, ita hoc est illi esse quod personam esse » . — Ecce
expresse habes, quod persona secundum substantiam dicitur, ut cum
dicitur: Pater est persona, hic sit sensus: Pater est divina essentia;
similiter, cum dicitur: Filius est persona, Spiritus Sanctus est per-
sona, id est, essentia divina.

(1) Dist. 22. (2) Cap. 6.

I.IU. I. UIST. XXIII. TKXT. MAOISTHI. 029

C///" I'ater et Filinn et Sjtiritim Saurtiin non dlcdntnr niia jter-
gi/na, iit itna nuffsfantia et unuti iJens ? — Icle<^) oritur hic qiiaeHtio
difHciliM (|iiideiii, Mf>(l non inutiliM, qua quaeritur, cur nou dicantur hi
trea unn i»erftona, Hicut una essentia et unus I)eus? — Quani quaentio-
nera Au^^UHtinu.s dili^enter tractat at(iue con;^rue explicat in lib. VII.
I >(• Trinit. (1) ita dicenw: • Cur non haec fria simul unam jtertionnin
diciniuH, sicut iinain essentiam et unum Deiim, 8ed dicimuH trts jterso-
nns, cuui tainfii tres I)eos aut tres essentias non dicainiis? Quia
volumus v('\ uuuiii ali^pKxl vocal»uluni servare huic si<;niHcationi, qua
intellij^itur Trinitas, \w oinnino tacereinus interroj^anti, quid trea ea-
sent, cum tres esse fateainur». t Cum erfjo <|uaeritur, quid tres, ut
ait Au<^'U8tinu8 lil>. V. J>e Trinit. (2), ma;rna prorsus inopia humanum
laltorat elo<juium. Dictiim est tamen tres jiersnnae, non ut illiid dice-
retur, sed ne taceretur omnino». Non enim rei ineffal^ilis eminentia
hf)c vfx^aldilo explicari valet. — Ecc« ostendit qua necossitate dicatiir
\)\\\YVL\\ior fiersonae, videlicet ut hoc uno nomine (|uaerentibus de triljus
respoiidfiainus.

Qiia necessitate dictum sit tres pcrsonae n lAitinis, et a (Iraecis
tres hyi>ostnses vel siilistantine? — Qua necessitate non solum latinutt
serino, sed etiani «^raecus eadem j^ene suj)er hac re laliorans noininum
penuria coarctatur. — Uiide Au;;ustinus. qiiid a (traecis vel a Latinis
nccessifate de ineffaliili Triiiitate dictum sit a])eriens VII. lib. De
Trinit. (S), ait: « Lo<iueudi caiisa de ineffaliilibus, ut fari aliquo modo
poHscinus, dictiim est a (traecis una essentia, tres suttstantiae, id eat,
una usia, tres hy|M>sta.ses, aliter enim (traeci accipiunt sultstantiam
(|uaiii Lntiiii. A Latinis aiitein dictuin ost unn essentin vel sultstnntia,
tres ft^-rsonae, (|iiia non aliter in sennono nostro, id ost, iHtino. essen-
tia i|uuiii suhstantia Holet intelli<:;i. Kt ut intelli^atur saltein in aenig-
iiiatu, placiiit ita dici, ut cum (luaereretur, quid tria aint, dicerctur
nli(|ui(l quao tria etise Hdes vora proniintiat, cuin ct Patrem uon dieit
esse Filiuin, et Spiritum Sanctuni, ncilicet Donum Dei, nec Patrviu
dicit esHe, noc Filiuin. Cum ergo (luaeritur «(uid tria vel quid trttf
conforimuH iwrs ad invenienduin nli(|U(Ml nomon, ' ' haw

tria. Xo^iuo occurrit aniiiio, i|uia su|M>roiniiiontiti 1 1. , n..... .- .-. au elo-

quii facultatoin oxcodit. \'ornis ciiiiii oi>^'ifafiir I)«mis ijiium >litMfur. et
voriuH ent ()uain co^itatur

iiuid lioc nominr troH sitjnifictttur f — • Pater ergo ©t Filiiui •!
SpirituH Sunctus, (|uoninm trrs Hiiut, (|uid tr9» wint qiiaemmu.M. ot
qiiid cominunr linl>eanf. Non eniin {mHitunt dici trtM l*a'- la

tautuin Pator il>i l'ater oHt, neo tres /•Y/iV, cuni uoc Potor ibi »u i titti*

(]) Loc. cit. ij^ (;*p. j». i*p. b.

ToM I B!>

930 LIB. 1. DIST. XXm. TEXT. MAGISTRI.

nec Spiritus Sanctus, nec tres Splritus Sancti, quia Spiritus Sanctus
propria significatione, qua etiam Donum Dei dicitur, nec Pater est,
nec Filius. Quid ergo tres? Si tres personae esse dicuntur, commune
est eis id quod persona est. Certe enim quia Pater est persona, et
Filius est persona, et Spiritus Sanctus est persona, ideo tres personae
dicuntur. Propterea ergo dicimus tres personas, quia commune est eis
id quod persona est » . — Ex praedictis aperte intelligi potest, qua
necessitate dictum sit a Latinis tres personae, cum persona secundum
suhstantiam dicatur. Unde et tribus commune est id quod persona est,
id est hoc nomen persona.

Quare non dicimus tres Deos esse Patrem et Filium et Spiritum
■ Sanctum, ut dicimus tres personas, cum id qxiod Deus est sit eis com-
mune, quia Pater est Deus, et Filius est Deus, et Spiritus Sanctus
est Deus? — Sed quaeritur hic, cum dicamus, Patrem et Filium et
Spiritum Sanctum esse tres personas, quia commune est eis quod per-
S07ia est, id est, quia Pater est persona, et Filius est persona, et Spi-
ritus Sanctus est persona, cur non dicamus similiter tres Deos, cum
et Pater sit Deus, et Filius sit Deus, et Spiritus Sanctus sit Deus?
Quia scilicet illud Scriptura contradicit ; hoc autem, etsi non dicit,
non tamen contradicit — Unde Augustinus hanc movens quaestio-
nem atque definiens lihr. VII. De Trinit. (1), ait: « Si ideo dicimus Pa-
trem et Filium et Spiritum Sanctum esse tres personas, quia com-
mune est eis id quod persona est, cur non etiam tres Deos dicimiis?
Certe, ut praedictum est, quia Pater est persona, et Filius est per-
sona, et Spiritus Sanctus est persona, ideo tres personae dicuntur.
Quia ergo Pater est Deus, et Filius Deus, et Spiritus Sanctus Deus,
cur non dicuntur tres dii » ? Ecce proposuit quaestionem ; attende quid
respondeat subdens : « An ideo non dicuntur tres dii, quia Scriptura
non dicit tres Deos? Sed nec tres personas alicubi Scripturae textus
commemorat. An ideo licuit loquendi disputandive necessitate tres
personas dicere, non quia Scriptura dicit, sed quia Scriptura non con-
tradicit? Si autem diceremus tres Deos, contradiceret Scriptura, di-
cens (2) : Audi Israel, Deus tuus, Deus unus est » . — Ecce absolutio
quaestionis, quare potius dicamus tres personas quam tres Deos, quia
scilicet illud non contradicit Scriptura.

Alia quaestio, cur non dicimus tres essentias ut tres personas,
cum Scriptura non contradicat? — Verum et hic alia emergit quaestio,
quam Augustinus consequenter annectit dicens : « Cur, inquit, et tres
essentias non licet dicere, quod similiter Scriptura sicut non dicit, ita

(1) Cap. 4. (2) Deut. c. VI. v. 4; Marc. c. XII. v. 29.

I

I.IH. I. DIST. XXIM. TKXI. MAOISTRI. OMl

von anitrndifit / At ni dici», qucKl projjter »;a7/i/e/» Trinitatig non di-
cuntiir tres eHsctititif, se<I nnn egncutin, qiiaero, cur non propter eatn-
dem unitatem Trinitati.s dicatur una j>eriiona, et non tres j)er»onaef
Ut onira est illiH (•ommiine nomen pfntfntiap. ita ut rtinj^ulu.s r|tiiHr|ue
dicatur e.s.sentia, sic illis commune est jtersonar v(ica(>ulum. Quid ip-
tur restat, nisi ut fateamur, lo«jueudi necessitate a (traecis et Latinis
orta lia(!c vocabula adversuH insidias vel errores haereticorum? Cnm-
que conaretur humana inopia locjuendo proferre tul horainum senMUH,
quod in secretario mentis de Deo tenet, nive per piam fidera aive \ier
qualomcumque intelli<;entiam, timuit dicere tres essentias, ne Lntelli-
• 'tur in illa summa ae(jualitate ulla diversitas. Rursum non i>oterat
.... m' non e.sso tria quaodam, «juod quia di.xit 8al>ellius, in haoresim
lapsus est. Quaosivit erj^o (juid tria dicerot, et dixit tres /tersonas.
aivo tres snltstantias secuudum Graecos » .

Sicut nos (livimns tres jtersonas, ita (fraeci tres snhstantias, qnas
dicnnt /ii/j>osta.srs, aiiter accijtientejt Hubstantiam tjuam nos. — « Quod
enira de j)ersonis secundum nostram, hoc de snhstantiis socundum
cotisuetiidinom (Traecorum oiM^rtet intelli<;i. Sic enim dicunt illi tres
snhstniitios, nnam essrntinm, id ost, tres hi/jHtstases, unam nsiatn ;
qupinaduiodum nus dicimiis (res j>ersotias, unatn essetitiam vel *«/>-
stniUinm; quamquam et illi, si vellent, sicut dictint tre» HulmtantiaH,
tres hyf)ostases, jiossent dicere tros jtersonns, tria jtrosnjm. Illud au-
tem maluorunt dicere, quia fortaHae secundum lin^uae Huae consuetn-
dinem aptiiis dicitur».

f^iioil iii Jriiiitnte noii rst diirr.>iitas rrl siuijularitas > il <,,lHii,l,,
sett nnitas rt TritiHns et distinctio et identitas. — lam HUt;
puto, ostensum est, qiia noceHsitate dicamus trrs jjrr$onas, et quare
non similitor tres I>eits vel essentias, (juia Moilicet in altero ohviat
Scriptiira, in nltero diverHitatis intelli^entia ; «juia il>i nulla penitiiM
est divrrsitas, Hicut nec sinijnlnritns vel solituilo, 8e«l unittis et tri-
nitns. — Und»* Au<,'iistinus litt. Vll. />e Trinit. > 1 1, ait: • Humuna in(q>ia
«|Uaoi'oi)s, (juid dicorot trin, dixit trrs ^kt/ioiki* vcl v»/'.»v,i/v^-/< .1 : ' ih
nomiiiihiiH non diversitntrm v«)luit intelligi, hc»! »ih;,
iit nnn Holiim il>i nnitns iiitellif^atitr ex eo qtiod dicitur untt essrntiit.
80(1 trinitns ««x 00 <jiii><i dicuntur tres jtersunne * . Ililariuii quoi|ue
lih. \'II. /V Irinit. ait : • DominuM dicit (2i: Uui me vidH, vidrt ei /*«i
trrtn. i'\\\\\ \\oc dicitur, excluditur siuijulnris ot«|ue unici, id •
tnrii iiitelli;jentia. Xam noc Holitarium Horiiio Mi^niticat. rt in.i.iii 1. ii-
tem taiiioii iiiitiiriiiu profeHHio d(>o«<t. VisuM 08t pniin in Kihu Pater
]w'r iiaturao uiiitam Mimilitudinem. rnum Munt eniin nntux et (^n»>

Vl) C«p. 1 ^.M loan. c. .\l\ . r. '.».

932 LIB. I. DIST. XXIII. TEXT. MAGISTRI.

rans, unum sunt neque unus. Non itaque solitarius Filius est, nec
singularis, nec dispar » . Item in eodem : « Sicut in Patre et Filio
credere duos Deos impium est, ita Patrem et Filium singularem
Deum praedicare, sacrilegum est. Nihil in his novum, nihil diversum,
nihil alienum, nihil separabile est » . — De hoc etiam Augustinus, in
libr. Quaestionum veteris ac novae legis (1), ait: « Unus est Deus, sed
non singularis». — Item Ambrosius, in lib. De Trinit.{2), ait: « Quod
unius est substantiae separari non potest, etsi non sit singulariiatis, sed
unitatis. Deus unus cum dicitur, nequaquam Deitatis trinitatem excha-
dit, et ideo non quod singularitatis, sed quod unitatis est praedica-
tur» . — Ecce ex praedictis ostenditur, quia nec singularis, nec diversus,
nec unicus vel solitarius confitendus est Deus, qiiia singularitas vel
solitudo personarum pluralitatem excludit, et diversitas unitatem es-
sentiae tollit. Diversitas inducit separationem Divinitatis, singularitas
adimit distinctionem Trinitatis. — Ideo Ambrosius 11. lih. De Trinit. (3),
ait : « Non est diversa, nec singularis aequalitas ; nec iuxta Sabellia-
nos Patrem Filiumque confundens, nec iuxta Arianos Patrem Filium-
que secernens; Pater enim et Filius distinctionem habent, separatio-
nem yero non habent » . — Item, in eodem: « Pater et Filius Divini-
tate unum sunt, nec est ibi substantiae diiferentia, nec ulla diver-
sitas; alioquin quomodo unum Deum dicimus? Diversitas enim plures
facit » . — Constat ergo ex praedictis, quia in Trinitate nulla est di-
versitas. Si tameu aliquando in Scriptura invenitur dictum tres di-
versae personae et huiusmodi, diversas dicit distinctas.

Quod non debet dici Deus multiplex. — Et sicut in Trinitate
non est diversitas, ita nec multipUcitas, et ideo non est dicendus Deus
mxdtiplex, sed trinus et simplex. — Unde Ambrosius /. lib. De Trinit.,
ait: « Est in Patre et Filio non discrepans, sed una Divinitas, nec
confusum quod unum est, nec multiplex esse potest quod indiffe-
rens est » . — Multiplex itaque Deus non est.

(1) Quae Augustino falso tribuuntur.

(2) Lib. V. e. 3. — Coinmunius appellatur De Fide,

(3) Cap. 1.

aii\s\S'^S^Sf?yty^°

DOCTORIS SUBTIhlS AC MAIilANI

SUPEK DISTINCTIONK XXIII. LIIUU I. SKNTKNTIAHIM

QUAESTIO UNICA.

\hK'>. — Proponitur quaestio. — Circa dislinctionem viijc-
simatn tci-fictm (juacro:

ftrum persona aecutidmn quod dicit afiquid commune
J'(i/r/, Fi/io et Spiritui Sanctu, dicat praecise aliquod se-
cundae intentionisi

'■K)t. — Argumenta principaliad). — Quod non, proho: —
") (Juia persoua «*sl leriiiinus productionis r('«//s, ol adoratur :
(undn * aiitciii * intentio noii trrininat i>roiliictiomMn realein,
iii'c aildiatur; erf^^o, otc.

/jj ['raeterea, Trinitas in Divinis iion csl lanluni conre-
ji/uum, sed )'i'rum, coiitra erroreiii SalM-IIii.

J)l)r>. — Contra ('J): omin' coinniune pluribus univocum, el
distinctum el plurilicatum iii eis, tlicilur »ie eis secundum ali-
• luam ratioiKMii unirrrm/is: persona est commune unirocutn
Tatri el Kilio et Spirifiii Saiicto, ot plurillcatum in eis, oliaui
socundum .\iiirusl , 17/. Pc Trin.ci et ('»; erKo «licitur de els
w^cundiim alii|uam lationem univcrsalis. — Kt si dical aliiiuam
intentioncm secimdam, vj-re »»sl iii Diviiiis aliipia ratio »i;j/r«v-
sdiis: (|uod * videiur iiicoiivcnieiis *. Si vemilicat intcnfionein
pritiuim, erit m Diviiiis universale r«»ale commune, el ita ali-
i|iia realitas potcntia/is: (|iiihI videtur inconveniens.

'•»()<). Alioiuin sententia (M). — Ilic dicitur, (|u»hI pcrsona
tanluiii dicit intcntionon sccundam, — n) Quia sicul inr/iri-

(1) Solvuntnr h<1 n. '.Ml b).

(2) PotiuN (|niun iinlu(i<mi« /uuiiamrutiim, uU luitrii pnt, noTum ronlni aolu*
tinnt>in i/uarntioui» viiiotur Hrgunirntiini, «-uiuH Ditlutio infrH, n. 9t.lttr, taii^itur.

{^l\) CuiuH rationoii solvuiitur hiI ii, iMtS.

934 LIB. I. DIST. XXIII. QUAEST. UNICA.

cluum * est in omnl natiira, ita swpyosiium in * natura sub-
staniiali et pe?'sona in intelleciuaU : sed individuum et sup-
positum dicunt tantum rem secundae inientionis ; ergo et
persona dicit tantum rem secundae inteniionis. — Con-
fii^matur raiio, quia natura in qua sunt ista, ut essentia,
non est de per se ratione isforum; ponitur enim in defini-
tione istorura ut additum ; v^itur non variat rationes forma-
les istorum.

b) Item, omne commune dictura de pluribus dicitur de
eis secundura rationem alicuius universalis ; ergo si persona
significet rem primae intentionis communem tribus, illa di-
cetur de eis sub ratione generis generalissimi, aut alicuius
* generis * intermedli, aut secundum rationem speciei specia-
lissimae: quorum opposita sunt manifesta. — Quod non sit spe-
cies specialissima, raanifestum est, quia tunc sequeretur quod
duae erunt quasi species specialissiraae respectu earumdera
personarura; Deitas enira, secundum Daraasc. c. 5, notat quasi
speciera circumplectivam hypostaseon, et persona etiam notabit
speciem specialissiraam respectu earumdera; ergo, etc.

c) Additur huic opinioni, quod hcet persona dicat ali-
quid secundae intentionis, non taraen * dicit * illud in abs-
tracio, sed in coiicreto, et ideo potest praedicari de re pri-
mae intentionis et supponere pro ea. — Exemplum: species
esi inteniio; ibi accipitur speci.es pro ipsa intentione in se;
et species praedicaiur de pluribus differentibus numero ; ibi
accipitur species pro re quara denorainat; non enim praedi-
catur hic haec intentio species de pluribus, ut videtur, sed
homo vel asinus, de quibus dicitur haec intentio.

907. ( 2 ) — Impugnatur. — jJontra isiud, et — a) prirao con-
tra opinantem: quandocumque a formalibus constitutivis ali-
quorura potest abstrahi aliquod comraune primae intentionis,
pari ratione vel maiori potest abstrahi aliquid coraraune a consti-
iutis per illa: personae autera divinae, secundura istos, consli-
tuuntur per relaiio7ies formaliter {\)\ d^) '\\\\^ autera constituti-
vis potest abstrahi aliquid coraraune reale primae intentionis;
paternitas enira est relaiio, * et * filiaiio est relatio, * et est

(1) Cfr. infra, dist.26, qiiaest. Utrvm personae constituantur in esse per-
sonali per relationes originis ?

i.ii! I. DisT. xxm. orAKST. j:nk:a. 0:?.")

j>i;i<'(li(;jti() iii qi/i(l: milhi vero wcuiida inti:ntin j»rao(liraJur
171 tjnid ilc r«' primne inlenlionia *; f>t hfx: u/iivorr suiimmkIu
relntioneiii ; (jui;i polfist esso c'»'rtitu<lo ilo coiic^^ptu relntionis
ad intra, ((lul)il;iii(lo(rt)) dft (juolihftt (•(•ncoptii speciati, ol lalis
sic ccrtiis iioii taiitimi halxw ccrtitiKhnfm dc v(X!e, sed d(^ rnn-
ce])tu ahijiio; cr^^-o conceptus illc dc rdatione in rnmmraii ahus
esl ii conceptii ihiiis in sperinli. Krjro muho ma;,'is a rnnsli-
tntis pcr * ih;is * relationcs potcrit ahstrahi ;di(pia voHprimne
intentionis. — Assumptuni autcm d(» unirornlinne rclationis
mai^is p;ilchit inCcrius in '\<[:\ f/uaest.

fj) (]ontra opinionem in sc: (juia omni>i intentin secunda
est rclalio rationis, non (piaccuiiKiuc, scd pcrtincns ad extre-
miim vcl actuiii intclN^ctiis comj)Oiicntis vcl (hvi(h'ntis, vcl s;il-
tcm coii(crcntis uiium :iil alicniin; hoc i);itcl. (luia /yA//'n//o .sv-
cunda, .S(H'Uiidum omiics, c;iii.s.itur jicr arfinn inlellectus iie-
ji-o(i;intis circ:i rcin primfie intentionis, (pii iioii polcst causare
circ:i obicitum nisi t:iiitiiiii rchilioiicm ralionis * vcl rclationes
rationis *: perso/ia autciii noii dicit rchitioncm rationis, el
pr;i('cipuc iion dicit rclalioncm pcrtinciitcm :t(l aclum ititellrrtus
* cninj)onentis *.

Oiiod ;iiitciii iion dic:»t :ilii|ii im lefalionrm )'atinnis, vi-
dctiii. i|iii;i tiiiic s;ili('m iiccess;irio coc.xi^n^rct correhitivum ail
(piod r»!|crrctiir, ipii;i iinpossihilc cst intcllifjfcrc rclalioncm. et
iioii cssc :id :di(iucm l(MMiiiiiuin ct correlativum : sicul omnis
iiitcntio scciinda rciiuiril corrclativum :i(l (piod relcrlur. ul spe-
ries rcsjiicit yenus pro suo corrclalivo, (»1 partirulare unirer-
sale pro suo coi rchitivo, ct sic dc aliis; * patel «h» idea (juao
est relatiii rationis, ncc polcst intclliH^i nisi resp^H-tu all»Mius*:
persinm aiilcm non dicitiir alicitius |M»rsona, vcl saltcm non
dicil exlrciiiiiiii iiitdh ctiis coiircrcntis.

!M»s. — Solvuntur rntiones pniecedcutis sententiae. — u) Ii«mii,
diico iMlioiicm II. lM)(wf| coium ad oppo.situm, * sunicinlo
c:iiiidcni iii:ii(^rciii r:ilioiicm minnris, i|uod ituliriduum iiii|M)r-
laiis iinihitcm indivisihilcm dical r«Mii primae intentionis *:
ipii.i unilas cst passio ^/i//.s-. sit ul palci /l. .Mrtaph., cl jier
C()ii.sc(iuciis conscijuitiir rcm c\ naturn rei ; el iiiaxinte esl
vciiim (|c ill.i iinihiif (piae est v«»ra unilas, cuiusiuoili csl iiiii-

(»i) DfCHt iii Ivl. Von.

d'M) LIB. I. DIST. XXIII. QUAEST. UNICA.

tas individui{i); er^o talis uiiitas iiuu dicit intentionern se-
cundam. Et siciit non unitas in communi, ita nec unitas in
natura intelleciuali. Si igitur persona dicat unitatem m na-
tura intellec/uali, sicut individuum in communi, sequitur op-
posilum conclusionis eorum.

( 3 ) b) Praeterea, contra raiio7iem secundam [n. 906 b] : August.,
De Doctrina Christiana, et ponitur in littera dist. 1 (2) et dist.
25. /. lib. dicit, (piod res quibus fruendum est smit Pater,
Filius et Spiritus Sanctus. Unde secundum ipsum tres perso-
nae sunt tres res: res autem non videtur dicere secundam
ijiientionem ; et tainen est conimune tribus personis, et nume-
ratur in eis; ergo non oportet dicere personam signiflcare se-
cundam intentionem, quae est commune numeratum in multis.
— Magister etiam, disi. 25. c. 8., exponit tres personas per tres
subsisientias, (vel tres subsistentes {a) ), subsistentia autem non
videtur signiflcare rem secundae inteniionis ; et tamen est
comtnune tribus, et numeratur in eis; * dicuntur enim tres
subsistenliae, tres subsistenles, tres res, tria entia *.

c) Item, praedicta opinio quaerit [n. 905] quomodo persona
possit univoce praedicari de piuribus individuis, nisi sit ?ini-
versale? — Sed eamdem ditflcultatem * patitur * de relatione,
et eodem modo sequitur; magis enim videtur quod a consii-
tutis possit abstrahi commune quam a consiiiueniibus. Sed
quomodo potest abstrahi aliquod commune primae intentionis,
et tamen non universaie reale. dicelur dist. 26.

d) Praeterea, contra addiium [n. 906 c] arguo sic: ad-
iectivum non delerminat aliquid nisi illud ad quod termina-
tur eius dependentia: sed adiectivum non potest terminare
dependenliam alterius adiectivi, quia aequaliter dependent, et
arabo sunt aeque dependentia; ergo neutrum determinat al-
terum ; ergo si hoc nomen persona sit tale concretum, non
potest terminare dependentiam alterius, cuiusmodi est ille
terminus numeralis tres ; igitur * neque per ipsum determina-
tur. Unde * non bene diceretur, quod sunt ires personae, m<\
intelUgendo aliquod subsiantivum, quod determinetur per utrum-

(a) Deest iii Ed. Ven.

(1) Cfr II. d. 1. q. 5. — d. 3. qq 17, ubi latissime de principio indi-
viduationis.

(•2) Cf. pag. 122.

\AU. I. DIST. XXin «JLAKST. UNICA. 037

(|u«! adipc^livuiii: st'(l uon csl daio aliiiiiod sul>stantivurn tale
sul)iiit('ll«,'clurii ; <'r^'o, «^tc.

'.!()!). (*) — Sententia Doctoris. — .\d f/uaestionem rospon-
d(,'<), ijuod accipi«'nd(; dellnitioncm personar (\uuin poiiit Richaid.
JV. I)c Tiinit. vii\). 22, (\\iO(\ c^i i)itidleciunlis nfiturac i/icom-
municaOilis cxistenlia. pnr (piani dcflnitioncrn cx|)onitur vcl
corri^Mtur d(;flnitio IJoetii diccntis, (iu(jd persona e.^it rationalis
naturae individua substantia, (juia sic s»»(jucrctur animam
css(! personam, * (juod est inconvenions * (et Dcitatem esse per-
.sotiam ; et (!tiain non convenirct pr'oprie Deo, (piia individuutn
non cst nisi uhi est diriduum, (piod non convenit Deo: siiuili-
ter tanturn proprie iiornen personae conveniret lioniiiii, ({ui con-
sirnilitcr solus propric dicitur rntionatis, (juod est inconve-
nicns(rt)); dico, (jiKjd niliil propri(M'st in liac dcflnitionc Hicliardi
(Iiioij sijjniflcct intentionem sccundam ; (piia ex natura rei,
sinc ouiiii opcrationc inlcllcctus, cst in Patre natura intellectua-
lis c\ cnlitas iticontniunicabilis. — Ista auteni inc<nnmunica-
/jdifds (liii»lcx cst, (piod pot(>st intcllii.n ex supra dictis in disl. 2.
[n. •{■^;{j; (jiiia commn/iica/filc jiliiriluis dicitur dupliciter: uno
ni(Mlo dicitiir (•omniunicalnlc pliiriltus iiuo<l csl idcm cuili/>ct
coriirn. ita (iiioil (luodlihcl sit ipsuiii, sicut unirersale dicitur
••oiiimunicuri suis inleri^jrihus: alio modo communicatur * ali-
(|ui(l * iit /'ornia. (pua ali^piid cst ittde sccundum ipsum(r/)), s«hI
iion cst ipsuiii, ul anima coinmunicafur corpori. — Kt uti*o(iue
iiiodd Pcitas csl communicaliilis, <•! ncuti-o rno^lo personn est
(•ommuiiicahiiis. Kt il:i diiplcx cst incommunicalniitas jMMMi-
iiciis ad rationcm pcrsonac. Pioptcr (punl anima scjHtrata,
lic«»t halfcat primam iiicommunicahilitatcm, iion tam»Mi «»sl per-
•<ona, (\\iki iioii liahct secundnm. Kt ulra^iiii» incommunicabilitas
reiiuirilur ad ralioiuMii personne, ot esl in re exnalurarei;
ct ita iiiliil (lc lalioin» personac dicit iidrntionem secnndant.

!U(). ( i» ) ~ Obiectiones. — Contra istud ;>o/«'.</ o/>iiri, (juia
s»'cuiiduin istud vidctur (IU«mI pcrsonn lantum sii:nifl«*ct dupli-
ccm ncf/ationcm diiplicis coiumunicahililatis; ct si \up: sii ve
riim, iiinc vidciur diihiiim — n) C.>uoni«Hl«» negatto |N)Ssit <*ss«>
coinmiinis trihus jicrsonis, nisi nffiraattio aliijua sU ois c«»m-
inunis, proplcr iiuam msil cis i;ilis nctrrflio; ipii:i iicijzitio noi»

((«> I)»t'»t iii F.tl. \'*'\\.

938 LIB. I. DIST. XXIII. QUAEST. UNICA.

videlur tribus convenire, nisi consequatur affirmationem * com-
mnnem *: non est autem Deitas ista affirmatio, quia ipsa non
numeratur in tribus; ergo non oportet dare aliquod commune
positivum, prius ab eis abstractum quam sit negatio talis, et
tunc habetur propositum.

b) Si etiam dicat persona talera negationem praecise, non
videtur dicere totam rationem personae, quia persona dicit
rem ad dignitateyn vel ad perfectionem pertinentem: nefiatio
autem nullam dignitatem vel perfectionem ponit.

c) Videtur etiam quod dicat relationem rationis, per hoc
quod suum oppositum, scilicet communicabile, tantum dicit
relationem rationis in essentia divina, est enim essentia com-
munical)ilis Filio, et tamen essentia non refertur realiter ad
Filium; ergo incommwiicabile dicit relationem rationis.

911. (6) — Solvuntur. — a) Ad primum istorum dico,
(j[uod ab ultimis distinctivis et constitutivis personarum nihil
potest abstrahi commune dictum de eis in quid, quia illa sunt
primo diversa, id est nihil idem realitcr inchidentia, tunc enim
esset quaerere de eis per quid distinguerentur; et ideo onme
commune abstractum ab eis vel est conceptus omnino negati-
vus, vel saltem non est quidditativus conceptus unius ratio-
nis: certum est autem quod ahqua negatio cornmunis potest
abstrahi ab illis ultimis, et hoc unius rationis, quia negatio
est unius rationis per hoc quod repugnat nffirmationi unms
rationis; quibuscumque igitur repugnat affirtnatio unius ratio-
nis, convenit negatio unius rationis; et ita tribus personis, et
etiam distinctivis illarum ultimis, potest competere negatio ali-
qua communis. Si illa dicatur esse incommunicabilitas, et si
ponatur incommunicabilitatem solam esse de per se ratione
conslitutivi personae, ita quod personalitas sit incommunica-
bilitas subsistentis in natura intellectuali, et ita omni alia
praeter primum sint addita in ratione personae, tunc persona
proprie non diceret ahquem conceptum proprie positivum.
Sed tamen non dicet aUquem conceptum secundae intentionis;
omnis enim conceptus est intentionis primae qui natus est
fieri immediate a re, sine opere vel actu intellectus negocian-
tis, qualis est conceptus non tantum positivus, sed negativus.
(*) Tamen dubitatur, quomodo potest negatio esse communis
sine positivo cui insit? — Respondeo : qusininmcnmque diver-

lAll. I. DIST. Wlll. n'Ai:ST. IMCA. WJ

sis, si iiiliil (•liiiiii (•oiiiiiiiiiH.' iKiJMTfiil, jM)l«'st ('.<so negtitio com-
iiiunis: siciit non Sortes fsl (•ornimiiK! iiiiiv<M'iini ad oriinia
alia a Sorl»', «'iitia, ct noii «'iitia. Et lic»!t illa «juihiis ii»';.Mlio
<>st coiiiiiiuiiis lial)(,':ii)t aliiiuod positivuin coininums noii tainen
oit<»it<'t (juod jK'r illuU couimuni^ iiisit ois np;^atio cominuriis;
nDii rntinnnlilns <'iiiiii coiivfiiit ultiiii:i(' (liircrcnliae asini ♦•t
ciiiii, ct iioii |icr alii|ui(l coiiiinuiic iii illi.s (juilius convciiit ista
iicj/atio, (|iiia vcl miIiiI cst coininuiio (litr<'n'iiliis uliiinis. vel .si
cntitns * ois coiiiinuii<3 est *, iion proptcr cntitutcin coiivpiiit
«'is talis iiftirati(), sicut iicc propt(M' cii!itat<'iii rcj)Ui:iiat ois talis
adirrnatio.

Ht •<\r (licciKliiiii, i|iii>il inaior osl lalsa, ipiia iiojralio ost
uiiius ratioiiis (piia nji/xmilur allirinatioiii uiiius ralioiiis, cl
iioii ipiia conscqnilur alllriiiatioiioin iinius ratioiiis; nnn hnrno
ciiiiii cst uiiius laMoiiis, ((ui;i hninn. cui oppoiiilur, «'st uiiius
ralioiiis, ct iioii (juia coiisc(|uitur alliriiiatioiiciu uiiius ratioiiis;
nnii hnoio «'niiii coiniiiuiio «'sl inti «'t non cnli, (|uil>us niliil
alliiiiiativuiii sivc positivuni ost coiiiiiiuiio.

h) (Juiii sccundn oliiicilur. iiuod iio^Mlio iioii dicil aliipiid
(iil ilii/nitalcin pcrtiiioiis, «'t ad Ihk' ctiaiii pos*^uiit aiMuci ra-
lioncs ad jirincipiilc (ii. 1)0 T, «piia iioj.fatio iion lulnrntur, uoc
ctiaiii «'st tcruiinus rcnlis actinnis, j)oss««t dici, (jutMJ ii«';ratio
in (jcncrc dillcrt a ii('!.'alioiio cxtrn f/cnus «t a prirnlinne.
1'rii'atio (|ui|»()c ro(juirit suliicctuin iijUuni, vcl s«'cuiiiluiii
80, si ost jirivatio socMiiidurn so. vi-j sccuiidiiiii i:oiius, si «^st
jirivatio s«'cuiiduiii pMius: sicut tniiut dicilur caeoa. W Mrhijth.
(• dc Prirntione. Sc(/atio cxtra (/cnvs ahsolult? niUil ro«jui-
ril, i(iiia a('i(iialilcr dicitiir ^V' oiit«M'l iioii «Mito. .V«\7/i//o aulorn
/// (/cnerc «(iiasi iiicdi:it, ((iii;i roijuirit subicctum, do «ju«) ili-
ciiliir. iioii i:iMicii iii>tilu(lincni ad Ibriiiaiii. TaUMii Ibrto iio^ja-
lioin'iii iM;(ioil;it iHrcr.sitns, dc «(iio :ili;is, (jui:! iioj;;«t idciilita-
lciii. vcl ii(»l;it iioii idoiitil:il('iii taloiii iii oiit«'; cr^'o l:i|oiii jH>l«'st
iioiiiiii;iro incnmtnunicattilitns, iit iin(iorl:ilur iii pcrsnna, «juia
M(»l:il iic;;atioM<<iii diijilicis coiiiMiuiiic;il)ilit:ilis iii iiatiira iiitollo-
rtiMili; ii«M' t;iincii dicit ajtlitudinoin :iil :iliijuaiii corniiiuiiic:ihi-
lil;it«'iii, s<>d iKyiitioiH^iii ilhtni iii ii:itui'a jiositivn iiitollivluali;
«>t ii;i dicil :iliijui(l jicrtiiHMis ad //////ii//i/«.'i/i, iioii ratioiio .si^ui-
ficati, s<'d vwUowo connntati el subiccti ; o\ sio jmwsoI ronciMli
jKMsoiKiiM )^'«MUM*ari ot adorari: sicul ca«H'US aiiiliulnt, vol aiun-

940 LIB. I. DIST. XXIII. QUAEST. UNICA.

tur, non quod caecitas sit ratio ambulaudi, sed quod illud in
quo est talis privatio sit subiectuni respectu talis praedicati.
(*^) cj Cura arguitur de communicabili et incommunicabili,
dico, quod unura oppositum potest esse relatio rationis, et ai-
terura relatio realis, vel saltera negatio vel privatio realis ali-
cuius relationis: sicut idem perfecta identitate dicit relationera
rationis, V. Metaph. c. de Eodem, et tamen diversum, quod
negat istam identitatem, convenit rei absque actu rationis et
intellectus. Et ratio est, quia licet aliquid non conveniat rei nisi
ex opere vel actu intellectus, tanien potest repugnare rei ea- se,
sine actu intellectus: sicut Sorti universalUas repugnat, quae
tamen non convenit homini nisi per actum intellectus operantis
et negociantis circa liominera. Etsi igitur communicabiUtas
dicat tantum relationera rationis in essentia, taraen potest re-
pugnare personae ex aliquo (juod est in re, et propter idem
potest sibi incommunicabiliias competere.

912. — Ulterior dubitatio. — Ista igitur via supposita sicut
certa, quod a personis potest abstrahi aliquis conceptus nega-
tivus negationis in genere, et hoc non solum a personis quasi
constitutis, sed etiam a formalibus constitutivis earum, est
dubitatio ulterior: utrum tale commune soluramodo sit abstra-
hibile ab eis, vel ahquod commune positivum? — Et videtur
quod oporteat ponere aUquod positivum possibile abstrahi ab
eis, propter verbum August. De Doctrina Christiana, et ver-
bura Magistri in httera dist. 25, quae adducta sunt contra opi-
nionem [n. 908 &]. — Potest dici, quod ab individuis non tan-
tum potest abstrahi species quae dicit quidditatera Individuo-
rum, sed etiam ahquid quasi proprium^i).

(1) Cf. infr. d. 25. et III d 1 q. 1. n. (5j seqq.

r-®=®-»«--

I

DJ.STJMTJO \J(iJ:-SJMA (iLAIJTA.

TKXTLS MAt.l.VHU SK.NTKNIIAKI.M.

fluitl aij/iii/lcetiir hix tioniiiiihiis : iniinf cel iinn, dun vel dnac,
tren rcl trin, triinis iri triiiitns, ji/iire^ rel pliirnlitns, diMinctio vel
i/istiiictnf, ciim /lis iitimiir de eo loijuentes. — Hic dilij^enter inquiri
o|)ortft, cum in Trinitate non sit dirersitns vel sinijidnritm, nec mul-
tiji/icitns vel sn/itudo, (|uid si<;niticetur his noniinil)U.s. scilicet, unus
vfl iiiin, diio vel dune, trcs vi'l trin, trinus vel trinitns, plurrs vel
ji/iirn/itas, distinctne vel distinctio, cuiu ilicitur: unus Deus, duae
personne vel tres |)ersonae, plures j^ersonae, distinctae sunt |)ersonae;
vel cuin ilicitur: distinctio |)erHonarum, plurnlitas j>ersonaruin. Trini-
aa personarum et huiu8mo<li. Videmnr enim hoc dicentes numerorum
lunntitntes et rerum multitudinem vel multiplicitatom in Deo ponere.
(^uid «'rjio istn ilii sij^nificent, ipso de (juo lcKiuimur aiK>riente. insi-
miarp oureiniis.

Mni/is i//n dicuiitnr nd r.cc/udendum m ijune non sunt in I)eo

'/iiniii nd ponrndiim n/ii/iin. - Si dilij^enter j)raemissis auctnritatum

verbis (1) intendimuti, ut dictorum intelli<;entiam caj)iaiuus, ma^ig vi-

letur horum verl)orum usus introductus rutione removendi ntque tjvln-

(/c/i//(' n siiuj)licituto Deitatis ijune ihi non sunt ()unm ponemli aliijua.

(iuid jirr unuiii sii/nificetiir cum dicitiir unus lieusf — (^uiu
enim dicitur iiniis I)rus, iiiultitudo ileorum <v. Ii lirnr, nec numrri
(|uantitna in Diviiiitnte jionitur, tum(|unm '^ v. Diuiit ent, nec

iiiulti sunt vel j)lures dii. Undo Aml)iT)Hiu8 in lib. Ik> 7V<»ii/. (2\ ait:
• (.'uiii uuiiiii dicimus Deuni, iinitas excludit numeruiu de<irum, n<v
|iuintitateiii iii Deo j)onit, quia nec numerus. noi> qunntitnM ihi ciit *.

(^iio sriisu dicitur iinus rst l*nter iW unus e/tt Filiuaf — Simi-
litiM* cuin dicitiir unus est l'nter, vel unus ost Filius, ot hui* ■ ' .
intio dicti liuoc ost : qiiod H"" -nt.t multi Fittrrs vi<' >■■"/'/ /'
•t de simililius. Itom, cuiii ■; - y>/Mrr.< 0110 ;>« -

tnteiii at(|ue snlitudinem excludiuiuH, nec diV' 111, nec mii

Vl> Ditt. iM. >,>u /*r , I. e. i.

942 LIB. I. DIST. XXIV. TEXT. MAGISTRI.

tatem ibi ponimus, quasi diceretur: sine solitudine ac singularitate
personas confitemur. — Unde Hilarius IV. lib. De Trinit. sic ait :
« Dixit Deus (1) : Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem
nostram. Quaero nunc, an solum Deum sibi locutum existimes, an hunc
sermonem eius intelligas ad alterum extitisse? Si solum fuisse dicis,
ipsius voce argueris dicentis faciamus, et nostram; sustulit enim
singularitatis ac solitudinis intelligentiam professio consortii, quia ali-
quod consortium esse non potest ipsi solitario, neque solitudo solitarii
recipit faciamus, nec alieno a se diceret nostram » . — Attende, lector,
his verbis et vide, quia nomine consortii pluralitatem significavit. Pro-
fessio ergo consortii est professio pluralitatis, quam professus est di-
cens faciamus et nostramj pluraliter enim utrumque dicitur; sed hac
professione pluralitatis non diversitatem vel midtitudinem posuit, sed
solitudinem et singularitatem negavit. Sic ergo cum dicimus plures
personas vel pluralitatem personarum, singularitatis et solitudinis in-
telligentiam excludimus.

Quid per ternarium significetur cum dicitur tres personae ? —
Ita etiam, cum dicimus tres personas, nomine ternarii non quantita-
tem numeri in Deo ponimus vel aliquam diversitatem, sed intelligen-
tiam non ad alium nisi ad Patrem et Pilium et Spiritum Sanctum
dirigendam significamus, ut sit huius dicti intelligentia : tres ^j^er-
S07iae sunt, vel tres sunt Pater et Filius et Spiritus Sanctus: nec
tantum Pater, nec tantum Filius, nec tantum Pater et Pilius in Dei-
tate sunt, sed etiam Spiritus Sanctus, et non alius ab his. Similiter
non tantum est ibi haec persona vel illa, vel haec et illa, sed haec
et illa et illa, et non alia. — Et hoc fore ita intelligendum Augusti-
nus satis ostendit (2), ubi dicit, quod illo nomine non diversitatem in-
telligi vohiit, sed singularitatem noluit.

Quid per duo cum dicitur duae personae, vel Pater et Filius
duo sunt? — Similiter cum dicimus duo sunt Pater et Pilius, non
dualitatis quantitatem ibi ponimus, sed hoc significamus, quod non
est tantum Pater, nec tantum Filius, sed Pater et Filius, et hic non
est ille; ita et de aliis huiusmodi. Ita etiam cum dicimus Pater et
Filius sunt duae personae, hoc significamus, quod non tantum Pater
est persona, nec tantum Filius est persona, sed Pater est persona, et
Filius est persona, et haec non est illa.

Ex quo sensu dicitur in personis distinctio vel personae distinctae?
— Cum autem dicimus distinctae sunt personae, vel distinctio est in
personis, confusionem atque permixtionem exchidimus, et hanc non
esse illam significamus. Cumque addimus distinctae sunt personae
proprietatibus sive diiferentes proprietatibus, aliam esse hanc perso-

(1) Gen. c. I. V. 26. (2j Lib. VIL Dc Trinit. c. 4.

I.II! I. DIST. XXIV. TKXT. MAOISTRI. \H'.i

nain et aliain illain Huis proprietatibuti HigniHcamuH. Et cam dicimuri
alinm rt nlidin, non (UveritiUUeui vel niienationem ibi poniinuH, ne<l
confiisionem Snlteliitinnm cxcludiinuH.

Qitomodo ihi acvipitttnr di.scretio? — Ita etiam. cum dicuntur
discretfte pcrsonae, vel cura dicitur di.scretio es.se in i»orsoni.s, eaindem
intelli;;entiam faciinus; eo eniin morlo ihi accipitur distinctio <juo dis-
cretio. Kt c<>n;;rue dicitur il)i esse discretio vel distinctio, non diver-
sitns vel divisio sive separatio. Unde Ambrosins in /. lih. iJe Trinit.:
• Non est ipse Pater qui Filius, sed inter Patrem et Filium expressa
distinctio est *.

(^itomodo trinitas ihi accipitttitr? — Cura vero dicitur trinitas,
id si<;niKcari videtur qufKl Hi;:;niHcatur cuin dicitur tren ]>erftonne, ut
Hicut non jK)test dici Pnter est tres jMTSonne, vel Filius est tres j)€r-
.soiuu', ita non clobeat dici I'nter est trinitaa, vel Filiua est trinitas.

lloc videtitr contrnrinm esse praedictis. — Hic non est praeter-
iiiittenduni, qtiotl, cum supra (1) dictum sit, Deum nec siiKjnlnrem, nec
itiiiltijilicem esse confitenduin, idque Sanctorum auctoritatibus sit con-
tirinatum, in contrariuin videtur .sentire Isidorus dicens: « Distin-
guenduin est inter trinit^itrm et niiitntem; est enini unitas siinple.x
et sini/iilnrui, trinitus vfn» miiltiplej- et nuineraliilis, quia est trini-
tas». Ecce unitatem dicit esse sin^^ularem, et trinitateiu inultiplicera
t nuinerabilem. — Sed ad hoc dicimus, quia »/»//»</<irfm accepit sicut
et alii accipiunt nnnm; mnltijtlicem vero et numernhUem sicut alii
licuiit trinnm.

(1) Dist. '2:J

•CTO*

DOCTORIS SUBTILIS AC MARIANI

SUPER DISTINCTIONE XXIV. LIBRl I. SENTENTIARUM

QUAESTIO UNICA.

913. ( ' ) — Proponitur quaestio. — Circa distinclionem
vigesimam quartam quaero:

JJtrum in Dirinis sit proprie numerus?

914. — Solvitur. — Respondeo: aut ponitur quod nume-
rus habeat uniiatem formalem, respectu cuius formalitatis
unitates sunt materiales et sicut materia illius formae, aut po-
jiitur quod numerus est tantum unus aggregatione unitatum,
sicut acenms lapidum dicitur unus aggregatione lapidum.
Quod horum verum sit, ahas videbitur, quando tractabitur de
numeris(l).

a) Primo modo dico, quod in Divinis non esl numerus;
quia quaelibet persona divina est i7ifi7iita, et quaehbet proprie-
tas personalis est eadem infinito : sed nihil quod est ex se for-
maliter inflnitum, vel idem infinito, est potentiale vel pars ali-
cuius; quia tunc esset aliquid maius infinito, quia totura esset
maius infinito, si tamen pars eius esset infinita. Et ideo illam
positionem tenendo non erit numer-iis in Divinis.

b) * Sed * si secunda positio vera est, scihcet quod numerus
est tantum unus aggregatione unitatum, cum aggregata sint
simphciter diversa, ita quod non faciunt nec sunt ahquid per se
unum, imo sunt minus unum qiiam illa quae sunt unum per
accidens; et quae sunt in Divinis sunt idem alicui vere uni, quod
est essentia, sequitur quod nuha est aggregatio ibi rei ad rem,
et ita nullus est numerus secundum istam secundam positionem.

(1) Cfr. De Eer. Princ. q. 16. n. 35. seqq. — QQ. Metaph. I. V. q. 9.
11. 6. — Rqwrt. I. d. 24.

Mi{. I. nisT. XXIV. oi;aest. unica. !)15

(2) cj Si Uiiiifii miriKTiis IkiIx-jI (?sso in intellectu taiituni
siiMuI concipifut»; plura una vol plur(»s uiiitatrs, cum iiitrlle-
ctus iilii|uis jKjssit coiiciiicro tres i)ersr>iias(a) siuiul, vel unaiii
solarii noii concijjiriKlo tros porsona.s ^t non sit conceptus
it;i prrDictus concipiondo unaiii porsonarn sicut concipiondo tros
porsonas, uiido aliqui (iistincli articuli (Moi rospiriunt distinctas
porsonas, pos.sot poiii (juod ilii ost unus nuinorus, (piasi nnus
conccptus tntalis Trinilatis in intolloctu.

dj Sod omittendo do nunioro, an sit in intellcctu, v{ lo-
qu<Mido dc nuiiioro in rc, dico, (piod numerus sitnpliciter non
est in Divinis, tonondo alterudaiii illariiiii duaruin opinioiiuin
priiiiarum. (Jonccditur tamen ibi nwncrus sccundum quid, sci-
licot ciim liac delerrninatioiio, ;;ms(j«ar«m; quia il»i fit abstra-
ctio illius a numero (ju(jd noii dicil imporr«x;tionoin, scilicct
dislinclionem, ah oo ({uod notat imporfoctionom, aut in utnMjue
* iiumeratorum *, aut .saltem in altero, scilicot a potcntialitate,
si numerus est uiius secundum /brma/>*, vol a diccrsitatc, ai
mimoius est unus per afjgregntioncm unitatum plurium. Hono
lamen il>i conceditur distifictio, sino divoi-sitat(^ vol potontiali-
latc vol ('tiaiii aiT^M-oj^^ationo, (fuia dicunt imperfectionom ali-
qiiMiii iii uiiitat(>.

[<i] K«l. ViMi. iinitatrs.

'1 ■ t»

l'..M 1 <'li»

DLSTINCTIO VIGESIMA QUINTA

TEXTUS MAGISTHl SENTENTIARU.M.

Qiikl significatur cum dicitur pluraliter tres personae vel duae
personaef — Praeterea considerandum est, cum hoc nomen persona,
ut praedictum est (1), secundum substantiam dicatur, quae sit intelli-
gentia dicti cum pluraliter profertur tres personae, vel duae personae,
et cum dicitur alia est persona Patris, alia est persona Filii, alia
est persona Spiritus Sancti. Si enim in his locutionibus personae voca-
bulum esseutiae intelligentiam facit, plures essentias confiteri videmur,
et ita plures deos. Si vero essentiae significationem ibi non tenet, alia
est huius nominis ratio cum dicitur Pater est persona vel Filius estl
persona, et alia cum dicitur Pater et Filius et Spiritus Sanctus sunt tres
personae, et cum dicitur alia est persona Patris, alia Filii et huiusmodi.j

Quod videtur secundum essentiam dici, alia est persona Patris,
alia Filii, sive tres personae, ut cum dicitur, Pater est persona, Fi-
lius est persona. — « Persona enim, ut supra (2) ait Augustinus, ad sei
dicitur, et idem est Deo esse personam quod esse, sicut idem est eij
esse quod Deum esse » . Unde manifeste colligitur quod essentiam di-
vinam praedicamus dicentes Pater est persona, Filius est persona^
Spiritus Sanctus est persona, id est, essentia divina; et omnino unur
et idem significatur nomine personae, id est, divina essentia, cum di-|
citur Pater est persona, et Filius est persona, quod significatur nc
mine Dei, cum dicitur Pater est Deus, Filius est Deus. Ita etiaml
idem significatur cum dicitur Dexts est Deus, et Deus est persona;
utroque enim nomine essentia divina intelligitur, quia utrumque se-
cundura suhstantiam dicitur. — Cum vero dicitur Pater et Filius et
Spiritus Sanctus sunt tres personae, quid nomine personae significa-
mus ? An essentiam ? Hoc enim videtur, si supra (3) posita verba Augu-
stini diligenter scrutemur. Supra enim dixit, quod « ideo tres personas
dicimus, quia id quod persona est commune est tribus » . Et item,
« quia Pater est persona, et Filius est persona, et Spiritus Sanctus
est persona, ideo tres personae dicuntur » . Videtur ergo eamdem te-
nere signiticationem hoc nomen persona cum dicitur tres personae
quam habet cum dicitur Pater est persona, Filius est persona, Spi-
ritus Sanctus est persona; quia, ut ostendit Augustinus, hoc dicitur,

(1) Dist. 23. (2) Dist. cit. (3j Ib.

LIU 1. Di.sT. XXV. TEXT. MAGISTHI. 017

id fsi, tns jiirsoiute, proptpr illuH, qnia irl qn<vl j^ersonn i-si rinniimnr
est eis; id er;,'o (jiuxl coinmune ewt ei.s. i<l cHt. Patri et Filio et Spiritui
Sancto, viHetnr si^nificari nomine persomte cum dicitur irett jiertonne.
Alifer etiani videtitr /losse ostendi, ijnod secitmlum egsentinni dicatur,
etinm citm jiliiraiiter jfrofcrtiir. — Aliter etiam videtur poese OHtendi,
<|UO<l ibi nomine j)ersonne signiticetnr essentia, cun» dicitur tres jier-
sonne. Ut enim supra (1) dixit Auffustinns. f-a nece.ssitate diximus tre«
personns, nt rps|)ondprpmns (inaprpntihns, (jiiid trcs, vel fjnid trin. Cnm
i'itr() qnaerrtur i/niil trcs vel iiiiid trin, convcnienter resiK»ndetur. cum
dicitnr trcs }>ersomie: at cum quaeritur, ijuid treg, vel fjnid trin? i»er
<iuid dp essentia (inaeritnr; non enim invenitur quid illi tres sint nisii
esscntin ; si ergo qnaestioni recte resj^ondemns, oportet ut responrlendo
'sscntiam sif^nificemus, ijtsam pssentiam jicrsonae nomine intelligimu.s
I uni dicitur tres j>ersomtc.

Opinio i/itorinndiini i/iii jnttftnt essentiam signiftcari nominr \>*'i-
sdniic ciim dicimiis trcs j>crsonn.'*. — Qnilm.sdam vi<letnr «juckI no-
mine pcrsonne sij^nificetur essentia cum dicitur tres jiersonae, propte-
rea (jnia An<;uHtinu8 dicit, ideo dici tres jtersonne quia conininne est

18 id (jufKl est jH^sonn, nf sir talis intellij;entia : Pater et Filiu» et
Spiritns Sanctus sunt tres jiersomte, id est, sunt tres id hal^entes com-
iiinne qnod est jtersfma, id est, tres sunt, quorum quisque est j)ei-8oua,
id pst, csscntia. — Sed (|nnm<->do iuxta hanc intelligentiam dicetur
fifin est jwrsona Patris, fiiifi Filii? Kt hoc etiam ifa volnnt intelli-
-ere, scilicet ftliiis ent Pater, et nliiis est Filius, id tamen commuHc
haKentPH (lUfKl est jtersimn. Et hcx- confirmant auctoritate Au^intini,
iiui VII. lih. I>c Trinit.{2) ait : « Tres p<'rHonaH eiusdcm cssrntiae, vel
tres personaH inutm csscntiam <licimns. Tres autem j>ersona8 ejt eadem
essentia non diciniUH, (juasi aliud ibi 8it quod essentia est, aliud quml
jicrsona t . Hiic anctoritnte ef prnPinissis conantnr asserere in prne-
■ licfis liK^nf ionilms noiiipii jicrsonnc cssentiam si;;nificarp (A}. So<l «juid
rps]K)ndpl)unt ad id (juod ipse An<;nstinuH in lihro /V Fitle ad 1'ctrunt

licit, « scilicet, qu(xl tiiius est Pnter in jwrsona nive jfer^iutliter. nliu8
personnliter Filius, nlins |K'rHonnliter Spiritus Snnctus •? QuoiiukIo
oniiu alins jnrsonalitcr Pater, alius perstinnliter Filius. alius jtersona-
liter Spiritus Sanctus, «i in esgr jieraonam omnino conveniunt, itl e«rt, si
\m-nom\cs8cntiiic iniitum intp|Iij;pnfinm tncif ? — Id- ' - videf iir nliter
li«x' |)<)ss«> dii-i c«>ii;;rupnfius iu.vfn cnfholicorum IJ--' i--. .ui» auctoritfttcn.

iliUHl hiK mimen i>ersonn triplicitrr in Trinilatc act'ijiitur, et haec
I st iitilis et catholica diKtrina de jtrrsona rt permnig. Sciendum eat
i^ifnr (iiKxl Ikk^- nomen jiersomt mnlfiplicem intelli^utiam faoit. nou

(1) Di^t :• C»^ Onp. r. (8> Ciip. 1.

948 LIB. I. DIST. XXV. TEXT. MAGISTRI.

unaiii tantum. Et ut Hilarius ait lib. IV. De Trinit. : « Intelligentia
dictorum ex causis est assumenda dicendi, quia non sermoni res, sed
rei senno subiectus est » . Discernentes ergo dicendi causas huius no-
minis, scilicet persona, significationem distinguimus dicentes, quod hoc
nomen, scilicet i^ersona, proprie secundum substantiam dicitur et es-
sentiam significat, sicut supra ostendit Augustinus, cum dicitur Deus
6st persona, Pater est persona. Quadam tamen necessitate (ut supra
dixit Augustinus) translatum est hoc nomen, ut pluraliter diceretur
tres personae, cum quaereretur, quid tres, vel quid tria, ubi non si-
guificat essentiam, id est, naturam divinam, quae communis est tribus
personis, sed subsistentkis, vel hypostases, secundum Graecos. Graeci
quippe, ut supra dixit Augustinus (1), aliter accipiunt substantiam, id
est, hypostasim, aliter nos. Nos enim substantiam dicimus essentiam
sive naturam ; personas autem dicimus sicunt illi dicunt substantias,
■ id est, hypostases. Si ergo nos ita accipimus personas ut illi accipiunt
sid)stantias vel hypostases; at illi aiiter accipiunt hypostases quam
nos substantiam ; aliter ergo nos accipimus ^ersonas quam substantiam.
Cum ergo dicimus tres personas, non ibi personae nomiue essentiam signi-
ficamus. Quid ergo dicimus? Dicimus, quia tres personae sunt, id est,
tres subsistentiae, scilicet tres mfes; pro quo Graeci dicunt tres hypostases.y

Osteiulit verba Augustini convenire huic sententiae. - — Et hic sen-
sits adiuvatur ex verbis Augustini praemissis, si interius intelliganturJ
Quia enim Pater est persona, id est, essentia, et Filius persona, et j
Spiritus Sanctus persona, ideo dicuntur tres persouae, id est, tres\
subsistentiae, tres entes. Non enim possunt dici tres subsistentiae vel
entes, nisi singulus eorum esset persona, id est, essentia. Quia ergo
eis commune est id quod est persona, id est, essentia, ideo recte di-j
cuntur tres personae, id est, subsistentiae vel subsistentes, ut sicutj
essentia, quae est eis communis, vere ac proprie est, ita illi tres verej
ac proprie subsistentiae vel entes intelligantur. Ideoque Augustinus,
causas dictorum discernens, dicit tres personas esse unam essentiam
vel eiusdem essentiae, non ex eadem essentia, ne aliud intelligatur ibi
esse persona, aliud essentia. Tres enim persotiae, id est, subsistentiae,
una sunt essentia et unius essentiae, non autem sunt una persona vel
unius personae, licet persona secundum substantiam aliquando dicatur ;
nam si hoc diceretur, confusio fieret in personis.

Obiectioni illorum hic respondet, qua nituntur probare personas
secundum essentiam accipi, quia respondemus quaerentibus quid tres
vel quid tria. — Ad hoc autem quod illi dicunt: cum quaeritur, quid
tres vel quid tria, de essentia quaeritur, quia non invenitur quid illi
tres sint nisi essentia, per hoc volentes nos induoere, ut nomine per-

(1) Didt 23.

LIH. I. DIST. XXV. TKXT. MAr.ISTHI. 1)4J)

soiiae eHneutiam iiitclli^'ainuH, cuiii r<'Hix»iulemuH : tres jffTsumis, ita di-
cimUH: indul>ital)iliter venim (*st, quin non inrnnitiir imum aliqnid
«lUfMl illi tres Hint niHi etau-ntia. Unum onim Hunf illi troa, id oBt, es-
snitifi (liviun.. Un<lp VoritaH ait (1): Ktfo et I*nter ttnuin gnmus, V«'niiii-
tainen cum (jiiaeritur, iiuid tres, vel i/uiff trin, non de essentia quBe*
ritur. nt^c ilii (/uid nd cssentiam retertur ; swl oiun Hdes catholica trrs
cnHc pnitirerctur, siciit Inanues in JCpistola Cnnftnicn {'2) ait : 'Jres sunt
ijui lestinuniiuin perfiilicnt in coeiii, (|uui*reliatur, <jui(l illi trrs »'«i>Miit,
id est, an essent tre« res, et (jiuie tres res, et fjno nomine illae iroH
ren sii;iiiticurentiir. Et ideo lo«iur>ndi neceHsitate iuvcntum est hoo
nniiien ad responflpndiiin jirntona, et diotum est tres jtersfmae.

Quid Ires res, et fjnitl uua rejf hic dieiturf — Non autein te mo-
vent (|I|(h1 diximus Ires rrs. Non ffniin hoc (licfMites diver.^wniin rfrniu
nuinrriini pnninius in Trinitate, .sed itn tres rrs (liciinUH, ut rastlmi
r.nHc ininin (lunindnin suninunn rem coufitonmur. rndc AiimiHtinuH /.
////. /)<■ l)()ct. ChriMinna (^) aic ait: • Kes (iiului» fruendum est non
heatns faciunt. lies ij^itur quihuH fniendum est sunt Pater et Filiiw
.SpiritUH SanotUH. Kademi|ii(' TrinitaH una ({uaedam summn rrs ent
ooiiiniiiiiiHque triientiltim ea; ni tamen res, et non rerum omuiiim cauna
git; si tninen et cau.sa: non enim iacilc |)nteHt inveniri lunnen iiuod
tantne excellentiao cnnvcnint, nisi (jiiod melius dicitur J'riuitiui haec unus
J)eiiH '. — Sicut erj?o trrs res dicuntur, ct liue sunt uua rrs, ita tres
suhiii.sirnti(tr (licuiitur, et hae sunt umi essentia. — Ecce osteuMum est,
quac sit intelli(;entia huiuH lunuinii* jter.tonn ciim dicimus tr*-s jtersnurts.

1'1j' i/iki scu.sii dicntiir nlin jM-rsniin J'ntri.<<, nlin FHii, (tlia Sjti-
ritus Stiucti / — Nunc insincininus, utriim secunduin caindpm ratiouem
et causaiii dicutur alia cst jiersnna Patrin, alia Filii, alia Spirituj» Sancti.
<^iod utique sane intelli;;i jjntest, ut Hit HensuH taJin: alia ent siilisisteir
tia vel liyiKiHtaHin Patrin, nlia HuhHisteutin Filii, alia Hul>sistt>ntia Spi-
ritus Sniicti; ct nlin suhsistrutin Pater, alia FiliuH, alia Spiritus SanctUH.

f^iiiitnndo hnec int( lliijnntur, nlius iu jtrrsfma J'ntrr, alius tVius,
nlius Sjiiritus Snurdis/ Dt>iiide (|uai'ritur, utruiu stvundiim camdem
ratinncm ncci|iiatur ciim dicitur alius ent iu jtrrsima Patcr. aliiw in
|KMsniin FiliuH, aliiiH iii i>«'iHona .SpiritUH SanctUH ; aive aJiu» jirrmmn'
litrr Pator, alius |x<rsnnalitcr Filiiis. aliiiH iwrsnualiter S|jiritui» S«n-
Otits? -' Ad (|ti(Mi diciiuuH, ()uia etni {joHHit etxloin modo accipi, con-
^ruoiititiH tamoii ox rnti^me dioti alin variatur intor i. iit hio

jMTsniinr nniiiino fwnfirirtns iMTsniiao iiifolli;:atur, ut sit talu*;

nlitis ost iii |K>rHnun vol |M'rH4>iiahtor l'aler, ul ent, y»r..^ . .- . .v siu»
1'ntor aliiiH est ((uain FiliuH, et FiIiuh pn>priplnto sun nliiiH ipiam
Pntor. jinlrrunli eiiiui pmprietate diHtinjfuitiir hy|MX(taHiM Patria ab

ll ronn. (. X. V. 3(), (2) I. v V v. 7. :\) Vm\K 3.

950 LIB. I. DIST. XXV. TEXT. MAGISTRI.

hypostasi Filii, et hypostasis Filii fillali proprietate discernitur aTatre.
et Spiritus Sanctus ab utroque processibili proprietate distinguitLir.

Quod secundum hunc modum etiam in praedictis locutionihus
potest accipi. — Hoc etiam modo sane potest accipi persona in prae-
missis locutionibus, cum dicitur alia est persona Patris, alia Filii,
alia Spiritus Sancti, id est, alia est proprietas qua Pater est Pater,
alia qua Filius est Filius, alia qua Spiritus Sanctus est Spiritus San-
ctus. Ita etiam nomine personae quidam proprietates intelligere volunt
cum dicuntur tres personae ; sed melius est ut subsistentias vel liypo-
stases intelligamus cum dicimus tres personas. — Ex praedictis col-
ligitur quod nomen personae in Trinitate triplicem tenet rationem;
est enim ubi facit intelligentiam essentiae, et est ubi facit intelligen-
tiam hypostasis, et est ubi facit intelligentiam proprietatis.

Auctoritatibus Sanctorum ostendit quod dixit. — Quod autem se-
cundum substantiam dicatur et essentiam aliquando significet, supra (1)
ex dictis Augustini aperte ostendimus. — Quod vero pro hypostasi
atque proprietate accipiatur, ex auctoritatibus Sanctorum ostendi opor-
tet, ne coniecturis nostris aliquid ausi dicere videamur. — De hoc
Hieronymus, in Expositione fidei catholicae ad Alipium et Augustinum
Episcopos (2), ita ait : « Non est prorsus aliquis in Trinitate gradus,
nihilque quod inferius superiusve dici possit, sed tota Divinitas sui
perfectione aequalis est, ut exceptis vocabulis quae proprietatem in-
dicant personarum, quidquid de una persona dicitur, de tribus possit
dignissime intelligi. Atque ut confutantes Arium, unam eamdemque
Trinitatis dicimus esse essentiam vel substantiam, et Deum unum in
tribus personis fatemur, ita etiam impietatem Sabellii declinantes, tres
personas expressas sub proprietate distinguimus, non ipsum sibi Patrem,
ipsum sibi Filium, ipsum sibi Spiritum Sanctum esse dicentes, sed
aliam Patris, aliam Filii, aliam Spiritus Sancti esse personam. Non
enim nomina tantummodo, sed etiam nominum proprietates, id est,
personas, vel, ut Graeci exprimunt, hypostases, id est, subsistentias con-
fitemur. Nec Pater Filii vel Spiritus Sancti personam aliquando excki-
dit ; nec Filius vel Spiritus Sanctus Patris nomen personamque recipit,
sed Pater semper Pater, et Filius semper Filius, et Spiritus Sanctus
semper Spiritus Sanctus. Itaque substantia unum sunt, sed personis ac
nominibus distinguuntur » . — Ecce hic aperte dicit Hieronymus ^rro-
^yrietates esse personas, et personas esse subsistentias. Unde manifestum
fit quod diximus, scilicet personae nomine significari et hypostasim et
proprietatem. — loannes etiam Damascenus personas dicit esse hypo-
stases, et eas dicit entes, ita inquiens (3) : « In Deitate unam naturam
confitemur et tres hypostases secundum veritatem entes, id est, personas» .

(1) Hic et dist. 2.3. (3) De FirJe Orthodoxa, 1. III. c. 5.

(2) Seu acl Damasum.

IHHTORIS SUr,TILIS \(' MARIANI

SIPKIS DISTINCTIONK X.W. I,ll;l;l 1 SKNTKNTIAHI.M

yUAKSTIO UNK-A{1)

1)1."). — Proponitur quaestio. — Cirt ;i (hsfincfionem vige-
siinmn <iuintfnn (|uiiero:

Utrutn personn in Divinis diait su/jsfnntiann, cel vela-
I inncinf

'MO. — Solvitur. — ^mo. (trgumentis n-sixjinleo: — n) l*er-
soiiii iiou (licit rcUUioneni pruprinm, ijiii;» lioc iiomkmi per-
MHKi cst conunune trihiis, s^HUindiim Aii^iist. VII. I)c Trinit.
I ;i|). I: Si /ri's persomie sunt, coinuiune est cis Imc ipiod est
jicrsonu; ct iion coiiimiinilat^» aequicocutionis, s\cnt hic /lomo
<'st communis Sorti ct IM:it(jiii, lioc (|ui(lcm cst ({(V/mi/v^o', i(uia
liroiiomcii /loc (]U(mI (hMiionstrat lioc sij^nincat; non ita liic, t|iiia
;i(>((iiiv()cuni non numcratiir in ao({uiv(K*atis; noii «Miini (liciiiitur
piscis ««t si/dus duo canes, ((uia iiuriuM':itio alicuius in nli((uil)us
r('«|iiiiit unirocntioncm cius in eis: ;;f'/-soria osl sic commuiiis,
qiKxl iium(M'atur in eis.

(-2) /i) 'Si^i' (licit rclndoncm communcm. niiod ()r(il>:itur (»t»r
Au^rust. VII. Ih- Trin. c:i(i. (1., * vol IM ♦, ((ikmI Pal«M- iioii esi
pcrsoria Kilii, ncc o convorso. — Kt ist:i ratio (m)Ii»s| iKHJuci sii*:
:((l i|uoiIciim(|uc (licilur rohitivum inlcrius, :i(l iilom dicilur n*»
l;itiviim su()tMius, licot iion primo. — K.rcmpl \ du()luni

cst duj)luiii dimidii, ct lioc primit,i\\\\A\\\\\ <vsl mul(i(>tc.\ ilimidii,
licct iion priino. Kl noii soliim lioc, s«««l oliam us((uo »d pMH»-
i:ilissimum cst rolaliviim (limidii, licol iion (iriino, id csl ndne-
fjiutfc. - Kiyo si ()(Mson:i diciM*cl re/ationem communcm, luijc
r;iitM- siciit cst Patcr l-ilii p,itno, ila rat«M- •-^-•* {HMxona Kilii
/>c'r se^ licet nun primo : ({uod ost lalsuiu.

(I^ Aiti|tllomn liiiiitii Dialliictioiiit •*<t|Mi<iitinnoin triU iii Jirpuri

952 LIB. I. DIST. XXV. QUAEST. UNIGA.

c) Nec persona dicit substantiam secundam, id est quiddi-
taiem, quia illa non numeratur in tribus personis: persona
autern numeratur.

d) Ergo, secundum duas opiniones tactas in quaestione
de persona, dist. 23, quia secundum unam opinionem 2^er-
sona dicit negationem in genere communem tribus, et sic
non significat subsiantiam, nec relationem, connotat tamen
aliquid positivum, et primo connotat illud de quo * primo *
praedicatur, puta Patrem, Filium, et Spiritum Sanctum, non
quasi ex primo intellectu suo, sed sicut commune connotat in-
lerius pro quo supponit: secundo connotat relaiionem, qua
Patri conveniat talis negatio communis, et Filio similiter :
tertio et ultimo connotat essentiam, quae licet sit in primo
connotato, non aulem est in eo ratio islius negationis.

e) Si autem teneatur alia opinio in quaestione illa de /jer-
sona, scilicet quod persona dicat aliquid positivum abs-
tractum a tribus, ut quasi proprium, non ut species, tunc dici
potest quod significat * quid * positivum; sed nec substan-
tiam, nec relationem, et hoc extendendo substantiam tam ad
primam quam Sid secundam; sed aiiquod positivum indiffe-
rens ad utramque. Ratio enim subsistentis indifferens est ad
absolutum et relativum, tenendo personas divinas esse relati-
vas, primo; ex consequenti tamen dat intelligere, sicut supe-
rius suum inferius, illud pro quo accipitur relativum superius,
de quo dicitur persona, puta Patrem, Filium, et Spiritum San-
ctum; et secundo ipsas relationes, et tertio essentiam.

f) Ita quod utraque opinio posita dist. 23 concordat in
hoc, quod persona de prima ratione sua non dicit relationem,
nec substantiam, et hoc nec primam, nec secundam; sed se-
cundum unam opinionem dicit * tantum * conceptum negatio-
nis in genere communem tribus, * et ita dicit conceptum ne-
gationis communis tribus * qui distinguitur in eis; secundum
aUam opinionem dicit conceptum positivi communis * et * di-
stincti in eis. — Et secundum utramque opinionem tale com-
mune, sive positivum, sive privativum, connotat sicut suura
inferius illud de quo formaUter dicitur, puta Patrem, Filium
et Spiritum Sanctum : et quasi secundo connotat formaha di-
stinctiva in eis, et tertio essentiam communem in eis.

917. (3) — Obiectiones. — a) Proponuntur. — Sed obiici-

I.IIJ. I. DIST. XXV. (JLAKST. UNICA. O.").'^

Iui\ iiiKxl j)('is(jna si|,MiiJlc».'t sulistinitiain s<H-uii(lani, id (^t, tjuid-
dilulinn, pnr hoc (jiiod dicit .\u;;iist. VII. De Trin. c. 4.

* vcl 7 *, |)»!r lioc, (juod fst fre.s perannae, «U n»sjy>ridet ad
(|uaosti(jii('iii ilUifii, (jiia (juaoritur iri Divinis (luid tresf quid
aiitciii * coiiveiiit essentiue*.

Praotorr-a, dicit .\u;.'-usl. VII. I)e Trinit. c. .">, (JUcmI uon esl
aliud l)(Hini esse, et peraonaui e.ssc; crj^o persona est iiiere
essenfiule, ct j)er coiiseijucns si<;nifical sulistaiitiain secundain,

* id «;st * qvidditatern.

h) Solrunlur. — .'Vd prmwm resj>ondeo, (JU(«1 7M/W(juan-
(l()(jiie (jiiaerit definitionem, (jiiaiido(jU'' (juacrit illud de quo ali-
(jiiid dicitiir. Priiiiuiii j^atct cx /. Topic: Drfinitio esl oru-
tio indicuns quid est esse / ei. Secuiiduiii «tiaiii patet jxt
Pliilos. X Mclaphiis: Tolaliler quaerenduui esl quid unumt
que/uuihnodu.m et quid ens, tumquaui nun suf/iriens, quiu
hoc ipsutn islius nulura. liitciidit dic«M'«': iioii sulllcit di-
ccre ipsiiiii utium esse priticijuum, sicut ali(jui Pliilosoj)!!!
ipsuiu litiuiii csse princijiium dic«»l)ant, sicut Hlatonici, .s«^l
alKjuid de quo «licilur unum. Kt s«xHmduin li«x- (juacstio ista,
(luid est elemcntum? dujjlicjMii lialwr i*«\si)oiisi«^nern : unarn assi-
{/narido elementi definitinnem, aliani assi|j:nando illnd de quo
diciliii- «'lemcnluiii, j)Ula iynis est elemenlum. Nunc autein ca-
tliolicis c«)nfitciilil)us /;v'.s, secundum Canonicam Ej^istolam loan.
T). c.(l), (juaesierunt liacr'«'tici (jiiid Ires, non intcrnj^iintes hu-
ins iiominis definiliimem, sed * «juacierdes * (juid essel ilhul
suhsluntivum i|uim| ijclcniiiiiarctur j)«'r illiid a«li«»clivum Ires,
siv«» de quo diccrclur. K\ ad lioc hciic r«>sj>ond<>tur' jxM' hoo
ijnotl «'st fiersofui. C.xiii) ij^iiui' aciijiilur (JU«m1 7««/«/ (juatM'it ilo
rssrntiu, uon f>st V(M'urn p»neralit«'r, n«H' sj)ecialil«M' in j^r^ojMisito.

.•\d secufidnm «le .Vuc-uslmo i»at«'hit dist. 'iti, (juoc!

personn «^sf nd se fam in se (juain in suis infn ivrihus, licel
non ita sii ad .se sicut rssentia «'St ad se; el hoe si |Minitur
diviiias |)cisorias «»ss(> consfitutas in «>sse jM»r*s«)naIi |M>r alitjua
iihsoluta ; si aiitcm hoi* ^noii (//) ) jM)nalur, dilllcil«> videlnr cx-
poiicrc :itii'f(ii'itatem U. Au^usf S^^d dt> Ikk' dic(»tiir ihi.

i^'t I 1 )<fti III E«t. Vcn.
(1) I. V. V V. 7

DISTINCTIO VIGESLMA SEXTA

TEXTUS MAGISTRI SENTENTIARUM.

De proprietatibus personarum, sed prius de hoc noinine hxjpo-
stasis. — Nunc de projjrietatibus personarum, quas frequenter in hoc
tractatu commemoravimus, aliquid loqui nos oportet. — Sed primum
audiamus quid de hoc nomine hypostasis Hieronymus dicit. Ait enim,
sub hoc nomine venenum latere. Sed hoc dicit secundum quod hae-
retici eo utebantur, ut simplices seducerent, scilicet pro persona et
pro essentia, ut sive diceretur una tantum hypostasis, sive tres, mi-
nus peritos ad inconveniens deducerent, cum non erat hoc nomen ita
apud catholicos vulgatum, nec ita eius significatio determinata ut
modo. Et ideo Hieronymus dicit hoc nomine non utendum fore sine
distinctione vel expositione, tunc scilicet quando cum haereticis con-
tendebatur, ita scribens, De Fide catholica ad Damasum Papam:
« Ab Arianorum praesule hypostaseon novenum nomen a me homine
Romano exigitur. Interrogamus, quid tres hypostases arbitrentur in-
telligi ? Tres personas subsistentes aiunt. Ilesj)ondemus, nos ita cre-
dere. Non sufificit eis sensus, ipsum nomen efflagitant ; quia nescio
quid veneni in syllabis latet. Clamamus : si quis tres hypostases, id
est, tres subsistentes personas non confitetur, anathema sit. Si quis
aiitem hypostasim usiam intelligens, non tribus personis unam hypo-
stasim indicit, alienus a Christo est, qui scilicet tres hypostases dicens,
sub nomine pietatis tres naturas conatur asserere. Sufficiat nobis di-
cere unam substantiam et tres personas perfectas aequales; taceamus
tres hypostases, si placet. Nomen hoc non bonae suspicionis est, cum
in eodem verbo sensus dissentiunt. Aut si rectum putatis, tres hypo-
ses cum interpretationibus suis debere nos dicere, non negamus. Sed
mihi credite, venenum sub melle latet: transfigurat enim se angelus
Satayiae in Angelum lucis (1) » . — His verbis non negat utendum esse
nomine hypostasis, sed haereticos eo prave usos ostendit, contra quos
cautela opus erat in distinctione significationis ; alioquin sibi contra-
diceret qui supra tres hypostases confitetur.

(1) //. Corlnth. c. XI. v. 14.

lAU. l. hlST. XXVI. TKXT. MA«ilSTHI. *Xhy

De propriftntUms peraoutiritm rt de tiomitiihus enrum relntivin.
— laiii ilf propriflntihns [^ersonaniin videainuH, quae etiam notbniea
Hiv« reintionea in Scriptura pleruin(|ue dicuntur, in illa Trinitate i*an-
cta; quae ideo a nol»i.s rei^etitur, ut cordi nostro tenaciuM infigatur. —
Ait Au^^u.stinuH in lihro I)e Fide nd Petrnm (1): • Aliud est ijennisHe
(juain luitiim e.s.se, aliudque ent procedere (|uam geniiisae vel iintinn
e.s.se. Unde inanifeHtum ent quod alius eat Pater, aliua FiliuH, aliuH
SftirituH SanctuH. Et est proprium hoHuh Patrin, non quia non eat
natuH ipne, Hcd quia unuin Filiuni yennil; proprinmque Hf>liuH Filii,
iion <iuia ipne non genuit, sed quia de Patrin ennentia nntiis ent ; pro-
prium vero Spiritun Sancti, non quia nec natuH est ipne nec genuit^
Hed r|uia Holu.s de Patre Filio^jue procedit*. — Ecce hreviter an-
Hi;,Mia\ it tns proprirtntes triuiu personanim, quaruiii una iicii e.st
aliii. Hoc enim sif^iiiHcavit cuiu di.vit: * Aliitd e.st ijenitisse «luam nntinn
f.sse, aliudque provedere », id ent, alia proprietm sive notio ent ijene-
rntio, et alia nntivitns, alia prwesaio, quae aliin nominiltu.s dicuntur
/interiiitns, fHiniin. Hhh proprietateH deHif^nant illa nominu i>erHoiia-
ruiu, Hcilic«it J'nter, Filiits et iSpiritiis Snnctns, quae relntivn sunt »'t
iid .ie iiivirem dicuntur; r|uia notant r«7a//o/<'.x, (luaH nnii suiit Deo nc-
(idenlnles, .se<l in ipnis |>t'r.snnis ali aeterno .suiit iiiimntnlnliter, iit iion
iikmIo npjiellntiones nint relativae, sed etiaiii ndationeH nive notioii»>s
/(/ nhiis ipsis, Bcilicet in perHonin niut.

^iiud iion omnin ipine de J)eo diciiiitiir sfciindnm snhstnntinm
• liciiiitiir ; ipntrdnm riiiiii secitiidiim rrlntionem dicnntnr, nihii tnmen
'i'ciiiidiim nccidens. — (^uociira .scicnduiu ent. noii omne qutxl dicitur
'Ih Deo dici Hecundum snhstniitinm ; <|uia quaedam dicuntiir Hecundiim
rehttionein, quae iion ent nccidens, <|uia iion est miitnhilis. Unde Aii-
j^ustinus V. lih. J)e 'J'rinit. (2) ait : • Xiliil iii I)oo Hecun<lum dccidens
diritur, <|uia uiliil ei acci<lit; nec tamen omne <iu<xi dioitur, Mecundum
•;iih.<itnntiniii <!<■ l)<>o <lioitur. In relniH creatiH at(|ue mutal>ililutH quo«l
iKni s<>L'uiidiiiii siihstniitinin dicitur restat iit Hecun<lum nccidrns dicatur.
lii I)e<> aut<>ui iiiliil <|ui<leiii Hecundiim nccidens dicitur, <iuia nihil \u ih>
iinitaiiile ost aut aiiiissil>ilo; nec taineii oiiiiie (|U<><1 dicitur <le I>eo. ne-
' iiiidiiiii stdistniitinin dicitur. Dicitur enim nil nliiptid, niout I'nfer ad
Filiiiiii, <>t Filiiis ad Patn^m, <|U<xl n<m eMt accidrn» ; <iuia et ille Mem-
l>«>r Pater, et ille sem|H>r Filiun; et ita Heiiii>or. <iuia Hem|x«r iintuj»
<vst FiliiiH, nei* coepit iiii<iuam tvi.so Filius. QikmI Hi ali<|uan<l<> otwt» c*»-
pis.set, aut ali<|iiando eHHo d- • FiliuH. Hecun<lun) nccidrns ' ■

Mir. Kt <|uia Pater noii dicnix i <drr iiisi ox e<> (iuo<l ent ei i .. .-.
it Filiiis iKHi <ii<-it»ir /•Vliiis ni>.i i«v f" i|Ui«l liiil>«'f l*ntiriii. tir«ii •.,•-

(I I ('h|>. I <■( -.'. ('Np. 5.

95G LIB. I. DIST. XXVI. TEXT. MAGISTRI.

cundum substantiam haec dicuntur, sed ad invicem ista dicuntur ; ne-
que tainen secundum accidens, quia et quod dicitur Pater, et quod
dicitur Filius aetermim atque incommutablle est eis » . — Ecce apei-te
his verbis ostenditur quaedam dici de Deo secundum suhstantiam,
quaedam secundum relationem, nihil tamen secundum accidens. Osten-
ditur etiam proprietas Patris esse quod habet Filium, et proprietas
Filii quod habet Patrem. Ideoque cum dixit aeternum et incommuta-
bile esse quod Pater dicitur, et quod Filius dicitur, ita intelligi vo-
luit, id est : proprietas qua Pater est Pater, et proprietas qua Filius
est Filius, aeterna est et incommutabilis, quia et Pater semper Pater,
et Filius semper Filius. — Unde Hilarius proprietates personarum
assignans XII. lib. De Trin. ait : « Si semper Patri proprimn est
quod semper est Pater, necesse est semper Filio proprium esse quod
semper Filius est. Ubi enim semper Pater est, semper et Filius est;
ergo qui non semper Pater est non semper genuit » . Item in eodem :
« Nato Deo manifestum est proprium esse quod Filius est » .

Quare dicatur esse proprlum Unigeniti quod sit Fllius Dei, cum
etiam homines sint filli Dei. — Hic quaeritur, quomodo dicatur pro-
prium nato Deo, quod est Dei Filius vel genitus ex Deo, cum etiam
homines /ilii Dei dicantur et sint, secundum illud: Filii Excelst
omnes (1)? Et ad Moysen de populo Israel Dominus ait (2): FiUus meus
prii]iogenitus Israel. — Sed magna est distantia: homines enim filii
Dei sunt factura, non nativitatis proprietate ; Deus autem Filius ori-
ginis proprietate Filius est et veritate nativitatis, non factura vel ado-
ptione ; et illi quidem ante sunt quam filii Dei, fiunt enim filii, non
nascuntur filii Dei. — Unde Hilarius solum Deum natum originis
proprietate Dei Pilium ostendens, inter ipsum et homines filios Dei
evidentissime distinguit, XII. lib. De Trinit. ita dicens : « Vero
Patri sohis qui ex eo nascitur vere Filius est. Et nos quidem filii Dei
sumus, sed per facturam. Fuimus enim aliquando filii iracundiae (3),
sed fihi Dei per adoptionem effecti sumus potius quam nascimur. Et
quia omne quod fit, antequam fiat, non fuit, nos, cum filii non fuis-
semus, efficimur, ante enim filii non eramvis, sed per gratiam facti
sumus; non nati neque generati, sed acquisiti; acquisivit enim nos
Deus sibi, et per hoc dicitur nos gemiisse. Grenuisse enim Deum filios
nunquam cum proprietatis significatione cognoscimus dici. Ex adoptione
enim homo factus filius Dei, non ex generatione; neque ei proprietas
est, sed nuncupatio, ac per id non vere filius est, quia nec proprie
natus dicitur, nec semper filius fuit. Unigenitus autem Deus nec fuit
aliquando non Filius, nec fuit aliquid antequam Filius, nec quidquam

(1) Ps. LXXXl, V. 6. (2) Exo^J. c. IV. v. 22. (.3) Ei^h. e. 11. v. 3.

LII'.. I. DIST. XXVI. TKXT. MAr.ISTRI. ii^u

'i\tH(-. iii.si Filiu8. Atqiu; ita (}ui H(!iiiper e8t Filiu.s, najicibilitatirt pm-
prietate ac veritate Filius eHt eiu.s noliu.s qui ^enuit ; et ille tantuin
(|ui ^euuit Pater ipuius eat; ({uia nicut ille FiliuH ori^ine, ita ille
Pat^-r generatione » .

(IuihI litnno tlicitnr /llinn Trinitntis, it Trinitnn jxittr homiuum.
— llonKj vero, (^ni /ilinn Ik'i e.st /uctnrii, iion tanfiiii) I'atriti, .s«l ««t
Filii et .SpiritUH Sancti Hliua e.st, id eat, totiua Triuitatis ; et Trinitan
ip.sa pater eiuH dici jx)te8t. — Unde Augustinus V. tih. iJe TrinU.{\)
dicit: « Non potest dici TrinitaH Pater, niHi forte traiiHlative, ad creatu-
raiii propter adoptionem tiliorum. Quofl eniin scriptum eat (2) : Andi
larni-l, Dnminns iJeus tuus, Dciis unus cst, uon utique excepto Filio aut
Spiritu Sancto oj)r>rtet intelligi ; (luein unuin Dominuin Deuin noHtruin
n>ct«) dicimuH etiain patrem noHtrum, \>er ^ratiain Hiiain non re^ene-
ranteiu > . — De lioc otiain Hilarius, VI. lih. Dc Trinitate, ait :
« OmnibuH per Hdein DeuH eat pater, quibuH ent pater per eam Hdem
iiua leHum (Jhristum Dei Filium conHtemur » . — Ecce oHtensum ent,
ijiiare proitrium dicatur eHHe Dei nati quod Filins ent, ({uia Bcilicet
ipne HoluH natns proprie dicitur. — Undc Hilarius, lih. III. I)e Trinit.
:iit : « DominuH dicenH(3): Clari/ica Filiuni tunm, uon aolo nomine
lontostatUH est ne csHe Filiuiu, sed et projirirtatr. Noh filii Dei HumuH,
ni>A non talin hic Filiun, hic enim veruH ct propriun ent Filius ori-
•^ino, iion adoptioiie ; veritate, non nuncupatione ; nativitate, non crea-
tione » .

QiiihI Sjn'rifns Snnctns ]>ro/>rie dicHnr Donnm Dei, fjuia jtroprie
tiitv i-st Donnm, iit Filins nntiritate, et ntnh/ne mixlo ilicitnr rriaticr
et sccnndum eamdcin rclutionvm Ita ctiam dc Spintu Sancfo di-

ceuduiii BHf. i|ui propric dicifur Donuni Dei, cuiii taiueu ot alia pliira
siut dona Dei. Sed Spirifun SanctuH ita yrojtrirtate iiuiuutahili et
aeterna /tonnni ent, mcut FiliuH proprietate oHt FiIiiiH. fcio euim Donum
dicitur quo Sjjiritns Sanctus, ot iitriHiue utique nomiut* r«lative di-
ciliir, eadcm(|iio relatione dicitur S/nritus Stinctus et Donum ; l!> • '
ipsa rolafio noii ifa apparcaf in lioc uomin»' Sjiirilu» Sitnctus, sicut
iii lioc luiiiiiiio Donnm. — Und«' Au^MiHtinuH 1'. lih. Ihr Triu. (4)
ait: « Spirilus Sauctus, qui non oHt Trinitu-^ •^i-.l in Tnnitato iii-
fclli^^itur, in j'o quo«l proprio dicitur Spiritns s rvlativu dicitur.

cuiii et ad Pafroui et Filium rarortur, ((uia SpirituH SanctuH ct Pa-
trin et Filii SpirituH ent. Sod i}>Ha r&Iatio non apparot in hiv noiuuif*;
apparot auteiu (.'uui dicitur Ihnmm I*ri; donum eniui oat Patrm «t

(I) Cap. 11. (S) /wiM r Wll V I

Ci) lirnt. c. VI V I (4^ Cap II

958 LIB. I. DIST. XXVI. TEXT. MAGISTRI.

Filii, quia et a Patre procedit et a Filio. Ergo Spiritus Sanctus inef-
fabilis est quaedam Patris Filiique communio. Et ideo fortasse sic
appellatur, ut iam diximus, nec iterare pif^et, quia Patri et Filio potest
eadem appellatio convenire ; nam hoc ipse proprie dicitur quod illi
commiinUer : quia etiam Pater spiritus et Filius spiritus, et Pater
sanctus et Filius sanctus. Ut ergo ex nomine quod utrique convenit
utriusque communio significetur, vocatur Donum amborum Spiritus
Sanctus » . — Ecce habes quare Spiritus Sanctus proprie dicatur Do-
num, et quod relative dicitur, sive Donum, sive Spiritus Sanctus, et
quod nomen sibi proprium tenet quod communiter Patri et Filio
convenit, sed divisim. Et est sciendum quia cum Pater vel Filius
dicitur spiritus, sive sanctus, neutrum relative dicitur, sed secundum
suhstantiam.

An Pater vel Filius vel Trinitas ipsa possit dici Spiritus San-
ctusf — Hic quaeri potest, utrum Pater vel Filius vel etiam ipsa
Trinitas possit dici Spiritus Sanctus, sicut disiunctim dicitur et spi-
ritus et sanctus? — De hoc Augustinus V. lib. De Trin. (1) sic ait:
« Trinitas nullo modo potest dici Filius, Spiritus vero Sanctus potest
quidem universaliter dici, secundum id quod scriptum est (2) : Quoniam
Deus Spiritus est. Itaque Pater et Filius et Spiritus Sanctus, quo-
niam unus est Deus, et utique Deus sanctus est, et Deus spiritus est,
potest appellari Trinitas et Spiritus Sanctus. Sed tamen tunc Spiri-
tus Sanctus relative non dicetur, sed secundum essentiam, quia pro-
prie Spiritus Sanctus, qui non est Trinitas, sed in Trinitate, dicitur
relative » .

Quidam putant Spiritum Sanctum non dici relative ad Patrem
et Filium, quia non vicissim respondent sibi vocabula, sed falso. —
Quidam tamen putant Spiritum Sanctum vel Donum non dici relative
ad Patrem vel ad Pilium. Si enim, inquiunt, haec relative ad se di-
cuntur, suis invicem sibi respondent vocabulis, ut, sicut dicitur : Pater
Filii pater, et Filius Patris filius, ita dicatur Pater Spiritus Sancti
vel Doni pater, et Spiritus San(itus vel Donum Patris spiritus vel
donum. — Sed non ita est in omnibus relativis; non enim omnia
quae relative dicuntur suis ad se invicem respondent vocabulis.
Unde Augustinus, horum elidens opinionem, V. lib. De Trin. (3) « Non
moveat, inquit, quoniam diximus Spiritum Sanctum non ipsam Tri-
nitatem, sed eum qui est in Trinitate, relative dici, licet non ei vi-
cissim respondeat vocabulum eius ad quem refertur. Dicimus enim

(1) Cap. 11. (-2) Ioa7i. c. IV. v. 24. (3) Cap. 12.

MH. I. DIST. .XXVI. Ti:XT. MACISTHI. '.).'»{)

Spirituin Sanctuin PatriH, .se<l non vicis.sim dicimuH ]*atrem .Spiri"n
Saucti, ne Hlius eiti.s intellij^atur Spiritus Sanctux. Iteni flicimuu .'";
ritum .Sanctum Filii, «ed non dicimus Filium .Spiritua Sancti, ne imter
eiuH intelHj^atur Spiritun Sanctus. In multin enim relativi.s hoc con-
tin<?it, ut non inveniatur vocal)ulum quo sibi vici.sHim reH|>on<leant.
Cum er^o dicimus iJonitm Patris et FLlii, non quidem poHHumuH di-
cere Pntrpm /hmi, aut Filium doiti, .sed ut haec vici.ssim resjiondeaiit,
dicimus, I)(»iinm (limatoris, et ((oufttorem doni, (juia hic potuit inv»'-
niri usitatum vocalniluin, illic non potuit • . * Donttm er>;o flon(ttnri)i,
et flonfttor fl rm i cxxm dicimus, relative utrumfiue ad invicem diciinun (1 1.
DoiKitor tainen non fuit Deus nisi ex temjjore, cum SpirituH SanctuH
ait D(mum etiam ab aeterno (2). » .

(1) Cap. 15. i2> Cap. IG

DOCTORIS SUBTILIS AC MARIANI

SUPER DISTINCTIONE XXVI. LIBRI I. SENTENTIARUM

QUAESTIO UNICA.

918. ( ' ) — Proponitur quaestio. — Circa distinctionem
vigesimam sextam quaero:

Ulrum personae constituantur in esse personali per re-
lafio?ies originis?

919. — Argumenta principalia(l). — Quod non: — a) Rela-
tiones originis sunt alterius rationis, sicut relationes specie dif-
ferentes in creaturis: quod apparet, plus enim differt paterni-
tas a filiatione quam filiatio a filiatione vel paternitas a pater-
nitate; ergo constituta per eas formaliter differunt specie ; per-
sonae igitur differu7it specie, et ita generatio est aequivoca
in Divinis: quae improbata sunt dist. 7 [n. 594].

b) Item, qua ratione relationes originis constituunt per-
sonas, eadem ratione relationes communes constituerent eas,
et ita eadem persona constitueretur duplici formali constitu-
tivo: quod est inconveniens. — Consequentia probatur per hoc,
quia relationes communes aequalem distinctionem requirunt
in extremis sicut relationes originis, et eodem modo stant cum
unitate essentiae; ergo aequaliter distinguunt.

c) Praeterea, relationes oppositae de secundo modo rela-
tivorum possunt fundari in eodem, sicut voluntas movet se:
relatio autem moveniis et moti pertinet ad secundum mo-
dum relativorum; ergo pari ratione relationes producentis et
producti, quae pertinent ad eumdem modum, possunt esse in
eodem, et ita per eas non distinguuntur supposita.

(2) Confirmatur ratio per Boetium, qui in flne libri sui De
Trinit. dicit, quod relatio ista est quasi eiusdem ad se; ergo
relationes istae non distinguunt.

(1) Solvuntur ad n. 941.

lAli. 1. ItlST. XXVI. QUAE8T. UNICA. Of)!

5)'^(). — Coutra: IJ^j^iiiu.s ibi(l».'iii: Subslanlia cuntinet "oi-
tntnm, rclatio yunltiplicat Trinitiitcin.

\yi[. — Expouitur senteutia teueus personas divinas seipsis
distingui (i). — *Ros[Kmsio*: opiiiio •juoniriKhnn esl, sicut
1'r'aepositivi, (jiiod jK'rs(jiia«» seipsis distiiijnninlur, el ila non
est (junerere, qun fonnaliter distinguuntur, vel quiljus mn-
stitnunlur, (jiiia non luiftcnt con.stitutivum.

Confhmatui' jMjsitio ista : — a) i^md [lersona diviiia est
iicquc simplex sicut csseiitia: es.sontia auteni pro|)ler sui sim-
|)li<'ihitefii seijisa distin^^uitur a (jiKxuiiiKjue; i^^itur et persona.

l)) ll(*iii, altstractuin et concretuiu idem sij^^nificant; ergo
j)at(Miiilas et l*ater; erf,'o ilicere Patrcin distin«/ui i»alernitate
^t dicere iitsurn seipso distiiijzui.

Ui-i. — Impiignatur. — Contra istud ar;,^uitiii >i. . —
a) (Juae<MiiiKjU(' iioii sunt priino diversa uliijuo sui ilistin;.'uun-
tiir, (jiiia (juae .st' totis distiii^'-uuiitur sunt jiriiiio divcrsa; si enim
noii suiit j)riiiio diversa, sed ali(juid id(Mii eiitia, tunc non eo di-
sfiiiimiuiitur (jiio suiit id«Mii, sed ali(juo sui (juo non sunt kKmh :
'd jMM-sonae diviiiac iioii sunt /)r/mo dirersae, i\iUi\ suul eius-
dcui es.scntiae ; «mw adliuc ♦'St (juaerere, i/uo distitajuuntur.

b) ItiMii, jtlures jtrojirietates suiit in eadem jKM*soiia, sicut
iii ratre innascibi/itas et gencratio actira, el distiiif^uuntur
liaec, s«!cundimi .Xu^aist. V. De Trinit. c. (>, ulii vult (JUihI si
i'at(r iion essct imicnitus, jxjsset taiiien ess4» Patert eX e coii'
vei-so; erf.ro etsi jier imjiossibile uiia non distintru«M'et Patrem
ali ali(Hio, j)()sset alia dislin<riUM*e, el e converso; erj^o sempor
est ali^juid ipto dis/ini/uitur l*at«M* a Filio, ita «|u«h1 n«in primo
se toto {ii).

c) lt(Mii, in Patre «'sl i/cucniiiu (tcltcu ••t i^nraiiu ainta,
• t sjiiratioiie activa iion distiiifruitiir a Filio. «juia illa est in
l'iliit; »M'Lrii Pater iioii .s<///).s<) /<>A» a(>(jue j)rimo distinfruilti' -•!
idiquo ijiiod cst in eo.

d) lt(Mii, iii y'/<r«7Vi/i<mt' ili' Trinitate «licilur: In jwrsunis
proprietas: non ;iut«Mii j^ersona est in seij>sa Ikh' hkhIo sicut
})roj)rietas intclliLrilur esst^ in /)t')'So;Mi ; erp) aliijuo mtHlo |»or-
sona dici jxitcst distiiiirui /))V)/)r/t'^//t' /"orwin/i/t'»', «|ii«>nKHl«> noii
distiiiuMiitiir scij)su jtriino.

1 I \'vi\. nv Coti «liviTHii.
I^ Ciiiiii* iir);iiini>niii •nlvnntiir iiii ii. '.)4'i.
ToM I lll

902 LIB. I. DIST. XXVI. QUAEST. UNICA.

(3) e) Ar^uitur etiam ab aliis aliter contra ipsura: quia si
Pater se ioto distint^-uitur a Filio, pari ratione et a Spiritu
Sancto: et si eodem disting-uitur ab utroque, ergo eamdera ha-
bitiidinem habet ad utrumque; igitur et e converso uterque
habet ad ipsum eamdem habitudinem eiusdem rationis: sicut
si Paulus est similis Petro et Lino, ergo Petrus et Linus ha-
bent similitudinem eamdem et relationem eiusdem rationis ad
Paulum. Et tunc Filius videtur distingui a Patre relatione eius-
dem rationis cura ea qua distinguitur Spiritus Sanctus a Patre.
— Sed forte istud argumentum non concludit, quia quocum-
que Pater constituitur in esse personaU, eo distinguitur primo
personaliter a Filio et Spiritu Sancto; non tamen sequitur e
converso, quod Filius et Spiritus Sanctus distinguerentur aliquo
eiusdem rationis a Patre(l).

923. ( i ) — Auctoritatibus ostenditur personas divinas con-
stitui relationibus(2). — Alia est opinio commums{3), quae
dicit personas constitui per relaiiones.

a) Pro hac opinione allegatur aucioritas Christi in Evan-
gelio Maithaei ult. v. 19, sicut postea tangetur infra contra
tertiam opinioneni [n. 931].

b) Adducitur ad hoc Boetius, De Trlnit., qui multa vide-
tur tangere de hoc.

c) Et August. similiter V. De Trin. c. 8: Quapropter illud
praecipue ieneamus, quidquid ad se dicitur praestaniissima
illa et divina sublimitas substantialiier dici. Et paulo post:
Quidquid de singulis ad seipsos dicitur, non pluraliier in
summa, sed singulariter accipiatur. — Et ibidem, 23 de par-
vis : Quidquid ergo ad seipsum dicitur Deus de singulis per-
sonis similiier dicitur, id est de Patre et Fiiio et Spiriiu
Saticto. Et ibidem c. 11 vel 27: Quod auiem proprie singula
in eadem Trinitate dicuntur nulio modo ad seipsa, sed ad
invicem, aut ad C7'eaiuram dicuntur, et ideo relative, non
subsianiialiter ea dici manifestum est. — In his expresse
videtur haberi quod omne dictum ad se convenit tribus et est
commune tribus, et quidquid non est commune tribus est
relativum vel relatio: constilutivum autem et distinctivum

(1) Cfr. nn. M2 ct 733.

(2) Cfr. n. 935.

(8) Quae etiam a Doctore tenetur infra n. 937 seqq.

Uii. 1. iJlST. XXVI. nlJAKST. UNICA. 003

jiprsouac fioh fst comrnurio iribus; («rj»o est relativuiu vel
rclalio.

(l) Itoru, Aagust. XI. Dv Civit. J)ri, c. lo: lJt'us cst qKid-
quid luibct, excepto quod una pcr.sona dicitur ad aliam, et
non esl ipsa ; 7uim habcl Pater Filinm, nec tamefi est ipse
Filius; et Filius habet Patrcm, 7iec lamen ip.ye Pater.

e) lt»;ni, lioctius, Dc Trinit., \\\ firio: Ita if/itur substantia
C07itinet unitatem, relatio inultiiilicat T)'initatctn. Kt ruulta
alia viMlia ihiileru ail hoc.

P Itcni Dfnnasc. ci\\). 1; Fl quoniam Pater et Filius et
Spi)'ifus Sa)i('lus, secu7ulu)n omnia U)ium sunt, prnetcr in-
t/cncrntiotu'7)i et ge)ie)'ntionem et p7'Ocessio7iC7)i. Et iljid, c. 10:
In liis solis cniui hi/postaticis proprietatibus ab itiriccDi dif-
fcrunt hae sa^ictne trcs hj/postases. — Itcru, Daniasc. III. Dc
Tritiit. c. 5.: Diffrroitinm auton, iuijuit, hi/postnsco)i, id
est pcrsonnruni, i)i solis t)'ibus proprictatibus : atiaetio, sci-
lircl /)icnusabili, ol patcr^mli et aetinci, id est, cau.ffibili,
filiali, ct cnusabili, et ]))'0ccssibili cof/)ioscimtfs.

</) ItfMii, viilofur Ricliftfd. ilirere ///. Dc Tri)i., nuoil jmm'-
soiiin; uoii (Iisliu|j^uiiulur iu Diviuis iiisi |M«r aliurii •>! nliiim
riioiluiu hahouili ♦'nimlcrii uatui'aiu; ei'^'0.

h) Itoiu, Atisel))ins, Dc Processione Spiritus Sancti, dioit,
ijuoil iti Divinis otnnia sutit unutti, ubi non obviat retationis
oppositio.

1)21. (5) — Rationibus ideui osteuditui'(l). — Uem pcr ra-
lioiunn: — aj Quia si iwr fifjsotufititi coustituitur jiorsoua in
Diviiiis, er^o ah.solutiiiii addiliir :ihsoluto: scd ahsolutum addi-
luru ahsoluto uocossario lacit coinpositiotwm : S4h1 si in abso-
liito aliijuo coiivcuiunt j)ersoiiac divinac, coiistat (jihmI non eodem
ahsojuto ([iio conveniunt disfitigKutifur jx^^rsonalitor; orgt) a^
soluto nlii}; er^o «?st ibi absolutum et aOsolutum ; or\:o cn)!-
positio. — Hoc iion s«»(juilur dc )'cfafione, quia rclalio iiiliil
iddil suj)r-:i suuiii fundarucnturn, ruv lacit com|H)sitioiHMu cum tx).

•Mitcr co)ifirinalur ista jiositio ct ista ralio: ijuia relatio
uiio luodo jiotcst tratisi)'c iii substa)itiam, ct jier lioc non fa-
tjore comjiositioinMu curu absolulo: alio mi>lo jiol«»st manerc
per comparalioncrii nd oj^nositiini. et ita distini:uitur roaliter:

(l> Cfr. II. 113«].

964 LIB. I. DIST. XXVI. QUAEST. UNICA.

* sed * istae duae rationes non videntur cornpetere absoluio,
quia absolutum vel omnino manet, vel omnimode transit:
si omnimode transit, non disiinguit, sicut nec essentia in quam
transit: si omnino manet, ergo composiiio.

bj Item, eadem natura non potest esse in diversis suppo-
sitis absolutis, nisi dlsiinguatur in eis; licet enira possit esse
in diversis suppositis relativis, quia idera illimitatum potest
esse fundaraentum plurium relationum in diversis suppositis,
non tamen in diversis suppositis absolutis * videretur * posse
esse, nisi distinguatur et numeretur in eis; si enim sunt duo
supposita absoluta, videtur quod quidquid est in uno sit aliud a
quocumque quod est in alio; ergo essentia divina numeraretur
in personis, si personae divinae constituerentur in esse perso-
nali per absoluta.

( 6 ) c) Item, secundum omnes, relationes sunt in personis di-
vinis; ergo si non constituunt personas, videntur sequi duo in-
convenientia : primum, quod erunt ibi quasi accidentales et
adventitiae personis constitutis, quod videtur esse contra sim-
plicitatem divinarum personarura: secimdum, quod tales re-
lationes quae sunt propriae personis erunt relatiooies rationis,
quia relatio Dei ad creaturam ideo non est realis, quia prae
supponit divinam personam in esse perfecto, et non dependen
tem ad creaturam, nec naturaliter vel necessario coexigentem
eam ad suum esse personale; igitur a simili, idem videtur in
proposito, si persona priraa sit absoluta, non dependebit ad
secundam: patet, quia etiam praeintelligitur perfecta in sua
habitudine personali ante secundam personara, et per conse-
quens non necessario coexigit personam secundam ad suum
esse personale; ergo habitudo eius ad secundam personam erit
tantum relatio vel habitudo rationis.

d) Praeterea, si proprietas absoluia aliqua constitueret,
non esset tantura virtualiter in Deo, quia tunc non esset magis
tali proprietate haec persona quam asinus, includit enim Deus
'ciriualiter perfectionem asiiii in se; ergt) oportet quod sit ibi
actualiier; ergo est ibi ut actus; ergo dans esse ; ergo in Di-
vinis essent t^Ha esse * absoluia *.

e) Praeterea, proprietas illa absoluta si faciat ununi cum
esseatia, alterum est acius, alterum vero poientia, et alterum
perfectio alterius: essentia non perflcit illud personale, quia

4

LIH. I. DIST. XXVI. 0IMR8T. UNICA. 005

iion pvnesnppanii illud, sod ma^ns e convnrso; ertro al)solutiim
|)(M-s()iial«! orit j^erlVv.tio ossoiitiao. — Et 5W'<(mintur iluo incon-
v(!iii«Mitia ; pyimunt, ([U0(l eswntia sccunduni 8<' non sil jierf^vta
oiiiMino: aliud, ijuod iina jxTSf^na non sit omnino peiiipcla,
quia iRni lialwjt alisolufiirn altcrius jicrsonae. (juod ost jiorfrcflo,
ex i)ra(^(jst(!nsiM.

(7) Kt cnnfirmntnr, (juia sccuiidiiiii Aiiwlni., Monnlog. 1.3,
prneter relationes, omne alind aul est simpliciter metius
ipsiim quam no7i ipsum, aut non, aed in aliquo melius nnn
i])s/nit (/unm ipsu)n. (Juod s(^cundo nifHlo se hakH;t non est in
Dco, S(»cuiidiirii ij)suin; erjzo omne aliiid a relatinne (JU(m1 est
iii I)eo (ist Hinijiliciter mclius ipsuin (juaiii non ij)sum; erj^o
erit perfectin simpliciter. — Et ex hoc secjuitur ijucjd nulla
jMTsona erit sinijiliciter j)erfecta, rjuia nulla hahet ahsolutum
alt(>rius. — Seijuitiir ctiaiii (JikhI duac siiiit (juid jM-rfectius ijuam
iiiia : (jiiod est coiitra Aii^Misl. 17//. De Trinit c. 1 et \\.

/') 1'raeterea lertin, multijdicato aliquo nfjsnluto, multi-

jiiiciiliir omnc aliud ahsolulum circumslans illiid. Kxernplum:

iiiullijilicata (juanfitatc, miiltijilicahilur alh(Hlo, ct e convei-so.

Rr^'() si sic sint dislinctfte j)roj)ri('tat('s nbsolnlne (juae circuin-

laiit csscntiam divinam,r//.v//m//<('rt't?^('tiam essentiatn divinam.

Kt confirmnlvr maior, (jiiia j)luia eiusdem .Kpeciei non
jKjssiinf css»' iii 1'odcm: istae si jMiiiiintur »'runt eiusdcm s|)c-
ciei; ijiiia si non, (U'Uiit i;/itur altcriiis sjH»ciei, et ita ojK^rtehit
(juacitTf jicr (juid altcrum istorum sit incommunicahile; sicut
eiiiiii jKiniliir jiatcrnilatciii, (juae dilVert sp^xrie a flliatione, non
|H)ssc cssc de se incommunicahilciii, ila sc^juitur dc A in Palre,
si sit (thsolutum, el B iii Kilio, si diirerant sjwi-ie. (JikmI neu-
friim crii dc sc incommunicahile, el ojMirtehit starc ad :di(jua
jirojiria («iiisdcm r;itionis,

Con/irmtitur ista ratio, saltcm (jiiiii iioii sunt jilura cuts-
(h'i/i /•(ilianis iii codem perfecto, sicut in I)ivinis iion .^unl
jilui;» rerlxi, nc(juc jilures patres, (juia Ikh- vidclur ess<' im-
pcrfcctionis, (JikmI iii ali(jua ii;ilura jMmsint es«e jilura omnifH)
siiiiilin; erjj^o iii natiir;i divin;» simjilicitcr j^orfVs-ln imii cnint
jilura nlisohdn ciusdcm i*ationis.

()) Quarto, si j^rojirict^is afisoluln A exprimalur vol pul-
liilat ah essentia, cl simililcr B, «'t cxjircssum i»st in »Hxlom 8UI>-
jH)sit() cum co ;i (juo e.xj)rimitur stvuiulum isluni modum cx-

966 LIB. I. DIST. XXVI. QUAEST. UNIGA.

primendi qui ponitur, ergo A et B erunt in una persona, et
ita nulla persona originabitur ab alia, quia propria earum erunt
in eadem persona, irao sequitur quod non erit distinctio per-
sonalis.

h) Quinto, sequitur quod non sit ibi origo, quia persona
originata per originem capit essentiam : sed persona si est ab-
soluta praecedit ipsam relationem originis; igitur secunda per-
sona praecederet in essendo ipsam originem passivam, et ita
non haberet esse per eam.

925. ( 8 ) — Declaratur qualiter possit relatio constituere et
distinguere personas. — a) De modo igitur ponendi qualiter pos-
sit relatio constitnere personas, et easdem distinguere, de-
claratur per hoc, quod producens necessario distinguitur a suo
producto {a) realiter, quia idem non producit seipsum, secun-
dum August. /. De Trin. c. 1 ; ergo erit aUqua relatio realis
et distinctio realis aHqiiorum quae sunt in essentia divina ; non
autem possunt ibi esse aliquo modo per informationem, pro-
pter simplicitatera divinara; ergo erunt ^ per se subsistentia *(6)
in illa natura ; ergo erunt * personae * ic) reatiter distinctae.

h) Qualiter autera ex hoc non sequatur dislinctio essen-
tiae in qua subsistunt, declaratur: quia idem illimitatum po-
test esse fundaraentura relationura oppositarum [n. 299 b\ et
tunc illa relatio dicitur uno modo ynanere, et alio modo tran-
sire. Et circa hoc fiunt multae altercationes, secundum quam
rationera relatio distinguat. Sed breviter posset dici, secundum
istam viara, quod relatio secundum quod relatio non est for-
maliter essentia; quia secundum August. VII. De Trin. cap. 1,
si essentia est ad aliud, iam non est essentia. Et potest
argui simiHter e converso; si relatio formaliter est entitas ad
se, igitur non est relatio. Ipsa etiam, ex hoc quod est re-
latio, est oppositi necessario ut terraini, ita quod coraparare
eam ad essentiam, non includendo habitudinem ad opposi-
tum, non est comparare relationem ad essentiara. Et ex hoc
quod est oppositi, necessario distinguitur realiter ab illo.
Et tamen non oportet essentiam realiter distingui, quia essen-
tia non formaliter est relatio distincta; nec oportet ibi esse

(a) Ed. Ven. opposito.

(6) Wad. personae per se subsistentes.

(c) Wadd. per se.

Lllt. I. DIST. XXVI. QCAEST. INICA. iHJ7

CdniposilionciH, (juiu lic«'t rrldlio maiu^at sic ijuckI iion fst
luniijilitfir e.ssentia, t:irii«Mi n.'latio proptcr iiidiiilat»'»» esseiitiae
(ransif iii «^arn s<!cumluin pcr/ecfani idcntilalem ail eani. Ma-
iict ii:ilur Ibrmalit»'!- lolatio, «juia ratio (,'ius, s«!cun«lum «luain
ost fnrnifilitcr raiatin, iioii «.'st ratio esseniiae ; el transit pro-
l)tt'r |)t'rr«'ctaiii i(lt'iitilat«Mn ad csseiitiam, licet iioii iii ideiitita-
t«'m /'onnaleni ; el iilinl maiiere sic sulllcit a«I (listinctionem
/ornialcm et realeiii, sin«; ali(jua «listiiictioiie essentiae. — Et
e.\ lioc (ju(m1 essenlia ista simjdex esl, ista «listinctio non erit
informantiiun, s«'(l subsisteiitiiim. Kt ex lioc «|ucxl illa essentia
est infinHa, istud manen? rormaliter est .vm<? compositione{i).
(^) c) In sp«;ciali autem iMHiilur ulterius, tjuod non (iua«^um-
tiu«* relatioiies eti;im ifales constituunt pcrsonas «livinas, nec
t-as disliii^niunl, sed r«'latioiies originis, (luia illae priiiio pul-
liihiiif in «'sseiitia diviiiu, (iiiia primo iii «'sst-iitia divina «?sl f/«-
ylc.r foccnnililas, iii «luantum «!sl intellcctus iiilinitus «'t co-
hniids iiilliiita [n. 204 et 'Ml\, et m<Hliaiitibus islis, slalim pul-
liilaiit i(,'lationes originis pertin«'nles ad comtnunicatjilitatem
naturae, (fuae natura vel «^ssentia «livina communicatur socun-
iliim istam duplicciii (^«'cuiiditalcm uim dictam; (luibus iani
priiciiitcllectis, pulluhuit communes relationes, s«'mp«'r praesup-
poii«'iit«^s istas. Kt ideo talcs r«'latioiHJS communes, etsi sint
rcalcs, noii taiiMMi ilistinijuunt, ii«'c constituunt }x.»rs«>nas.

!)2(i. (>") — Arguitur coutra opiniouem coiuuiuueui compa-
rando relatiouem ad relatum (2). — Contra istam conclusiunem
:iii;uitiii- ijuadrujilici vi;i : primo, «•oiiiparaiido r«'latioiU'ni a«l
relnlum: secundo, comparaiido r«'lalion«Mii :i(l ortginem: terlio,
e.\ propri;i ralionc ipsius cotistitutiri : (iuarl«» |M'r aurtorita-
tes (H).

UiKiiitum ;i(l i'Hi.MA.M viam ;irj;uitur sic: — a) Primo, rela-
tioiic ^ditpiid rc/'crtur tbrm;»litcr. sicut allxHlim» aliifuid albalur:
noii :iutciii iitsamct relatio r«'lertur, (luia secuiulum H. .Vujjust.
Vn. l)c Trin. cap. 2., omne rclativuni est alifjuid,e.rcepta re^
lationc. Kt in principio !^. cap. : Si Patcr, iiKiuit. mm cst nli-

(1) Cfr. tUjit. s ,| I

i'2) Cfr. 11. mi.

{'h Noii (<o quiHl u <'<>»tf>iiiM< «pitiionr (iiiH'«<<iiit •<>(|tii>ntik iir(niim>ntJl
iillcrt Pootor, 8(>(1 iit vrrilda tnclittN innotcAcut. Idco infm ail n. 037 u-^i\.
Iiiinini :irguinont()riiin vim, coinniuni» opinionit gratia, cliiiit

968 LIB. I. DIST. XXVI. QUAEST. UNICA.

quUl ad se, non esi quod refertur [\). Ex hoc videtur quod
relatio non refertur, sed illud quod refertur est aliquid ad
se. — Quod etiam probaiur, quia illud quod refertur rela-
tione non est aliquid posterius ea, nec sirnul natura; ergo est
prius naturaliter, et ita est ad se. — Sed essentia divina non
refertur realiter, quia non distinguitur realiter; ergo tantum
suppositum refertur; ergo prius est ibi realitas suppositi ur-
turaliter quam relatio ; non igitur primo suppositum distin-
ctum constituitur in esse suppositi per relationem. — Probatio
istius ultimae consequentiae : omne compositum necessario prae-
eccigit partes et partium unionem; et lioc non tantum in com-
posito per se, sed in composito per accidens uno ; sicut enim
essentia hominis praeexigit esse corporis et esse animae et
unionem eorum, ita esse hominis albi praeexigit esse hominis
et albedinem et unionem eorum; ergo esse alicuius relati,
quod dicitur referri primo, * secundum quod est * quasi totum
quoddam, praeexigit relationem ut formam, et illud quod re-
fertur relatione quasi subiectum, et unionem istorum. Prius
igitur aliquid informatur relatione quam sit aliquod relativum,
quasi compositum quod dicatur referri prim.o. Illud autem
prius informatum relatione potest dici referri, quia omne in-
formatum aliqua forma potest dici tale. Ergo nihil in Divinis
potest dici referri nisi aliquid sit quasi totum, quod deno-
minative dicatur referri: illud vero non constituetur relatione
formaliter tamquam per se inclusa in ipso. Patet quidem ex
differentia relati primo ad illud quod denominative dicitur re-
ferri : et illud non potest esse nisi suppositum, ut primo osten-
sum est; ergo, etc.

Confirmatur ista ratio in simili: quia sicut homo nonesset
animatus primo, nisi corpus esset * per se * quasi {a) informa-
tum anima, ita, ut videtur, in proposito, quod nihil erit relatum
primo, quod constituatur formaliter in esse primo relatione,
nisi aliquid prius sit relatum quasi denominative per denomi-
nationem realem a relatione.

(") luxta hoc posset argui, sed minus efficaciter, sic: si re-
latio non refertur, nec essentia divina, patet igitur quod tan-
tum persona refertur: sed quod refertur p7-ius est ad se. —

(a) Wadd. quasi prius.

(1) Apud Migne c. 1. uterque textus.

LIH. I. DIST. XXVI. QUAEST. UNICA. *^i^>

l'r()l>o: .s<H',uiuluiii Auiru.st. 17/. J)r Trinit. cnj). i v»'l :'.,: Qua-
pyopter si el Patcr nnn est (iliquid <id scipawn, non est
omnino qui retatii'e dicatur. — IIoc <'tiara probatur ratiojie:
(juia i|U(xi felortur nori est sinml iiatura cum rflatione; nihil
(•riiiii simul est cum rchitione iiisi relatio; if/ilur illud «iu(jd
rcfcrtur (isset relati(j, et ita relatio rcferretur. Nec posterius
(if>[ relationc, (juia (ju(j<l est qiialc (lualitate non est jKjstorius
(jualitat(!: similiter de (iiiantitate el aliis formis; erpo a siniili
(!<• rclatione; eif^o oportet dan» tertium memhrum, scilicct (juod
illiid quod refertvr osl prius relatione; et tunc vidctur s^Mjui
((uod sif aljsnhftuni, (juia niliil vidclur- prius relalioix' nisi al>-
soliitiim.

If) llcm secundo, relatio rcalis prafn^xif^Mt cxtrema rcalia
\v\ distinctioneni rcalem extremorum; crjjo iiull.» relatio ivalis
ciinsnl prinio distinctionem rcalcm cxtrcmorum; crjjo iK^^iue
liic. — Pro/mlio nnleccdcntis : Pliilos. V. Mctaph., c. de
Kodeni, prohat idenlilaleni noii esse rclationcm rentern, •|uia
non /n'fieexi(/it real<Mn distinctioncm exti'<'morum.
M2) Si dicntur (juod illa rclalio non <\st r<'alis (juae ii<'c prac-
\\'ri\\, iKH- facit distinctionem realem extremorum, contrn, i^iio
i>>tiid ;ir{j:umeiitum, cxlrema non sunl distincta realiter, ergo
non cst refalio realis, non val<'rct; aut cnim accipitur iiw/n-
lcccdentc (luod cxlrcma iioii suiil distincla rcaliter distinctione
pra(?ccdciile rclationcm, et tuiic noii sciiuitur, ergo reiatio uon
est renlis, (piia sic possct accipi iii proiK)silo; aiit accipitur
iii nntcccdenlc (piod cxlrciiia non suiit distincta <lislincliono
fnclii liac rclalioiic. Si sic accipis, idco non est facta distinctiu
rcalis extr^Miioruni jkm- illaiii, (piia illa iion <^st relatio rt^alis,
<'iyo inlerre <»x anlccedente sic sunijito r<>lationem noii <'*««i<'
r<'aleni cst iiifcrnv qnia mm cst rcnlis, idco nitn csl rcatis,
(|iio(| iiiliil csl.

AUtcr dicitur, (JIkhI maior csl vcra <!<' accidt^ttnti roi»-
iioiic, ijuac ;idveiiit c.xtrciiiis iam distinclis: talis non osl ista,
sed est constituens suppositum lormalit<'r dislinctum p<'r ipsam.
- Contra istud : rclationi, uiid<' rchiiio <»8t, convonit <iu<hI sit
ail nliifii, (|ui:i si non <»st ad aliud, non ost rclatio; nlloi|uin
|ios.s<»t dici (|iio<l i)atcrnil:is |)o.«Jsot osjm» relntio r<»flliR nl»«|uc
lllio. si noii oporteret aliijui> modo oxtnMua rolntioniH esM» dt'
stincla, sic ikh' extromn indenlitati.s. .Aut oiyo haoc |»atonulas

970 LIB. I. DIST. XXVI. QUAEST. UNICA.

est ad aliud distinctuin sola filiatione, aut ad aliud distinctum
distinctione priori quarn illa quae esset a filiatione. Si secundo
modo, habetur propositum. Si primo modo, ergo arguendo : pa-
ternitas non est ad * aliud* distincium; ergo none^i realis,
est arguere sic: huic relationi non est relatio realis opposita,
ergo non est realis. Sed haec videtur esse manifesta petitio
princijni, quia antecedens non videtur esse manifestius con-
sequente. Nullum igitur argumentum haberetur in multis rela-
tionibus ad concludendum eas non esse reales, per hoc quod
non sunt inter extrema realiter disiincta, sed esset commu-
niter peiitio principii.

c) Item teriio sic: omnis relatio primo terminatur ad ab-
soluium : primus autem terminus relationis in persona est alia
persona, et non essentia, quia sicut * essentia * non refertur, ita
non terminat relationem; ita enim terminus relationis distingui-
tur sicut relatum; ergo persona, in quantum est distincta ab
alia, terminans relationem eius ad se, est absoluta. Maior de-
clarabitur dist. .30, quaest. de relatione Dei ad creaturam.

927. (13) — Arguitur secundo comparando relationem ad ori-
ginem (1). — Ex segunda via arguitur primo ex ordine quem
necessario requirit originatio, qui videtur duplex : nam prin-
cipium originans videtur prius originato: videtur etiam prius
origine.

a) Ex prima *prioritate* primo sic: originans est pHw^
originato: relativum nuUo modo est prms suo correlativo, quia
sunt simpliciter simul; ergo, etc.

Confirmatur ratio quasi ex opposito conclusionis sic: si
personae non sunt absolutae, sed primo relativae, tunc non
erit ahud Patrem originare Filium quam Patrem habere Fi-
liura correlativum, sed patet quod Pater ex se, eo quod Pater,
habet Filium correlativum, quia in nullo instanti, nec naturae,
nec originis, potest intelUgi Pater sine Filio, vel nisi intelli-
gatur habere Filium; igitur Pater ex se, sine origine, habet
Filium; ergo non originat eum, si nihil originatur nisi suum
correlativum.

Hoc manifestius sic arguitur: illud non originatur quod,
posito innascibili, et circumscripta omni actione, habet suum

(1) Cfr. n. 938.

LIH. I. DIST. XXVI. QUAEST. UNICA. 5)71

toiiiiii f.sso: tulu ♦.'st corrcliUivum iiiiia.scil)ilis, ijuia ox sola na-
tura n.-lalionis, quae ost actus piinius, circumscripla omni
actione sivo actu s«3Cunilo, corn^lativum irinascihilis cst inna-
scibili rxist«.'nte; er^^o, etc.

h) Praeterea, relatio non polist (»ri^'inari nisi alitjuo ///;-
so/idn prius orij^inalo, et hoc aut iii iflato, aut in termino,
sicul iit.'c riiolus jMjtest csse in ad alif/uid * primo * nisi per
/fccidcns, (jiiia o.si per se ad alifjuid absolutKni in subiecto
vcl iri tfrmino r«.'lati(Miis, iit patct V. Plnjaic.; er^o jxM^sona
flivina, <iuae primo orij^inatur, non pot«;sl esse tantum rciatio
sulisistens, S(^(l ojiortet ponere alifjuid absolutuni, ijuoil jirirno
oriii-iiictiir.

Confirmtilur isla ralio, maxime si ne*^etur (jssciiliam es.s«j
formalcm lerminum liuius jircMluctioiiis ; tunc »'nini rnic orip-
iiatum erit ad se, uvc lormalis terminus ;/ent'rationis vel ori-
uiiiatitjiiis: tjuod videtur inconveniens.

I-) Praeten.'a terlio : omri(i rvlativuiii acijuc iiaturaliter re-
sj)icit suum corr*elativum; ei'^() a(v|uc nittu.raliter spir*ans re-
^jiicit sj)iratum sicut ^'cner-ans «.rencr-atum; i^ntur si * pi-odu-
(•tiiiii iiti-Kiuc jntMluctiorK^ sit lantum r-clativum * (a), utrunuiue
iftjii'' iiaturalitt.'!- jiiodiicitur, et ita non crit in l)ivinis duplex
jtroductio, scilicet j)cr- rrKjdum natiirae et voluntatis ; tunc
'iiiiii ac(|ue ver*e j^otest dici, tiiiod ct Sj>iritus Sanctus piHNlu-
ciliir i)ci- iiiodiiiii naturae, sicut ct l'iliiis: t\{UH\ est coritr";!

Ollllics.

d) Itcm (piarto: tunc niilhi jii-oductio iii |)iviiiis erit ge-
neralio, (jiiia j^MMieratio i^st ad |)rimam sultstantiam iit ad
terminum j)i(Mliictiiiii . liic autein ponitur relatio vel relati-
vum jirimum jinMliictum; (»r^'o crit jiroductio iii penere rela-
tioiiis, et iion };en(»ratio.

C^) ej Item, ex secnnda via serundai' riae sic : supposituni
ali^jiio iikmIo prneintediyitur actioni, ipiia prius inlellinitur
uiiuiii (IikmIciiiikiiic per S(» esse (luam per se agal; * et lunc *
iii illo priori si cst supjM)situm ad se, habi»tur pi-ojK^situin: »'i
iion est siij)iM)situm ad s«», s(»(i ad aliud, ut ad Kihuiu, orjri>
siiiiiil iiitcllij.Mlur Filiiis. (et ita Kilius jiraeinlelli^Mtur jrtMiera*
tioiii (h) ), (»t ita Kilius non est terminus ^'enerallonis.

(a) Wtidd. i«i prixiiiiMtur iitrui|u<' pnMiuotioiic twitum rvlMtivum.
(A) Do«at in F^i. Vfu.

972 LIB. I. DIST. XXVI. QUAEST. UNICA.

Et confirmatur, qiiia quacumque prioritate unurn corre-
lativurn praeintelligitur alicui, eadem prioritate praeintelligitur
reliquum eidein, propter simuUatem relativorum.

luxta hoc posset argui de tertia prioriiaie, scilicet re-
laiionis ad personam, quae probatur per Philos. VII. Meiaph.
c. 3; Ibrma enira est prior composito, secundum * Philos. *
ibi; ergo paternitas est prior persona prima, et per conse-
quens relatio opposita paternitati erit prior persona prima;
igitur ipsa non habetur a * secunda * persona per actionem
primae personae. — Consequentia de relatione opposita pi^o-
batur per simultatem correlativorum.

928. (1-^) — Arguitur tertio ex propria ratione constitu-
tivi(l). — Quantum ad tertiam viam arguitur: — a) Primo
sic: quidquid consiiiuii /ormaliier in aliquo primo esse, et
in unitate cori^espondente tali esse, se ioio repugnai distin-
ctioni oppositae illi unitati et esse. Exemplum: si raiionale
primo constituit hominem in entitate et unitate speciflca, se
toio primo repugnat distinctioni speciflcae, ita quod cii"cum-
scribendo per irapossibile vel possibile quodcuraque aliud a
rationali quod non est de intellectu eius, stante solo intellectu
rationalis, repugnabit sibi divisio in diversas naturas speciflcas.

Et probatur ista propositio, quia si non ioti constitutivo
repugnat talis distinctio, ergo per aliquid sui sibi repugnat.
Sit iilud A. Si ipsi A se ioto repugnat, habetur propo-
situm. Si non, sed repugnat ipsi A per B, erit processus in
inflnitura, vel ubicuraque stabitur, illud erit ultiraura consti-
tuens in tali unitate, et illi se ioio repugnabit distinctio oppo-
sita tali unitati. Igitur si paiernitas constituat primum sup-
positum in esse personali sub ratione incomynunicabilis, *ergo*
oportet quod paternitati primo ex ratione sua repugnet com-
municabilitas: sed hoc videtur falsura raultipliciter: X\im.primo
quia, secundum illos qui tenent hanc opinionem, nulla quidditas
de se esi incommunicabilis ; ergo nec paternitas: tum secundo
quia paterniias non est de se haec, circumscripto omni eo
quod non est de formali ratione paternitatis; circurascripta
enim Deitate, quae non est de formali raiione paternitatis,
secundura Augustinura, VII. De Trinit., cap. 2 et 4, quod non

(1) Cfr. n. 939.

\AU. I. I>IST. XXVI. «JUAEST. UNICA. 073

00 I*iit«'i' (juo D«!iis, patorijilas iioii «.'sl «le s« fortnuliter infi-
niln, «!t |)or conso«ju«'iis non «'sl de se hnec. — Prubatur haec
cousequetifia: contiiiens per idenlitaU;m ali«jui(l «jufKl ««st ex-
tra oius rationoin j)r()|)riaiii vcl jiriniani ost iju<j«lanimo«lo iUi-
iiiil;iliiiii ; «'r^'o contin«.'ns formalitrr tale, li«x; est sinij)liciter
illiiiiilaiiini vcl inf!iiituiii ; continontia «'iiini lorinalis r«'ijuirit
iiiaioriTii |)«'rr«'ction«!n) contiiKMitis. — Kx lioc ultra, si j^ater-
iiitas iioii i^Hl de se hnec, * viilolicel sinjzulare*, iioc niulto iiia-
jris orit «l(! s«» incomniunicabilis, (juia iiicoinrnunicabilitas
|traosii|)j)()iiii sin^ailaritatoin. — Tiiiii terlio, fjuia quaolib^t re-
lalio (livina ori^niiis cst a«!qu«! oa«l«'iii «'sseiitia«' <livinae; orjzo si
«'X illa contralion^t ali(jiiani inc()iiiniunicaltilitat<Tii, (lunelibel
f/eijnaliter eain contrahcrct : so«l lioc «)St lalsum, (juia sjii-
rali«» activa, lic«T .sit /<</«'<•, iion tanicn incommunicnbHis ost,
(jiiia esl in duobus, Patrc scilicot ct Kilio. — Ex h<x' auteiu
<lu(U'to j)robatiir, (juia cuiii «)|)j)Osita iclativa vid«'aiilur uni-
r<»rmitor se haboro ad incommuiiicabilitalom, ot sj)iratio activa
Moii sit do so sic incommuiiicabilis, er^'«) nec sj)iratio jiassiva

il)i oj)j)osita; oifjfo iioii c«)nstiluol Sjiiiitum Sanctum in osse
|i<'rs<)iiali : «ju«)«l «'st ralsum, si j)«»natiir r<'lati()n«»m conslituere.
riim (juinto, (juia ctiam si j)oii«M'ontur (jiia(VUiii(juo j)osi-
tioiics imj)0.ssibilcs vol incomjiossibilos, staiitc intcllcctu ratio
iialitatis, r('pu(jti(iret sibi diridi in plures naturas specificas;
puta, si jionatur ijikmI rationalc «\ssot «liir«'r«Mjtia sjxviflca co-
loris, cl i|iio<I ill«' color jH)ssit causaro substantias i\r niiiilo,
vol (juao(mm(|Uc talia : jiosita autcm hac j)ositiono imjN^ssibili,
• [ikmI j)rior (^ssot j^roductio volunlatis (juam inlolUx*tu.s, salvata
r:itiono i^-ciK^ratioiiis ct sj)irati«)iiis, spiratK) activa oss«»t in uij«>
suji|)osiio, ol ^a'noratio acliva tunc essot in duobus; ijuia tunc
Sj)irilui Sancto iii jirinio iiistanti in «juo sjtiratur commnni-
carctur vis «.'•«•ij«'rativa ; (M'«:«) niodo fjcnerationi nrtivni" in s.>
iioii r«'j)Uij:iiat rorm;ilitor communicabilitas.
("'*) .Vd istud aivumcntum de j)rini«) incommiinicabili respon-
(fclur (lui)licib'r: uno tnodo, (juod i)at«Miiitas licet non sit

ncomtnunicabilis uiub» j)at«M"nil:is, tanieii paternitas diriiux,
sivo iindo diviiia. cst incommuiiicabilis: alitcr «licitur «|utxl
j)ab>rnitas subsistcns, «jualis est isla (|ua«» est iii I>ot), e;jt
iiicoiiimunic;d)ilis, sc<l iioii jiateniitas inJtacrcns, «junlis est
croat;i.

974 LIB. I. DIST. XXVI. QUAEST. UNIGA.

Contra primam responsionem, licet concludant ultimae
tres rationes vel probationes, tamen arguo aliter duplici-
ter: primo sic: quando duo constituunt per se aliquod ter-
tium, neutrum illorum habet ab altero illara conditionem
quae est propria sibi in quantum constituit, sed utrumque
habet ex se primo. Verbi gratia, materia et forma consti-
tuunt per se compositum, et materia non habet a forma po-
te7iUalitatem, quae est eius conditio in causando compositum;
nec forma habet a materia aliquam actuatitatem, quae est
eius conditio in causando compositum. Ita et in deflnitione
genus non habet a differentia conceptum determinatum vel de-
terminabilem, nec ditferentia habet a genere conceptum speci-
ficum indivisibilem in plura secundum speciem. Ergo si per-
sona constituatur ex essentia et proprietate incommunicabih,
neutrum habebit ab altero quod est sibi proprium; sed sicut
essentia non habet communicabilitatem a proprietate, sed est
ex seipsa communicabihs, circumscribendo per intellectum pro-
prietatem, ita pi'oprietas non habebit ab essentia incommuni-
cabilitatem, sed erit ex se primo talis, circumscripta per im-
possibile essentia.

Praeterea ^secundo*: essentia non dat incommunicabiU-
tatem Patri, ut mere essentia est, quia ipsa est communica-
bihs; ergo ut ipsa intelligitur habere virtuaUter paternitatem
in se. Et ita idem ut virtualiter * tale * in essentia erit ratio
incommunicabilitatis sui ipsius ut formaliter tale : quod est
inconveniens : tum quia de illo ut est virtualiter in essentia
quaeram, aut est communicabile, aut incommunicabile : si
communicabile, non erit ratio incommunicabiUtatis paternitati
ut formaUter in se: si incommunicabile, et ab essentia, secun-
dum iUam responsionem, iterum arguitur, quod non ab essentia
ut mere essentia, sicut prius; et sic in inflnitum, aut commu-
nicabile, aut incommunicabile : tum quia nuUa unitas verius vel
intensius convenit aUcui ut est unum vi^-tualiter tantum quam
ut est unum formaliter, et hoc loquendo de unitate propria
iUi, et hoc patet sicut de entitate propria : tum quia quod est
in aUquo est in eo per raodum eius; ergo quod est in essentia
virtuaUter, ut praecise est in ea, non est ibi ut incommunicabile.

Conira illud quod respondetur postea de relatione subsi-
stente, quod ipsa est incoraraunicabiUs, quaero: cum prius

LIB. I. DIST. XXVI, (JUAEST. I*NICA. 975

oiK^rtfut iiilfllij^rore aliquiil esse hoc (juain suhsislens, quaoro,
])cr (|ui(l iiytcrnitas sil liaccf Non de s«», curn non sil tbrniu-
litcr iiifinita; erjro in^c multo magis est de se subsistens; orjfo
M(5C de se est incomiiiuiiicahilis.

(17) b) Sccundo principalitcr aiyuitur sic (luantum ad tsUun
viam: ab ultimis distinctivis el conslitutivis aliquorum non
l)()t('si ahstrulii ali^iuod commune dictum in quid de fis.
I'i()l)(), (luia si cst ali^piid communc cis, illo communi non
ilistin^aiorcnlur primo, s«;(l aliquo contrahcnte *distiii;:uuntur*,
ct ila iioii suiil primo distinctiva. Si ijjitur sunt prinio di-
stiiicliva, niliil est eis commuiie dictum in </uid {\o eis. A
pfiternilate autom et fHialii»ic ahstraliitur Ikjc (luod est re-
Intio, (luae vidotur eis commune c.sso ot univocr; polost cnim
iiilcllcclus ccrlus osse do rclalione et duhius de hac rolatione
vcl illa ; i^Mtur ct isfn a qiiihiis nhslraliifni- non simt primo
ilislinctira.

liespondetur iK^piiido niinorem, dicendo ipiod rclatio-
iics divinao suiit primo dirersae. — Contra hoc ost arjjru-
tiiiii lrcquciit<»r, et potest uiiuiii nK^diuiii itorari: (luia tunc

ions uiiaiii ori<.rin«'m in Divinis, et nosciens utruiii illa oriy:i-
iKitio (»ss<U pMieratio vrd spiratio, millum coiicoptum hal)ercl
iiisi d(» voce; vaiia i^Mlur essenl illa prohlcmata (luac flunt do

'iicratione sive de productiono in commuiii, et solvuiitur
pcr jiroi^ria iiicdia aiitc^iuam (luacratiir i\v pnMJuclionihus in
spcciali.

c) Terlio priiiciiialiter sic: primiim constitutivum sup-
/lo.siti in ali^pia natura vidiMur lacore per se unum cum
illa nalura; (luia non vidolur (pKMl ali^iuod ttnvtn per acci'
drn.K possit cssc primuiii simplicitcr in aliquo pMiorc, stvun-
(liuii 1'liilos. //. P/iifsic.: primum aut(Mn do (|uo nalur.i tli-
citur ^uT .st' csl oius propriuiii supiH)situm; (Myo, elc. Sod sicul
iii crcaturis rclutio cst alt(MMUS ;;ciKM'is ab ah.^oluto, et ideo iioil
liicit per se vnutn (11111 tx), ita in Divinis non vidclur ro/i-
ceptus unus (»sso ])er .^e nbsoluti et relatiouis; erp3 si \h*v-
sona ista diio includat oss(Mitialiter, esst^iliam soilicet ol rWa»
/loncm, * non vidctur (>ssc siippositum ;x»r st' el prinuim talis
iiatiirao, scd (juasi * suppositum /)«•/ accidens. Kt ila vitlctur
(|iiiii| |iossil (lari ali(iui(l prius constitulivum p<'r se suppo.uti
111 illa iiatiii:).

970 LIB. I. DIST. XXVI. OUAEST. UNIGA.

(i^) Confirmatur ratio sic : prima identitas videtur esse priniae
naturae ad proprium suppositum; ergo illa identitas nec est
per accidens, nec quasi per accidens, sed omnino per se ; ergo
suppositum non includit aliquid quasi alterius generis a natura.

Confirmatur secundo, quia aliter * maior * per se esset
identitas naturae creatae ad suppositum suum quam naturae
divinae ad suum: quod videtur inconveniens.

Confirynatur tertio, quia secunda substaritia dicit totum
quod quid esi primae substantiae; ergo in prima substantia
non concurrit aliqua quidditas distincta a quidditate secundae
substantiae; ergo nec quldditas relaiionis, quae est distincta
a quidditate essentiae, pertinet ad rationem primae substan-
tiae; si enim prirna substantia includit per se quidditatem
distinctam a quidditate substantiae secundae, ergo non magis
est per se suppositum substantiae quam illius quidditatis al-
terius, et ita neutrius vel utriusque. — Nec valet haec re-
sponsio: quia haec quidditas est illa per ideniitatem, et ideo
idem yer se unum potest esse per se suppositum utriusque
quidditatis; hoc eiiim non salvat per se unitatem suppositi,
quia suppositum ponitur per se suppositum quidditatis acce-
ptae secundum * suam * formalem rationem, non autem propter
identitatem realem et non formalem ipsius ad aliam; tunc enim
per se suppositum entis esset per se suppositum unius, pro-
pter veram identitatem unius ad ens. Itaque suppositum per
se unum est tantum per se suppositum quidditatis per se
unius formaliter ; et per consequens nullius formaliter di-
stinctae ab illa; et per consequens nullam naturam forma-
liter distinctam includet per se primo, quia non esset ratio
quare non esset per se suppositum illius quidditatis distin-
ctae, quam per se primo modo includeret.

Si insteiur hic de attributis, non est simile, quia nul-
lum attributum constituit per se suppositum Deitatis, sed est
quasi passio, secundum Damasc. lib. IV. c. 9, et non est in-
conveniens quasi passionem cum quasi subiecto quasi per
accidens esse idem, et etiam cum supposito subiecti, licet sit
inconveniens primum suppositum primi subiecti esse in se ens
per accidens.

('9) Ad isiam teriiam rationem, quae procedit ex per se uni-
tate sujopositi naturae divinae, respondetur quod relatio con-

LIH. I. DIST. XXVI. QIJAEST. UMCA. 977

-lihiit iit iraiisit iii essenliain, rt if;i noii ut «'sl altorius «^--e-
ncris; noc i)roi)toi- hoc seqiiitur (juod constitutuni sit absolu-
tuin (a), quia rdatio servat illud rjuod esl propriuiii sihi. li«'ne
tanion coiK-editiir quod illud fjuod dcn^liiKiiiitur per relationern
est absolutum, «luia illinl derdictuni est ess<'ntia divina.

Contra islaiyi vesponsionem ar«.'uilur sic, et (|uaero: aut
r«'latio constituit ut est idem essentiae forinaliter sive ipiid-
ditative, aut non. Si sic, sequuntur duo inconvenientia: loium,
quod rrlatio non erit relatio, (luia, secunduin .Xu^^-ust. VII. Dc
Trinit., si est ad nlteruin fornialiter, iani non est substantia,
ct |);iri ratione si est lorinaliter srdjstantia, iatn non «"st nd
aliud. — Siniiliter alind: (luiibiuid conslituitur alinuo in iiuan-
luni est rormalitcr absolutum est formalifcr absoliifiim, »'t ita
suppositum constitutum cssi-t fonnaliter absolutum. — Aut con-
stituitur rclationc in iiuantum //-rt/i.v//, sive est idein essentiae,
iiim l'oi-maliler, sed renliter ; ct cum Ihm* sfat quod consti-
luatur rclatione proprio ut rclatio est, quia relatio nullo nuHlo
potest considerari in Divinis (piin sit rcalitor cadcm css«'ntiae.
Si i;.ritur aecundum ali(|uem modiim cniisiderala constitueret
suppositum, non probibcrctiir constitutum esse ens pe>' acci-
(Irns, dato (piod sic constitueret, cum secundum oiniiem mo
dum considcrata est realitcr eadcm csscntiac, licct non forina-
liter, s(^(iuitur, (piod cx lioc (piod ipsa ul realiter ea«l<Mn essentiae
constituit, iion proliibctur constitutum esso ens per accidens,
non auteiu pot«!St constitucrc ut inajj^is idem esscntiae «juain
renlitrr, nisi iit /hrmaliter idem : setl non est idem fi>rnialitcr.

Praeterea, (piod dicitur, relntionem derelin<jnrre esse ab-
soluluiii, lioc vidctur rcpu^^narc sibiipsi, quia forma non de-
rclinqiiit aliud cssc a s<>, sicut alhedo non dcrelin(|uit aliu<l iii
idhn quo cst album quam scips:im; erp» propri«'t;is consli-
tucns, si conservat lioc quod est sibi pnq^rium, (di>relinquit hoc,
(piod est sibi proprium (h) \ et nihil aliu<l. Similiter ijuomoilu
ess«» absolutum possct d<'rclin(iui w pn^pricfatc rclativa si pnic-
ced«M*ot eam in persona ?

[}^) d) Qnnrtii principalit«>r aixuitur seinindunj islam tcrtiain
viam sic : prima suhslantia est rnaxime substantia, secun*

tii) E(i. V«'ii. iil)Hi>liituin sit «'oiistitutuiii.
(6) DocHt iii Eii. \\'U.

ToM. I. est

97(S LIB. I. DIST. XXVI. QUAEST. UNIGA.

dum Philos. in Praedicameniis, et hoc non est iniperfectio-
nis ; ergo videtur quod hoc rnodo posset poni prima substan-
tia in Divinis, videlicet, persona, cui maxime competat subsi-
stere, id est per se esse: relatio autera non videtur posse fbr-
maliter constituere aliquid subsistens, nec per consequens pri-
mam substantiam,

Confirmatur etiam, quia cum secunda substantia non in-
cludat aliquid quod non est formaliter substantia; igitur nec
prima substantia, quae est maxime substantia, includet, (|uia
subsfantia non est ex non substantia.

Confirmaiur iterum ratio, quia si oportet in his quao
sunt ad aliquid in Divinis non tantum ponere quidditatem,
puta non tantum paternitatem, sed etiam hanc paternitatem,
et ultrci, hanc etiam sub ratione incommunicabilis, et haec
omnia competere sibi in quantum est ad aliud, et ut non est
formaliter illud quod est ad se, quare non potest ita in eo
quod est ad se, non per illud formaUter quod est ad aliud,
haberi hoc quod est incommunicabile?

Et confirmaiur *illud* ultimo; quia in substantia creata
licet imperfectionis sit limitari ad unam * substantiam vel * subsi-
stentiam, sive ad unum esse perfectissimum, quod nuUo modo
est delerminabile vel contrahibile, nec potest esse aliquid ali-
cuius, tamen quod natura ipsa sine alio alterius generis possit
habere ultimum esse * actuale, secundum * quod non est natum
* ab * aliquo alio contrahi, hoc non est imperfectionis, quia hoc
est commune substantiis, et conceditur substantiis, et negatur ab
accidentibus propter eorum imperfectionem; ergo videtur quod
natura divina ut est ad se habebit ultimum esse actuale, ut ul-
timam unitatem, absque limitatione ad esse subsistentiae unius.
(21) Respondetur ad hanc rationem quartam., quae procedit
ex ratione primae substantiae, dicendo, quod relatio habet
vim proprietatis incommunicabiHs primae substantiae, et ideo
habet vim constituendi hanc priraam substantiam, vel suppo-
situra secundae substantiae.

Quod confirmaiur per hoc, quia quae * sparsa * sunt in
inferioribus unita sunt in superioribus, et ideo licet aiio con-
veniat ahcui in creaturis esse ad aiiud et subsistere, vel esse
quo et subsistere, tamen ista possunt eodem corapetere Deo
vel personis Divinis.

LIH. I. DIST. XXVI. (JUAEST. UNICA. 979

Conlra islud arf^^uitur sic: «juaero, ((uaiii vim intelli^Ms:
aul vjtn causac e/ficicntis, aut formalisl Si e/fcientis, (juasi
causabit ibi «luarndam realitatern absolulam, qua*- IVjrmaliter
constituot ibi primam substantiam; et ita conceditur propo-
situm, (juod substantia constiluilur aliqua realitate ahsolutn; eX
cum Ikjc additur unum aliud impossibile, (juod relatio jM^sset
causare illam realitatem fihso/utnm. Si sectmtio moclo, scilicet
formaliter, curn nulla forrna liabeat virn ajnstituendi alitjuid
formaliter nisi tale (juale nalum est esse *a* tali lorma, sicut
(ilhedo non liab«'l vim constituendi aliqui(i nisi album et (juae
iiicludimlur iii albo, sc^juitur (juo^l relatio, quae est ess<Mitialiter
/lahiifulo ad aliud, non lial)et virn constituendi aliciiiid ad se.

Con/lrma/io illa niliil vidctur valere; * ideo ♦Miim fll talis
unio iii Deo propter * (^/) infinitntem essentiae divinae, quae
in se iiicliidif unitive ornnem ])<'rlectionem simpliciler, et omnem
ctiam icalitiitem sibi compossibilcm: proj)rietas aulem non est
inllnila formaliter ; er^^o non ojjorlet in ea imiri orim«'m reali-
tatem, «!t rnaxime non illam (luae vidctur sibi rormaliler re-
pu|.^nare, aut iion p(jsse in ea includi, (luasi maiorem jierfe-
ctionem diceret foiriialit(M- (iiiam ista, v«»l omniiio non minorem.

i)'.^!). (22) — Arguitur quarto per auctoritatem 1). — Kx
yUAHTA via aijjuilur: — a) Per auctoritatem Avgust. Vll. De
Trin. cap. 1, * vel * 2 * vel * (>. : Omne velativum est aliquid
eocceiitn re/atione; erj^o, sicut d«^duxit prima i-atio (n. i>2G n\,
vidctiir concedcr-e (piud illud nuod refertur est ali«iuid ad se.

h) llciii, iii c«)d(Mn, cap. \ * vel 'XI* \ (hntUs res ad se
auhsitit, (junnto jnnr/is Deusf Kt lo«iuilur do suhsistere iiuotl
convenit substantia«', pi'out (iraeci accipiunt substantinm :
accipiunt autern ipsi, secundum eum, suhstanlinm sicut n«>8
personnm ; «'i*}?o suhsisterr (piod coiiv«Miil personne in iinan-
tiim pcrsona numoraliir in tribus, prout scilicet «licuntur tres
snhsistrntes, illud ««st ad se, se<'un«lum ««um, «'t vid«'tur ilicere
«luotl inc«)nvciii(Mrs est per*sonani «livinam subsisleiv nd aliud^
lioc riHHlo a«'cij)i«Mido suhsistere.

c) Item ter/io, omnia «luao i^ununtur in «lellnitione jH*rsonae,
sive a Hoctio, De dunhus naturis, sive a Uirhnrd. IW Dt' Tritt.
cap. 22 ct 2^), sunl nhsoluhi, ila «iu(nI nulluni ill«>rum inclu«iil

{n) Wndd. iion vniiii fit (ulU tiniu iii IXh> nlai proptrr
(1) Cfr. n. \m.

980 LIB. I. DIST. XXVI. QUAEST. UNICA.

relationem essentialiter : et deflnitio clebet exprimere intrin-
secam rationem definiti ; ergo, etc.

d) Ad auctoritates August. iam adductas hic in quarta via
respondetur, quod August. loquitur de formali significato
iuiiiis nominis persona, non de materiali: formaliter autem si-
gnificat hoc nomen persona aliquid indistinctum in se, et ab
alio distinctum in natura intellectuali. Accidit autem huic signi-
flcato formali per quid sit talis distinctio; tamen in aliqua na-
tura necesse est illud distinctivum esse absolutum, sicut in na-
tura creata; in aliqua autem relationem, sicut in proposito.

Contra hanc responsionem arguo: aut August. intel-
ligit in illo signiflcato formali personae indistinctum in se,
et distinctum ab * omni * alio, secundum essentiam, et tunc
non magis haberet concedere quod sint tres personae quam
tres essentiae, sive tria distincta secundum essentiara, quod
videtur manifeste contra intentionem suam, ubi vult quod aliter
utimur nos nomine substaniiae quam Graeci, ipsi enim * sub-
stantia * utuntur pro prima substantia, et concedunt tres sub-
stantias eo modo quo nos tres personas; ergo nos proprie,
secundum eum, concedimus tres personas: aut intelligit indi-
stinctum in se secundum substantiam incommunicabile, et sic
distinctum ab aho, et tunc si illud secundum formale signifl-
caturn est ad se, habetur propositum.

930. (23) — Sententia tenens divinas personas esse absolutas.
— Tertia opinio * est * concordans rationibus et auctoritatibus
adductis contra secundam opinionem, [n. 926 seqq.] * quae * ponit
divinas personas esse absoluias. — a) Quod ne videatur novum
et extraneum, adducitur dictum cuiusdam antiqui Doctoris di-
stinguentis aliquid dici dupliciter secundum substantiam. Dicit
enim sic intelHgendum est quod, sicut dicit Richard. de Sancto
Victore, dici secundum substantiam est duphciter: uno qui-
dem modo indicando substantiam secundum natut^am commu-
nem. ; et sic dicitur homo secundum substantiam : aUo modo
indicando substantiam ut suppositum certum, ut quiddam
homo. Primo modo dicere substantiam est dicere quid; secundo
raodo dicere substantiam est dicere aliquid. — Dicit * ulte-
rius * quod hoc nomen substantia vel essentia dicitur secun-
dum substantiam, quia indicat naturam communem; sed
hoc nomen p^rsona dicitur secundum substantiam, quia in-

Uli. I. DIST. XXVI. OfARST. UNICA. 081

(licut suppnsitum certum et (listincfuiii. — Naturfi aiiteiu com-
inunis iion rnulti|)licatur, noc reflM-tur; ot ideo quo<l dicit sut)-
st(intia))L secunduin naturam cnmmunpm ita dicitur nd se
quotl nullo inodo potest dici secundum rclationem; et hoc
modo dividilur cx opposito contra ad aliquid. — Suppositum
autfrn sive hypostasis naturn est phiriflcari et ad nliud com-
liai^iii, et ita rel»'rri; et (juod sic dicitur secundum substnn-
tiam iiihil iinpedit ratione relationis superadditae dici secundum
relationem. — Et \\oc vult dicere Richard. de Sancto Victore. —
Secunduin Ikjc ij^itur poneretur (juod personae divinae «h-
stinf^uerentur per aliipias realitates incommunicabiles abso-
liilas; iion fanicii illa constituentia et distinj/uentia es.sent ah-
soluta primo inodo, .sed secundo modo ; (juia etsi non essent
Ibrrnaliter relationes, constituta tainen \n}r ipsas essent refei'ihilia.
(■•2i) b) Kt si obiiciatur, (luonifHlo tunc salvahitur comrnunis sen-
tenfia Sanctorum dicentium jwrsonas distiiiirui pcr relationesf
— Ad lioc polest accipi (juoddam dictiim (Mus<lem Hoctoris.
Idem eniin, iii quaest. ill:i an proprietales dislinguant per-
.\o)ifis, dicit (juod sccuiidum (juod sunt habitudines non dislin-
^Miunt |)ei'sonas, sed s«?cunduin (puMl suiil origines. Quod ver-
hiiiii, licct forte ips<} non sic int(Mli|.'at, potest exponi, ipiofl
<>)'if/ines iKMi distiiiji-uunt pf'r.«;onas /br>/*«/<7t'r, sed «jua.si />»•/«-
ipiatire, sicul motus in civaturis, el ina.\ime si f»s.set in nnv
vciif»', ci noii III moto, non distintruerct tcrminos talis motus
lormalilcr, sed ellective, eo (jikmI pertineret ad pMius causae
efficientis, (piemadinodum efiam si nalura humana jnnicretur
iii uno hoiiiine, et ipsa non possit tnultiplicari nisi )ht ^ene-
rafioiiem, |)osset dici (piod pMieratio mulfiplicat homines, non
(juidem /'or))Uilitc)', (piasi homines (listin;:uciciitur formaliter
j;eiierationihus ut sunt p^ncrationes, sed tjuasi rifcctire, «juia
pMKM-atio rcducitur ad ;rcnus causae effuucntis. — Ita |N>ss4't dici
iii j)ro|)osilo, (jiiod natura divina non communicnlur su|>jNtsiti>«
iiisi pcr oiij^Miicm, ct ita urigine distin^uuntur jMM^s^Muie \i\
nafiira tjiiasi p)i)wipiaticc, reduceiido ad ijwum i>rincipian«i,
(juod (listjnrruit non fo)'))uiliter, se«l (juasi corresjM>iidciit««r «li-
sfiiin;ii,Miti cMcctive in crealura. Kl tunc jKWset \mm\\ yt/i(m.

«ju(mI sicuf si anima intcll«»ctiva primo ix^rflcerel vel consti-
tu«M'et cor in esse su|)j>ositi, et stHMUnh) cor /i/iim/i/iim, |>0Hsel
j)nMlu((M'«» manum in esse sui>i>ositi, non *lamen* e»«*MiC .ili-

982 LIB. I. DIST. XXVI. QUAEST. UNICA.

qua (listincla in natura animati nisi per origines, et tamen
formaliter essent aliqua absoluta, quorum unura prochicitur
per alterum, in ipsis tamen vere essent relationes producentis
et producti; non enim minus salvantur relationes, sed magis,
ut videtur, si ponantur aliqua absoluta quae possent referri
quam si non ponantur aliqua talia absoluta.

c) Per ista duo dicta, primum de duplici ahsoluto, secundo
de origine disUnguente quasi correspondenter primo principio
effectivo in creatura, non formali, possunt multae auctoritates
exponi quae videntur in contrarium,

931. (23) — Impugnatur. — Contra istam opinionem potest
obiici, quod ipsa non videtur stare cum fide. — a) Primo, quia
Salvator exprimens, Matth. ult. v. 19, totam veritatem * suam *
quae de Trinitate tenenda est, nominat tres personas nomini-
bus relativis: In nomine, mquit, Patris et Filii et Spiritus
Sancti. Similiter loan. in Canonica sua prima, cap. V. vv. 1,
5, 7 : Tres sunt qui testimonium dant in coelo, Pater, Ver-
bum et Spiritus Sanctus. Et generaliter ubicumque Scriptura
canonica loquitur de personis divinis exprimit eas nominibus
relaiivis. Videtur igitur quod ponere eas esse absolutas con-
tradicat Scripiurae, et ita etiam fidei.

b) Secundo, quia Ecclesia, vel quicumque exprimit ve-
ritatem tenendam de Trinitate, exprimit personas nominibus re-
lativis, sicut patet in Symbolo Apostolorum, in Symboio Alha-
nasii et in Symbolo Nicaeno, et in aliis quibuscumque authen-
ticis declarationibus fldei per Ecclesiam universalem; ergo op-
positum repugnat fidei ut ipsa est ab Ecclesia declarata.

c) Tertio, quia Sancti et communiter Dociores catholici
de isto articulo tractantes tantum ponunt et salvant Trinitatera
personarum relativarum; quorum doctrinam saltem multorura
authenticavit Ecclesia universalis, sicut patet in Canone dist. 15,
Sancta Rom.; igitur diclis istorum Sanctorum contradicere
est contradicere Ecclesiae authenticanti dicta eorum.

932. (26) — Instantiae pro praedicta sententia. — Si dicatur
ad istam obiectionem, quod dicta opinio non solum fidei non
repugnat, sed quod magis est Scripi?Arae sanctae concordat:

a) Primum ostenditur dupliciter: Primo sic: quia quid-
quid de Trinitate sacra Scriptura tradidit, vel Ecclesia decla-
ravit, vel Doctor authenticus manifeste asseruit, hoc dicta opinio

r.115. I. DIST. XXVI. QUAERT. fNICA. OKi

coiic^^Mlif, vldolicot, ([\uh\ tr-os [xTsonao congrue oxprimiinlur no-
niiiiihiis Piitris et Filii ot Spiritiis Snncti; f|uia conc<'(Iit ihi
voro relnfiones orir/inis, ((iiia concodil vorani oriuMnatioiiom
uniiis porsonao ah nha, ([iiao ost penrmtin, ot ita p(^rs<jna tro-
ncrans ost Pator, ot [MM-sona jronita cst Filius, ot procf^ssionorfi
ferfiao a (liiahiis, <>t ita [^rocodfMis ost S[)iritus Sanctus, ot spi-
rafiir voliinlato casta ot saricta. Sod non dicil Scri[itura. noc
iinivorsalis Kcclosia alicuhi doclarando, (|iiod [wrsoiiac solum
his rclatiijnihiis dislin^Miuntur, siciif ncc dicit ([uofl distinjju-
iiiifur [)ro[»rictatihus abso/itfis. Nunc autom licct t(»nonduni sit
[)!•() voro ([uid([uid tradidit nuctorifas, non tam(»n ost notran-
diini esso vorurii i[uid([uid ipsa noii tradidit: Mfdto, in([ui^ illo
(iliristi Secretarius loannos, opera et signn fccit lesns, f/une
non sfint scriida in lif/ro hoc, loan. iilt. v. '2.%., ccrl»' noc et
aliciihi, ([iiia ndflit: E.ristinxo mnnduin nnn posse cnpere
lifjros. — liOf^ice otiarn l(K[uondo [):iict f[ii<M| locus ;ih au-
'foritato nefjntive non tenot.

Secundo slc: nihil ost assorondiim (h' vcritatc/f^/t'/, msi i^ui^mI
frftdifur in Scriptura, ve\ afj unircrsnli declnrntur Ecclesia
in Scri[)tura, vel ex nlfero islorum sic tradito vel d^^daialo
ncccssai'io (^t evidenfer infertur: talo noii vidctiir css»» [>ors4>nas
iiiillis [)ro[)iiofaiihiis nftsnlutis disfinmii; i^ntur, otc. -- Primn
/xirs niiuoris vidctur [)lana, quod Scri[)lura niis^iuam Ikh" Ira-
ilidif, i|uia refnfiones atHrmnt, mA.so/»</(/.s [)ro[)rictatos nusi[uam
nc^^Mt. — Secundn pars [>atct: ([iiia ([iia(H'um<|Uo ten«Mid:i Fcch'-
sia clrca articulos dc Trinitato d(H-Iarass(> inv(Miitur, coiitimMitur
iii Symholo .\|)ostoloruiii, vcl .Vfliaiiasii, vcl Nicaoni, ut K.rlra,
(le Sum. Trin. ef Fid. cnf/i. ca[). Firmiterrl Dnmnnmus: i[iine
iluo ca[)itiila o(Iita iiKMimt iii Concilio ^'onoraIi suh IniUKvnlii» III.
cclchrato; vol h\rtr. de Sum. Trin. et Fid. cnlh. cap. Fideii, vl
st hodic iii 17. /(/).: «jikmI ca[»ituluin oditum luit in Ct>n-
dio Kiiirduncnsi pMKM*aIi suh riro^'orio X. cclohrato. Non invo-
iiiiiiifiir [ilura s(M'i[»ta autlicnfica dcclarationcm Kcclosiao cliTa
:irficulum do 'rrinitat»» conliiKMitia. N«h- in nIi([Uo islorum de-
claratiir |»cison:is [>» i [)ro|)rioiatos relnfirns conslilui. Patel
intiKMifi. — Terlin pnrs minnris [u-ohatur. ([uln ralionos
([iiao (liiiil nd inlcrcndiim [»ro[M)situm cx tradito y>^v S4'riptu«
ram vc| dochirato [xm* Kcch^sinm vid«Milur omnc^ •"■»^" ""'"'''''"^.
sicul [M»stoa (n. '.Kir>) rospondohilur ad eas.

984 LIB. I. DIST. XXVI. QUAEST. UNICA.

(27) i) Secundum, scilicet quod haec opinio Scripiurae concor-
dat, ostendilur per illud Proverb. c. XXX. v. 4., ubi, post multas
quaestiones motas de Deo, quaerit Salomon : Quod nomen eius
et quod nomen Filii eius, si nosti? Ex hoc arguitur sic: omnis
quaestio aliquid certum supponit, et aliquod dubium quaerit,
ex VII. Metapli. c. ult. Hic igitur est certum Filium esse, et
quaeritur, quod est nomen eius. Et pari ratione per naturam
relationis supponitur illud cuius est fihus esse, sciHcet Pa-
trem, et quaeritur quod est eius nomen. Igitur hoc existente
certo, scilicet hunc esse Filium, et hunc Patrem, dubium est,
quod 7WYaen huius, et quod illius. Sed si istae personae primo
constituantur in esse personaH per pate?'nitatem et filiatio-
nern, propriura noraen huius est Pater, et proprium iUius est
Filius, et ita esset certitudo de Filio, et non dubitatio, quod
oiornen esset eius. Ergo Saloraon videtur intendere quod non
primo constituantur flliatione et paternitate, sic quod nec Fi-
lius sit proprium nomen eius, sed scito quod sit Filius, adhuc
restat quaerere, secundum ipsum, quod nornen eius.
(2S) Hoc breviter sic arguitur ad impossibile deducendo: dato
quod proprium nomen personae quae est Filius sit Filius, quod
sequitur si primo constituatur relatione vel flHatione, igitur idem
quaerit wSalomon et supponit; supponit enim proprium nomen
personae, et quaerit quod est no7nen eius.

933. — Solvuntur. — Sed si dicto modo respondeatur ad obie-
ctionem de fide factam contra tertiam ojyinionem, contra hanc
responsionem arguitur primo sic : quare voluit Salvator perso-
nas nominibus relativis exprimere, si sunt a^so/^^toe? et abso-
luta si sint non latuissent eum, et congruum videtur Baptisraum
dari invocando personas divinas propriis norainibus ipsarura.

Secundo sic: articulus quando traditur a Christo, conve-
niens est illura accipere secundura illura intellectuni qui raa-
xime potest haberi a Christo: talis est de personis relativis,
et nuHo raodo de absolutis.

Tertio sic: consequentiae Sanctorura et Doctorura suppo-
nendae sunt esse necessariae: sed illis utendo vel siraiHbus
concluditur ex raanifeste credito quod personae non sunt al)-
solutae, sicut patet in raultis deductionibus Magistrorum.

934. — Instatur adhuc pro praedicta sententia. — a) Ad
primum forsan diceret aliquis, quod propter duo Salvator

LIU. I DIST. XXVI. rjrAEST. INICA. 985

sic oxj)rt'9sit porsonas (.■oii;_tuo : pt^imnni, (juia nos docuit
sicui eramus capaces ; si auteiii suul propriotati-s absolufae,
vidit oas uos iioii |)f)sse conciiM're, vel *saItoiii* non concij^ere
ifa facilitpr sicut * jx^r * rclfitiones, quia nec per viani cau-
sa/itfiti.s vi eminentiac possunt coffiiosci a nol)is, cuni non sinl
pcifcctinnes simpliciter, iioc p«'r aliquitl simile in croatura,
sicut rorlf * possunuis * coiicipore rrlatioiio's ox rolationilius
ori«.jinis iii croaturis: ipiia illis inconinuiiiicabilihus ab^olutis,
si sint, Mulla sunt siniilia in creatiira: inio iioc alicui iiicoin-
iiiuiiicabili *cnnito* ost aliquid siniil»', «luia quo<llibot talo
prinio est diversuin a (luocuniquo alio. Kl liaiic iini^ossibilita-
tem vol diHicultatoin coj;noscendi illas absolutas proprietales,
si siiit, possrt (luis concii)oro ex praoniissa (piaestione Salo-
iiioiiis. — Kxcmplum liiiius patct in conimuni inoilo bxiuondi,
ubi (ixprossius ot (re^iuciilius cxpririiinius p«;rsonas ali^iuas nomi-
iiibiis rclativis quam fihsolutis, quia illa noiiiina suiil notiora:
tamcii constat porsonas, (pias inlondimus illis nominibus oxpri-
mor«;, e.sso m se ahsolufas. Verbi «:ratia: lioc locil I\ipa, vel
Kpiscopus, V(d Hea\ Non ita saope dicinius Petrus vel loan-
nes, (pua (»tlicia siinl notiora porsonis absolutis. Ifa possel i^sse
liic, (piod ori^-inem porsonao possumus coiiciix^ro per propric-
latcm absolufiim, si babot, vcl non possumus, vo| noii ita laci-
lifcr. — Secumlo, (piia si sinl propriclatcs al)Solutat', ct se-
ciiiidum lioc pcrsonac i)ossont noininari nominibus absolutis, sic
lamcii iiomiiiando eas noii cxprimitur illis noniinibus tnntum
(le * veritate* fidei t[{i-M\{um istis, Pater, Filius el Spiritus
Sancfus, (piia istis non lanfum oxprimitur distim-tio porsona-
iiim, scil clinm orif/u (piao ost in eis, et ali(|Uo modo ex con-
s(Miuciili unittis cssentnic, (|iiia m lali oriirino i^errocta csl
communicatio oiusdcm cssontiac. Pcr tria iiomina absottiffi iion
sic (vxpiimcrcntur baoc omnia.

(■'») b) Ad sccunflum forsan alniuis dicorel primo i|U(J»l ilk»
iiilcll(H*.tus (picm (ibristus c.vj)rcssit, soilicot, (piod sint in'i"s«»nae
/•<'/(i//*v/(?, ost abs(iuc dubilalioiie tonendus; sod do »x> quod /a-
cuit, scilicol an siiit alisolutttc, iion osl niaLTis contra intello-
ctum arliculi una pars (luam alia, nisi oslondatur rojuicnare
intcllcclui (lucm (vxprcssit. — Nc«'»(/i(/« dicoivt, qiKHl iirticuhiin
tidci rcstrin;.rcr(> ad inlcllcctum spccialcm, i\\\\ t.imcn Iraditus
osi III (jcncraU, quasi non pos<it inlelleclus goneralis «vss»» vo-

986 LIB. I. DIST. XXVI. QUAEST. UNICA.

rus nisi specialis sit veriis, hoc videtur articulum rediicere ad
incertitudinem; videtur enim incertum quod non potest sine
incerto teneri : saltem raaior reverentia videtur fieri articulo
in universali tradito, si dicatur intellectum eius universalem
posse esse verum, quocumque speciali posito vel negato, quod
non est traditum ut tenendum, quam quod non possit esse
verus nisi aliquod determinatum speciale sit verum. — Exem-
plum huius in aliis articulis: Creator coeli et terrae, non
oportet hoc arctare ad hoc quod nisi omnipotentia in Deo ali-
quo modo distinguatur a voluntate, non potuit creare; et ita
de parte opposita. Similiter Verbum factum est homo non
oportet arctare ad multa specialia, nec ad aliquod illorum, cum
quorum quolibet et etiam *eius* opposito potest stare hoc
verum. — Aptius exemplum videtur si ludaeis erat traditum
ut crederent Deum esse tmum, et de Trinitate nihil exph-
cite; non solum minor reverentia, sed irreverentia et falsitas
esset asserere hunc articulum non posse esse verum nisi esset
unus personaliter, sicut est essentiaUter : et tamen hoc vide-
retur tunc esse magis. consonum verbis articuli eis traditi
([uam oppositum. Sicut igitur illi tunc neutram partem debue-
runt asserere esse necessario tenendam, sed utraque posita ne-
cessario tenendum esse illud quod in generali fuit eis tradi-
tum, ita videtur quod circa articulos nobis in universaU tra-
ditos non debeamus asserere, sine declaratione Ecclesiae, neces-
sario hoc speciale vel illud esse tenendum, cum quorum utroque
possunt articuli stare ut traditi sunt; non enim Deus, qui scit
in speciah istam veritatem, sine causa, tamen secundum intel-
lectum universalem tenendam de fide tradidit, et nec ad hunc
raodum specialem, nec ad illud tamquam ex fide tenendum
arctavit. — Te^-tio, quia in proposito non videtur propter re-
verenfiam istarura personarum dicendum quod sint tantum
relationes in essentia, nisi * hoc * certissime traderetur, et hoc
propter raodicam entitatem relationis respectu entis absoluti.
c) Ad tertium. diceret forsan aliquis, quod praecise pro-
pter rationem solubilem, a quocumque fiat, non est tenendura
aliquid esse de substantia fldei, nec forsan propter conclu-
sionem talis rationis, quatenus praecise est per illam rationem
conclusa, sic arguens se exponeret morti, nec aliquis secundura
rationem rectam se *deberet* exponere. — Oportet igitur habere

I.IB. I DIST. XWi. (jl AEST. UMCA. 987

iiiaiorcrn aucloritnteni a<l lioc ut alii{uiil tenoalur «»ssc de flde,
(juarii (|U(>fl Sanctus aliquis sic ai^ruat; saepe eiiini (juis arfjuit
i|iiO(l iion oninino asscrit; lirot illuil «{uod Sanctus authfnticatus
ab Ecclosia qu.rnitum nd (loctriiuun asserit esst? teiHMiduni ait
rertuni; tanifii aliae auctoritalos duhiao |)0.ssunt »'X{joni, et
iiiulto ina^Ms alioruin niintis aiidKMiticorum scril^entiuin.

Isto niodo diccr«;t ali(jiiis niliil invt^niri contra o{)inionem
{)raedictani.

\)Xi. (31) — Explicationes quas patroui seutentiae tenentis
peisonas divinas constitui per absoluta dare |)ossent ad auctori-
tates adductas pro sententia docente eas coustitui relationibus.
.\(l illa quae secundo modo videntur esse contra eani n^sj^on-
(lcict (liscurnMido per ordinem.

.\i| illas (tHctorHntes ct rtitiones (juae contia eam, vel
pro secunda opinionc su{)erius [nn, \)2'A et '.)"J T siint induciae.

(ij Ad primum de EvanriP.lio (n. \)*\ln\ videtur iam su{)ra
|ii. \YM a\ res{)onsuni.

Ij) Ad auctoritates Auf/ust. V. I)c Trtnit. [n. i)\i^C\ n»s{K>n-

dcl {)('r distinctioneni {M)sitani in {)rincij)ioo{)inionis [n. IK^)), «juoil

Auifusf. lo(juilur dc liis (jiiac suiit iid \e, ila (jiKxl nec sunt reta-

tirtt, ncc referibilitt, scd rtiam o{){)osita rdaUoni, sicut jjatel {)er

extMii{)la sua ; videtur cnini i{)S(Mii(;t dicere ibi, ({uod ali({uid esl

nd sf, licet sil referibile ad (iliud, sicul cxprcss*» vull .\u>;usl.

17/. De Trinit. c. 4., ubi tractans (juando Grajvi dicunt tres

ssn suhsfanfids, vult ({iiod suhsistere, s«>cuiiduni (juo*l coin-

jictit subslantiac illo modo stiiii{)tap, sit nd se. Stibdit «Miim

ibi: Si aliud est Deo esse, et aliud subsistere, sicttt nliud

s7 Deum esse el aliud Palrem esse, relative ergo stthsistit,

s/>v</ telatiiw (jitjnif. Kt cx hoc iiilcrt: Ifa suhstnntiu iam ntm

ril suhstantia, (juia relatirum erit. Kt infra: Alfsurdutn est

iiufriti ut suhstantia rrlatire diratur ; omnis eititn n's ad se

il>siitti suhsislit, (/uanto ma(jis Peusf (}u'n\ ««x^trcssius (juiim

(jiiod suhstantia, si^cundum ({tiod (rra»H'i uccijiiunl cam. scilicet,

persotiii, scilicct stibstantia primu, noii serutultt, sil ad se el ad

se suhsistiil, illo subsisterc «juod comj^ctil sulkslantine sic dictnof

t'J Kl si ohiiriatur, «{iiod ista viM'ba .\tijftisl. d«» substantia
I persomi non delMMit niagis accij)! de (persuiuili qunni i\o{n) )

(n\ I)ecst In r.l V.

LIB. I. DIST. XXVI. QUAEST. UNIGA.

essentiali, quia cUcit quod eodem dicitur Deus et persona,
respondeo: eodein, id est aliquo dicto ad se, distinguendo illud
quod est ad se contra illud quod est ad aliud, eo quod Pater
non est persoiia Filii, sicut nec est Deus Filii, quemad-
modum Sortes non est Sortes alicuius, sicut nec homo alicuius,
scilicet intelligendo ut correlativum. Sed non oportet quod
omnino eodem sit Deus et persona, ita quod persona omnino
ad se dicatur, sicut Deus dicitur ad se vel Deitas; quia tunc
sicut non sunt tres deitates, et per hoc nec tres magnitudines,
secundum eum, quia magnitudo dicitur ad se, sicut Deitas,
sic nec essent tres personae, quod ipse negaret. Quae igitur
omnino sunt ad se non numerantur ; quae omnino ad alterum
non sunt communia tribus; quae autem ad se, sed non omnino
ad se, sed refe^Hbilia, quia non repugnat eis referri, * non *
sunt communia {a), sed numei-antur, aut possunt dici joro-
pria, a quibus potest abstrahi aliquod commune numeratum.
(32) d) Ad August. XI. De Civit. Dei, c. 10, [n.^ 923 d] con-
cedo quod Pater est quidquid habet, excepto relativo, quod
habet et non est ipsum: habet quidern correlaiivum, sicut
Pater habet Filium; et ideo concedo quod prima persona est
quidquid habet ad quod non refe^-tur ; non est autem secunda
persona quam habet ut correlativum, licet ista relatione non
primo constitueretur.

e) Ad Boetium, quando dicit [n. 923 b et e], quod relatio
multiplicat Trinitatem, etc, dico, quod Doctor ille accipit re-
laiionem pro origine; et sic intelligendo accipitur multipli-
care non pro f07^maliter distinguere, sed quasi principiative
correspondenter principio effectivo. El hoc quidem non est ex-
torquere verba, multiplicare enim est multa facere, sicut
Christus vere multiplicavit panes * hordeaceos * (1), et taraen
ipse non fuit /or^ia illa qua forraaliter multiplicabantur panes
illi; et Deus creans multiplicat aniraas, non tamen est ipse
forma qua formaliter animae ipsae distinguuntur.

f) Ad loan. Damasc. [n. 923/"] dico, quod una eius aucto-
ritas solvit aliam, quia c. 8 praecise ponit ingenerationem, et
in lib. III. c. 5, ponit paternalem proprietatem : i^Xd^Q autem
duae proprietates distinguuntur, secundum August., V. De Trin.

(a) Wadd. sunt commuuia.
(I) loan. c. VI. vv. 9 seqq.

I.IIJ. I. DIST. X.WI. (JUAEST. UNICA. 98U

c. (i. Ij-Mliir •'xcludciulo oiimia alia in Palns in cap. 1. praeter
i/if/eneratio/iein, intrllif/it jxt in/jenera(i(mem onine personalc
Patris; et ita ubicuiiique «'xcliKlit al» aliqua j)roprietato alicuius
suppositi oinno aliu<l p<'r illaiii |)ro|)riotat«Mii inclusaiii, incluilit
onine aliml jxjrsonale, et ita includfrolur ibi roalitas nhsolHta,
si qua ossot, ot inaxiino * ibi * inclu(l«»rotur, ut vi(l«»tur, quia
in croaluris, incluso accidcntc, non excludit subiocfuin, ot ita
inclusa rolationo in |x3rsona divina, non oxcluditur illud quod
refertur oa, sicut si dicorotur quod sola paternitas ost, non
proptor hoc oxcludorotur Pater, (jui pafornitate esset Pater.

(j) Ad Hichard. [n. 923 g] dico, \\U(A modua existentiae
alius est * prout * porlinct ad oricjinem; sed ex hoc non se-
quitur ((uod ori.L^Mnatuin non sit aliquid snbsistens ad se, distin-
ctuin ali((iia roalitato personali ahsoluta, alia ah orig^inant»;.

hj Ad Anselm. [n. 9"i3 //] siinililor dico, (juod onHiia sunt
unuin et cadoin uhi non obviat relationis opposilio: vel for-
ma/iter, sicut relatio obviat alicui rolativo, vel sicut natum
rc/erri rolatione opposita ; ot isto inodo porsonao si ess«Mit
a/).solu(ae distinjjuontur, ((iiia iii ois siint r«!lationos princi-
piantcs.

!>:{<». (3.}) _ Eodem sensu explicautiu' rationes adductae ad
osteudendum diviuas personas constitui relatiouibus. — .\d ratio-
nes pro secuttda opinione rcspoiubMur. — aj Ad primam
[ii. 021 a\ i)otost dici, (juod si rcalilas nbsoluta ali(|ua consti-
stituat porsonas, non tanicn faciot compositioncin cum esson-
tia divina, sicut noc relatio constituons laceret. — Ouotl con-
fiimatHf |)«T locuni a maiori: (juia ivalitas propriae subsi-
stcntiae in croatura iioii lacit compositioncm cum * ruiula-
mciilo iii croatura * («): relatio aulem in creaturls facit com-
posilioncm cum fundamento, ut alias d«H:larahitur; or^u si
haoc relatio potost non facere composiilonotu cum t^sonlia,
nuilto ma^MS noc reatitas suppositi faciet comiHxsitionem «*um
rcalitatc naturae.

Kt cuin confirmatur ratio, «juia absotutum out manct
omnino, aut transit omnino, dico, sicul dictum i'sl [n. 1>2.*)| «U»-
clarando sccundam positioiu^m, t|U«Hl rctaiio man«'l ox Iuh* qucxl
eius ratio non «vst formalitcr raiio cssentiac, ct Iransil <|uia stv

[tt"\ Wiuiii. iiatiirit

990 LIB, I. DIST. XXVI. QUAEST. UNIGA.

cundum perfeclarn ideniltatem est essentia. Ita dici potest,
quod realilas absoluta si constituat personam, transit quidem,
* propter * perfectam identitatem ad essentiam ; manet tamen,
quia non est formaliter realitas essentiae. — Et confirma-
tur ista responsio, quia perfectiones attributales videntur esse
absolutae et non relativae, sicut dictum est supra, dist. 8. quaest.
de attributis [n. 669 seqq.], et tamen * etiam * manent et tran-
seunt, ita quod non faciunt compositionem, nec sunt idem for-
maliter \^s\ essentiae; et si aliqua illarum secundum rationem
formalem haberet distinguere realiter ab altera, illa distinctio
esset per eam formalitei', et non per essentiam, et tamen non
esset compositio.

h) Ad secundum argumentum [n. 924 b] dico, quod po-
nendo personas relativas, oportet ponere eas vere subsistentes
et in eis esse eamdem naturam indivisam: hoc non potest poni
propter aliquam imperfectionem personarum in subsistendo,
quia ponuntur ita vere subsistentes sicut si essent absolutae ;
ergo oportet quod ponatur propter infinitatem essentiae, quae
est in subsistentibus : sed eadem esset infinitas essentiae, si
personae essent absolutae; ergo non oportet tunc naturam cH-
vidi, sicut * nunc si proprietas constitutiva sit proprietas re-
lativa *. — Probetur igitur ista: omnis natura communis
suppositis absolutis distinguitur in eis. Haec quidem vera est
in creaturis, sed in proposito petil conclusionem principalem.
(c"^) c) Ad tertimn [n. 924 c] instando dicitur, quod Patri con-
stituto in esse personah quasi adventitia est proprietas spira-
tio activa, secundum aliquos, et tamen non est quasi acciden-
talis, secundum eos, nec etiam relatio rationis. Quare igitur
non posset intelligi in proposito personam constitui in esse per-
sonali realitate absoluta, et ei quasi constitutae in esse tali
realitate advenire, secundum modum intelligendi, relationem, et
non tamen esse nec accidentalem, nec rationis?

Et cum probatur, quod sit relatio rationis, per simiie de
relatione ad creaturam, dico, quod non est simile, illa enim
relatio ad creaturam non est ex necessitate naturae fundamenti,
sicut est hic.

d) Quarta ratio [n. 924 d] innititur propositioni huic, sci-
licet, omne absolutum est actus, et per consequens dans esse.
— Haec improbatur multipliciter : ttim quia in creaturis, ubi

r.lK. 1. DIST. XXVI. (JIAKST. UNICA. 9*.)1

luaxiine vKlflur liulu-ro prolniMlitatciii, lialH.'t iiislantiaiu tlo
proprietate hyposialica, ijuia ilia uoii esl * actus * dans esse,
ijuia iMiu' iiatura liuiuaua iii (Jliristo iiou lial>ei'et iileiu esse
i(uo(I lialKiiel iliiui.ssa. — Siinililer actus ilaiis esse ilat upe-
rttlionetn: i^ropiietas liypostatica iu cr»*atuiis nou ilat o|»era-
tioueiu; (juod palet per Daiuasc. Ub. III. c. 14: Xaturulcs ct
non hi/j)Ost(iticffs flicimus volunltite.s et operutiones; si enim
hi/ijtjstuticas, id est personates, dabiuius eas heterotheie>/s,
id est alii/d rolentes, et helerorergea.s, id est aliud operan'
tes, tres hypostases Sanrtae Trinitulis dice)'e cor/e/nur. Tbi
i])se, ex lioc ijuod persoiiae tliviuae uoii tiabeut tres operutio-
nes, coucludit quoii operatio uoii est liypostatica, et ho«' iii
conuiiuui, sive de proprietale ubsolittu sive relativa. — Prae-
terea terlio, m ouiui eo ijuod aliijuo luodo hal»et esse alifjuo,
prai-tcr illud quod dftt sibi ess«j, est alii|uid ratioue cuius re-
cipit esse; patel de coiui>osilo ex luateria et foriua et oiuiii-
bus aliis corii|H)si(is ex actu et j^otrutia ; iiritur iu oiuui ha-
beute esse per aliijuid daiis <isse est aliijuiil «juod iioii esl (/<•/</ j>
dans f.v.vt', sed rutio rccipieiuli esse, et ita viil»'tur in suppo-
sito uaturae, ijuia cuiu supposituiii habeat esse el natura del
esse, i)roj)ri»'tas liyj^oslatica erit ratio recii)ien»li »'sse.
(l')) A»l ftrguinentum tuuc i)ot».'st dici, ijuod cuiu dupliciter
sit ratio eiditalis, f/tciddittttive scilicet cl hi/postatice, sicul
quidditfftive esl dure esse, ijuia ipsii est ile se communicu-
bitis, ita hyjxjstaticc <>st ut noii sit actus dans esse, «|uia de
8e est iticommunicabilis ul tjuo. I£t licel in crealuris proprie-
tas itulividualis det esse, ijuia est alicuius Lrradus eiititatis
positiva»' iiltra entitatciii ijuidditativain luiturae, taiueu ultra
eiititateiu sinfjulttrem piojirietas suppositi nullaiii eiititaleiu dal,
iuio iiulluin j)usitivum adilit, t>x prima (j. III lib.[dist. t.]\ vl
lit'»'t illud add«M'el, tauieii non esaet ratio duiuii csse, *s«?»l laiituiu
coiuinunicaliil»' *, ijuia hacc natura cxistens, in ijua includenlur
natura ct eiititas sinf/ularitfitis, esl *fssentialis * rrt/io </a/i(/i
es.se; et ita ijui»lijui»l iiili'lli|^'atur adveuirc, sive )K>silivuui
sive i^rivativuni, siv»- absolutuin sive ivsp^^ctivuiu, nou ilabit
esse, ijuia j)(>r illud i]Uo»l lain jiraeintelli^itur »latur «>9M(\ Li-
cet i<^ntur in Divinis nou sit ))ro]irit>tas jtersunulis tantuui nc-
galio, se<l aliijua j^roprietas vol entitas posittva, lameii tjuia
iiatura divina est de se huec, j>cr se ewistem, ipsii habebit

992 LIB. I. DIST. XXVI. QUAEST. UNICA.

tolam rationem dandi esse, sicut et in creaturis. Et licet na-
tura existens det totaliter esse, non propter hoc proprietas ad-
veniens est tantum negatio, imo si adveniret proprietas posi-
iiva, nihil tolleretur ab hac natura existente. Ita igitur, nec
in Divinis tolletur ab hac natura, quae est de se existens, quin
dabit totaliter esse personae, licet in persona intelligatur pro-
prietas personaHs positiva.

Ad argumentum igitur, cumprobatur, quod sit actus, cum
non sit ibi * potentia * tantum virtualiter, sed actualiter, dico,
quod est ibi fallacia aequivocatioizis : uno modo enim actus est
differentia opposita potentiae, et hoc modo dividit omne ens:
alio modo actus cum potentia constituit ahquod totum, sicut
loquitur Philos. VIII. Metaph., de potentia et acfu, quod non est
verum de potentia opposita actui, quia illa non manet cum
actu. Ista igitur proprietas non tantum est virtuaiiter in es-
sentia divina, sicut est asinus, qui est in potentia ante actum,
et per consequens haec proprietas est actu ibi, prout actus
opponitur tali potentiae. Sed non sequitur: ergo est actus dans
esse ; ad hoc enim requireretur quod esset actus formaiis;
hoc enim modo materia daret esse, quia est in composito in
actu, non in potentia ante actum.

(36) e) Secunda ratio [n. 924 e\ videtur deficere, * tum * quia
istud non habet esse ad essentiam ut perfectio ad perfecti-
bile, ut diffuse declaratum est etiam de proprietate reiativa per-
sonae, dist. 5. [n. 564 seqq.], ubi dictum est quod persona non
componitur ex essentia et proprietate sicut ex quasi poten-
tiali et quasi actuali, imo essentia habet magis rationem
actus. Si igitur ista proprietas intelligatur * quasi * posterior
aliquo modo essentia, non tamen est perfectio eius; ibi enim
est idem ordo originis et perfectionis, et ideo prius origine est
prius perfectione, sicut fuit tunc declaratum diffuse. * Ideo *
dato quod aliquo modo se haberet ad essentiam ut informans
ipsam, non tamen q^^qX perfectio simpliciter ; quia, secundum
Anselm., ratio perfectionis simpiiciter est quod sit in quoli-
bet meiius ipsum quam non ipsum : quod est impossibile de
proprietate hypostatica, quia illa de ratione sui repugnat con-
tradictorie cuilibet alii ab illo cuius est, et ita non potest in
quoiibet alio esse meiius ipsum quam non ipsum, quia cui-
libet alii repugnat. — Sic igitur ad rationem patet quod falsum

LIU. I. niST. X.WI. nl ALST. LMCA. l''.U

assuiiiitur, si ;icci|)iatur <|UO(l istiid absoluturii pcrficial i'<><tm-
liaiii. — N<x; prohdtio liuius valet per hoc, (jucxi aliijuo niotlo
sequilnr ft iioii jiraocrdif, ijuia iii Ilivinis sicut jhjIusI j)oni
praecessio, actus et fornia cst j)rimum.

* SecuiKlo *, (lalo ijiiod liabrn-tur liuc, ijuotl iH/urntat,
noii sei|iiitur ijiiod sit perfectin .si//i/ilicifer. N«'c iila (juae in-
leriuitur * j)roj)ler lioc suiit iiiinus jterlecta. L'n«le iion sjNjuiliir*
((iiod e.ssentia diviiia non sit sinipliciter per/eita iii sr.

l*raeterea, ista ratio nu'lius concluderet coiitrarium de
relntione, ijuia j)rol»abilius videtur ijuckI relatio possit csst)
perfeclio ijuam proprielas hi/postalica sit pertectio, ijuia
iiulli j)roj)rietati liyjjostaticao convenit esse jjerfectioneni, nec
iii creaturis, nec in aliis;alicui taiiien r6'/(t//o/i/ secundum pro-
jirJMiii latioiiem conviMiit esse pertoctionem; aliijua eiiini est
j)erli'Ctior altora, ul j)at«'t de art/nalitate n.'speclu inaequalitatis,
ijiiia srcundum Aiiiiiist. De quantitac animae, c. JS, inaequalitati
ai/ualilaleni iure prae/tonis, nec quisquani omnino e»t, ut
opinor, Itumano sen.su praedilus, cui non id videatur. Hcxj
auteiii iion est lantuiii a ruiidaiiicnto, j)ot(>st enini iiiaeijualitas
luiidaii in rundameiitis prrfcctiortbus ijuam acijualitas. Fatet
eliaiii ijuikI si essel taiitiiiii ex lundamento, ,\u^'ust, liiceret pe-
titionem principii ; iiilnidil eiiim concludere e.xcelleiitiam, puta
circuli ail li;^'uras rcctilineas, rl hoc lacit ex aequalitale el
innci/uAilitatc, ijuia si illa excrllentia noii ess«.'t nisi ex luiula-
iiu'iitis et ex illa * excelleiilia fundamenlum *, circulum racerel.

N/ dicalur, ijiiod dictuni .\u;,'ust, verum est ralione luiula-
iiienlorum proximorunt, iinii remotorum, j)roximutu autem
ruiidanienlum aequalitalis oal paritas, hoc falxum est at m\n\
ad B. (Juaero autem: aiil jiar dicil aliijuid ad se, el tunc |h>
tosl inti'lli^'i aliijuid «»ss«» /Kir absijuo Iuk* «iu(m1 sil alicui par,
el similiier tunc, unde j^erreclioiuMu halH>bit ;i(iri7(i.<( *Iuk' iiuhIo*
resjieclu impitritatis iii liian;,'ulo? Vol euim /mritas (licenU
quantitatcm, »'i lunc vel eamdem cum illa ijuoe ct)nununiler
jMMiilur rimdamenlum aequalitatis, ot lunc nun orit distinctio
nliijiia alia ijuam rationis inler tuiulanuMituni n et

ri'iiiiitnin : wA nltam, et lunc in islo a<*<juali * .o. . m. (»«so
dtias tjuaiitilal<'s: vel llii^as aliijiu<m modiim alium. <juo |i;irita8
jiossit esse ahsoltttum jxMtivlius im|)antato t>t aliud a ijuanli>
laUv — Si autom ili.nf rrliilinncm, siciit vid<'lur iiiaiiiroslum,

r.ni I. (»

994 LIB. I. DIST. XXVI. QUAEST. UNICA.

ergo relatio fuiidabiti.ir per se iu relatione, imo videtur dicere
eamdein relationem quam aequalitas, quantum enim est par
quanto et aequale qiianto.

Ad illud Anselmi, Monolog. 13, respondetur quod lo-
quitur tantum de quidditaUhus, non de pro^Jrietaiibus hy-
posiaticis. — Quod probatur primo per exempla eius de
sapieniia et veritaie ex una parte, auro et plumbo ex
alia parte. Seamdo per rationem; quia solum illud est per-
fectio simpliciter quod potest esse in aliquo * formaliter *
infiniium: solum illud erit in aliquo melius non ipsum c^uam
ipsum quod ex se est flnitum * vel non infinitum *: haec con-
veniunt tantum quidditaii, scilicet esse finitum vel infinitum,
non autem proprieiati hypostaiicae, quia proprietas perso-
nalis divina, qualiscumque sit, nec est infinita formaliter, nec
flnita. Similiter proprietas hypostatica repugnat cuilibet prae-
terquam uni illi cuius est; ergo non potest esse cuilibet w/e//or
ipsa quam non ipsa, sed nec alicui * alteri *. Excludit autera
Anselm. ab universitate quidditatum relationera secundum quid-
ditatem; et tunc omnis quidditas absoluta, vel est perfectio
simpliciter, vel limitata; sed non sequitur ex hoc propositura
de proprietate hypostatica absoluta.

(38) f) Tertia ratio [n. 924/") habet maiorem falsam in omni-
bus ordinatis essentialiter , ex forma, licet gratia materiae
quandoque sit vera; et similiter in omnibus non aeque illi-
mitaiis; in nullo enim ordine essentiali ex ratione prioris et
posierioris oportet ipsa commultiplicari, sed potest stare mul-
tiplicatio posterioris sine multiplicatione prioris, sed non e con-
verso. — Similiter quandocumque aliqua duo comparantur ad
aliquod tertium quod est illimiiatum, eo modo quo illa duo
non sunt illimitata, non oportet * condividi * in eis. Exemplwn:
anima intellectiva comparatur ad partes, quia quodammodo est
illimitata, eo modo quo partes non sunt illimitatae, * et ideo *
non oportet animam distingui in distinctis partibus. — Illa igi-
tur maior est falsa dupliciter ad propositum : primo quia es-
sentia, eo modo quo est ibi * posterioritas in persona *,prior est
* aliquo modo * ipsis proprietatibus; non e converso. Secun-
dum eos igitur non oportet essentiam distingui ad distinctio-
nem istarum proprietatum. Et secundo, quia essentia est for-
maliter infinita, istae autem proprietates non sunt formaliterj

lAH. l. I)I8T. XXVI. ol AKST. IJNICA. 005

infinitae; et iioii oportft iiifliiifiiin lornialiter tlistinj^ui ad di-
stinctionem eoruin quae non sunt rornialiter inflnita. — Si Ptiam
mninr accij)erotur j/eneraliter de (iuibuscuiin[ue al»«iolutis cir-
cunistantihus idcm, habet inxlnnlifDn inaiiili»8tam de aiiima
pt [)OtentiiK, ([u.ie [K^tentiae multij»licantur, iion multiplicata
nninia.

Se«l si lii(; evadant s^icciflcando inniorem ilo liis ([iiao sunl
eiusdem specid, sicut acci[)it illa [)rinia rnnfirmalin mnioHs,
nec luiic [)io[x)sitio est vera univorsjililor in velntionibua ; y^-
tebit enini diat. S. III. libri, quomolo [)Iura * etiam * eiusdfm
«pecici * in nbsohtlia * csse in eodeni absolnto non est contra-
dictio, si ali([uid illorum iion sit actas alterius ndnequntus ei
iii ([uo «^st.

Cum autem inaior declaratur [ler indnctionem, flt fnl-
lacia conseqttentis ; (juia acci[)iunlur ali(|ua Kint:ularia noii si-
railia pro[)osito, piita in (juibiis distinctit) priorum consiituit
distinctioiicm [»ost(»rioruni, vcl in (juibus est consimilis limila-
tio utrobi(jue, et non illimitatio in uno rosf)ectu altorius; ox
his oniin non [)otest [)ro[)ositum inforri univ(>rsalitor, (juia lals;!
est ubi doflciunt * [)ra(5dictao * condition(»s, sicut in pn»[)osito.
(3^) Sed ad illud ultimum additum ad ron/irinationem ma-
ioris [ler idoiii, ([uod in eodein sim[>licitor jwrfrcto non jk>s-
sunt i^sso [)luia eiusdetn rationis, posset dici, ([uod sicut sim-
plicitor [lorfoctum ideni numoro est communicabilo j^luribus
su[)[M)sitis oiusdom rationis, ila ([uod non rojni^rnat sibi ex hoc
i[ii(mI (^st perfectio simpliciter, se<l cxMivenit sibi (jUfMl ijmuiu
sit iii i)liiiil)us su[)[)()sitis eiusdem rntifmis, ita ox i^rfectinne
eius sibi [lotest com^ietore ([iiod [)lura «'/M^yf/t'»» /•rt//o/ii5 j>OKsunt
esso m eo, Hiciit su[)[)osila in natura, ol j^er cons^^^juons sunt
in (N) jilures [)ro[)riolates hyj)ostatica(» ciusdom rationis. S«mI non
j)otest ita osse do aliis de (jiiibiis oxiunj^liflcatur, j^uta de Pn-
tre ot Verbo, eo (jikmI jiorloctio divina rosjuirit (juod (juae-
lil<«>l [irodiirtio halM>at terminum ada^M^uatum ; non aut(>m ila
ro(iiiirit (jihMl ali(|ua pro[)riotas hyjM^statica sit a(la<N]uata illi
naturao in constitiKMido su[)[M)siturn.

Por istud [)oss4'i dici ad illam primatn ronfirmntionein
mnioris, a[)[)licaiid() oam ad j)ro|)osiluni, (juo<! «t ibi fnf/aria
ae<iuiroralio7iiii ; mnior onim si essot vern, *deU»ret* inlel*
liiri d(> rssr iu siciif aclus t^t in eo ^{MQ*\ informatur: so<i

990 LIB. I. UIST. XXVI. QUAEST. UNICA.

minor non est vera: proijrietas autem non est in essentia ut
informans eam, sed ut constiiuens suppositwn in ea.

Posset tamen ad utramque confirYnationem dici, quod
istae proprietates non sunt eiusdem rationis formaliter, si-
cut in creaturis proprietates individuales sunt primo diversae,
et non eiusdem rationis. — Et si ex hoc inferatur quod sunt
alterius speciei, sive quod utraque earum iiabet rationem al-
terius speciei, et per hoc oportet ipsam per aliud determinari
ad incommunicabiUtatem, non sequitur, sicut nec in proprie-
tatibus individuahbus in creaturis, licet non sint eiusdem ra-
tionis in ahquo, tamen * non * est entitas quidditativa , et
communis, sed * quaelibet est * de se haec.
(10) gj Qiiarta ratio [n. 024^] etiam procedit ex falsa ima-
ginatione, quod istae proprietates exprimuntur ab essentia quasi
per originem, quod non fuit dictum; sed sicut aliqui conce-
dunt quod relationes puUulant in essentia, si tamen hoc pro-
prie dicatur, quasi posset contra eos concedi quod istae pro-
prietates absolutae, si sint, pulkilant in essentia, et hcet quae-
hbet sit in eodem supposito cum illo ex quo pullulat, quia
essentia est in omnibus personis, non tamen ahqua est in ea-
dem persona cum iha a qua habetur per veram originem,
nec repugnat vera originatio personae habenti unam a per-
sona habente aham, licet omnes istae non originentur, sed ah-
quo modo puhulent in essentia: sicut ahi habent dicere, qui
dicunt suppositum constitui per relationem, quod Fihus pul-
lulat a Patre per originem, et tamen flhatio aliquo modo
puUuIat in essentia, sive ab essentia divina.

h) Quinta ratio [n. 924 h] videtur deflcere, quia difficilius
videtur sustinere originem ponendo extrema tantum esse re-
lativa formaliter quam ponendo ea esse absoluta; nam si tan-
tum sint relativa, nihil aliud erit personam originare perso-
nam quam relativum habere correlativum : sed relativum po-
situm sine omni actione alia videtur habere correlativum. Si
autem ponantur absoluia, non videtur tanta difflcultas, quo-
modo unum suppositum gignatur ab alio, cum in creaturis,
secundum eos, sint supposita absoluta, et tamen non negatur
originatio unius ab alio.

Cum arguitur tunc quod absolutum praecedit relationem
et ita originaiionem, respondeo : dictum fuit quod originaiio

l

LII*. I. DIST. XXVI. «JIAKST. UMCA. 9l>7

pertinet ad f^ciius cnusac efjicicntis, noii formttlis; ot sicul in
creaturis terrniiius non hai)f' t «»ss«' orij/inatione /ormalHert sed
quasi r/jfectire, nec ex hoc ijuoil non esl lorinaliter illo seiiui-
tur (juod praecedril illud, ita posset dici in proix>sito; nec vi-
(lelur inaior (lilHciiItas de prioritate absoluti ef resiH\-llvi in
rreaturis (luani liic.

!>:'.7. (ii) — Solvuntur argumenta contra opinionem commu-
nem deducta ei comparatione relationis ad relalum. — TeiU'iido
opinioneni scctouhnti [nn. i)'^;?-i>2lj, (piae est innfjii; rnmr.iirnh,
potest responderi ad rationes cont/'o earn.

n) Ad primam [n. 1)20 a] concedilur quod relatio non re
lertur, sf»d aliqnid quod iion «.»Rt tantum relaliu relertur re-
lationc: non tiuidein essentia relertur, sed svppositum, riuia
supposituin non est tanturn relatio, sed tainen est relaticum,
non nbsolutum. Et ita conceditur tota (hnluctio us<iuo ad nl-
tininm consequentiam , (luac neij-atur. — * Kt * ad eius pro-
futtione^n, fiuando accipitur. (iiiod onini comiKjsito oi>ortet prius
int»'lli^'ere partes et unioneni partium, tenentes (piod relntio
est in (^ssentia (luasi actus in sust^^ptivo, oportet (pKnl dicant
(puKl in ipsa porsona, quae (»st i/uasi totum, iion oiK)rtet prae-
inlclliljren» inrormation<Mn iiunsj jiarfis a iiuasi parti', iM-r d«»-
nominatioiicm, aiiteiiiiam iiit«>Ihf.Mtur totiim, scd si praeintelli-
fj:atur ipiasi talis inlbrmatio, non tanien inlclIiLnlur quasi pcr
tiinilum fnonae dcninninantis.

Sed mclius vidctur dicendum, «iuikI relatio non cst tpiasi
forma vel aclus respectu essentiae, sicut tactum cst dist, 5
[n. r)()4], sed mafzis videtur essentia esse (^uasi forma et actus
qua relatio suhsistens est Dcus. Kt h(X* vidclur probari ex hoc,
(piia (luandiK-unKpie fundamenlum cst iH>tentiaI(» ad relationem,
prius natuiaiiliM- informatur fimdamcntum relatione (juam sup-
lK)silum. — Conccilitui- etiam ihi rclatum e.ss»» aliquid Ibrma*
litcr ipso fundamento, sive st»cundum ipsum fundamcntum. si-
cul conceditur Sorteni (n*se similem allKHline vel s«»cundum
HJhcdincm. Neutriim autcni vid(»tur css(» dandiim in pn)po««iin:
iicc quod patcrnitas prius insit (»ss<'ntiac quam Patri, nec i\\\oA
Palcr Deilate sivi» s(vundum ncitalcm sit Ibrmaliler l*aler;
(luia hoc videtur .\u;;ust. VII. bc Triuil. c. «), nefrare dicendo:
Qutnirca, ut suhstantia Ikitris ipsc Pattf rst, non qun Pa-
li^r ''sl, scd quit cst; ergo secumlum ipsum alio csi iVus. alio

998 LIB. I. DIST. XXVI. QUAEST. TJNICA.

Pater: sed est Deus Deitate formaliter; igitur non est Pater
Deitate formaliter, sed alio, secundum Augustinura.

Ideo aliier dici potest, tenendo secundam opinionem,
quod si partes praeexigantur toti, et unio partium, et quasi
partes et quasi unio partium praeexigantur quasi toti, tamen
ubi non est partialiias, nec quasi, sed perfecta identitas eo-
runi quae alias essent partes, nisi alterum illorum esset infi-
nitiim, non oportet praeintelligi toti unionem talium, sed per-
fectam identitatem unius ad alterum. Et ita videtur in propo-
sito, quod Patri, qui dicitur primo referri, praeintelligitur ali-
quo modo perfecta identiias relationis ad essentiam, sed non
unio quasi formae alicui quasi materiae vel quasi potentiali;
nec tamen talis perfecta identitas est ratio propter quam es-
sentia formaliter denominetur a relatione.

Cum confirmaiur ratio per hoc, quod nihil est quardum
primo {i) et per se nisi aliquid sit quantum per se, et non
primo, sed denominative, diciiur, quod si quantitas posset
esse eadem alicui quod alias esset susceptivum eius, et ita
eadem quod non informaret illud, bene posset esse aliquid
quantum primo, et tamen nihil quantum per informationem.
Nec hoc videtur mirabile, quia primum videtur posse sepa-
rari ab eo quod est per se, et non primum; igitur potest
aliquid poni primo relatum, licet nihil sit relatum non primo,
sed per se, quasi informatum relatione.
(42) Ad * illud * quod arguitur, iuxta hoc negatur illa propo-
sitio, quod referiur prius est aliquid ad se.

Ad primam probationem, quae accipitur ab August., re~
spondeo quod * illud quod aliquid * refertur est aliquid, ex-
cepto relativo, hoc est, includit aliquod absolutum, quod est
fundamentum relationis; et ideo si Pater nihil est ad se, nec
includit aliquid absolutum, non erit Pater ad aliud. Sed non
intelligit August. quod omne relativum est formaliter ad se
antequam sit ad alterum per relationem.

Ad secundam probationem negatur propositio quam ni-
titur probare, scilicet quod illud quod refertur est prius re-
latione, sive quod idem est, quod omnis relatio praesupponit

(1) Prius iu argumento, n. 926, dixerat : « homo nou esset animatus
primo... »; similitudinis vero efficacia eadem est.

r.IH. I. DIST. XXVI. (JUAKST. UNICA. iM>1)

iIIikI (jiKxl rcrertur; l\iu:c «•nim juoposititj lalsa tisl iii rclalioiie
consUluente suppositun», et vera esl in aliis.

(]uiii probalur pcr divisioncm, dicu, (|Uoti si il«.-lical «lari
ali(pio(l istoruiM triuiii iiuiiiibroruni divisionis, nia^MS ilar«>tur
(juoil rclatio csl prior, sicut rorma «ist prior «,'nt«; pcr rormam.
Nec .sc«piitur: supjMjsilum «'st «juusi postcrius rclationc; i^ritur
i|)sum <3st rcla/io; scd sc«juitur: i^ritur cst rclalio vel rclati-
viim coiistitutum per relatiuncm; et sic s«,'cun«lum est verum.

h) \(l secundutn [n. 920 0\ «lico, (juotl sicut «(uaelib*?!
forma seipstf esi laiis tbrma, ncc «?sl alia ratio intrin.stjca,
«juarc est talis Ibrma, ita etiam rclalio aliqua seipsff esl ror-
iii;ilil«'r rcalis, «;t aliipia s«Mpsa Ibrmaliter est laiilum rclatio
rationis. Taincn liuius vcl illius aliijiiand«» sunl causae extrin-
secae cttcctivac vel materiales, alnjuaiulo ctiam aliijua cau-
sata vcl aliijua .si(//ut j^osteriora suiit, <;x «juibus pnssunl baec
inlcrri d<Mnonstrationc quia. Dico tuiic, ijiiod nb-ntitas, (ptia
identitas, est r«'latio raiiunis ; iu?c est alia ratio Ibrmalis
pri)j)tcr (pdd. Haternitas cliani, <ptia paternitas, esl relatio
rcalis; iu'c etiam <.'st alia rati«) Ibrmalis prupter i/uid. —
Tamcii ijiiia rclatio ivalis «'sl nata baber«! caiisas c.rtrinse-
cas causant«?s «nim, communitcr loijuciulo in crcaturis, seijuitur
ibi ijikmI ivlalio fjuac non bal«'t tal<»s causas non est realts,
sicut ad dcstruclioiicin causae scijuitur «l«'Structio causati. —
Similiter relatio aliijua rcalis, si non bab<>t lab'm <listinctioncm
causariiiii j)rioreiii, salt<'m causai distinctioiu-m ; et tunc e,x
itMiiolioiu' tani causac «jiiani causati, ijuorum altcrum corre-
sjioiidct relatioiii reali, pot<>st concludi aliijuam rclationem non
essc r«*al«»ni, ila ijuod s«'(ju<;tur: liacc rclalio non praeejiyit
extrcma distincta, iu»c facit ««a es8<' distincta ; iKiiur iioii cst
relnlio rcalis. Et uiub? praemissa<' sunl vcrae o|K»rtel «lua^-ivit»
m<»di:\ j»rob:uilia. Sc«l con.siHju<>:ilia esl Inmiu, sicul ex <leslru-
ctionc c.aus;ic scijuitur destructio causati, ol «»x i*emoti«)ne causati
8«Mjuiliir n^motio causa«', demonstrationt» (/MiVt; aul 8;ilteni al-
tciiiiii «'«>rum o|u)rt«;t concurr«M'c ail rclalionem rcab'm; ila ijUixl
ubicniiKjiU' utruniijuc removctur, .s«Njuilur consiMiucntta |)or c.r-
iritisrca, scilicet remotio rehitionis rcalis.
(^^) Cutn dicitur ulterius : crp) inlcrrc n'lationem iion essc
rca/eni, ijuia non cst intcr cxtrema rcaiilcr disti/wta, t>st in-
ferr«\ non cst rcalis, i/uia non cst reali», dico, i|U<hI non; (|uia

4000 LIB. I. DIST. XXVI. QUAEST. UNIGA.

licet non sequatur : igitur iion distinguit extrema, quia non est
relatio realis, quasi arguendo a causa ad causatum, tamen se-
quitur: non cUstinguii; ergo non est realis, sicut a causato
ad causam ; et iioc addito isto, quod non praeexigit distincta
extrema, quia tunc concurrunt ibi et riegatio causae relationis
realis, et negatio signi, ex quibus concurrentibus perfecte in-
fertur negatio relationis realis. Sed quandoque distinctione
praececlente relationes reales, quandoque non, sed tantum for-
maliter causata per ipsas relationes: * sicut * non tantum est
relatio reatis voluntatis ad volitionem, sed etiam voluntatis ut
activa est ad seipsam nipassrca, et universaliter effectus depen-
dens a principio activo et passivo necessario requirit relationem
realem. — Et cum dicitur {a)\ voluntas, quae est fundamentum
istarum relationum oppositarum moventis et moti, denominatur
ab utraque earum, dico, quod oportet procedere ad inferendum
conclusionem, quod nec extrema sunt distincta distinctione
praececlente relationem, * nec distinctione facta per relatio-
nem *, scilicet distinctione pertinente ad genus relationis, sicut
nec sequitur: dicuntur de eodem ; ergo 7ion sunt recdes, id
est non sunt ex natura rei, sine actu intellectus. Unde bene
potest concedi, si tamen illa sint probata, quod consequentia
est bona. Sed oportet ultimo devenire ad iioc, praetermisso eo
quod est de distinctione extremorum; statim enim sequitur :
si relatio non consequitur(&) ex natura rei, non est realis; opor-
teret exponere antecedens, quod extrema nec distinguuntur
distinctione praecedente relationem.

c) Ad tertium [n. 926 c] dici potest, quod bene absolutum
potest terminare relationem * primo * ; semper terminat in
relationibus mensurati ; et hoc principaliter solvitur dist. 30:
quod relationes creaturarum terminantur ad Deum in quantum
absotutus est. — *Sed aliter * (c) loquendo non oportet concedere
terminum relationis esse absolutum, nisi in relationibus defl-
nibilibus, de quibus arguitur ibi, quae scilicet sunt in genere,
quales non sunt divinae, vel de termino formali, scilicet ra-
tione cuius primus terminus terminat; non autem de primo
termino; quemadmodum enim in relato fundamentum est ab-

(a) Ed. Ven. et tamen.
(6) Ed. Ven. constituitur.
(c) Wadd. universaliter.

LIH I. IHSl. xxvi, yLAi:sr. rMCA. 10f)l

.solulum, sed iion sernper iliud «jucmI ivliTtur, s<»cuiuluin Istain
oi»iiiioiiom, ita ctiam illiid <iu(j<l est ralio terininaiidi relatio-
iiom sempoi" al»solutum est, «'t i»raooxi^'itur a parte terinnn
rolativi, sicut fuiidamciitum ex parto relali.

i):5s. (ii) — Solvuntur argumenta contra opinionem commu-
nem deducta ex comparatione relationis ad originem. — a) Ad
in-iinitnt ot !>cciindnin d«' secundtt ria ii. Sr.j7«J simul dico,
(|nod Fatrem ori^Miian' Filium est Pafrom hahore Filium i>ro
corrolativo, non (|iiocumi|ue, .sed tali * uriffinnlo* corrclativo,
et (|uia talis corrolatio e.st rolatio originis; id(X) unum extre-
miiiii potost esso priua oriyine altoro, licet sint simul natura.
— Ilacc r('Sponsi(» similitor est ad sccundam [n. !>27 e\ de
prioritato wppositi ad actioncm, sicut doclarahitur disl. 2S.

h) Ad trrtium [n. 027 ^J dico, (juod falsa est illa projK)-
siti(». «pkmI rclatio noii pot(;st esse terminus formalis fjeiKTa-
fionis V(d ori^niiis, sivo actionis vcl inutafionis, sicut patohit
iii inatoria (U? Incarnatione ; et (juiihpiid sif iW termino for-
tnnli, saltcm rclatirum potost esse terminus * priinus * pro-
duclus, ita (ju^jd ossontia (luao est ad se in ndativo sit |)er se
forrnalis terminus. Kt hoc modo posilum ost in dist. .'> *q. 2*
|ii. 7hy'A\ in pnMluctionc pcrsonao. — Cum i(jitur dicit, rolatio
iioii (»ri|ziiiatur nisi absolutum ori«;inotur, si infclli^'as ori^Mnari
siriif primus fcrminus ^'encrafionis vcl pnMlucfioni.s, |K»ssot coii-
codi d(? relationc, non do rclatiro. Si aufcin intclli^'as de ori-
pinari sicut formalis t(M-minus primus, possct similitiM- concotli.
Ef iKUitro iiKMh» osf coiitr;t propositum, ipiia luv siinplicitor
ponitur rolati(»ncin primo (»ri^Mnari, scmI suppositum, nec |)onitur
rclationom (^sse lerminum ftrmalcm pi(Mluclionis, s«^l csscntiam
simplicifor ahsolutam.

c) A(l quartum [n. DiTt'] vidotur cis dilTlcile res|K>ndore,
(jui diciiiil pcisonas e8.se relafivas, cl cum hoc relatiotws ei«o
principia atjcndi; \\\\\\\ tunc lur ox parfo a^'ontis, ni»c ex iwrlo
principii af^^cndi pot(»st (>sso lilwrtas. ShI liccf teneatur opinio
sccunda [n. J)2:Vi (|uanfum ad primum dicfuin, secundiim la-
men nctravi dist. 7. (n. .VJI |.

d) .\(l quintuoi [n. 027 (/ dicifur, (juod o»l ijencraiio, (|uia
ista n^lafio liahcf vim conslifuondi s«vundam |>ersonam vel pri-
iiiaiii suhstanfiam iii natura divina. Snlfoin oporfoi dicon». tenendo
isi:un viain, (|U(ul rcjntio isla pofcsf i«?sc pmprictas p<'rsi»nalis

1002 LIB. I. DIST. XXVI. QUAEST. UNICA.

subsisteiUis iii natura divina, sicut si esset aliqua proprietas
personalis absoluta, et ita eius productio erit productio subsi-
stentis in natura substantiae, et ideo generaUo, quia generatio
est generatio ex formali termino, qui est natura communi-
cata producto, non autem ex individuali sive incommunica-
bili proprietate producti, sicut universaliter onmis motus re-
cipit speciem a formali termino motus.

939. {^^) — Solvimtur argumenta contra opinionem commu-
nem deducta ex propria ratione constitutivi. — a) * kd aliud de
tertia via * [n. 928 a] dico, quod paternitas est de se forma-
liter incommunicabilis; non tamen iste conceptus, qui, secundum
dicta alias [dist. 8. q. 3], potest abstrahi a paternitate divina
et creata; sed ista realitas quae est in Divinis, quae non est
formaliter essentia, ipsa est formaliter incommunicabilis, et
non quasi per determinationem eoctrinsecarn, puta quia divina;
ratio enim incommunicabilitatis eius est ista : quia sicut es-
sentia est actus ultimus, et ideo non potest per aliquid deter-
minari, respectu cuius sit ipsa quasi potentiale, ita quidquid
est in ea est ultimum in ultima actualitate sibi possibili, ita
quod in illo instanti naturae in quo sapientia pullulat in es-
sentia * divina * ipsa pullulat secundum ultimam determinatio •
nem quam potest habere. Unde et ista realitas quae est sa-
pientia formaliter est non deterrainabilis; et similiter quidquid
potest esse incommunicabile in primo instanti naturae, in quo
pullulat, in natura pullulat ut incommunicabile, et non prius
ut communicabile, quia tunc esset determinabile per aliquod
per quod fieret incommunicabile.

b) Et si dicas, quia tunc paternitas non est incommuni^
cabilis nisi quia est in essentia divina, haec enim realitas
non habet ut ex se sit ultimate determinata, nisi quia est in
essentia divina ; dico, quod quasi originaliter vel fundamen-
taliter quidquid est intrinsecum in Divinis est ab essentia, quia,
secundum Damasc. lib. I. c. 12, *essentia* est pelagus quoddam
infinitae substantiae ; sed tamen illa alia habent formaliter
rationes suas, et seipsis sunt primo talia fo?'maliter, ita quod
sapientia, licet ab essentia quasi fundamentaliter et origi-
naliter habeat quod sit perfectio simpliciter, est tamen for-
maliter perfeciio simpliciter et in se formaliter inflnita, ita
quod in eodem instanti naturae in quo sapientia iam actu est

Uli. l. lilST. XXVI. QUAfilST. UNICA. lUU.5

iii essoiilia, si circuniscrikilur per iiii|)<)SHil)ilo ipsa ess^Mitia,
et reinaiioat int(3lloctus supicniiae, «;ril inlollectus porreclionis
sinipli»it«,'r infinitao. — Ita in illo instaiiti naturae, in quo in«
lollijjiliir patcrnitas in essontia ipsa, seipsa est intotntnunica-
hilis rornialitor, circuniscripta tunc jior inipossibilo ij)s;i oss«Mjtia.
- * .Noc ost hic * confratlictio, fjuo<l ali^juid ipiasi m-iginalitcr
v<fl causalifer hal)«;at ah ali(|iio Ikx: qu<j<l sihi conv<»nil for-
nuiliter, sicul caliiliim lormaliler contrariatiir tri;.M<lo, licot cau-
salilor sit nh i^nio, cui i^riiis lum contrariatiir lormalitor. lla
e«t in aliis, quiMl illa onlitas <{ua coiistituitur aliiiuiil in esso
spe<'in<-o, cx 80 lornialitor est iiulivisibilis iii plures species,
etiani <lalo por impossibilo quo<I osset incausala, licct modo
islaiii iiKlivisionoiii liab<3at causiilitor iiinlt; ost causiiliter.
(W») r) Kt si obiicias, <juaro aliqiia oiititas orijfinptur iii es-
s<;ntia romutunicabilis, it aliqiia incouiinunicahilisf — Re-
spondeo, <juo(I huius non est ratio lormalis alia nisi quia haec
entilas <,'st haec, ot illa entitiis est illa ; et liaec ontitas (/uia
haec <!st commuiiicahilis, ot illa (p/ia illa est incommuiaca-
hilis, ita ipio<l ista ori^nnari non posset nisi inconimunicahilis
roriiialil<'r orir<'lur, iioc illa nisi rormalitcr communicahilis ori-
r<'tiir. Ratio aulem istius extrinscca, <piasi /undaincntalis vel
orif/inalis, ^'st ijuia oss.s«'nlia ost radicaliter infinita, ex <|ua
oriri j^ossuiit intrinsccc non tantum perfecliones sifnjdiciter
<'t <'omiiiiiiiicabil<'H, so<I oliani jintjirietates posonales incoiu-
iiiuiiicahil<>s. (Jiia(.'Iiliot taiii<>ii ipiando ori^inatiir oriihnatur iii
sununa dcteruunatione sibi possibili.

d) VA p<'r Ikk" jiatct ad omnes alias probaliones [n. 1>*^8 a\
qiiao ostoiKlunl pat<*riiitatoni ex se non os»* incoininunicabi-
lem. — Cum oniiii dicis, <|Uih1 iion ost lie se haec, fnlsum
est, mtcllitroiKlo fonnaliter <U» realilatc illa <(uao esl pator-
iiitas, Moii (le conceptu communi huic patornilati et illi; <iuia,
sicul ex|x)silum est dist. S et dtsl. aH, |K>le8l osst? conciq)tU9
aliijuis communis absquo onlinc roalitatiim iiitni, <piarum iina
sit contractiva vol (lolormiiiativa allorius. Patornila.s tamen haec,
iil esl illa r(»alitas, noii cst dc sc hnec tpMsi fuiulamcntaliter^
sed ah (!ssoniia, ol uh ijKsa tMdoni («sonlin osi {KiternitaK m-
cotnniunicabilis, <iuia noii prius haec * <|uani * incommuni'
cabiiis (a), cl postoa tpiasi tacla incommunicabilis |>«>r aliud

(n) Wnilii. i|iilik noii priiit /mrr vt qn»i1 coromnnlcftbilia.

1004 LIB. I. DIST. XXVI. QUAEST. UNICA.

determinans, sed sine omni ordine singularitatis ad incommu-
nicabilitatem in ista realitate oritur realitas summe determi-
nata in primo instanti naturae in quo oritur.

e) Nec illa propositio est vera, quod omnis quidditas est
communicabilis, sed tantum quidditas quae est perfectio sim-
pliciter, aut divisibilis; prima enim commwmc^iiuv m unitate
naturae, secunda communicatur cum sui divisione: haec quid-
ditas non est perfectio simpliciter, nec divisibilis, quia est in
natura perfecta simpliciter.

f) Nec illa proposilio est vera, quod relationes oppositae
BXiniaeque incommunicabiles ex se, imo spiratio activa * est *
communicabilis duobus, nec unquam potest fieri incommuni-
cabilis per aliquod determinans; spiratio autem passiva ex se
formaliter in eodem instanti in quo est in Divinis est incom-
municabilis.

{^') 9) Quod etiam dicis ad probationem quintam, quod qua-
cumque positione facta possibili vel impossibili, stante ratione
sua, ipsum remanet incommunicabile, concedo: stante ratione
eius, et non posito aliquo repugnante rationi suae ; quod si
ponatur rationem eius manere, et aliquid repugnare, tunc ex
oppositis in antecedente sequuntur opposita, scilicet quod ipsum
sit incommunicabile ex se formaliter et possit communi-
cari. — Et ita in proposito, si ponatur spirationem praecedere
generationem activam, ponitur aliquid incompossibile paterni-
tati Patris, et tamen rationem paternitatis manere, et ita se-
quitur paternitatem esse communicabilem (a) ex primo, et tamen
incommunicabilem ex secundo. Unde formaliter contradictio
est generationem esse secundam productionem in Divinis. —
Paternitas igitur in Divinis, quia divina, est incommunicabilis;
ita quod ly quia sit circumstantia principii originalis sive
fundamenlalis, non autem contrahentis sive determinantis,
eo modo quo contrahitur album cum dicitur homo albus, etc,
vel albedo humana; haec enim albedo praeintelligitur in se
existens, et sic esset indeterminata et determinabilis, ut sit ho-
minis, et ad hoc determinatur cum dicitur albedo humana;
non autem quod albedo oriatur ex natura hominis, et in illo
instanti ipsa de se sit determinata. — Ita per oppositum in pro-

(a) Ed. Ven. incommunicabilem.

LIH. I. ItlST. XXVI. QIAEST. rXICA. 10().")

posilo, «juia sicul causa uoii causarel efFectuni nisi ilaret sibi
esse conveiiiens elFectui, noc pnxluceret istun» efr«H'tum nisi
produceret alirpiitl (juod uatuin esset habere tal«.'ni eflVrtuni;
pula, iiiilla causa causaret (rianf/tilum roriiiaiiter nisi prulu-
cei«'t :ili<pii(l (juotl imcessario lial>t?ret ires, etc; el si jxjsset
pHMlucer»; ali(jui«l (piod iion neciissario liaberet tr»?s, noii pro-
duceret istuni efrecluni, sed aliurii; nec est alia ratio liuius
iiisi (piia /ornmlis ratio Iriaiifjuli est ut HJt trianfjnlus ; ita
dico, (pi(^d Dcilas non esset ralio rundanientalis alicuius ivali-
liitis iiitiiiisecae nisi ipsa oriretur (aiis ut iii primo instanti
iii ipio e.st sit delerminala ultima determinalioiu'. Si i;::itur
produceret alitpiid dcterminabile per ali<{uam realitatem ijuasi
sibi advenieiitem, iam * pn^luctio non es.set aliiiuid intrinse-
cum * (a) in Divinis. Si eliam produceret alitpiid communica-
hile, iioii produceret proprietatem personalem, st^^d alit|uid
aliipio modo aliiid ab illa.

(i^) li) Ad atiud |ii. !)«>S/>] dico, (puxl licet ali(piis conceptus
commiinis possit haberi ipii dicatur in t/uid de generatione
divina et spiratione diviiia, imo torte (jui dicatur in quiil de
patcrnitate divina et creata, tainen iiiilla realitas potest esse
iii Diviiiis aliipio modo distincta ex parte rei, a qua sumatur
islc coiiceptus dictus in quid, quae realitas sit determinalnlis
per aliam realitatem, sicut coiicejitus commMnis est deteriui-
iiabilis in iiifcllectu jier * aliijuem concejitum aliuin et jmj-
lentialis r»'siH'ctu liuius*; et ratio satis tacta est. — Dico i^fi-
fur. (jiKjd /ui/ernifas et filialio non suiit diio primo dirersa
(juaiitiim ad intellertum, (juiii jxissit intellectus altttrahere ab
cis aliiju»Mii conceptum reale:u coinmuiiem ; .sod sunl priino
diversa ijuantum ad realitatem et realilatemt ita (\U(x\ nul-
Itini unum ^radiim realitatis includuiit (jui sit ijuasi potrntinlis
cl detertninahili.s jier jirojjrias ditrerentias * s|hviI1' vel

ipiasi j)er jirojjrias: sicut alhedo ct nigredo includunt n»ali-
tatcm alii|iiaiii ciusdtMii rationis delerminabilem \yor pi\)|)rias
diflcrentias sjHviflcas earum sive realitat«»8 a (juibus sumuntur
eariim diircreiitiac sjjcciflcac. Kt tunc illa i^roj^ositio maiot\
ijiiod primo distinrtivd sunt primo diversOt taiitum «leU»t iii-
lelliiri i\o ijisis rralibttibus quao primo constituunl. (juantuin

(n) Wft«l«l. pnxliictio non ««ssft xA luiriiistHriiiu.

lOOG LIB. I. DIST. XXVI. QUAEST. UNIGA.

ad nori convenientiam in aliqua realiiate una formali, quara
formaliter includant ambo.

i) Ad aliud [928 c\ de supposiio per accidens dicendum
quod alio modo de per accidens loquitur Metaphysicus, et
aliter Logicus. Metaphysicus enim dicit esse ens per accidens
quod includit in se res duorum generum, sicut patet V. Metaph.
cap. de Ente et Uno. Logicus dicit propositionem esse per
accidens cuius subiectum non includit rationem inhaerentiae
praedicati, et si ex duobus talibus fiat unus conceptus, quo-
rum neuter est per se determinativus alterius, dicit illum con-
ceptum esse unum conceptum per accidens. — Eucemp^hrm
non est in creaturis de conceptu uno per accidens logico,
nisi cui correspondet unum per accidens melaphysice; quia
etsi hoc sit per accidens, raiionale est animal, tamen iun-
gendo unum conceptum alteri, unus est per se determinativus
alterius, et ideo totus conceptus non est unus per accidens;
sed tantum aliquis aggregans conceptus duorum generum est
unus per accidens, et ei semper correspondet unum per ac-
cidens apud Metaphysicum.

(^9) Ad propositum, haec potest concedi per accidens, pater-
nitas est Deiias ; quia subiectum ut subiicitur non includit
raiionem inhaereniiae praedicati ut praedicati, quia subie-
ctum non est formaliier praedicatum. lungendo etiam conce-
ptum subiecti conceptui praedicati, sicut Beus Pater, unus
conceptus non per se determinat alterum, quia, secundum Da-
masc, proprietates determinant hypostases, non naturam. Iste
igitur conceptus non est in se et per se unus, et ita non dicit
conceptum per se suppositi respectu alicuius; quod enim non
est in se et per se unum non est alicuius per se suppositum;
et sicut nec in rebus, sic nec in concepiibus. — Sic igitur lo-
gice loquendo posset concedi quod Pater non est per se sup-
positum Dei.

j) Sed contra hoc arguo: quia prima identiias non po-
test esse per accidens, et sicut nec in rebus, sic nec in con-
cepiibus: prima autem identitas in praedicatione videtur esse
per se naiurae ad suum suppositum ; igitur illa non est per
accidens, sed per se. — Respondeo : prima identitas praedi-
cationis est cuiuscumque ad se, ut hofno est homo, Deus est
Deus; sed comparando * hic * Deum ad sup^ioositum, et quae-

T,in. I. DFST. XXVI. QUAE8T. UMCA. HH)!

reiido * il»i * idrntitatem, dico, qu(xl rrfl//^'/- loquemlo s«*cun-
durij M«'taj>liysicum, curn hic non sinl «renera, nec aliquid ali-
cuius ;i-»'neris, ex dist. H. [q. 8], nihil erit hic ens per acci-
deas. N«KJ sequitur: est suppositurn per accidens logicc; ev\io
est suj)posiiuni pcr acciilens metdphjisice; quia esse supposi-
tuiM lof^ice dicit hnhitudineni ahcuius ut .subiccti ad ahquid
ut ad praeilirnlum, et ita potest thci mppnsitum per acci-
di;ns propter nccid(^ntnhtatoni cx j)nitf> inhaerentiae, nou ex-
Ircmorum.

k) VA si ohiiritur, «piod hic c/jiicfMlitur ess<' rt^s «piasi duo-
nim ^n^nerum, sciiicet .yufjstantiae et arridentis vol rrlationis,
rrspondeo: proprin rntio reruni (luantuni ad gcnera vel quasi
(jr)iera non Cacit totum esse ens per accidens, setl hahitudo
rc/ nd rnn, j)uta, 7ion idenlitus simpliriier. Nunc aufem,
qiuuiKjiiam j)ropria ratio relntitmis «juac manet ihi non inclu-
dat fnrmnliter rntioriem essentiae, tamen unum in re veris-
simc «'st idem nlii, j)i*opt«'r ijunm idcntitntcm non est hahitudo
realittitis ad rrnlitntem, «{ualis r«>(|uiritur «'Oi*um quae consli-
tiiunt ens prr acri^lens.

(•"''-') l) Si ot}iicintur conti-n j)rimum memhrum: cum in crea-
luris j)ossit esse pcr se supjxisitum naturae, quare non hicf;
posset dici, «piod ahs«">lutum imper/rctum |M»test ess*» incom-
muni<;nhil«', ♦ v«'I * nliquid c«tnti*nhens j)«>r se in ali«juo pMiere
jM)lest f's.s«' incomiiiuiiicnhih' sicut ali(juid c«)mmunicahile, «'t ita
iii iiiiocunKjuo crralo «juo»! j)«'rlinet a«l ,7<v/;/.s aliijutxl jtotest t»88e
nliijuid illius «j:eneris constitu«'iis incnmmunicahilr, * sicul ali-
«juid rnmmunir(dtile *. Simpliriter per/rctum non ixMi-Rl ess«'
iiic«)mmunicahilo, neipu! ali«piid «'/«irft^;» r(///tmis,«piale, s»H:un-
«liirn istnm viam, eat omne absoluium \n l^ivinis; et idtx) nihil
«junsi riusdein p>neris cum ess«'ntia i>otest constitUfre supinh
situm ihi, s<^«l tnntiim nli«piid «jutHl sit tjuasi alicrius ^enenH.
— K.ronpluDi : si «pio«llihot tle f?enere substanttne, \irn\\io ad
iiltimum iiiclusivc «juo ct)nslituitur lia«»c suhst.jiilia, «^sst»l ;w-
frrlin simplicitrr et per ct^nstvjuens cominunicabile, non pos-
.st>t hn«»c suhstnnlia ult«'rius j)t'r ali^juid rnntrahi in se, ({iiia
(JihkI t'st hnc ri«)n est ulttMius d<'tiMMninahil(> in 80. Si Inmen
I)()ssct nliijui«l tlc pMi«>r«* (jualitatis vel iiuaniifntis cf»nsliluerp
iii hnc suhstnntia ali(jui«l inciMnmunicahilc, «juia 9fm/i/«7nv vv\
qmtlilns non essel perfrrtitt sitnpliciter, tJUK* illud conslitu-

1008 LIB. I. DIST. XXVI. QUAEST. UNICA.

tiiin ex substaniia et quantitate necessario esset suppositum
2it'r accidens, si una illariini realitatum non esset perfecte
eadem alteri. Ita ponitur in proposito, quod essentia est per-
fectio simpticiter et quidquid est eiusdem rationis cuni es-
sentia, quidquid scilicet est ad se, et ideo quodlibet tale est
communicabile et de se hoc, et ultra, illud quod est de se
hoc non potest contrahi ulterius * esse hoc *, sed tamen potest
in eo quod est hoc constitui aliquod incommunicabile per
aliquid quod non e^{ perfectio simpUciter, et ideo nec eiusdem
generis cum essentia, sed quasi alterius.

m) Per istud potest dici ad aliam conflrmationem, qua
infertur quod veiHo)- esset identitas substantiae creatae ad
suum suppositum quam naturae divinae ad suum; hoc non
sequiiur, si intelligatur ex parte rei; quia licet entitas indi-
vidualis in creaturis per se determinet naturam et faciat per
se unum cum ea, tamen illud unum est compositum aliqua
compositione etiain reali; relatio autem licet non per se de-
terminet naturam divinam, tamen ita vere est idem ei, quod
nulla fiat ibi compositio, et ideo realiter sive metaphysice lo-
quendo multo est verior identitas suppositi divini, et in se et
ad naturam * divinam *, quam suppositi creati in se vel ad
suam naturam. Logice tamen loquendo bene potest concedi
quod substantia creata formaliter dicitur de suo supposiio,
quia per se primo modo: non sic Deus de Patre, quia Pater
non habet ita per se unum conceptum in inteilectu sicut
Sortes.

n) Si inferas: igitur praedicatio haec verior est quam
illa, negari potest consequentia ; quia aUqua praedicatio non
formalis vel non per se potest esse verior quam illa forraa-
lis et per se; si * tamen * maior est identitas extremorum in re,
in quorum conceptu est minus formalis inclusio vel inhaerentia.

o) Ad ultimam confirmationem potest concedi quod lo-
gice loquendo neuirius quidditatis est ^per se suppositurn;
realiter autem est suppositum naturae, non relationis; quia
relatio est ibi proprietas incommunicabilis, natura non; simi-
liter relatio transit in essentiam, non e converso, propter infi-
nitatem essentiae,

(51) p) Ad quartum [n. 928 d] : Pt^ima substantia in creaturis
aliquid habet perfectionis, scilicet ultimam unitatem, ideo est

l.Ui. I. DIST. XXVI. glAKST. CNICA. 1001)

indivisiliilis, et lioc conw.-quitnr iiltirnam actualilatfin propter
quain conipolit sWn per se esse; ct duo opposita his conveiiiunt
substaiiliac secundae, quao et est divisiljilis, et non haU;t esso
iiisi iii piima sulistantia. Istas comlitionos priinne suhstantiae
lialiel cssfMitia tlivina ex se, et non per reUUnmem: rorniali-
t«M' est enini de se liaec et ex se .suhsistif, id est, jwr sf? est,
vel salterii est totaliter ratio subsistendi. Ideo secunduiu .\u-
•^Mist. VII. De Trin. c. 2 et 4, Pater non «?o est (juo est Pater,
sed «juo est Deu.s. — ritra hoc, prinia suhstantia creata, quia
Umitata, iioii hah<;t coniiiiunicahilitateiii, ijuia id«'iii nuriMTo
lirnitaluin non est conimunicaliilt'; haec projirietas prinia»' sub-
stantiae noii convenit «jssentiae divinae.

H) Per hoc jiatet ad primuni ihi tactuiii; «juia conceilo
quod itriina suhstaiilia iii Divinis, quoad hoc quod esl inaxime
esse suhsianliam et per se suhsistere, non constituitur forma-
lit«'r relatione, sed Deifate.

Similiter a<l .secundnm, tjuod jnima suhslantia noii inclu-
dil nun .suh.stantiam, verum «ist j)r«»j)t«'r coiulitiones perlectio-
nis conveiii«'nt«;s «'i, * scilic<.'t jirimae 8uhstantia«' *; et ideo uhi-
ciiiiiqu«; salvantur istae «•omlitiones non <'runt jH3r non suh-
sfantia>n; s<.'d iii «jua iiatura non j)Ot«'st «'s.s«.» per suhstantiaiu
illa coiidilio «juae «'st iriij)«'rrectionis iii prima .substanlia crcata,
scilicet incomtnunicahilitas, sicut jx)nilur in l)eo, uhi <iU(jd-
lihfl ad se j)oiiilur simj)li(it<'r jM'rf<rlum et ita coniinunicahilo,
ihi veruiii <'st jirimain suhstantiam, ijuaiitum ad illam coiuli-
tidiirm liahi'ii<Iaiii, iiuliid<*re nun suljstanliam.

\i\ tcrtium ihi tactum resj)ond«»o, i|u<n1 palernitas et havc
Iiat<'riiitas, * et hoc iikxIo jiattuMiitas * incommunicabilis, «juid-
ijuid sit dc istis in concepiu, in re uninino Kunt idem. ita
y\\hA niilla est ibi distinclio realis, iiec formnlis; * n% eniiu
III illa iii * j)iiino instanti in «juo est sive jiullulat in c- •

'St ihi sub ralioiu' ullimae determinationis sibi i ii>.

alioijuin iii illo instanti <>ss(>t jffdentinlis a<l (l(*t(M'miii.i>M>ii< in;
<jiiia i^^iliir n'Iatioiii noii r«>j)U;.Miat d(>terniinatio ad incommu-
iiicahilitat«'in, idi'o ijisa noii tantum «»st «juidililns et hnec, Wil
incnuimunicahilis, «.«t idco non j)rius esl in <;*• hacr «juani in-
communicahilis. Sed Deitas est cowmu' «|Uixl ro-

j)U|.Miat sibi jier ali«iui«l (juasi sui : . «Mvundiim i^lam opi-

iiionem, (»sse incommunicahil«'m. x- . i_i'm: m:

•|'..M I. (*\

1010 LIB. 1. DIST. XXVI. QUAEST. UNICA.

iii 7-elaiione est quidditas: el haec est incommunicabilis in qiian-
tum est relatio; igitur haec possunt inveniri in eo quod est
ad se ; quia ultimum repugnat cuilibet ad se in Deo, secundum
istam opinionem, non relaiioni, et ideo statim relatio habet eam.

Ad quartwn ibi tactum dico, quod 'per se esse convenit
huic essentiae vel Deo unde Deus: sed non posse esse quo
formaliier aliquid per se sit, hoc convenit naturae creatae ex
limiiatio7ie, propter quam est incommunicabilis et ut quod et
ut quo, de qua duplici incornmunicabilitaie dictum est disi. 23
[n. 9091. Verum est igilur quod substantia creata habet ^^er
se esse, non * per"^ accidens{a), et hoc competit substantiae ex
perfeciione ; sed quod non * potest * illud per se esse commu-
nicare alicui in quo sit, hoc est limiiatioiiis. — Hic igitur con-
cedo essentiam determinari ex se ad per se esse, sive ut quod
sive ut quo ; sed tamen cum hoc esse communicabilem personae
relativae ut quo ipsa persona relativa habet idem per se esse.

940. (j>2) — Solvuntur argumenta ab auctoritate contra opi-
nionem communem. — Ad illa de quarta via respondetur. —
a) Ad primum de Augusi. [n. 929 a] responsum est supra post
responsionem primi argumenii contra secundam opinionem
[n. 937 a].

b) Ad secundam auctoritatem eius [n. 929 b] respondeo:
xVugust. ibi VII. lib. a principio cap. 4, inquirit quomodo est
dictum una esseniia, et a Graecis i7'es substantiae, a Latinis
autem tres personae, et in illa littera quae adducitur, quae
accipitur ex c. 4, quod substantia est ad se, et quod non pro-
priedicuntur ires subsianiiae, quia subsiantia, sicut conceditur
in Divinis, esl ad se, et ideo eadem est essentia et substantia,
et ita, inquit, 7ion dicendae suni tres substaniiae, ut non di-
caniur tres essentiae. Non igitur intendit ipse quod subsianiia,
sicut accipiunt Graeci, scilicet pro persona, sit ad se, sed quod
ipsi non proprie concedunt tres substantias, sed tantum propter
necessitaiem loque?idi. Unde cap. eod. videtur praeferre modum
loquendi Latinorum, quod sunt ires personae. Sed et illud probat
consequenter non esse proprium, ostendens personam sirapUciter
dici ad se secundum essentiam. Finalem ergo conclusionem eius
de hac materia accipe c. 6. * sive 35 *: Volumus, inquit, vel unum

(a) Wadd. uon accideus.

LIB. I. DIST. XXVI. Ql-AEST. UNICA. 1011

atif/und rocabulum set^vire Jiuic siynificationi qua intelligi-
tur Ti'inilas, ne omnino tnceremus interroganti, quid tresf
nicendo if/itiir sivo tres personas a Latinis, sive a Graecis
tr(« suOstantias, dicerot Au^ust. improprie ilici et tanturn pro-
])tor necossitatorii lofiucridi. Nou iyitur ex eius inttMitioiic ha-
hetur qu(xl aliquid si|jiii(lcaiis subsistons incommunicabile in
Divinis sit ''/rf se ; sod tanturn (juod illa nornir);! quae al> aliqui-
i)us ncfomriiodata sunt a<l cxpr-imondurn tah' incornmruiicaltiie
sunt secundurn se ?inmina nhsoiuta, ita quod essentialia. Ojxtr-
tcr-ot (Miirn primum haher-e ah ipso, ad hoc qufxl * haberotur *
liropositiim in ista quaestione |)ro tcrlia opinionc [n. 030],
qu;io poiiit in re hoc subsistons incornmunicahilo esse ad se,
et non tantum posse exprimi aliquo nomine essentiaii accorn-
modato o\ usu vol n«!cesHitnto loiuenili. Et por hoc ad Qmnia
(piao ydducuntur * pi'o oiiiniono* do Auiruslino.

t') .\d tertinm de Richardo et lioctio [n. 029 cl dico, «|UchI
sicut :il) nliqiio ahsotuln ot respectiro, l(Mju(»ndo quiddifutiv^e,
|)ot(?st ahstralii ali^piod commune quidditatire, ita etiam ah
incoinmunicabiti tali ot tali absti-ahitur alKjUtMl commune,
((iiod noc (^st de se incommunicahilo ab.wlu.tum, nec inconimuni-
cahile relatirum. Talc qind d(?scrihit Richaiduset IJootius, hoc
addito, qu(Ml illud sit in natnra intctlectHati ; ita «|UfH! sicut
doscriptio sii|M;rioris noii dehct indudoiv pi*opriam i^atioiieiu
aliciiiiis inloi*ioris, ita (h^scriptio pcrsomic, (piao sit incommu-
nicnhHis in imtum intcllcctuati, non (lo|H»t includoro aliipiid
|iro|»rio i)orliiioiis ad incommuiiicabilc ahsolutum, noc pi-oprio
ad iiicotiimunicahilc rclatiru^ii, scd drbot osso inditVcrcns ad
utrum^iue; ot ita doscribil utorquo jjersonam. Concedo ij:ilur
(jiiod iioc in dotinitiono pcrsonae assi<.rnata a Hichanlo, nec a
|{(M»tio ponitiir aliqiuMl relnfivum ; vt ita dico (juod ii(»c j)onitur
uiido (lolliiitiim cxprimatur css^» absolutum, sed est indiMcriMis
ad utrunupio, ita ipiod siciit in aliipia natura non invenitur
ratio illa in communi assi^Miata, nisi in ahs<»luto et in rationo
al>saluti, sicut in crcalura, ila in natura divina non invenitur
iiisi in rclatiro.

041. ('13) - Solvuntiu' arjriimtMitii principalia. — Ad nr^jii
incnfa principntin. — a) .\\.\ primum \\\. WlO «) |Kitot, ipnHl
lH)rs()nn(» noii dill«M*unt specic ; ikmjuc onim pnMluclio |H" - >
a porsona (\st ncquivoca, \\i taclum (Wl do hoc dist. 7 [i.. . *j.

1012 LIB. I. DIST. XXVI. QUAEST. UNICA.

b) Ad secundum \n. 919 b] diciiur, secunclum tenentes
secundam opinionern [n. 923], quod relationes communes non
primo pullulant in essentia, sed prius puUulant in ea relationes
originis, et ideo primae constituunt, et non aliae, quia quasi
adveniunt personis constitutis.

Tamen non videtur hoc posse stare, sed oppositum; quia
magnitudo magis pertinet ad essentiam ut intelligitur abstracta
a personis quam actio vel passio, quae non est nisi suppo-
siti; ergo relationes consequentes magniludinem, cuiusmodi
est relatio aequaUtatis, magis possunt intelligi in essentia ut
essentia videtur abstracta a persona quam relationes originis.
Gonsimiliter potest argui in proposito de similitudine, quae con-
sequitur essentiam ut habet rationem formae in qua supposita
assimilantur. Ergo non prius pullulant istae quam illae. — Quod
si relationes communes aeque primo vel prius pullulant, et istae
possunt constituere, ut probat ratio, ergo conslituunt; non est
enim ibi possibilitas ad aliquid quod non est in actu, nec forma
aliqua potest ibi constituere personam nisi actu constituat, si
illa forma actu est, ut videtur: sicut nec forma aliqua potest
actu constituere aliquid in specie, quin ipsa si sit et non habeat
imperfectum esse, constituat aliquid in specie.

Ad istud poiest dici, quod sicut quaelibet essentia creata,
licet ipsa sit quidditas et quanta, ita quod semper est in certo
gradu perfectionis qualitatis essentialis, sicut tangetur disi. 31,
prius tamen est quidditas quam quanta vel qualis, et ideo prius
est in individuo ratio identitatis ad aliud individuum quam ae-
qualitatis et similitudinis, ita etiam prius est supposito ratio
agendi, si est forma activa, quam ratio aequalitatis vel si-
mMitudinis ; non enim posterius consequitur ipsum * indivi-
dunm in Divinis * ratio activi quam ratio identitatis. In Divi-
nis ergo cum communicare sit actio, cuius formale princi-
pium est essentia ut quid, quoddammodo prius in ea erunt
relationes pertinentes ad communicationem quam aliae aequa-
litatis vel sinlilitudinis, quae fundantur in ipsa ratione quan-
titatis virtualis et qualitatis essentialis.

Per hoc ad argumentum dico, quod nec actio, nec ae-
qualitas potest intelligi in eadem natura ad intra, nisi sint
suppositorum ut relaiivorum ; tamen erunt naturae ut fun-
damenti; et prius est eorum actio quam aequalitas * conse-

LII!. I. DIST. XXVI. yUAFOST. UNICA. 1013

quatur *, sicut ipsa actio prius consequitur fiiiulaniontum, ra-
tioii»^ cuius cst supiMisitoruMi, <iunm aoqualilas consiHiuatur.
CSij Contrff, liaoc rosponsio vidr-tur supponoro osscntiam mere
ul ost f/uid osso ralionom communicandi in I)ivinis, cuius op-
positum (lotorminalum ost <lisf. t'.i ii. 7(Ji|, — liespondeo :
•'ssenlia ut rjuifl ost ralio cominunicandi essentiam; noc solum
Ijoc, sed cum hoc ossontia ut ost iHtellectus ot ut ost vnluntas
est principium pro<luctivum porsonae et communicativum essen-
tiae, sicut diclum ost ibi ot disl. 2. huius prinii [n. 319 s(}({i[].
Nunc autom, sicut ossonlia inlflli^^Miup prius ratio coinmuni-
cantli so qiiam inlolli;/;iliir csse fjuanta vel f/uatis, ita otiam
int»'lli^ntur * osso * i-fttio opeiandi prius quam tjuanta vel
(jua/is; non onini ixjslorius convonit es.s(^ntiao esse principium
oporativum rosppctu oporationum propriarum tali naturao quain
silti convoniat ossc principiiim activum, «t hoc sive pnHlucti-
vum rospcctii pnjducihilium in illa natiira, sive communicati-
vnm ijjsius natiirao: «'s.s(;ntia autoni divina ost principium ope-
ralioniim propriarum taii nafurao, in (luantum nfiturfi ost
i/iteHectits ol volunlas, (luia intclli^^ero ol vtllc sunt propriae
opciationos illiiis nalurac; idco piius est osscntia non lantum
esscntia, sod otiam intellectus (?t voluntfis, t[unin sit fjuanta
vol ijuatis. Quamvis i<.,'ilur produclio non convcniat soli cssen-
liac iit cssontia est, taiiKinam principio priKluctivo * vol o\>e-
rativo ♦, sod otiaiii intolloctni et voluntati taiiKiuam principio
pioductivo, * taiiicii * cuin cssontia iii iiuantum cssontia adhuc
slat (luod rolatio producentis et producli prius pullulat iri
es.si'nlia (iiiam rclatio acfjualitatis vel sitntliludinis.

Contrn, cx ista rosponsiono vid«»lur so<iui (piod inlclhvtus
et voluntas non sunt attriffulfi, (piia attrihutum (piasi |NTncit in
esse A't,v;/<;i(/o ali^iuid ipiasi pracsiipi»o.situm in »'imo; org»»

niliil •jiiod pcrliiicl ad es.scnliain priiis (luam iiU(iii;.Mtur quanta
vcl i/uft/is (.»st atlrihiitum. — Siiniiiter, ox hoc vidolur iiuml m-
tcllectus ol riduntas iioii dislin«;uantur ihi ex natura rvi : con-
sctptentia osl contra dicta tlisl. ili. ct ttist. -V. ij. II. Conscnn.-ifia
prolifitnr, iiniix illiid (piod in Dco praivcilil ralionom <;" 'is

fltpfiilitatisosi [nnlum 1/11 itl:<iuit{ anlom ultptid luni' :uilur

iii Pco ox nalura rei. fpiia lunc noii oss«»t tpiid cius simplcj- {n).

(a) VA. Vcii. nis <iiiiiplii-itrr.

1014 LIB. I. DIST. XXVI. QUAEST. UNICA.

(55) Ad Isia: — Ad primum dico, quod si in substantia creata
potentia, sive illud quod est principium propriae operationis
convenientis tali naturae, non est aliquid pertinens ad genus
qualiiatis, sed vel est mere ^pm subsiantia cui competit ope-
ratio, vel est aliqua perfectio identice contenta in substantia, et
hoc pertinens ad ipsam substantiam ut substantia est, non au-
tem quasi quaedara qualitas circumstans ipsam substantiam,
quomodo esset ponendum de potentiis animae ponendo aliquam
distinctionem realem inter ipsas, et tamen ipsas non esse acci-
dentia, multo magis essentia divina, circumscripto omni eo
quod est quasi qualitas, habet in se ut essentia est illa quae
sunt principia propriae operationis convenientis Deo: huiusmodi
sunt intelligere et velle. Goncedo igitur quod proprie vo-
cando aitributa illa sola quae quasi qualiiales perflciunt in
esse secundo rem praesuppositam in perfecto esse primo, sci-
licet quantum ad omnem perfectionem (a) quae convenit rei
ut est substantia, hoc modo intellectus et voluntas non sunt
* proprie * attributa, imo sunt quaedam pertectiones inirin-
secae in essentia ul praeintelligitur omni quantitati et quasi
qualitati. — Istud declaratur, quia sicut ab aliquibus conceditur
quod viia vel vivere non sit aitributum, quia dicit tale esse
non * qualitate {b) * quasi accidentali, sed quasi per se contra-
hente rem, sicut homo est animal tale, quia est rationale,
eodem modo cum intellectus sit quaedam vita et voluntas quae-
dam vita, non erunt proprie attributa. — Vel aliter declara-
tur et melius: quia haec essentia ut haec essentia, praecedens
omnem quasi qualitatem, est intelleclualis et voliiiva essentia,
ita quod sicut raiionaJiias non est attributum homini, sic nec
intelleciualiias huic essentiae. — Istud patet per simile de infi-
niio, quod alias (1) negavi esse pt^opriwn aitributum, quia di-
cit modum intrinsecum cuiuslibet in Deo, tam substantiae quam
cuiuslibet attributi; ita intellectualiias dicit modum inirinse-
cum huius essentiae. Proprie autem attributa sunt sapientia et
charitas, et alio modo transcendentia, puta veritas et bonitas.
Ad secundum dico, quod quid Dei simplex non est pun-
ctualiter simplex, quasi unicam solam perfectionem in se con-

(a) Ed. Ven. rationem.

(6) Wadd. talitate.

(1) Dist. 8. q. 4. — Quodlib. q. 5.

i.ii^ I i)isT. XXVI. yrAp:sT. inica. 1015

tiitt.Mis; se<l liaec esseiitia est simplex et illirnitata, noii laiitiiiii
iiitensive in una ratione, sed in oiiiiiihiis «juae suiit principia
l»ropriaruiii operationiim Iioi, siciit iiatura creata ost (|uo4laiii-
iiiimIo illirMilatn, (fiiia iileiitice (3st quoilliliet priiicipiuni tale
opiiraiuli. Cuni liac tanien illi/niladone »!S.M'ntiae divinae tiKasi
c.ilensird slat simpliciUis ; irno ex iti/inilo/f sequitur sitnpli-
ci(ns [ii. ()07], ({uia indiiituni nulli (3St coinponibile iit |iars parti;
sed tamen polesl esse realHer idem, lic(»t nou formalilrr, cui-
lil)i'l inrinito.

c) Ail lerlium [n. 010 c] resi)onsum est dist. H (n, 501 c] i^uod
(luaiMlam siinl njlationes secundi mudi incompossibiles iii eodem
supposiUt, (juae scilicet dicunt ordinoin essenlialem vel ordineiu
orifjinis: ipiaedam autem eiusdem modi iion sunt in(x>nipossi-
hiles, ((uae scilic(.'t dicunt accidentaiem ordinem, ut moveiis et
molum; non enim dependel motiim a movente nisi j)er accidens,
(|Uo scilicet ad illum actum (jueni recijiit ah (^i. scilicet niovore;
et idi^o licet voluntas possit movere se, milliim tainen id(Mu su]>-
jiositum iK)t(;st jiroilticen' .se, (?t ideo rclationes pruducrntis et
])ri)durli sulllcienler dislin<.'uunt realiter siiiijMisita.

Ad lioeliuin resi»ondiH), ijuckI inti'lli^Mt de relatione idcn-
(Halis s(»ciin(luin naturam, non /i'>/'//(^////6V, ijuasi diceret ijuo<l
i|uaeilam relationes neces.sario exi<.'uiil dicersitatem tialurae
iii exlnjmis. Ista autem relalio ijiiae (»st relatio ori^inis noii
ita exi;;it, sed (•ompatitur s(Mum idenlitatem m</»4/Yif, el idoo
est quasi eiusdeni ad sc, pi-oj)ter identitatem relalorum in
fiatura, licet sit dislincli ad dislincium, kxjiMMido de disliii-
ctione snjijiositoruin.

012. (^'') — Solvuntiu- argiuiienta primao sententiae. Ad
arf/umenta pro (jptnione Praepositiri. — aj Dico ad pri'
)iium ,11. 0*21 // ]. iiuod V(»runi esl ijiuhI jMM*sona («1 simplex
sicut essentia; j)ers<ina lamen includit aliijun «juorum unuiii
iioii est formalitrr allerum; iion ita includit (»ssontia; el idoi)
sc loUi distini:uitur, licet j)(»r.sona non si> tola distin^Mialur,
propter esseiiliam, ijuae communis esl ; sullicil •'iiim talis idon-
lilas nnn fornuilis in aliipio. .nl hoc ul UUO dlstilifrnDfiir !'ihii»:,
ot non allero.

h) .\d secundum [n. 021 /'1 dico, (JUihI concnMun», sivo .««i-
^Miillcol sivo connot(»l, sallem dal int«'llip'ro suhsistrnx in /orma
vol nalura; ahslraclum autem praecisc i\al inlellijjortV'^'*"'*""'

1016 LIB. I. DIST. XXVI. QUAEST. UNICA.

Et si hoc sit alicui dubium de concreto adiectivo, saltem hoc
videtur certum de subsLantivo concreto, quod vel signat, vel
necessario connotat sabsisiens in natura, quae importatur per
absiractum eius; absiractum autem praecise dat intelligere
forvnam. In proposito autem subsistens habens paternitaiem,
cum hoc etiam habct esseniiam divinam, quae non est forma-
liter paternitas, nec e converso, prout dicitur VII. de Trinit.
c. 2 et c. 4. Et ideo Patrem distingui paternitate, accipiendo
Patrem non adiective, sed substantive pro hypostasi, sicut ac-
cipit Magister * dist. 27 *, non est dicere Patrem se toto di-
stingui primo, sed aliquo quod est in eo, dans tamen intelli-
gere totum ; non autem omni eodem modo per se inchidit Pater
ut substantive accipitur, et paternitas Deitatem.

'-Of^lO-^

DliSTINCTIO VTflESl.MA SEPTJMA

rexTUi MAciynii sknti:niiai!1\\i

/1/j msdem jfrojn-ietaten nssiijnent Aittjnstiiiiis et Ililnriiis, et nn
istae sint (juae (licuntiir iHUernitm et filiatio ct processiof — Hic «juaeri
|x)teHt, utrum proprietates quas Hilarius nupra (1) assif,'navit, scilicet
quotl Pater semjter est Pnter, et FiliuH semjier eit Filius, sLnt illae
eaedeui propriefates (luas AugustinuH suj^erius distinxit dicens, pro-
priiuii esse I*iitris quod ijennit Filiinn, et propriuin Filii i|Uofl
grnitns cst n Pat re, ct Spiritus Saucti (juod ah utnx/ne procedit f Ac
d«'in'i(', utrum et istae sint illae ijuae dicuntur jmternUas, /iliatio,
prncessiof — Videtur quod non sint eaedem proprietatesquas ponit Hi-
lariuH ftt illac quaa |X)nit Au«;uatinus. Si enim eaedera sunt, idem est
er^o Patri esse Patrem et j^enuisse Filium; quod utique quidam c«>n-
cedunt. Si autem hoc est, cui er<.(0 convenit ut sit Pater, ei convenit
genuisse Filium. Natura erj;n divina si Pater est, geniiit Filium ;
8i v»'ro non {^onuir, Puter non esf. Se<l quis audeat dicere, aut iju(t»1
ipsa f^enuif Filiiuu, aut quo<l ipsa Pater nnn sif ? Si aufem i|)sa Pnfer
est, nec Filium ;;enuit, non ost erp> idem dicere, aliquid esse 1'atrrm
et tjiijnere Filiiim. Et ita non videtur una oademque es8«» proprietati.

Iiesjionsin, uhi ostendit ensdem esse proprietntes. — Ad qu(»d sine
j>rneiudicio aliorum licimus. (\\x(m\ ensdrm projtrietates woitkXxX ■
licot ilivorsis vorliis. Qucxl oniui Hilarius nif ifa intollifji dol-»- i i-»-
priuiu Pnfris osf quml somper Pntor est, id est, proprietns Patris eiit
qua srmjier 1'atrr cst : somiior vero Pater est, quia trmjter ijenuit Fi-
linm. Ifa ot propriimi Filii est (juod sem|H«r Filius e«t, id (Wt, pro-
priofas Filii est qua srnijier Filius est ; Filius vero Hcm|ter ent, quiA
m-mjM'r ijenitns cst. Kr^^o proprietas (lun Pater mi Pat«r Mt qui»
sempor fjenuif ; ot haec eadom «licifur i>nteniita» vel ;:• • ' . Kt
propriotns qun Filiiis s«'iiii>or esf Filius est quin HCin|H>r ■* e<»t

n Pntre; ot hnoc oniloiu dicitur fiUntio vel .'«•nirurn vol \\.\ ^^ vrl

orijfo vel nnsciliilifns. 8ic ct propriotas qiin is Sanctiui Mt Spi-

ritus Sniicfus vel Ihmum est (luin pnx?otlit nb utroquo; et haec i«diiu

V 1 llt-l Jtl.

1018 LIB. I. DIST. XXVII. TEXT. MAGISTRI.

dicitur processlo. hi praemissis ergo locutionibus eaedem significatae
sunt proprietates.

Quod non est omnino idem dlcere, esse Patrem et genuisse, vel
habere Filium, ita et de aliis. — Nec tamen videtur nobis omnino
esse idem dicere aliquid esse Patrem et genuisse Filium; vel aliquid
esse Filium et habere Patrem, vel esse Spiritum Sanctum et procedere
ab utroquej alioquin Pater non esset nomen hypostasis, id est, per-
sonae, sed proprietatis tantum; similiter Filius et Spiritus Sanctus,
et ita non per tria nomina significarentur tres personae. — Ideoque
dicimus, quia Patris nomen non tantum relationem notat, sed etiam
hypostasim, id est, suhsistentiam significat, ita et Filius et Spiritus
Sanctus. Relationmn vero vocabula, scilicet paternitas, filiatio, pro-
cessio, vel gignere, gigni, procedere, ipsas tantum relationes, non hy-
postases significant, sive habere filium et habere patrem : ut verbi
gratia, cum dicimus: Deus est Pater, nomine Patris et relationem
notamus et divinam hypostasim significamus, ut sit intelligentia talis:
Deus vel divina essentia est Pater, id est, ille qui genuit, scilicet
hypostasis, quae liabet Filium. Similiter : Detis est Filius, id est, hy-
postasis genita vel habens Patrem. Ita etiam Deus est Spiritus San-
ctus, id est, hypostasis procedens ab utroque, sive ille qui procedit.
— Cum vero nomina relationum ponimus in praedicatis, notiones ipsas
tantum significamus, non hypostases, ut cum dicitur: Deus genuit,
id est, habet Filium, et Deus genitus est, id est, habet Patrem. Et
tunc oportet intelligi in subiectis hypostases tantum, non essentiam,
quae illis proprietatibus determinantur.

Quod proprietates determinant hypostases, non suhstantiam, id
est naturam. — IUae enim proprietates singulae singulis proprie con-
veniunt personis, et per eas personae determinantur et a se invicem
differunt, sed a se non secedunt. — Unde loannes Damascenus (1): «Non
differunt ab invicem hypostases secundum suhstantiam, sed secundum
characteristica idiomata, id est, determinativas proprietates ; chara-
cteristica vero, id est, determinativa, sunt hypostaseon, et non natu-
rae ; etenim hy postases determinant » . — Item (2) : « Esse quidem intem-
poraliter et aeternaliter dicimus divinam Verbi hypostasim, simplicem,
omnia habentem quae habet Pater, ut eius homoousion, id est, con-
suhstantialem, nativitatis modo et habitudine a paternali hypostasi dif-
ferentem, nunquam vero a paternali hypostasi secedentem » . Idem
apertius exprimens personales proprietates, in eodem ait (.3) : « Differen-

(1) De Fide Orthod 1. III. c. 6.

(2) Ib. c. 7. (3) Ib.

LIH. I. I*Ii>T. \.\vn. TIOXI. MA«.KSTUI. 1011)

tiaiu bypo8tarieou, id ettt (lertiouarutu, iu tribus proprietatibuM, id eflt,
jHiternali et filiali et yriHentiihHi reco;juoHciinu», inaecetuiibilet autein
ipMu.s hypontasert et imlinttil/iles inviceui et nnittu <|uiilem iuconfngi-
hiliter itroH eDim Hunt, etsi unitae) divitias auteiu indibtanter, cteuiin
siu^ula perfecta eHt hyiKwtaais et propriam proprietatem, scilicet ••xi-
stentiae modura proprium pognidet ; ue<l uuitae Munt suhatantia, et
nou diHtant nequo secedunt a patemali hypOHtaiii • . — Ecoe hic ha-
bes distinctas trrs illas jtroj/rietates, (juae supra diversiti Hi^nificatae
Bunt modiB.

QufMl mtiit alia mnnina jjergomirnm ensdeui proj/rietates notnntia,
tvUicel GenituH, Genitor, Verbum, Imago. — Hic non eat praetermit-
tendum, quod aicut l'atcr et Filiua et Spiritua Sanctua nomina per-
sonarum .sunt et pmprieUitea perHonaleH denignant, ita etiam sunt
et alia nomiiia persoimrum, id est. (juae ij^aaa peraomia HipiiHcaut et
earun: proprietates denotant, et ea.S(i«'ui (juat» et nominn prae<lict8,
uude et rclatiix' <licuntur, Bcilicet (Jenitor, Gcnitus, Verinim, Jnuujo.
Unde Au^uatinuH V. lU/. De Trinit.(l) ait: «Videndum est, inquit, hoo
signiHcari, cum dicitur Oenitua, quwi BipniHcatur cum dicitur Filiua;
ideo enim Pilius, quia Genitus, et quia Piliu», utique Genitnn. Sicnt
aiiteiu Filiiis ad Patrem, sic Genitus ad Genitorem refertur, et nicnt
Patern<l Filium, ita Genitor a^l Genitum » . — Idem Vl.lih. I)e TrinH.{'l):
• Vfrhinn (juidem solus Filius nccipitur, non simul Pater et Filias,
tamqiiniu nniho sint uniim verlmm, sic enim Verimin dicitur, qnomodo
Iimujn; non autem Pater ot PiliuH simul am^»o Iinngo, sed PiHas 90-
luH est Iimujo Patris, quemn<lmo<ium et Filius». — Idem VII. lih. I)e
Triuit. (3): « Verbiim, Hecundum quo^l sapientia eat et essentia, hoc est
qiKxl Pater; Hecun<luni quod Vertmm, non hoc ent quod Pater, qai»
Verlniiu uou est Pater, et Verlium relnfive dicitur. sicut Filins».
— Ifem in eo<l»>ui: • Sicut FHius nd Pntrem refertur, ita et IVr'""" '««1
euni cuiiis (>st Verhuiu refertiir. cum dicifur Vrrhuin ; et | , a
non eo Verhum (jiio sapientia dicitnr; quia Vrrtmm non nd $e dioi-
tur. He<l tantiiin rrlative dicitur ad eum cuiun e«t Verbuni, Bicut
Filiiis ad Pafrem; eo (|iiip|»e e«t PiliuH quo Verbiim, et eo etit Verbuni
quo FiliuH, sni>ienfia vero qno esHentia, et ideo quin Pat««r ef Filiu*

Hunf iinn css^Mitiu cf iiun .snpiontin • . — Item in eorlom (1: • V '«t

Pnter ipsc \'erKuiu, siouf nec Filiu» nec Ima^ro. Quid autem n .. i*
qunm imn^inein ail ar dici»? — Idem in V (ft) : • Dicitur reUtiv»
FiliuH, relntive etiam dicitiir Verl>um ef Iiiia^o. et in omnibuii hia vo-
cabulis nd Pntrem refertur, nihil autem honim Pafer dicitur • .

1020 LIB. I. DIST. XXVII. TEXT. MAGISTRI.

Brevlter summam colligit intelligentiae praedictomm. — Aperte
ostensum est quod sicut Filius vel Genitus relative dicitur ad Patrem,
ita Verbuvi et Imago ; et quod eo dicitur Verbum sive Imago quo
Filius, id est eadem proprietate sive notione dicitur Verhum et Imago
qua Filius ; sed non eo quo Verbum dicitur sapientia vel essentia,
quia non notione qua dicitur Verhum dicitur sapientia ; nam sapien-
tia dicitur secundum essentiam, non secundum relationem.

Generalis regula eorum quae ad se, et eorum quae relative di-
cuntur. Quidquid enim ad se, simul amho dicuntur, sed non ita in
praedictis relativis. — Et est hic advertenda quaedam generalis re-
gula eorum quae ad se, et eorum quae relative dicuntur de Patre et
Filio. « Quidquid enim ad se dicuntur, ut ait Augustinus in VI. lih.
De Trin. (1), non dicitur alter sine altero, id est, quidquid dicuntur
quod suhstantiam eorum ostendat, ambo simul dicuntur. Ergo nec
Pater est Deus sine Filio, nec Filius sine Patre, sed ambo simul
Deus » ; sed non ambo simul Pater, non ambo simul Filius vel Ver-
bum vel Imago.

An secundum suhstantiam dicatur Deus de Deo et huiusmodi? —
Hic quaeritur, cum dicitur Deus de Deo, lumen de lumine, et huius-
modi, utrum dicantur secundum substantiam? Nam secundum relatio-
nem constat ista non dici. Si vero secundum suhstantiam dicuntur, si-
mul ambo, scilicet Pater et FiUus, possunt dici Deus de Deo, lumen
de lumine, secundum praedictam regulam. — Ad quod dicimus, quia
licet Deus secundum suhstantiam dicatur et lumen et sapientia et
huiusmodi, et nunquam relative accipiantur, aliquando tamen pro
relativis, id est pro personis, sed non relative accipiuntur, ut cum
dicitur : Deus genuit Deum, alterum pro Patre, alterum pro Filio
ponimus; similiter cum dicitur: Deus de Deo, lumen de lumine. In
aliis quoque locutionibus saepe reperiuntur nomina essentiae ad
significationem personarum deducta, ut cum dicitur Deios natus, Deus
mortuus, Deus passus, ubi Filius tantum significatur. Ita et de solo
Filio intelligitur cum dicitur Deus de Deo, et huiusmodi. — Unde
Augustinus quaerens, quomodo huiusmodi dicantur, in VI. lih. De
Trin. (2) ait : « Quomodo Deus de Deo, lumen de lumine dicitur ?
Non enim simul ambo Deus de Deo, sed solus Filius de Deo, sciHcet
Patre ; nec ambo simul lumen de lumine, sed solus Filius de lumine
Patre » .

Quod tantum secundum noynen suhstantiae dicitur illud de illo,
non secundum nomina personarum. — Et est sciendum quod secun-

(1) Cap. 2. (2j Cap. 2.

LIB. I. DIST. XXVII. TEXT. MAfHSTKI. Kfil

dntii earlem iiomina anhstdntine tanfum rlicitiir illiul de Ulo, licet ibi
illa nomina .subHfantiam non si^niHcent; Mecundnm vero eadem no-
mina i>ersoiinrnni nunqiiam dicitur illud de illo, sicut Verbum de
VertMt, vel Filins de Filio, (juia huiuHmorli nomina divei-Hi.s periionis
convenire non j)o.ssunt. — Quo«i Auf^UHtinu», licff oliscure, in eod. lib.
ita dicit: « Hoc solura de ei.s dici non potest, illnd de illo, quod simnl
ambo non Hunt >, id est, illo solo nomine non poHsumus uti ad osten-
dendum nnntn de tiuo, quod nimul aml)obu8 non convenit, « sicut Ver-
bnin de Verfio dici non potest, quia non simul aml>o Verbum, nec
Intni/o de Imaf/ine, nec FUinn de Filio, quia non nimul aml)o Filins
vel Ima}.;o » . — Ef sicut nomina Hubstantiae aliquando intelli^^entiam
|)erHonaruin dintincto faciunt, ita etiam interdum totins Trinitntis si-
mul. L'nde Au^ustinuH in V. lih.{\) ait: « In Pntrix nomine ipse Pater
per .se pronuntiatur, in Dei vero nomine et ipse Pater et Filins et
SpirituH SanctUH, ut cum dicitur(2): Xemo ftonns nisi solns Dens,
quia TrinitaH est unus DeuH •.

(1) Cap. H.

(2) Lnr. f .WIII V. I'.

G \^ jiS^^'^^^^^

DOCTORIS SUBTILIS AC MARIANI

SUPER DISTINGTIONE XXVII. LIBRI I. SENTENTIARUM

QUABSTIONES

QUAESTIONES I. 11. ET III.

Articulus I.

PROPONUNTUR QUABSTIONES ET ARGUMENTA PRINGIPALIA.

943. ( ' ) — Proponitur quaestio I (1). — Circa distinctio-
nem vigesimam septimmn quaero de verbo, et primo de verbo
inteUectus creati:

Utrum verbum creatum sit intellectio actualis?

944. — Argumenta principalia (2). — Quod non. — a) Au-
gust. VIII. De Trinitate, c. 6 * vel 24*: Phaniasia Cartha-
ginis in memoria mea hoc est verbum eius: phantasia ibi
sumitur proprie pro specie, non pro actuali imaginatione;
^rgo eodem modo verbum intellectuale est species intelligibi-
lis, et non intellectio actualis.

b) Item, August. XF. De Trin. c. 11 et 2h\ Proinde ver-
bum qiio foris sonat signmn est eius verbi quod intus lu-
cet: verbum autem exterius est signum rei, et non intellectio-
nis, alioquin quaelibet affirmativa esset falsa in qua non prae-
dicatur idem de se, quia intellectio subiecti non est intellectio
praedicati, licet res sit res; ergo verbum est obiectum, et non
actualis intellectio.

c) Praeterea, August. IX. De Trinit. cap. ult. : Verbum
est proles et genitum a memoria: actio autem non gignitur,

(1) Solvitur Art. II. a u. 958.

(2) Solvuntur ad n. 968.

lAH. I. DIST. XXVII. «JI'AKST. I. II. KT III. ART. I. H»"i.'i

sc(l est (Hio iiliiKl ^'•iji-nilur; er^j-o vorburn psI aliijuid Ibrmaluiu
* por * actuiii iritpjli^i-fiiili, cl iion ipse acftfs.

IM."). — Contra, il)i(l(.*m v«x;at Au^nist. verbum notitiam, ^t
XI'. Dc Trinil. ciip. 1.'> * vol 'M *: /is/ riaio de risione el
svientiii de srirntin.

940. (^j — Proponitur quaestio lldj. — Secnndd (luacro
(If Vorho dirAno:

An Vrrliuin ln hirinis dirat prnpriinn pcrsonac gcnitaef

'.»17. — Argunienta principalia(2). — Quod non: — a) Au-
gusl. IX. I)e Trin. r\\\). K) * vel *2.') *: Verlmm est runi
aniore notitia : liic autern omnia p(jsita iii (U-nnitionc Vrrhi
sunt r.ssrntialiti ; (jrjjro Verljum non tlicit proprium personac
grnitae, sed es.s('ntiale.

h) Praelerea, AT. I)e Trinit. c. 7 ile majjnis vol l.j ile
parvis: Sicid Pater intrlligit sihi et vult sihi et meminit
sihi, ita Filiiis et Spiritus Sanctus: actus autem pi'oprius in-
tellit^cntiae ut inlelli^-^^Milia cst i)onitur cssc vrrhu/n; eii^o swut
in Palre ost (brmaliler intclli^cntia ut intcllii;cntia. ita in w esl
Vei-bnm ut Vcrltum. — Assumptum prokitur pcr lioc, (|Uo«l ilia
trinitas <\\.iMi\ assi{.(nal Aujzust. IX. Dr Trinit. c. ult., mrtis, uo-
litia el amu)-, (juae notitia (?sl verhum, s*H:unilum eum ibidciu,
et illa assif^niata s(.»cundum euin A'. De Trinit,, memoria, inlel-
lifjentin ol voluntas, correspondeiil sibi invicem: prima pai*3
priiiiar parti <?t S(»cunda s<3cundae et tortia tortiao; erj^) sicul
non cst iicilccta voluiilas siiie amoro formaliter, mx' mens iH»r-
fecta sine memoria formaliter, ila non est iHjrfecla inletligrn-
tia, * ut vidclur *, sine rerho formalilei*.

c) Item, noii suiit duo propria unius iHM^sonae, (piia uiiius
constitiili iii cssc cst uniim formalo cunstitutivum : fHialio
est proprictas constilutiva personae pMiitae, s«.'cundum .\ii;,'ust.
De Fide ad Prtrum, cap. 2\ iion orp» Vi»rbum; iioii (Miim vi-
deiilur ista dic(M'i> proprictatem canKbMii, (juia non omiiis ilhus
est Vorbiim, ncc omno vcrbiim csl Filius.

SMS. - Oppositum: Au^just. VII. De Trtnil.r '.x- F.,, V.^rhmn
qiW Filius, et i>/ri/rnipir rrlal/rr dirititr.

(1) Solvltur Art. II ii n. Ubit.

(2) Solvuntnr n.l i». !»TI

1024 LIB. I. DIST. XXVII.. QUAEST. I II. ET III. ART. II.

949. (3) — Proponitur quaestio III (1). — Tertio quaeritur:
Utrum Verbum divinurii dicat respectum ad crea-

turam ?

950. — Argumentum principaie (2). — Quod sic: August.
VI. De Trinit. c. ult. : Verbum est ars omnipotentis atque
sapientis Bei, plena omnium rationum viventiurn: ars dicit
respectum ad artificiatum ; ergo et Verbum ad creaturas.

951. — Oppositum: August. VII. De Trinit. c. 3, per idem
quod prius, Filius non dicit respectum ad creaturas; ergo nec
Verbum, quia eo Verbum quo Filius.

Aeticulus II.

SOLVUNTUR QUAESTIONES I. ET II.

952. — Aliorum sententia quoad I. quaestionem (3). — Ad
primam quaestionem [n. 943] dicitur quod verbum est intel-

' lectio actualis, et non quaecumque, sed declarativa.

Ad quod intelligendum ponitur sic: Intellectus prirao re-
cipit intellectionem simplicem ab obiecto. Qua impressione re-
cepta, intellectus ut activus est convertit se supra se et super
actum suum et obiectum, intelligendo se intelligere. Secundo
sequitur impressio notitiae declarativae in intellectum nudum
conversum, et hoc ab intellectu informato notitia simplici, ita
quod intellectus informatus tali notitia est ratio imprimendi
tiotitiam declarativam, et intellectus nudus conversus est pro-
prium receptivum; et inter has duas intellectiones, primam sci-
licet, quae est raiio imprirnendi, et secundam, quae est im-
pressa, est habitudo media, quae est actio de genere actionis,
quae notatur per hoc quod est dicere; est enim dicere illud
exprimere vel imprimere notitiam declarativam notitiae simpli-
cis. Et ista notitia declarativa impressa in intellectum nudum
conversum et terminans illum actum dicendi est verbum. Non
igitur quaecumque intellectio actualis est verbum, sed illa quae
est declarativa, quae praesupponit intellectionem actualem
simplicem, et conversionem actualem super illam, et gignitur

(1) Solvitur Art. III.

(2) Solvitur ad n. 975.

(3) Impuguatur n. 954.

LIU. I. I)I8T. XXVII. QIAE.ST. I. II. KT IIl. ART. II. Hr^T)

aclii (licoiidi, cuiu.s principiiiin activum cst noiitia simplcx, et
rocoptivum osl iiitflloctus nmlus ronvorsus.

J)o:v — Eorumdem sententia qiioad II. quaestionem (1). —
* Huic * conlbrmitor rospoiidotur n<l aponuifiin f/uficstio/wm
fn. i)tO]: ((uod intolloctus Patris primo informatur qunsi nolilia
simplici os.sontiao, a<l (piam fuit (piasi more iii |)otontia passiva,
et ractUM in actu isto notitiao simplici.s, ut nudus «•onvi-rtitur
supra soipsum sic inlormatum, ot in ipsum convorsum, (pia.**!
in passiviim dispositum, sic imprimilur notilia doclarativa vir-
lute ii()titia<! actualis simplicis, (|uao notitia doclarativa ost
termimis actus dicoiidi ot Vorhum. Et socuiidum hoc patel
ipiod Vorbum esl termimis fj-enorationis, sicut et Filius, et ita
erit proprium .sociindao i^orsonae. Ista oj)inio rocitata est siipra
dist. 2 rjitacst. dc duatms produclioiiibus [n. :?Oii|.

S)'A. ( M — Impugnatur praedicta sententia quoad I. quaestio-
nem jVid. n. :i07 so(pj.|. — Conlm istnm Ojnnionem (piantuin
ad primam (/uaesiionem [n. 952] argun: — a) Ih'imo, (juia ir-
rationabilo videtur ponero eamdom potontiam es.se ncHcam
rospoctii nniiis actus sui et passivam rosiM^-tu actus allerius;
i|uia ex hoc vidotur (iiiod non ost iK)tentia ciusdeni rafionis;
(luaocunuiiK^ oiiim potciitia iinius rationis imiK)rtat similem ha-
bitudiiiom potontiao ad ol)io<*tuni; visits enim non est activus
resiK'ctu unius actus vidoiidi ot passivus r<'spoctu alterius.
Unde (piicunKpK» actus unius potentiae haiM>t similom hahitudi-
nem polontiae ad ohitrtum. I;;itur si intelUrtus ost tantum
passiviis respoctu notitiae simplicis lapidis et p«MiV'Cte aclivus
resp«>ctu conrcrsioni.s, (iiiae est actus secumius, (luo int»'llij;it so
iiitoUi^^ere lapidom, iioii erit, ul vidotur, una iK)lentia. — Vi-
tloliir etiam inconvenions, (1U(h1 non iK)8,sit halM^re ali^iuam acti-
vitalem resiK^ctu actus importtH-tioris, et tnmen possit i-sso lo-
taleaclivum resp(^ctu actus perre<*tioriH: iKiiiitur niitem a (|uihus«
dam (luod conversio illa esl actus iK»rf«vtior intolbfiione vi.

ti) Qui)d postea additur, (pKnl intelloctio actualis »»»1 ralio
KiK'"«''i<li notitiam declaratiram, hoc tidetur - »1«

in nobis, (pjia Ibrma imp<M IWMior non iKdost is.. i r-

tecta ^^'i^nondi pertivtam: illa autem primn iiotitia m \iv\>'\n
contu.sa (jst et impertectior notilia distincta; ergo, elc.

(I) Itnptignntur ii. 1)55,

ToM. I. 06

1026 LIB. I. DIST. XXVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. II.

c) Praeterea, si notitia prima est ratio gignendi secundarn,
aut hoc est quando prima non est, et tunc non ens erit ratio
agendi; aut quando est; et tunc aut sunt eiusdem rationis, aut
alterius. Si secundo modo, et prima est imperfectior secunda,
non igitur est principium gignendi secundam, quia imperfie-
ctius non est principium producendi perfeclum; unde in pro-
ductione aequivoca semper causa est perfeclior cffectu. '^v primo
modo, tunc duo actus intelligendi eiusdem speciei sunt simul in
eodeni, sive in eadem potentia, quia memoria et intelligentia sunt
una potentia, et respectu eiusdem obiecti et in eodem instanti.

d) Item, tunc non poneretur iriniias in mente secundum
quod mens est, quia mens non habet aliquam activitatem pro-
priam secundum quod mens est, sed praecise per accidem (eius
per accidens [a]), quod est notitia simplex: sicut nec lignum
habet aHquam activilatem respectu calefactionis, quae attri-
buitur sibi per calorem, qui est accidens eius per accidens ;
et ita videtur August. frustra quaesivisse in mente secundum
quod mens est parentem et proleyn, quia ratio parentis non
videtur competere animae secundum aliquid sibi essentiale, sed
secundum aliquod accidens praecise {per accidens (a) ), quod
imprimitur ei ab obiecto.

(•t) ej Praeterea, gignere verbum non est actus intelUgentiae,
sed memoriae, secundum August. XV. De Trinit. c. 7 [n. 308
et 313]: omnis autem intellectio actuaUs est inteUigentiae, non
memoriae, secundum eum XV. De Trinii. c. 7 et 21 [n. 454];
ergo nulla actuaUs inteUectio est ratio gignendi verbum.

f) Praeterea, quod dicit de conversione, quod iUa sit ne-
cessario praevia gignitioni verbi, videtur esse contra August.
XV. De Trinit. c. 16, vel c. 21, ubi videtur dicere quod verbum
perfectissimum nostrum erit in Patria respectu obiecti beatifici.
et tamen ibi iUe actus non erit conversivus; quia visio beati-
fica non habet aUquid creatum pro obiecto immediato: omnis
autem actus conversivus in nobis habet aUquid creatum pro
obiecto immediato; nec iUa visio praesupponit conversionem;
quia si iUa visio est effectus soUus essentiae divinae, aut in-
teUectus cooperantis divinae essentiae, praecedit naturaUter con-
versionem intellectus super suum inteUigere.

(a) Deest iu Ed. Ven.

LIH. I. niST. XXVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. 11. H)^l

//) Quod eliarii ilicii, «jikxI ul convertilur efit mere aclivus,
el taiiKMi ut conversits est raere passivus r»3S])eclu notitiae ge-
nitae (juae est verbuin, videtur valde irrationale, t\\.m\ idem
sub ratioin' (jua est aclivuni sit tanlurn passivum re.sjKxrtu
actus eiusdern lalic^nis, et in (juanluin est mcre passivum sil
aclivuin i-esp(3clu aclus oiusdein i-ati(jnis: intdlectus autein in
(|uanluin recipiens notiliain sirnplicem est tanturn passivus
vA in (juantuin est se converiens est tanturn activus; i<,Mtur
viiletiir (juod inconveniens sit (juod iii (juanturn convcrsus sit
passivus n'sj)ectu jj^enei'ationis verbi, et in (juantum habens no
titiani simplicem sit aclivus res|)ectu eiusdem izenei-ationis.

[)7)o. (fi) — Impiignatur etiam quoad II. quaestionem [vid.
n. 30() se(jfj.j. — Contra etiam iiiud (juod dicit [n. 953' ail
secundam quaestionon videtur j)os.se obiici |)er idem : —
n) (juia int«dlectus Patris ut convertitur est mere activus, el
nt babens notitiain siiniiliccin est mere |)assivus, secundum
eum; i^^itur vidctur inconveniens (ju(jd ut conversus sil illud
de qi>'j i^ifriiilur Vcriiuin, et ut no.scens notitia simjilici sit ra-
litj fjifjnendi Verbum (juasi activc.

hj Fraeterca, ali(jui dicunt convers.unein islam intellectus
jMitini esse (juasi disiiosilionem materiae: (jucxl videlur incon-
venicns, (juia matcria^! disjjusilio ikjii est j)ertectior, iu^jue ac(jue
jicrrccia cuin lorma activa aj.'entis: bacc autcm conversio esl
•Mtus a(»(juc jierlcctus cuin notitia siinjilici, vcl iH-iMectior; ciyo.

c) Praeterca, ista conversio cst rcsjicctu jiriini actus ut
obiccti; ijritur cst nolitia (U'clarativa illius aclus, sicut omnis
notitia d(>clarat obicctuin cuius cst; Ijjilur ante ^rij.Miilionem
\'crbi, ijuae sequilur istarn convei-sionem, secundum eum, ha-
bciiii- notitia declaraliva i)iiiiii actus, et ila Verbuin anle
Verbum.

d) ib'm, ista ojiinio, ijttantum ad hoc (jutjd |K)nit inlelle-
'ionem Patris cssc raiiuneni gi^niendi Verbum, imjiVobata est

sujira dist. ?. tpaiest. de productionihus (n. 30<i se»i(|.), el quan-
tuin ad boc (juod jHiniliir inteltectum Patris esse illuil de
(iuo ^ivrnilur Vcrbuin, iinjirobala est ibidem et eliam dist. 3.
quaest. '^ [n. .V)! .scijcj.l. lOt ivjM^to unuin ar^umentum ib- '■' '07]
taclum: ijuia intclb^clus ut conversus esl alicuius .m.^/ ./i;
conversio cnim isla, sciundum euin, est iiuaeilam aclio intclli-
trendi: nrtns aiitcni s>nit supjntsitoi^um : erpo ronvemio isla

1028 LIB. I. DIST. XXVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. II.

est alicuius suppositi. Quaero, cuiufi suppositi est ut conver-
titur? Si Verbi, et ut convertitur praecedit gignitionem Verbi,
secundum eum, igitur praecedit Verbum, et ita Verbum est
ante Verbum. Si Pairis est ista conversio, et cuius est ut con-
verlitur eius est ut de quo generatur Filius per impressio-
nem, * secundum eum *, et cuius est ut de quo generatur ali-
quid per impressionem eius est ut illud impressum sit in illo,
et per consequens eius est ut habet illud impressum; ergo, a
primo ad ultimum, sequitur quod intellectus Fatris ut Patris
iiabet formaliter notitiam genitam impressam sibi, et ita Pater
formaliter intelUget notitia genita: quod est contra Augusti-
num VII. De Trinit. c. 3.

956. ("7) — Instantiae. — a) Respondetur, quod sicut in
generatione in creaturis est distinguere iria signa naturae:
primum instans est in quo materia est sub forma corrum-
penda: secundum instans est in quo est materia sub nulla
forma, sed quasi nuda et in proxima potentia ad formam ge-
nerandam : et tertium instans in quo est sub forma geniti;
ita correspondenter potest dici in Divinis, quod intellectus in
primo signo, ut est in Patre, sic convertitur super se, et ista
conversio est quasi * disposiiio * {a) maieriae ad generatio-
nem : et in secundo signo, in quo est quasi nullius personae,
tunc est in potentia proxima ad terminum generationis : et in
tertio signo, in quo est sub proprietate perso7tae genitae, est
tunc illius personae.

b) Exemplum. ponitur: si vinum sit in proxima potentia
ad acetum, ita quod forma vini praeexigitur ordine naturali in
materia ad hoc quod sit in potentia proxima respectu aceti,
et cum hoc materia vini esset illimitata ad istas duas formas,
et per consequens neutra inducta expelleret aliam, et si cufn
hoc utraque esset hypostatica, dans esse personale, tunc
acetum generaretur de materia ut fuit vini quasi de materia
disposita dispositione praevia necessario praecedente formam
istam.

Sed si quaereretur, cuius est illa materia ut immediate
acetum generatur de ea? — Respondeo: nullius, sed generatur
de ea immediate ut materia est sub neutra forma hypostatica.

(a) Wadd. digestio.

Lin. I. DIST. .XXVII. QUAE8T. I. II. ET III. ART. II. i020

Por hoc ad formnm aryumenti: hic in iirojmito coiicc-
«litiir- (jijod «!st Patvis, sicut matoria est vini ut disposita ad
Ibnnani aceti.

c) Kt cum argnilur: ut i;4"ilur esl Patris recipil noti-
tiam ^oiiitam, negntw conscr/uentiu, iriio por hoc quod re-
cipif iiotitiam ponitam est n/terius suhxistcniine, et est de quo
immoiliate pTieratur Vcrbum, non ut l*atris, Re«i ut conversus.

fl) Et si contra hoc obiicitur, (jufxl non ma^Ms freneratur
de intellectu ut est Patris (juam (1«; iritellectu ut pst Filii vel
Spiritus Saricti, Jierintnr comequentia; «piia est ihi duplex ut:
imiim "iiiod riotat i"ationem immediati principii de quo, et sic
genei'atur do e<3 Ver-hum ut iiulliiis ((uasi de irnmediato prin-
cipi«> susceptivo: aliud ut est * ibi * «piod nolat i*ationem im-
mediati princii^ii dispositi ad formam illam «piae est terminus,
licet non sit i*ati() immediati reccptivi. .\Usolute ijritur Vcrbum
;j:cnei'alur dc iiil«'ll«'ctu ut nu/lifts, ut tamen praeluit 1'atris
et prius existens in Patre, ita qucxl neutr*a nHluplicatio est
praecise sine altera; ot tamen jx^r hoc quod Ver"bum pMicratur
dc «'«>, non est in subsistentia Vei*bi, n«'(pit» Pati*is, n«?«pie ullius.

ej Additur nnUim (\\.um\ decipiuiitur ali«iui ar^^uentes con-
ti-a istam opinioncm de quo «piosi de mat«>r'ia, v«>l quasi mn-
terin, i[\\\\s\ imaj.rinantps ibi «?sse «listinction«'m (juasi potentiae
pnssivne ab actu ; «{uol rn>n est vei*urn, sicut tenetur pMiera-
liter a ({uibusdam de attributis; sed tantum sicut est ibi sa-
I>i««ntia t«jrmalit«M- et biiiiitas formalitor, siin' distinctioiw, ila
pDniliir ibi «piod est vei-«» impr('s\io et ver»' ifnpriinens, »'t
omiiia «luae dicuntur ibi «»ssi\ sin«' distinction»»; «listinctio autem
i8t«>rum non est nisi p«»r actum intellcctus negt^rinnti^ ciiva
idem unum «juod csl in r"o.

\)'u. (**) — Solvuntur. — a) Contrn ista: jfonenUio in
ci«'aturis vi(l«»tur «»s.se formalitrr mutatio, |ir'o eo qiUMl ma«
tfrin iit nH/lius prius, postoj inl«'lli^'itur Kub forma gruiti,
\H'v hoc «»nini inti'lliu:itur Iransmutari a privationo nd tbrmam,
(luac iransinutatio «'st lorMiialitor };en«»nilio * mutatio*; i^'itur
si sub liac ratioin' poiiatiir potentin passira in hivini.s eril
tunc in Divinis vor-a mutatio, salt«»m in int«»ll«vtu nejrocianl»»,
«l ita *erit* neccssario iinperfectio; vel si lantum |><»r acliim
intetlectus m^guciantis Ilat ista C(Miversio ot ^'i^rnitio V«»rbi, Ver-
bum non «»ril poi*aona realis, s«»«I tantum ratinniscl iiitenlionnlift.

1030 LIB. I. DIST. XXVIL QUAEST. I. II. ET III. ART. II.

b) Conflrmatur ratio in eorum exemplo : quia si vinum
non corrumperetur in generatione aceti, vere tamen illa ge-
neratio erit mutatio a privatione ad forrnam, licet non * con-
curreret * ibi alia mutatio a forraa ad privationem, sicut ac-
cidit modo communiter quando unum generatur et aliud cor-
rumpitur; tunc enim concurrunt ibi communiter duae muta-
tiones, et quatuor termini, duae formae et duae privationes;
sed circumscripta altera mutatione et terminis eius, nihil mi-
nus esset reliqua mutatio; ergo ita erit in proposito, quod il-
lud in quantum est prius nullius, et ita sub privatione ter-
mini ad quem, et post sub illo termino, mutatur.
(9) c) Praeterea, si primo est Patris, secundo nullius, tertio
est Filii per hoc quod recipit notitiam illam impressam, ergo
per hoc quod est Filii est quasi potentiale recipiens for-
male Filii (a), et est Filii ut est terminus formalis communica-
tus Filio per generationem, sicut ostensum est dist. 5 quaest. 2;
ergo Filius quasi duplici modo habendi habebit intellectum,
ita quod utrolibet istorum duorum modorum circumscripto,
nihil minus haberet alio modo habendi : sicut modo in crea-
turis compositum habet materiam aliquid sui, et vere habet,
licet non sit terminus formalis generationis; idem etiam com-
positum habet formam ut ahquid sui, et vere habet, licet non
sit subiectum generationis. Consequens autem illatum, scilicet
quod Filius duplici modo habendi habeat essentiam sive intel-
lectum, videtur impossibile tam in re quam in considera-
tione intellectus negociantis. — Probatur etiam per hoc : quod
est rnateriale generationis est in poientia ad formalem ter-
minum *eiusdem*; idem enim sub eadem ratione, nec in re,
nec in mente est in potentia ad se; ergo nec intellectus erit
sic simul potentia receptiva et terminus formalis eiusdem
generationis.

d) Et quod additur de duplici ut ex parte materiae,
quod ad illud ut quod est ratio proximi susceptivi neces-
sario praeexigitur illud ut quod est eiusdem ut sub forma
ordinata ad formam generandam, videtur non esse per se
in creaturis; quia si' poneretur materia illa quae est sub
forma vini absque omni forma, et agens creatum posset

(f() Ed Ven. termini.

i

I.IH. I. DIST. XXVII. QI'AEST. I. M. KT III. ABT. II. 1031

•dfrniui in illiid sic a forrnn iloniKlaturn, ipsnrn tssiA pn»xirnuiii
susn>ptiviini cuiuscuniquf; t'oi'inao natac iinpi'iriii in rnaicriaiii
purain, ct al) a«^'cntc sutTI('i«'nt«' rju<)cumi|uc |)ossct lalis forma
iniluci; i{.,'itur sccundurn nl sutllcil pra<»cisc in crfuturis a<l
l)Otcnli:ini i^ro.virnaiii, licct frcqucutcr inotlo concoiniti^lur illo
oi'ito illud itt; quia iiuiiMiuain niatcria cst sinc forrna, ct iit
est sul) lorrna non tiansniiitatur inilifrr'rciit«'r a iinacuiiKjiH' a»l
i|uarncunHiiii' p«'r ^•^'■cns cr-caturn, scil a ilcfniiiinata in ilclcrrni-
iiatani. — hlad pt-ohdtur, ipiia iiuainli) iiilclli;;itur ut nulfius,
tuiK^ iinii esl sul) ri)rnia priori, iiuac ponitur ipiasi ilis|N>sitio
ail (orniarn fjcnciandi; tiinc i<.Mtur ordi) cius ad ibrrnani illain
priorein non cst nisi rclatio postcrioris ad prius, (luac lortc
non cst rclatio positiva, iiuia tcriiiinus nd (lucn) tunc iion cst
<x iialura rci; aut si cst rclatio rcalis, non videtur cs.^c i-atio
propria iii iiiateria rccipiciidi forinani induccndam. — K.\ his
ad propositiiiii vidclur iinod lic«'t oporlfMt intcllcctuni «'^s.'
prius orif.^Miic iii Piitn' (iiiaiii iii Filio, lamcn si |M>natur itvc-
ptivus notitiac ^'•cniiac, jioncrctur talis non csscntialilcr jiroptcr
aliiiu«'m talcm ordincm ad csscntiam in Patrc, scd sccundnin iiuod
nnllius cst praecisc, ct sccuiidum ipiod ipsi dicunl (/unsi nuHius.
('**) <^) (Jnod autcin (iddituv ad ('.xcludciidum dcn'ftti(nu'}n,
vidctiir «'ssc dicfum dcccpti, quia illiid dictum vid.-liir in s«.*
altsurdum, ct sjMpsnm iiitcrinicri-*. — Primuni prol>atur jkM'
lioc, qiiia timc ila V(»rc f.r nufurn rci intcllivlus csl |N)ti'nlia
l)(issiv(t, il ita vcn» recipit, sicut I>('us cx natura rci vcn»
i'st uctus piirus (rt sdjiirns ct t/onus: (puNl vidciur ahsiir-
duiii, «luod illud iiuod iii crcatnris ncc(\ssario lial»»'t impfr'
fcctioncni annc.xam vcl est impcrlW^tio, sicul ratio |»oI»mi-
liac pnssiruc, quia scnipcr dicit impcrfcctioniMn pn)Ul dividit
cns conlra |)otcnliam nctivnni, |)onatur iia vcracitcr in 1)»^)
sicnl illiid t|iiod est pcrfcctnm simplicHci\

Kt si (licn.\: imo potcntia pnssicn dicil per/cctitmcm,
licct iioii dislincfam ali (ictu, ctinm hoc cidctur csw fictio,
i|uia iiiliil iHMlccfionis csl in crcaluris intcrius ralioiio polcn-
liac pa.ssiva»» in (|uaiituin passiva cst; li liii) initio v-

com|)ctit matcriac primac, (jiiac ponitur iiiiimum cnliiiin; •
v«Mius potcst dici «piod sil foru%ntHcr lapis ipiaii) p> '
pussirn, si proptcr pcrfcctioncin alii|uaii) in nilionc />o.'. ...... t

pnssirnc dcbcf il>i |H)ni formutitcr |K)lcntia passiv».

1032 LIB. I. UIST. XXVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. II.

Secwidum, scilicet quod hoc dictum interimat seipsum,
probo: quia uoii videtur intelligibile quod ibi sint relationes
oppositae, quin sicut sunt relationes oppositae, ita sint rela-
tiones disiinctae, si reales, realiter, si rationis, ratione distin-
guuntur; ergo si ibi est ex natura rei imprimens et quod
iniprimitur, et illud cui imprimitur, quae non possunt intel-
ligi sine relatione, erit ibi distinctio ex nntura rei, quia po-
nere ibi ista ex natura rei sine omni distinctione est contra-
dictio, si sunt ex natura rei: si non ex natura rei, qualiter
debent poni?

958. ("). — Praemittenda ad solutionem I. quaestionis. —
Ad QuABSTiONES istas igitur aliter respondeo. — Ad primam
[n. 943], quia ratio veybi praecipue accipitur ab August. lib.
De Trinii., supponeiida sunt quaedara certa quae, secundum
ipsura, conveniunt verbo. — Secundo, per divisionem remo-
venda sunt illa ab omni eo quod non est verbum, sicut facit
Philos. If. El.kic. ad inquirendura genus viriuiis, ubi dividit
illa quae sunt in aninia : * potentiam et passionem * et habi-
tura. — Tertio, illis remotis quae non conveniunt * ei de quo
inquiritur, ex illis investiga?tdum est, quid est illud in in-
tellectu cui potissime conveniant illa, et illud ponendum est
verbum *.

959. — Verbi descriptio. — Verbum igitur, secundum ipsum,
est actus itifelligenliae, ut patet coraparando triniiaiem quara
ponit IX. De Trinii. c. ult. (i) irinitati quara ponit c. 11.
lib. X(2); noiitia enim correspondet i?itelligentiae. — Verbuui
etiam non est sine actuali cogitaiione, sicut patet XV. De Ti-init.
cap. 15 * vel c. 38*(3). — Verbum etiam genitum est de me-
moria, vel de scientia in memoria, vel de obiecto relucente
in meraoria sive in scientia, sicut patet per ipsura XV. De
Trinii. cap. 10 * vel c. 38 *: Formata ciuippe cogitaiio ab ea

(1) Vid. paulo post.

(2) Haec igitur tria, memoria, intelU(jentia, voluntas, quoniam non sunt
tres vitae, sed una vita, nec tres nientes, sed una mens, consequenter utique
nec tres suhstantiae sunt, sed una substantia.

(3) Verbum verum nostrum intimum nisi nostra cogitatione non di-
citur.... Quomodo est verbum quod nondum in cogitationis visione forma-
tum est f

LIH. I. DIST. XXVM. QrAKST. I. II. ET III. ART. II. i033

re qutnn schnus, verbum est(\)) et cap. 14 * vel 3(i*: Ver-
hurn nostrum de nostra scieniia tmscitur; el Verbum IhH
di' Pnlris scientia natnm est (2). — Kt ista ornuia sunt ea-
(lcin; (jiiia secuiniiini ipsuin, .V. Dc Trinit. c. ult. * vel ;iO ♦,
a cofjnoscente el co/jnito paritur notitia, <ju;ie tluo .suut una
causa iiite;:ralis respectu iioliliae KCiiilae, sicut «lictuiii «?sl
(list. 3. q. 7. [n. 49()J. — Verbuni eliani ab eo iiniuiritur prnpter
inuiginctn iii iiicnte, et poiiilur siuunda pars iiaafifinis, scilicel
proles, siciit palct per ipsum IX. I)c Trin. c. ult. * vrl '.\i*:
Kst ijjitur ijuficddtn iuiayo Trinitatis ipsa mens et notitia
cius, ([uac c.st prolcs eius nc dc seipsa rerbuin ciua et amor
tertius. — Po.sset i«,Mlur descriiii vcrbum, t\um\ verlmni esl
actus intcllifjcntiae productus a mcmoria perfecta, non ha-
bens essc sine actuali inlcliectione, repracscntans Vcrbuin
divinum; \)n)\)UM' illud eniin Auf.rusl. iiKjiiisivit de rtvVyo /ios//'o.

i)(K). (\i) — Propoiiuutur quinque opiuiones de verbo. — Kx
liis ;ijip:iivt i|U()il rerbum niliil est pertiiieiis ad volunlatem,
ii(,'(|u«; ;i(i mcmoriam ; (juia est secunda pars iniajifinis, nec
priina, n(.*c tertia ; et per conse^iucns non csl species intel-
lifjibilis, ncc linbilus. ncc aliipiid jM^rlinens ad nioinoriani;
cst ifjitur aliijuid jj(^rliii(*ns ad ifileliif/cnliam. -- In intclli'
jfeiiti;i ;i(iteiii iion videlur esse nisi: — aj actualis intcilectin:
vel — b) obicctum t(!riniiians illani intcllectioiuMii : vel —
i) sccuiiduin alios, spccics (jcnita in inlcHifjcntin de sp«»cie in
nuMiioria, (juac sjiecics in inlcllifrcnlia jira^^ccdil actum inlelli-
jfciidi: vcl — (/; sccundum aliijuos, cst ali^juid |)0r actum iii-
telliu^cndi /ormatum: vel — c) s«'cuiidum alios, iiKsanict intct-
irctio ut passio (ju^isi ciiusala a se ul actio. — Kt SfHMinduiii
li;iec ijuimiue |M)ssuiit (\ss«> fpiinf/uc opiniones de terbo.

!H»I. — Quaruiu quatuor iniprobautur. — a) * Prima do
specic, iit sit species *. — Non oM auteiii vcrbum .Kfierics in
intciiif/rntia [n. \)iH)c\ prior actu intiMlijjtMidi; (piia tiibMii spe-
cieni siii»crMuiiin cst jioncrc; ij^sa enim noii rc|»racsiMital p#»#*-

! > ^/^•rtitr r$t nuin ciim ivtmwi IwjHiinur, m/ »■</, i/Hoti ni tr,

>;"<i friiiitia ifiutm inrmoria triirmii», natcnliir «■'■' ■ ..«• «m

iitiiu) riiinnininli r«t illa arimtia lir inni niiffilnr . '

f ...

-M Utiuimiiiir [vrrhnm ntmlrMin] tiinitr r*t in hor nrmiipmnlr iJii Vrrite />r»,
Kiil rtiitm Drini mt, i/noniam tie rt hor dr noatra murihtr, ipirmadmoilMm
' illnil dr nrirntin l'iilri» natum rat.

10o4 LIB. I DIST. XXVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. II.

feclius obiectum quam species in memoria, et sufflcit habere
uiuim perfecte repraesentans obiectura ante actum intelligendi.
Quod autem non perfectius, probatur per Augiist. XV. De Tri-
nit. c. 13(1) * vel 35*: Nihil plus in prole quam in p)a-
rente. — Tunc etiam duae essent s'gecies eiusdem rationis
\n eadem potentia; quia istae duae species sunt eiusdem ra-
tionis, et ipse intellectus ut memoria et ut intelligentia est
una, potentia, quia idem est actus primus et quo habens ope-
ratur, sive quo habens actum primum est in actu secundo.
— Tunc etiam habitus non esset immediaium principium actus,
nec habens habitum esset in potentia accidentali ad agendum
secundum illum habitum, quia requireretur forma prior ipsa
operatione aHa ab habitu. — Nec ista species in intelhgentia
posset poni gigni naturaliter, si numquam posset esse sine
actuali intellectione, quia actualis intellectio subest imperio
voluniatis. — Nec etiam posset dici gigni libere vel eius gigni-
tionem subesse iraperio voluntatis, ut videtur, si ponatur forma
prior ipsa operatione; quia videtur quod primum pertinens ad
intellectum quod est in potestate nostra est actualis intel-
lectio.

('•^) b) Nec ipsura obiectum potest poni verbum, sicut dicit
alia opinio [n. 960 Z^]; quia obiectum secundura se non est aU-
quid productum virtute memoriae, sive alicuius in mente, quale
est verbum, nec ipsum obiectum ut in memoria producitur vir-
tute meraoriae, ut patet. Ipsum autem obiectum ut in intelligentia
non gignitur nisi quia aliquid priiis gignitur, in quo obiectum
habet esse, quia, sicut dictum est dist. 3 [n. 455 b], istae actio-
nes et passiones intentionales non conveniunt obiecto nisi per
aUquam actionem vel passionera realera, * sive intentionalem *,
quae convenit ei in quo obiectura habet esse intentionale.

c) Nec etiam est terminus aliquis productus per intellectio-
nem [n. 960 d]; quia inteUectio non est actio productiva aUcuius
termini; tunc enim incompossibile esset eara inteUigere et non
esse termini, sicut incompossibile est inteUigere calefactionem
esse et non esse calorem, ad quem sit calefactio; non au-
tem impossibile inleUigere inteUectionem in se, non intelU-
gendo quod sit aUcuius termini ut producti per ipsam. — Con-

(1) Potius cap. 14, sed quoad sensum tantum.

r,lU. I. DIST. XXVII. QUAKST. I. II. ET III. ART. II. KKUi

fxvmalur otiurii, «jiiin oporalionos lalos ilictiiitiir os.so aclus ultitiii,
ex /. Elhic. ot IX. Metoph. — I)o hac matoria dictum ost sup.
dist. '.i [ii. 7)'i'.\ (•], (jualitor esl (juaodam actio do genere nctionis
et alia (jiia«; cst f/fia/itas, cuiusmodi osl Intclloctio. — Impro-
balur ctiam liacc ot sequons do intellcctione passinne per
idom m(?dium; ((uia tunc intellifjcntia }.riy:iicrol verlmm, el
iion memnrifi : (juod cst (xmlra .\iii,Mist.; iiit(Mli}jontia enim
pro(luc('i-('t illurii tcnninum aclioiiis iiitollij^NMidi, si (piis esset,
et iiitolli^^ciitia i^idiluconil intellcctionem passionem, si qua

(l) Ista cliam via (!•' in/c/lcctinne artinne et passione
[ii. iHiOc] iion vidflur latioiiabilis; (piia int«;lloctio esl Ibrma
uiia, (piao licot j)Ossot comparari ad ayens a quo est et ad
snbirrtn.in in ipfn rocipitiir, tamoii ipsa o,\ lioc non hal>et ta-
lom distinctionom, ut possit osso (juasi causa sui, vol esse tor-
iiiiiius actionis socundum hoc, «'f non socundum illud; (piia si
psl t(Mininiis aclionis, hoc ost socundiim s<'. nec secundiim
istum rospoctum, noc socundinn illiiiii, s«mI cwux concomitantur
isli ivspoctiis.

iK)2. (li) — Sententia Doctoris. — S4'(piitur i}.Mtur, por viam
ilivisionis, (piod vcrhum osl actualis intcllccfio [n. DtiUrt'. — Et
hoc (•unfirmatur por Aiii.rust. XV. De Trinit. cap. 1(5 * vel 40*:
Cof/i/tUio (juippc nns/ra percetiicns ait iiluii quod scimus
at(p(c indc fnrina/a vcr/tum nostrum rcrutn e.st. Idrm otiam
hahclui ah codcm A'V'. Dc Trinit. c. H) * vol 'i\ *: Formnia
quippc cof/itatio, otc, rrr/)um csl, sicut su|»ra [n. l)."»jr dictuiu
est. — Et conflrmatur istud por simiie do vorl)0 cocali et ima-
ffina/ji/i ; rormaliir cnim vcrhiim rocate ad si^niflcaiidum ot dc-
clarandiiiii ilhid ipiod iiitclli|/itur; sod i{uod vox non statim for-
niatiir ;ili iMtclli<.ri'Ut(> iii qiiantum iiitc|li;^NMis, setl jnt ali(|uam
)iotciiliaiii modiaiii, puta molivaiii. Ikx* ost im|)<TlW'lioniH in
inlclloctu. Si ic-itur statiiii <.ri;,Micictur vcl Ibrmarolur ul ex-
prossivum illiiis ipKMl latct iii intclloctu, ot hoc virluto inlol-
loctus intclli<;ontis, non miniis o.ss«?t rerhum: obi<vtum autom ha-
hittialitor co<;nilum lah>t iii mcmoria; si iptur virtuto oius sia*
tim caiisarctur ali^pia intcUcctio aclualis, «|uao ^onita oxpri-
mal ct dcdarct illuil ohi«rtum ihi latcns, voro ost ibi vorbuiii.
«piia cxprossivuiii latcntis ol ^oiiitum virtutc cius ad oxpri-
iiKMidiim ipsuiii.

1036 LIB. I. DIST. XXVH. QUAEST. I. II. ET III. ART. II.

963. — Solvitur dubium. — Sed restat duhitatio ulterius:
utrum quaelibet intellectio actualis sit verbum? — Ad hoc dici-
tur quod non, sed oportet addere quasi differentiam speciflcam,
quae est declaraliva,

Contra hoc arguitur: — a) Quia in Patre est notitia de-
clarativa formaliter, nam intellectio quae est Patris iii quan-
tum est intelligentia est declarativa Patris in quantum est me-
moria, ita perfecte sicut actualis intellectio ut in Filio declarat
habitualem ut in memoria Filii: in Patre tamen non est Ver-
bum formaliter, sicut dicetur in solutione quaest. [n. 965].

bj Similiter verbum declarat se, secundum August. VII. De
Trinit, c. 3 * vel 16*: Si, inquit, hoc verbum quod nos proferi-
mus temporale et transitorium, et seipsum ostendit, et illud
de quo loquimur, quanto magis Verbum Dei, per quod
facta sunt omnia, etc, supple, seipsutn ostendit? — Declarare
igitur non dicit relationem realem, nec per consequens rela-
tionem geniti: Verbum autem non est nisi intellectio genita,
alioquin posset poni in Patre forraaliter,

964. ('-^) — Sexta opinio. — a) Proponitur. — Aliter dici-
tur quantum ad istum articulum, quod verbum est notitia
actualis quae est ierminus inquisitionis. — Quod ostenditur
per August. IX. De Trin. cap. ult., ubi dicitur quod verbum
est partum sive proles: est autem partum quia est repertum:
non est autem repertum nisi quia inquisitum. Unde vult quod
partum istum mentis praecedit appetitus impellens intellectuni
ad inquirendum. — Idem videtur velle XV. De Trinit. c. 15
* vel 37 * : Tunc fit verum verbum quando illud, quod nos
dixi voluhili motione iactare, ad id quod scimus pervenit,
otque inde formatur , eius om?iimodam similitudinem capiens,
ut quomodo res quaeque scitur, sic etiam cogitetur. Ista au-
tem volubitis cogitatio est inquisitio, qualis non erit in Patria,
sicut innuit c. 16: Fortassis etiam volubiles non erunt ibi
cogitaiiones nostrae, etc. — Ponitur tunc quod post notitiam
confusam sequitur inquisitio per divisionem et argumentatio-
nem, et ultimo devenitur ad perfectam notitiam, quae quasi
gignitur ipsa inquisitione, et illa perfecta notitia quae est ter-
minus inquisiiionis est verbum. ,

bj Impugnatur. — Contra istud arguitur sic: Si de ratione t
verbi sit sic gigni inquisitive, igitur Deus non habet verbum:

MH. I. DIST. XXVII. (JUAKST. I. II. ET III. ART. II. KKiT

sectindo, if^itur .\iij,'<;lus non lialxH vcrbum du naluraliter sibi
cojjnitis: tertio, ii^Mtur boatus non habet vorbum ilo oss4»nlia
(livina, noc do aliijuo porfe(!to (!o«rnilo sine inquisiliono: (luarto^
\\i\\\\v hiilxMis por("octurii scionfiao habitum, statirn ojjorans j>or
illiiiii li;»l)ifiirii, iion potost habero vorbum: iiua»' omiiia vidontur
absunla.

905. ("1) — Declaratur tantuin notitiam genitam esse verbum.
— I«loo, istis opinioiiibus oiiiissis, (Hioa»l isluni articHlnnn «11(0,
f|u<)(l m\\ ((uaclibot intolhjctio actualis ost vorbum, sicut pi-(jba-
tur [n. !)51 />J C(jnlra istam viam ipiae ponit [n. O.ViJ declnrnti-
rum esso proprium vorbi, .sed tantiim notitia yenHn ; idco in
Patro non cst rerbum formafiter. Quaolibot aulcrn notitia iro-
nita, ijuam Aii>,'ust. v(x;at prolem, oM vorbum; non tamon oo
modo ((uo .\upusf. ponit V(M-bum perfectum, ijucmI scilicet re-
pracsonfet Vorbum divinum.

(i) Prihium istorum doclaro: iiuia (juaolilM-t intclbvtio
actualis izif^nitiir de raemoi'ia: impf-rrocta autom do imi»ert'ccla,
sicuf j)orfocta d(,' porfecta ; i^Mliir (|uaelibet notitia osl proies
et cxijressiva parentis cf f.T-nita ad exj^rimiMidum parentem. —
Et isfud confirmatnr pei" .\ui:ust, IX. De Trinit. c. 10: Omtw
(jiiod notum est vcrbam dicifur animo imprcsmm, (ptamdiu
(le memoria profcrri ct definiri potest. Itom AT. De Trinit.
c. \'l * vcl !U *: Ijzilur nec infcrcst (juando itlud diflicerit, "
quitd scii loipcitur; afifpiando enim statim ut discit /. ..
diiit. Kt br-ovit(M-, (|ua«x:umiiuo ditr(M"(Milia inviMiiatur inter no-
tifiam primam «.riMutam imjxMlbctam ct illam ((uac seijuitur
iinpiisifioiKMii, non ost di/fercntia forvwlis, pi*opt»^r ((uam luuv
l>ossil dici vcrbumt el ista non, ut vidotui.

b) Secundum (bxilaro sic, scilicol ijU(mI inlcllectus !u>-
non statim liab(?t pcrfectam notitiam obiecti: (]uin, sirundum
Pliiin^ /. Pliy.sic, iiiiiit;i cst iiobis via pnH-ctbMidi a con-
fuso ;i(| ilistinctum; ct idco ]>rius ordino oriv;inis imi^riniitur
nobis notitia obi<>cli conlusa (]uam dislincta; ot idoo mvessaria
c8t iu(/uisitio ad hoc ul infclbvtus noslor vtMiinl ad distinrf
iiolitiam; (>t uUh) n lia osl iiKiuisilio /

' fo, t|ui:i iion est viMinim i^crftvlum nisi .su /luiiuu u
i">fcrta. — Sic if^itur intclli^'ondum i^l (]U(xl, ,■< -• ••

obitxrto confusc, S(^(iuitur in(ptisitio ])er viam iliN.-

rentiarum convoniontium illi, ot inventiH omnibus illis d;.... ..

1038 LIB. I. DIST. XXVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. II.

tiis, cognitio definitiva illius obiecti est aclualis cognitio per-
fecta, et perfecte declaraliva illius tiabitualis notitiae quae primo
erat in uiemoria; et ista distincta nolilia perfecte declarativa
est perfectmn verbum. — Hoc dicit Aug. IX. De Trin. c. 10
* vel 34*: Nam placet mihi, quod novi, et definio quid sit
intemperantia, et hoc est verbum eius. Et ibidem praemisit
in eodem c. August. quod iam superius positum esl: Quarndiu
de memoria proferri et definiri potest, id est distincte et
definite actualiter cognosci virlute eius quod est in raemoria.

c) Non igitur de ratione verbi est gigni post inquisitio-
nem; sed necessarium est intellectui imperfecto, quia non
potest statim habere notitiam definitivam obiecti; habet enim
notitiam taleni post inquisitionem ; et ideo verbum perfectum
non est in nobis sine inquisitione. — Et tamen quando verbum
perfectum sequitur talem inquisitionem, illa inquisitio non est
generatio ipsius vej-^bi formaliter, sed quasi praevia ad hoc
ut generetur verbum. Quod bene innuit August. in auctoritate
praeallegata lib. XV. De Trin. c. 15: Hac, atque illac vo-
lubili quadam motione iactamus, cum a nobis nunc lioc,
nunc illud, sicut inventum fuerit vel occurrerit, cogitatur,
et tunc fit verum verbum quaiido ad illud quod scimus
pervenit, atque inde formatur verbum eius, etc, innuens quod
illa iactatio,^id est, inquisitio, non est gignilio verbi formali-
ter, sed eam sequitur gignitio verbi de eo quod scimus, id est,
de obiecto in memoria habitualiter cognito.

966. C^) ^ Solvitur obiectio. — Et tunc .s^' obiiciatur, ad
quid tunc inquisitio esset necessaria?, posset dici ad istud,
quod motus est necessarius ad hoc, ut inducatur forma 2^e^'"
fecta, quae non posset statim in principio motus induci, vel
inductio multarum formarum ordinatarum ad inductionem ul-
limae formae, et absque illo ordine formarum non posset ul-
tima forma induci statim. Et sic secundum hoc ponitur iste
ordo: ita quod primo est habitualis notitia confusa: secundo
actualis intellectio confusa: tertio inquisitio ; et in inquisi-
tione multa verba de multis notitiis habitualibus virtualiter
contentis in memoria; quam inquisitionem sequitur distincia
et actualis notitia primi obiecti, cuius cognitio inquiritur;
quae notitia actualis distincta imprimit habiiualem in memo-
ria perfecta; et tunc est primo memoria perfecta et assimilatur

r,IM. I. DIST. XXVII. QUAEST. I. II. KT III. ART. 11. IO:'/>

nieiiioiiiH! in Palro: ultiiiio ox meraoria jjcrrecta «.'i^^nitur vcr-
buiii perfeclum, siiie iii(|uisiliuno inodiaiit»' inlor ipsam et vor-
bum; et iilii {^M^Miilio assimilatur {^Mi:niliuiii Vorhi divini ix-r-
lecti ox monioria patcrna porf«'cta. — NuUum i^Mtur verlium
est porroclo ropraosontaiis Verhum «liviimn:, qucxl jK)li.ssime
invosli;,'at Au^Mist., nisi illud (luod ••if.Miitiir do' mcmoria p»'r-
recta sino iii<iuisition«' m«'dia iiitor talem mcmoriam et lale
vrrbum; lic<ft iioc illa momoria possit liabori in nol)is, proplor
impfrroctiunem intolloclus nostri, nisi pmccrdat inqnisitio.

IXJT. (•«) — Solvitur dubium. — ritimum (Inbium isiius
quaesl. ost: utrum ad rationom rerhi concurrat voluntns, puta,
uliuiii (!•' ratione oius sit «juod sit nolitia voluntate genita,
vol voliiiitato (ifjente vel copulanlo cam memoriae, secundum
Au!.nist. iii miillis locis? — Istam «juaostionom movot Au;.Mist.
y.\. De Trinit. c. 10*vol'24*: liectc crf/o, m\m\, quaerifur,
utrum oninis 7wlitia sit vcrtnun, an tantum amata notitiaf
I^'ocimus cniin ea quae odimus ; scd non concepta, ncc partu
dicenda sunt animn (juae 7iohis displiccnt. VA resj)oiul«*l
* «|U(jd * non omnia quac quoquo modo tangnnt concipi-
inu.s, sed alia ut tnntum nota sint, 71071 tnmcn verba dicun-
tur, sicut illa dc quihits nttnc agimus; aiiler enim dicut^
tur rerhn quac spalia tcmporum sf/llnhis tenent, sive pro-
nunticntur, sivc cogitcntur ; aliler omnc quod notum esl
verlnnn dicitur a7iimo impresautn, quamdiu de tncmoria
profcrri cl dcfiniri potcst, quamvis rcs i]}sa dispUcent. El
subdil posloa: Vcrutntamc7i cum ilta quae odimus recte di-
splici'7it, rcctcquc improhanlur, npprohaiur eofum impvo'
hatio ct plncct ct vcrhum est: 7icquc vitiorum notitia nohis
displicct, scd ipsa vitin.

Ita «luod (b^ rntio7ic vcrhi non est jfij^ni ninore «iliiecti
co^Miiti, s«»d lux; otiam \i'\)i\\\ am«tr«» notitia»» quao «»st vorbum.
Tam«'n co7icomilntur p«'rli'ctum v«'rbum «luplox aclus volun-
talis: uiius praevius «luo imperatur actus ille ol i/tquisitio
praovia, siiuj ipia non i»«M'v«»iiirelur a«l v«'rbum |N'rf«vtum, sicul
pal«;t IX. l)c Trinit. ult. c. : «»1 alius «juo intellei-lus quwscii
iii int«'l|('ctuali nolitia iam liabita.

Noii i^Mtur actus voluntatis ost do csscntia rcrbi, iioc
formalitcr, noc ut cnusa; st\\ concomit<(tur n.-rrssnrio nd
gcnorationem cius in n.ibis, proptor i/j . <'ius pm«»-

1040 LIB. I. DIST. XXVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. II.

viam, et ad continuationem eius similiter, propter hoc, quod
si * intellectus * voluntati non complaceret in ista notitia, non
permaneret in ea, et ita ista notitia noii haberet rationem verbi
permanentis. Ista tamen permanentia non est de ratione per-
fecti verbi intensive, quia non minus perfecta est albedo unius
diei quam unius anni. Voluntas autem recipiens (a) obiectum,
cuius est verbum, non pertinet ad rationem verbi, nisi stricte
sumendo verbum, quo modo August. pertractat c. praeal. :
Nerno potest dicere Dominus lesus, nisi in Spii^itu Sancto (1).
Hoc dicere includit acceptaiionem obiecti dicti et aliquid ultra
rationem verbi absolute.

968. (19) — Solvuntur argumenta principalia I. quaest. —
Ad argumenta huius quaestionis. — a) Ad primurn [n. 944 a]
patet quod illa auctoritas indiget expositione; dicit enira ibi:
ipsa phantasia eius, scilicet Carthaginis, in mernoria mea
verbum est: patet autem, secundum ipsum, XV. De Trinit.
c. 15, quod verbum non est formaliter in memoria; ergo
oportet quod intelligatur causaliter, non formaliter.

b) Ad secundum [n. 944 b\ licet magna altercatio flat de
voce, utrum sit signum rei vel conceptus (2), tamen breviter
concedendo quod illud quod. significatur per vocem proprie
est res, sunt tamen signa multa ordinata eiusdem signiflcati,
littera, vox et conceptus, sicut sunt multi effectus ordinati
eiusdem causae, quorum nullus est causa alterius, ut patet de
Sole illuminante plures partes medii. Et ubi est talis ordo cau-
satorum, absque hoc quod unum sit causa alterius, ibi est im-
mediatio cuiuslibet respectu eiusdem causae, quorura nuUus
est causa alterius, excludendo aliud in ratione causae, iion
autem excludendo aliud in ratione effectus immediatioris. Et
tunc posset concedi aliquo modo etfectum propinquiorera esse
causam respectu eflfectus remotioris, non proprie, sed proptei*
prioritatem illara quae est inter tales effectus ad causara. Ita
potest concedi de multis signis eiusdem signiflcati ordinatis,
quod unum aliquo modo est signum alterius, quia dat intelli-
gere ipsum, quia remotius non signiflcaret (nisi prius aliquo

(a) Wadd. respiciens.

(1) I Cor. c. XII. V. 3.

(2) De quo late agit Doctor Super Perihermenias, 1. I. q. 2, et in Opere
secundo super eosdem, q. 1.

r.IH, I. DIST. XXVII. orAF.sr. I II. kt iii. art. ii. 10 U

iModo inmiodijitiiis sijznificarol («) ); ot tiimrii proplrr hoc uiiiiin
proprie non ost sifjnutn ftltcriKs, sicut cx ali;i jiarto do caiisa
et causatis.

c) Ad tcrliuia \\\. \)\[ c\ concodo ijuod iiotiiia ••st proles
r\ vero grnita; .sed proiluctio illa iion est actualis intolleclio,
qiiia, ut dictum <'st supra [n. IMJl r), actualis intolli^ctio iion esl
actio do (jenere actionis, sod «'st qnaliias nata t<>rmiiiar<' ta-
lcm actiorwMu, ijuao si;>Miincalur jwr lio<' ijuod ost (iicere, vol
iii commiiiii pcr hoc (juod ost eltcere. Non i^^itur verhum «^t
aliquid jiiodiictum actionc quao ost inlellcttio, quia ipsa in-
tcllcclio non ost prodiicliva alicuius; sod ipsa ost prwlucta
actionc (|iiac ost d»' gcnere nctionis, sicut dictiini ost su|jra.

!)r>0. (20) — Ostenditur Verbiim in Divinis dicere proprieta-
tein personaiem. - .Vil skccndam (luaestionem [n. lM(i] dico,
• piod idcm pcr so si^fiiilicat aljslractnni ct concretum, licet
alio riiodo si;;nificaiidi, sicut ^iiiiis et filiatio, ([uvd sicut filiatio
si^^iiifical relati(Miem do ^enore rolationis, ita ot filius, por mo-
iliim tamen clenominaniis supi^ositum rolativum;ot si accipia-
tiir suhstanfiv(% idcm siirnificat cum tali siihsistont»». Ila igi-
tiir i(h!m si^^nilicat rerbuin et ahstractum oius. Ahstractum
autcm <!ius si ossct nomiiiatiim os.set verlmtio, (|uao nolat re-
lalinncm formaliter, idciii cnim si;.Miificat (piod ewpressio
passira alicuius do intellectu. S«hI sicut /ilius connotal nalu-
ram vivcnlom, in (jua cst talis i-clatio, ila verhum connolat
aclualem notitiam cuius cst talis cxprossio. I^Mlur cum in
Divinis intcllectualiter exprimi sit proprictas .s«>cundue |)«t-
sonac, sequiliir i|U(jd Verhum sit ihi men» |)ersonaIe el sipii-
fic(»t proprielatcm personalcm.

WTO. — Corollaria. — n) Patct otiam (|u<hI ralio yignendi
\'crhuni iion est Patcr ut aclu inlelligens, s<»d Pati'r ut me-
moria pcrfcrla, scilicot ut inteilectus hahens ohiectnm actu
inU'lli(jihile sihi prnesens, sicul «hndaraluin est supra dist. 2.
qifacfit. (ie productionihus [n. :U)8 et .*li:i|.

h) Patcl ctiam. (pio<l V(»rhurn non |M»t<^st lialtcr»' alupiid
dc ipio prodiicatur, ox disf.r)[\\. .V^Sscqq.j; ipiia si |)rincipiuiii
productivum liahct virlutom sulllcicntcm ad priHluccndum pt»r
sc siihsislciis, |)rodu(-it talc, <>t ma.\im<» si tnlo noii sit nalutu

(i) DcoBt in E«l. Von.

ToM. I. 60

1042 LIB. I. DIST. XXVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. 111.

alicLii iiihiierere: iiotilia uuletu isla exj)ressa iioii est nata alicui
inhaerere; igitur est iiata per se subsistere, et principium produ-
ctivum eius est sufficientis virtutis, quia est infinitura; igitur, etc.

971. (••ii) — Solvuntur argumenta principalia IL quaest. —
Ad argumenta. — a) Cum prirno arguitur [n. 947 a] secun-
dum August. IX. De Triiiit., Verbum est cum amore no-
titia, dico, quod per hoc quod dicit cum amore, circunilo-
quitur in nohis notitiam genitam, quia amor non habet cau-
salitatem respectu verbi nisi ut imjperat intellectui gignitionem
ipsius, sicut dictum est quaest. praec. [n. 967]; in Divinis autem
Verbum est notitia naturaliter expressa; quia quod voluntas in
nobis habeat causalitatem respectu verbi gignendi per imperium
eius, hoc est imperfectionis in intellectu, quia non statim haljet
verbum perfectura. Et de lioc, quoraodo differenter voluntas se
habeat in Deo et in nobis, dictum est dist. 6 [n. 580 seqq.].

b) Ad aliud de XV. De Trin. [n. 947/;], concedo in Patre
esse intelligentiara Ibrmaliter; sed nego istam, quod omnis
actus intelligentiae formaliter est verbum, quia hoc non est ve-
rum nisi de intelligentia illa quae potest habere aliquem actum
genituyn vel notitiam genitam : talem actum non potest in-
telligentia habere ut Patris est, quia Pater est a se et nihil
habet per generationera. Tamen potest concedi quod intelle-
ctio actuatis Patris est quasi genita virtute meraoriae ut in
Patre, sed non vere genita, quia non distincta.

c) Ad tertium [n. 947 c] dico, quod non sunt duo propria,
sed idem, qiiia eamdem relationem per se signiflcant Filius
et Verbum, licet alia connotent, quia Filius naturam viven-
tem in corarauni, et Verbum notiiiam intellectualem actualiter
expressam. Ista connotata non semper sunt eadem; sed rela-
tio passiva signiflcata seraper est eadern.

Articulus III.

SOLVITUR QUAESTIO III.

972. (22) — Aliorum sententia (1). — Ad tertiam quae-
stionem [n. 949] dicitur quod sic: — a) Propter auctoritatem

(1) Cuiu.s rationes solvuntur ad n. 976.

I.IH. I. DIST. XXVII, QUAKST. I. II. ET III. ART. III. 104M

Aii^rust. LX XXIII. QQ. (\. tyA; iln «uim lorju^Mis d»' principio
Kvaiij,n'Iii loan. ait: Q»'od (iraere >.iY'»; diciOn' laiine ct ver-
bum et rationcm significat. Sed hoc loco tnefius verhum
interpretnmur, nt sifjnifiretnr non soiutn ad Patrem re-
spectus, sed nd illn etiam quae per Verhutn facta sunt ope-
rativa potentin.

b) Addihir ctiarii (|iio(l Vprhiirii «licit proprium respe-
ctum ad croaturas, ijiiia Vorhuiii ox rationo sui ost notitia de-
clarntira; orj,''^ conipotit sil)i ox rationo sui declnmre.

c) Appropriatur oliarn Filio rolatio ad croaturas: appro-
priatio autorn non flt nisi pioptor cnnrenientiam talis appro-
priafi ail i)nj|)riotat»'ni pois<ji)ao cui illud appi'oj)riatui'. — Et
declaratiir illiid pcr simile do dono, ot siniili rno<Io ix)nitur
sicut il)i, (piod donuni ut connotat rolationein nptiludinalem
porlinel ail propriotatiMu Spirilus Sancti; ita Vrrhuni, ut dicil
rohitioruMn nptitudinalem, non ncfii:ilt'm. ncc hriliifiKilfrn. p«'r-
tiiiot ad sociindam porsonani.

U7.'{. — Impugnatur. — Contm istud potost ai-jjui sicul su-
pra [ii. s.-^lsciiii.) ar^z-utum ost do dono ; quia nullus respectus
ad creaturam ost proprictas personar divinae, nec |)er .se in-
tiinsocc includitur iii aliiiiia propriotato [x^rsonae divinae. Sicul
pr'i)hafiir ihi, ita potost liic piohari (r;), (|uo«l conc«>io. — Tunc
III )n «'st vis noc cordontio do re, iwt" do aliipio intrin.seco |)er-
fioriac divinae, s(hI solum i\o hoc riomino rerbum: formalitor
enim n^spoctus notiliae oxpro.ss;ic ad exprimentcm aliusosta
rospfcfu illius ad crcnluram dcclnratam, «piia ad alium ter-

iiiiiiiim; cl non solum hoc, s<\l oti:im ics|)ectus vorhi - vs«

ad ('.xpriniontcm, ol icspoctus oiusdom ut dcctarantis ad . ui.i-i.in
ut dcclaratum, sunt duo rcsp(Vtus, ♦(|iiorum* (A) primus rcalis
ot socundns mtionis. Isti autcm duo non laciunt aliipiid unun^
lM*r se, (|uia res vera ot cns rationis nihil unum p«»r s«> con-
stituiint. Idoo si amho isti rosi^ectus uiio nomiin» si^MulIconlur,
non pi-optcr hoc faciunl unum pcr se conccplum, sotl alter
eornm praociso est proprietas stvundac pci-sttnao, s«.'ilicet t'.r«
pressio illa passira, ijuao ost rcspectus rcalis; alter aulom,
scilicot rosi^eclus dcctaralivi, est resixvtus rationis lantum.

(n) E(l, V«M). impriilmtiir... improbari.
(&) VVnild. <|iiiii.

1044 LIB. I. DIST. XXVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. III.

sive sit ad Patrern declaratum, sive ad creaturam declara-
tarti. Quod aliqualiter tactum est supra [n. 963 b] per auctori-
tatera August. VIL De Trinit. cap. 3, ubi vult quod Ver-
bum declarat se, et idem XV. De Trinit. c. 14 * vel 35 *:
Proinde, inquit, iamquam seipsum dicens, Pater, etc. ; hoc
est, seipsum perfectissime declarans, etc. Ex quibus duabus
auctoritatibus patet quod idem potest ad se referri ut decla-
rans ad declaratum, et per consequens non est relatio realis.

974. (23) — Solvitur dubium. — Sed posito hoc de istis
respectibus in se, quod alter sit proprietas, et alter non, quid
dicetur de hoc nomine Verbum, numquid signiflcat utrumque,
vel alterum?

Videtur quidem quod Verbum significet per se respectum
istum realem et primo, quia eius abstractum, ut dictum est
prius [n. 969], significat eumdem; sed quia connotat notitiam
perfectam, quae notitia habet respectum rationis ad cognita
per eam, ideo etiam connotat quasi adhuc remotius rationem
declarativi. Et ita Verbum significabit proprietatem * perso-
nalem * secundae personae, licet connotet aliquid absolutum in
illa persona, quod est quasi terminus formalis productionis il-
lius personae; et mediante illo quasi remotius connotat *quasi*
respectum ad omne illud ad quod illud absolutum postest ha-
bere respectum rationis, scilicet ad omnia daclarata.

975. — Solvitur argumentum principale. — Ad August. VI.
De Trinit. [n. 950] concedo quod Filius est ars; ita etiara
dicitur sapientia Patiis et viiHus; et tamen sicut Pater for-
maliter est sapientia et virtus, ita etiam formaliter est ars: si
autem Pater formaliter creat, et hoc ut artifex, creativa ratio
formaliter est in Patre; et ita ille respectus artis ad creatu-
ras ut ad artiflciata est communis tribus, licet approprietur
Filio, sicut sibi appropriatur sapientia, propter convenientiain
cum productione sua.

976. — Solvuntur rationes aliorum sententiae. — Ad illud
[n. 972 a] pro opinione de LXXXIII. QQ. q. 63, potest dici quod
melius interpretatur Xoyog graece per illud quod est Ve^^bum
latine quam per ilhid quod est ratio ; quia rafio non ita si-
gnificat respectum ad Patrem sicut Verbum, nec etiam ita
connotat respcctum ad declarata sicut Verbum. Non autem
vult August. dicere quod Verbum dicat essentialiter relatio-

LIB. I. DIST. XXVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. III. 1<)|."»

norii ad crcaturarn sub ratione declarntivi, ijuia dlcit: nl si-
ynificetur non solitm ad Pairem resjjectus, sed ad illa ctiam
quae pcr Verhum facta sunt operativa potentia : V«'rl>urii
autorn non (licilur- operativa potentia Patris riisi sicut ilicitur
sapientia Patris et ars Patris, quae non sunt eius nisi socun-
(lurii aj)])ropriatione)n. Aut si alifer, scilicot intciulat qurxi hoc
nonicri VerOum iitrurn(|u«' n^spectuni si«,'niflcet, tunc non sifrni-
flcat praecise piNjprietalern secuiidae per.sonac, sed curn Ikx:
aliuni i"(^sp('ctuni aj^propriatum; ct tunc conj,n*ua «"st intcr-
prctatio x^ivoc in Verbuni, et non in )'ntionem, (juia ratio n»^c
respecturn propr-iurn, nec appropriaturn ita si|.rniflcat. V'ei-a (^st
<|ui(lern iiil<'i-pretatio in Verljum, pr-opterca (juod plus dicit
(juani proprietntcm pe)'sonae{a). Nec Au^^ust. dicit interpreta-
tioncrn esse iri ali(juid (piod si<,Mii(lcat proprietalern secundao
pcr".sonae.

(24) /j) Cum (idditur poslea [n.'.)72^1, (juod Verburii dicil re-
xprcftoii ad creaturas proprinm .sibi, hoc videtur rnulto fal-
sius ({uarii concliisio opposita ci (luarii tcnco; quia non tanturn
ad creaturani i*elatio rion includitiir in ratione essentiali ali-
cuius i)cr*.soiiac, S(m1 n(3c ali(juo rnodo |>otcst jM-rlinere ad ali-
(piain * pcr"soiiaiii *, (piin unirorriiiter pcrlineal ad totam Tri-
nitntoti, (juia tota Trinilas iiiiitorniit«M* s<» liab<'t ad ornno
aliud a se sccuiiduni (piodciiiii<|U(» (jssc, sivo socun<luni es.s«' in
/•«', sive s<}cuii(luni cssc intc/lif/ihile. — Kt cu^n profmtur \tt'V
di'cla)'utivum, dico, (|Uod iritcllcctio actualis Patris ost dccKira-
liva, nec derlarntivtt))i ost pr*opi'ia i"ilio Verbi, s<h1 notitiam
expiessam conconiitatur d(vlar'alivurn, (juia illa c.xpin-ssio cst
notiliac acliialis v<'l in notitia actuali, ot iileo sibi appropria-
tvr <l<'cl:initiviiiii. Ii<<'t iiori sit propriu)/) eius.

r) Cum aitditur posf«'a [n. 1)72 f), (piod appropriatio non
fll iiisi proptcr convenientiani cuin proprio, nun 8«Hpiitur cx
ho<- <|iiod npproprialutn sit proprium, ?am\ op|H>situin; cl
coii<-<'<lo <|iioil propriurn Filii, (|U<m1 ••sl ej'primi, haliol conve-
nicntiaiii <iirn sapientia el dcciaratiro <«t cum nrti*, pro ro
(pi<Ml isla twpressio <'st alicuius pcr riio<luin intrilcrtiis ot vir-
liifc iiit<'ll<'ctus, el talis cxpi^c^^sio est nntitinr actunti},, cuius
OMt dcrlarare notitiarii liabitual«'rii. do (|ua <>.\priiuilur.

(ti^ VA. Von in'»- u|i|)r<i|iri!iliiiit •iii^nut ninl ut InttTpl^liilio r«t in

i'r/)iiiH, i|iiiiinvi.i plu!i ili«Mil (|uum |>ri>|irirtAtcm pcr»"'"»'"

1046 LIB. I. DIST. XXVII. QUAEST. I. II. ET III. ART. III.

977. — Proponitur difficultas. — Sed tamen haec est dif-
ficultas melior quam sit ista de ratione declarativi: scilicet,
utrum Verbum exprimatur virtute intellectus paterni non tan-
tum de essentia divina, quasi de obiecto praesente intellectui
Patris, sed de aliis intelligibilibus, ut sic habeat respectum
ad creaturas, non ut in se sunt, sed ut habent esse in intel-
lectu paterno prius origine, ut videtur, quam Verbum expri-
matur, et tunc haberet ad illam relationem expressi; esset
enim tunc Verbum expressum non tantum de essentia *Dei*
ut obiecta intellectui Patris, sed etiam de aliis intelligibiUbus.
— Et de hac difficultate alias in quaestione de uniforrm ha-
bitudine Trinitatis ad alia a se (1).

(1) In II. d. 1. q. 1: Utrum prima causalitas respectu oinnium causa-
bilium de neeessitate sit in tribus personis f

'Z^<S>W>^'

DISTliNCTK) VKIESLMA <»(T\\A

TIATIS MAC.ISTIil SKNTKMI AMl \l

(lufHl noii tantum trcn prdediftne jfrojtrietftt^g gunt in jiersonig,
setl rtidiii (jiuie aliin giijnificantnr iioniinihns, nt in«^enitiiH. — Prneterea
conHifhTare ojwrtet quod non tantiim tres praeflictae proprietates sive
notionPH in jiersonin sunt, veniin etium aliae quao alii.s notantur no-
miniltii.s. Nain etiain hoc noinen inijenitns i-Hlative tlirittir de Patre
tantiim, f>t alinm <losi;;nat notioncin (jiiiun Pnter \e\ (ienitnr; non est
enim ifiein fssr J'atrein et esse iinicnitnm, i<l est, non ea nofione I*a-
ier dititur qiia inpenitns; /'ater eniin, ut jjraeHictum e«t (1), dicitur
HecMindum jirojirietatem ijenerationig, iiujenitns aiitem Hocundum j>roj»rie-
tatem innascifiiiitafis. Dirtort erpo Pater a Filio nuctoritate peneratio-
ni.s, <liffort, etiam jiroprietate innnsciliilitafis, id eHt, (juia ingenituf.
— Lnde Aiifjjiistinii.s. dirttiiij^uens inter j>r<t|iri»>tatem <jua <li(Mtur l*atrr
et illam qiia <licitur inijenitii.", iii 1'. ///>. />c rrinit. {'2 i.nic ait: • Xon ent
Ikk' <licer(» inijcnitnin ijiKxl cst l'atrem dicen»; <|uia et.si Filiuiii non
genuisset, nihil prohiU^ret dicere euni inijrnilnm. Et ni j;ijrnnt quiMtjue
Hliiim, non ex eo iji.s(^ cst inijniitns, qiiin fjeniti homin' iiunt

aliosi. Non erj^o ideo dicitur l'ati'r t\n\a. imjenitna ; i<leo<(ue, cuw « <Je
Deo Patrc utriinKjiie dicatiir, alia notio est (jua intelli;;itur '•,

alia <jiia inijinitnii ; ijeiiitor eiiim dicitur nti ijenitnm, i<l est. r ik lui :
cum V(M'<i iiiijiiiitiis <licitiir, n<>ii <jui<l sit, .so«l ijaitl non sit .Ii.m».ii .
* Hoc ejriiij)li.>i |t|aiium faci^MKluin ent. (^iiod dicitur /»»;,
OHfcnditiir, qiiod non Hit KiliuH; He<l grnituti et imjrnitut conunoiie di>
cnnfiir, l-'Hina autein latino dicitiir; Med ut dicatur iu/llfug. non «d-
mittit hxjiiendi consuetudo; nihil taiiKMi intelhvfui demitur, ni dimtur
non-filinfi, (luemadmodiiiii etinm «i dicnfur non-ijrnitns, pm eo <ju««l
dicitiir inijenitus, nihil aliii<l dicifur. Meo non e»t in ndtiis c«'f ■ ' ■■ ■').
dum <jtii<l v<>l siiiat vcl n<tii Hinnf ilici umuh MrnnoniH notttri. 4

reruin ijtsurum intelIrH*fuH elucoat. Non ernn inm tantum i<«

il Diii l'ii t<t '.'7. rji Cnp. G

lUlS LIB. I. DIST, XX.VIII. TEXT. MAGISTRI.

ingenitHm, sed etiam non-genitum, quod tantum valet. Numquid ergo
aliud dicimus quam non-filiumf Negativa porro particula non id
efficit ut quod sine illa relatice dicitur, eadem praeposita substantia-
liter dicatur ; sed id tantum negatur quod sine illa aiebatur, sicut
in aliis Praedicamentis, cum dicimus, homo est, substantiam desi-
gnamus. Qui ergo dicit, non-homo est, non aliud genus praedica-
menti enuntiat, sed tantum illud negat. Sicut ergo secundum sub-
stantiam aio, homo est, sic secundum substantiam nego, cum dico,
non-homo est. At si tantum valet quod dicitur genitxis, quan-
tum valet quod dicitur Filius, tantumdem ergo valet quod dicitur
non- genitus, quantum valet quod dicitur non- filius. Relative
autem negamus dicendo non-filius ; relative igitur negamus dicendo
non-genitus. Ingenitus porro quid est nisi non-genitus? Non ergo
receditur a relativo praedicamento cum ingenitus dicitur. Sicut enim
genitus non ad se dicitur, sed quod ex genitore sit, ita cum dicitur
ingenitus, non ad se dicitur, sed quod ex genitore non sit ostenditur,
Utrumque tamen relative dicitur. Quod autem relative pronuntiatur
non indicat substantiam. Quamvis ergo diversum sit genitus et inge-
nitus, non tamen indicat diversam substantiam, quia sicut Filius ad
Patrem, et non-filius ad non-patrem refertur, ita genitus ad geni-
torem, et non-genitus ad non-genitorem referatur necesse est (1) » , —
Ecce evidenter ostendit quod ingenitus relative dicitur, et de solo
Patre accipitur, aliaque notio est qua dicitur ingenitus, alia qua Pa-
ter. Atqiie tantum valet cum dicitur ingenitus quantum non-genitus
vel non Filius.

An sicut solus Pater dicitur ingenitus, dici debeat non-genitus
vel non-filius ? — Ideo solet quaeri : Utrum sicut solus Pater dici-
tur ingenitus, ita ij^se solus debeat dici non-genitus vel non-filius,
ut nec etiam Spiritus Sanctus possit dici non-filius vel non-genitusf
— Quibusdam videtur quod Pater solus debeat dici non-genitus vel
7ion-filius ,' Spiritus vero Sanctus, sicut non dicitur ingenitus, ita, in-
quiunt, non est dicendus non-genitus vel non Filius. Debet quidem
dici et credi Spiritus Sanotus non esse genitus, vel non esse Filius,
sed non debet dici esse non-genitus vel non-filius. — Aliis autem
videtur quod cum Spiritus Sanctus non possit dici ingenitus, potest
tamen dici non-genitus vel non-filius. Quod autem Augustinus supra
ait, tantum valere cum dicitur ingenitus quantum cum dicitur non-
genitus vel non-fiUus, etymologiam nominis ostendendo eum lioc di-
xisse dicunt, non ratione praedicationis.

(1) V. De Trinit. c. 7.

LIH. I. niST. XXVIII. TKXT. MAniSTRI. 1019

(lnnp hU firojtrietas, secuudnm f/iiani dicitnr ratcr in)renitii8? —
Si autein vin scire quae sit proprieta.s Hecundum fjuani Pater dicitur
inffPiiitns, audi Hilariuin ipsam vocantem inmtsrihilitatem, in IV'. lilj. I)e
Triii., ita aientem: « Est unus alt uno, scilicet al) int;enito genituti,
proprietato videlicet in uno<jiioque ot innn.sciltilitati» et ori^^iniH. Si-
gniticata erj^o in ScrijtturiH per.sonarum intelligcntia, et distinctio in-
na.sciltilitatiH nativitati.sque Hennu, HolitariuH DeuH non ent opinandus.
Discretio ergo vel dintinctio jM-rsonarnm in Scripturin |x>Hita CHt, in
nullo autom natnrae distinctio».

Ariani nitehantnr jirohare alterins suhstantiae Patrem, aiterin»
Filinni, ijniii ille ingenitus, iste genitus; quilins re.ijiiindens Amltnmina
dij'it se hiK' nomen in Scrijitnris non legisse divinis. — IUud etiam
taceri non ojtortet, quo*! Ariani ex eo prohare nitelmntur alteriuH huI)-
Htantiae esse Patrem, alterius Filium, quia ille ingenitns, et iste ge-
nitns dicitur, cum diverHum Hit essf ingenitum et esse grnitnm. Lnde
AmltntsiuH eorum «juaestioni resjxtndens dicit, .se in divinin Scripfu-
ris hoc nomen, Hcilicet ingenitus, non legisHe. ita inquiens iu IV. iihro
de Sjiivitn Sancto{\): « Cum dudum audierint quidam dicentiltun
nohis, Filium Dei, qui generatuH est, Patri, qui generavit, inae-
qualem esse non jtoBse, quamvis ille generatuH nit, iste genenivit,
quia ;jeneratio non jnitestatis, .sed esr natnrae, adversuH (|uidem illam
qiiaostionem v<K'em silti urltitrantur ix*cluHam; se^i tergiversatione
daiunaltili iu eo<leiu loco vestigium vertunt, ut putent mutationem
tieri (juaeHtioniH mutatione sennoniH, dicentes: quomodo |)Ot(Hunt in-
genitns et genitus enHe nnins natnrae attjue snlistantiae f Krgo ut re-
H|>ondeam milii proi>oHitac quaentioni, primo omuium in diviniM Scri-
pturis ingenitum nusi|unm invenio, non legi, non audivi. Cuius ergo nni-
tnliilitatis sunt liominos huiusiuiMli, ut noH dicant ea UHurjtare qiiae
non Hunl scripta, cuiu ea quiiM sunt ncripta dicaiuuM, et iptii oliitciaiit
qiUMl Hcriptiim non nit? Nonne ipwi nilti adventantur et auctohtatciu
oalumnino Huae dontgnnt » ? — Attende, loctor, ({iKmiam lux* iiomiiie
ingenitiis noleltat uti AmhroMiuH proptor haereliooM. Ita et noe nuliti-
cere (|ua(>dam o|M)rtet propter cnluiuninntium iiiMidiaii, qiifte < i*

Bc piis l«H't<triltuH Mocure credi |M>sMunt. Sunt eteiiim (|UM»duiu , •i»'
noii taiitao sunt roligioiiiM et nuctoritntiH, ut eis iKiii (t|t«»rto*t Mciu|4>r
ooiititend<t nc recipieii<l(t in.serviro, veruiu Miler.tio nli((uando pmeteriri
quouut; nec illius tauien Hunt [)ervorMitaiiM, «|uin, cum op|)ortunuin
fuorit, ein uti lilK»niiii hnlionmus.

An dicer.iiim sit esse ratrem rt ea»e Filtumf - Pr«ctere« quaeri
Molet. cutii suprn dictiim sit, (|uin nliud e«t dicere itt^itilnnt, aliiid

^l r .Nii l)r fnrnrnnttonr.

1050 LIB. I. DIST. XXVIII. TEXT. MAGISTRI.

Patrem, et quod diverstim sit genitus et ingenitiis, utrum similiter
diversum sit esse Patrem et esse Filium, an idem? — Ad quod dici-
mus, quia ex eodem sensu quod dicitur diversum genitus et ingeni-
tus, et quo dicitur non esse idem dicere genitum et ingenitum, potest
dici non esse idem, sed diversum esse Patrem et esse Filium, vel esse
Spiritum Sanctum, quia non ea notione Pater est Pater qua Filius
est Filius, vel qua Spiritus Sanctus est Spiritus Sanctus. Ideoque ex
hoc sensu concedimus qnod aliud est esse Patrem et aliud est esse
Filium, quia alia notio est qua Pater est Pater, alia qua Filius est
Filius. Sed si transponas, ut dicas, aliud est Patrem esse, aliud Fi-
lium esse, variatur intelligentia ; et ideo non conceditur. Est enim
sensus talis ac si dicatur, aliud est quo Pater est, non quidem Pater,
sed est; aliud quo Filius est, non quidem Filius, sed est: quod penitus
falsum est; eo enim Pater est quo Pater Deus est, id est per essen-
tiam vel naturam ; at Filius eo Deus est quo Pater est Deus ; eo igi-
tur Filius est quo Pater est, et ita idem est Patrem esse et Filium
esse ; sed non est idem esse Patrem et esse Filium. Unde Augustinus in
V. lib. De Trinit. (1), ait: « Quamvis diversum sit esse Patrem et esse
Filium, non est tamen diversa suhstantia, quia non iioc secundum sub-
stantiam dicitur, sed secundum relativum; quod tamen relativum non
est accidens, quia non est mutabile » . — Ecce diversum esse dicit
esse Patrem et esse Filium; quod iuxta rationem praedictam accipi
oportet, quia scilicet alia notio est qua est Pater, alia qua est Fi-
Jius ; non enim secundum essentiam Pater dicitur Pater, vel Filius
Filius, sed secundum relationem.

Quomodo dicatur sapientia genita vel nata : an secundum rela-
tationem, an secundum sid)stantiam?- — Sciendum quoque est, quod
sicut solus Filius dicitur Verhum vel imago, ita etiam ipse solus di-
citur sapientia nata vel genita. Et ideo quaeritur, utrum hoc relative di-
catur? et si relative dicitur, an secundum eamdem relationem qua dicitur
Verhum et imago f — De hoc Augustinus in VII. lih. De Trinit. (2) ait :
« Id dici accipiamus cum dicitur Verhum, ac si dicatur nata sapien-
tia, ut sit et Filius et imago; et haec duo cum dicuntur, id est,
nata sapientia, in uno eorum, eo quod est nata, et Verbum et imago
et Filius intelligatur, (et in his omnibus nominibus non ostendatur
essentia, quia relative dicuntur); at in altero, quod est sapientia, etiam
essentia demonstretur, quoniam et ad se dicitur; seipsa enim sapieus
est, et hoc est eius esse quod sapere ; unde Pater et Filius simul una
sapientia, quia una essentia » . — Cave, lector, qualiter hoc intelligas
quod hic dicit Augustinus. Videtur enim dicere quod cum dieitur

a) Cap. 5. (2) Cap. 6.

1.115. I. DIST. XXVIII. TKXT. MAOISTRI. 10r)|

natft mpiputia, ibi snpientia oHHentiain .Hi^iticet, et nata relationnin
notet. Qiiotl si ita est, cogiinar dieere e.HHentiara divinain oHMe uatam,
quwJ Hiij)©rioribnH rcpii^^nat, — Sed ad hoc diciinuH, fjuod in altero, id
eHt in 0.1) fniod nata est, endein tiotio intelli^itnr quae notatur cum
dicitur Verbiim et imaijo. In altcro vero, Hcilicet sapientia, demonHtra-
tur essentia, id eat demonBtratur quod FiliuH sit estentla, qnia m-
pientia .secunduin eH.sentiain dicitur. Kt ideo cum dicitur nata m-
pientia, intelli<^'atur quod ipse (lui natua ent egsentia ent. Il>i tainen
sapientia non pro eHHentia, sed pro hypoHtasi facit inteUi^^entiam, ut
sicut (lunndo dicitur Verbnm vel Filiiis inti-lligitur byiMiHtasiH cum
Hiui proprietate, ita cum dicitur nata sapientia idein intellitiitur, id
enf, f^enita hy|)OHtasiH. Ideo vigilanter ait, idem eHne intollii^endum
cum dicitiir Verbnm, et cum dicitur nata mpientia, id ent, eadem re-
latio eadoinquo hyjxiHtasis, cui inent illa projirietaH. — Et ex hoc
adiuvatur iUud qurKl Huj)eriuH (1) di.vimuH, scilicet (juod cuin dicitur
Pater vel Filiiia vel Spiritna Sanctns, non tantuin illae proj^rietates
Bifinificantur, ut cuin (licifiir pnternitas, filiatio, .setl ptiam hyj)OHta»e8
cum '^1'i-^ proprietatibuH.

Linoil iina;^o uliipianito dicitur secundnm essentiam. — Illud
etiain Hciri oj)ortet, quia cum Hiij)ra (.2) dictum sit, imaijinem relative
dici de Filio, sicut Verbiim vel Filimt, interduin faiiu-n rejK»ritur H«vun-
dnmsnbslantiain dici. Unde Au^ustinus, in liliro Ite Fide ad 1'etnim 3),
dicit, (jU(M.l iina ent Hnnctae TrinitatiH e.sHcutialiter divinitan et imugo,
ad quain fuctUH ent homo. HilariuH etiam in V lib. De Trinit. ait:
« Moino lit ad cominiinein iinn^incin. Xoinon non diHcrej^at, natura
non dittorf ; unn est eniin ad (lunin homo creatun ent Hjiccies». — Ex
hin verhin ontenditur quod imago ali^iuando essentiae intelligentiam
facit, et tunc ad se dicitiir. ot non relative.

(H IH«t. 27. (2) Ib. (S^ Tiip 1

DOCTORIS SUBTILIS AC MARIANI

SUPER DISTINCTIONE XXVIII. LIBRI I. SENTENTIARUM

QUAESTIONES

QUAEST. I. ET II.

Articulus I.

PROPONUNTUR QUAESTIONES ET ARGUMENTA PRINCIPALIA.

978. — Proponitur quaestio I (1). — Circa distinctionem
vigesimam octavam, in qua Magister agit de j^^oprieiatibus
constitutivis, primo quaero:

Utrum ingenitum sit proprietas ipsius Patris?

979. — Argumenta principalia(2). — Quod non: aj Primo
sic: nulla proprietas dicitur fbrmaliter de essentia. — Hoc pro-
baiur per raiionem, quia tunc ipsa distingueretur. — Patet
etiam exemplo: sicut essentia non dicitur formaliter gQnQ-
rans, nec genita, spirans, nec spirata. Sed essentia, ut vide-
tur, est formaliler ingenita; ergo ingenitum non est pro-
prietas alicuius personae. Spiritus Sanclus etiam est ingenitus
formaliter, ut probabo; ergo esse ingenitum non est proprie-
tas Patris. — Probaiio assumpti: quia essentia est non ge-
nita; ergo non est genita. — Consequentia patet per Philos.
//. Periherni., quia affirmativa de praedicato infinito sequi-
tur ad negativam de praedicato finito, et e converso, cum
consiantia subiecti; et ulterius: ergo est ingenita. — Haec
consequentia probatur per August. V. De Trinit. cap. 7 * vel
17 *, qui dicit, quod idem est ingenitum et non genitum (3).

(Ij Solvitur Art. II.
(2) Solvuritur ad n. 990.

(3, Si dicatur «non (/enitiis » ])ro eo quod dicitur « ingenitus » , nihil
aliud dicitur.

I.lli. I. DIST. XXVIII. (JUAEST. I. ET II. ART. I. 1053

Consifiiililor jir^nii |M>t«'sl <le Spiiilu .Sancto: si non est r/enitus;
er^'o est non genitun; <'f nUra: it,'ilur ost inr/enitns.

h) Praotorfa, omnis proprif.-tas personulis est relatira;
)|iii:i i|iii(l(jui(l (til .S6' dicitur cnmmune ost tribus, ex V. De
Trinit.: ingeni/um autom iion dicit refationem, ut prohalK);
ergo, etc. — Prnbado minoris: ijuia si sic, i«ritur omne in-
f/f^niluin est relatum. Ilaoc oliani est vora, omne genitum est
relntum, * (juia roluliva suiit siih ('(jdom {j^onero ♦. Hanc con-
vorto per coiitraiKjsitionom : erjzo omno iion refatum est non
gcnitum. Tunc at;,'Uo: omno non j.'cnitum est rolatum : omne
noii rclatum ost iioii ;,'ciiitum; or^o omiio non rolatum «'st re-
lalum: conclusio imiiossiljiiis; orjro ali^jua praomissarum : non
ista, (juao soipiilur ox vora por convorsionom por contraposi-
fionom; orj^o alia.

c) Itom, si imia.scibiiitas ossot proprietas Patris, or«;o //*-
sjtir/tfji/itas ossot notio Patris ot Filii, ot ita ossent sej- no-
tioiics: (juod ii(';i:atiir commuiiitor.

(l) Praotoroa, .Viiibios., / 1". De Spiritu Na/i<:7o, noluit uti
boc iiomino ingenito, .sicut Maj^istor «licit in littora.

*.)8(), — Oppositum .•\ii}.;usl. ad Orosium 'i[\\'. Snn duos esse
ingenitos cer/a fides der/arti/.

(isi. — Proponitiir quaestJo II il). — Secundo (juaontur:
Utrum innitsciffi/itiis si/ jirnj^rietas constitutira primae
jwrsonai' i)i Diriniaf

i>SJ. - Argumentum principale (2). — Quul sic: Damasc.
lib. I. c, 2: Utnnin sunt ttnum, prneter ingencratiouem et ge-
nerntioncm et firoces.^ioneni. — Constat iiuihI non exchulit
oiiinos propriotati^s porsonalos, «luia tunc in Patit» non es^wl
ali(|ua pri^priolas nisi innascibilitas; i^itur oxcludit oiniua alia
in ralioiio propritMatis iwrsonalis coth<titutivae; oiyo vull omnefi
istas et solas os.so tales rolation<»s; i;;itnr i/i//tvit'/v//io esl pro-
priotas constitutiva porsonao.

\)H',\. — Op}X)situm: Sicul socunda porsona s»» habet ad
niiationom, sic prima pors«ina ad patornitatoni : se«l fllialiono
constituitur socuiida |H'rs<ina; or^o ot patoruitatc prima.

(l^ Solvitiir Art. III.
(2) Snlvitiir ml n. y'.>3.

1054 LIB. I. DIST. XXVIII. QUAEST. I. Ef II. ART. II.

Articulus II.

SOLVITUR QUAKSTIO i: AN INGENITUM
SIT PROPRIETAS PATRIS.

984. — Divisio. — Ad primam qmesilonem dico, quod
duo siint videnda : primo, qualiter ingeniium soli Pairi con-
veniat: et secundo, quomodo possit esse proprielas, curn vi-
deatur tantum negationem importare.

985. — Distinctiones praeviae. — a) Dictionis compositae
multiplicitas. — Quantum ad primtmi dico quod * orane
compositum, seu * omnis dictio composita ex midtiplici et
particLila privativa est dupliciter multiplex: tum ex muitipli-
citate affirmationis oppositae, tum ex multiplicitate priva-
iionis, sicut patet per Philosophum, V. Metaph. c. de Potentia,
ubi impotentiam distinguit secundum multiplicitatem poten-
tiae, et praeler hoc secundum multiplicitatem privationis,
quae ponitur cap. de Privatione, eodem V. — Et ita hoc noraen
ingenitum est raultiplex: et muUiplicitate eius quod est geni-
ium, et multiplicitate particulae "privaiivae.

( •^ ) b) Genitum tripliciter dicitur. — Quantum ad primum,
genitum dicitur proprie producium per generationem ut
primus terminus. — Extendendo autem genitum dicitur ge-
nitum communicatmn per generationem, quod est terminus
formatis generationis, sicut dicit Hylar., quod nihil nisi na-
tum habet Filius. — Tertio modo extenditur genitum ad pro-
ductum sive ad praeexigens generationem, licet ipsum in se
non sit terminus generationis, nec primus, nec formaHs.

c) Privationis divisio. — Privaiio etiam licet multipliciter
possit distingui, in privationem proprie dictam, puta quando
aliquid caret eo quod natum est habere, et quando et ut
oportet, etc; et in privationera communiter dictara, scilicet
quando aliquid caret illo quod natum est habere, non tamen
secundum conditiones praedictas; et adhuc commi^mw^ quando
caret illo quod ipsura natum est habere, iion secundura se,
sed secundura genus, sicut talpa dicitur caeca, quia visio qua
privatur per caecitatem non repugnat *talpae secundura genus
suum quod est animal *, licet repugnat talpae secundum se;

un. I i»isr. XXVIII. ofAEST. i. kt ii. art. ii. H>.'»5

<'f isUj iiiodo liiiilo «^'Ciierulius * ot iiiiiius jjioprio dicilur pri-
viitio*, (jiiuiilo lial»iius (•iiiiis i.'sl jirivalio natus r-st roinjifUTO
coiiiiiiiiiiiori (•oiivciiiriiti ij)>i j)rivato: puta, coiiiniuiiius ilice-
rcliir p)'iratu)n aliijiiid ijiiotl iioii Iiahcrct illinl <juo*i natiiin
est silii coiiii^otcro sccuiidiim ralioinMn co)'poris ijuain cui iia-
liiiii «'ss(.'t coinjiotcn' sccumliiiii ratioinMii corjM^ris atiimali, ol
ailliiic coiiiiiiiiiiiiis (jiioil iiatiiiii csscl Iialicro sccuikIuiii ratio
iiciii sithslanlinc «luaiii iiuoil iiatuiii cssj^t hahorc s«niniluin
ralioiioin co>j)0)'is: et coiiiiiiiiiiissiino si iialiiin •"^s»'^ halx?r»f
illtnl sociiiiiluin ralionom rnlis. — Kxfiin]ihit)i p)'i))n: si lapis
(licifur «^ssc innni))i(iltts ot privari aiiiina, (juia convonit sibi
sccuinliini ralionoin rorpo)is, cuius rt///V/K//?///j ost «lilfcrontia.

— KxcDiphtin secunili: siciit .Vni^^olus (liciliir inco)'poreus.

— Excinplu))i tcrtii : siciil oniiiis cn\'itura dicitur impcr-
fcclii, iioii (juia iiala sil liahoro oinnoin jkm r«x'tioiioin * nisi *
III siii) c-onoro, sod (jiiia liahor»' oinnoni jiertoctionorn non
icjiii^iuil cnti, (jiiia iiiii soli cnti convonit csso siinj)licilcr
porrocluiii.

( » ) d) Scijatio cj'l)n i/cntis-in gene)'e. — Negatio ctiani «li-
siiim"iiiliir piM^ ii('}zatioiuMii extrn gcnus, ijuao contradicit aC-
nriiiatioiii siiiij)|icilor, ot isla vora cst do ijuolilx^t do «juo talsa
cst allirinalio, sivo do onte, sivc d«» non onle. — Alia esl
iio^r;iiio in geticrc, ot ista jnaosupiMjnit natunnn j:cnoris d«^
(Iiia dicaliir; «^t isla jioNvst intollic-i inullii>licit«'r sccuinlum
Miiiliiplcx Lroiiiis, commiiiiiiis ot iiiiniis conimuiio.

!)si;. - ExjDlicatiu" qualiter inizcnitum soli Patri conve-
niiit. - 11) .\d i)ii)i)()silum iiziiur, joijuciido «lo niultiplicitalo
iiiijiortata j)cr liaiic jiarliculain in, licot llat altorcalio, utruin
iiiiporlat )icgnfio)icm in gcnerc, vel pricationent, tam«'n vj.
dcliir ipiod idoin sit in |»rojM)silo, accijiiondo ncgntioncm so-
imdiiiii ^n'mis communissiino, si natum ost halM'iv illud, vK
j)ricatit)nc))i s«'cunduiii p'nus coniinunissimo; «juia twgatio
in aplo )iato ost j^ricntit), socundum IMiilcs. /1'. Mclaph.^ ita
(JuinI niliil addil jirivalio ulira iic'j:ationoin, nisi (JucmI roquirit
naliiram nptnt)i in ijna sit. I^itiir ncgatio in gcnerCt quo*
ctimi|iic modo accipialiir gcnns, cuin sit in npto nato ii|i«|uo
iiiodi), licci iion sccuiidum sc aj^to, ij)sa crit prirntio aliquo
iiiodo sccundum pMius, licct non pro|)ric in tali stvuiuluni
«Jtiod lalc.

1U5() LIB. I. DIST. XXVIII. QUAEST. I. ET II. ART. II.

{■')) b) Et si obiicias contra hoc, quia iiulla est privatio in
Divinis, quia * omne * privatum est imperfectum; respo7ideo
qiiotl hoc concludit de privatione secundum rationem propriam
subiecti privati; si enim ipsum carens aliquo natum esset se-
cwiclum se habere illud, imperfectum esset; * alias non opor-
teret; et hoc* si natura sit * habere illud * secundum rationem
generis {a).

Quod autem hoc modo multae privationes accipiantur in
creaturis, patet non solum per illud Philosophi de talpa, sed
etiam per communem divisionem communis in habitum et pri-
vaiio7iem, sicut animal in rationale et irrationale : irratio-
nale quidera dicit privationem in bove * eius quod natum est
haberi in bove non secundum speciem *, sed eius quod natura
est haberi in eo secundum quod est animal. Genus quidem,
quasi commune habitui et privationi, est illud cui convenit
aptitudo ad utrumque.

c) \\\ proposito autera e;xtendendo illud quod est genuSy
sive intelligamus *de * privatione, sive *de * negatione secundum
genus, per quae ambo idera intelligo, possumus hic accipere
quasi genus * hoc * quod est comraune ad tres personas, ut per-
sona sive subsistens ; et tunc dicaraus Patrera privari aliquo
secundum genus, vel quod in Patre dicatur negatio aliqua
secundum genus alicuius quod natum est corapetere, non tan-
tum enti, sed supposito, quod est commune Patri et Filio.

d) Et tunc hoc nomen ingenitus poterit ad propositum
quadrupliciter accipi: — Uno modo propriissime, prout signi-
ficat carentiara propriara eius quod importatur * proprie * per
hoc nomen genitum, ut primi producti {p) per generationem ; et
hoc modo non est in Divinis, quia ibi nihil caret eo quod sibi
natum est inesse. — Secundo modo prout significat commu-
niter carentiara eius quod significatur proprie per genitmn;
et tunc connotat subsistens, sive personam, et significat ca-
rentiam geniti proprie sumpti ; et hoc modo videtur compe-
tere, de virtute sermonis, Patri et Spiritui Sancto, quorura
uterque est subsistens, et non est genitus. Non sic convenit
esseatiae; quia ipsa, licet sit ens, et non genita, non taraen

(o) Wadd. sed si natum sit secnndum rationem generis, non autem se
cundum se, habere illud, non esset imperfeetum, licet careret ipso.
{h) Ed. Ven. proprie produci.

I.IH. I. DIST. XXVIII. QUAKST. I. KT II. ART. II. Hi."»?

est per se subsislens et 'personn. — Terlio molo iit dicit ca-
n-ntiiun secuixiiiin {j^enus; et hoc «^eniti secutido motlo suin|»ti,
scilicet, \iVi) coininunirato per j^enerationom; et fioc nnjilo essen-
tin non (licitur * in<ronila * (a), removemlo aptitndineni ail onn-
municationeni, * licet * ut in Patro jxjtest dici non coinuni-
cnta, et ita imjenita, si lioc motlo siimatur ingenitum, —
(Juarto modo si</ni(lcat carentiam s^icundum ^ronus p^niti rom-
munissime sumpti; et lunc iilem est infjenilnm qiio«I sttbsi-
stens non productum ; et lioc modo accij)ilur a Sanclis, ila
((UikI idem est in Divinis ijuod irnjtroductKm proprio diclum.
Uuod patet per Auf^^ust. A'V'. De Trin.c.2i) * vel 38 *: y^j/tr
enim soltts non est ab alio, ideo solus appeilatur ingenitus.
Et idein vuit ad Orosium secundo [?]

e) Dico ij,Mtur, (pioil infjenitum secundum usiim Sancto-
riiin, prout scilicot sifznificat ^•'«jationom «;oniti communissime
siimpli, scilii-ot proilucti, connotando siibsisions in natiira divina,
sic convenit soli Pntri, sicut patet jxm' aucloritatom .Viijrust.
iain praoallo^^itam.

1)S7. ( 6 ) — Exponitiir sententia tenens ingeuitum dicere
aliquod positivnni. — De secundo articulo dicunl aiiqui, «juotl
cnm intjenitum dicat taiilum prirationem in (jenere, vel tan-
tiim nefjationem, «'1 por cons«^juons ox rationo sua formali
iioii dicit alii|uani dijnitatem, nec alii|iiiil ad di^Miitatem ytav-
linons, ot niliil possit poni pntprietas porsoiiac divinae nisi
sit aliiiuid jnMtinms ad difjnitatem, ov*H) t>iiorl«'l qiio*! infjC'
nituni connol<;t aliipioil positieum, rationo cuius connolati
sit propriotas. Hoc aut(Mn posilivum ponitur ai> eis esse fon-
talis plenitudo, ijiuio osl in solo Patro, in ipio est omnis foe-
cunditas, t;iiii ;id intrt^ (juani ad extm.

IHS. Impugnatur. — Sed contm istud aivuilur: —
a) Primo ijuia ista lontalis ))lonitiido non intoIli;.Mtur ad extra,
(|uia talis fix>cuiiditas ost communis tril>us: s«hI ad intra noii
est iii Patro nisi diiplo.x t'(Hrundilas, srilicot ad (jenrrandum,
ct spirandum : liaec aiilom fixvunditas non esl ali«juid umini
posilivum ii) Patrc, nisi essentta: essentium aulem non coii-
notat, ut |)ropl«M' Ikk* dicatur ("^««o proprietas Palris. — Qiioil
aiitiMii isi;) loiit:)lis pIiMiitudo non sit ali(jua posilira roialio

t<r^ Wn«l«l. ingcnrrnliiii*).

ToM. I. 67

1058 LIB. I. DIST. XXVIII. QUAEST. I. ET II. ART. II.

una iii Patre, patet, (|uia tunc iii Patro essent tres relationes
positivae, scilicet generatio activa, spiraiio activa, et illa re-
Jatio, quam circuniloquimui' per hoc quod est fontalis ploii-
iudo foecundiiatis, licet sit innominata, et tunc essent * sea; *
notiones: quocl non conceditur communiter, saltem non conce-
duntur in Patre tres proprietates relativae positivae,

bj Praeterea, ingeniiurn non videtur connotare illam fontalem
pleijitudinem, quia non primam foecunditatem, quia secundum
August. V. De Trin. cap. 6: Etsi Pater Filium non genuissei,
nihil prohiheret eum dicere ingeniium; igitur ingenitum potest
praecedere generationem activam, * sive esse sine ea *. — Multo
magis etiam non connotal * aliquam aliam * foecunditatem, quia
si per impossibile non posset esse productio per modum volun-
tatis, adhuc tamen esset status in generatione ad aliquam per-
sonam ingenitam sub propria ratione. — Ergo videtur quod illa
fontalis plenitudo, quae nihil dicit nisi duplicem foecundita-
tem, non potest connotari per hoc quod est ingenitum.

c) Tertio, quia ratio eorum non videtur valere: quia si
proprietas * personae * diceret dignitatem simpliciter, igitur
alia persona quae non habet illam non haberet omnem digni-
tatem simpliciter: quod est inconveniens.

989. ( " ) — Sententia Doctoris. — a) Ideo videtur dicen-
dum, quod ingenitum sub propria ratione sua, ut significat
non habere genitorem, est proprietas Patris, et sufficienter
importat dignitatem, id est non indignitatem ; hoc enim sufficit
ad personaiem proprieiatem., quod non sit indignitas, sicut
et personalia in Divinis non dicuntur esse imperfectiones, non
tamen perfectiones simpliciter, id est universaliter in quolibet
melius ipsum quam non ipsum.

b) Et si omnino flat altercatio quod omnino oportet pro-
prietatera dicere dignitatem, non absolutam, sed personaiem,
potest dici quod ingenitum in quantum negat habere geniio-
rem dicit dignitatem personalem primae personae in Divinis,
quia sicut * dignitatis * est in secunda persona habere prin-
cipium origina?is, ita est * dignitatis * in prima persona non
habere; et tamen ista dignitas non oportet quod sit dignilas
formaliter alicuius posiiivi proprii connotati per hoc quod est
ingeniium. Unde negatio potestdici esse dignitatis in aliquo, pro
quanto indignitatis esset si opposita affirniatio poneretur in eo.

LIH. I. DIST. XXVIII. QUAi:ST. I. ET II. ART. II. I0.")9

1)00. (^) — Solvuntur arguuienta principalia I. quaest. —
A(l nrtjUinentn huius quaest. — a) .\i\ primum [n. 979a) nego
minorem. — Cum prohntur \m- IMiilo*w>j)huiii //. Perilierm.
dico, i\\m\ illa conscquentia Philos(ji»hi ten«'I jvr virtutom primi
principii, huius srilicet, a quocinnquc remoretur mium con-
frndictoriorum, de eodem dicilur rplifjuutn: ut sic autein non
pot(;st coiicludi nffirinntiva ile pi-aodicato infliiito sp^jui a«l ne*
jrativarn <le pracdirato flnito, iiisi ubi illiid praedicatuiu inflni-
tum * sijjrnat * iiejrationom extrn fjenus (Miilradictoriani aflir-
in;itioni, (iiiia n(\Lrntio i}i fjcnere non contradicit atnrrnationi.
Et liinc noii seiiuilur: iion est {..nMiitum; (^i'<ro est non //f'/t/7<o/j,
nisi iii ncjjatioiK^ exlrn geJius; et hoc nu^lo non pcnituin
non convortitur ciiiii int/enito, licot convertatur in accipientlo
non fjenitum i^rout dicit ne<iationern in genere, (luomodo in-
lf'lli;4it Aii}4:ustinus.

b) Ad secunfbnn \\\. !)79 A] concedo (iuo<l nulla ;>ropr/t'/rts
personao seciiiidiim viam commuiiem dicit ali^iuid ad se. Nec
tamcn opoitet oimKMii propr^ictatem (lic«M'e relntionem positire,
svd siilllcit (luod vcl positive vel netjatire; si enim relatio sit
pcrsonalis ct propria alicuius iMM-sona»», no^^atio etiam relationis
eril personalis propria alii personae, et ita non ad se, nociuo
commiinis trihiis. Kt hoc modo, scilicet ncfjntive, intjenitum
(licil relatioiKMii, sicut patct p«M* .\u;^ust. I'. De Trinit. cap. H.
Et tunc isla est falsa, omne non fjenitu)n est refatum, et ta-
nnMi non se^iuitur: ovf::^ nnn fjcnitutn di<Mt alif|uid ad se; seii
se^iiiilur (IIkmI vi»! dicat ali^iuid fid se, vcl negationcm propriae
relntinnis, sivc rclationcm ncgatirc; o\ sic conceditur conclu*
sio, «luod orniK* non ivlalum sit rolalum positire, vol negntirc.
(9) c) .\d fcrtium [n. 979 <•] dicitur (IUckI inspirabite non
dicil aliiiuam dignitatcm, sicul dicit ingcnitum, el ita non «^sl
nofio. — Sed hoc ridctur esse falsum in s*», quia a«M|ualis
dij^Miilalis est in l*atr(> d Filio nttn spirarit9\c\\\. in Palre /jon
gcnerari. - VA ctiaiii ad propositum non ridetur ralere,
«Iiiia iion vidctiir iicccssarium ad proprictalcm sivo ad notio-
nem dic^MV propri«» difjnitatem.

.[lilcr potcst dici \\\um\ infjenitum dicit non prt^diirlum.
sicul «»xp()silum «»st in primo arliculti soIuIkmuh [n. 9S<1</). «»1
hoc modo inspirabilc, (luia contiiK'tur in oo, iion **s{ alia nfdio
ah eo; s«Niuitur «nim: iK>n pi\Mluctuni; eryo non spiralum, ol

1060 LIB. I. DIST. XXVIII. QUAEST. I. ET II. ART. III.

non e converso; ergo non est alia notio. — Contra: ingeneratio
est tantum in Patre, inspiratio autem est in Patre et Filio;
ergo haec notio non est illa. — Sed si ista consequentia sit
concedenda, erunt sex notiones, nisi alia ratio assignetur
([uare inspiratio non sit notio. Et si videatur absurdum po-
nere sex notiones, quia communiter non ponuntur tot, posset
dici quod locus ab auctoritate non tenet negative. Tempore
autem Ambrosii non videntur fuisse usitatae tres notiones in
Patre, quia noluit hoc nomine ingenitus uti. Tempore etiam
Anselmi non videntur fuisse usitatae duae notiones positivae in
Patre, quia non utitur ipse vi spirativa, sed pro illa accipit
* Deiiatem*{a) communem Patri et Filio. Et * sic tantum *{b) a
principio fuerunt notae tres proprietates notionales, scilicet pa-
ternitas, filiatio et spiraiio; et hoc ex verbo Salvatoris in Evan-
gelio, et loannis in Canonica sua, cap. 1. Tamen postea per
investigationem innotuerunt aliae notiones et proprietates, quae
prius erant in se, licet non prius notae; et ita sicut posterio-
res concesserunt plures notiones quam priores, non tamen prio-
res eas negaverunt, licet non eas dixerint, ita non videtur in-
conveniens de posterioribus ad illos Doctores * duas addere *,
dum tamen possint concludere illas ex dictis priorum.

d) Ad ultinium de Ambrosio [n. 979 d] patet per Magistrum,
quod illud vocabulum i?igenitus non erat tempore suo ita notura
vel ita necessarium ad expressionem fidei, quod oporteret omnem
catholicum eo uti; et primam personam illa proprietate exprimere
erat occasio simpUcibus fldeHbus erroris, quia videtur dicere ali-
quid ad se, quia ita non manifeste importat relationem, sicut
importat genitum ; et ideo securum et cautum erat simplicibus
fidelibus non uti illo vocabulo propter haereticos malignantes,
licet hoc vocabulum in se proprie et primo competat Patri.

Articulus III.

SOLVITUR QUAESTIO II : UTRUM INNASCIBILITAS SIT PROPRIETAS
CONSTITUTIVA PRIMAE PERSONAE ?

991. (10) — Aliorum sententia (1). — Ad quaesiioitem se-
cundam [n. 981] videtur posse dici quod sic, hoc modo intel-

(«) Wadcl. dignitatem.
[b) Wadd. Et si tune.
(1) Cuius rationes solvuntur ad n. 994.

MH. I. DIST. XXVin. Qt;AEST. I. ET II. ART. III. l«»«;i

lij^fcndo: — a) KssfMitia r-nirn diviiia, aiitofiuarn iritellif^atur com-
muriicata por pi-o^luctionorn, vidotur* in aliquo intelligi noncotn-
municata actu, ut in pr-inia i>oi'sona, proptor pi-iniitalorii eius:
non ijuidom non cuinmunicabilis, (juia non est non conirnunica-
bilis, soil non actu commimica ta ; quia non vidotur |)Osse corii-
municar'i alicui quasi passive, nisi pr-aohab«.'atur in aliquo non
comriiunicata sibi ijuasi passive; et Imk- mo<lo in isto primo
sif^iio, in quo tanturn iiilclli^Mtur essentia in aliqHo, et ista ne-
gatio noti co/nmunicaia actu, vidotur liabori intolloctus alicuius
incommunicabitis ; si onirn «?ssontia ut non cornmunicata actu
nun ossot incofiimunicabilis, i},'itur ipsa ut non communicata
possot osso in pliiribus, ot tunc jxjssiMit osso plurvs ingeniti ot
plur-os prirnae por.sonao, in ipiibus aoipio i^rirno essot essentia,
et non ossot «mus slatus in aliijiio primo; s«'d si hal)olur ali-
quis incommunicabilis subsistens in natur-a divina, tunc lia-
botiir persona pr-ima; av^o anto omnem intelloctum proprie-
tatis positirae, int(,>llijj:on(lo solam essentiam et ingenitum, hoc
«^t inni coininunicatiim por j,'«Mioi-atioiiom, lialM^lur aliijuis sul)si-
stons (incoriimuriicabilis(rt) ) in natur^a divina, (jui osl ingenitus,
accipioiido inyenituhi itropiMe sicut potest accijii in Divinis.
(••) Confirmatur ista o])iiiio jmm- .Vn^nist. V. De 7'r</i<7. cap. 0,
ubi viilt iiikmI si PnfiM" non ^'onuis^ot, niliil oum pi"oliib«M'ot dici
ingenilmn; QY\io potost inlolli^M ali"iuis ingenitus, non intolli-
pMido ipsurn f/enerasse; intollipMido autom iii«fonituni, intolli-
^Mtiir siip|M)siturii inconimunicjbil»» subsist«Mis; oi-jru vidotur
qiKjd prius conslitiiitiir ibi |MM'sona por in^^tMiitum (luam por
ali^inam pi*opriotattMii positivam.

b) Pi:i(^t(M"(»a, iii oiiini ordirio o.s.s«Mitiali no}?allo onlinis ad
prius vid<;tui' iiniiiodiatius C()n.«:i>(iui i|)sum primum iiuam ordo
eius ad socundum; (luia illa no<;atio vidotur immodiato soijui
ij>siiiii iii (|uarituiii tal«\ * Probatur por contradictionem *. I^Mlur
siiiiilittM- 111 ordino i)or*soiiarum prius •intolliifitur convonii*»»*(6)
n«yalio or-dinis ad prionMn (iiiarn or*do ad wvundam jHTsonam;
orffo prius intolIi<;iliir inijenita (jtiam t/efwrans; vl iii iilo
priori inloIIi}.riliir p(M'sonn incommunicabilis in nntiira divina.

c) I'raot«M'<\i, si, socundum ima^'inationom Phil(».s4»ph«Mum,
nori oss«>t iii Divinis nisi unum suppositnm nbsolutum, coiisli-

(rt) I)«'«'ttt iii VaI, V«<ii.

(A) Wmlil. prius coiiv«'iiil priinnt' |HT»oniio

1062 LIB. I. DIST. XXVIII. QUAEST. I. ET II. ART. llf.

tueretur per essentiam, absque proprietate positiva, et si aliqua
concurreret, non esset nisi illa negativa, quae esset non esse
ab alio ; ergo videtur quod cum origo posita in Divinis nihil
auferat ipsi essentiae, nec etiara huic proprietati negativae
non esse ab alio ; ergo * ipsa * (a) poterit modo aUqua persona
constitui * per ingenitum *.

('2) d) Et si obiiciatur, quomodo sola negatio poterit constituere
personam divinam?, respondetur quod persona includit essen-
tiani divinam, quae est communicabilis, et cum hoc aUquid
quod est incom,municabile. Per hoc quod habet naturam in se,
habet in se omnem perfectionem positivam, quae potest poni
in ipsa ; per negationem autem cointeUectam potest habere ra-
tionem incommunicabilis, et hoc maxime si incommunicabiUtas
non dicit nisi aUquam negationem in genere.

992. — Impugnatur. — Co^itra istam viam arguitur sic:
— a) Nulla negatio est de se incommunicabilis, quia sicut
non est de se una, neque indivisibiiis aUqua indivisione, sic
non est de se haec et incommunicabiUs, sed tantum per a/fir-
mationem, cui primo repugnat dividi, et per hoc negationi
convenit non dividi; et ideo negationi * unde negatio * non con-
venit primo non dividi. Ita etiam videtur de incommunica-
bili, quia communicari non repugnat negationi de se, sed tantum
per aUquam affirmationem, cui primo convenit taUs incommuni-
cabUitas; ergo negatio non erit prima ratio incommunicabiUtatis.

b) Praeterea, nuUa negatio est propria aUcui subiecto, nisi
per aUquam affirmationem propriam ei [vid. n. 910], quam
sequitur talis negatio; ergo primae personae non est propria ista
negatio, no7i esse ab alio, nisi quia eidem propria est aliqua
afflrmatio prior, quam consequitur ista negatio: ista afflrmatio
prior non potest esse essentia; ergo aliqua proprieias positiva.

c) Praeterea, si prima persona sit incommunicabiUs for-
maliter negatione, et secunda est incommunicabilis relatione
positiva, scUicet filiatione, et tertia similiter spiratione pas-
siva, ergo non uniformiter se habent istae personae in ratione
'personalitatis, neque sunt aeque positivae personae, neque
aeque perfectae in quantum personae, quia non est aeque per-
fecta personaUtas negativa et proprietas aliqua positiva.

(o) Wadd. per ipsam.

I.IU. I. DIST. XXVlil. QUAKST. I. KT II. AHT. III. 1<X>3

fl) Istae ratiorifis lirft foiit' rion convinrorH^nt .'ul\>»i*sa-
riimi, «juin jjos^iont solvi, famon i|iiia non vi(l#'tiir |)rolial»ile
jxTsonam primani conKtitui sola n<»</alionp fornialitnr, v«'l ne-
l^tiono lormalilor ohso personam, idrn) |Hjtost concoflj ronchisio
istarum i-atiomim.

\y.Y.\. (13) — Solvitur argura. prino. II. quaest. -- .\i\ nrgu-
menlum in opposifum iU. 9H2| dico, sii-ut ilictum ost disf. 20
[n. 9'.\~>f\, <(uo(l ly praeter non oxcludit aliqua personalia, s«vl
excludit essrnfialin, ot includit in pr-opriclato * in oa * inclusa
omuo porsonalc illius jicrsonac. rndc ct in ijir/rnemtioue in-
cluditur" tam jmfernifas quarn spirnfio arfirii ut est in Pa-
ti"e ct omriia porsonalia fjuac couvcuiuul Patri. — Quod otiam
profmfar por* ourn alibi, ul>i nomiuat * alilcr ti*(»s pr'oj)riotates
pcr'sonaIes con^titutivas *: pafrrnifafrni, fitiafionem ol proces-
.sionem; ci|ro nou iutcndf^hat in pr*inio loco solas illas trvs osse
pi()j)rietalos jjcrsouales, ncc etiam iiitondchat illas tr-es consti-
tutivas osso jxTsonales, sod jmm- ilhis iutcndfhat omnos alias,
et quod omiiia ossoiilialia (juac oxcluduutur \ut ly praeler
Runt uriiim iii trihus.

'.M)l. (li) — Solvuntur rationes alioium sententiae. — .\d ar-
(/umenta pro npinione prima. — (i) (Juando ariruitur [n. WlUfl]
jxr Aujrust. {\r piioiilalc iiujenHi ad pafernifatem, re«pondeo:
:ili(|uaud() j^rivatio non coiuiotat anirmalioneni, et laincn luin-
(juam iri(>st lor-malitiM' j^rivatio ut j)r'oj)r*ia, nisi jirivato iiiait
l()rmalitoi' talis ♦aJllrmatio*. — K.rrtnpiuni : catvns non con-
iiotat riisi orufuDi, qui cst communo suhio<'tum cateitaliis el
risiotiis, ot tariKMi uiirnpiam incst oculo jmm* sofam rntionetH
orifli, s(»d jMM* aliijuam aliam (Mititat(Mu j)osilivum, «luani cous««.
qiiiiur isla j)rivatio, j)Uta jhm* tahMii mixtioinMii in (k'uIo. cuiii
qiia iioii j)ossit starc visio. Ita jM»tosl dici hic, (|uod li> /«^

iiiluin iiou counot«>t uisi aliijuam j)crsoiiam suhsistonlein iii «^
K«Mitia diviiia, lamrri ista aniruiatio iioii esl tota ralio inliaeri*ii*
liac liiuiis iK^iratioiiis t|ua«' osl irujenHum, s«mI o|>orlol in n»
aliam proprirfatem po.sitiram aliquo iikhIo pra«re«l«^r«» inp»-
iiiium |)iM- qiiam iiisit, licet noii coniioti>tur jhm* iiiiriMiiluiii
tamqiiam aliqiioil jiroj^rium suhicctum.

Kt s(vuudum Ikm* dictum .\utrusl. d«>h«'l inl«'lti^'i. i|u«Nt i/i*
yenitum quaiitum e.st ilo .se jier ♦ 80 * rahoiiem imjnufi non
conuotat Patr'(Mii; uori tameii j»ol«^l inessi^ pn>prie jn n*, nitii nf-

1004 LIB. 1. DIST. XXVIII. QUAEST. I. ET II. ART. III.

flnnalio ista, vel aliqua alia absolula vel relativa, sit quasi
ratlo inhaerendae eius.

bj Ad secundum [n. 991 b] clicitur, quod ista proposilio
est vera de prirao in ordine quod est ad se, cuius scilicet
esse non est esse ad secundum; ita non est in ordine perso-
narum habentiuni earadem naturara * in habitudine tah*, ut in
proposito, quia hic primara personara esse est ordo eius ad se-
cundara, et ideo ordo * eius * ad secundara quasi praecedit nega-
tionem principii, sicut constitutivum formale alicuius entis posi-
tivi praecedit in eo negationem alicuius entis sibi repugnantis.
(15) c) Ad tertium [n. 991 c] * dicendum *, quod si esset ila, secuii-
dum imaginationem Philosophorum gentilium, tunc essentia di-
vina esset determinata eoc se ad hanc subsistentiara, et consti-
tueret hanc, non per aliquara negationem, sed seipsa, secun-
dum eos, quia esset omnino determinata ad hanc, sicut in crea-
turis haec natura est oranino limitata ad hoc suppositum. Nunc
autem ponendo ibi esse originem, oportet essentiam non esse
omnino determinatam ad unam personam, et ideo non consti-
tuere per se aliquam personara. — Et cum dicit, ponere ori-
giiiera nihil aufert essentiae, nec illi quod per se constiluitur,
verum est, quod nihil aufert, sed ponit oppositum illius hypo-
thesis, propter quara essentia de se constitueret personam, sci-
licet determinationem essentiae ad unicara subsistentiam, quae
hypothesis auferret essentiae perfectionem, quia videretur po-
nere limitationem; sed oppositum illius hypolhesis ponens ori-
ginem non aufert perfectionem, aufert tamen niodum incom-
possibilem constitulivum personae, qui esset verus ex hypotliesi.

•J^f-^^-

QUAESTK) III

1)9."). (' ) — Proponitiir quaestio. — (JUimo liic riiiaoro:
fJlfuni pritnn persuna coustitcatui' in esse persnnali
ali'iHii re/atio7ie positivn ad secundam persnnam ?

!M)(). - Argumenta principalia M). — (Ju«».| nuti luyiiitur:
— a) i^iiino, (jui;! i)riMia pcrsona praointolli^Mtur iu oss*^ p«M'-
sonali anttMjuaiu «.i-if^nat; a<:ero oiiini supi^ositi ost; ij^itur prap-
intolli;.,alur csso supiw)siturn etiani anto(|uatn a^^at: si autom
conslitucrotur rc/atione ad secundani, * tunc * cointollipM-olur
cuiM ipsa «'xistonlo socundain porsonani osso, ot por consoijuons
8«3cun(la pcrsona coint«'lli^nM"««tur esse anloijuani prinia ^ri^niorot,
et ita socumla porsona non osset lt>rtuitius illius «,'enorationis.

Confirmatnr vi\[\{), i\\\\\x qHaccuaKjuc sunt sitnut naturUt
(piocumfiue unum est prius et alterum : rdativa sunt siiiiul
natura; «m^^o si prinia p<M'sona tornialitor constituitur iii «^sso
porsotiali por rclalionoin ail soiMindatii, (jU(HMim(iuo prima |)or-
soiia prior ost iti esse porsonali, eo et s«vuii(la: sihI <^'<Mi»M'a-
tioM»', (jiiao csl actio i)rinia(> pcrsonac, vidctur priiiia |M'i*soiia
essc prior in osso pcrsoii;di; ij^ntur ot soiMinda; cl ut prius. tunc
non «mmI tcrtniiius loriii;ilis «/cncrationis.

/j) l'ra«'t('r«»a, iii omiii ordiiu» primuni vidctur cssc absn-
lutissimum, si(Ul app:ir«'l pnH-cdcndo iii i|uiluistMim(ino or«lini-
bus; rv>^u \[,\ (MMt in ordin«» pcrsonariim, (|uo«l prim:i erit aftso'
lutisxima, ot il:i iioii coiistiluclur por relatinnem ad sivundam.

1)1)7, — Coiitra: Prinia pcrsona iion coiisliluilur iii osso
|)«'rsonali Dcitatc, i|uia non «'st inc«)mmunicabilis: mv spira-
tinnc actira, i|uia coiiiiiiunis *^t sil)i «'l Fili«): noc iH> /•

litntc, cx (/uacst. praec; «M*!^», ixM' viam divisi«»nis, nli«|ua ref-
latidne positira ad sctuiidam perst^iiam.

(1) Bolvnntiir n<i ii Unm;

1066 LIB. I. DIST. XXVIII. QUAEST. III.

998. ( 2 ) — Sententia I. — Exponitur. — Hic communiter
conceditur pars afftrmativa quaestionis, — Sed propter difficul-
tatem primi argumenti [n. 996 a] distinguitur de ipsa rela-
tione constituente primam personam: uno modo, quod ipsa
potest considerari ut proprietas, vel ut relatio : ut proprie-
tas praecedit generationem, ut relatio sequitur ; et tunc se-
cundum quod constituit primam personam, non oportet se-
cundam simul esse cum prima, licet ut est relatio quasi con-
consequens generationem oportet secundam siraul esse cum ea.

Impugnatur. — Contra istud: — a.) Proprietas ut pro~
prietas est aliqua entitas, alioquin non constitueret aliquod ens.
Aut igitur entitas ad se, aut ad alterwn, aut * ad* neutrum;
entitatem enim aliquam esse singularem, quae nec sit entitas ad
se, nec ad aliud, non videtur esse intelligibile; ergo oportet
quod ista entitas formaliter vel sit ad se, et tunc constituit
personam absolutam : vel ad * alterum *, et tunc ut proprie-
ias erit relatio ; et tunc non evadetur difflcultas, licet alia
ratio sit considerandi eam ut proprietas et ut relatio.

b) Et confirmari potest ratio per exemplum: quia etsi
albedo possit considerari ut albedo, vel ut qualitas, et si con-
siderelur ut albedo, iioc est secundum propriam rationem spe-
cificam suam, si autam ut qualitas, iioc est secundam ratio-
nem imperfecti sui generis, tamen quidquid constituitur al-
bedine ut albedo est non constituitur aliqua entitate quae non
sit qualitas, quia albedo, etiam ut albedo, includit essentialiter
qualitatem et est essentialiter qualitas, ita quod albedo non
potest constituere aibum, vel aliquid in esse albo, nisi etiam
constituat (a) ) in esse qualitativo. * Et * ita videtur in pro-
posito de proprietate relativa sic et sic considerata.

Praeterea, * ille * dicit alibi, quod in Divinis non potest esse
ordo, quia nec essentiae ad relationes, nec relationum intei* se,
quia relativa sunt simul natura. Quod si proprietas possit
considerari eo modo quo non esset relatio, et tioc modo non
oportet quod Imberet correlativum simul natura, argumentum
eorum non valeret.

999. (3) — Sententia II. — Exponitur. — Aliter iW^Xm'
guitur de relatione ut relaiio est et ut origo est. Et ponitur

(o) Deest in Ed. Ven.

I.IB. I. DIST. XXVIIl. OIAKST. III. 1067

«liiod constilnal ut oriyo, noii iiuf»'iii ut /•<'/^///o; ijuiii ralio ori-
(/inis iiliijuo iiiodo prin^ciMlit, «'t iii i-a (juasi ruinhitur relatio:
piiiiia autiiin porsoiia constituitur ])<m' priiiuiiii * ratioiicm *(a) ibi
\u'r (jiiaiii * ([uasi * (lisliii«niilur.

I)n])Uf/naiur. — Conlrn hoc obiicitur: ijuia oriffo ut origo
iioii «st propria /brnin, nec porsoiiae //* f/u.n esl, iiec perso-
iiao nd f/unni est, setl est quasi via, et luiic nequf priniao
pnsonaf» est forina, sod quasi /iraesnpiKtnit eain: iiiliil auteni
coiislituil ajiijuiil in ali(juo «'sso nisi in quanluni esi fornia eius.

Si laiueii isla vin iiitfliii^ntur de (listingucre, (juasi prin-
vipifiUKc alicuius correspoiKlriilis causae c/feclivae in creatu-
ris, si<'.ut «wiiositiiin esl di.sl. 20 [n. 1)30], «'t nou j)er iiioduui
inincipii formalis, tuiic ista jiosilio poss«'t li:ilM're veritatciu,
ii«'C hoc arj^aiiiieiitiiiii essft coiilra «iaiii.

1000. (i) — Seiiteutia III. Kjponilur. — .•I//0 modo
tlicilur, (jiiod sicut eadeiii aclio jiotivst diversinuxle inlelli^i, in
• |uaiiliiin n}dihidinalis, iii (juanlum jtotcntinli.s, in «juantuiu
fnlnrii . iii (juaiiluni acta et iii (juaiiluiii praeterita, ila rela-
lioncs luiKhitai^ sujn^r nclioncin jMissuiit <liv«»rsini«Ml«' accijii, ut
sit relalio fundala suji«'r ^'«'nt'ration«'ni quasi aliijuo iiitKlo yjra^-
teritain, alio modo iil •juasi prfw&cntem, alio iiio<lo sup«»r
eaiii iil (juasi fnturam, alio lutMlo sujmm* eaiii ul quasi pnltti-
liaicm, «'t ulterius iit tjiiasi aplitudinalctn. — Dicitur aut»»i»
([iiod relatio siil» priinn rationc coiistiluit jniniam iKM^soiiain :
prima aiitiMii ralio «'st rati«> aptitudinalis, «juia illu«l s«'(juilur
ad aliud, noii ♦' coiiv«m*so; rr^) gencratio tali iiuhIo coiistiluit I*a-
tioni. <'t litH" modo si^nillcatur jmm' Ikm* tju«Ml «'st gcnerattnlas.

Iinpugnatur. — Conlra istud: prima |M'i-s«»na non con-
stiluilur * in oss«» ♦ |)ro|)ri«>lale lialM-nt»» ininus pcvfecte e»so
jiositivum tjuam lialMMl |iro|>rietas constitiitiv:) aecuiid:it> |>or-
Roiuif, tjuia liiiK' iioii vi«li'r«'liir esM«» a«»«|U«' |M»rf»vla ii) «»•«©
pcrsoiKili: s<«(Uii(l:i :iul«'m jK-rsona constiluilur, s«viiu«luiii islos,
filialinnr iil lili:ilio <.'st; eiyo priiiia jMMNJHia noii coiiKliluelur
i«'lalioiK» pidcntiali, t|u:i«' minus |MM-f»vtum ess»» lialM^I «le r»-
lioiK' iflalionis ijii:im |)roi)ri«'tas stvunda»' in^i^soiiae: whI n-la-
lio jreiK^nitivi ad p»neral»il«», i|uam poiiunl i»s»»» prtmam el
consiituliv;im. <'st rdaiio potendniis ; «'rv^o iion consiituit ita

(ft) Wmlil orifjiiii-m.

1008 LIB. I. DIST. XXVIII. QUAEST. III.

perfectaiii personara acliialem sicut secunda. — Probatio as-
sumpti: nulluni esse actuale exigit ens polentiale, quia ens
potentiale est rainus perfectum quani actuale, duraraodo sint
eiusdera rationis: relatio autera generativi requirit generabile,
quod dicit relationera poteniialem ex parte Filii; ergo ista
relatio generativi in Patre non est relatio actuatis.

1001. (3) — Impugnantur insimul tres praedictae sententiae.
— a) Praeterea, contra istam opinione^n et contra duas prae-
cedentes: relatio si constituat ibi priraara personara, hoc non
est nisi secundura quod est in re, alioquin non constitueret
personara realeni: non est aiUera in re nisi unica relatio
personae priraae ad secundara, nec est ibi nisi sub ratione
acfualissima, quoraodocuraque possit diversiinode accipi; ergo
sub illa ratione actualissima constituet illam primam personam,
et sub ea ratione correspondet sibi relatio in secunda persona:
non est autem in secunda aliqua nisi ut actualissima ; frustra
igitur quaeritur distinctio quasi potentialis vel aptitudinalis
ibi a ratione aciivi, quia ista distinctio in modis concipiendi
nihil facit ad constitutivum priraae personae, quin prima per-
sona semper exigat secum siraul secundam; et taraen propter
hanc difficultatera, scilicet ne poneretur personara priraara ha-
bere siniul secura secundam, quaeritur ista distinctio relationum
aptitudinalium, actualium et potentialium, ne FiUus ponatur
praecedere generationera Patris.

Eodem raodo posset argui contra primam opinionem et
secundam, quia illa relatio, quomodocumque concipiatur, non
est ibi nisi ut unica.

b) Praeterea, contra omnes tres opiniones : quia etsi Pa-
ter genorat Filium, per hoc quod actione Patris reiatio Filii
est in essentia divina, et actione sua, secundura istas opi-
niones, paternitas ut paternitas est in essentia divina, quia,
secundum eos, paternitas ut paternitas tunc prirao est quando
filiatio est ut filiatio, licet prius praecesserit aliquid ut origo
vel generativitas vel proprietas * priraae personae *; igitur Pa-
ter ita generabit se Patrem sicut generabit Filium, aut salteni
ita erit paternitas m Patre per generationera sicut filiatio
in Fiho: quod videtur absurdum.

c) Praeterea, contra omnes opiniones aUa est difficultas:
quoraodo essentia determinetu)- ad personara priraara, vel

LIH. I. DIST. XXVIII. yCARST. III. 1069

|ji(j])riotat«'in i viil. ii. 1(^)5]. — Si ex se, non vidotiir comwunis
aliis i)Oi's<)ni.s, (|uia iiiianil()(-uin(|uo ali(]ui(l (l<>t«'rininatur ud aliud
ej' sp, ul)icurn(ju(! fsl liabot illud, ot tunc oss«»ntia ubicuuKiue
ossot, liabcrot i^orsonalitatcin i^riniao i)oi*sonae. — Si autoni ab
(ilio (lot(!rrninatin", Ikjo vidctur «?s.so contra ration«'rn ])riinae
]x'rsonao, quia lun(' * vid«M«'tur * «'ss«! ori«rinala, vol alii]UO
inod«) ])(jssot al) alio ])oni in tali suhsistonlia.

1002. (^) — Sententia IV. — E.rpnnHu)\ — Alilcr po-
nilur t«'non(lo comlnsioticin oppoxiiatn istis trihus oj)iiiioni-
l)us, scilic«U fjuod i^rinia ]M'rsona non constituitur rclolione
aliqua ad socundain jiorsonani, ot \\oc kj^juondo do primo con-
sfitutivo illius j)('r.sona«! in rsse personali, s^il ali«jua roali-
lato rib.solnln, noii (juiflditadrn, sicut tactuin «^st in oi^iniono
tertia dist. 20 [n. \)\M)].

Pro liac oi)iniono arj.,niitur spocialit^M* do ])rirna ])orsona
sic: — n) IiKjfmitum pia«Mnt«'lli;,Mtur paternitati, v\ inpMiito
vid«'tui" ])r-aoiiilollij.;i aliijua r«>alilas j^n^pria primac porsonae;
igitur ciim illa iion possil esse rolativa, crit ali(jiia nbsotuta
proj^ria illi porsonao. — Profmtio assumpti : iuiu \iOV Mv^usl.
V. I)c Trin. c. (i: Si Patcr non gcnuisset, nihil profiiberet
cuin dici in(/c/iituiii : tiim (juia l«j<HMinditas ad ali^juam pro-
Uucti(jncm in Divinis noii ititi>lli<4:itur ijuasi i^otontia pro.xima»
nisi ut ost in non ftabcntc illam riKHMiiiditatcm j^or actum il-
lius foocuiiditatis, sicMit voluntas non int«'lli;.ritur loocunda a«l
spiraiidum iit iii ali^jua jH^rsona, nisi iit in iiti:i sil ut non coin-
niutiu;ii:i |MM- ro«'(Miiidil:it('m volunt:itis; «'t id«'o * c«)mmuniter
vidcliir* coiiccili (juod vis sjjirativa in Palro «'t Kili«) praoinlol-
li;;itiir non Iwilicro voluntatcin por spirationom; erjix) a simili,
hiiic lb«'cuii(lil:ili (/cnerandi, ut «juasi i)ot«Mitia proi)in«ju:i, vi-
(lctiir |iiaoiiitclli|;i innascibililas, (juao notal eam non ftattcri
I)Cf aclu:ii ro<'cunditalis int<'ll«'ctus, scilicol (/encratiitnis. —
l*robnlio s«'f/ou//" sc(juiliir «'x improhationo oi^inionis in </i«it'.s/.
prncc.

{' ) b) Pr:ict<'r«»a, null:» rolativa primo r«'loruntur ad inri-
cem, ita qiiod rchiliim iit rclatum ])rimo toriiiiii<*t in>latio-
noin. Patct iii (M'«'atuiis, ijuia r<«latuni ut r<'laliim n^juiril
illiid :iil qiiod rclcrtur :i(l siii cssc ci a<l sui <t<MInilion<Mi);
er^-o illud ad i]uo«l rofcrtur <'«it aliijuo nnxlo prius r«»lalo iit
rolalum. Si i^Mtiir o conv«M*so ipsum ut lerininans relcrtur.

1070 LIB. I. DIST. XXVm. QUAEST. III.

ergo pari ratione requirit illnd ad quod refertur propter
sui esse et sui definitionem ; ergo circulus esset in neces-
sario coexigendo, et hoc ita quod utrumque exigeret alterum
sicut prius essentialiter se, ut definiens se : sed circulum
esse in prioritate essentiali est impossibile; ergo impossibile
est relativum ut relativum sive secundum illud esse quo de-
pendet a correlativo ut ad terminum, esse terminum depen-
dentiae (a) alterius correlativi. Et a simili videtur in proposito
quod relativum non refertur primo ad relativum ut ad ter-
minura liuius relationis. Ergo secunda persona si referatur
ad personam primam, oportet ponere aliquod absolutum ut
terminum huius relationis: non est autem illud aJjsolutum
essentia, quia illa sicut non refertur ita non * terminat * re-
lationem, quia non distinguitur; ergo est absolulum perso-
nale, * per * quod potest distingui a secunda persona.

Im^jugnatur. — Contra istam opinionem arguitur, quod
* esset * haeretica; sed tacta sunt argumenta et solutiones
dist. 26 [n. 931], ideo modo transeo.

1003. (8) — Solutio quaestionis. — Ad quaesiionem istam,
cui non placet ultima opininio de personis absolutis [n. 1002],
potest dici tenendo communem viam [n. 998], supponendo sci-
licet personas esse relativas, et quod prima persona consti-
tuitur relatione positiva ad secundam personam, quia nec ali-
quo aiio, sicut argutum est ad opposititm per viam divisionis
[n. 997], nec oportet distinguere (jualiter illa relatio conside-
retw ut est constitutivum, quomodocumque enim varietur
secundum consideraiionem, eadem tamen est in re ; et se-
cundum quod est in re constituit personam realem.

1004. — Simultas reiativorum stat cum prioritate originis.
— Nec est difficultas alia nisi quomodo requirit secundam
personam simul secum, cum tamen praecedat. — Ubi tamen
breviter dico: — a) Quod simulias relativorum, qua dicuntur
esse simul natura, est ista, scilicet, non posse esse sine se
invicem, sine contradictione, si sint relativa mutua; * nec
una relatio potest esse * sine termino, quia si posset esse
sine eo, esset ens ad se ; pari ratione nec relatio alia sibi

(a) Ed. Ven. ergo impossibile est relativum ut relativum esse sine eo
ad quod dependet: dependet a correiativo ut ad terminum esse terminum
dependentiae....

LIIl. 1. DIST. XXVIII. (JIJAK.ST. III. 1071

conesj)()iuloiiH polosl esse siiu' isto tfrriiiiio, i|nia tuiic «•ss»'^
(ul se ; \'/\Uiv istao duao rolatiinies (|uaii(lo siint tnutuae non
possiiiit csse sirifi so invicom, al)S(juo coiitradictioiio: ornno au-
toiii prius natura [)otosl osso, sine wntrudictiono. sino posto-
riori, ita ([uod si ponatur lio(t osso sino illo, non osl contra-
dictio, siciit patd pcr I^hilos. V. Mrf/ijih. c.ip. d(» Priorf.
— Isto iiiodo concodo pcrs^jiiaiii priniarn ot socundarn noii
posso osso sino so inviccni, absijiio (•ontradictioiio; ol non esl
contradiclio cx aliipio ('.rh-iusrcf), scd cx ptruifr/i rationr ista-
riim por:^onaruni.

/j) I'>t lanicii ciim lioc stat prioritas oritjinis, ipKjd iina
^\[al) allcra. — (Juod dcclaralur primo : - quia si Sorto-; sit pator
Platonis, Sortes non inlclh^ctus iit snfjirctuni pntornitatis, schI
ul suff paternilate^ ot Plato intolh^ctus ut suf> fitiatione, ista
siiiil simul natura, ijuia sic intclliiruntur iit vorrelativa; ol
lamcii iit sjc Sortes (»st prius orifjine (juaiii l^lato, ((uia sic
iiilclli;,Mlur siil) patciiiilatc, cpiae osl fornialitor prioritas ori-
lifinis. KrjJTO vidotur (jiiod codcm (juo ali<|uid csl prius ori-
gi/tr iii (;r(;aluris osl simul natura cuiii oodom, (*o modo (juo
siiiiiiltas nalurae roqiiiritiir :id corrolativa.
( '• ) r) IIoc secundo sic iiorsuadctur: (juia prioritas naturae
uiio modo (?sl j)rioritas .secunduni perfectionrm, ita (luml
prioi-a (liciintur jierfectiora sccundiim natui-ain, IX. Mrtapfi.
c. 7. Nunc aulcm cuin siinuttate correlfilirorum se<'unduin
naturain vidcliir jioss(( slani prioritas socundiim perfeetio-
netti in uno rosjurtu altorius; ijiiia si ^''onus relntionis tlivi-
daliir jxM- projirias dillcrciilias oj^jiositas, sicut alia pMiora, ima
<lilVcrciitia divisiva orit difjnior, ot alia ituliijnior, (juia duae
s|K«ci(«s non sunt ac(ju:d(^, Vlll. Mrtnpli., el j)er conso^iuens
sjiccics (•onstitula minus nohili ditrcrontia orit ininus nohi-
lis: (!l l;imcii du:io sj)ocies constitutao o\ du:il)Us ditfonMitiis
ojijMisitis j)ossiiiit referri sit)i inricem, (juia omnis rolalio </<•
S(juijHirantifii' csi :id :ili(juid atleriiis speciei ; i^Mtur ivlatio-
iiiim silii (•orr(»sj)oiid(Mitium :iIl(M'a i>ot<»st i>jw*> jnuor, id ost
pcrfectiitr ;ilia, (»t taiiKMi simut natnra (luantum ad Ikx' (JU^^I
ost non posse esse sine se inricem. Kr^ni mullo inai^M vi-
tlotur oti;im (juod jirioritas ori/jinis^ Sfvimdum (juam .scilicol
unum (•xtnMiium in ii;»tura non cxco«ill :iliud oxtr»Mnum, s»»*!
eet a iiuo aliiid, possii stare cum isln simullnlo ivlalivomru.

1072 LIB. I. DIST. XXVIII. QUAEST. III.

(10) d) Ad hoc etiam adducitur Avic. VI. Metapli., ubi videtur
velle quod causa in quantum causa p^nor sit natura causato
m quantum causatum; et tamen causa in quantum causa est
si7nul * cum* causaio simultale requisiiai ad correlativa : ista
autem prioritas naturae quae est causae ad causatum videtur
magis repugnare simultati 7iaturae cor^relativorum quam
pi-Loritas originis tantum.

e) Tunc breviter: prima persona constituitur in esse per-
sonali per relationem positivam ad secundam, et e converso,
et impossibile est esse sine se invicem; et tamen ipsa per-
sona prima constituta in tali esse est prior origine persona
secunda, ita quod prima persona constituta in tali esse est a
qua originata est secunda. Et ila p^Horitas originis non re-
pugnat simultati relativorum.

1005. (") — Explicatur quomodo essentia determinetur ad
primam personam. — Sed tunc est aliud dubium, quod tactum
est [n. 1001 c] contra istas tres opiniones, scilicet, quomodo es-
sentia determinatur ad primam subsistentiam? — Ad hoc
dico : — a) Quod quando aliquid est iUimiiatum in aliqua ra-
tione causae, ita quod correspondent sibi plura in altero ex-
tremo, vel aliquod unum continens plura, si inter illa plura
est aliquis ordo, vel absoluie, vel in se habendo ad illud il-
limitatum, tunc non est idem 'primum respectu talis illimitati^
et hoc loquendo de primitate adaequationis, et primum pri-
mitate immediationis.

Exemplum huius primo in causa efflciente, ubi est ma-
nifestius: si sol ut causa illuminet medium totum, et tamen
est quasi agens illimitatum, cui correspondent plures partes
medii illuminatae, et inter istas partes est ordo aUquis, quia
prius illuminatur pars propinquior quam remotior, primum
correspondens soli ut illuminanti est totum medium, ut in-
cludit omnes partes, primum, iiiquam, quasi adaequatum ;
tamen non est primum ut immediaium, sed par-? pi^opin-
quior soli immediatius illuminatnr quam pars remotior. —
Ita etiam in forma, accipiendo animam intellectivam, quae est
forma aUquo modo illimitata, correspondet sibi pro primo per-
lectibih corpus organicum secundum se totum, includens in
se multas parles perfectibiles; primum igitur perfectibile ani-
mae intellectivae, id est adaequatum, est totwn corpus or-

I.IH. I. DIST. .XXVIII. yl AKST. III. iOl'.i

yanicuiii, sccuiKiiiiM k^> totiiin, iiiclitilons in so inultas partps
perlectilnl<*s; primiim \>^huv iKTlV-cliltil»' aiiiinno int#'Iloctivae,
id esl ndaeqwUum, est totum corpus oryaniruin. S<^l i|uia
iii parlihus huius tutiiis esl ordo orif/inis, vcl iit se, vel in
/iffbcnihj finimatn, (jiiia {^riinuni est cor, deinde aliae par-
tes, V/. De Animalihus, itlco ista forma non j)rimo, iil esl
iion (te({ue iinmciliate perflcit lotuni, s«,'(l sii- primo p«'rflcit
cor immocliute, ot modiante ipso alias j)arU's. Si i^itiir aiiima
ess(;t toln essentia cordis, ot maniis jx-r id»Militat<'m, ol tamen
daref ois esse distinctum, qualo mo<lo dat ois, licet in loto,
cl ciim lioc cor ol manus non essent partes oiusdem totius,
tjiiia hoc oss«'t imj)orroctionis, sed haec e.ssont supposila di-
stinrta, esset adhuc anima, propler sui illimilationom, hal^ens
corpus organicum j)ro adaefpaito j^erliM-lihili, sivo hah«M)S
omnia illa siipjiosila, (juae mo<lo sunl j)artes corj^oris, j)ro mmo
fida('(j(Uito ; ot lamoii hahorol unum illorum, fjuul scilicet est
primum oi-iyine, j)ro primo ol iminedialo jMM*l<vtihili. Ita
jiutost dici univorsalitor in omni illimitato, cui corresj)oiidont
j)Iura, intor ijmu; est ali<juis ordo, j)roj)l«M- tjuom unum illo-
riim iinmediatius n3Sj)iciatiir ah illo illimilalo ijuam altorum.
Ila iii |)roj)osito, oss<'iilia divina non hahot aliquam sul>-
sislonliam uiiani j)rimam, id esl fulncipiatnm sihi, ijuia tuiic
non jios.sel oss<' in alia; sed sic a<la<'<juanlur trcs subsi<f''>'iae
illi nalurae, (juixl tamon in istis Irihiis est ordo iii / do

nnluram; et ideo ♦^ssenlia una primitate, scilicol immcdia-
tionis, rosj)icil primum illorum oi'<linaloriim, ita (|Ulm1 sicut
e.ssfiilia ei.r. se primo es.sci in Irihus, si ossel in eis xiW o»*-
dinc, <>l h(K- tam |)rimitate adaciptationis quam j^rimilate im-
medinlionis, ila iiunc ex se est in trihus (j)rimitato rt(//i»v/Ma-
lionis, so<l iion^r/)) j)rimilal<? ordinis immcdiationis, sod prius
in primo illorum. <>l virliilo illius in aliis, ijuihiis conimunica-
liir ah illo j)rimo.

('^) b) Cuin i};ilur (jiiaoris, /wr (ptid vsl osMntia iii j»rima
jiorsona ?, dico <ju(xl ex se. — Kt si a«lliuc volis dic«'ro «|u<*l

iioii, scd j)tM* jiidjtrictnlem determinanf ' • . ':ulom -^lio

oss<'l, jhT (pdd dcterminnrctur ad projK . .... ni ilot m-

tom, sivo per (jiiid j^rimo pulliil)' in i-N.Mifii ill» jii , s*

(<«) lU't'»it in r.«i \'i'ii.
ToM. I. 68

1074 LIB. I. DIST. XXVIII. QUAEST. III.

et tunc vel oportet procedere \n infmitum, vel oportet stare
quocl essentia, quae de se esset primo, id est adaequate in tri-
bus et esset de se immediate in tribus, si non haberet ordi-
nem, (fuod ipsa est de se immediate in primo istorum trium
habentium ordinem.

c) Et si quaeras, unde deierminatur essentia ad primam
personam?; et si ex se deterrainatur, ergo non poiest esse
in alia; respondeo : determinaiio duplex est, opposila du-
plici indeterminationi : una indeterminatio est ad opposita
contradictorie, sicut materla est indeterminata ad formam
et did p7-ivationem: alia est ad diversa positiva ; quae tanien
stat cum determinatione ad alteram partem utriusque contra-
dictionis. — Exemplum huius secundi: sicut sol est indeter-
minatus ad producendum vermem et plantam tamquam di-
versa positiva, cum tamen ex se sit determinatus ad alteram
partem contradictionis, tam huius quam ilhus, sicut si esset
agens particulare tantum natum producere unicum illorum tan-
tum. — Dico tunc in proposito, quod essentia de se determi-
natur ad primam personam determinatione opposita indeter-
minationi primae, quae est ad contradictoria ; non tamen de-
terminatione opposita secundae indeterminationi, quia illa non
staret cum illimitatione ad plura.

Et per hoc patet ad argumentum: si ex se determi-
natur ad istam, igitur non potest esse in alia. Consequentia
tenet loquendo de determinatione secunda, quae opponitur il-
limitationi ad plura; et hoc modo non determinatur essentia
ad unam, sed ad tres subsistentias, quia illa determinatio est
ad primum adaequaium. Non tamen tenet consequeniia lo-
quendo de determinatione primo modo, quia illa est ad pri-
mum immediatum non adaequatum, et stat cum illimitatione
indeterminati ad plura.

1006. (13) — Solvuntur argumenta principalia. — a) Ad pri-
mum argumentum principale [n. 996 a] patet ex dictis, quia
primum suppositum praecedit secundum origine, et tamen
sunt simul natura, sicut requiritur ad relativa.

Et cum arguis, quod primum suppositum praecedit ge-
nerationem; igitur et secundum; respondeo, quod in antece-
dente potest intelhgi generatio activa et passiva. Si genera-
tio activa, nego, imo primum suppositum est * generaiio*

IMl. l. DIST. XXVIII. OIAKST. III. lOT.')

aciivd suOsislen.s ; quia (]uoni()(]<K-um«|U»' inl».*llij,'alur illa rc-
latio, iion csl (lidcrciitia iii n; (lii-iiiido Palrein sul^sislere, vel
gi;n<'ralinm:iii sul)sist«M"o, vcl ycneranOnn suhsistore. Si autciii
iiitelli^.Mtur iii anlecedcnte dc «'■encrutionc passira, concedo
(|iio«l prima pcrsona sicul orij^inc praf^ccdit Filium, ita prac-
ccdit ori;^Mne «fcncrationcm i)assivam. — Et cum nrguitur sic:
• erj^^j * Kilius pra^^ccdit camdem ^j-cncralioncm passivam, (|uia
est simul cum Patrc, ista conscipientin no?i valet; (juia non
est isto modo simul (Him Fatn; tiuoiiKxlo F*atcr est prior j^cnc-
ralioiic j^assiva; Filius ciiim cst simul cum Patrc w'//w/Y(, sicut
pcrtiiKit ad corrclativa; 1'atcr autcm pra(H:c(lit {^cnerationcm
passivam iion sic, scd origine. Nunc autcm ista propositio,
qaandocinnquc aliqnn sunt sinml, quocunique cst unum
prius, et reliquum, falsa csl, nisi intcllij^Mlur d*^ simultatc
eiusdeni rntionis cum illa prioritatc et |K)stcrioritate, sicut
isla est lalsa : si alitjua suiit simul tempore, quidijuid cst prius
natura uno, ct rclii|uo. Sc<l ista ost vei*a : si ista suiit simul
teinptn-c, (luidijuid ost prius temporc uno, ct allero.

b) .\(1 secundnin argumentum (n. IMKJ /yj dico, (JUChI vcra
est illa maior iii ordinc cssentiarum, ijuia iWi intclli>.,'itur in
l)crlcctionil)Us «juidditativis, et status est ad iM«rf«?ctioncm (|uid-
dilativam in/initam, i|uac esl absolnta. S«.h1 in personis ha-
bentibus camd*>m naturam distinctam tuiitum pcr originem,
sicut oportct inlclli|,'crc iii i)r«)p«>sito, sccuii«liim coinmunem opi-
nioiicm, prop«>sili«) maior csl falsa, «juia ilii primum praiH:i8o
esl illu«l (|uod cst lormalittM' pcr u»se (a) ad socundiim.

(a) Ed. Vfii. |)rii«<i^*f

-«-«j>i;':«< >■

DISTINCTIO VIGESIMA NONA

TEXTUS MAGISTRl SENTENTIARUM. ■

De principio quod relative dicitur et multiplicem notat rela-
tio7iem. — Est praeterea aliud nomen, multiplicem notans relationem,
scilicet principium. Dicitur enim principium semper ad aliquid, et di-
citur Pater principium, et Filius principium, et Spiritus Sanctus prin-
cipium, sed diiferenter; nam Pater dicitur principium ad Filium et ad
Spiritum Sanctum. Unde Augustinus in IV. lib. De Trinit. (1) ait : «Pater
est principium totius Divinitatis, vel si melius dicitur, Deitatis, quia
ipse est a nullo, non enim habet de quo sit vel de quo procedat » ; sed ab
60 Filius est genitus, et Spiritus Sanctus procedit. Non igitur dicitur
principium totius Deitatis, quod vel sui vel divinae essentiae princi-
pium sit, sed quia principium est Filii et Spiritus Sancti, in quibus
singulis tota Divinitas est, Filius ad Spiritnm Sanctum dicitur prin-
cipium. Spiritus vero Sanctus non dicitur principium nisi ad creatii-
ras, ad quas Pater etiam dicitur principium et Filius et Trinitas ipsa
simul, et singula personarum principium dicitur creaturarum. « Pater
ergo principium est sine principio, Filius principium de principio, Spi-
ritus Sanctus principium de utroque, id est, de Patre et Filio (2) » .

Quod ab aeterno Pater est principium et Filius et Spiritus Sanctus
non, immo coepit esse principlum. — Et Pater ab aeterno principium est
Filii, et Pater et Filius principium Spiritus Sancti, quia Filius est a Patre,
et Spiritus Sanctus ab utroque ; Spiritus vero Sanctus non ab aeterno
principium est, sed esse coepit, quia non dicitur principium nisi ad crea-
turas; cum ergo creaturae esse coeperunt, et Spiritus Sanctus esse coepit
principium earum. Ita etiam Pater et Filius esse coepit cum Spiritu
Sancto unum principium creaturarum, quia creaturae coeperunt esse
a Patre et Filio et Spiritu Sancto. Et dicuntur hi tres non tria, sed
tinum principium omnium creaturarum, quia uno eodemquo modo prin-
cipium rerum sunt ; non enim aliter sunt res a Patre et aliter a Filio,
sed penitus eodem modo. Ideo Apostolus intelligens lianc Trinitatem
esse unum principium rerum ait (3) : Ex ipso et per ipsum et in ipso
sunt omnia. « Cum vero audimus, omnia esse ex Deo, ut ait Augu-
stinus, De Natura boni (4), omnes utique naturas intelligere debemus,

(Ij Cap. 20. (4) Cap. 28. — Cfr. De Trinit. V. c. 13.

(2) Augr.st. Contra Maxim. 1. II. c. 17.

(3) Rom. c. XI. V. 36.

MM. I. DIST. XXIX. TKXT. MAOISTRI. 1077

et oraDia (luac naturalia 8unt ; uon enim ex iptK) Hunt jtrccata, quae
naturam non servant, sed vitiant, quae ex %'oluntate peccantium na-
ucuntur». Omnium ergo quae nattirnlitpr Bunt unum [irincipium est
Pater cum Filio et Spiritu Sancto; et hoc esse coepit. Ah neterno autem
Pater principium est Filii generatione, et Pater et FilinH unum prin-
cii)inm Spiritu.s Sancti. Unde Auj^ustinuH in V. lih. /> TViiiit. il) ita
ait : « Dicitur relarive Pater, idoin«pie relative dicitur principium ;
sed l'nter ad Filinm dicitur, principium vero ad omnia quae al» \\no
8unt. Et principium dicitur FiliuH; cum enim diceretur ei: 7\( qui»
esf resj>ondit : 1'rincipium, qui et lotpior iritiis (2). Sed numquid Pntri$
principium estV Imo creatorem 8e voluit ostendere, cum se dlxit estie
principinm, Hicut et Pater principium ent creaturae, quia ab illo «unt
oninia. Cnm vero dicimns et Patrem principium et Filium principiura,
■' ■•! duo principia creaturae dicimus, quia Pater et Filius simnl ad
ituram unum principium est, sicut unus creator. Si autem quidquid
in se manet et f?i^iit vel oj^eratnr ali(|uid principium est eius rei quam
gi^nit, vel eius quam operatur. non ix>s8umu8 negare etiam Spiritum
Snnctum rectedici principium,<\\x'\a. non eum spparnmus ah appellatione
creatoris, quia scriptum eflt de illo C6} quod oj)eretur, et utique in $e mn-
nem operatur; non enim in aliquid eorum <|uae o|>emtnr ip»e mntatnr
et vertitur. 1'num er^^o principinm ad croaturam onm Pntn» ot Kili.»
eflt Spiritu.s SanctUH, non duo vol tria principia ». — Kcco aj>erte o.- .
dit AugUHtinuH Patrem et Filium et Spiritum Sanctum esse unum
principium rerum croatarum, id est, uno eodemque moilo e»se princi-
pium; et illud mo<lum satis a]ieruit, qnia Hcilicet o[)erantur omnia, et
quia similiter opcrnntur lii tres, ideo unum principiuu) esne dicuntur.

Ific ontendit (piomodn Pnter sit jirincipium Filii, et iftte et Filiu»
principium Spiritus Snucti. — DimihIo iii o<>doin ! ' ' *.

quonnKln Pntor dicntnr prinoipinni a<l Filinin, of n<l ."^j m i uiii ■hh. .h. .j-*»
et Filins. dicons, i<loo esso Pntroni prin-'">i"" FHii, >\ni.\ ,u>it,it o mh. ot
Patrom et Filinm os.soy)ri»<'iy»i»i»i Ny/»' it-//, qu ;*

procettit vel datur al) utroque. .\it enim it«(4): • Si gi^nenii ad i<l qu<Td
gignitnr principium 08t. Pnter ad Filium prinoipium eet, qui» nenuit
euin. rtruin autem et ad Spiritum Snnctum principiura Hit Pater. quia
dicfuin OHt (B) de Patre pnx-edit, non pnrvn qunestio est. f) ' i ita
e8t, iion iam principiuin eiuH tHntuui orit rei <|nnin ijiijuit \.. . -"-l

et oiils tiunin dnt ot qune proce<lit bI> \\>m). Si <m ■■ i; -1 .?ntur \ . l
pmoodit pniioipium hnU>t. n (luo datur vel |; im tnif. Pa-

trem et Filium principium eHH« Spiritun Siuicfi. tion dno \ \.

1 sicut Pnter ot Filius ad orenturam rrlntivc nnu$ cmttor r>t uiiMt

I C«p. 13. <8j /. Owr. e. XII. r. 11

(2) /«xiM.o VIII V _'■. J fhTnHit y.c 14 ^i, /ortw. i. .\V. « -U

1078 LIB. I. DIST. XXIX. TEXT. MAGISTRI.

domlnus dicitur, sic relative ad Spiritvim Sanctum unum principium.
Ad creaturam vero Pater et Filius et Spiritus Sanctus unum princi-
pium sunt, sicut nnus creator et unus dominus » . — Ecce habes, quod
Pater principium Filii dicitur, quia genuit eum. Qua ergo notione est
Pater, ea principium Filii dicitur, id est, generatione, secundum quam
etiam dicitur auctor Filii. Uude Hilarius in IV. lib. De Trinit. ita ait :
« Ipso quo Pater dicitur, eius quem genuit auctor ostenditur, id no-
men habens, quod neque ex alio profectum intelligatur, et ex quo is
qui genitus est, substitisse doceatur. Novit Ecclesia unum innascibi-
lem Deum, novit unigenitum Dei Pilium. Confitetur Patrem ab ori-
gine liberum, confitetur et Filii originem ab initio, non ipsum ab
initio, sed ab ininitiabili, non per seipsum, sed ab eo qui a nemine est
natum ab aeterno, nativitatem scilicet ex paterna aeternitate sumen-
tem. Edita est hic fidei professio, sed professionis ratio nondum expo-
sita est » ; et ideo quaerenda, scilicet quomodo intelligendum sit quod
ait, Filii originem esse ab initio, et non ipsum esse ab initio, sed ab
ininitiabili. Hoc utique subdens determinavit, quomodo acceperit ini-
tium, inquiens, originem Filii esse ab initio, ac si diceret : Non ita
intelligas originem Filii esse ab initio, quasi ipse Filius habeat ini-
tium, sed quia ipse est ab ininitiabili, id est, a Patre, a quo sunt
omnia. Nam licet Filius sit principium de principio, non est tamen
concedendum quod Filius habeat principium. Cumque Filius sit prin-
cipium de principio, et Pater principium non de principio, non est
principium de principio principium sine principio, sicut Filius non est
Pater; neque tamen duo principia, sed unum, sicut Pater et FiHus
non duo creatores, sed unus creator.

Cum Pater et Filius sint unum principium Spiritus Sancti, quae-
ritur an eadem notione? — Unum autem principium sunt Pater et
Filius non tantum creaturarum, ut dictum est supra, sed etiam Spiritus
Sancti. — Ideo quaeri solet, utrum eadem notione Pater sit principium
Spiritus Sancti et Filius, an sit alia notio qua Pater dicatur principium
Spiritus Sancti, et alia qua Filius. — Ad quod dicimus, cum Pater
dicatur principium Spiritus Sancti et Filius, qiiia Spiritus Sanctus
procedit vel datur ab utroque, nec aliter procedit vel datur a Patre
quam a Filio, sane intelligi potest, Patrem et Filium eadem relatione
vel notione principium dici Spiritus Sancti. — Si vero quaeritur. qum
sit illa notio, quam ibi notat principium f, nomen eius non habemus ;
sed non est ipsa paternitas vel filiatio, imo notio quaedam, quae Patris
est et Filii, quia ab aeterno Pater et Filius unum principium sunt Spi-
ritus Sancti. Donator autem, ut praedictum est (1), dicitur Pater vel
Filius ex tempore, sicut Spiritus Sanctus datum vel donatum.

(1) Dist. 14. 15. 18.

DocToiiis srr.TiLis ac m.mmani

SUPKR DISTINCTIONE XXIX. LlP.Iil I. SENTKNTIARrM

gLAESTlO L'M( A.

luoT. 1 ' ) - Proponitur quaestio. Circa dUlinclionem
vi<ji'simaiii nondni (jiiacro:

['l/uni pri/Uij)ium i//io i/iodu dictilur de principio
sH//ipto pc/sonaliler el nolionalilcr el sumpto ctiam cssen-

Italilcr^

loos. — Argumentum priucipale(l). — QikmI noii; .{ui.i si
p/incipium e.ssot nnius rationis Ihk; iihmIo trij)licitor suiiiptiitu,
erjjo principiatn. ossonl unins rationis: hoc «»sl talsuin, «jula
ntc l'ilius, n<'c Spiritus Siinclus * principiatur * iino m<Hlo, ik3c
cn*aliira fodcin inodo cuni eis.

1001). — Contra: set|uitur: croans; i^Mlur principiaiis: jre-
ncr.ins; i<zilur principians: et s|)irans; i;:itur piincipians; et
luiii •' convcrso; fru^o conseipiens csl i'oinniuni' ail oinnia an-
teciMliMifia {'*).

1010. - Solvitur quaestio. .\il islani i/miestionem »lico
if) (,)uo(| p/incij)iu>/i non «licilur uniroce ilc priiicipio ex-
sc/ilinUtc/- cl iiolionnliter .sive pcrsonaliler suinplo; el hoc
loipicnilo ile rclationc quae |)«'r se si^nillcalur hoi* noiiiiiH*
principium, el accipiemlo principium * pro principiationc *,
iiun pro eo quod principiat, sive pro principiti iiuod, s«nI (n)
liuo. — Kl ratio ost, ipiia principiuin csxcntiatiter suiiiptuiu
noii ilicil iiisi relationcni /ationis, non rcalem, «piiu noii ohI
rcalis i>'lalio Dei iu\ creaturain, ut cx ilial. scip |)a(<'hil; ut au-
tein a«'cipilur ail inlra notionaliler vel fiersonaliler iiicil re-
latioinMn /calc/n: rclationi autcni renti et raiionis immi i*I

(t) E<l Vcii. i'X noii

(1) Solvitiir lut II. IDII.

(2) Vi.l. II KHJ

1080 LIB. I. DIST. XXIX. QUAEST. UNICA.

comniune ali(|uid idem, quod est in uno rei et in alio ratio-
nis, quia ei quod est secundum quid tale et ei quod est sim-
pliciter tale in quantum tale non est commune univocum
illud quod accipitur in eis secwidum quid et simpliciier : re-
latio autem realis est simpliciter relatio, et relatio rationis (a)
est secundum quid relatio, quia sicut esse in ratione est esse
secundum quid, ita referri secundum rationem sive compa-
rari a ratione est referri vel compsirdin secundum quid ; ergo
non est principium univocum istis.

b) Si autem loquamur de principio ad intra ut est per-
sonale et notionale, videtur quod eis possit esse * princix)ii
ratio * communis univoce, sicut paternitati et filiationi potest
hoc quod est relatio originis esse commune univoce, sicut ta-
ctum est supra dist. 23 [n. 908 et 939 h] de communi uni-
voco personis in quantum personae.

1011. (2) — Solvitur argumentiim principale. — Ad argu-
menta. — Primum [n. 1008] probat quod non est principium
unius rationis ibi notionale et personale. — Respondeo, quod
in creaturis aliqua duo distincta specie dicuntur esse alterius
rationis, et tamen potest abstrahi ab eis unum comraune unius
rationis sicut genus. Ita in proposito, istae productiones, genera-
iio et siyiratio, sunt alterius rationis, loquendo de propriis ra-
tionibus earum; tamen potest aliquod unum commune abstrahi
ab eis; et eodem modo de hoc communi quod est principium,
ipsum potest esse commune unius rationis, licet illa de quibus
dicitur sint alterius rationis, loquendo de propriis rationibus
eorum. — Et si obiiciaiur contra hoc quod tunc est univer-
sale in Divinis, de hoc tactum est supra dist. 23 [n. 908].

1012. — Explioatur argumentum ad oppositum. — Argu-
mentum ad oppositum [n. 1009] probat communitatem huius
quod est principium ad tale et tale 2^^'incipium, sicut probat
univocationem ad principium intra et extra. Ideo potest re-
sponderi quod non sequitur: creans; ergo principians: et gene-
rans; ergo principians, accipiendo 25rmc2:p2«ns pro aliquo con-
ceptu univoco simpliciier ; quia principians quod infertur
ad hoc quod est creans, ut dicitur de Deo, dicit tantum rela-
tionem rationis; principians autem quod infertur ex gene
rante dicit relationem reateni.

(a) Ed. Ven. communis.

i

DJST1N(;T1U ti^uiksi.ma

TKVnS MACISTIil SKNTKNTIAIU M

I)e his (fitfte temjiontlitfT de iJeo (licitiitiir, rt relntive secundum
accideiis, qiiod iion Deo, scd crentnris accidit. — .Siint enim <jna<»-
dain quae ew tempore dc Deo dicunUir eique tenij)ornliter conveniunt,
sine 8ui mutatione, et relative dicuntur seciimlttm accidens: non riuod
accidat Deo, sed quorl accidit creatitris, ut creator, domintts, refmjiumf
datitin vel doiiiitnni ct huiusmodi. — De hiH AupuatinuH V. Iif>. Dt
Trinit. (Ij ait: • Creator relative dicitur ad creaturam. sicut domi-
niis ad «ervum • . Item{2): « Xon nioveat qmxl SpirituH Sanctus, cum
«it conetenius Patri et Filio, dicitur tamen aliquid e.x tempore. ve-
luti hoc ipsum quod donatiim di.viinus; nam Hempitenie Spiritus est
donnm, tem|)oraliter autem donatum. Et «i dominus non ilicitur nini
cum hal>ere incipit servum, etiam isfa apj)ellatio relativa ex tem|X)re
eHt Deo; non enim Kcmpiterna creaturn est, cuiuH ille dominuM e8t ;
erj^o dominum esse non sempitemum iial^et, ne co^amur etiam crea-
tumm sempitoniam dicere, quiu ille senipiterne non dominaretur. nisi
etiam ista sompiterne tamularetur. Sicut autem non |K)te.st onae trn na
(]m iion hal>«»t dominum, sic nee dominus qui non haf»et Mirvum •.

Oppositio, quod iimt ex trmiHtre $H domiuus, quia e$t dominiu
tein/Hiris, quod iion est ej' tcmjHtre. — Se<l hic aliquiM dicet, qu«xl non
e.x tem|)oro cnnipotit Doo liat>i' api^ellntio, qua dicitur dtyminut, quia
non e«t tantum dominuM rerum quae ex tem}x)rc ctxqx^nmt, «ed eiiain
illius rei qiiae non coopit ex tem|H)ro. id est, i/isiini trmjtori», qutwl
non cooj^it cj- tcinjHire, (piin non omt nnto tempus (|uum inon^orrt ; et
ideo non C()«'pit osse doiiiinii.i ex tom|Hire. — Ad qurnl dici imtent,
quia licet non coein-rit ejc temfMtrr dominuM OHne tenn^orin. corjiit tamen
esHe doniinuH tem|xiriH, qtiin noii somi^er fiiit tempuii, et i|M(iua Ao»i/-
nis ex temiK)i-e c<x»pit esHO dominuiii. — IV hoc AunuHfinu* in eo
dein lihro continuo itn nit : < QuiH<iuiri oxtitorit qui aclorniim rVum

[^\) fw|i i;i. ^v lii

1()S2 LIB. I. DIST. XXX. TKXT. MAGISTRI.

solura dicat, tempora vero non esse aeterna propter varietatem et mu-
tabilitatem, sed tamen ipsa tempora non in tempore esse coepisse,
quia non erat tempus antequam tempora inciperent, et ideo non in tem-
pore accidere Deo ut dominus esset, quia ipsorum temporum dominus
erat, quae utique non in tempore esse coeperunt, quid respondebit de
homlne, qui in tempore factus est, cuius utique dominus non erat an-
tequam esset? Certe, ut dominus hominis esset, ex tempore accidit
Deo ; et ut omnis amoveatur controversia, certe ut tuus dominus esset
vel meus, qui modo esse coepimus, ex tempore habuit. Quomodo ergo
obtinebimus niliil secundum accidens dici de Deo, nisi quia ipslus
naturae nihil accidit quo mutetur, ut ea sint accidentia relativa quae
cum aliqua mutatione rerum de quibus dicuntur accidunt, sicut ami-
cus relative dicitur? non enim amicus esse incipit, nisi cum amare
coeperit; fit ergo aliqua mutatio voluntatis, ut amicus dicatur. Num-
mus vero, cum dicitur pretium, relative dicitur; nec tamen mutatus
est cum esse coeperit pretium, nec cum dicitur pignus et huiusmodi.
Si ergo nummus potest nuUa sui mutatione toties dici relative, ut
neque cum incipit dici, neque cum desinit, aliquid in eius natura vel
forma, qua nummus est, mutationis fiat, quanto facilius de illa incom-
mutabili Dei substantia debemus accipere, quod ita dicatur relative
aliquid ad creaturam, ut, quamvis temporaliter incipiat dici, non tamen
ipsi substantiae Dei accidisse aliqua intelligatur, sed illi creaturae ad
quam dicitur? Qualiter etiam refugium nostrum dicitur, refugium
enim nostrum dicitur Deus relative ; ad nos enim refertur, et tunc
refugium nostrum fit cum ad eum refugimus. Numquid tunc fit aliquid
in eius natura, quod antequam refugeremus ad eum non erat ? In nobis
ergo fit aliqua mutatio, qui ad eum refugiendo ef&cimur meliores; in
illo autem nulla. Sic et Pater noster esse incipit cum per eius gratiam
regeneramur, qui dedit nobis potestatem filios Dei fieri (1). Substantia
ioitur nostra mutatur in melius, cum filii eius efficimur. Similiter et
ille pater noster esse incipit, sed nulla suae commutatione substantiae.
Quod ergo temporaliter dici incipit Deus quod antea non dicebatur,
manifestum est relative dici, non tamen secundum accidens Dei, quod
ei aliquid acciderit, sed plane secundum accidens eius ad quod dici
aliquid Deus incipit relative » . — Ex his aperte ostenditur quod quae-
dam de Deo temporaliter dicuntur relative ad creaturas sine mutatione
Deitatis, sed non sine mutatione creatarae ; et ita accidens est in crea-
tura, non in Creatore ; et appellatio qua creatura relative dicitur ad
Creatorem, relativa est et relationem notat quae est in ipsa creatura;
appellatio vero illa qua Creator relative dicitur ad creaturam, relativa
quidem est, sed nuUam notat relationem quae sit in Creatore.

(1) loann. c. I. v. 12.

I

lAU. I. I<1M. \X.\. JhXl. .MAOISTRI. U)Ki

llic H<AvUnr (jufWJitio, qna qnaerehtUur, ntntm SpirUn» Stinctns
dicntnr (latnm vel (lonatnm relative ail se, cnm ipse det ge. — Hic
\)f)t.CHt Holvi r|iiaeati() «nperiua^l) propotiita, ulii <juaerel<aiur, cum Spi-
ritu.s SanctuH dicatur datnm vel donatnm, quod autein datur rc/Wtur
et ad eum qui dat, et ad illuin cui datur, et Spiritus SanctuM det
BeipHum, utrum ad se ipsnm relative dicatur, cum dicitur. dari vel
donari? — Cui quaestioni reaj^ondentes dicimu.s, Spiritum Sanctum
dici (latum vel donatnm relative et ad dantem, et arl illum cui datur;
dana autem .sive donator est Pater cum Filio et Spiritu Sancto. Nec
tamen rliciuiu.s Spiritum Sanctum referri (ul se; «ed ap|>ellati(> dati
vel donati refertur et ad dantem et ad recipientem, quia non jjoteHt
nliquid dici datnm, nisi (tb aliqno et alicni detur. Cum autem Spiri-
tus Sanctus dari a se vel datns a se dicitur, relative quidem dicitnr
ad illum cni datur, et eat ap])ellatio relativa; et in illo cni datur
mutatio lit, non in dante.

(!) Dist. IH.

DOCTORIS SUBTILIS AC MARIANI

SUPER DISTINCTIONE XXX. LIBRI I. SENTENTIARUM

QUAESTIONES

QUAEST. I. ET 11.

1013. — Proponitur quaestio I (1). — Girca distinciionem
Ungesimam primo quaero:

Utrum de Deo dicatur aliqua relatio ex tempore?

1014. — Argumenta principalia (2). — Quod non: — a) Quia
quidquid de Deo dicitur est Deus; igitur est aeternum; non
igitur novum, nec per consequens ex tempore.

h) Praeterea, nihil aeternum dicitur de temporali; ergo
nec e converso.

c) Praeterea, factio non videtur esse sine mutatione; ergo
Deus, qui est immutabilis, non fit aliquid: sed si aliqua relatio
nova diceretur de eo, posset dici fleyn secundum istam relationem.

1015. — Oppositum patet per August. V. De Trin. c. ult.,
et per rationem: quia relativa sunt simul natura; ergo rela-
tionibus in creaturis ex tempore ad Deum correspondent rela-
tiones in Deo ex tempore.

1016. (2) — Proponitur quaestio 11(3). — Secundo quaero:
Utrmn Dei ad creaturam possit esse aliqua relatio

realis?

1017. — Argumenta principalia (4). — Quod sic: — a) Quia
Deus ex natura rei, absque consideratione intellectus, est omni-

(1) Solvitur a n. 1025.

(2) Solvuntnr ad n. 1030.

(3) Solvitur a n. 1031.

(4) Solvuntur ad n. 1034.

LIB. I. DIST. XXX. QLAE8T. I. ET II. 1085

potons ot ornnisciens; ista onim ponuntnr in Deosicut altribiita
(licfntia iri Doo perfectionpui .sifnpUciicr, t'i omn»; tale esl i\n
s<:'(niri(iurM nalur-am rei, s<'cumlum .\nsp|m. Monol. cap. 15:
ista autern dicunl respectum ad creatuiam * p(jtentialem * *'t
scibilem; erfz^o, etc.

h) Praeterea, Dcus al) aeterno voluit ornno creamlum ess»*
l)ro «'0 tcriipore pro (juo j^ostea creavit: et istud velle crealu-
ram includit reldlionem; et tamen non ;v///on/s. ProAo, quia
prius potuit velle creaturam fiuam intcilif^^ere se velle eam;
iion eiiim (juia scivit creaturam, ideo voluit eam, setl (^uia
voliiif carii, idco scivit eam sc vellc; ipitiir ista relatio ae-
terna voluntatis Dei ad cn^aturam est renli.s, quia uon est
iii volunlate per actum alicuius intell«H'tus c()mj)ai'antis earn
ad ali^juid.

c) Praoterea, relationes fundatae su|)ei- (ju<in(itaiem suiit
rclatioiies rcn/cs, ex V. Mctapli.; ikMtur inacf/nnfitns Dei ad
crcaluram fundata super (luantitatem virtutis in Deo, scilicet
supcr infiniiatcm maf,niitudiiiis eius cl sui^ci- magnitudincm
virlutis in creatura, scilicet ma^^nitudiiiem finilam crcaturae,
erit relatio realis. — Confirmatnr rati<j, (piia majj^nitudt) iri
Deo est fundamentum acqualitatis, (luae est realis relatio ad
inlra; maj^nitudo etiam cn^aturae est fundamentum relationis
icalis in crcalura ; er«;o comparando lianc niaf^Miitudincm a»l
illarii, vidctur- (luotl liahitudo fuiidata super ista sit reatis.

(l) Praelerea, relationes secuniii modi rclativorum, «luae
scilicet fuiidaiitur super actionem et passionem, sunt relatitv
nes rcales: sed tales sunt relationes Dei ad creaturam in
(juaiilum causa * elllciens * (a); i|.cilm'- — Sidices: non est ve-
riim nisi in a<j:«Mitibus * nnturnlitcr*', contra : \a\h\r rotunlas
crcafn riori Iiabcbit liabitudiricm rcnlem ad suum etT»H'tum.

i) Praeteiva, sicut forma est iii ali^iuo, ita tlenominal illud;
ci-<ro si iion esl ali^pia relatio in Dco ad creaturam realilcr,
Deus non est realitcr creator civaturae: (pKKl vidctur absurduin.

1018. ~ Coiitra: relatio /vyi//:» «^sl ail lermiiium s«rundum
• sse eius rtfrt/(?; sed terminus lu.vcssario exijjitur ad rclalionem
icalem; er^:o si D(nis refcmtur rcatiter ad cr»»aturam, crealura
secuiidiim esse renlc fuisset aeterno.

(a) Wndd. i-nii»» ct ofTcftiu.

108() LIB. I. DIST. XXX, QUAEST. I. ET II.

1019. (•■^) — Alioium solutio ad I. quaestionein(l). — Ad pri-
mam gwa(?s^/oi^iem dicilur, quod iiuUa est in Deo nom relatio;
quia sicut actlo est eadem, licet diversimode considerata, ut in
apiitudine, ut in poientia, ut praesens, ut praeterita, ut futura,
ita relatio fundata super actionem sic et sic consideratam est
eadem relatio; ita quod dicit alibi quod sunt eadem relatio se-
cundum raiionem, ditferentes *tamen * secundum aliam et aliam

* nominationem *, quae est differentia minor; et huiusmodi

* nominatio * alia est propter * passionem novam * in creatura.
Eamdem igitur relationera dicit in Deo ipsum esse creativum
et creantem:sed aeternaliter fuit creativus; ergo cum dicitur
creans non est in eo relatio nova, sed nova appellatio relativa.

Quod confirmatur per August. V. De Tvin. c. ult., ubi
potius videtur novam appellationem dicere quam relationem.

1020. ( ^ ) — Eorumdem solutio ad II. quaestionem (2). —
Ad secundam quaestionem dicitur, quod illud quod reali-
ter est relatum est * naturaliter * [a) ordinatum : sicut al-
bedo, quae est ratio referendi realiter ad aliam albedinem,
est naturaliter ordinata ad illam, pro eo quod aliquam per-
fectionem habet ista ab illa, in quantum in eis est natura
perfectior simul quam in altera earum: omne autem natura-
liter ordinatum dependet ab illo ad quod naturaliter ordi-
natur, pro quanto scilicet expectat illud, ut in ipso fundetur
relatio ad iliud; et si dependet, igitur est mutabile, quia
dependentia non est sine potentialitate ad actum; et si muta-
bile, igitur imperfectum, quia carens illa perfectione ad quam
rautatur; et si imperfectum, igitur Zmz7ai?^m; ergo, de primo
ad ultimum, si realiter relatum, ergo limitatum. — Et quia
posset instari quod tunc non esset relatio realis in Divinis,
ideo videtur exponenda illa positio de relato ad aliud in na-
tura; si enim realiter referatur ad aliquid quod est idem rea-
liter ei in natura, non oportet quod dependeat, quia non ex-
pectat aliquid aliud a se in natura, ut in eo fundetur relatio.
— Tunc ad propositum, cum Deus non sit ens imperfectum,
nec mutabile, * nec * dependens et caetera, ergo non est relatum
ad aliquid aliud a se; igitur non relatum ad creaturam.

(a) Wadd. realiter.
(1) Cfr. n. 1021.

(2) Cfr. D. 1022.

I.IH. I. I>IST. XXX. ylAKST. I. KT II. t(W7

lojl. (•') — Impugnatur praeeiposita solutio ad I. quaestio-
iieni. ii) Contra islitm opiniit/win, ({uaitluiii ;iil illinl «jutxl
(licit :i(l prii/iam ijufiestio/icm iii. 1019]: si riiUiUo actualis el
aptitndinalis siiil mdem * n-latio ♦, ot proptfr hoc noii sil
alii|ii:i loliilio tiora actualis Dei ad (•n-atiirain, pr^ro pari ra-
tioiK' iioM <'st nli<iua rrlatio nova crcatura»' a«l Douin. r|uia
a])titLi<liiiali iii I)(30 corresptjiidchat aptituilinalis iii cr<?atui-a,
sicut a(;tiiali actiialis; ot tunc si oi-ant (^a«l«Mii in D^h» aptitu-
«iinaiis ct actiialis, pari ratioin' aplitinlinalis illa in cr*>atura
ciil cadeiii ciiiii nctiKili, <'t il:i iiulla nova in uiio oxtromo,
sicut iioc in alio. Consef/uen-s videtur absttrdum S(H;un(lum ve-
ritafrtn, <|ui;« tunc nulla (.'ssenlia cssct nova, noc alujuid ab-
solulum iiovuiii; impossibilo est onim ruiitlamciitiim «'sso norum
ct rcl;ilion<'m <'.ss«; «i'/t'/viam spciindum illii<l ruii<I:im«'ntum —
Ivl «'liam sc<iuilur impossibile, s«'cuniluiii cos, «(uia tuiic cum
omnia sint illud i|Uod sunt p<'r rcsp«'clum a<l Doum iit a<I caii-
sam <'X<'mplar«'ni vol ut ad causani «•lllci«'ntem, so«iuitur «juod
omiiia suiil aeterna ot niliil novum; <|uia si non rc^poclus,
iioc absoluliim; «juia nullus resj)ectus pot(^st osse aoternus sine
aol«'inital«' liiii«Iani«'nti, iioc novus sino novitato fuii«Iam«'iiti. —
Spocialitor otiani vi«l«'tur consoriuons i?iconveniens, seciin«Ium
isNts, iiui dicuiil (;.sse eoristoiliue dicere respcctum ad causam
«•lllciontom ut cllicions esl, et illud esso vol rosjx^ctus erit iiovuni,
vol iiiliil orit iiovum p«'r creationein, et tam«Mi ill«' r«'spectus in
( ToaluiM (!st in comi);iration«' a<l Douin; iir^^o iion olistante rcla-
lioiK' aptitudiiKili i)r:i«'c«'«I«'ntc ut aptiluiliiialis «'st, potost actua-
lis oss(3 nova taiii<iuaiii alia ab illa aptitudinali.
( '» ) b) Praotorca, non potost osso oa«l«'m ivlatio nisi sit iiucr
radon extrona. Nunc autom, int<'ll«vtus «liviiius n«>n lantum ab
;i«*torno iiih-Ilixit aniinam Anlii-liristi ut /tossibilcm pro taiito
t«'iiipoi«' aiil«'iiu;im croiir«'tur, s«^d iiitolI«'xil *«'ain * ut actu exi-
sfrntem pro illo inslanti cr««alionis j>ro «juo oxistot: illud au-
tcm iiit«'lli<<:il)il«> vid«'tur osso distinctum ab isto intolli^^ibili in
raliono intelliijiltilis, «luia vi«lotur i«liu«I int«»IIic;ibilo es.S(» poten-
tiaie el acfmle aniiiia«', «iui:i possunl «ss»' «luo actiis inlolli-
pMi«Ii circa ilh», <|ui;i utruini|U«» potost int«'Ili^i cuni opp^niilo
:iltciius; or^M) n'sp«»ctu iiit«'ll«vtus divini sunt duo intclli^ribiliu
R(^<Mmdum <lu(^s actus socundum rationom; i^'itur intoll«vtio di-
vina, «juae ost unica, p«»l«»st liaU^re ista pn) obiwlis distinclis

10(S8 LIB. 1. DIST. XXX. QUAEST. I. ET II.

uiiici aclus secundum rem, distincti socundum rationem, sicut
possunt essG obiccta distincta duorum actuum intellectus no-
stri; et per consequens divinus intellectus comparans se ad
primum extremum ut creativum ad creabile, et ad aliud ex-
tremum ut creans ad creatum, videtur in essentia sua quasi
producere duas relationes rationis ad distincta exlrema, et ita
relatio creatwi et creantis non est una relatio ratioiiis, sicut
nec extreina, ad quae comparatur sunt ibi idem.

Confirmatur ista ratio: in quocumque genere illud quod
est in potentia tale non est nisi secundum quicl tale; ergo
non est simpliciter ei idem illud quod est actu tale; et per
consequens si intelligatur hoc ut in poteniia et illud ut in actu,
erit aliud extremum intelligibile simpliciter.

c) Praeterea, quod dicitur de nova appellatione videtnr
irrationahile ; quia in quocumque eadem forma habet idem
esse videtur eodem modo posse appellari ab illa, quia enim
forma talis est et in tali, ideo tale appellatur ab ipsa, et non e
converso; ergo si relatio erit eadem et uniformiter ad creatu-
ram ex parte Dei, non videtur quare non posset Deus semper
uniformiter ab ea appellari. Quod enim forma sit in aiiquo,
et tamen quod non possit denominari ab ea, ut dicatur habens
formam, contradictio est, quia non differunt * abstractum et
concretum in forma * nisi in sola denominatione subiecti; ergo
quod creatio actio sit in Deo, et tamen quod non possit deno-
minari ab ea, * est contradictio *.

1022. {"') — Impugnatur aliorum solutio ad II. quaestionem. —
Contra illud quod dicitur ad secundam quaestionem [n. 1020]
videtur quod illa quae ponuntur ibi connexa non sunt con-
nexa. — a) Primo quidem si ponantur duo albissima, illa
erunt perfecte similia. Quod declaratur, quia modo perfecta si-
militudo et aequalitas est in personis divinis; non enim toUitur
perfectio similitudinis propter infinitatem fundamenti, sed ma-
gis ponitur; et si per impossibile essent ibi duo fundamenta,
esset similitudo realis, quia modo non ponitur esse rationis
nisi propter intellectum comparantem illam magnitudinem
unam; igitur il)i esset perfectissima similitudo, et tamen neu-
trum ordinaretur ad alterum, ut a quo haberet perfectionem.

Si dicas, quod natura speciflca est perfectior in am-
bobus (juam in uno, hoc non est unum istorum ordinari ad

i.iH. I. nisT. .XXX. (jiAEST. I. r:T II. 1089

altoriirii, i|uia iiiiuiii illoruiii iiullarii |M5rroctiori<.>rii Uicit \*'\ haiiot
j)or hoc qiiod ail altorurii c»st, sive iiatui-a sit |K*rl«rtius in
aiiihohus siiriul fjiiaiii iri altrro, sive nori. Nec sefjuiinr: a«l in-
viccrii onliiianliir; or^^o (I«'j)f'ii<Iont ad invic«'m.

h) l'ra«'t(in.'a, a^^ons cr«'aturn iialuralo non a^nt in riuanluin
«•st i)Hjjc/'fcctnm, «juia a^^oro sihi c<)iii|)«'tit in ijuandini ost m
/icht, ot aj^ero suinino c«)nii)otit I)oo; ot lyruon apons lalo in «pian-
tuni sic ngms ponitur hahcro rolationorn r<?«//.'m ad creatur-am;
cr^'o non ost nocresse realitiM- oinno relainm iii ijuanturn lalo
depcndere ad aliiid; lic«;t «'niin aj/ons cr«'atiim ad aliijuid de-
pondoat, iion tainen vid«!tur dependcre a«l ali(jiii«l (ptod creot ;
iHc iii (jiiaiiturn i)0t«'iitial«' «•» iiiiitahilo ot iiiijM-rfoctum caiisat
ijlud, .s«'d in (juanluiii «^st in ncln. Tiinc sic: agens a^^it in
quaiituiM jiorloctuni: sod in (luaiitum est ajjrons rofertur r«^a-
lit«M*; «'r'f.ro non oiiino relatuyn iii (junnlum r'oalitor r*«'latuin osl
impcrfcclnni.

c) Praotoroa, si A in «luanliiMi icrciiiir ad B r«'alit«M" «1«'-
jioiidot ad iitsuiii, pari raliono, si rolalidiifs iMiituac * surit *, B
«lopondot ah A in (luantuni rofcrtur ad A, «?t ila oril do|)ondonlia
circiilaris A ad B, ot «' convei-so: quod vidctur iinpossihil»', «luia
iii iiullo ordino «'ssoiitiali ost circiilus.

102.*]. (^) — Alia aliorum solutio ad utramque quaestionem.
— a) Alitkr dicitur ad primnm qitnestionon, «luod in Pct»
iion ost ali^pia rvlatio ex tompore ad cr«.'aturaiii, scd in sola
crcatura est r«'lalio ex tonipor-o ad lJ«'urn, * et sicut illa i«'-
latio (lua l)«'us dicitur ad cr'«'aturani «^st tanluiii in cr«'atui'a non
esl in iJeo * («). Quod vidotur accipi ah Au|.;ust. c. praeail. el
;i Ma«;islro in litt«M-a.

Confirmatur : actio est iii i)ati«'nto, ox ///. Plnjsic: el
tamoii non donominat pnticns, soA nyens; sic Deus donomina-
lur a rolatioiu' illa (luao ost in croatura.

l>) Ad sccundnm qnaestiimcm di(Mtur, «luod niilla n'latio
lalis potest essc renlis, (\\\\',\ i*«'latio roalis non est sino onli •
Dous aut(Mii rioii hah«'t ordinon rcalem a«l ci*oatui':im, «pn.i
csl supra ordiiiciii.

1021. — Impugnatur. — nj Contm pritntim: quia tnn.'
rolatio cssct ia eo iri (juo nun est rundamentum; ttindamoiiiu ..

(n) Wii.l.i. ot fU- \\U\ rolntio fnm Dfii» diritur n-' ■•- tturnm non nt

iii Dfi) iiiHi .m-ciiiKliiii) <|U<mI i<8t in rrentiirn.

ToM. I. (19

1090 LIH. I. DIST. XXX. QUAEST. I. ET II.

eniin relationis, qua Deus dicitur ad crralurani, si dicalur ad
eam, non est in crealura, quia potentia quae fundat relationem
non est in creatura, scd in Deo; ergo relatio iila non erit in
creatura.

Praelerea, oppositae relationes causae et causati non
possunt esse in eodem, quia magis repujjnant quam relatio
produceniis et producii, quae taraen non possunt esse in eo-
dem supposito, licet sint in eadera natura.

Et si dicatur, (juod hic sunt relationes oppositae in eodem
supposito, non tamen denominant ipsura, hoc videtur omnino
irralionabile, quod aliqua forma sit in aliquo subiecto, et ta-
men subiectum non posset dici tale quale natum est constitui
per illara fcrmam.

b) Ratio quae ponitur ad secundam quaestionem, vide-
lur petere principium et peccare secundum consequens.

Probaito primi: quia cura Deus sit prior creatura mul-
tiplici priraitate, videtur habere ordinem ad ipsam, extendendo
noraen ordinis, non tantura quod dicatur posterius ordinatum
ad prius, sed etiara prius ad posterius, licet aho modo. Oporteret
etiam probare quod ista prioritas quae potest dici ordo non
sit relatio realis in Deo; hoc ergo petitur. — Nec sequitur
ex isto noto quod Deus sit supra ordinem, accipiendo ordinem
prout est posteriorura ordinatorura ad prius, ex hoc enim non
sequitur nisi quod non sit posterius; et ex hoc non sequitur
quod non habeat ordinera, generaliter accipiendo ordinem.

Quod autem ratio peccet secundum consegwe/25, probatur:
quia ordo est quaedam relatio: non autem oranis relatio est
ordo, quia non relatio communis fundata super unum, ut re-
lationes aequiparantiae, sed solae relationes disquiparantiae
dicunt ordinem; arguendo igitur a negatione ordinis ad ne-
gationera relaiionis est arguere ac si prirao negaretur ante-
cedens et poslea consequens.

1025. (9) — Ostenditur nuliam esse relationem novam in Deo
per se terminantem novas relationes creaturarum. — Respondeo
igitur ad priinam quaestionem, quod relaiiones creaiura-
rum ad Deum suni novae ei ex tempore. — Nec propter
istas in quantum sunt ad eum ut ad terminum, necesse est
ponere ahquas relationes in Deo ex tempore terminantes istas.
— Quod probo: — a) Quia, secundum Philos. V. Metaph.

Uli. l. I>IST. XXX. QUAP:ST. I. ET II. 10'.M

c, (lo A/if/uid, * tertii modi * dicudtur retativn quae dicuntur
ud ulif/uid, ([uia atia sunl eorum: ita qiHxl haec est per so
diflcroFitia duoruni primorurii iiiodoruni a terlio, quia in pri-
inis duoinis inodis esl relatio mutua, in lertio auteni nun est
roialio iiiulua, s(h1 alt»!ruiii praccise refertur (ad reli«iuuni, s«.'d
roliquuiii noii relertur {u) ), .srd tantuni ali<[uid pst eius: oinnes
aiitcni rclationos croaturao ad I)ouiii |K!rlii)«'nt ad tertium nio-
diiMi rclativorurn; i^ntur ijual»,'scunK|iie sint illac <juae sunt in
iiiio <'xtrf'nio, non op<jrtol all«'rum «'Xtreinum secunduin aliipiam
rclatifjnem in oo t«M'minar«' illas rolalifmc*:. sod |M)i('st trrrni-
nare praecis<^ sub ratione nbsolvti.

t)) Et istud eliani probatur ex inlentione Pliilos. IX. Me-
faph. c. 7, ubi prohat (juod actns est prior potontia «l«'flnitionc,
i|uia iMjtontia iloniiitur p«?r actum: si autem actus ret«'rtur ad
pot«'nliam, tuiic etiain e convei^so actus donniretur iM^r |)oten-
tiani, sicut dicit Poipli. c. do Spt-cie, «juo«l iii relationibus mu-
tuis neces.se «?st iii uliorum(|ue ilolinitioiiiltus utris«juo uti. —
Tuiic arfjuitur sic: actus deflnit potoiitiam ut termimit rcln-
lionem eius. Aut erjjro torminal rclationom eius ut attsotutum,
i-t haliotur projxjsitum, aut ut corrclntivui/i, el sic |K>tentia
(lofinit actiim. l^ntur ut actus est prior «lonnition«\ vM eliam
jiosiorior d<?llnition«'; «'r^^o vol dofiiiif actus ixjtontiarn, sicut e
(•oiiv«Mso, v«,'l ita dffinil actus |K)t«Miliaiii, «ju«jd e converso non
(lollnitur i»«'r ipsam; «'t por coiis«'«juons actus non ivterlur ad
pot«'iitiam, ^«'«l est moro aljsolutum, et hoc sub oa ratione sub
(jua dclliiit potonliam: (l«'flnit autom jKjtontiain in (juantum po-
tontia «*st ad ipsum til rclatio ad tcrminum ; ergo aclus st»-
(Uiidiim (juod more absotutua «jst terminus liuius rolatiitnis,
(jualiscunniuc >;ii illa rclatio, sive * simplex *, sive secun-
dum quid.

(•0) c) Hoc eliain prolmtur r/eneratius jkm- omnia ivlaliva :
([iiia iiullum rolativum primo refertur a«l corivlativum ut ad
lerminum in croaturis. — Profjo : rolativum in ijuantum ro-
lativiim primo doflnitur per lorminum ad i|Uom rolortur; or^'o
t«'rminus ut tormiiius prior «rst «loflnitiono rolativo ut relati-
vuni. — Consfi/ucntia pat«'t 17/. .V/<'/fiy</i., ubi companil acci-
ilcns ad substanlinni, ct jtci- IMiil«Ks. IX. Mctaph., ubi com()aral

(a) Doo«t iii Kil. Niii.

1092 LIB. 1. DIST. XXX. QUAEST. 1. ET II.

poteniiam ad acium. Si e converso, terminus in quantum ter-
minus refertur ad relatum in quantum fuit relatum, ergo in
quantura terminus habet illud quod fuit relatum ad ipsum pro
definiente, et per consequens pro priore secundum deflnitionem;
ergo pater esset prior filio secundum definitionem, et e converso:
inipossibile est autem circulum esse in prioritate essentiali qua-
cumque; ergo impossibile est patrem primo referri ad filium
in quantum filius primo refertur ad patrem; ergo refertur
primo ad illud absolutum quod est proximum fundamenium
relationis, et illud ahsolutum est prius patre ut pater est; et
e converso, filius ut fllius refertur ad absolutum quod est
'proximum fundamentum paternitatis * ut * illud absolutum
prius est flliatione et filio in quantum filius; nec secundum
hoc esl circulus aliquis, scilicet quod patre in quantum pater
prius sit A quod est absolutum et proxiraura fundamentum
* relationis * filiationis, et quod flliatione in quantura flliatio
est prius sit B quod est fundamentum proxiraum relationis pa-
ternitatis. Non enim ex hoc sequitur nisi quod ista duo abso-
luta sunt priora istis duabus relationibus; et hoc * est verum *
imo ambo absoluta sunt priora utraque relatione, quia quae-
libet relatio non tantum praeexigit fundamentum, sed etiam
tei^minujn ut terminus est. Si igitur quando sunt relationes
rautuae, termini mutuo referuntur, accidit quod ibi terminus,
in quantum terminus est, ut e contra referatur (a). — Possi-
bile est igitur aliquid referri ad absoluticm et ita videtur hoc
rationabile ponere in Deo, qui maxime habet rationem abso-
luti ut creaturae sunt ad eura.

d) Praeterea, licet intellectus possit negociari circa terrni-
num alicuius relationis tertii modi et in illo tertio causare re-
lationem rationis, tamen illa non est ratio terminandi: licet
enira intellectus aliquis conferat quadraturam circuli ad scien-
tiam ut quoddara scibile, causando in isto absoluto relationem
rationis quae est scibilitas, tamen ista non est ratio terminandi
relationem scientiae ad ipsura; ista enira relatio rationis non
est in hoc absoluto nisi dura actu consideratur ab intellectu :
scientia autera realiter refertur ad scibile, non tantum ut con-

(a) Ed. Ven. Si igitur qiiando sunt relationes mutuae accidit ibi ter-
mino in quantum terminus est ut e contra referatur.

r.Il!. I. IJIST. XX.X. QUAEST. l. ET II. 1093

sidtTulur ab iiilcll<;clu; crffo illa rolalio ratioriis iii scibili non
luit ratio t(;rriiiiian(li r'olaliori«'rii sci«Miliae.

e) IIoc (.'tiarii pot^^st (l».'cUwari iri proposito dc Doo: •riurxl*
ess^.Mitia iliviria, lic(!t jxjssit coriipar-ari ad ci'catui'am, el Ikm:
tarii por acturii irit(.'lloctus creali (juarii incrcati, ct sic iri oa
causaro relalianem )alioni.s, taiiioii ista relatio non esl rafi(t
tcrmiruuidi rolatioriorii ci-oaturao ad ipsum. — Non quidem illa
(Iiiao causalur por actum iiitclli.ntus creati. Pr()bo:i[\x\A tuiic
millo intolloctii cn^ato considoi-arito, compai-ando \)<i\Mt\ ad la-
pid(»m, si Dous pr-(j(lucor-ot la|)idom * iri essi? *, non ossol in la-
pide r-elatio rcalis ad ipsum : (juod est lalsum; * (luarc nulla
relatio iii Doo corrospoiid«»t r"olatioiii creatur'ao *. — Nec otiam
illa (luarii causat irit(;lloctus dirinus in ess^nitia sua. Probo:
(juia si per impossibilo D(>us non esset natura intolloctualis,
sjcuf ali<iui posuorunt Solom esso primum principiurn, et pro-
ducoi'«.'t lapidom, hipis ro|orr'otur realiter nd oiiin, ot lariion
luiic nori ossot relntio ralionis ad ipsum.
(•') /J Alisolutc ijjitur dico, (iu(jd propter terminatiottem re-
lationum creatiunriDn ex tempore ad Deum non oportet yo-
nerr aliiiuam relati<tnem in Deo, nec novam, nec nnti^jtmm,
ipiao sit ratio torminandi rolationom cr-oaturao.

iO"2(). — Potest vero esse relatio rationis per actum iutellectus
creati. — Potesl tamon in Doo poni ali^iua relatio rationis: nova
'juidom, sicut illa (iiiae causatur iii (.'o per actum intolI«rtus
nosfri C(»iisidoiaiitis ipsiim; sod non nova ali^iua por actum
iiitoUoctus sni. (jU(m1 probo, (\\\m iiuiKiuam ost transitus a con-
tradictorio ad coiitr-adictorium siiio mutntiono. Patet ox dofl-
iiiliono mutationis. Si oiiiiii niilla mutatio ossct in aliiiuo, non
'ssci lalio (luaro riia;j:is uriiini contradictoriorum posset motio
issc vciiim (iiiaiii roli^iuum, iu.»c «luaro ma;^is * sivundum fal-
sum (luaiii prinium *, ot ila vol anibo simul lalsa, vcl ambo
simiil vcia. Sod si in Doo possot osso iiova rolatio \H*r actuiii
intclloctus sui, tuiic alicuius contradictionis all«M'um oxlromuiii
rnodo ossct V(M'uiii d(» ali«iU(> * «1«' «pio * (a) prius non oral vo-
riim; (iliia modo considcralur sub ali«iua rationo sub qua prius
non consii|oral)atur ab intollcctu divino; i^^itur ali(|ua mulalio in
ali(iuo est: non in «?s.s«Mitia «livina co^^nila, nec in obiocto consido-

(d) Wailil. «humI.

1094 LIB. I. DIST. XXX. QUAEST. I. ET II.

rato, quia nondum est; nec in aliquo ad quod comparatur per
intellectura suum, nisi ponatur mutatio in ipso intellectu cora-
parante; quia sicut obiectum comparatum et illud ad quod
comparatur in quantura talia non habent esse nisi in intelligi,
ita non possunt habere aliud esse, nec aliter esse nisi sit aliud
intelligi vel aliter intelligi eorum : sed aliter intelligi eorum
non potest esse sine aliqua mutatione intellectus divini. Igitur
nnlla relatio nova potest esse in Deo per actura intellectus sui,
comparando essentiam suam ad aliquod teraporale.

Sed istud non est propter hoc quod relatio actua.lis et
pofentialis sunt una, sicut dicit prima opinio [n. 1019] impro-
bata [n. 1021], sed propter hoc quod intellectus divinus ad quod-
cumque comparat essentiara suam, in aeterniiate comparat, licet
non pro aeternitate. Unde sicut in aeternitate comparat volunta-
tem suam ut creativam ad animam Antichristi ut possibilem
pro aliquo iempore, ila comparat in aeternitatevoluntatem suara
ut creantem ad aniraara Antichristi ut aciualiter existentem
pro lllo nunc pro quo vult creare illara aniraam; et istae qui-
dem sunt duae relationes rationis *ad*(a) duo extreraa, sed
utraque aeterna, licet non pro aeterno.

1027. (12) — Obiectio. — a) Proponitur. — Et ex hoc ap-
paret responsio ad istam obiectionem : si nulla potest esse re-
latio nova in Deo per actum intellectus sui, igitur si intelle-
ctus nuUus creatus esset possibilis, et Deus posset creare la-
pidera, non posset intelligere se creaniem lapidera, sicut in-
tellectus creatus potest intelligere ipsura creantera lapidera,
quando ipsura creat: consequens videtur inconveniens, quia
quidquid est cognoscibile a nobis, multo magis et ab ipso.

b) Solvitur. — Respondeo : Deus posset se cognoscere
creantera lapidera pro A, sed non posset noviter cognoscere .se
creantera lapidem, sed in aeternitate cognoscit se pro A crean-
tera lapidem, sicut in aeternitate cognoscit se, * et non pro
aeternitate *, creaturum lapidem, hoc est dictu: in aeternitate
cognoscit relationem actualem eius ad illud quod pro A instanti
erit, * sicut * cognoscit relationera sui quasi potentialera, ra-
tionis taraen, pro aliquo tempore.

1028. — Conclusio. — Breviter ergo patet quod nulla est

I

(a) Wadd. sicut.

lAU. I. DIST. XXX. yt AEST. I, KT II. Mf^Ti

i-ekido nnrtt in I)eo per se lerminnns novui/i reintioneiii
creiiturae ; est tam«>n alirjiia nova |)«-r acluiii inli-IUftu.s crfa/i;
iiiilla aiiUMii iiova pcr actuin * sn.inn *.

lOiU. — QuomodoDeus dicatur Domiuns. - S^Acnntia i.stud
rneinbrnm primuin vidulur (iubiuin, (jiioiii(j<lo ponatur Ikmis Uo-
minus, sccunduin Au;,'ust. V. De Trinit. c. ult. — hespnnden :
s<jla rclatioiio nova «juao est in creatura ad i|»sum ips»» (l<Miomi-
natiir Donrifius: non ({uidiMn i{u<n1 in crcaluris sint duao pplatio
nes oi)|»ositae, (luaruiii alf<!ra ipse d«Miomiii«'lur, sefl uiia taiitiim
quae est ad ipsuin ut alj.solutnm; et j»r<»iiter hoc ((iiod sic alw
solutiiin «!St t«M'niiiius illius relationis, d(Mi<»iiiinatur, «|uasi eHS4»t
iii co iiova rclatio correspond«Mis: riu«Mnadni(»dum opus ractum
ali homiiKi dicitur hHinnnum , n(»ii pr(»pt(M* aliriuid lixnnanilatis
«luoil sit tbrmaIit«M* iii opcn*, s<^d propt(M- hiiiiiaiiilat(Mii (piae
esl tbrmalil(M' in liominc, ad (piem opiis halM't hahitudiiKMii.

Et liacc vidotur int<Mili(> Maj.nstri «'Xprcssc in Iitl<Ma coii-
cludentis ox verbis Auj^iist. ; ait enim sic : Appeiialio qna cren-
Inra relatire ad Creatorem dicitur relalira est, et rela-
lionem nolat, qnae est in ijtsa creatnra ; appellafin nutem
isla qua Creator dicitur ad creaturam relalio quavdatn
est, sed nuUam relalionem notat quae sil in Creatore.

VA Ikx- id(Mii vid«.'tiir .\uy:ust. diccrc V. De Trinit. c. 10,
scciiiidiiiii ipiod Maijrister addiicit (MIiu : <Juod tt'mp(traliler //*•
cip/t dici Deus quod anlra non dicebatur, manifeslum est
relalire dici, non lamen secumlum arcidens Dei qiiud ei ali'
(j/i/d /irciderit, sed jilane secundum acridens eiux nd quoU
dici aliquid Deus incipil relatirr.

I ():{(). ('•'<) — Solvuntur argumenta priiicii-aha I. quaest. -
Ad ari/umenta primae iptaest. — a) .\d itrimum (ii. ioild)
coiicedo (iU(»(l <iuidi|uid c-t in Deoost a<>liM'iium per identitalem;
scd n(»ii oporlet <iU(»d tiiiidiiuid pra«^dicatur (l«.* c<» jmm' Ikk* (|U(>!
ahiiil h:d»ct hahititdiniMii ad ipsiim sit act^MMium formnlitert
ijiiia iiiliil aliiid liahct luihitutliiKMii actcrnam ad ipsunr.sicul si
hciis sit actcrniis, cl dili;.ritur hMiiporalilcr a V(»luiilal«' «•'•»' ',
ilicilur iiuid(Mii dil<>ctus a nohis, scd noii ilit<>ctus aetern

b) .\d srrunduni | n. lOllAJ: cot. ^ ilin non IiMhM,
(|iiaiido (rf) extnMiia sunt alt«M'ius n)tioni><; pn»pl«T Ihh* «Mnrn

(d) t^i Vrn i|iiiu ciiin.

1000 LIB. I. DIST. XXX. QUAEST. I. ET II.

quod unum excedit alterum, iion oporlet sircilem esse coexi-
gentiam unius ad alterum, et e converso: sicut non seqiiitur:
quodcumque aeternum est cum tolo tempore; ergo omne tem-
porale est cum tota aeternitate. Prima vera est ratione immen-
sitatis aeternitatis, et illud deflcit in altero exlremo; et ideo non
oportet esse concomitantiam e converso, qualis est hic. Ita * liic *
aeternum potest esse terminus novae habitudinis ad ipsum, quia
aeternaliter existens potest aliquid de nono producere, et potest
de eo aliqua appellatio dici ex tempore; sed temporale non
polest ita habere habitudinem ahcuius aeterni ad ipsum.

Vel poiest concedi quod temporale etiam potest denomi-
nari ab habitudine [a) aeterni ad ipsum, sicut lapis non tan-
tum ut ideatum, sed ut existens est aeternaliter scitus a Deo.

c) Ad tertium [1014 c] * dico quod quando * fieri non de-
terminatum per aliquid, puta quando praedicatur secundum
adiacens, notat factionem simpliciter eius de quo dicitur, ut
si dicatur homo fit, denotatur factio simpliciter inesse honiini;
si autem praedicatur tertium adiacens, sicut homo fit atbus,
non notat fieri nisi secundum quid, eius scilicet quod specificat
ipsum. Et ita concederet forte aliquis de Deo, quod Deus fit
Dominus, notando factionem secundum quid, puta factionem
secundura aU(|uam relationem rationis vel secundum termina-
tionern alicuius relationis. Magis tamen concederetur quod in-
crpit esse Dominus, quia hoc non * signat * imperfectionem,
sicut fieri. — Nullo modo tamen concedilur nec fieri, nec in-
cipei^e absolute.

1031. (14) — Ostenditur nullam relationem realem esse in
Deo ad creaturas, — Ad secundam quaestionem [n. 1016] re-
spondeo, quod in Deo non est aliqua retatio realis ad crea-
turam. — Cuius r-atio accipitur ex perfecta simpticitate [n.
601 soqq.], et ex perfecta necessitate [n. 606]. Quia enim Deus
perfecle simplex est, nihil est in eo quod non est ipsum, secun-
dum August. XL De Civit. Dei c. 10: Deus simplex est, quia
hoc est quod habet (i). — Perfecta eius necessitas est etiam
ex se esse lale quod non variabitur eius esse, quacumque
hypothesi posita, sive possibili, sive impossibili, circa aliud

(rt) ¥A. Ven. potest denotari ad habitudinem.

(1) Icleo simplex dicitur, qiioniam quod liabet lioc est. — Cfr. supra,
n. 327 b.

Uli. I. DIST. XXX. or.AEST. 1. ET II. l(/.»7

a n«-, •|iiia iilia non siint nocnssa lia nisi fsecundario. — Kx
liis s«*<iuitiir (iiKxl iiiilla ost in oo n-alitas (luao nocossariij co-
cxij/at aiiiid a s»;; tah; enim nocossari(j ciwxijjrcns aliuil a Dto
iioii oss«;t, illo cooxaclo non oxistent»?, et por conse(iuon8 ali-
<|ui(l (luod porfocte osset idoru Uoo non essot, ali(iuo alio (lUfxl
iion est nocossariuni ox so non oxistonte: rela/io auleni reaiis
<l(! nec(^ssitato co^jxi^^^it ad suuiii esse terminurn illius relalionis;
or^o iii i)<'<j iK^n osl reiafio realis ad ofiitd a sr.

Uy.i'^. - Instantiae. — Contrn istam ralionem in&tatur: —
a) Prinio, (luia licet croatura non sit necessaiia in ess<» actuf/ii,
taiiMMi vi<l(>liii- (jiioil ali<|iii(l aliii<l :i I)oo sit necossarium in
essc possifjili, (pua ipsuiii possihilo osse est nocessarium. (Jiiod
proltatiir ex lioc, (luia prius vidotur ali(iui(l possihilo possibi-
lilatc * critis * («) in so (luam sit rdatio I)oi ad ipsum; nam noii
cst potciiiia iii ali<|uo nisi ivsp(?ctu possihilis iii sc, (piia ad
iiiijM)ssil)il(^ noii (!>t potontia; ori^nj rolatio Doi ad croaturam in
<|uaiitiim p(jssil)ilis non cooxi{]:it aliqui<l (piod noii * est * siib
illa lalioiic nocossarium sub qua torminal: rolatio autom in
Dco ad crcaturam ut possihitem vidotur esse eadem cum re-'
latioiic ciiis ad (•rcatiiiain iit actuafemt per illam dciluctioneni
positam j)ro jn-ima opinione ad primnm f/unestionem [ii.
IOI!>|; orc^o ali^pia nHatio jiotost esso in Doo, stanto necessi-
tnl,- <'iiis, simplicitor ad croaturam iit possifjifem, et eadoni
otiam (\st ciim illa (piac csl ad croaturam ut nctuafem.

b) llciii, si crcatura liabot esso quidditfitirum iii (pian-
tiiiii babct csse «;.m>//)////"»i, si^cuiidum unam iK>silionoiu, isiud

>S(; croatiirac csl n«H;cssariuiii; ic-jtiir ros|M»ctus ad istuil ut
sic vid(»lur posso osse abs^pio possif/ifitnte cum oo in (|uo csl
talis rcspcctus.

c) llom, si IMiilosopbi poiK^ronl ali^pia alia a D<h> pn>-
(JiK l:i (^ssc /'orninfitcr nccessaria, sicut dictum (»st dc opi-
iiioiic Arisl. ct .\vic. dist. S. |n. (>H| .soipp |, lunc rospoctus ad ilhi
pos.s<'t cssc in i)co(/ji, ct tamon sl:irct iKV(>ssitas ontiiatis di-
vinai», (piia torminus illius rolationis, sccundum illam ixjsiiio-
iiom, (^ssol noccssarius; ciyo IoikmhIo positionem Philost»plio-
ruiii. <pii laiiicii iic^r-ibant iii Dco rohilionom reaiem, ista ratio

(n) Wiuhl. «•iin.

(A) K(l. Vcn. iiii-iii |)«o.

1098 LIB. I. DIST. XXX. QUAEST. I. ET II.

iain posita, ex simpUcitate et necessitaie Dei, non videtur

.«;ulfi('iens.

(l) Item quarto, tunc in nulla creatura ma<?is nocessaria

deberet poni respectus realis ad rninus necessarium, et ita in

corporibus coelestibus non esset respectus realis ad generabilia

et corruptibilia.

1033. {^^) — Solvuntur. — aj Ad ista, quamvis ad duo

p)'inia possit responderi quasi uno modo: ad priinum, per

hoc quod esse possibile non est nisi esse secundum quid, quia

hioc esse non est simpliciter esse creaturae, sicut nec esse ho-

minem mortuum. est esse hominis, nec plus ponit ista possibi-

iitas in re quam caecitas in oculo, et ideo ad ipsum non est

aliqua relatio simpliciter, sed secunduw, quid: ad secundum

siniili modo, quod esse exemplatum non est esse nisi secun-

dum quid, et ideo iiabitudo ad talem terminum non esset

realis, sicut et terminus non est realis; tamen potest dici uiia

responsione. generali ad omnes istas instantias, quod necessa-

rium ex se, ut dictum est, non mutabitur secundum ali({uid

perfectae idem sibi, quacumque positioiie possibili vel impos-

sibili facta circa aliud a se: quidquid autem est in yerfecte

simpiici est idem sibi perfecte; ergo necessarium ex se;

ig'itur niiiil \n eo potost mutari, quocumque posito circa aliud:

nihil autem aliud a Deo est ita formahter necessarium sicut

Deus, secundum quamcumque positionem; quia si poneretur

aliquid formaliter necessarium, non tamen sine omni depen-

dentia ad Primum necessarium, et ideo non ex se necessarium;

igitur nulla realitas in Primo mutabitur propter positionem

quamcumque circa aliquid tale (juod non est ex se formaliter

necessarium: fieret autem mutatio in aliqua realitate in Primo

propter mutationem in alio a se, si aliqua realitas in ipso ne-

cessario exig-eret aliquid ahud a se.

('fi) b) Et tunc ad duas iiistantias de *esse* yossibili [n. 1032 «]

et esse quidditativo [ib. 6] secundum aliquos, respondeo primo:

non est illud possibile ex se necessarium in tali esse, etiam ne-

cessarium * possibile formaliter * {a), sicut est Deus eo) se actus

necessarius: secundo nec illae quidditates sunt eo: se necessa-

riae in illo esse quidditativo, sed per pariicipaiionem sunt sic

(«) Wadd. etiam necessariurn formaliter in esse possibili.

LIU. I. DI8T. \XX. QUAEST. I. ET II. KiOO

nocossario «Mitcs: noc U^rtio croatiirae si essonl necfssariae, se-
curiilurn Pliilosoj)hos [ih. cj, «'ssont ila nocossariao sicut Primurn,
HfM\ haboi'ont nwossitutorn tantuni pnrticipntnm, »'1 idrt) |K)noi««
isl;i nori esso non ossot ita iriiix>ssihilo sicul yli<|uain realitatrMn
iii Frinio non esso, (juia iiullum istorum est ita noccs.Hariurii
sicut quaocurnquo roalitas iii Prinro est nec^^ssaria; et tunc ex
liac positiono rninus iiii[)ossibili vi(l<'r'otur s»Hjui irni><^)ssihiliu»< ;
non iLMtiir * ad * nliiiu(j<l istorum, licot aIi(juo mo«lo necossa-
liiiiii, iioii larnon ex ae nec/^ssarium, jjosset »»ss<' aliqua r»^a-
litas iii necossnrio ejn se nccessnrio.

c) A(l (luartum (n. 10'}'^ d] dico, riufxl si aliiiuid rna^ris
nece.ssarium (^set eliam simpicx, Ikjc esl non compositum,
nec componibilo curn aliciua i-(';ilitato non iu^'08Si\ria, majjis ne-
(•essarium non InilK^ret rclationcm ex so ad riiiiius nocpssarium.
Sod istud supi^ositiim osl falsuiii, quia licol aliipiod corpus co<.«-
lcslc iK)norotur in se esso nccossririum, non lam«Mi est * \ic in
si! * simp/ej', (juin possit nvipon» ali(|uam roalitatorn non no-
cossariam aliam a so: Doiis aulorn sicut non polest esso illud
(pKjd ost iri o['dino ad ali^iuid non ex so nocessarium, ila rn»n
potost hahore aliiiuarn n^alilatom in ordine ad alitpiid lal<\ «piia
ill;i ro;ilit;is o.sset ipsum.

10:u. (17) — Solvuntur arguiiienta principalia II. quaest. —
Ad arf/Hmenta secundae qi/aestinnis. — a) Ad ilhi de omni-
potentia ot onmi scientin el voluntate /utururum (n. 1017«, b\
dicotur iii quaestionilms speciali/jus de eis.

/i) .\d atiud do nctione ot passione ( n. 1017 f/(, Philosophus
iioii dicil «pKjd ilhio i-olationos sunf renles, sod dicit «iuo«I sunt
'inutune; et in Ikjc pr*aocis«' disliiif/uuntur /T>*/mMS oi
iiiodiis r*ol;ili(>iiis ;i tertio ukmIo rolationis S<hI «piidiiuKi .mi do
dicto IMiilosophi, pi"(>iK)silio non ost uiiiversalitor vora, v«'l de
s«> v«»ra, iiu:iiid(> ai^n^ns osl e.r se necessariutn ot perfecie sim-
plej', sicut diclum luit iii solvondo ( n. lo:U (.
( '*<) r) S«»d quaeres, (piaro i;,Mlui siint r«'Iati«)nos rettles «juae lun-
(hiiilur sup«'r nctinnein et passionein '\\\ ci«';«turis? — (Juanivis
* (imiiilurii * ad Ikm* non oporl«'al dic«'i'e pi*opt«»r solutKinom ar-
purn«'rili, lanioii dicitur (puMl hoc est veruin do ap»nle /m«
tnrnli, \\\\\\\ ipsiim ex lorma tpKirn halH'l ijua «»st aclivum ««•
//ovt/iYtv iiicliri;itur :id olh^^-tiim pi«Mluc«'nduni ; a^ens aut«»m
ti/jcrum iioii iiicliiuiliir natiir-alilor ox torina <|uam haitet aii

1100 L!B. I. DIST. XXX. QUAEST. I. ET H.

efFectum; et tunc cuni Deus sit agens Ubere, sequitur ut super
actionem eius noii fundelur relatio realls.

Conira, Philosophi, concedentes Deum naiurali necessi-
iaie producere res, negaverunt relationeni reaiern eius ad
istas; igitur ista non est praecise ratio. — Similiter, voluntas
creata videtur habere reiationem realem ad suum efFectum,
licet sit lihera. — Praeterea, efFectus ex sua entitate a})so-
luta non necessario requirit causam proximam, posset enim
eadem entitas absoluta esse a causa priraa: et tamen quando
producitur a causa proxima habet relationem realemadeam;
igitur non requiritur ad reJatio7iem realem quod natura illa
absoluta, in qua fundantur, necessario inclineiur ex se ad al-
terum extremum. — lieyn, similitudo est relatio * realis * in
duobus albis: et tamen unura album praecise consideratum in
quantum est fundamentum relationis non videtur inclinari ex
entitate sua, quae est fundamentura, ad alterum extreraura, ma-
xirae surama albedo, si ponatur, ad aliam albedinem suramara,
sicut argulum fuit [n. 1022] contra primam opinionem ad
istam quaestionem. — Item, si ante relationem realem semper
oporteret ponere in fundamento inclinaiionem naiuraiem ad
terminura, ergo ante relationem realem seraper esset relatio
realis, quia illa inclinatio ad alterum est relatio reaiis.
('-*) cl) Ideo breviter, non videtur necessarium ad reiaiionem
reaiem, quod illud absolutura quod est fundaraentura unius
relationis ex se inclineiur ad reliquum, sed quod ipsum sit
tale quod, posito termino ad ipsum et ad terminum, sequatur
talis habitudo ex naiuva extremorum, ita quod quaecumque
relatio consequitur ad extrema ex natura rei, sine considera-
tione intellectus, est reaiis.

Et tunc dico, quod omne agens creatum tale est quod,
posito aliquo efltectu per ipsum ad ipsura ut ad fundaraentuni,
et ad productivum ut ad terminum, consequitur habitudo eorura.
— Uatio autem quare relatio realis actuaiiter consequitur,
non est nisi quia hoc est hoc et illud est iliucl: sicut ratio
quare albedine et albedine positis sequitur relatio realis actua-
lis, ut similiiudo, non est nisi haec albedo et ilia aibedo, et
binarium et ternarium posita in esse, quare sequitur maiori-
tas et minoritas reaiis, non est alia ratio nisi quod hic est bi-
narius et iiie ternarius.

Ml{. I. I»|ST. XXX. QUAE8T. I. KT II. 1101

Se«l taiiion ratio potentialilnlis \\\ rmnlaiiK^nlu ol leriuiiio,
«(iiar»' scilicct jwssit WMjiii hahihido realis, |)os.sel ii<5.sij;nan
^nMioiulis: quai'curiifiin; fiiiiii |Kjs>iunt ossc jjartcs alicuiuH lo-
tius sinit |)Ossiljilia ail loriiiain illiiis totius; ol sicul oliain ni
jjossuiit os«> partos alicuius lotius unius j)or se possuiil ««se
possibilia ad lorinani ilhiin <iua illud ost por .so unuiii, sicul
jjatot (lo |nii-liljus cori)oiis oiyanici respoctu anirnao int»'llocti-
vac; ol otiain si possuiil osso parlos alicuius unius uuitate
o)vlinis, possunt osso possiltilia ad rormaiii illius, a (jua illinl
lotiini t'St unuin socuiiduiii ordincin; ot «.rcnoralitfr patot pro-
|)ositio do polentialilnte pnrtium, socunduiii Pliilosopliiim,
V. Mftaph., iibi vult iiuod parl»'S siiiit sicul matoria rps|)Octu
fotius. Omnia aulorn croata, <iuia limilatn, nala sunt ossc par-
lt's totius uiiivorsi, quod ost unum unitato ordinis, sicut patot
A7/. Mctaph.; ot idoo «juodlibot illorum ost potentiale ail istain
formam, «|uao ost ordoy ut scilicet liaboat ordinem ad aliam
partem, ot lioc vcl socundum eminentiam, «luao est in naturis
divorsis in imivorso, v«M s«?cunduin aequalilatem, «luia ordo ost
piwium dispariuiiKiue re)'uui su.u cuif/ue locn tribuens di-
sposilio, .s«'cuii«lum Auj^^ust., De Civil. iJei, * lib. XXX * (I), vel
.s»?cundum actionon ot passio^ieni, sivo socuinlum causntita-
lem ; ot idoo «iuoilcum<iuo ay:ons crealuDi producons otroctum,
ita polenliale ost, quia ad ipsum ot ad ofr«'ctum prcHJuctum jx)-
t«3Sl consoqui ordo int<'r oa ; non sic inlor a^.rens iUimitalum
et oius ofTtjctum, quia illud ap-ns non ost pote)itiale nec ad
rormam absolutaiii, noc * r«'lativam * proptor oius infinitatetn.
(>") e) l't'r idfiii iiol«'sl rospon«l«'ri a«l ar{;umontum do quan-
lilale [ii. 1017 «J, «luia omne ereatum «|uantuin, sive molo sive
virtulo, ad aliiid «iuaiitum creatum, etsi ponatur posse lial)ore
rt>lati«)nom r«»alom propl«'r b«)C «luod onio a quo ost uiiitas
univorsi iK)tost att«'ndi int«'r talia «iiianta, tainon «luaiiti infiniti
nulla j)ot«»st «^sso habiludo j-ealis a«l «luantum finitum. — Kl
ciim coiifii'))iatur ratio |)or aef/unlHateui, «luao osl r«^|)ei*lus
r«'alis in Divinis ct in «•r«'aturis, res/to^ideOf ({Uo«l in hiviniH
«'st )'('alis, «luia ost babitudo e.v nnlnra rei ot slat cum siin-
jtlicilale «'t fiecessitale ndati in so, quia non iffortur ad aliud
«|iiod «'st j))i)ius tircessariu))! t'«)rmnllt«'r i(uam i(»suiii r«>latum;

1102 LIB. I. DIST. XXX. QUAEST. I. ET II.

iii creaturis est relatio realis propter ipsam poieniialitalem
qtiantorum relatorum. Comparando autem -illam quantitalem
infiriilam ad istam finiiam, utraque ratio destruitur, quia iam
toUitur simpliciias et necessiias in uno extremo, et tollitur
poteniialiias et limitatio in altero.

f) Ad aliud [n. 1017 e] dico, quod realitas aliquando de-
terminat compositionem, et tunc nihil aliud est quam illud
quod vere est, sicut ista propositio est realiter falsa, hoc est,
vere est falsa. Si autem realitas accipiatur prout determinat
praedicatum, lioc est, Deus est Dominus realiter, licet possit
negari ista, tamen potest concedi secundum quod Dominus
non notat relationem aliquam in Deo, sed quia Deus terminat
relationem realem creaturae, ut dictum est in quaest. praece-
denti [n. 1029].

♦o,:.o-

DISTIXCTIO TIJKJESIMA l'i;i.\l.\

TKXTLS MAGISTIII SKNTK.MI.VIU .\l.

Quomodndiattnr Filiitni ueqttnlis Pnlri, an nectindimi gidtHtantinm,
nn secundinn refationeni ; itn el siniiliji. — Praeterea conHiderari ojx)r-
tet, puin trnM pfrHonae coneijiinles .sihi sint, titnim relatire hof «licatnr,
au 8fcun<luin miltstantinni ; et si relative, utnirn .secunilum rf/*i//o/»^m,
an secundum fssenliani con^iileranda sit neijnatitas ; «leinde, ijiiid sit
ilj.sn aeijitalitas:* — Ad quod diciniu.s, quia sicut aimile nihil si^i est,
« similitudo enim, ut ait Hilarius, (1) sibi ipsi non est » , ita et nefjuaU
aliquid sihi non dicitur; ac per hix*, «icut simUe, ita et aeqnale re-
lative dicitur. Dicitur ergo relatice Filius aeijuali.s Patri et utrique
Spiritus Sanctus. Est tamen nfqualis Patri Filius et utriqtie Spiritua
Sanctus, propter summam sinijdicitatrin r.iscntiae et nniiatein. .\e<|unlis
est ergo Filius Patri secuuiluiu snhsfantiani, non secundum relatinnem,
— Unde Augu.stinus in V. lil». I)e Trinit. (2) ait: « QuaerimuH, oecoD-
dum quid ac^iualis sit Patri Filius. Non secundum ht)C quod nd Pa-
trrni dicitur Filius aequalis est Patri ; restat ergo ut Hecuiiduui id
aequalis sit <iuo<l ad se dicitur. Quidquid autem ad se dicitur, secun-
dum snhstantiam dicitur. Kcstat ergo ut .secundum snhstantiam »\t
iiiqiKilis I eadem est igitur utriu.Sfjue suhsfnntia •. Itera in 17. ///>. (3)
Satis est vi<lere, nulli) mwlo Filium aetiualem esse Patri, si in
aliciuo, Hcilicet quod {>ertineat ad Higniticundam eiu8 subtitantiam,
inae(iuulis inveuitur. In omnii)US ergo aequalis eHt Patri Filius et est
eiu.sdem suhstantiae. AeijunliH est etiara Spiritus SaiictuM Patri et
Filio, ct in omnil)Us ae<iunlis prnpter summam Mimplicitat<«m illius huI>-
stantiao > . — K.\ his perspiciium tit <i«ii>d socundum sithsiantiam Fi-
lius est aequalis Patri et utriquo Spiritus Snnctus, et np|ielIntio tan-
tum relatiia est. Aei/italitas ergo Patris ot Filii uon est relatio vel
notio, sed nnturalis unitas et identitas.

Ific ijuomiHlo dicatnr similis ei ijuid sit similitudof — Hoc idem
etiam dicimus de simili et gimiliiudine. — Cum emim ilicitur FiIiiim

(1) I)e Trinit. 1. III

{•2} ('np. (i. v^> C»i>. I

i 10-1 LIB. I. DIST. XXXI. TEXT. MAGISTRI.

similis Patri, relative quidem dicitur, sed similis est Patri propter
iinitatem essentiae. Est ergo appellatio tantum relativa, similitudo vero
« indiffei'ens essentia » (1). — Unde quibusdam non indocte videtur, no-
mine aequalitatis vel similitudinis non aliquid poni, sed removeri: ut
ea ratione dicatur Filius aequalis Patri, quia nec maior est eo, nec
minor, et hoc propter tmitatem essentiae. Ita et similis dicitur, quia
nec diversus, nec alienus, nec in aliquo dissimilis, et hoc propter es-
hentiae simplicitatem. — Non ergo secundum quod Filius est genitus
a Patre, aequalis vel inaequalis est Patri, nec similis vel dissimilis,
sed aequalis et similis secundum substantiam.

De sententia sancti Hilarii, qua in Trinitate personarum propria
ostendit. — Non est igitur hic praetermittendum quod vir illustris Hila-
rius proprietates personarum assignans dicit, in Patre esse aeternitatem,
speciem in Imagine, usum in Munere. Quae tantae difficultatis sunt
verba, ut in eorum intelligentia atque explanatione vehementer labo-
raverit Augustinus, ut ipse ostendit in VI. lib. De Trinit. (2) ita di-
cens : « Quidam, cum vellet brevissime singularum in Trinitate per-
sonarum insinuare propria, aeternitas est, inquit, in Patre, species in
Imagine, itsus in Munere. Et quia non mediocris auctoritatis in tra-
ctatione Scripturarum et assertione fidei vir extitit (Hilarius enim
hoc in libris suis posuit), horum verborum, id est, Patris et Imaginis
et Muneris, aeternitatis, speciei, et ^isus, abditam scrutatus intelligen-
tiam, quantum valeo, non eum secutiim arbitror in aeternitatis voca-
bulo, nisi quod Pater non habet Patrem de quo sit; Filius autem de
Patre est, ut sit atque ut illi coaeternus sit; imago enim, si.perfecte
implet illud cuius imago est, ipsa coaequatur ei, non illud imagini
suae; in qua imagine speciem nominavit, credo, propter pulchritudi-
nem, ubi tanta est congruentia et prima aequalitas et prima simili-
tudo, nuUa in re dissidens et nullo modo inaequalis et nulla ex parte
dissimilis, sed ad identitatem respondens ei cuius imago est; ubi est
prima et summa vita, cui non est aliud vivere, et aliud esse, sed idem ;
et primus ac summus intellectus, cui non est aliud vivere et aliud in-
telligere, sed idem, hoc est unum, tamquam Verbum perfectum, cui non
desit aliquid, et ars quaedam omnipotentis et sapientis Dei plena
omnium rationum viventium incommutabilium, et omnes unum in ea,
sicut ipsa unum de uno, cum quo unum ; ibi novit omnia Deus, quae
fecit per ipsam » .

Nota. — Hilarius in libro De Synodis: « Imago eius, ad quem
imaginatur, species indifferens est. Neque enim ipse sibi quisquam

(1) Hilar. De Synodis.

(2) Cap. 10.

I.IH. I. I)IST. XX.XI. TKXT. MA<ilSTKl. tlOr>

imat^o ent; ned eum cuiiia imap) ent nwi-Hne fmt ut imaf^ deinoiuitret.
Iiiiu^^o ergo ent rei ad rem coaf*<iiian<lam et imaf^inata et indiscreta
similitudo. Est ergo Pater, est etiam FiiiuM, ({uia iioaii^o Patriit ent
FiliuH; et quia imago e.st, ut rei iiuat^o ttit, Hpeciem necetwe eHt et na-
tnram et ettuentiam, Hociindum quod imago ettt, in se haljeat auctoria».

Ilif tle Sjtiritu Snnclo, ijiuirr iisiih diaitnr f — * I*I«t autem ioef-
f'al)ili.s i|iii(lam c-oinpie.xus i'atris et Imagiiii.s, ijiii non est .sine per-
fniifione, aine charitatf, .sine gaudio. Ilhi ergo dilectio, ilelectafio, fe-
licitas vcl heatitndo, ni tamen aliiiua hiimana voce digne dicitur, usua
ab illo a|)|)ellata est hreviter, et est in Trinitate Spiritua Sanctui^
non gonitus, sed genitoris genitiiiue suavitas, ingenti largitate atque
ul)ertate perfundens oranes creatura.s pro captu oarum. — Itaque illa
tria et a .se iiivicein detei-minari videntiir, et in .se intinita »iint. Qui
videt hoc vel e.r jnirtc vel jter sjtrcnlum et in neniijinate, gaiideat co-
gnoscens Deiiin et gmtia.s agaf. Qiii vero non videt, fendaf |)er pie-
tatem ad videndiim, non per caecifatem ad calunmian<luin, quouiam
iiiiiifi f'Ht Deus, scd tatnen Trinitas ( 1) ». — ]!A*ce hal^en, qualiter verha
llilarii praemiH.sa acci{>ienda sint, licet tantae sint profundifattD, ut
etiaiii adhiljita exix)sitione vix aliquatenus ea intelligere valeat hu-
iiminis H(>iisiis, niin et i])Ha eoruin e.xplanatio, quani hic Augu.sfinuH
e<li<lif, ]iliirinmiii in se luilx-at ditlii^iilfafis ef amliigiiifatis.

Q««x/ Heciinilnm finnc ewjni/titioneni non dijttiiKfnnntiir ibi jtrojrrie-
tnten jternnnnrnm tres. — Non eniin Hecundum |»i'aemi.sHam ex|X)Hitio-
nein ilisf ingnuntur hio tres illae jtrojnuetntes HU])eriuH aHnigiiatae, sed
i])sae /ii//Hnitnses dintinctae al) invicem inonHfrantiir. Actcrnitati» tamen
nomiue eadem videtur denignafa /trn/^rietna iiuam iiotat hoc nomeu
iiKjenifKH. — Sed vicieainus qiiiil sit qiioil ait: * Jninffo ni jM^rfecte
iin]iU*f illiid cniiiH iinago est, i{).sa vo<ieijiintnr ei, non illud iiiiagiui
siia»! • ; videtiir eiiiin dicere (juod FiliuM, qui ent iinago Patrin, coae-
i|iiatur Pafri, iioii }*ater Filio, cuin et Filiii» dicatur aequaliH Patri
in Scripfura, ef Pater Filio; Hcd Filiiis hoc hal>et a Patre, ut nit ei
aeqiialis; i-^ater aufein iinn hal>et a Filio, et tamen FiliuH |ilene ac
]<ert'(>cte neijnnfis est i*atri, id est, imago ei cuiuH eat imago.

(^iinrr ilirnfiir Hifnrinn jtrnj>rin jiersonnriim aimiffiiainw In frriiia
ftrneilictis, ciim il>i nnn nint e.ijin:<nini' jtrojyrietates .* - fmjtria ergo
ficrsonnrnm in {)rae<lictis verliis ossignasHc dicifiir HiluriuM, quia n^
liitiva iioniina {lerHonaruin {)osuif, Hcilicet Patrin, Iinaginiri et MuneriM,
qime relative dicuntur de {^erHonin et {imprietafeH notant, (juihus di-
Hfingiiiinfiir {lersonae. Ifn cnini ilicifur S(nrituri SanctUH munus rela-
five Hicut Donnm. — Verunitainen i{>HnH jtmftrietatef nliin triliUH no-
iiiinihuH non Higniticavif, iii.xtu {ini(>dictain .\ugu.stini ex|)OHitu<nem,

t 1 1 AiigiiHt. Iiic. cit.

■r..M 1 70

1100 LIB. I. DIST. XXXI. TEXT. MAGISTRI.

nisi solo noraine aeternitatis, quo non ipsam paternitatem, .sed eam
voluit intelligi notionem qua dicitur ingenitus.

Qnod earmndem personarum distinctionem notat Augmtinus aliis
verbis sine expressione trium proprietatum — IUud etiam sciri oportet,
quod earumdem trium personarum distinctionem Augustinus ostendere
volens, sine expressione illarum trium proprietatuni superius comme-
moratarum, in I. lib. De Doctrin. Christ. (1) sic ait: «In Patre est unitas,
in Filio aeqriaUtas, in Spiritu Sancto unitatis aequalitatisque concor-
did ; et haec tria unum omnia propter Patrem, aequalia omnia pro-
pter Filium, connexa omnia propter Spiritum Sanctum. Itaque Pater
et Filius et Spiritus Sanctus et singulus quisque liorum Deus est, et
simul omnes unus Deus, et singulus quisque horum plena substantia
est, et simul omnes una substantia : Pater nec Filius est nec Spiritus
Sanctus, Filius nec Pater est nec Spiritus Sanctus, Spiritus Sanctus
nec Pater est nec Filius; sed Pater tantum Pater, et Filius tantum
Filius, et Spiritus Sanctus tantum Spiritus Sanctus. Eadem tribus
aeternitas, eadem incommutabilitas, eadera maiestas, eadem potestas » .
— In his verbis aperte insinuatur personarum trium distinctio.

Quare Patri attribuatur unitas et Filio aequalitasf — Sed plu-
rimos movet quod Patri attribuit unitatem, Filio aequalitatem. Cum
enim unitas dicatur secundum substantiam, non tantum in Patre est,
sed etiam in Filio et in Spiritu Sancto; et aequalitas una est Patris
et Filii et Spiritus Sancti. Cur ergo Patri attribuitur unitas et Filio
aequalitas? — Forte eadem ratione attribuitur Patri unitas secundum
Augustinum, qua supra Bidem aeternifas secundum Hilarium; quia
videlicet Pater ita est, ut ab alio non sit, et quia Filium genuit uniim
secum Deum, et Spiritus Sanctus ab eo procedit unus cum eo Deus.
Unitas ergo in Patre esse dicitur, quia nec est aliquid aliud a quo
sit, non enim ab alio est, nec ab eo aliquid vel aliquis est ab aeterno
quod unum cum eo non sit; Filius enim et Spiritus Sanctus unum
sunt cum. Patre. Unde veritas ait (2) : Ego et Pater unutn sumus.

Notula (3). — Hilarius in libro De Synodis, proposit. 26: « Si quis
innascibilem et sine initio dicat Filium, quasi duo sine principio et duo
innascibilia et duo innata dicens, duos faciat Deos, anathema sit. Ca-
put enim quod est principium omnium, Filius; caput autem, quod est
principiura Christi, Deus. Sic enim ad unum ininitiabile omnium ini-
tiura per Filium universa referiraus, Filiura innascibilem confiteri, im-
piissimura est. lam enim non erit unus Deus, quia Deum unum prae-

(1) Cap. ,5.

(2) loan. c. X. v. 30. (3) In margiue Ed. Vcn.

T,M{. I. DIST. XXXI. TKXT. MA<ilSTKl. 1107

dicari, nntura uniuH innuHcibiliti Dei exi^it. Cuin er^^o DeuH unus sit,
duo inna.><cil»i!fi8 e.ssc non iKiM.siint ; cum idcirco Deu)4 unun ttit, com
Piitcr DcuH nit, ct FiliuH Dei Dcuh nit. quia innn.s^iMhilitari Hola {««^nen
unuui Hit, FiliuH auteui idcirco DeuH, quia ex innaHcil>ili eHHentin natuj
exintat. Respiiit erf^o innaHciltilcm Filium prae^iicari Hden Hancta, at
]>er unum innanciliilem Deum unum Deum praedicet, ut naturam uni-
genitam ex innascihili ^enitam esHentia, in uno innaHcilnliH Dei no-
mine complectatur. Caput enim omnium Filius e«t, swi caput Filii
Deii.-^ e.st, et ad nnum Deum omnia hoc pradu et ijnc cf>nfeHHione re-
feruntiir, cum al> eo Humaiit univerHa principium, cui ijise p>;> .;..;,,,„
nit » . — Idein in eo<iein, propoH. 24: • OinniliUH creaturiH sii ,im

voluntas Dei attulit, sed naturam dedit Filio ex innascibili ac non nata
Hubntantia porfccta nntivitan. Tnlia enim cuncta creata sunt qualia
DeuH CHse voluit. Filius autera natuH ex Deo Huhsistit talia quali»
DeuH ent, nec di.s.similem Hui edirlit naturn natui-ain ; He<i ex 8ul>Htan-
tin Dei ponitus nuturao .secunduiu orifiinein attulit es.sentiam, non se-
«•'induin creaturam voluntatis eHseutiam».

(^ii/tre l'(tter vt FUiiis (licantiir esse iinuin vel unuH DeuH. «rr/
iioii iinus, i/nia res eiiistlrm natiirae recte j^nssinit diei unum siniitii-
citer esse et cuni adifctinne, res rero dicersae natnrae iion jtossunt dici
unuin iiisi dicatitr quid iinuin. — Hic dici oiKirtet, quod Pater et
FiiiiiH et Spiritus Sanctus recte dicuntur cH.se uniiin et iinus l)eus,
sed non unus. Hes enim diiae vel plureH recte lOHHunt dici unuin
enne, si nint uniiis essentiae, et eariiui una nit natura; unus autem
vel iiiin non potent dici de diverBin reliUH, nisi addatur. i/uiil nnus
vel iiiui ; (juo addito, recte j)ote8t dici de rebus et iinius et diversae
Hiilistantiae. — Unde Aupustinus in VI. lilt. 7> 7Wnrt. (1) sic ait :
• Xescio, utnim inveniatur iii ScripturiH «iictum unum siint. quorum
est dirersa natiira. Si aiitem et nliciua pliira Hiint eiusilrin »<»^"-.i,
et dirersa sentiant, non Hunt ununi in quantuin diverna fientiuni '
ergo sic dicitur uiiiiin, iit non nddatur t/uid unum, et pliira unum
<licuntur, endem nntiirn atque eHnentia, non di.sHidens ne^iue diHHentienn
8i}^niHcatur. Unde PauliiH et Aix)lIo, qui et aml)o homincH eraut et
idem sentielinnt, iMifm ess<> dicuntur, cuin dicitur("J*: Kt t/ui /ilantat
et i/iii riijat iinum siint. Cuiu vero ndditiir. i/nitl iniuin, p ■•.-• ■ 'Turt-
cnri aliqiiid ox pIurihiiH unum fnctum, (|unmviH diverxa i. . .cut

anima et corpus non poHHunt utii(ue dici ununi, (quid enim tam di-
verHiim?), nini nddntiir vel Hubintellif^atur. i/uid ununi, id est, iinii«
lininn. Und(» AiK>st<>Ius ('.\): Qui adhaeret, inquit, Ikiniino unus Spiritns

(1) Cnp. 3,

f'2^ /. Cur. c. III V >. (.31 /6. c. VI. V. 17.

1108 LIB. I. DIST. XXXI. TEXT. MAGISTRI.

est. Non dixit, unus est, vel unum sunt, sed addit, spiritus. Diversi
sunt enim natura spiritus hominis et spiritus Dei, sed inhaerendo fit
spiritus hominis unus spiritus cum Deo » , quia particeps fit veritatis
et beatitudinis illius. Si ergo de his quae diversae substantiae sunt
recte dicitur quod sint unus spiritus, quanto magis qui unius substan-
tiae sunt recte dicuntur unus Deus esse ? « Pater ergo et Filius ununi
sunt, utique secundum unitatem substantiae, et unus Deiis ». — In
quo et Ariana haeresis damnatur, quae Patrem et Filium et Spiritum
Sanctum, ut ait Augustinus in lib. de Ilaeresihus, non vult esse unius
eiusdemque substantiae atque naturae, vel, ut expressius dicatur, es-
sentiae, quae graece dicitur tisia, sed Pilium esse creaturam ; nec non
et Sabelliana, quae, ut ait Augustinus in eodem lihro, dicebat Chri-
stum eumdem ipsum et Patrem et Spiritum Sanctum esse, ut esset
Trinitas nominum sine subsistentia personarum. Utramque pestem, ut
ait Augustinus super loannem (1), elidit Veritas dicens (2) : Ego et
Pater ununi sumus. Utrumque audi et adverte, et unicm et sumxis. et
a Charybdi et a Scylla liberaberis. Quod enim dixit unum, liberat te
ab Ario; quod dixit sumus, liberat te a Sabellio. Si unum, ergo non
diversum; si sumus, ergo Pater et Filius. Sum^ts enim non diceret
de uno, nec unum de diverso. Erubescant ergo Sabelliani, qui dicunt
ipsum esse Patrem qui est Filius, confundentes personas, qui et dicti
sunt Patripassiani, qui dicunt Patrem fuisse passum. Ariani vero di-
cunt aliud Patrem esse, aliud Filium, non unam substantiam, sed
duas, Patrem maiorem, Filium minorem. Noli hoc dicere tu, Catholice !
In medio ergo naviga, utrumque periculosum latus devita et dic:
Pater pater est, et Filius filius est ; alius Pater, alius Filius, sed non
aliud, imo hoc ipsum, quia unus Deus » . — Ecce ostensum est,
quare unitas in Patre esse dicatur, cum tres illi unum sint.

Notula (3). — Hilarius in libro De Synodis: « Minus forte expresse
videtur de indifferenti similitudine Patris et Filii fides locuta esse, cum
de Patre et Filio et Spiritu Sancto ita senserit significatam in nomi-
nibus propriam uniuscuiusque nominatorum substantiam et ordinem
et gloriam, ut sint quidem per substantiam tria, per consonantiam
vero unum. Volens igitur congregata Sanctorum synodus impietatem
eam perimere, quae unitatem Patris et Filii et Spiritus Sancti nomi-
num numero eluderet, ut, non subsistente causa uniuscuiusqvie nomi-
nis, triplex nuncupatio obtineret sub falsitate nominum unionem, et
Pater solus atque unus idem et ipse haberet et Spiritus Sancti nomen
et Filii, idcirco tres substantias esse dixerunt, suhsistentium personas

(1) Tract. XXXVI.

(2) loan. c. X. v. 30. (3) la marg. Ed. Ven.

I.III. I. DIST. XXXI. TKXT. MAtilSTHI. 1 i09

per mhstantia-a «locentcH, non Mubstantiam Patri» et Filii divertiitate
dissiinili.s es.sentiae .separantes. Qmxl niitem tiictum ejjt, ut «int qui-
dem j>er snhstdntutm trin, por consoiniutiain vt-ro iinutn, non ha(>et
calumiiiam; qiiia conuoniinato Spiritu, id eitt, 1'aracleto, conmmanliaf
|Kjtiu8 quam essentiae per Himilitudinem Hubstantiae prae<licari conve-
nit unitatem». — Item in eot^lem: • Cum Deum Patrem conHtemur,
et ChriHtum Dei Filiuin pi-aedicamuH, et inter haec duum Deorum sit
irrelif^iosa confeHHio, non i^o.ssiint Hecundum naturae inditferentiam et
nomen indifftjrens non unum casc in e.sHentine j^enfre, quorum eMtten-
tiae nomen non licet es.se nisi unuin. Non enim relij^iosa unitaH no-
minin ex indifferentin natiirae en.sentia constituta |)ersonam genitae
ademit essentiae, ut unica ac singularis Dei suhstantia {«er unionem
nominis intellij^atiir, cum utriu.sque e8.sentiae nomen unum, id eat,
unus DcuH, ol) indiH<'retae in utroque uaturae indi.sMimilem suhstan-
tiaiu pruedicetur » .

Qiiare dicitiir c.ssr aetjiialitas iii Filio, ciim sit iina aef^ualitas
(riiunf — Nunc videamus, i|uare aec^iialitas dicatur esse in Filio,
cuin una et suinma aetiualitas sit triuni. — Hoc ideo forte tlictum
est, ((uia Filius genitus est a Patre aequnlis Gignenti et Dono quod
al) utrtxjue procedit; et ideo illa tria dicuntur eHse ae<|ualia pn>pter
Filium; Filiiis eniiu habet a Patre ut sit ei aequalis et Spiritui San-
fto; et Spiritus SanctuH ali utro<iue habet ut sit ae4{ualis utriquc. —
iliic autem sine a.ssertit^nis sui>erciIio et maioris intelligcntiae praeiu-
dicio dicimus, malentes in a})ertione tam clausorum sermonum peritio-
res nutliro iiuaiu nliijuitl nliis intluere.

Qiiare in Spiritn Sanrto ilicitnr rssr iitriiiyjitr coiicnniia crl cnu-
ve.rio/ — Quixj autein in Spiritu Snncto tlicifur «'sse utriu.s4(ue cnu-
cnntia et ppr iMim omnia connr.ra, Incilior est intelligcntia nobis prae-
niissa atl mentem revocantibus. Supra enim (1), Becuntlum auctoritate»»
Sanctiiruiu. dictum est, quo<l SpirituH SanctUM anior ent quo Pater
tliligit Filium et Filius Pntrom. Kocte ergo Spiritus Sanctus dicitur
connewio vel concordia Pntris et Filii, et per eum omnia connewa.
T'iule Au;,'ustinus in Vl.lih. I)e Trinit. y^l)-. • (.'ummunio t|uae<lam cou-
Hiili.staiitinlis Pntris et Filii est amlK)riim Spiritus Sanctus». Idem lu
17/. ///). Dr Triiiit. (Ji) : • Spiritus Sanctus cst Humiua charitas, utnmt-
(|ue coniungens no.s((ue subiungens > .

1) Dlst. 10. (2) Cap b. (3> Cap. 4.

:>*-♦-♦!

DOCTOEIS SUBTILIS AC MARIANI

SUPER DISTINCTIONE XXXI. LIBRI I. SENTENTIARUM

QUAESTIO UNICA.

1035. (!) — Proponitur quaestio. — Circa distinctionem
trigesimam primam quaero:

Utrum identitas et similitudo et aequalitas sint rela-
iiones reales in Deo?

1036. — Argumenta principalia (1). — Quod non: — aj Au-
gust. V. De Trinit. c. 6 * vel 25 *: Cum quaeritur, secundum
quid aequalis sit Patri Filius? respondetur: 7ion secundum
hoc quod ad Patrem dicitur Filius est aequalis Patri. Re-
stat igitur ut secundum illud quod ad se dicitur dicatur
aequalis; et infert: restat ergo ut secundum substantiam sit
aequalis; igitur aequalitas non dicitur ibi secundum relationem.

b) Praeterea, forma eiusdem speciei non numeratur nisi
per materiam. — Probo: omnis forma separata a materia
habet totam speciem, secundum aliquos. — Ergo aequalitas in
Divinis, cum sit forma eiusdem rationis et sine ^nateria, non
plurificatur, nec distinguitur; ergo non est alia aequalitas in
Patre et Filio; et per consequens non est realis in Patre, quia
tunc requireret relationem distinctam correspondentem in Filio.

c) Praeterea, si in Patre est alia aequalitas ab ea quae
est in Filio, pari ratione et alia ab aequalitate quae est in
Spiritu Sancto; et tunc aequalitati in Filio et aequalitati in
Spiritu Sancto correspondebit alia et alia aequalitas in Patre,
quia correlativa commultiplicantur; igitur in Patre emni duae
aequalitates : quod videtur inconveniens.

d) Praeterea, si istae sunt relationes reales, igitur aeque
realiter sunt distinctae sicut relationes originis, et per conse-

(1) Solvuntur ad n. 1044.

f.IU. I. I»IST. .\.\.\I. ot.AIOST. LSICA. 111 i

qucds ita pos.suiit constituere jtersonas diviiiaH sicul ft illue
orijjMiiis; et si possiiiit couslitu^To, ij,'itur constituunt, rjuia
Moii est ibi potoiitia siiio aclu.

1037. (2) — Opposituni Hilaiiu^ ///. !),• Trinit.: Sirnili'
tuilo siljiipsi non est.

10:{s. — Relationis realis conditiones. — .\tl (junrstioiwm
vidrtiir (lic(Miiluiu, qu(Kl ad rrlutionein reatein tria sulllciunt,
*scilicel:* priino, (juod funUanientum sit reale »*t tertninus
realis: secuiulo, (juixl exticiiioruiii sit distinrtio rentis: tertio,
(|U()(1 e.v natura extremorum, scilicct (iiiiilaiiifiiti ot tfriuini,
sejiuntur ipsa talis relatio, altsquc upero alterius iMjteiitiae
coiiiliaiaiitis uiiuiii »;\ln^iiiiiiii alleri.

10:{!). — Ostenditur in Divinis esse fundamentum reale rela-
tionis. - (Juaiituiu ad primuin conditioiioiii relalionis realis,
iic|.'-atur liic cssc fuiidaiueiituiii reale; ijuia dicitur quol lua-
f^Miitudo, qua«' esl luiidaiiieiiluiii ae^jiialilalis, traiisit iii fssoii-
tiam, seciiiiduiu ,\u;:ust. T. De Trinit. c. S, et alibi iii iiiultis
locis, et ita uoii niaiict siilt latione mutjnitudinis iiisi secun-
(l'nii ratio/iem.

Scd co/itrn istiid : — a) Ksseiilia diviiia, ul est {iriiiiuiu
ithicctuiii iitsius iiit('l|(H'lus diviiii, visa priiiia co«riutioiie iiitui-
liva, aiite omiiciii iie^njciatioiicm cuiuscuiiique iiitellectus, est
tt|)iecluiii licatiflcum illius iiil(>ll«>ctus, (juia ille iioii boatiricalur
l»er acluiii n«^«:ociativuiii ; iiiitiir vx se, absijuc omiii n»*};ocia-
tioii»! iiitcllcctus, <»st f(n')n(ilite(' infmita, quia iiiliil l)«>aticat
iiisi rormaliter iiidiiilum; orjzo »»st ibi ma^riiitudo virlutis, imo
iiilliiilas ma^iiiiludiiiis ex 7iatura rei.

h) Iteiii, iiilcllccliis, aiitcqiiam iiilclli^'atur aliquid iiil»>lli-
\ir\'c vcl ii«»<;»jciari, »vst comiiroliensivus illius oss«»ntia»' ut |)iimi
obi«'cli, »'t ita o,\ lioc, vi iicc^ociatioiiis ciira illud. |Kitens »«1
reducer»' oniiies relationcs iii actuiii «jua»' jio^isuiit on-a illaiu
e.sscniiam considerari; i^'itur ex luitura rei ill»» inlelb'clus osl
infmilus; i;.jitur el osHculia in «jua fiiiidalur.
( ') c) Praclcrc:!. ratio iilorum nan calet ; qiiia lic«»l i^it,i,i-
titas acciili-ntulis dical aliquid adilitum naturao subi«vli, «»t
idco ijisa iioii jiossit maiierc sub ratioiio sua tormali, «'t transiro
III «'ssiMitiam sccuiidum id«Mitilat«>m, tainon inaijnitudo nrtutis
iii oiiiiii «'nt«> transit iii illud cuius «»st per identitatem, oiiaiii
iii cn>atiira. l*robo: si oiiiiu Aii^'(>lus lialM>t aliiiuam iiiagnitu*

1112 LIB. 1. niST. XXXI. QUAEST. UNICA.

dinem virtiitis, de qua dicit August. VI. De Trinit. c. 8 * vel 22 *:
i)i his enim quae non mole magna sunt hoc est maius esse
quod est melius esse, si ista inagnitudo perfecfionalis non sit
idem essentiae, circumscribatur ab ipsa essentia, ipsa essentia
remanente; quaero, quem gradum perfectionis tenet in ente vei
in entibus?; nihil enim est nisi aliqneni frradum determinatum
perfectionis habeat inter entia; ergo adhuc manet in ipsa es-
sentia magnitudo virtutis, qiia dicitur sic vel sic perfectum ens.
Ista igitur (juantitas in orrmibus (ransit per identiiatem; et
cum hoc manet in oinnibus secundum rationem propriam,
in quantum est fundamenlum aequalitalis vel inaequalitatis
perfectionahs in entibris; nam per istam unum ens est aequale
vel inaequale alteri secundum perfect.ionem, quia ratio talis
quantitatis est dicere modum intrinsecum illius perfectionis
cuius est; et ex hoc quod dicit modi^m, manet; ex hoc autem
quod dicit intrinsecum per identitatem, transit in essentiam
cuius est.

d) Dico igitur, quod est fundamentum aequalitatis reale
ex natura r-ei, non tantum remotum, quod est essentia, sed
'propinquum, (|uod est magnitudo, sive specialius, quod est
iafinitas.

1040. ( 4^ ) ~ Et realem distinctionem extremorum. — Se-
cundum principale, scilicet, quod ista relatio requir^at extrema
realiter disiincia, patet: — a) Per Hilar,, ut dictum est op-
ponendo [n. 1037], et per August. Yl. De Trinit. c. 10, quod
in FiUo est prima aequalitas: quod non est verum, si aliqua
persoiia posset dici acqualis ad se ; tunc enim Pater prius esset
aequalis; sed quia aequalitas non potest intelhgi sine distiii-
ctione, et pi^ima distinclio est inter Patrem et Filium, producto
Filio, ideo est in eo prima aequahtas ierminatire et quasi stAb-
ieciive, accipiendo illam aequalitatem qua Filius esl aequalis
Patri.

b) Hoc etiam probatur per hoc, quia relationes originis
ponuntur reales, et tamen non praeexigunt distinctionem ex-
tremorum, sed quasi formaliter causant eam: istae autem re-
lationes illam distinctionem quasi causatam per relationem oii-
ginis pr-aesupponunt, sicut communiter ponitur, quod istae non
possunt pullulare in essentia, nisi iam pr-aeexistentibus rela-
tionibus originis in ea; igitur ista videntur magis requirei"e

MH. I. nrsT. xxw. qiaest. unica. lli:t

ftisfincta o.xfroin;! <|iiain r-elaliono« ori^nnis, vol salfr^rn non
iiiintis (1).

rj Kt .S7 (tbiiri(is, qiKxl istao non sunl (lUerius ralionis
siciit illao oi'i<4:iiiis. /lor non cnncludit nisi ([noil non distin-
«.Miimtiir sperie: in croatiiris autt>rn iion taiituni r»*lationos siip-
j)osifioiiis «'t suj)«'rj)ositionis siinf r»'al»'s, ut)i o.\tn'nia (litr<'runl
sjiocic, s«>(l cfiani i'cl;ifioiics coriiriiiiiics suiit i-oalos in o.xtrcmi.s
iilti o.xtronia (lillVruiil nunioro; or</o hic sutllcit «listinctio roalis
nuniern/ia in o.xtroniis ail rrnlildlem lolalionurn conirnunium,
siciil ;ni liistincfiononi rolatioiiuiii ori^Miiis. ijuac (juasi sjRvie
(lifrcruiit.

10 H. (•')) - Et relationem coiisequi personam ex natiu-a rei.
- (JiianfuMi ;itl tertidtn ronditionem viilctiir, a) {\\nn\ ista re-
lalio consoijuafur jiorsoiias e.r tuilura rei, siiic onini conij>a-
lalidiic |)<'i- :ili(iuaiii i»()f('iiii;iiii •'xtriiisi'c;ini coiiij>ar;inloin; quin
eniiii P;itor {.fcncrando coiiiiniinicat Filiii jiorrcclo su;nn oss»mi-
fiam, idiH) coinmunical sihi camdorn iniKjnitmlinem infxnitam,
siciif dicil .\u^'ust. Contra Md.rinimn, lili. III CJ) c. 18: Qund
si di.ceris: eo ipatt tnainr rst Patrr Filin, (ptia de nuflo ge-
vihdi, f/enuit tamrn ae({ua/t'm, iiKjuit: cito respondebo, imo
idrn nnn esl mainr Pater Filin, </nia ae^iualrm f/enuit. Noii
vidcfur i«rifur o.sao aliijua ratio (juarc aequalitns P:ilris ad V\-
lium iioii dclioat jxmi rclatio rralis.

/i) (]onsimilitor jiotcsf dici do simi/ilmtine: sicut in cr»»a-
turis «\sf duplex siuiilitudo, scilicot es.tentialis s«H*un»lurn dif-
lcronfiam sj)ccinc;im, ct rtcridentalis socundiiin :ili(juain ijiiali-
f;itcm accidi'iif;iloiii, licct jn'ima nciretur iii jirojiosito, ijui»
hcus iioii lialH>t ;iliiiu:im diirorcnti;im sj>«H-illcaiii, lamon ijuia
si illiid (jiiod cst dillcroiilia sj><'cillc;i iii ci*«'alur.i o8s«'l tota
ossciiiia individui, iiiliil miiius «>ssct tbrnui n>spoiMu indiviiiui,
idco niliil miiius css«'l ivsjxxdiis similitudinis tunc «juain iikhIo,
idoo vid«'fiir ilii jirojirio [)osso coiici>di similitudn socun«luin
essenliam, iion m (jiKintum quid, s«'d in ijuantiim ••st aelus ««l
(pfdsi fniiiiii i|ii;i jicrsniKic sunt I>«'us; «'l otiain similHudo
sccuiidiim altrilinld (tiiiiii;i, ijuac suiil (/uasi jnutprietates huiu.s
uaiur;ic, siciil dicil |);im;isc. c. .'>, uon tuiturant, .ted quae
< /jvYi naturam smit dirnnt: cl luiic sicut ex natura rei osl

^l) Cfr. n. «i:i(.

('2) Apiiil MiKii'-. 1 II.

1114 LIB. I. DIST. XXXI. QUAEST. UNICA.

fundameiitam aequaUtatis et dutinctio realis extremorum,
et * ita est relalio * (a) sine opere intellectus, ita est de simi-
litudine.

c) De identitaie etiam dici potest, quod ipsa dupticiler
accipitur in Divinis: uno modo eiusdera personae ad se, sicut
Pater est idem sibi : alio modo unius personae ad aliam, sicut
Pater est idem FiJio et e converso. — De prima identitate
alias. — De secunda potest dici sicut de aliis, quod est rea-
lis; quia ibi est vera unitas ex natura rei et sutficiens di-
stinctio extremorum; nec videtur necessaria comparatio intelle-
ctus ad esse huius identitatis. Et si identitas eiusdem suppositi
ad se in creaturis sit relatio relationis tantum, tamen iuuK|uam
est vera et perfecta ideniitas nisi iii Deo tantum; nam Sortis
ad se non est perfecta identitas, quia rationis tantum; et ita
omnis talis est ens secundum quid; nec Sortis ad Platonem
estperfecta identitas, quia iion fundatur in perfecta unitate. Hic
autem Patris ad Filium identilas est perfecta quantum ad funda-
inentum, quia Patris ad Filium est perfecta uniias et perfecta
realis identitas, quia realis distiyiciio et sufficiens extremorum.

1042. ( fi ) — Quod ostenditur speciatim de aequalitate. —
a) Propommtur dubia. ~ Sed de aequalitate sunt duo du-
bia : Primo enim videtur quod non est relalio distincta ab
ideittitate et simititudlne ; quia, sicut dictum est alias
[n. 348 &], infiniias non est speciate attributumfsed dicit mo-
dicm intrinsecum * cuiuslibet atlributi *, et pari ratione rna-
gnum, quod quasi dicit indistincte quod infinitum dicit di-
stincte; ergo magnitudo essentiae non distinguitur ab essen-
iia, nec etiam illa distinctione quae est inter attriluita; et per
consequens aequalitas .secundum illam magnitudinem non di-
stinguitur ab identitate, quae est secundum essentiam; simili-
ter magnitudo sapientiae non distinguitur a sapientia, illa
distinctione quae est inter attributa; ei'go aequalitas '&e<zuud\im
raagnitudinem sapientiae non distinguitur a similitudine se-
cundum sapientiam : oranis autera raagnitudo est vel essentiae,
secundura quara proprie est ideniitas, vel atiributi, secun-
dura quani est similitudo ; ergo nulla videtur proprie aequa-
litas esse in Divinis distincta ab identitate et similiiudine.

(aj Wadd. ista relatio est ibi.

Fll! I. niST. XXXI. QCAEST. CMCA. 111.'»

Praelerea, si otiarn (iu(«llil)«*t alli-ibiilutii lialx^t suarri inngni-
tndmem propriaiii, su|)ra (luain (a) vidfflur \\\\v\'M'\ nequalitast
'v/\\.\xv tol oruiit acf/na/itafes ]>or.sonaruin quot suiit attributn.

b) Solriintur. — Ad primum |)Otesl coiicoili quo<l sirut
in croaturis potest esso similitudfj .siiio aet/ualilaie, sicul
rcniisstim allHini ost simile inhMiso albo, licet tion perfccte,
iioii aulom o convorso j)ot«'st e.sso siiio similitiiilino acqualitas,
ot lioc iii forma illa in «|ua ali)(ua nata sunt assimilari, ideo
compitrandc^ aliipi:i iii tornia srcuiKliiin qiiam nala est •'nsi> si-
militiido, aequnlitas vidctur t|uasi doterminaro similitiuli/wm
ct rundamontum similiiudinis, ita potcst conccdi li<><-, qiKMl
nequalita.s iioii ita distiii^aiitur al» identitnte et similitudine
sicul illa iiitor so, sod iitiod ipsa ili<'at proprium miHliim luii-
damoiiti iitriusiiiK' illanim diiarum rclationum, ot quasi etiam
mudiim iiroprium titriiisiiuo rolalionis, scilic<'t iiuo«l tam iden-
titns quaiii simililudi) sit pcrfectn ; qiiia si por imi)ossil)ilo
l*al(?r hal)i'r<'l di;itati'm inaior<'m i'l l''ilius minorom, OHm-\ ali-
(lua ide/Uitas; sed iinia tunilainonium idcntitatis iioii hahfrot
eamde//i i/inf)/iitndi/ie>/i, iioii <'ssi't idoiilitas jwrfecta, quia n»v
<'um aequnlitatc ; similil«'r si pcr imp«jssiltil<' Pator halK»r<;l
maior«Tn sci«'iitiam «»t Filius niinoicm. ««ss^Mit aliquo ino«lo si-
ruiles; sM ^piia (l«'tl«'or<'t iiiodus illc t'undain«>nti, .scilicet ma-
(jnitudo pcrfectn, i<l<'o iion css(^t simititudo pcrfccla Nimc
autom, i/UKj/iitudo, (luae ost quasi ino»lus l'uiidam«'iili ideuti-
Inlis ot si//iilitudi/iis, liindat nequalitalem, «piao est «juasi
modiis si//iilitudinis cl ide/itilatis, (piia dicit ulramque illarum
11 1 })e/'fecta//i.

( " ) .'\d sccu/utum polost «'OiicfMli <iuih1 i\\\i)\ s\\i\\ i/erfcciiones
iii I)(M) si//ipliciter tot siiiit otiam /narpiitudines ol lol aequn-
litatcs; siciit tam<Mi illa<' oiiiii<'s siint simplicilfr u/ia res, ita
<'t acqunlitntes s«'cuii«lum oas suiit simpIicil«M* u/ui /'cs

l()i:{. — Aequalitatis perfectae i-atio in Divinis. — K.\ l»oc
patot (luoniodo Mai^Mslcr Ixmio a.ssi^niat dist. lU(i) acqualitn-
le/n pcrfecta//i in trihii.s, .sccundum .\ii;^'ust. A* Fidc nd Pc-
trum, c. 1, scilicot m:i;^Miitudiii<», j)ol«'stal«» ««l aelornitato. — Vcr
outtj/iitudi/tciu (piidfin iiil«'lliv'itur riind;im«'ntum omiiis ao«|iia-

(<i) TA V<'n. ii)>fiin*liiin <jui'n>IilM't
(1) Cf. pug H«J9.

1116 LIB. I. DIST. XXXI. QUAEST. UNICA.

litatis ad intr-a secundum quamcumque perfectionem, simpli-
citer in omnibus attributis, accipiendo magnitudinem non pro
aliquo attrihuto distincto, sed ut est communo magnitudini
cuiuslibet attributi. — Et per potestatem notantur personae
esse aequales ad obiecta exlra. Et hoc sequitur ad primum,
quia ae{{ualitatem valoris in forma in se sequitur aequalitas
vig^oris * in * ratione activi ad extra. — Et per aeiernitatem
notatur aequalitas esse in eis quasi secundum durationem. —
Aequalitas aulem secundum quanlitatem discreiam non quae-
ritur ibi. — Quantitatibus autem continuis in creaturis, quae
sunt quantifas permanens et successiva, correspondet ibi ma-
gniiudo et aeiernitas. — Potestas autem sive potentia non
est tertia quantitas, sed respectus magnitudinis ad extra, ut
praedictum est statim.

1044. (S) — Solvuntur argumenta principalia. -- a) Ad
primum argumentum [n. 10.36aj dico, quod oY^wm el album
dicuntur similia secundum aH)edinem, el hoc prout ly secun-
dum notat suum delerminabile {a) esse fundamentum prooci-
mum relationis similitudinis. Dicuntur etiam simiiitudine esse
similia formaliter. — Ita dico, quod Pater et Filius sunt aequa-
les secundum esseniiam., ut \y secundum notat fundanientum
proprium aequalitatis; quia istae relationes comm-unes fundan-
tur super aliquid quod est commune ut commune: nihil autem
commune unum est in personis, nisi essentia vel essentiale.

Et si obiicias: tunc posset dici Pater * Filii * secundura
essentiam, quia essentia est fundamentum palernitatis, quod
tamen non conceditur; isiud argumentum licet alias (1) fece-
rim ad probandum quod relatio originis non sit actus es-
sentiae, tamen tenendo communem viam potest assignari ra-
tio quare secundum essentiam dicitur Pater aequalis Filio et
non Pater Filii: quia licet essentia sit fundamentum utrius-
que, non distinctum in tribus, nec per istam, nec per illam,
est tamen fundamentum proximum relationis communis in
quantum unum m tribus; non autem in quantum sic unum
est fundamentum relationis originis, licet in se sit una. Cum
autem dico secundum essentiam sunt aequales, ibi essentia

{ai Ed Ven. determinativum.
(1) Cfr. dist. 5, q. 1.

I.ll!. I. niST. XXXI. Ql AKST. LMCA. 1117

ut psscntia rioii accipiliir iiisi j)rout osl una formnliler iii
liibiis; idoo dicitur (tefjiKiUs css«' socundurii easvntinm, proptor
lioc (jiio<l ossoiitiii iil unn ost proxiiiiuin rtindain<>ntuin isiius
iTjlntioiiis: non autoin dicitur sccundnm Dfitatrm ««sse Paler,
ijuia I)oitas ul una non «'st ratio fundainonli liuiu.s, ita qiiocl
ii.nitas sit ratio tuiidandi, sicul iiutan^tur si dici-n-tur secun
(lum Deitntcm ost Palcr (i).

(•1) h) Ail secundum arf,niiiifiiluni ^ii. lo:}(Wv] «lico, (juo<I wKf-
ior propositio esl falsa; imo ubi (brrna distin^^iiilur iii niateria,
malerin iion esl ralio principnlis liuius distiiu-tionis, ((uia in
(piacunKjuo dislinctiono illud ost ratio priiicij)a!is distinguendi
lioc (juod (^st ratio j)riiicij)aiis essendi iii illo os>«'. De hoc
alias iii f/uaest. do individualione (2).

c) Ad tcrtium [n. KYMj c] coricoditiir (juod in Putn- sit
alia ao(juaIilas ad Filiuni ot alia ad Sjiiriliiin SjiicIuiii: sicut
si Pator ^^^nuissot Sj)irituin Sancluin, cssol iii co alia patcrni-
tas ad Filiuiii ct alia ad Sj)irituin Sanctuni. * Kt * do isto di-
cto ^oiicralilcr •'iil s«'riiio iii III li/f. utrv^it in uno relato ad
plures sint plnres relntinncs ^ {.\).

d) \i\ (junrtum [n. 10:{() d) vidctiir ditllcilo ar<zunicntuin
illiv^ (jui iioniinl jicrsonas esse reiatirns, sicut Tuit ar^mlum
(•((iilra cos disl. 'Jfj pro opinione tcrtin [n. '.>:{Oso(j((.]. Taincn
tciicndo cominuiioni viani [ii. 9'*:\ ot !);37], oj^ortct dicere «iikkI
jirius j)ullulanl in ossonlia rclationos originis (juaiu communes ;
et istao jiriino jtiilhilaiitt^s distintxuunt el constituuni j)orsonas;
iioii autcni illae coiniiiuncs, (jiiia suiil (paisi adrentiliae |)er«
sonis; sicut jtonitur (juod sj)iratio acliva nuUain jHH^sonum coii-
slituil, (juia iiitclli;_qtur «juasi adv(Miiro Palri cl Filio iam consti-
iiitis iii css«? i)«M*sonali; jirima ciiini ibi j)ullulantia «juac iMissunt
I»orsonalit(!r distiiifjuoro disliimuunl jMTsonaliler el constituunt.

(1) Apiifl Wndd. .si'(]tiitiir ndilitiu iiii. *.' 10.
ij) Clr. II. il. .{.
(.1^ Cfr. III. d. 8.

^S\t^felf^'

DISTINCTIO TRIGESIMA SECUNDA.

TEXTUS MAGISTRI SENTKNTIARUM.

Utrum Pater vel FiUus Spiritu Sancto diligat, cum diligere idem
Deo sit quod esse? — Hic oritur quaestio ex praedictis deducta.
Dictum est enim supra (1) atque Sanctorum auctoritatibus osten-
sum, quod Spiritus Sanctus est communio Patris et Filii et amor quo
Pater et Filius se invicem diligunt. Ideo quaeritur, utrum Pater vel
Filius per Spiritum Sanctum diligat ? — Quod utique videtur oportere
dici secundum auctoritates supra positas, quibus ostenditur Spiritum
Sanctum esse quo genitus a gignente diligatur genitoremque suum
diligat. — Sed contra: si Pater vel Filius dicatur diligere per Spi-
ritum Sanctum, videtur esse per Spiritum Sanctum, quia non est
aliud Deo esse et aliud diligere, sed' idem; quia, ut ait Augusti-
nus in XV. lih. De Trinit. (2), « quidquid secundum qualitates in illa
simplici natura dici videtur, secundum essentiam est intelligendum » ,
ut honus, magnus, immortalis, sapiens, diligens et huiusmodi. Ideoque
si Pater vel Filius diligit per Spiritum Sanctum, per ipsum Spiritum
esse videtur. Neque tantum essentia sua diligit, sed etiam Dono.

Haec quaestio insoluhilis est, hmnamim superans sensum, in qua
auctoritates sibi occurrunt. — Huic quaestioni, cum altitudinem ni-
miae profunditatis contineat, id solum respondemus quod Augustinus
significare videtur, scilicet quod Pater et Filius se diligant et unita-
tem servent, non solum essentia sua, sed suo Dono proprio ; quod licet
supra (3) positum sit, iterare tamen non piget, quia sic expedit. Ai"t ergo
Augustinus in VI. lih. De Trinit. (4) ita: « Manifestum est, quod non
aliquis duorum est, quo uterque coniungitur, quo genitus a gignente
diligatur genitoi^emque suum diligat, sintque non participatione, sed
essentia sua, neque dono superioris alicuius, sed suo proprio servantes
unitatem pacis (5) » . — Ecce liic dicit quod essentia sua et Dono ser-
vant unitatem. — Idem in XV. lih. De Trinit. (6) ait: « In illa Tri-
nitate, quis audeat dicere, Patrem nec se, nec Filium, nec Spiritum

(1) Dist. 31. (3) Dist. 10. (5) EjjJies. c. IV. v. 3.

(2) Cap. 5. (4) Cap. 5. (6) Cap. 7.

I.II5 1. DIST. XXXII. TKXT. MA<flSTRI. I 1 Itl

Saiictum djlij^oro iiisi \>er Siiirituin Sanrtuin?» — Hic a|)erf«- ■ •^r. mlit
Patn*m iion tantuin jx-r Spiritum Sanctum dilitrere; non aut»-iii .nim-
pliritfr «lir-it. Patrfin tion fli/iifrrr |(or Spiritnin Satirtuin.

IJtrnin lUUiT nit sapifns siijiientin ijiiiiin ijcitnil, ticut UiUytl
nninre </iii nh ipsn j>rncri/it/ — J'raetprpa dili;^i'nt«rr inveHtij;ari ojior-
tct, utruin PattT snpivns sit snpientin (jiinin gennit, (juae tantain
Filius est? — Quixl videtur n sinuli posMe prohari : mi enim Pater
«lili^it ninnre qui ah ipso procedit, cur non et snjiienlin vel intelli);entia
(luam ipse genuit sapit vel intelligit? — « Hanc quae.stionem urgere
videtur, ut ait AugUHtinus in 17/. /*/;. I)e Trinit. (1), quod scripsit
Apostolus (2), dicenH Christnm, J)ri rirtntrni et Dei snpientitim ; ul»i
quaeritur, utrum itn Hit Pator sapientiae ot virtutis suae, ut hac sa-
pientia wapienH «it quam genuit, et hac virtute potens cjuam genuit?
Swl absit ut ita sit ; quia si hoc est ibi esse (juod sajtere, non per
illam sapientiam quam genuit napienn est Pater, alioquin non ipsa alt
illo, .sod ille ab ipna est. Si enim sapientia quam genuit causa est illi
ut snpiens sit, etiam ut sU ipsa illi causa est; qu<xl tieri non iiotest,
nisi j:i;^nendo eum aut faciendo: sed nec genitricem nec conditricem
]'arris ullo modo quis(|uam di.vorit .sapientiam. (^iiid enim ost innn-
nrus? Krgo et Pater ip.sa sapientia est (jua sapions osf ; Filius vero
ditur mpienti(t Patris et virtns Patris, non quia Pater i>er eum sit
.sapions vel iMttens, sed quia Filius, .sapientia et virtus, est de Patre,
sapientin et virtute». — Ex his ergo patet qu(xl Pater non est sa-
piens snpientia ijenitn, sed seip.so .sapiontia iiujrnitn.

Sntnln i\S). — Augustinus liliro LXXXIII. U"^'ff- q- -•^- • Cuni
.sapions Uous dicitur, ct sapicntia .sapiens dicitur, sine qua eum vel
fuisse aliquando vel e.s.se i»osse nefas est crodero, non {mrticipatione
snpientiae sapiens dicitur, sicut nniiiin, quae et esso et non esse sa-
jiiens iKitest; sed quod ipso enm genuerit qun snpiens dicitur sapien-
tiam . . .'Vnimadvorte, lectx)r, Patrem dici snpientem ijenita tapientia,
(luod aliis oliviat testimoniis. \"orum hoc Augustinus corrigit in Ul».
I. /ictrnct. inquiens: . Di.vi in lilno LXXXIII. (^nnest. qunest. 2H, qune
ost do Patro, qiuxl onm gonuit qua sapiens dicitur sn|'i'iiti;irn ^.-.I
molius istain (|unosti(inoni in lil>ro jmston do Trinitnte t

Itrnin Filiiis sit snjiirns .'«ij>iinlin ijinihi cl iiujrnitaf — PohI
Iiaoc (jiiaori sdot a i|uiliti.sdaiii, iitnuii Filins sit sapiens snp'"»»»'" -«^
nitn vol inijcnitnf Si enim non ost snpions sapiontia «/riiiYfi,
sapiens est ; si vcro sapiontia (jenitn snpions est, non videtur csii© sa-
piens sapiontin in^jmitn, ct ita non videtur eitM« Mpicus a Patre,

.1) Ciip. 1.

r2) /. (\n\ V. 1. V. *J1 (3i In inarK. Kd. Vrn.

1120 LIB. I. DIST. XXXII. TEXT. MAGISTRI.

cum a Patre habeat omnia. — Ad quod dicimus, quod una est sa~
pientia Patris et Filii et Spiritus Sancti, sicut una essentia, quia sa-
]}ientla in illius naturae simplicitate est essentia; et tamen Filius est
tantum sapientia genita, et Pater tantum est sapientia; ingenita; et sa-
pientia genita est de sapientia ingenita vel a sapientia ingenita. Et
cum idem sit ibi esse quod sapientem esse, relinquitur ut sapientia
genita sit sapiens de sapientia ingenita. — Non ergo Filius dicitur
sapientia Dei, tamquam ipse solas intelligens sit vel sapiens sibi et Patri
et Spiritui Sancto; quia, ut ait Augustinus in XV. lih. De Trinit. (1),
« si solus ibi Filius intelligit et sibi et Patri et Spiritui Sancto, ad
illam reditur absurditatem, ut Pater non sit sapiens de seipso, sed
de Filio, nec sapientia sapientiam genuerit, sed ea sapientia Pater
dicatur sapiens esse quam genuit ; ubi enim non est intelligentia, nec
sapientia potest esse. Ideoque si Pater non intelligit ipse sibi, sed
Filius intelligit Patri, profecto Filius Patrem sapientem facit. Et si
hoc est Deo esse quod sapere, et ea illi est essentia quae sapientia,
non Filius a Patre, quod verum est, sed a Filio potius Pater habet
essentiam, quod absurdissimum atque falsissimum est. Est ergo Deus
Pater sapiens ea quae ipse est sua sapientia ; et Filius, sapientia Pa-
tris, est sapiens de sapientia quae est Pater, de quo est genitus ^i-
lius. Ita et Pater est intelligens ea quae ipse est sua intelligentia ;
non enim esset sapiens qui non esset intelligens. Filius autem, intel-
ligentia Patris, de intelligentia genitus est, quae est Pater, de qua
et intelligens est » . — Proinde Pater est sapientia, et Filius sa-
pientia, et uterque una sapientia ; et tamen solus Pater est ingenita
sapientia, et Filius solus genita sapientia ; nec tamen alia sapientia
Pater, alia Filius, sed una eademque est, sicut Pater est Deus inge-
nitus, et Filius est Deus genitus ; neque Deus genitus est Deus in-
genitus ; non ideo tamen alius Deus est Pater, alius Filius, sed vmus
Deus uterque; non autem unus; alius est enim genitus, alius ingeni-
tus, sed non alius Deus, imo uterque unum sive U7ius Deus. Ita non est
sapientia genita sapientia ingenita, sed alia est sapientia genita, alia
ingenita ; non tamen est alia sapientia, sed una eademque sapientia.

An Filius sit sapiens seipso vel per seipsum? — Ex praedictis
constat quod Filius non est sapiens a se neque de se, sed a Patre et
de Patre. — Quaeri autem solet, utrum Filius sit sapiens seipso vel
per seipsum? — Quidam dicunt multiplicem hic fieri intelligentiam,
et ideo distinguendum fore, ita ut cum dicis Filium esse sapientem
seipso vel per seipsum, si sui natura et essentia sapientem intelligas,
verus sit intellectus; si vero a seipso vel de seipso sapientem esse

(1) Cap. 7.

LIH. I. DIST. X.KXII. TKXT. MAGlSTRi. ll*.il

intelliga.s, fal.sitati Hiibiectam hal)eH intolli^ontiatn. Alii vero simpli-
citer ot al»s(iuo deterininationr* concedunt buiuHinodi kxjutionea: FiliuM
est 8a|)icns per 8e, sed non a se vel de ae ; et Filiu« eat Den» per $e,
et est j)er se, «ed non a sc ve\de8e;hoc continnantes verbiM Hilarii,
qui Filiuin non a se, sed j>er se aj^ere, in libro IX. iJe Trinit. ait:
« Naturae, inquit, ciii contradiciu, haeretice, haec unitai* est, at ita
fter fir aj^at Filius, ne a sc ajjat, et ita non n $e a^at, ut jier $e agat.
Intotelli^o Filiuni a<;pntem, et j)er cinii Patrem aj^entem. Xon n ae
aj^it, cuui Pater in oo inanore nionstratur; /ter «f a^it, cum secunduni
nativitatom Filii agit ipse quae placita Munt. Intirmus sit non a se
ai^endo, nisi a Deo ip»e agit ; non sit vero in unitate naturae, »i quae
agit et in quil)U8 placet non per ae agit » . Sicut ergo, inqniunt, Fi-
lius j)er se af^it, sed non a se, ita Filius deJ)et dici .sapiens j}er $e,
sed non a se ; hic et ipse ywr se Dcits est vel esse dicendu» est. ut
niunt, 8ed non « «e vel ile sc

Au iina tautnm sit sapientia Patris? — Post haec a r|uibai»-
dain solet quaeri, utruin iina tantuin sit sajiieiUia PatrisV — Quod
nnn esse nituntur proltaro hoc nuHlo: Filius, inquiunt, est hjh " i
Patris f/enita, (|ua Pater sapiens non est; est ij^itur ali({ua .siij • .. wi
Patris, qua sajiionH non est ; est autem et sapientia Patris intjenita,
et ea Pater Haj^icns eat; est ergo ({uaedam sapientia Patrin, qaa sa-
piens est, et ipsa non est illa Hapientia Patris, qua Pater Hapienn non
est; non ent ergo una tantum saj^ientia Patris. Itein, napientia inge-
nita est Bapiontia Patris, et sapientia (jrnita CMt napientia Patrin;
non ost autem sa])ientia inifcnita sapiontia ijcnita; non est igitur nnn
tiintuui Patris .sapicntia. — llaoc et his similia, taintiuam s<^|''' '-•''•■
et u veritato longinqua cuncti.miue in Theologia jieritis puteutia.
mns, roH]>on.s() indigna advertenten; id tamen adiicicnten, quia una eflt

iintuui sa])iontia Patrin, Hrnl n(^n uno nintio dicitur: nam sapientia
1'atris dicitur illa ijiiam f/cnnit, et sapientia Patrin dicitur ea i/na
sapicn$ cst ; divorHa est crg<> ratio dicti: ilin eniin dicitur Patris.
(juia oam gonuit; et ea diciiur Putris, (juia ea sajiit. Una val tnni"n
Hajiicntiu Patris, (|uia sapitMitiu genita est eadem Ha]iiontin et ea 'j ui
sa]iionH est, aive ea (jua .saj)ions est intcUigatur perHona PatriH. m\<'

ssentin Patris; (juia ]>orsi>im Pntris, i|uae intelligitur cum dicitur
saiiimtia iiujcnita, et ])ors<>na Filii. (|Uao Higniticntur cuin dicitur M-
jiicntia ijcnita, una eadoin((uo Ha])ientin est, ()uae esHontia divinn in-

olligitur cdmmunis triltus jK^rsoniH. '

Q//Of/ in Trinitatc cst ililectio, ijiiar e$t Trinitn$, rt Innirn Spin: >
^anctns cst dilfdio, ijiiac non est Trinitas. nrc idm dnnr $iint dile'
(tinncs; ita et de sapicntitt, — Kt Hicut iu Trinitato c/i7rrt<o cst quae

loM. I. 71

1122 LIB. I. DIST. XXXll. TEXT. MAGISTRI.

est Patei^, Filius et Spiritus Sanctus, quae est ipsa essentia Deitatis,
et tamen Spiritus Sanctus dilectio est quae non est Pater vel Filius,
nec ideo duae dilectiones sunt in Trinitate, quia dilectio quae proprie
Spiritus Sanctus est est dilectio quae Trinitas est, non tamen ipsa
Trinitas est, sicut Spiritus Sanctus est essentia, quae Trinitas est,
non tamen ipse Trinitas est, ita in Trinitate sapientia est quae est
Pater et Filius et Spiritus Sanctus, quae est essentia divina; et ta-
men Filius est sapientia quae non est Pater vel Spiritus Sanctus.
Nec ideo duae sapientiae ibi sunt, quia sapieutia quae proprie est
Filius est sapientia quae est Trinitas, ipsa tamen noh est Trinitas;
sicut Filius est essentia quae est Trinitas, ipse tamen non est
Trinitas.

Qua ratlone Pater non dicitur sapiens ea sapientia quam (jenuit,
eade^n videtur debere dici qiiod non sit diligens Pater vel Filius di-
lectione quae ab idroque procedit. — Praeterea diligenter notandum
est, quod ea ratione qua Pater non dicitur sapiens esse sapientia
quam genuit, videtur fore dicendum quod Pater non diligat Filium
vel Filius Patrem ea dilectione quae ab utroque procedit, scilicet
quae proprie Spiritus Sanctus est. Sicut enim idem est Deo sapere
quod esse, ita est ei idem diligere quod esse. Ideoque, sicut negatur
Pater esse sapiens sapientia quam genuit, quia si ea diceretur sapiens,
non ipsa ab eo, sed ipse ab ea intelligeretur esse, ita videtur non de-
bere concedi quod Pater vel Filius diligat dilectione quae tantum Spi-
ritus Sanctus est; quia si ea diligit Pater vel Filius, non Spiritus
Sanctus videtur esse a Patre et Filio, sed Pater et Filius a Spiritu
Sancto, quia idem est ibi diligere quod esse. At supra dictum est
atque auctoritate Augustini sancitum, « quod in Trinitate tria sunt :
unus diligens eum qui de illo est, et unus diligens eum de quo est,
et ipsa dilectio ; et non est aliquis duorum quo genitus a gignente
diligitur et genitorem suum diligit » . Quibus verbis aperte signifi-
catur, Patrem Filium, et Filium Patrem diligere ea etiam dilectione
quae non est aliquis eorum, sed tantum Spiritus Sanctus. Cum idem
ergo sit ibi diligere quod esse, quomodo dicitur Pater vel Filius non
esse ea dilectione qua alter alterum diligit, cum ideo Pater negetur
saj^iere sapientia quam genuit, nec ea esse intelligatur ?

Quod et haec quaestio inexplicabilis est, quae excellit infirmita-
tem hominis. — Difficilem mihi fateor lianc quaestionem, praecipue
cum ex praedictis oriatur, quae similem videntur habere rationem,
quod meae intelligentiae attendens infirmitas turbatur, cupiens ma-
gis ex dictis Sanctorum referre quam afferre. «Optimus enim lector
est, inquit Hilarius in I. lih. De Trinit., qui dictorum inteliigentiam
exspectet ex dictis potius quam imponat, et retulerit magis quam at-

LIH. I. DIST. XXXII. TKXT. MA<',ISTRI. 1 12'i

tulerit, ncque cogat id videri dictiit contineri, qnod ante lectionem
pracHUinp.sorit intellif^endum. Cuin i^itur de rehu» D«*i Hermf) CMf, c^n-
cedamu.s Dco uui co^rnitionem dictiHriuc ciuH pia veneratione famule-
mur » . — Invcstiget crgo diligentcr piu.s lector rationem dictorum, «i
forte dictorum aliquam valcat rcperire cau.sara, qua nota, ifjna praemiHHa
quaestio alif^uatenuH c.xplicari valeat. Ego autem hanc quacHtionem
non al).soIvcnH, scd errorem e.^clurlens, profiteor, non ita dictum eHse
Patrem dilif^cre Filium, vcl Filium Patrem oa dilectione quae ab
utroquo procedit, qtiao non est aliquiH eorum. .sed tantum Spiritua
Sanctu.s, tamquam ea dilectione Pater sit vcl Filiua, «ed Hic ca Pater
dilifjit Filium, et Filiun Patrem, ut etiam Pater i»er hc ea quae ipHe
est dilectione dilif^at, sic et FiliuH, non autem sic, .ut Pater per se
non dilif^at et FiliuH, sed per eara tantiun. « Quin haec in illa Trini-
tate, inquit AuguntinuH, opinari vel aflfirmare pracsiunat »? — Eam
tainen (juacstioncm Icctorum dilifrentiae pleniuH diiudicandam atque
aI)HoIvendam rplinquimu.s, ad hnc minu.s HufticienteH.

•a^^''®^^'

DOCTORIS SUBTILIS AC MARIANI

SUPER DISTINCTIONE XXXII. LIBRI I. SENTENTIARUM

QUAESTIONES

QUAESTIONES I. ET II.

1045. ( I ) — Proponitur quaestio I. — Girca distinctioneyn
trigesimam secmidam quaero:

Utrum Pater et Filiiis diligant se Spiritu Sancto ?

1046. — Argumenta principalia (1). — Quod non: — aj
Quia aut diligere sumitur essentialiter , aut notionaliter: non
essentialiter , quia quodlibet essentiale inest formaliter cuilibet
personae, non per alteram: si noiionaUfer, igitur Pater et
Filius sjnrant Spiritu Sanclo: quod est falsum.

b) Prohatur idem secundo, quia nullus actus notionalis
est conversivus in idem agens a quo est vel procedit, propter
distinctionem quam talis actus requirit inter agens et terminum;
ergo si iste actus est conversivus, non sumitur notionaliter.

c) Praeterea, si Pater et Filius diligant se Spiritu Sancto,
ergo Pater diligit se Spiritu Sancto, quia eodem videtur Pater
diligere se qI Filiuni: sed conclusio videtur inconveniens, quia
Pater diligit se in primo signo originis, in quo Spiritus Sanctus
non intelligitur spiratus.

d) Praeterea, eodem diligunt se et creaturam: sed Spi-
ritus Sanctus non videtur esse quo diligunt creaturam, quia
tunc sicut Spiritus Sanctus ex necessitate productionis suae
est amor, ita ex necessitate esset amor creaturarum, et ita
necessa7-io Deus amaret creaturas.

1047. — Contra: VI. De Trinit. c. 5 * vel 15 *: Spiritus
Sanctus est quo genitus a gignente diligitur generatoremque
suum diligit.

(1) Solvuntur ad n. 1058.

Lin. I. DIST. XXXII. QUAE8T. I. ET II. 1125

1048. (2) — Proponitur quaestio II. — Secundo quaerilur :
Utrum Paler sil sapietis sajuentia getiittif

\{)\\). — Argumentum principale (1). — Quod sic: l'aUT
(litit \"erl)0, s«icuiuluiii Auf^aist. VILDe Trinit. c. 1 vel 2(2):
sed s<^cuii(lum .\iiso1mi. Monol. 03, nihil nliud est summo spi-
rilui clicere quam qnasi cogitando intueri; i^^itur Pat«T in-
turtur Verbo, el ita sapit Verbo.

H)T)0. — Contra: Au;/ust. 17/. De Trinit. cap. i: Paleroo
cst ijuo sapit, <]uia iilem est sapere et esse(ii); or\io si saf^e-
rcl VerJMj, esset etiarn Verl)o.

lur>i. ( ») — Exponuntur et breviter impugnantur quatnor
sententiae quoad I quaestionem. — a) I*rimam quaestionem
Ma^^ister rei^utat (lilllcileni «,'t diinittit eain insolutain.

b) Aliqui iK^j^averunt istani propositionein, Pater et Fi-
lius diligunt se Spiritu S/mcto, et dixeruiit eani ab .\u^'ust.
retractatain in sinaili /. Hetract. c. 2(), ubi retractal istaoi,
Pater est sapiens Sapientia genita, cui ista videtur assiini-
lari, et ideo istain nUractalain dicunt in illa. — Contra : noii
soluin diversas inalerias retraclandas .\u{,'ust. seorsum retra-
cfat, sed (jtiain eamdeni materiam (juae in divcrsis libris |K)ni-
tur, (piae tainen est retractaiida, .\u;,nist. j)luries rctractat>
quaiido scilicet facit ineiitii)nein de illis libris diversis; erjfo
mullo ina^Ms islani retractaret seorsuin, si esset relractanda. —
Itiiii, Au^^ust. non retractal dicta aliorum Sanctorum, ♦ ut Hie-
roiiynii, super Psalin. XIII *, (jui videntur istam concetlero.

c) Alii dix(!runt (1U(hI proiH)sitio est exponenda, ita quoil
ly Spiritu Saticto accipialiir iii ratione xigni, ila (luotl Pater
et Filiiis dili|4:aiit .se Spiritu Saiuio ul signo dilcctiottis coni'
inunis. — Cotitra ita potest dici «luod dilij:unt s«» creatura,
(liiia creatura est signum dilcctionis eorum.

d) Alii dicunt (IikmI dili^nmt se amore appropruito Spi-
rilni Sancto, et idco dicuntur se tlilij^ere Spirilu S;incto por

(1) Solvltur ud 11. 105(J.

(2) Verhu eniin tjuod genuit dicen» eat: non verbo quod pro/erlur tt
aonat rf trnniiit, nrd Verho quod ernt apud Deum, et Detu enit Verbmmi,
et omnin per ipnum farta sunt. Vrrf>o aequali tihi, quo temper atiiue in

Viutahilitrr dirit »cipnum.

(.'<") Ilor rst lirn ftae tptod taprrr.

1126 LIB. I. DIST. XXXII. QUAEST. I. ET II.

approprlatlonem, iion per proprietatem. — Contra: igitur
ita essent boni Spiritu Sancto, quia bonitas appropriatur Spi-
ritui Sancto.

1052. (^) — Exponitur V. sententia. — Aliter clicitur quod
ablativus iste construitur in ratione effecius causae formalis.

— Quod declaratur: — a) Primo sic: Licet non omnis res sit
forma, tamen omne illud a quo aliquid denominatur, quan-
tum ad hoc habet habitudinem forrnae: ut si dicatur, iste
est indutus indumento, iste ablativus indumento construitur
in habitudine causae formalis, licet non sit forma hominis.

— Gontingit autem aliquid denominari per illud quod ab ipso
procedit, non solum sicut agens ab actione, sed etiam sicut
termino actionis qui est effectus, quando ipse effectus in in-
tellectu actionis includitur. Dicimus enim quod ignis est cale-
faciens calefaciione, quamvis calefactio non sit calor, qui est
forma ignis, sed actio quae ab igne procedit. Et dicimus
quod arbor est florens floribus, quamvis flores non sint forma
arboi'is, sed quidam effectus ab ipsa procedentes.

b) Secundum hoc igitur dicendum, quod cum diligere in
Divinis dupliciter sumatur, scilicet essentialiter et notionaliter ,
secundum quod essentialiter sumitur, sic Pater et Fihus non
diligunt se Spiritu Sancto, sed esseniia sua. Unde August. XV.
De Trinit. c. 7 * vel 15 *, at vero, inquit, in illa Trinitate
quis audeat dicere Patrem nec seipsum, nec Filium, nec
Spiritum Sancium intelligere, nisi per Filium, vel diligere
nisi per Spiritum Sanctum ? * Et sic procedunt primae opi-
niones *. — Secundum autem quod notionaliier sumitur, sic
diligere nihil aliud est quam spirare amorem, sicut dicere
est Verbmn producere, et florere est flores producere. Sicut
igitur arbor dicitur florens ftmnbus, ita Pater dicitur dicens
Verbo vel Filio se et creaturam, et Pater et Fihus dicuntur
diligentes se et nos Spiritu Sancto vel amore procedente.

1053. (5) — Impugnatur. — a) Contra, sicut aedificare
distincte importat terminum qui est aedificium, non tamen con-
ceditur quod aedificator aedificat aediflcio, ita in proposito
etiam spirare distinctius importat Spiritum Sanctum quara
diligere, et tamen non conceditur quod Pater et Filius spirent
Spiritu Sancto.

b) Item, etsi talis praedicatio concederetur, non tamen

i.iii. 1. iii.M. .x.wii. y« AK.vr. 1. 1.1 11. 1127

esl coiivnsivu sihkt af/cn.s, i\\uii iiuii coiicfnlorrtur <le ij,Tie
(lici uliqiiitl i|ii()tl tcniiiiiiirrttir ml i|>siiiii i),Mioiii iit nliiiiH» /)ro*
flucto fi se.

(') l*ra«'ttr<'.i, m coiisUiulioiio iiuutsiitrti iiiiiiii|ii;iiit ty/f-
fins iil fllfctii.s coiistriiitiir cuiii nfflf/iiro: dHigerf auteiii
est vorhiim iransiiiruyn.

li) * IikIo * exfnipluin cui iiiiiitiiiitiir iitui «'st utl f/ropfjsi-
/uin, stMJ ail ojipositKiii: /lorere atniu i;s[ \i'v\iutu nrutruin, et
iioii si^Miincnt li)inialilcr proiliictioiirni aliciiiiis; onine i|ui|ipe
vorhuiii iiiMilruiii uiiuiii rt iilt-iii si;.:iiil1cat tuiii iioniino (ulie-
rtiro, si osw^t noiinMi imposituiii, iiisi ijuoil iioiihmi * id * si<:nificat
j)or iiitMlum liabitus ct quietis, Vfrlium auliMii tjiiasi siirniflcat
in fifiri: sicut iiliMii si^iiiiflcat cfiiiduin esse ijuasi iii (juiele
et Cdfere t(iiasi in fieri. Kt sicut lai»' iioiikmi (loiiominalivuni
|iosst>t ilici tlt> alit]uo (Mirn ablativo (hMiotaiiN; illiitl a iiuo sul>-
ifcliiiii (liMioiiiiiiatur lali iliMiomiiiatioiic, ita vimIiuiii iicutruni
|)OS.set construi cuni ahlativo in cailiMn lialiitutliii»» foriiiai? (Umio-
miiiaiitis; ila enim ij.niis caiet calure sicut rst calidus caiore;
ri iiliiim((uc i'st in ratioiiii formae, a ijua cst ista dtMioniinu-
tio piM' iiiodiim f/uirlis iii nno ct p«M* iiiodum /icri in altcn».
— Ista aut(Mii lorma iii aliijuo ali((iiaiitlo cst inhacrens ut
((ualitas, ali((uaii(lo so liabd (mm- iiKMliim formai' ah »\xtra de-
nominanlis, sicut est de pMicMv lialntus vcl ad nuMlum illius,
et utro((ue niodo j^otost llori diMiominatio. Et sicut uli(|Uid de-
nominatur iioii tantuiii a forina, sod ali ali((Uo extrinseco
i[uan(lot(uo, ita donominativiim jiossot dici do o<j cuiii illo ex-
trinscco fffjffitive sumpto, ol hoc sivo illud diMiominalivum si-
{^nillcotur * nominaliter * (a), sivo verlmliter. Sicut onini po8-
sot dici, islo csl ornftlus V(»sliiii«Mito, prout ortuUus si^Miillcat
alii(uid di' <;(Miere habitus, ita possot dici, iste nitet vestinionlu,
vol alii(uo alio vorho notitro, qiiod si^nillcurot idorii cum istu
(jonominativo, scilicot cssc ornaluni; ot ita esl iii proposito,
i(iiia ailioriMu /lorere non si«;nillcat fornialilor arlK»r-oin pro-
duccre /lorcm; si onim |K)natur verljuin activuin i|uo<I sic
sitrniflcot, juila /forificarc, si ossot iu usu, haoc (»t««M falso,
arhor /lorificat /lorihus; Ikkh- autom v«M*a, arlMn- /lorct //o-
ribus; ((uia por istud v«M-hum lUMitrum siKMiitlcatur ali((uid

(a) WHclii. iiuliuiiuliu>r.

1128 LIB. I. DIST. XXXII. QUAEST. I. ET II.

deiiominans subiectum quasi per modum habltus; quia licet
non sit proprie habitus in inanimatis, (|uia proprie habitus
est tantum in anlmatis, possunt tamen denominari ab aliquo
adiacente, quod in quantum est aliquo modo ornamentum vel
tegumentum eorura, potest reduci ad genus habitus, et tunc
sicut diceretur, arbor est florida ftoribus, et ablativus con-
strueretur in ratione illius a quo subiectum denominatur se-
cundum talem denominationem, ita etiam construitur ly flo-
ribus cum hoc verbo florere. — Exemplum igitur est arf op-
positum, loquendo de verbo activo, et nihil acl jiropositum, ut
verum est de verbo neutro.

1054. (6) — Praeambula ad solutionem II. quaest. — Ad
isiani qiAaestionem solvendam, quia illa quae sunt in intei-
tectu sunt manifestiora, primo respondendum est ad secundam
quaestiotiem [n. 1048].

a) Et primo videamus de inteltectu nostro. Ibi enim me-
moria gignit notitiam actualem, quae ad memoriam habet du-
piicem habitiidinem vel relationem, videlicet geniti ad gignens,
et haec est de secundo modo relativorum et mutua: et alia
est declai^antis ad declar^atum, et haec tertii modi * relativo-
runi * et non mutua. Sicut autem nolitia genita dectarat for-
maliter obiectum latens in memoria, ita illud quod producit
notitiam actualem et dat illi istam vim declarandi potest dici
declarare ista notitia quasi effective. Si enim aliquis produ-
cat speculum et in eo imagines relucentes, hoc speculum for-
maliter declarat illa relucentia, et tamen illud producens spe-
culum effective declarat. Et istud magis apparet si actus ani-
mae, qui non sunt vere factiones, signiflcarentur per verba
neutra, non activa; nunc autem significantur per verba activa,
propter illam habitudinem quam habent ad obiecta in quae
transeunt quasi in terminum, licet nihil causent in illis obie-
ctis; tunc enim si essent neutra significarent /brma/^Yer illam
realitatem a qua imponuntur inesse siibiecto, et tunc possent
alia verba activa imponi ab eisdem formis, quae significarent
productionem talium; et tunc notitia genita formatiter esset
dectarativa obiecti, sed producens diceretur effective causare
formam, sicut alias [n. 866 c] dictum est, quod similitudo po-
test esse illud in quo fundatur relatio activi et passivi, ita
quod sicut assimilans est dans simililudinem, ita tunc declarans

MB. I. DIST. XXXII. yUAKST. I. ET II. Il*i0

activo suniptiKii «'ssol «'tllcions ipsaiii dwlaralioneni !ornial«Mn
iii ipso acto aiiimao, sive in suhiwto illius aclus.
{' ) l^J A(l proiiosituiii, V«Tl)um divinum a Paln.* exprimitur,
et liaoc «'xprossio est rrlatio orijfinis; liuic enim expresso
communicatur rx vi productionis sua«' «o///m //</f/u7^f, ((uae ex
lioc e.st tl(.'clarativa omiiis dcclarabilis. HalHjt i^.nlur relationem
reofern ad «^xi^iimcntcm a iiuo ^'•ij/nitur, Sed aliam, .scilicel
(leclftranfis, lialxjt iioii faiiliim ad ii>sum, S4,'d (itiia esl inflni-
tiiiii liabet i<'Sj)«?ctuiii declartiliri a«l s«' ipsum * et ad omiiia *
ct ad alia, ct isla cst taiitum rclatio ratio/iis, (|uia non tan-
tuiii est ad crcadiram, scd ad sci])sum. Kt si nulla relalio
rrafis est ipsius a«l crcaturaiii, cx disf. !Uf., mullo maj^is i^i-
Mir iioii cius«l«'iii ad se est relalio realis. Seil islud decla-
larc comj)elit fuimnliter V«'rb«); pr«)«luc«'nti autem comjM-lit
principintive, sicut iii ii«)l)is comp«'f«'bat memoriae etT^H^tive;
ct liiiic Vcrbum rormalilcr d«M'larat omii«* «l«.'clarabib'. Fat«'r
aulciu Verbi) «lcclarat iioii lormaliter, s(^d principiative, iu
<|iiaiitum sibi communicat iiotiliam actualcm inlliiitam, «{ua
Veilmin actualiter declarat.

c) Applicaiido i;j-itur istani realilatem ad illud v«»cabulum
«|U()d cst dicere, dico, (|U(jd direre iino modo essentialiter ac-
cii)ilur, ut pcr .\ns«'l. Mon. C/.i «"ip., et sic noii lcxjuitur Au^'.,
ipiia s«'cuii«lum iiisum I*al«'r «'1 Filius et Spiritus Sanctus sunt
uan.in dicens, et «|uaelib«;t pcrsona formaliter dicit, et nulla
(licit afia (iblative. — Afi(t modo accipitur persoiuiliter, et
sic dciiolatur si</iiincare illam r«'latioiiem orifjinis (|uae csl
|.rij,Mi«*iitis a«l ^'cnilum. — (Kt lioc modo solus l*ater dicit, non
iliiiibiiii rerho, s«»d verlmin (a)) et hoc raodo lo(|uitur Ui-
cliaiil. 17. I)e Trin. cap. 11, i|U(jd sofus Pater dicil, et .\u-
^Mist.: Dicit Verbum, in qno omnia disposuii. - Alio motlo
potest si^Miilican» islani liabitinlinem rationis«iua«'(?8t (/t't'/<i/vir^,
't li«)c prout d«'clarare convcnit alicui formalitery el sic Ver-
idiiii ilicit omiiia dcclarabilia et seipsum seipso rormaliter. Kl
ilc lioc loiiuitur .\u^rust. 17/. /)(• Trinit. c. :{ * vel 10*: Si
eniin hoc verbum (piod nos jiroferimus temporale et tran-
sitorium, et seipsuin ostendif et illud de tjno /otjuimnr. quanto
nKKjis Verbnm Dci, per (juod facta sunt omniaf, elc. Kt sic

(a) Deost \u VA. V.n

1130 LIB. I. DIST. XXXII. QUAEST. I. KT II.

est esseniiale, et appropriahir uni personae; ii;im quaelibet
porsona declaratui" sua intellif^^enlia, quae in ipsa est; appro-
priatur tamen Filio, ut patebit ex clubitatione sequenle. —
Quarto significare potest istam eamdeni habitudinem declaraiUis
prout convenit alicui non ^ovmdX\iQV,^eAprincipiative; et hoc
modo dicilur de Patre, quod dicit. Verbo; et isto modo loquitur
August. VII. De Trinit. c. 1 * vel 2 *, quod Pater dicit Verl)0.
Hoc etiam modo loquitur August. XV. De Trinit. cap. 14.
* vel 15 *, quod Pater seipsum dicens genuit Verbum sibi
aequale per omnia: ubi accipit dicere pro principiative
declarare, licet non addat ibi illud principiativum, quo Pater
dicit. Et sic principale significatum eius est essentiale; connotat
tamen notionale, ut supra [n. 855] dictum est de dono.

d) \\\ qua igitur habitadine construitur? — Dico, quod si
dicere sic sumptum esset idem quod causare, denotaretur habere
rationem principii activi subauctoritativi ; sed quia non sunt
idem, ideo dico quod denotatur habere rationem /brmaZem prin-
cipii subauctoritaiivi,et in habitudine talis principii construitur.
(^) ej Sed tunc ibi est unum dubium: utrum declarare for-
maliter omne declarabile sit proprium Verbi? — Dicunt aliqui
quod sic, quia ex vi processionis suae hoc sibi competit. —
Sed de hoc dictum est supra dist. 27. q. 3 [n. 973], et ge-
neraliter cum istud verbum decla^Yire dicat relationem ra-
tionis, et nulla talis est propria alicui personae, nec includitur
in proprio alicuius personae, sicut probatum est dist. 18.
[n. 853 in not.], de dono, hoc manifesiare non est propyHum
Verbo, nec includitur in eius proprio; sed tamen est ei appro-
priatum, pro eo quod Verbum ex vi productionis suae habet
notitiam actualem sibi communicatam. Pater autem licet ha-
beat eamdem notitiam, tamen ex ea vi qua producit est me-
moria, et non producit in quantum actualis notitia; noti-
tiae enim actuali unde actualis convenit declarare; et ideo
declarare magis convenit cum proprio Filii quam cum pro-
prio aliarum personarum, et ita magis sibi appropriatur.
— Vere tamen est in omni alia persona, quia quaelibet habet
actualem declarationem in quantum est actualis notitia et ae-
que declarativa realiter sicut est illa notitia actualis quae est
Vorbum. — Declarat igitur formaliter Pater omnia seipso,
sicut Filius formaliter omnia seipso, et Spiritus Sanctus forma-

MH. I. niST. XXXII. yi;AF,ST. I. ET II. l\'M

Utcv oiiiiiia seipso dwlariil. Doclar-aiit «'tiarn Paloi- el Filius
S|)iritii Saricto principintire. Licet isli iikxM accipiomli «lot-la-
iar'o fnrinaliter ol principintire iion sint ita iisitati, sicul illi
(|uil)Us Vorljum (licitur «loclararo formaliter ot Pator princi'
pinfire Vcrho. Et ratio inaioris usitationis istorunt voi'lM>rum
est proj)l(»r appropriatianem notiliao actualis ad Vorluim.

lO.Vj. (y) — Solutio Doctoris ad II. quaestionera. — Ail se-
cuiuhna qunestionem fn. loisj concodo net/ntinnn jtarloni
fIuaostif)iiis, propt<>r rationom Au^^usf. VII. I)e Trinit. cap. 1
[n. lO.')!)]. — Cuius declarafio ost ista : .\ctus csacntinlis
noii potost osso alicuius su|»posi(i modianto aIi((Uo pnncipio
ut qiio, nisi illud sit tali porsonao j)rincipium essendi for-
mnte, ut 1'ator sapit sajjiiMilia inrienitn:. vol sil principium
sibi ossendi principiatirjum, (piomodo Mairistor conc«^lit (JIHmI
Filiiis sai)it sai^ioiitia iii«r*Miila, a (pia li;il»ct (|U(jd sapiat: vol
sit principiiim sufMiuctorifntivum irspoctu talis actus, (pio-
niodn concoditur (piod Pator crent Verbo: s»'d Filius sivo sa-
l)iontia f/enita non osl Patri priiicipium csscndi formalc, nec
prifici])iativum, noc principiiim aclivurn sulmuctoritnticum
rospoclu actus cssenfinfis ; ijuia iion producit istum actnm
in se, sod communicatur sibi a Patro, ot principium activum
subauctoritativum liabet r.itionom pn^lucontis actus rosj>«»i'tu
cuius dicilur priiicipium lal(\ (luomodo concoditur (juod Pator
crcnt Vertjo: snpcre autorn (^st aclus essenfinlis; oi-pj Pator
iioii siij^it sapiontia «^-onila.

C()nco(lit aiitcrn Mac^istor, ct boii(\ quod Pator ost sapions
sapiontia iiif/enitn, sicut formnti principio; Filius aiitorn sapil
sapioiitia ingenifn siciit principio principiatiro.

lo.')!). ('•») Solvitur argumentiim principale II. quaest. — Ad
arpumentum in opposifum [n. I0l!>| dico, ipiod .\nsidm. ac-
cipil ibi dicerc more esscntinfiter, scilicot pro nctualitcr m-
fcllif/cre, siciil oxpross»» vull cap. o(mI., ubi vult (pi(Ml suiit
unus diccns siciit suiil unus intclfiijcns; ot licot quiliJH^t di-
cat eliam (|uaolibot, lamon suiit unus in rationo dicontis ol
dicli, siciit sunt uiius inlolli^rons ot uiium intolloctum. Kt i^to
modus ost valdo (»xlonsius liuius nominis «|Uoil o«t dice < ,
ipiia wcc si<,Miillcat illam rolaliononi ori^inis, ikh* connotat oam,
siciil n(»c iiilolIi!.;or(^ vol s:ii>oro; ot Ikh' iikhIo iion dicit Au^'U-
stiims (|ii(»d pMlor dicit \'orlM».

1132 LIB. I. DIST. XXXII. QUAEST. I. ET II.

Sed quomodo conceditur quod Spiritus Sanctus dicii Verbo'?
— Respondeo: sicut intelligit Vei'bo, sed non pro exprimere,
nec pro declarare, nisi accipiatur formaliter, quia Spiritus
Sanctus forraaliter declarat omne declarabile, non autem pro
declarare principiative, nisi forte respectu creaturae, quia
loquendo de manifestatione creaturae illam efficit tota Trinitas,
et quia absolute super manifestationem formalem Verbi, non
comparando ad creaturam, Spiritus Sanctus non babet aliquam
rationem principii, quia non dat Verbo illud quo formaliter
Verbum est manifestativum. Ideo non videtur aliquo modo
concedendum. Nec Anselmus dicit [n. 1049] quod Spiritus San-
ctus dicit Verbo, licet videat omnia in Verbo. Ita etiam qui-
libet beatus videt omnia in Verbo, et quaelibet persona videt
in qualibet, secundum August. XV. De Trinit. c. 14. Sed di-
cere Verbo videtur importare aliquam aucioritaiem dicentis
Verbo respectu Verbi in quantum est declarativum formaliter.

1057. (II) — Solutio Doctoris ad I. quaestionem. — Ad aliam
quaestionem de Spiritu Sancto [n. 1045] procedendum est eo-
dem modo quo in praecedenti quaestione processum est; et
primo de volwitate nosira. — Ubi dico, quod amor in nobis
ut productus habet ad volwiiaiem ut producentem relatio-
nem secundi modi, et illa forte est mutua. Habet etiam aliam
relationem ad obiectum pertinentera ad iertium modum rela-
tivorum, et illa non est mutua; quia sicut scientia refertur ad
scibile et non e converso, * ita araor ad amabile, et non e con-
verso *; et sicut amor habet formaliter habitudinem aliquam
ad obiectum, ita illud quod producit amorem posset denomi-
nari ab illa habitudine, si esset verbum impositum hoc signi-
flcans active.

Ita dico in Divinis, quod Spiritus Sanctus, ex vi produ-
ctionis suae, non quidem proprie, sed appropriate, est amor
oranis amati necessario, et ideo habet aliquam relationem ra-
tionis formaiiter ad sic amatum; producens autem ipsum
potest denominari ab eadem habitudine quasi principiative,
(et ista habitudo ut principiative (a)) denominans importatur
per hoc verbum diligere, quando dicuntur Pater et Filius di-
ligere se Spiritu Sancio: hoc quippe est Patrem et Filium

(a) Deest in Ed. Ven.

lAU. I. niST. XXXII. QUAEST. I. ET 11. 1133

Itroducere atnorem, qui ost Palris ot Filii.sicul I*nlrom dicere se
Verbo e«t prnducere Verhum, (\u(m\ ost jl«'clarnns ijisurn Patr»'m.

1058. (i-J) -- Solvuntur argumenta principalia I. quaest. —
a) A(l yrimum [ii. lOtOrt) «lioo, (ju<xl iuh: mere essenlialitert
no(; mere yiolionnliter t«?nolur, .sod co)inolat nulionem, fwilicol
productionorii Spiiitus Sancti, ot aif/nificat illarn hahitudincrn
conscijuontoin Sjiirilum Sancluni ad fnnatum, non )iuidoni for-
mfditer, sod principiafivr ; ot i-ationo istius lial»iludinis con-
sofjuontis essfniiale ost (juanturu ad t<>rrninum illius hal)i(u<li-
nis, (jiiia t<»rminus ill<» non tantum est Splritus Sanctus, h^nI
• liaiii ornno necessario fimfdjile; ot (juoad illud fll conrerxiot
nor) autoin (jiroad notionale connolalum.

bj Pcr lioc i^alot ad secundum [n. 101(3 b], ol istu<l j)ossot
manifisstari in exem])lo d<; dicere, <juia eo iikmIo ^juo conce-
ditur 1'atiom dicero VerlK), dicere non est mere essentiale,
iHMjue i?iere notionale, vsod connotnl notionale, scilicot gigni-
tionom, ot importat in jronito hnliitudinem declarativi, ^juae
('st ad omno d(.>claral»il<\ Si)nile luiius, licet non ita i^erlV. ' .
lJOl<^st liabori in lioc quod ost )niifi, (juod connotat in Divinis
jiroc^^ssionom (aeterna)n jiassivam («)), licot sipnificct jirincijia-
litor oir<H;tum tempo)'alc/n ; <'t (juantum at| illud <juod . v /7 ;<//<-
cal tota Trinitas operatur oir<'clum illiim; s<xl (juanlum ad
)wfiotunn illam n(»n rosjiicit totain Trinitatom in ralione />»•/«-
cipii; Filius oniin jtod^sf ))iiiti a Sjiiritu Sancto. licot non sit
a Spiritu Sancto.

(13) cj Ad tertiu))i [n. 1010 c], licet i)Osset fleri vis in ista pro-
jiositioiK», fjuod \y se j^osset constriii t)'a)i.sitive, vel recipr<.< .
lii" (jiia (lui»lici constructioin' halM'tur al» ill<» Petro Eliao,
super Priscianu))i, do co)istructionc, et j^atot in illo sophis-
mat<% isti puf/)iatit ut citwant se, et vid<'tur secuiKlum ali-
ijUDs maj^is conced<MKla proj^ositio j^rout ly se conslruitur
transiiire <jiiam )'cciproce, j)ro eo (Ju^mI Sjtiritus Sanctus, so-
(undiim eos, sjiiratur a Patro ot Filii) r ' ' ' '-di, in

i|unii(um scilic<»l Pator imj»«'ndit ainorom luiu ci nmiN ri-|)«MKlit,
sccundum Hichardum, Dc 7'Wn., tam«Mi dicendt» cons^Mjuonter
his )jiia<» dicta sunt disl. 12 [n. 715) d»> isla matoria, (JU»hI
Palor ot Filius sj)iraiit l'ormalil<M' voluntato in (luantum nnn

(a) Doeat iii VA. Vcti.

1134 LIB. I. DIST. XXXII. QUAEST. I. ET II.

est, non autem ipsa relatio concordiae Patris ad Filium et e
converso est formalis ratio spirandi [n. 739 seq(|.], quia non
videtnr quod Pater et Filius in quanlum liabent respectum
originis ad Spiritum Sanctnm liabeant mutuam relationem ad
invicem, tunc enim non haberent tantum mutuam relationem
originis paternitatis et filiationis, hoc, inquam dicendo, quod
licet habentes unam voluntatem concordcnt in ea formaliter,
tamen concordia non est per se ratio, sed voluntas una, et
quod foecunditas plena sit ita in una sicut in duabus, ideo
tamen duo spirant, quia praeintelhgitur illa foecunditas una
esse in duobus antequam habeat terminum; potest tamen con-
cedi consequeniia, quod eadem est veritas accipiendo ly se
sic vel sic, et tunc concedo consec^uens, quod Pater se dihgit
Spiriiu Sancio. — Et cum dicit, diligit se in primo signo
originis, concedo; sed tunc diligit se voluntate ut in ipso est
formaUter; spirando autem Spiritum Sanctum, qui necessario
est amor eius, diligit se Spiritu Sancto quasi principiative,
quomodo etiam diligit Fihum Spiritu Sancto.
(li) d) Ad ultimum [n. 1046 d] dico, quod non oportet con-
cedere Patrem et Fiiium dihgere creaturam Spiritu Sancto,
sicut dihgunt se Spiritu Sancto; quia iste modus dihgendi, ut
sumitur principiaiive, videlur esse primo illius termini dile-
ctionis cuius ipsa dilectio est formaliter, ex hoc quod est prin-
cipiata, sic enim diligere obiecium est principiare amorem,
qui ut principiatus est formaliter illius obiecti. Spiritus autera
Sanctus, ex vi principiationis suae, neque primo, nec conco-
miianier est amor creaiurae, quia creatura tantum coniin-
genier amatur a Deo. Licet autem ex vi productionis suae
primo sit amor esseniiae, tamen concomiianter potest dici
amor Filii, quia illae personae sunt in natura primo amata
ex necessitate ilhus naturae. Et ita posset concedi quod Pa-
ter non dihgit creaturam Spiritu Sancto eo modo quo Fihum,
quia non * ut * producit amorem, qui ex vi productionis suae
sit amor creaturae; imo completa productione necessaria iUius
amoris, adhuc est coniingentia ut iste amor sit creaiurae ;
et hoc est in potestate non tantum producentis hunc amorem,
sed etiam istius amoris producti, quia ita contingenter amat
Spiritus Sanctus creaturam sicut Pater et FiUus.

DISTINCTIO TKiriKSlMA TKKTIA

TKXTLS MAGI.VHtl .SI-.NTK.NTIAllL.M.

1'triitn proprietates j)ersonarum sint ipsae j^ersonae tW JJetit, id
est (liiiiin essentia/ — Post Huprailicta interiuu coDMiilerari atque
wulitiliter iiujuiri oportet, utrum proprietates j^ersonaruin, quiliua ipeae
perHoiiae detenninantur, nint ijfsae jtersonae et aint DeuH, id est^ di-
vinn OHSi^ntia, nn ita sint in personis, ut nnn sint jtersonae, ac i>er
Ikk.'. nec «livina e.ssentiaV — Qutxl enini in jtersonis sint proprietaten,
nemn iiiHciari audet, euin npcrte claiuet auctoritas, quotl « in |>ersoniii
est jToprietas, et in essentin unitas>. Suj>eriu8 quotjue inultis San-
ctoruiu roHtimoniis ndstruxiiiius, personas proprietatibus diatin^ui atque
dcteniiinari, ipsasque prupriotates, tres scilicet, propriis expreHsimus
vocabuliH (1). Cuin «r;^o projtrietatcs ij)sae al) aetenio fuerint, quibuM
ijtsae jiersonae «leterniinnntur et ditVerunt, (juoiuo<lo essent, si in eis
iion essent, et <|uoiii()<lo iu cis essent, ct ij)sne personae non essent,
(luin il)i esset niultijtlicitasV — Qu<5circa sicut j)roprietates esse iu
pcrsonis, ita et eas esse jtersonas contitcmur, sicut 8Uj)ra (2) auctoritate
Ilieronymi, ut non jjigcat revocare ad mentcin, protestati sumus, in
ej-jMjsitione fidei ita dicentis: « Snbellii liaeresira declinantes, tres jier-
Honas cxpressas sub j)roj)rietate distiii<;uiinus; non enim iio»j//m tan-
tuinniodo, scd etiain noniinum jimjtriefates, id est, jtersonas, vel ut
(«rneci exj)riiuuiit, lnjjuistases, Ikh." est, subsistentias confitcmur ». —
l'lcce aj)crte dicit, j)ersonas jmtjtrietatilms itistimjiii, et ijisns jtrojrrie-
tdtes esso jtersonas ; cuius hic vcrba j>orstringimus, quia suj^ra latinii
posuimuH.

Qiiml jtrnjirietates sint ilivina essentia. — CunKjue de $imjilicitate
J)t'itutis snj^ra ('i) <lis.screrciiius nuctoritntibus Sunctorum. soiliccr Au;ju-

stiiii, llilarii, Isidori neonon ct Hoetii, ©vidonter monstm- • T''-"uu

lioc csso omnino <ju<xl in st> Imbet, excej)to quod Pater i. uu,

ncc est FiliuH, et Filius haliet PHti-em, nec est Pater; et sio ciwe in
natiira triuiii, iit (jui liabet hoc sit ()U0«1 linl)ot, et totuni «juod ihi e«t
iiiiiim csse, nnani citam cssc; «juno modo non itcramui», nc rnstidium
lectori in^ornmuH. — Si cr^^o jtroprirtatea ibi Hunt, Bin^uln cnrum tmi
i<I iii (|iio cst, ct unum en<icin(jue vita Hin^ulnc sunt. Fatonmur crgo,

ti ni-t •.'(•. .t 'J7. <'j. vui '-'•> tni i>i«i- X.

H36 LIB. I. DIST. XXXIII. TEXT. MAGISTRI.

et proprietates esse in trihus personis, et ipsas esse ijersonas atque
divinam essentiam.

Auctoritate adstruit quod proprietas sit natura. — Quod enim
proprietas etiam divina natura sit, ostendit Hilarius dicens, nativita-
tem Filii esse naturam. Unde in VII. lib. De Trinit. ait : « Utriusque
natura non differt: unum sunt Pater et Filius. Habet ergo hoc sa-
cramenti nativitas, ut complectatur in se et nomen et naturam et po-
testatem, quia nativitas non potest non esse ea natura unde nascatur
Filius » . Idem in VI: « Nativitas proprietas est, veritas est » . Idem
in VII. dicit, « quod naturae nativitas sit intelligenda esse in na-
tura Dei » . Supra (1) etiam dicit, « quod proprium Patris est quod
semper Pater est, et proprium Filii quod semper Filius est » , signi-
ficans quod proprietas Patris est Pater, et proprietas Filii est Filius.
— His aliisque pluribus auctoritatibus aperte significari videtur quod
proprietas Filii Filius sit, sic et Deus ; ita et proprietas Patris et
proprietas Spiritus Sancti.

Quidam negant, scilicet proprietates esse personas et divinam na-
turam, et quare. — Hoc autem aliqui negant dicentes quidem pro-
prietates in personis esse, sed non esse jpersorias ipsas, quia ita dicunt
esse in personis vel in essentia divina, ut non sint interius, sicut ea
sunt quae secundum substantiam dicuntur de Deo, ut bonitas, iustitia,
sed extrinsecus afiixae sunt. Atque ita esse rationibus probare con-
tendunt. Si enim, inquiunt, proprietates sunt personae, non eis per-
sonae determinantur. — Contra quod dicimus, quia etiam seipsis per-
sonae differunt, sicut supra (2) Hieronymus loquens de Patre et Filio
et Spiritu Sancto dicit : « Substantia unum sunt, sed personis ac nomi-
nibus distinguuntur » . — Sed iterum addunt : Si proprietates ipsae
divina essentia sunt, cum essentia non differant tres personae, nec
proprietatibus differunt; quomodo enim differt Pater a Filio, eo quod
diyina essentia est, cum in essentia unum sunt?

Responsio ad praemissa auctoritate nitens. — Horum doctrinis
novis et liumanis commentis verbo Hilarii (3) respondeo : « Immensum
est quod exigitur et incomprehensibile, extra significantiam est ser-
monis, extra sensus intentionem, non enuntiatur, non attingitur, non
tenetur ; verborum significantiam rei ipsius natura consumit ; sensus
contemplationem imperspicabile lumen obcaecat; intelligentiae capaci-
tatem quod fine nuUo continetur excedit. Milii ergo in sensu labes
est, in intelligentia stupor est, in sermone vero non iam infirmitatem,
sed silentium confitebor; periculosum nimis est de rebus tantis ac
tam reconditis aliquid ultra praescriptum coeleste proferre, ut ultra
praefinitionem Dei sermo de Deo sit. Forma fidei certa est. Non ergo

(1) Dist. 26. (2) Dist. 25. (3) //. De Trinit.

Uli. I. I>IST. XXXMI. TKXT. MAOISTRI. \VM

aliqiiiil adik-iuiuin pst, tmd inn<iuM conHtitueniiiui auduciae; qnidqaid
iiltra qiiaeritur, non iiiteili^^itur • .

Q,iiomtxlo iiiijfrohi /tarretici insinUtnt aiiti mldeutet. — Caeterum,
ha(;rcticorutn iniprobitaH, inMtincta diaU^licae trauduleutiae excitata,
nonduin quieticit, ued in tanta reruin quaeHtione addit : Si |iatentitatf
et Hliatio in Deo, Hive in divina ettHentia Hunt, eadem igitur re* nibi
Pater est et Filiu.s; nain in quo paternita» ent Pater ent, et in quo
Hlintio ertt Filius est. Si i<(itur una eadenique re.s haltet in ue jiater-
iiitutein et tiliationeni, ipsa et geiifrat et (fineratnr : «iurirl diceutett
iti Sal)ellianain haere.sim |)ertnihuiitiir, e.\t«'ndente.s Pafretn in Fi-
liiiin, cuin ip.suiu sibi Filiuui proi^onant et Patrein. Si vem uegave-
rint, iii una Dei eHsentia paternitatein en.se et Hliationem, quoinodo
ergo dicunt esse DeumV — His atque aliin argumentonim aculeiii utun-
tur in Huae opinioniH asHertionem, ut veritatis fonnain din.secent.

Ii('s/ioii.<iio coutrd /innc eoriiin o/iinionetn, nlu trmlitnr /tro/trie-
tdtrn non jienitus it<i eji.tc in I)ei cuicntut, .sicitt iu /ii/jM>.it(Lniljiis di-
cuutiir. — Quoruni audaciae reHintenteH atque ignorantiue providentes,
audehiinuH ali(|uid Huper hix; loqui. Paternitas et Hliatio non ita etuie
omnino in divina sulmtdutid dicuntur, nicut in ipnis /lyjto.itdsHni*, in
quihuH ita Huut, quml ean deterininant, ut ait lounneH DuinaHcenus (1):
CharacteriHtica idioiuatu sunt, id est, determinativae proprietaten
iiVpoHtuseos. et non iiuturae; eteniin hyi>f»stuHim deterininant, et non
iiatiiraiu>. Ideo(|ue. licet puternitiiH et tiliatio nint in divina eHHentia,
cuin eain non dctcriniuent, non ideo |)oteHt dici quod divina eHnentia
et i/encret et ifeucretur, vel qiiod eadein res nit ihi Pater et FiliuB;
itn eiiiin proprictds deteruiinat per.soiiniu, ut /idc proprietate hyi»08taaiii
sit geuerans, et illn atid liy|M^>staHiH sit tjenita; et ita non idem ge-
nerut et generatur, .sed ulter ulteruin.

QiKteritiir (luoviodo /iroprictdtes jHiSsiiut r*w /;j nittura I)ei, tit
titincn eaiu uou deterniiucut .^ — Se<l forto quaeren, cum hne pn>prie-
tates non |)08Hint es.se in |>ersoniH, quin eas determineut, qn in

esscntid diviim es.se i>ossint, ita ut mm CMn determinent f — ivi-^j-^n-
delio tilii et hic ciiiii llilario (^2) : • Kgo nescio, non re«juiro, et cons<»lnl>or
1110 tuiuen : .\rchangeli nesciunt, Angoli non audierunt, Miocula iinn
t«nent, Prophota non sensit, Aj^oHtoIuH non interrogavit, Filius i|i«e
iioii odidit. CeBset orgo dolor queitdarum; non putet homo Mua intcl-
ligontia gonerationiH sacrnini-ntuiu jMisse con.so^iui. Atwu^luto tamen in-
telligendus est Puter et Filiiis » , ot Spiritus Snuctus. . Stat in hoo
fine intelligentiu verl»oruin : est FiliuH a Palre, qui est uni:*'" '•■
iil' iiigcuitu, prugenies u pnrfiit»'. vivn-.; u \.ivi>, ii..ii ii;ifiir;i I'

(H Ih Fiilr OvUiud. I. 11 1. c. 6. — Cff Kpi»t 27. («> Ur. cU.

TOM. I. ?J

1138 LIH. I. DIST. XXXllI. TEXT. MAGISTKI.

alia et alia, quia ambo unura. Hoc credendo incipe, percurre, persiste,
etsi non perventurum sciam, tamen gratulabor profecturum. Qui enim
pie infinita prosequitur, etsi non contingat, aliquando tamen proficiet
prodeundo. Sed ne te inseras in illud secretum et arcanum inopina-
bilis nativitatis, ne te immergas, summam intelligentiae coinprehen-
dere praesumens; sed intellige incomprehensibilia esse ». — His
aliisque multis evidenter ostenditur, nobis nullatenus licere viaiesta-
tem perscrutari (1), ius ponere potestati, modum circumscribere infinito.
Qaibns auctoritatibus opinionem sua^n, scilicet quod proprietas
Patris vel Filii non sit Deus, muniantf — Verumtamen nondum de-
sistunt impatientiae spiritu agitari, sed opinionem suam etiam Sancto-
rum auctoritatibus munire conantur, quibus ostendere volunt, proprie-
tatem qua Pater est Pater, et proprietatem qua Filius est Filius, non
esse Deum, ad hoc inducentes verba Augustini super illum locum
Psahni : Et non est substantia, ita dicentis (2) : « Deus est quaedam
substantia. Unde etiam in fide catholica sic aedificamur, ut dicamus, Pa-
trem et Filium et Spiritum Sanctum unius esse substantiae. Quid est
unius substantiae? Quidquid est Pater quod Dezts est, hoc est Pilius,
hoc est Spiritus Sanctus. Cum autem Pater est, non illud est quod vel
quo est. Pater enim non ad se, sed ad Pilium dicitur ; ad se autem Deus
dicitur. Eo ergo quod vel quo Deiis est^ substantia est. Et quia
eiusdem substantiae est Pilius, proculdubio et Pilius est Deus. At vero
quod Pater est, quia non substantiae nomen est, sed refertur ad Pi-
lium, non sic dicimus, Pilium Patrem esse, sicut dicimus, Pilium Deum
esse » , — Ex his verbis significari dicunt, quod proprietas Patris vel
proprietas Pilii non sit Deus vel essentia divina. Cum enim dicit :
Eo quod Deus est substantia est, sed quod Pater est substantia non
est, aperte, inquiunt, ostendit, id esse substantiam quo Deus est: id
vero quo Pater est non esse substantiam. Item cum ait Pater non
iUud est quod est, ostendit eum non esse Patrem eo quod substantia
est, non enim simpliciter dixit : Pater non iDud est quod est, sed ait :
cum Pater est, non illud est quod est, significans, quo Pater est non
esse illud quo est, id est, essentiam. Haec illi ita exponentes, sua com-
menta simplicibus et incautis vera videri faciunt. — Nos autem aliter
fore ista intelligenda dicimus. Dicens enim: eo quod Deus est sub-
stantia est, sed quod Pater est substantia non est, hoc intelligi voluit,
quia essentia Deus est et Deitate substantia est; eo enim substantia
est quo Deus est, et e converso, cuius ea est Deitas quae est sub-
stantia, et substantia quae Deitas ; sed quod Pater est non est sub-
stantia, id est, non quo Pater est eo substantia est, quia proprietate

(1) Prov. c. XXV. V. 27.

(2) Enarrat. in Psalm. LXVIII. v. 3.

IIl:. 1 DFST. XXXm. KT XXXIV. i hX l . M.\(iIMlU. 1130

generationiH Pater ent, qna Huf»8fantia non efit. IpMim tain^n prr^jirie-
tateni siihFtftntiaiii piHHe non ne^avif. Ita ftiftm illud int««lli;,'pndnm ei»t
<\\\iA aif : (Jiim l'nt*^r est, non illiid est qnfKl egt, i<i ent, non iUo
l'(itrr ost quod vel (jiio ipwe egt, '\<\ eut, eHMentia, m^I notitme.

Aliis etitim vertnft AiKjiintlni ntuntur ut nMerftnt fjuntt dicunt,
!^<:iHcPt proprietntfs jx^nonnrnni uon e$se I)ei gulttiautiani. — Item illis
verhin Au^ustini vehemnnter inHigtunt Huit^rinM (1) potiitifi, scilicet qnod
\'erbtnn, .secundum quofl mjnrntia ent et entiejUift, hoc e«t qawl Pater;
Hecnrirliun ([ivxl Verhnm non 1k>c eHt quo<l Pater. Si. inqiiiunt, Verbum
noii ent hfx; qufj<J Pater .Hecuiifluin lioc (|U<nl est VpHinm, id er^o quo
Verlnnn est non est ilhul fjuo Pnter ent ; proprietaM ergo qua Ver-
huin est non est id qno Pater est; non est igitur divina esHentia.
— Ad quod diciinus, quia licet secnndum quod Verhnm non sit hoc
qufxl Piiter est, oa tainen proprietas qua Verbum est est id quod
Pater est, id est, flivina essentia, sed non est hypoHtasis Patrin.

DISTINCTIO Ti;KiE.SlMA QUAUTA.

Tf;\T[IS MAdlSTIil srNTfATIAltrM

Opinio fjHorumtlam, non idem esne j^ersonnm el eMentiam iW na-
furnin flicentiuin, et eanulem essentinm non y>o.w etsr Pntrem ti Filiitm
et Spiritum Snnctum. — PraeflictiH autem adiiciendum est, qnod qniflam
perviTsi flenHUH homines in tantam prosilienint insaniam, ut dicerent,
non idem esse nnturnm Dei ct fpenionnm sive hyix^^stasim. dicentee
eaniilein eHsentiain non posse esse Patrein et Filium sine |terHonaram
confusiono. Si enim, inquiunt, en essfiitia qnae Pator est Filius est,
idein aibi Pater est et Filins. Si hanc rem dicis esHO Patreni, aliam
quaere, quam dicas esHe Filium. Si vero aliam non qnaesierin, «ed
eani<lom di.reris, iflem genuit et ijenitua eat. Propter haeo et huiu«mndi
inter nnturnm et jHTsonam dividunt, ita nt non recipiant unam Dei-
tatis natiirani et simpliceni e8.He tr»'» |>ersnnas. Mqiie f> • ■ io Hi-
larii (lcffndere nitiintur, qui in VIJF. lih. I>r Trinit. qn m?,-,,,,^

A|)ostolns spirifuni Dei nominans et spirifuui Christi, i't'i
verit ntro(|ue verlto, inquit ita: « Oentium Pracflicator i*2), volena nrt-
tiirnv unitnteni in Patro et Filio docerc, ait: Spiriliu J)ei in itibit

(ll Dlat. 27. (2^^ liom. c. Vlfl v. «.»-11.

1140 LIB. I. DIST. XXXIV, TEXT. MAGISTRI.

est. 8i quis autem spiritum Christi non hahet, hic non est eius. Si
autem spiritus eius, qui suscitavit lesum, etc. Spirituales omnes sumus,
si in nobis est spiritus Dei, sed et liic spiritus Dei est et spiiitus
Christi. Et cum Christi spiritus in nobis est, eius spiritus in nobis
est qui suscitavit Christum. Et cum eius qui suscitavit Christum in
nobis est spiritus, et spiritus in nobis est Christi; nec tamen non
Dei est spiritus qui in nobis est. Discerne igitui*, o haeretice, spiri-
tum Christi a spiritu Dei, et excitati a mortuis spiritum Christi a
spiritu Dei Christum a mortuis excitantis ; cum qui habitat in nobis
spiritus Christi spiritus Dei sit, et spiritus Christi a mortuis excitati
spiritus Dei tantum sit Christum a mortuis excitantis. Et quaero
nunc, in spiritu Dei utrum naturam, an rem naturae significatam
existimes? Non est enim idem natura quod res naturae, sicut non
idem est homo et quod hominis est; nec idem est ignis et quod ipsius
ignis est ; et secundum hoc non idem est Deus et quod Dei est » . —
Huius dicti occasione praefati haeretici dogmatizaverunt, non ide^n
esse personam et naturam Dei, asserentes, naturam Dei non esse
tres personas, intelligentes in his praemissis verbis Hilarii per rem
naturae personam, et nomine naturae divinam naturam. Et ideo dicunt,
Hilarium interrogasse haereticum, utrum per spiritum Dei putaret si-
gnificatam esse naturam, an rem naturae, ut sic ostenderet distin-
guendum esse inter naturam et rem naturae, id est, personam.

Hic docet quomodo eis obviat ipsius Scripturae circumstantia, et
qualiter praedicta intelligi debeant, et quod Spiritus Sanctus est res
unius naturae Patris et Filii et est ipsa natura. — Hoc quidem di-
cunt, non intelligentes pia diligentia Scripturae circumstantiam, qua
considerata percipi potest quomodo praemissa dixerit Hilarius. Sub-
sequenter enim in eadem serie ostendit, in spiritu Dei aliquando si-
gnificari Patrem, ut cum dicitur (1): Spiritus Domini super me; ali-
quando significari Filium, ut cum dicitur (2) : In spiritu Dei eiicio dae-
monia, naturae suae potestate se daemones eiicere demonstrans ; ali-
quando Spiritum Sanctum, ut ibi (3) : Effundam de Spiritu meo super
omnem carnem; quod dicit consummatum fuisse, cum Apostoli, Spi-
ritu Sancto misso, omnibus linguis locuti sunt. — Deinde quare hanc
distinctionem fecerit, et quod in superioribus verbis Apostoli idem
Spiritus significatus sit, et quod ipse sit res unius naturae Patris et
Eilii, aperte ostendit inquiens ita : « Haec idcirco sunt demonstrata,
ut quacumque parte haeretica falsitas se contulisset, finibus veritatis
concluderetur. Habitat enim in nobis Christus, quo habitante habitat
Deus, et cum habitat in nobis spiritus Christi, non alius tamen ha-

(1) Isai. e. LXI. v. 1.

(2) Matth. c. XII. V. 28. (3) loel. c. II. v. 28.

LIB. I. IJIST. XXXIV. TKXT. MAOISTRI. 11 U

hitat quam HpiritnH Dei. Quod «i per Spiritnm Sanctam Chrintnu in
nobin intelligitur enae, hnnc tamen ita spiritnm Dei nt spiritnm
Chri.sti e.sse noscondum ewt. Et cum jkt naturam Dei natnra iptta ha-
bitat in nobin, inditFerena natura Filii crfHlitur chso a Patre, cum
SpiritUH SanctuH, qui eHt HpirituH ChriHti, et npirituH Dei rm naturae
fleinonstretur nniuH. Quaero nunc i^itur, qnomodo non ex natura unum
Hunt? A Patre procpdit Spiritus veritntiM, n Filio mittitur et a FUio
accipit. Sed omnia quae habet Pater, Filii Hunt; et idcirco qni ah eo ao>
cipit Dei HpiritUH ent, et idem Hpirifus Chrinti eat. Res naturae Filii
est, AQ(\ et eadem roH et naturae Patri.s est, et Dei excitantin Chri-
Btum a mortuis HpirituB est, et idem Hpiritus Chrinti ««Ht a mortuiei
excitati. In aliquo differt Chrinti et Dei natura, ne eadem Hit, ni prae-
stari {Kitent, ut npirituH, qni Dei eHt, non nit etiam Christi. Ent ergo in
nobin spirituB Dei, et CBt in nobis Hpiritus Christi; et cnm spiritmi
Christi ineHt, inest spirituH Dei. Ita cum quod Dei eat et ChriHti est,
et qiiod Christi ent Dei est; non |>otest quid aliud diversum Christas
eHHe qnam Deus est. Dous i^itur Christus est unus cum Deo spirittiH,
Hecunduui iilud (1): Eyo et Pnter iiiiiim gnmits ;iu quo docet Veritaa
unitntem esHC natnrne, non Holitudinem unionis». — Elcce, si haeo
verba dili«;enter attendas, invenis, Spiritum Sanctum rrm naturae
dici Patris et Filii, et eumdem dici esse naturam Dei, ubi dicitor:
per naturam Dei natura ipsa habitat in nobis, si per Spiritum San-
ctum ('hristUH est in nobin. Ita(juo in Trinitate non ita distin^j^uen-
dun. rst iiifor iiatumm ot rem uatnrae sicut in rebus creatis, quia,
ut ait IlilariuH, « cninparafio torronoruin ad Deum nulla OHt ; et si
(jua comparafionum oxoinpla intenlum atTeruntur, nemo ea existimet
al)H<>lute in ho rationin perfectionem continere; non enim humano sensu
de Deo lo<)uendum est».

(iiifxl prnptrr res crrntns illint ilixerit, non idem e«t natura et
res naturae — Ad naturam or<;o rorum creatnrum !• ns ini|ait:

• Non idom est natiira quo»! refi nntiirne*, sul>iicion.". . ^. ...j-ln de ipdis
creaturis; inde ostendons errorem e.Hse, Hub mensurn crentumnun me-
tiri Creatorem, addit: Et secundum hoc « non idem est Diuis, et quod
Dei ost », ac si dicoret: Si ad instar creatnrnruui de Croator» senttji,
cof^oris futori, (juin non idoin est Denn et qnod Dei est ; qnod dicere
iinpiuin est, cum SpiritUH Dei DeuH nit, et Dei Filius sit Deuii.

Qiiixl non nliud rst Driia rt i^uae nua $uut, ita ut intint, alia
I iiiiii sniit i/iinr insiiut, nlin qiine unn iiuniut — Xon er^o seountJum
coilHJialos mo<los, ut in eadom HulHlit .sorio, accipion<la Hunt h»tv iiuae
<le Deo dicuntur. Ubi evacuaiiH opinionem eorum qui ita putant aliud
l>riiiii rssr, et aliud qiuHl l)«i est, aliuthiuo natuntm D«i et rrtn ihi-

1) loan. 0. X. V 30.

1142 LIB. I. DIST. XXXIV. TEXT. MAGISTRI.

turae, ut est in creaturis, aperte docet, non aliud esse Deum et quae
sua sunt, ita ut insint illi, sic dicens : « Homo aut aliquid ei simile,
cum alicubi erit, alibi non erit, quia id quod est illic continetur ubi
fuerit in forma, ut non ubique sit qui insistens alicubi sit. Deus
autem immensae virtutis, vivens potestas^ quae nusquam non adsit
nec desit usquam, se omnem per sna edocet, et sua non aliud quam
se esse significat, ut ubi siia insint, ipse esse per sua intelligatur.
Non autem corporali modo, cum alicubi sit, non etiam ubique esse
credatur, cum per sua in omnibus esse non desinat. Non autem aliud
sint quam quod est ipse quae sua sunt, Et haec propter naturae
intelligentiam dicta sunt » . — His verbis aperte significat, si tamen
intelligis, haeretice, quia divina natura non aliud est ab his quae sua
sunt, ita ut insint, et per illa in omnibus suis est quae non insunt.
Sua enim sunt etiam quae non insunt, id est, omnes creaturae ; et
sua sunt quae insunt, ut tres personae, quae sunt eiusdem naturae
et eadem natura, sicut supra Augustini testimonio (1) firmavimus di-
centis, tres personas esse eiusdem essentiae vel eamdem essentiam,
sed non ex eadem essentia, ne aliud intelligatur essentia^ aliud per-
sona. — Non tamen dif&temur, aliquam distinctionem habendam fore
secundum intelligentiae rationem, cum dicitur hypostasis, et cum di-
citur essentia; quia ibi significatur quod est commune tribus, hic vero
non. Est tamen hypostasis essentia, et e converso. — Fateamur ergo,
unum atque idem esse tres personas secundum essentiam, differentes
autem proprietatibus. — Unde Augustinus super locum praetaxatum
Psahni (2) ait : « Quaeris, quid sit Pater ? Respondetur : Deus. Quaeris,
quid sit Filius? Respondetur: Deus. Quaeris, quid sit Pater et Filius?
Respondetur: Deus. De singulis interrogatus, Deum responde. De
utroque interrogatus, non deoSf sed Deum responde. Non sic in homi-
nibus. Tanta enim est ibi substantiae unitas, ut aequalitatem admittat,
pluralitatem non admittat. Si ergo tibi dictum fuerit, cum dicis, Pi-
lium esse quod Pater est, profecto Filius Pater est, responde : secun-
dvim suhstantiam tibi dixi hoc esse Filium quod Pater est, non se-
cundum id quod ad aliud dicitur; ad se enim dicitur Deus, ad Pa-
trem dicitur Eilius; rursumque Pater ad se dicitur Deus, ad Filium
dicitur Pater. Quod dicitur ad Filium Pater, non est Filius ; quod di-
citur Filius ad Patrem, non est Pater; quod dicitur Pater ad se et
Filius ad se, hoc est, Pater et Filius, id est Deus » .

Utrum ita possit dici unus Deus trium personarum, vel tres per-
sonae unius Dei, ut dicitur una essentia trium personarum et tres
personae unius essentiae? — Hic considerandum est, cum Deus sit
divina essentia, et ita dicatur imus Deus esse tres personae sicut una

(1) VII. De Trlnit. c. 6. — Cf. Dist. 5 et 25.

(2) Enarratio in Psalm. LXVIII. — Cfr. Dist. 33.

r.llt. I. \MST. .\X.\IV. TKXT. MA(i|STKI. 1 1 |:{

PHgcutia dicirur tres |)«r>M)uae, utriiin ita valeat Mtne dici unus Deu«
Irinm i>ersominini, vel tres j>erfw»nae iniinH Dei, Hicut dicitur nrm «*-
seiifin triiiiii per.sfnmruni, et tren jHTHonar iiniii.s ••s.-wntiae? — In hi.s
locutionihuH Scriptiirae umuh nohis aemulanduH vi<U;tur, ul»i fre<|uenter
reperitiir ita dictiun: ['na ent essentia triiun perHonarmn, et /re* Hunt
/lersonne uniuH esHentiae; nuHquatn auteiu occurrit lo^iHHe, iiiiiini fJeiim
triuni personaruin, vel tres jiersonne uniiis Dei. — Qnod ideo pnto
sanctos Doctoren vitasse, ne ita forte accij»ereiur in Divinis |-
iit ncripitiir cuin de creatiiriH similp quid dicitur. Dicitur enim i;
iJeiis Ahra/inni, Jsnac, et lacol», et I)ciis oinnis crentnrne. Quorl uticjue
dicitur prf)pter princij)ium crcationis vel gratiae privilegiiim, et crea-
turae suhiectionem vel Hervitutem. Cum erj^o in Trinitate nihil sit
creatiiiu vol Herviens vel Hubiectum, non admiHit tides in Trinitate
iilem locutionis mo<lum. — Ita etiam e converso non dicitur de Dei
rssrutin, (\\\fx\ ijtsp sit ossentia Aliraham, I.saac et Iac<>l» vel alicuiu.4
rTcatiirae, ne Creatoris et croaturn»' natiiram confundere videainur.

(lnmi licet pntentin, snpientin, l>onitns de Deo secunditin snltstan-
tiniii (licnntiir in Scriptnrn, tninen solent haec noniina distinctr ad
/lersonns iutrrdinii rr/rrri. — K.\ jtraedictis ('J) constat, quf>d sicut es-
scntin, ita potcntin, snjtientin, honitns de De<> dicuntur secundum snlj-
stantinni. (^uae uutem secuntlum substantiam de Deo dicuntur trihnt
/irrsoiiis i^ariter couveniunt. Una eat er^o potentia, .sapientia, l>onit&s
Patris et Filii et Spiritus Sancti, et hi tres eadem }>otentia, eadem
sapientia, eadeiu bonitas. — Unde aj>eritur iu Triuitate stimma eiuie
lier/rctio ; h'\ onim ibi deossot j)otentia vel sapieutia vel Itonitas, non
fssot sumniiim boniim. Sed qiiia il)i est jterfecta j^oteutia. intinita .sa-
jiientia, iucoiuprohensihilis lx)uitas, rocto dicitur et cro<litur snnnnum
lionnm. — Cumquo unum ot idom j>euitu8 sit in Deo |)otoutia, .saj>ieutia,
Ixtnitus, in sacra tamen Scrij)tura frotjueutor Holcut haec uomina di-
Htincte ad jMirsouas roferri, iit Putri jK)tentia, Filio sapientia. Spiritui
Saiicto bouitas idtrihiintnr. QuinI ({iiaro tiat, non eat otiuduiu iuquirere.

Qnnrr id /hd, scilicet (jnod I'ntri jmtcntin, Filio sajdentia attrl-
hiinhir/ -- « I<l ergo nacri KKxjuii j)rudontia facere curnvit, ne D*i
iiniiieuHitatom similitiidino croatiirao metii*emur. Dixerat enim Scriptur»
sacia, (|uia Dous Pater est, et quod Doiis Filius eut; et audivit hoc

lioiiio, (|iii homiiiom j)atrom vidoraf, Doiiin jMitrem non vidi * co-

l^ntnro coojiit, ita osso iu Croatoro ut vi<Iomt etwe in cri .. «

)|uil>us lini>(* noinina trnuslnta sunt nd Croatorem, tn quibus |>ii
I>rior filio, Hliiis ost f)08torior j)ntro, et ox nnti((uit«to in |>«trc dofectus,
o.\ i>ostoritnto in filio imj)erfoctio Honsus .solet notari. Idco occtirrit
S<Tij>turn, dioeus PntnMu jHitrntcm, iie vidoatur i>rior Fiho, et ideo

{V) I 11! . V. C. — luiiith •-. IX V. 17. Ce) DUl. «.

H44 LIB. I. DIST. XXXIV. TEXT. MAGISTRI.

minus potens, et Filium sapientem, ne videatur posterior Patre, et
ideo minus sapiens (1) » .

Qiiare Splritui Sancto bonitas attribuaturf — « Dictus est etiam
Spiritus Sanctus Deus, et dictus est habere Spiritum Deus; et vide-
batur lioc quasi nomen inflationis et tumoris; unde humana conscientia
ad Deum pro rigore et crudelitate accedere metuit ; ideoque Scriptura
temperavit sermonem suum, spiritum bonum nominans, ne crudelis
putaretur qui mitis erat ; non quod Pater sohis sit potens vel magis
potens, et rilius sohis sapiens vel magis sapiens, et Spiritus Sanctus
sohis bonus vel magis bonus. Una est ergo potentia, sapientia, bonitas
trium, sicut una essentia; ideoque sicut dicitur Fihus homoousios, id
est, consubstantiahs Patri, ita et coomnipotens (2) » .

De hoc nomine homoousion, nbi in auctoritatem receptum sit, et
qiiid significet. — Hic non est praetermittendum quod Augustinus, in
lib. II. contra Maxiininiim (3), dicit de hoc nomine homoousion, quo
Latini tractatores frequenter u.tuntur: « Pater, inquit, et FiKus unius
sunt eiusdemque substantiae. Hoc est ihud homoousion, quod in Con-
ciho Nicaeno adversus haereticos Arianos a Cathohcis Patribus veri-
tatis auctoritate firmatum est ; quod postea in Conciho Ariminensi,
propter novitatem verbi, minus quam potuit intellectam (quam tamen
fides antiqua pepererat) multis paucorum fraude deceptis, haeretica
impietas sub haeretico Imperatore Constantio labefactare tentavit. Sed
post non longum tempus hbertate fidei Cathohcae praevalente, post-
quam vis verbi sicut debuit intellecta est, homoousion illud Catho-
hcae fidei sanitate longe lateque defensum est et diffusum. Quid enim
est homoousion nisi unius eiusdemque substantiae ? Quid est, inquam,
homoousion nisi: Ego et Pater unum sumus? Non ergo inter pro-
phanas vocum novitates hoc vitandum est » .

De nominibus quae translative et per similitudinem de Deo di-
cuntur. — Praeterea sciendum est, quod in assignatione distinctionis
nominum, inter aUa quae supra (4) dihgenter executi sumus, quaedam
diximus translative et per similitudinem de Deo dici, ut speculum,
splendor, character, figura et huiusmodi. De quibus pio lectori bre-
viter trado quod sentio, ut scihcet ratione similitudinis considerata,
ex causis dicendi dictorum intelhgentiam assumat, sed cathohcam.

Nihil dignum excellentia ineffabilis Trinitatis se tradidisse dicit,
ad alia transiturus. — De sacramento unitatis atque Trinitatis sum-
mae et ineffabilis multa iam diximus. Nihil tamen eius inefifabihtate
dignum tradidisse profitemur, sed potius ex nobis mirificatam eius
scientiam (5), nec potuisse nos ad illam pervenire.

(1) Ex Hugone a S. Victore. 1. De Sacram. (3) Cap. 14.

(2) Ex Hugone, ib. (4) Dist. 22. (5) Ps. CXXXVHI. v. 6.

DOCTOKis suirrijjs ac mapjani

SUPKR DIST. XXXIII. ET XXXIV. LIBRI I. SENTKNTI.MUM

QUAESTIONES

iOoO. — Proponuntur qiiaestiones. — Circa (listinctionetn
trif/esimam tcrli/nn (|uaero siiio arfjuinontis: Primo:
Utrum propricfas sii idcm cum persona ?
Et socundo sino aiyunnMitis:
Utrum propric/as sit idon cum essentia ?

Circa distitictioncm trigesiynam quartam sine arjjrumcntis:
An pcrsona sit idem cmn essetiliaf

10(10. — Solvuntur tres praedictae quaestiones. — Circa istas
trcs (juaestioncs non o])orlet iiuniorari, «luia caruni solutio
l)alot ex (lictis alil)i, dis(.2. (juacst. illa : Utrum cum unitatc
cssentiac stct plnrulitas jwrsuvarum f, ul)i [n. 325 seq<i.]
ostonsuni ost (lualitor propricfas pei^sonalis non ost idein /or-
maliter cuin es.sentia ; disf. otiani 20. [n. 022] conlra Pn»eiH>
sitivum ostonsum est, (luaiihM- pruprictas non ost idcm for-
malitcr cuin persona. Illud ctiani (IikmI dictuin esl [n. Ot>Os«ii(i |
de 7ion identitate formnli iMoprictatis cuni ossontia concludit
(luuij personn non ost idoin primo formalitcr cum essentia,

Kt (juod alii]ui distin^^Miunt intor omnia ista, quod tan*
fum dinorant rntionc, imi^rohatum ost dist. 2 [n. 325] et disl. 8.
[ii. ().").') so(](i.| ii) consirnili (!•> nttrifjutis, vi dist. 13 (n. 7(i3]
i\o distinctiono emanndonum in nivinis, et alias. Et tanien cuni
lioc iiuod isliid non est idcm formaiitcr illi stat quoil rcre
cf simplicifer sit idcm sihi, imo hoc ost n«»cessarium pn^pler
l)orl<rtam simpIicifat«Mn divinam, (piao si>«iuitur ox |>«M-|Vvta
infinifafc illiiis (\ss(Mitia»\ propf^M* iiuam simplicitalom ot inll-
iiilatem iion polest istu ess«Miti:i rssi' in aliquo cum aliiiua

114G

LIB. I. DIST. XXXIIl. ET XXXIV.

realitate in eoclem, nisi illa realitas sit perfecte eadem sibi.
Et istud dictum est conflrmalum per commune dictum anti-
quorum, qui concesserunt multas praedicationes esse veras in
Divinis per identitatem, non formallter : quod non videtur
intelligibile, nisi per hoc quod praedicatura erat vere idem
cum subiecto, et ex hoc erat propositio affirmativa vera per
identltatem; et tamen praedicatum non erat Z(iem formaliter
cum subiecto, et propter hoc non erat ibi praedica tio /brmail^s.
— Et quae sit distinctio identiiatis formalis ab identitate mn-
pliciter, tactum est dist. 8. q. de attributis [n. 669 seqq.], et
alias frequenter [n. 326], et ideo nunc transeo (1).

(1) Cfr. Eeport. I. dd. 33 et 34, ubi propositas quaestiones extense
exponit ac resolvit.

^S^^'

DISTJ.XCTIO TlM(iE.SIMA QUINTA.

TKXTUS MAtilSllil Si;.MT;MIAltl M.

De t/iiihiisdnni i/uae secuuduin siihsUnitiam «le Den tlicimlur, qnae
sjKcialein r/Jhiijititiif trattatitm, scilicet tle scientia rt jtraegcientia et
yrovitlentia et disjtOMitioiie, praetlrstiiititione, cohtntate et jHttentia. —
Cum<iue Mupra (1) di.sseruerinius ac jilura di.xerirau.s de IiIh qiiae cominu-
niter Hoctuniuni sul>.><fiinriain «le Deo «licuntur, eoriini tamen quaeilani
specialem etHaj^itant tractatiun; de quihus amotlo tractamlum est. i<l
est, <le scicntia, pniescientia, provitlentia, tlisjmsiiione, jtraetlestina-
tione, vohintate et pt)trntiti. — Sciendura er<;o est fHKKl sapientia
vel scirntiti Dei, cum sit una et siraple.x, tanien propter varioo rerum
^tatus et diversos etrectus pliirti ac diversa sr>rtitur nomina; dicitur
enim non tantum .scientia, sed etiam praescientia vel praevidentia,
ttisj)nsitin, pra^dfstiiitttio et /irnvitleiititi.

Et est praescientiti sive praevulentia de ftttnris tantuni, sed de
omnil»us, de htmis «cilicet et de malis.

Dispositio vero de facientlis.

Prtictlestintdiu do hnminihus sidvandis, et de omnil>UH UniiH quilim
et hic lil)erantur et in futuro coronaltuntur; prao^leHtinavit euini I'
ah aeterno hominefl ad linna clifjcndo, et praedeHtinavit eia liona pnte-
/Htrantlo. — Quod horaines pra«<ieHtinavit, A|K>8tolus o«tendit ('J^ di-
ceuH: /'raedcstinavit i/uos jn-ttescivit /ieri conformes imaginis Filii t»i.
Et alil)i (9): Kletjit nos nnte inuiitli cnn.ttitittinnem, iit esnemns mt '■
et iiniiiaculati. — Qufxl aiifom iKnin ois pnio|mravorit, Pmpheta !»«••«<•
ostoiidit ^ li dicens: ffculus non vidit, Itrut, abs*/iie te, f/uni- vmrpa'
rasti ttilitjentihus vel ej'}iectantHnis te, Krj^ ah aotemo pni' ;.:'

i]Uo.Mdain tuturos IxmoH et l>eatos. id OHt, elo^it ut eMient )K>ni et he«ti,
et l>onu ein praedostinavit, id est pnioporavit.

(I) DlHt. H, m, .".' rt ;iO 1-') lioman. C. VIII y

(3) K/ihf. V I. V.4. 1 C'„p LXIV r \ — r I .. II. ». V.

1148 LIB. I. DIST. XXXV. TEXT. MAOISTRI.

Providentia autem est guhernandorum, quae utique eodem modo
videtur accipi quo dlspositio. Interdum tamen providentia accipitur
pro praescientia.

Sapientia vero vel scientia de omnihus est, scilicet honis et malis,
et de praesentihus, praeteritis et futuris, et non tantum de tempora-
lihus, sed etiam de aeternis; non enim ita scit Deus ista temporalia,
ut seipsum nesciat, sed ipse solus seipsum perfecte novit, cuius scien-
tiae comparatione omnis creaturae scientia imperfecta est.

Utrum scientia vel praescientia, vel dispositio, vel praedestinatio
potuerit esse in Deo, si nulla fuissent futura? — Hic considerari
oportet, utrum scientia vel praescientia vel dispositio vel praedesti-
natio potuerit esse in Deo, si nulla fuissent futura? Cum enim prae-
scientia sit futurorum, et dispositio faciendorum, et praedestinatio
salvandorum, si nulla essent futura, si nihil esset facturus Deus vel
aliquos salvaturus, non videtur potuisse in Deo esse jjraescientia vel
dispositio vel praedestinatio : potuit autem Deus nulla praescire fu-
tura, potuit non creare aliquid vel non salvare aliquos; potuit ergo
in Deo non esse praescientia vel dispositio vel praedestinatio. — Ad
hoc autem ita a quibusdam opponitur: Si, inquiimt, potuit praescientia
Dei non esse in Deo ab aeterno, et potuit non esse ; si vero potuit
non esse, cum praescientia Dei sit eius scientia, et scientia sit eius
essentia, potuit ergo non esse ab aeterno id quod est divina essentia.
Ita et de dispositione et praedestinatione, quae est divina essentia,
obiiciunt. — Addunt quoque et alia ita loquentes : Si potuit Deus non
praescire aliqua, cum idem sit Deo praescire quod scire, et scire quod
esse, potuit ergo non esse. Item, cum idem sit Deo praescium esse et
Deum esse, si potuit non esse praescius, potuit non esse Deus; potuit
autem non esse praescius, si potuit nulla praescire; at potuit nulla
praescire, quia potuit nulla facere.

Responsio, quod praescientia et dispositio et praedestinatio quasi
relative dvcuntur ad fnturas res vel ad faciendas. — Ad hoc iuxta mo-
dulum nostrae intelligentiae ita dicimus: Praescientia vel dispositio
vel praedestinatio ad aliquid dici videntur. Sicut enim creator ad
creaturam relative dicitur, ita praescientia vel praescius ad futura
referri videtur, et dispositio ad facienda, ac praedestinatio ad sal-
vanda. Verumtamen creator ita relative dicitur, ut essentiam non si-
gnificet ; praescientia vero vel praescius et in respectu futurorum di-
citur, et essentiam designat; ita etiam dispositio et praedestinatio.
Ideoque cum dicitur : Si nulla essent futura, non esset in Deo prae-
scientia vel non esset Deus praescius, quia varia est ibi causa di-
cendi, distingui oportet rationem dicti. Cum ergo dicis: Si nulla es-

I.IIJ. I. 1»IST. XXXV. TKXT. MAOISTRI. 1119

sent futtira, non etiMet in Deo prae^cientia vel nnn r-Hnet praeftciun,
.si in rlicf^ndo hunc cauMam att(>n<liH, scilicet quia niilla (>Hrt4.<nt subiecia
eiua prae.scientiao, uu<i«' ij»sa j»oisit flici praesciontia \v\ ij>^«- • —
Mciusi, quo*! utruuKjue dicitur j»ro|)ter futura, viTti.s CHt intf;.
sin autem ea ratione id dicin, qurxl non ait in eo ttcientia qua praeMcit
futura, vel quod ipse non «it Deua, qui est futuronun praeHciuM, falMa
est intelli^cntia. — Similiter et illae locutioneri detenninandae aunt:
jKttuit non es.se praoscientia Dei, vel jiotuit non esne |>rae»ciuM, et
jKituit Deus non j)raescire alicjua, id est, jK)tuit esse quf>*l nulla fu-
tura suliiecta essent eius scientiae, et ita non f)OH»et dici prarMriua
vel pniescire vel acientia eius jtraeacientia ; non tamen eo minus ijwte
esset vel eius «cientia, sed non jxwset dici prmscius vol yraetcire vel
/trttcscientia, si eius scientiae futura nulla foront suhiecta. Similiter
le disjKjsitione et j^raedestinatione vel provideutia. Haec enim, ut
lictuin est, ad temj)oralia refenintur et de temj)on»libu8 tantum .««unt.

Qnotl scientia Dei non tHntnm est de temjMtralihng, seil etinm de
neternis. — Scientia vero vel sajiiontia non tantum de teraporalibus,
^fld etiaui de neternis est; ideoque etsi nuUa fuissent futura, e.s.H.^t
tamen in Dco scieutia cadem fjtiae modo est, nec minor esset qtiaia
nifxlo, uec maior est <juam essot. Scivit ergo Dous al» aetemo aer.-r-
num et omne fjuod futuruui erat, et scivit immutabiliter. Scit qu<»nit'
non minus j»raoterita vel futura fjtiam praesentia, et sua aetema sa-
I)ientia et inuntttabili scit ipse omnia quae sciuntur. < Omnis enim
ratio stij)cniae et terrenae saj)ientiae, ut ait Aml)rosius (1), in eo ettt^
i|uia omnom saj»ientiam et essentiam capit sua immensa scientia».

Qnnre omnin dicnntnr essr in Dett, et fjnott fnctnm est hnltet vi-
tnm in eo? — Proptorea omnia dicuntur esse iii Deo et fuisse ab
aetorno. Unde Auf^ustintis snjter (ienei. (2^ « Haec viaibilia, inquit,
ante<juam fierout non erant. QuorafKlo erpo De^t nota erant quae nnn
erunt ? Kt rurstis: Qu<)in<Ml<) ea fuceret quae sibi nota non erati'
non enim <iui<l»iuaui focit i<j;norans. Nota ergo fecit. non facta c«v
vit. Proin<lo, ante<iuara fieront, et erant et non erant : erant in Dei
scientin, non erant in siui nntnm. Ij>si autem Deo non audeo dic^re alio
modo innotuisse, cum ea fecisset quaui illo quo ea noverat ut faceret,
'»/)(«/ tjuem non est trnnsmntntin, nec vicissitndinis ' ».

— Kcce hic habos, <iu<k1 huoc visibilia, anto<iuam H.Tftn. .-i ■ * ••

enuit. Kx h<»c i;,'itur sousii f>uinia dicuntur OM*ie in Deo, ct
fnctnm est flicitur i7/fi es.so i;i ijnnt ; non ifleo iint»d crpaturm ait Cre*-
tor, vel quod ista tomjH^ralia ««s.stmtialiter sint in Deo, »e(i quia in
eitis scieutia semj)er sunt. <iuao vita est.

(1) /n Epist. aii Coios. {'2) Lib. V. c. 18. (3) /«ir. c. I v. 17.

4150

LIB. I. DIST. XXXV. TEXT. MAGISTRI.

Quod eadem ratione dicuntur omnia ei jyraesentia. — Inde est
etiam quod omnia dicuntur ei praesentia esse, non solum ea quae
sunt, sed etiam ea quae praeterierunt, et ea quae futura sunt, secundum
illud (1) : Qui vocat ea quae non sunt tamquam ea quae sunt: « quia, ut
ait Ambrosius in libro De Trinitate (2), ita cognoscit ea quae non sunt
ut ea quae sunt » . Et liac ratione omnia dicuntur esse in eo vel apud
eum sive ei praesentia. Unde Augustinus super illum locum Psalmi (3) :
Et pulchritudo agri mecum est, « ideo, inquit, mecum est, quia apud
Deum nihil praeteriit, nihil futurum est. Cum illo sunt omnia futura,
et ei non detrahuntur praeterita : Cum illo sunt omnia cognitione qua-
dam inefFabili sapientiae Dei » . — Ecce liic aperit Augustinus, ex qua
intelligentia accipienda sint huiusmodi verba: omnia sunt Deo prae-
sentia, in Deo sunt omnia, vel cum Deo, vel apud Deum, vel in eo
vita; quia ineffabilis omnium cognitio in eo est.

(1) Rom. c. IV. V. 17.

(2) Seu De Flde ad Gratian. 1. V. c. 16.

(3) Ps. XLTX. V. 11.

DOCTORIS SUBTTTJS AC M \I(I AM

SrPER DISTINCTIONE XXXV. LlhHI I. SKNTKNTIARfM

(iUAKSTIO UNICA.

1001. ( ' ). — Propoiiitiir quaestio. — CifiM dislinctionem
frifjeisiinfnn (luinldm (1iui<M'u:

Ulrum in Deu sinl velationes aefernni' nd omnin ari-
hilia ul quidilitine cognita f

1002. — Argumenta principalia(l). — (Jnoil sic: — «r^ Au-
<;ust. LXXXIII. Quaest. i[. 40: Ideae sunt formae aetemae
et incommulabiles in rnente divina{2): et non ubsolutae; ergo
resp«?ctivae: et nou nisi ad alia a se ut <|ui(lililative co}?nila;
iliian; tlistinjjfuuntur secunduni ilislinclioneni istoruin.

bj Item, Avicon. VIII. Melaph. c. 7, concetlit in Deo esse
rclationeni Dei ut inteliii^^^cMitis ad Ibrrnas intdlectas.

c) Itern, Deus novit disiincte alia a se; er^o per aliijuas
distinctas raliones co^Mioscendi : »'1 illae non possunt esst» ab-
solutae; erj^o relativae. — Praeterea, sticunduni Auf^^ust. V. super
Gen. c. 7: Otnnia in Deo sunt vita; ct ideni viilefur dif- !•
supc)' loan.: Omnia in ipso vita erant: non rita aetcrn"
crcata, scd crcatrix. IIoc non est veruiu lo(jui'ndo de ij'-!
oJ)i(.>clis rorinalitcr in se; i^Mlur de ipsis rntionibus forinalili.s
i|uilins cognoscuntur.

100;{. ( '-i ) — Oontra: a) Ij^Mtur ilKu.' reIationi»s • «ssen l ira-
les: (juod est conlra diiluin in dist. 'M) [n. KKUj. Probatio con-
sei/uentiac : {[uvA Deus prius inlelli^il alia a se (juarn intelli^at
s(} intelligere ilhi; (juia actus n'rte.\as praesupp«jnil actuiu re-

(1) S«)Iviintiir atl n. 107:1.

{2) tSunt iKiint/uf idrnr principalra /urmar iiuardain vrl ratiotr» rrrum,
^tiil/ilr» atqur incoininutaltUra, i/nar iptar /urmatar noN «mn/, ae ptr Aoo aHrr-
uar (ir «rinprr ruilrin inudo tc habcute*, qHtie in divina intrUitfrHtia eomtimrmtur.

1152 LIB. I. DIST. XXXV. QUAEST. UNICA.

ctum; ergo illae relationes quae essent in Deo ad alia essent
in Deo ex natay^a rei, et non per actum intellectus conside-
rantis illam intellectionem: sed quod est ibi ex natura rei, et
non in obiecto ut cognitum est, est reale.

h) Praeterea, qua ratione essent relationes aeternae in
Deo ad omnia cognita, pari ratione et ad omnia volita ut vo-
lita, et tunc illae relationes essent reales, quia prius vult alia
esse quam intelligat se velle illa; et ita relatio ^Jo/wnto//^ eius
ad alia erit realis, quia non in aliquo ut cognitum est.

1064. — Tria concurrimt ad intellectionem. — Supposito quod
Deus sit * volens et * intelligens, ex cUst. 2 [n. 245], et quod
essentia sua sit pjnmum obiecium in ratione sui, ex quaest, de
subiecto primo Theologiae [n. 68], et quod intellectus suus
sit omnium intelUgibilium, non quidem polentia, sed actu, et
simul, ex dist. 2 [n. 250]; et hoc distincte, quia imperfectionis
est in intelligente confuse intelligere, circa istam quaestionem
notandum est, quod ad intellectionem alicuius iria videntur
concurrere, videlicet: obiectum cognoscibile, intellecius ipse
et ratio cognoscendi. — In intellectu autem ut potentia est
non oportet ponere distinctionem ad hoc ut disiincie inteUigat,
quia etiam intellectus noster, ut videtur, omnino indistinctus
secundum rationem potentiae, potest plura intelligere. Igitur
si est distinctio, quaeratur in obiecio vel ratione cognoscendi
obiectum, vel in ipsa intellectione.

1065. ( 3 ) — Aliorum sententiae exponuntur. — a) Ponuntur
igitur retationes esse aeternas in Deo ad aHa a se cognita
simpHci intelHgentia, et quod istae relationes sint in essentia
ut est ratio cognoscendi, propter hoc, quod nihil est ratio
cognoscendi plura nisi ut illa ratio appro^oriatur aliquo modo
illis pluribus obiectis cognitis. — Quod etiam confirmatur per
hoc, quod cognitio fit per simile; ergo oportet rationem co-
gnoscendi habere aliquam rationem propriam similitudinis ad
ipsum obiectum cognitum. — Propter igitur istam determi-
nationem et istam assimilationem ralionis cognoscendi ad {a)
obiectum ponuntur relationes aeternae tamquam rationes de-
terminantes essentiam ut ratio inteUigendi, et quibus ipsa es-
sentia sit distincte similis obiectis cognitis (1).

(a) Ed. Ven. aliquod.
(1) Vid. solutionem ad n. 1074 et impugnationem opinionis ad n. 1066
et 1067.

MH. I. niST. XXXV. yUAF:8T. VSICA. 115.'}

(i) b) Alilfr ponititr, quod isUif» rHutintios suiit in ossontia
ilivina iit ost ohieclnni cngnitKm. Iiitrllij^itiir *»nim ipsa oniiiino
prima iiilolloctiono iil ponitus indislincia. S^h! ail hoc ut po-
stoa croatura into|li;.'atiir, iiitoll«»ctus comparal ipsain priino
ro^^-iiitaiii :m1 (•roatiirain sul) rationo iinitabili.s, ol tunc inlol-
li|;oii(lo ossciitiaiii ut imilal»ilom, iiitolli^Ml creutiiram |»or illud
ohiocliim primiim, sic siil» tali relatione rationis conside-
ratiim ( 1 ).

Kt (lidort liao(t opiiiio a priuia siciit isii * duo * nnMli di-
C(.Mi(li: ((uorum iiniis [Kjiiorot speciem eamdetn (»ss«? rationoni
(•ofrnoscondi priiicipium ot coiiclusioncm, iion taiiK^n nisi ut sub
distiiictis rolatioiiihus ratioiiis corrospondoiitihus istis co;,'nitis
suh jtropriis ralionibus; aliiis dicorot ipsum principium sic
cngnHnm esso ralionom co^Mioscondi concliisionom, «»t hoc non
iif princiiiium absoluto iiitolloclum, s«'d in comparatione sivo
iii rolatioiio ad conclusionom.

c) Tertia opiiiio poiiit id(\is sivo relationos tales in actu
intellif/end/, ol liabol talom rationom: iiitolli<;or«* nostruni, se-
fimdiim IMiilosopli. V. .Metajifi., Iialwt rospocluin ad inlolli^Mhile
^iciit mensuratum ad moiisuram; \</\iur si (»:.sct (a) innniluin,
siciit iliviimm, hahorot rospoctum ad iiilliiila iiilolIi<rihilia ; (|uia
autom niiitiis ost, liahot ro^^poctum ad iiiium iiilolliuMhile; i;.'itur
•iim iiitolli^^-^M-o (liviiium sit inniiitiim, iii ipso * intolli^ere suo*
luiil iiiliiiilao rohitioiios ad iiifiiiila iiitc||i^>ihilia.

!()()<). (■'*) — Iinpugnatur earum couclusio. - Conira con-
clnsionem, iii ipia coiicordaiil istae opinioiios, scilicel «|uwl
istao rolatioiios rationis sunt necessario ponemtne iii Deo di-
slinctao socimdiiiii ralioiiom, ad hoc ut intolliyraiitur creaturae
(listiiictc iii I)c(t iii rationo obioctorum, ar^Miitur : — n) Priino
sic: islao ratioiios suiit co^'iioscihilos ah inti>IIectii divino. Quaoro,
iina rntione co^Mioscondi ? Si aliis ratioiiihus dotorininanlihus
ssoiitiaiii iit ost mtio * cof/no.scendi *, \o\ dol«>rininaiitihus «•s-
sontiam uf osl primnni obiectitm res|MHlu obi«vt(»runi s«vun-
iloriim, procodiliir iii iiiflnitiim; (piia il(>ruiii ad islas nlias ra*
lioiios ♦ intolli;;ondas * praoc(»denl ali:i«», el sic iiiiini|uani islao
aliao I .ilionos simt iiitoIli;:ihil«>s a I)oo. i|uia oporl«>hil i|isuin unle

i'i) K<1. Von. vr^o iiit<'llimTi'
\) IinptiKiuitiir ikI nn. liNi(> ct 1068.
ToM. I. 73

1154 LIB. I. DIST. XXXV. QUAEST. UNICA.

ipsas intellectas iiit^^Uigerc alias infinities * fliiitas*. Ergo opor-
tet dare quod istae rationes possunt intelligi a Deo per essentiam

* unde essentia est * ut * nude acceptam *, sive ut per ratio-
oiem,, sive ut istae cognoscantur per ipsani ut per ^^'''"'i^wwi
obiecAum cognitum absoiute. Et qua ratione ista poterunt
cognosci per essentiam unde essentia nude, pari ratione et
ipsa ohiecta secundaria alia, quia ita videntur istae rationes
habere rationes distinctorum obiectorum sicut et alia.

Sed dices, quod istae rationes cognoscuntur ab intellectu
divino per ipsa obiecta ad quae snnt, ita quod essentia sub
rationibas istis est ratio cognoscendi obiecta alia * et alia *, et
illa cognita simul cum essentia sub diversis rationiJDus sunt
ratio cognoscendi istas rationes, sicut extrema relalionis vi-
dentur esse ralio cognoscendi relationem. — Hoc videtur vili-
ficare intellectum divinum, quia tunc esset passivus respectu
aliorum obiectorum cognitorum per istas rationes, per quae
actuabitur ad cognitionem istarum rationum.

b) Praeterea secundo : cuiuscumque obiecti ratio aliqua
cognoscendi determinate potest esse aliquid limitaium ad il-
lud, eiusdem potest esse aliquid illimitatitm * et * ad illud et ad
aliud: sed si essentia esset Jimitata respectu alicuius unius
delerminati cognoscibilis, ipsa esset determinate ratio cogno-
scendi illud, absque omni respectu rei et rationis; igitur si
ipsa sit iUimitata ratio respectu plurium cognoscibilium, po-
test esse ex se ralio cognoscendi quodcumque illorum, et omnia

* alia * sine onmi relatione rei et rationis. — Probatio ma-
ioris: illimitatio non * proprie * aufert ab aliquo aliquam per-
fectionem, sed stante perfectione quae eral ad aliquid, quasi
ponit similera perfectionem ad aMud, et ideo, sicut dictun) fnit
dist. 7 [n. 589] et dist. 28 [n. 1005], indeierminatum ex illimi-
iatione, scilicet quod est indelerminatum ad plura positiva, ex
seipso est determinatum ad quodlibet illorum, determinatione
repugnante indeterminationi ad contradictoria. — Probatio mi-
noris: essenlia ponitur propria ratio cognoscendi seipsam, et
hoc sive ut obiectum 'p^^i^^^um, sive ut ratio cognoscendi
obiectum; et istud competit ossentiae mere sub ratione abso-
luta, sine omni respectu rei, quia respectus realis non est in
eadem persona ad se; sine omni etiam respectu rationis; pro-
batio, quia ista intellectio non est collativa vel comparativa,

LIH. I. DIST. XXXV. yUAKST. UNICA. lir^O

nec un'^(X'Ai\i\\n ; i^Mtur i)cr eam iiulla ivlatio rationi» causatur
in * ea * (a).

{^) c) Praoterea lcrliu: uiwus uperuUuiiis oiiorlct clare unnm
* principiuin quo per sf ununi* et obiectum jter se ununi,
et lioc iiKixiinu iii sinipliciter prinia operatione, i{ualis est ui-
teIl«;clio diviiiu. Urlatiu auten» rationis et en& reale nihil
wium per ac laciuiil, quia non |Kjssiiiit etiani lialxTe |)er s.-
unitiitein secundi modi per se, quiui iniiior est «luam e-^
tialis uiiitas; iioii eiiini potest relatio rationis consi>({ui rern ex
natura rci, et idoo noii jMjtost osse jiassio eius; er^'0 essentia,
sivc ut obirctum siv«» ut ratio intolli;,'('inli, et illa relalio ra-
tio7iis non sunt imum per se obiectum, nec unn rntio int»»l-
liy:«'mli; orj^o oi)ortot (lare alterurn jirairise in ratione primi
obiecti, V('l in rationo (juo praecise. Non aulorn illani rela-
tioneni )-ationis, ijuia ipsa non esl primuni obiectum coj^ni-
luni, (|uo co;<nito co^MioscaUir ali^pud aliud, ad (|uo«l esl illo re-
spc^ctus; iioc est etiain 7'atio *(|uare* inlelloctus divinus hal>eat
intelloclioiiein huiiis ohiccti, scilicet lajndis, (juia inlclli};ere la»
pidoni ost jierlectio siniiilicilor, ita ({uod intellcctus divinus non
essot omnino perfcctus, si non intelli^'crot laiiidcm: nulla au-
tem relatio * ralionis * videlur ess«^ ratio inhacrenliae alicuius
perfectio7iis sitnplicitei' ; eriro oiK^rtct daro praccise essetitium,
({uoo suhest isti rolationi lamciuam pi'irnuvi obiectum, f{UO
co^Miito co«,Mioscatur lapis, vel taiiKiuam rationem formalcm
intolli;;oiidi lapidcin.

VA ox liot; ultra ostendilur «luod frustra ponilur talis
relalio dotorminans ipsam cssontiam; nam ipsa suh rcsinvtu
rationis est rormalitcr iiifiiiita, (luia inlellectus «{uomotlocunKiue
comparet essentiam, et iM'r lioc causet in ea relalionem ra^
tionis, non comparat cam nisi ut «'st formnliter infiniUi; el
ita ul est suh tali r«'lalion«» roriiialit«'r «'st inflmta, «'t |M'r con-
sc(iu«Mis ita indclcrminata ut cst suh illa ratione sicut stHMiii-
duiii so, el ita ut (;st suh * uiia * rationo polest lundare aham
proptor sui iiiliiiitalom, sicul sccundum so i)ot08t; igilur |)or
rclalionoiu rationis non «lclormiiialur.

lOiiT. (7) — Impuguatur si^ecialiter I. seuteutia. — a) Con-
tra opinio/iem pritnnm ii. lotirw/' spccialiter vulelur sc<|ui

(n) Wuilti jiliiiuo.

1156 LIB. I. DIST. XXXV. QUAEST. UNICA.

quod istae relationes erunt reales [vid. n. 1008] ; quia ratio
intelligendi ut est ratio praecedit naturaliter iiitellectionem, et
per consequens quoad nihil quod est oius ut est ratio intel-
ligendi causatur per intellectionem, nec sequitur intellectio-
nem. Si igitur sub relatione rationis est ratio intelligendi lapi-
dem, illa relatio non producitur in essentia * intellectione * la-
pidis, quia praecedit naturaliter illam intellectionem; ergo alia
produceretur: sed istam non praecedit nisi illa quae est es-
setitiae ut essentia: hac autem non producitur, quod conce-
ditur ab eis, ubi minus videtur, de personis divinis et de prin-
cipiis producendi eas; igitur ista relatio erit in essentia ut est
ratio, et non per aliquam actionem intellecius.

b) Praeterea, secundum aliquos istorum, ad distinctionem
realem in principiatis sufficit distinctio ratiotiis in principiis;
ergo ista distinctio rationis ut est ratio intelligendi A et B
sufficiens est ad distinctionem realem ipsius A et B.

c) Praeterea, res extra immediate inteiligerentur, quia tota
distinclio quae ponitur intra praecedit intellectionem; nihil
igitur intra intellectionem terminat quasi obiectum secundarium.

10G8. (S) — Impugnatur specialiter II. sententia. — Contra
secundam positionem [n. 1065 &] specialiter sic: a) Omnis
relatio rationis quae est in obiecto ex hoc quod compat^atur
per intellectum ad aliud est in eo praecise ut est ens dimi-
nutum habens esse in intellectu ut cognitum in cognoscente,
et posset esse in eo si per irapossibile illud non haberet esse
existentiae, dum tamen haberet simili modo esse in intellectu
comparante. Igitur istae relationes erunt in essentia divina
praecise ut habet esse diminutum m intellectu comparante
essentiam ad creaturam, non ut essentia est aliquid in se;
et ultra essent in essentia, si per impossibile illa essentia non
esset, dum tamen ab aliquo intellectu intelligente comparare-
tur ad eosdem terminos; et ultra, si per impossibile essent duo
dii, essent in intellectu huius dei comparante istum deum ad
creaturas, et non in isto deo in se.

b) Praeterea, Deus prius naturaliter est imitabilis a crea-
tura quam comparetur {a) ut imitabilis; quia enim est iini-
tabilis, ideo vere comparatur ut imitabilis a creatura, ut vi-

(a) Ed. Ven. intelligetur.

Llli. I. DlSr. XXXV. QIJAK8T. UNICA. HT»?

detur, et non <; converso; ii^ilur anl»; i.stain coniparalioiu-ni
racliuii por int»'Il«'ctum ess^Mitiac ut iniilahili.s osl in ♦•s.sentia
inii/fihiUlas: sed socuinluni aliquos istius viae relutio aptiiu-
dinalia ost eydoin cuni actuali, propt^-r quani idontilatfin
in Doo (licunt noii osse aliarn rolatii)ii<'ni iiuvaiii «'t antitpiain,
noc otiarn aliarn croativi ct cn-ontis (vid. n. loi'.»]; orpj istae
relalioiios in ossonlia ut obiocfo ('o//iparato non crunt primae
ad exlra, sod oruiit aliae priores et realos, ut vidotur, quia
anle oiniioni actuin intcll«'ctus coiniiarantis.

c) Praotoroa, etsi es.sontia ul co/j/iila sil ratio devonientli
in nolitiain hipidis, laiiicn vi«lotur postoa quud inlelhrtus di-
viniis possit cojjiioscere lapi^lcni in se, el non praeci»? |x^r lioc
rpiod conijiarat essentiain suani ad kipidcin; (|uia sic sino lali
coniparatioiio altorius ad ipsuiii possuinus iios iiit«'lli^'«'n' laj)i-
dera. In ista iiitolloctione lapi<lis ({ua*>i-(*, iii «{uo est relatio ad
lapidoiii? Noii in ossentia ut iii ohwch) co//tparatu, i\\i\2i in islo
obiecto ut sic non ost inl('lli;,'oro ut obi«vtuin coni{)aratuin;
er}.fO o{)()rtot ({ua(M*oro oain in i/itrllectione vol in /'atione i/i-
iellif/endi; et roilibit ad ali({u:«ni aliaruin o{)iiiioniim.

lUO!). ( 9 ) — Sententia Doctoris. — Potcst dici ad (/nae-
stionem: — a) (juod rclalionos lertii modi ditrerunt per se
ab aliis (lu(;ruin iiiodorum; ({uia in tcrtio nxjdo non est mu-
tuitas, sicut iii ;iliis duobus modis. Et ex hoc s^Hjuitur, sicul
deductum osl in dist. 'M ({. 1 [n. lO"..^")], ({U(jd torminus rolationis
est absoiulu//i ut absolutiim. Sicut i;,Mtur obi(H;tuin inlelkvlionis
nostrao tcrminat rolationom i()sius iii ({iiantum nioro absolutum,
et sic i{)sa ost monsurala {mt i{)suni, ita vidotur «{uotl cum
int(.>ll(H-lio diviiia sit sim{)licit(>r monsura omniuin aliorum a .sc
int(?ll(H'toniin, s«'({uitur ({uod alia {)raociso rolcrantur ad mtol-
lectionom divinam, ct i{).sa torminabil relalioncm istam sub ra-
tioiK? mcre absolati.

b) II(jc co/ifirt/iatur, ({uia omiimo {)rima intolbvtio divina,
quae b(»atinca csl, esl essc/itiae ut csscntia cst, sinc omni re-
spectu rci vol rationis; * ot * Ikjc pro{)tcr {)crl"ei'tam idcntitatcm
realcm intclNrtus ad c.ss«Mitiain absolulam. Non o{M)rtct i^itur
l)r(){)tcr iiitollcclionom alicuius obiccli praecise quacrero rein-
tionon, ikv. in utro({U(» oxtrcmo, noc in nII«M-o. Kr^^o o|K)rtet
ali({uid aliud add^M-o, {)ro{)tcr ({uod sit rclatio in uti-oquc ex-
tromorum vcl iii altero: illud autoin non vulotur otwo nisi vol

1158 LIB. I. DIST. XXXV. QUAEST. UNICA.

inutua * coexislentia{a) *, si est relatio muiua, vel dependentia
in {b) altero extremo, si non est mutua. Hic autem quando
Dous intelligit aliquid aliud a se, non potest poni mutua coe-
o:istentia in utroque extremo, ut videtur; ergo praecise suf-
ficit ponere relationem in altero extremo, ubi est dependentia:
illud est obiectum, ut cognilum.

c) Praeterea, voluntas * amando et volendo finem * {c) non
producit aliud ab ipso in esse volito, amando finem in ordine
ad aliud, sive comparando ipsum ad aliud amabile, sed magis
comparando aliud amabile ad isium finem, ita quod relatio
causata per comparationem voluntatis videtur esse in aliquo
alio amato ad flnem: nulla autem comparatio per voluntatem
videtur esse in fine amato; ergo a simili in intellectu cogno-
scente primum obiectum et ex iliius cognitione cognoscente
obiectum secundarium, nulla videtur relatio produci in * illo *
primo obiecto ad secundum obiectum, sed e converso.
(10) dj Praeterea, sicut argutum est, non videlur posse poni
quo actu intellectus ista relatio produceretur: primo, non pro-
pter perfectionem absolutam illius actus : si secundo, ergo non
est principium illius actus secundi; etiam in illo secundo actu
perfecte cognoscitur creatura ; ergo in nuUo actu erit talis re-
latio quasi ratio prior creatura in ratione obiecti.

1070. — Conclusio. — Concedi potest conclusio trium ra-
tionum factarum [n. 1066] contra duas opiniones communes su-
perius [n. 1065] recitatas, et concedi possunt islae rationes hic
iam factae; et secundum hoc potest concedi quod suntihire-
lationes in Deo aeternae ad obiecia cognita, sed non priores
naturaliter ipsis cogniiis in ratione obiectorum.

Hoc potest poni sic: — a) Deus in primo istanti intelhgit
essentiam sub ratione mere absoluta. In secundo istanti producit
lapidem in esse inteUigibili, et inteUigit lapidem, ita quod ibi
est relatio in lapide intellecto ad intellectionem divinam; sed
nulla adhuc in intellectione divina ad lapidem, sed intellectio
divina terminat relationem lapidis intellecti ad ipsam. In tertio
instanti forte intellectus divinus potest comparare suam intel-
lectionem ad quodcumque intelligibile, ad quod nos possumus

(a) Wadd. coexigentia.

(6) Ed. Ven. ab.

(c) Wadd. fruens fine.

MH. I. I)1ST. X.X.KV, QIAEST. INirA. lir»9

cotnpiUiiK', <'t luiK- cofiiparuntlo sn ad hipHlein iiitelloctum po-
lest cniisjinj iii se relalionem rnlionis. VA iii f/uarlo iriHtunti
polnsl (jiKisi reflorti siip«'r istiiiii rrlationein causatnrn iri tertio
instanti, «'t tiinc illa r»'lati<) ratrfiiiis <-o^nita ♦•ri i^Mtiir

non «'st relatio ralionin necossaria ail iiit<'lli;.'«'n<liiiii lapideni
taini(iiaiii prior injjide iit ohiectum, imo ipsa iit cansaUi est
posterior, quia iii terlio instanti; et adliue posterior erit ip->.i
ut «Ofjnita, <|uia iii (iuarl<t ip.stanti.

b) Kt ista via * potest ♦ t«MU'r'e istarii propositioinTn, quae
vidotur prohaltilis: quod relatio non naturaliler eof/uoscitur
fiisi cofinilo tennino; sed wee int«'ll«'<-liis (•ornparat ad alifjuid
nisi iialuralitcr prius coj^iiito teriiiiiio. Oii«'«ni pro|iosiiion('in
iioii polcsl alia via fciicn', ijuia ojiortct fjuod dicat <ju(m| iHa
relalioin' (jiia coiiiiiarat istarii intcllectioiiciii conij);tr'i <'-s«'n-
tiaiii :id :ili<jiiid non prius co^^-iiituiii naturalit<'r.

(■) Ista jiositio de relatioiiihiis alioruni a Deo ut int(,'IU3Cto-
riiiii ad ijisuin intellecluin divinuiii ut aOsoiutum coiisiinililer
coiinriiialiir et inlellij.Mtur sicut illa sujira dist. 30 (n, H)'.^.'') s«ij<j,j
crcaliiraruiii rclatai-iiiii in se ad Dcuni.

loTl. — Obiectiones. — Contnt islntl aivuitur: — aj Vi-
dctiir enini ijuod destruat intentioiMMn .\u;:ust. LXXXIII.
Qaaest. q. 10, iil>i dicit: Si fjuidem in itleis tanla ris eon'
slituilnr, iit nisi /ii\- intelleetis sajtiens esse nemo ponsit:
seciiiiduiii auteiii islain jM)sitionein, saj)ientia j^crlecta Dei ad
crcaturas erit in secundo insUinti, ct j»ra('cc<lit naturaliter tain
esse idcaiuiii (jiiain eofjnitionon •'aruiii. lliidcin etiain ilicit
(juod istariiin risione lict aiiinia f»eatissiuia : (JiknI non c.ss«»t
vei-uiii de visione jirinia, ijiiae est in Or-eatore, noc Uo visione
secuiida, tjua(» est in crcatiiris.

(") l)) Pi*actciva ai-;.ruiliir: illa (juac sunt divi.sa in intcrio-
ribiis, (jiiae siint alterius ralionis, non riMlucuntur ad alKjuiil
uniini iii sujicriori: sicut lic<'l jxjtentiae rf>(7/i//<rrttf in noltis
r(»diicanlur ad unam j)otcnliain cofjnHitam in Aii;;»'lis, prin
j)t(M* unitatem rfilionis oniniutn j)otcntiaruin co^Miitivaruin, la-
nicii intelleetus ct rolunlas, <jua(» sunl in nohis iitlerius ra-
tionis, iioM r<'<lii(Miiiliir ad unatn |Mit(Mitiaiu in AiiKelis; erit
i^Mtur 111 Dco intellectus sul» tali ratioiie talis |H)l(>ntia«Miistiii-
ctus a roluntate siil» ralione talis |M)tcntia«», et jmm- conseijuens
iMtcIlcctus ul 111 D<'o erit passirus; eiyo ojMjrtet sibi dare ali-

1100 LIB. I. DIST. XXXV, QUAEST. UNIGA.

quarn forniam antequam opereiur actu, et j^er consequens
ad hoc ut habeat distinctam oioerationem oportebit sibi dare
dislinciam formam : non autem potest hic dari dislincta ali-
qua forma si ideae ponuntur consequi creaturarum intelle-
ctionem.

c) Praeterea, si propter illim^iiationem essentiae divinae
ponatur ipsa ut omnino absoluta esse ratio cognoscendi omnes
creaturas, cum ita sit ilhmitata in quantum * obiectum [a) *
sicut in quantum ratio, sequitur quod ipsa sola * cognosce-
retur * sub ratione obiecti ; aut si ponatur pZ^^raZzYas ex parte
obieciorum, non obstante inflnitate unius obiecti, pari ratione
videtur posse poni ex parte i^ationis intelligendi.

1072. (''■^) — Solvimtur. — Ad ista: — a) Sententia August.
in * ista * quaestione potest colhgi in ista descriptione ideae:
Idea est ratio aeterna in mente divina, secundum quam
aliquid est formabile extra secundum propriam rationem
eius. — Probatio primae pariiculae: Deus orania causat, vel
causare potest: non irrationabiliter ; ergo rationabiliter ;
igitur habet rationem secundum quam format: non autem
eamdeni omnium; ergo singula propriis rationibus format:
non autem rationibus extra se, quia non eget in efficiendo ali-
quo alio a se; igitur rationibus in meniesua: nihil autem in
mente sua * tale ponitur nisi quoddam secundura istara descri-
ptionem * est nisi incommutabile ; ergo orane formabile po-
test formare secundum rationem propriam sibi aeternam in
raente sua : nihil autera in mente sua tale ponitur nisi idea,
secundura istam descriptionem; igitur videtur quod la^ns in-
tellectus possit dici idea; ipse enim habet omnes istas condi-
tiones; quia ipse est ratio factibilis exti^a, propria sibi, sicut
arca in mente potest dici ratio respectu arcae in raateria, et
est propria ratio secundura quam arca in materia formatur;
et ista ratio est aeterna in mente divina, ut cognitum in co-
gnoscente per actum intellectus divini: quidquid autem est in
Deo secundum quodcumque esse, sive rei sive rationis, per
actum intellectus divini est aeternum, sicut declaratura fuit
supra dist. 30 [n. 1026], quod nulla relatio potest esse nova
in Deo per actum intellectus sui.

(a) Wadd. iutellecta.

UH. I. DI8T. ,\X.\V. yLAEST. LNICA. 11^.1

Istiitl vi«l»'tur coiisonaro cum «licto Platoni.s, a iiwj iintjni
Auf.Mistiiius iiofiKMi iflcne ; i\isti enim posiiii idfas ijuidilitatfS
riTimi pcr se ({uidcm ejislfntes s«»cuiiilum Arist., rl mali*. s*:-
cimdiim .\u;rusl. in mente (tirinftf et bi^iio. Ifnle * aliquainlo *
loiiuitiir ili> iiiuikIo iiitelli^Mhili s<riinilum cum. Sicut ivrilur
poiierentur ideae, s(x;undum illam impositionom \nHl.,quifl<lila-
tes )'eyum, \ta ponunlur si-cundum Phitonem *ot dicuiitur • (a)
i|iii(lilitales hulicnles esse cof/nitum in inteltectu divino.
(' ») Hoc posito, non ojMjrtet laborare circa relationes aliipias
roriiialiter, sive in ossfMitia ut obieclum, .sive in es-sentia ul
1'fitiu, sive in i;ssentia iit intellifjere dirinum, quae ndationes
dicuiidur idefie ; iiiio ipsum obiectu)n cofjniluui est idea se-
cundiiiii istud.

El lunc coiiceili [Mjssuiit fiuctoritales Au^aist. aiUluctao,
quod ni&i cog/iilis ifleis, saj)iens nemo essf! pttssit, quantum
scilicct ail omiiem plenitfidinem sapicntiae ; licet enifu l)<'us
principaliter sit sapiiiiis sapieiitia essentiae suae ut obiecti,
tameii noii omni modo, si non sapcret t'/"t'n/ar«m, quae crea-
tura ut intellecta ab ipso esl idea, et ilii noii intellectis iileis,
saiiieiis omnino esse noii polcst. Ponitur aulem t^sse sapiens
perfecti.ssime in pri)no instafiti, s<h1 non sapi»Mis omnintj in
priftio inslaiili absijue secundo. Si autem itleae ponerentur
iiuacdam relationes rfitionis \\\ iJeo, non viiletur formaliter
esse sapiens in iiitellcctione eariim. ipiia etiani ibi essiMit ut
rationes intdlififendi antctiiiam ipsai- intclli^^crentur.

Similiter «/m auctoritas Au^'iisliiii, haruni visione /il ani-
)Hff beatissi)na, si iileae itonuntur ess«' quiddilales ut cognitae,
{wm expoiienda cst de bealitudiiie iiuae poti'st halH?ri in crcu'
turi.s ut in nbieclis; iiiiia ci-rtum esl quiHl iion ««t p^^rtVrtij*-
siina beatitudo in crcatiira absolule, s»H*uiidum ipsum, V. Con-
/ession.: lieatus c.st qiti te cl iiia Ufwit, nec propter illa
bcfihor; sed ««st inti^llij^iMidum In^atissima, hoc «»8t tntali tjca-
tiludific j)0.ssibili bcatn, non iiuidem in ois Ibrmaliter, «il in
obiecto cuius co^Miilio praesupponitur istis, «»t ijuasi conc«>mi-
tanlcr in istia. in iiuibus aliqua bcatiludo esl, lic«'l non prima.
— Kl si Au^Mistinus aliiiuando loiiualiir aliter «le idcts, «luasi
sint ratioiH^s co^Mio.si^-eiidi aliquid, cum laiinMi hic non «licat ip^^aa

(a) Watlii. ut vitlrtur.

1162 LIB. 1. DIST. XXXV. QUAEST. UNICA.

esse nisi rationes secundiiin quas formantur quae formantur,
potesl, inquam, exponi illud dictura eius, si alibi dicatur, non
quod ly secimdum nolet raiioncm formalem intelligendi, sed
secunduni quas ut sunt obiecta, non prirna, nec moventia
intellectum, sed obiecta secundaria ier-minantia intelleclum
(I i) bj Ad secundum, qualiter intellectus est passivus in se, et
qualiter est passivus respectu intellectionis, dictum est dist. 3
[n. 493 seqq.]. Sed posito quod sit passivus m nobis, et quasi
passivus m Deo, et quod debeat hic assignari forma vel quasi
forma ut qua operetur, potest dici quod illud est essentia
sub ratione qua essentia, quae sub ratione absoluta est raiio
cognoscendi, non tantum ipsammet, sed omne aliud sub qua-
cumque ratione cognoscibilis. Et hoc isto modo intelUgendo:
per hoc enim quod intellectus divinus est in actu per essen-
tiara suam ut est ratio inteltigendi, habet primum actum sutfl-
cientem ad producendum omne aliud in esse cognito; et pro-
ducendo ilkid in esse cognito, producit ipsum ut habet depen-
deniiam ad ipsummet ut ad intelligentiam; et per hoc quod
intellectio ipsius est eius, illud dependet ad istam intellectionem
ut ad absolutum, sicut etiam in aliis dicetur, quod causa sub
ralione mere absoluta est actus primus a quo procedit effectus,
et effectus productus habet relationera ad causam, quandoque
ut ad absolutum, quandoque autem mutua est relatio effectus
ad causam, et e converso; nunquam tamen ex parte causae
requiritur relatio prior quam sit effectus positus in esse.
(••>) Quod nunc breviter suadetur: quia nihil habens perfectius
esse in aliquo genere ad iliud quod habet minus perfectura
esse in genere tali dependet; ergo relatio actualis non depen-
det ad aliquid quod tantura est ens potentiale, et non actuale;
omnis igitur actualis relationis terminus est aliquod ens actu;
in quocumque igitur instanti naturae causa refertur actu ad
effectum, tunc est in termino esse actuale: potest autem illud
absolutum terminans esse sine respectu ad ipsum; igitur ita
est simul cum isto respectu, quod est prius naturaliter eo;
ergo non potest esse aliqua relatio in causa naturaliter ante-
quam absolutum sit ad quod debet esse ista relatio. — Et ita
intelligo quod in primo instanti est A sub ratione absoluti,
in secundo est B sub ratione absoluti, habens esse per A, in
tertio B refertur ad A sub ratione absoluti, si est relatio

I.IU. I. DIST. XX.W, ur-AEST. UNICA. 1 UJ3

nnn mutiui, vel A «t B rff»MUiiUir rflutionihiis rnuluis. - lUi
(Mi/" ^''t;, in prinio iiisfaiiti iiiu-IUH-tus «'.si in actu \t(*v f»s«M'ii-
tiiiin iit irnT»! nhsoluln, t;imi|ii;im iii :ictu priiiio sutnciciiii .nl
produiMMKliifii ((ii().llil)«'t in lutu iiil«'lIij.Ml)ili. In accundn in^f <Titi
prodiicit h^pidciii in f'8.se intf?llocli), ita i(U(kI trrniinus i
cl liahot resjicctuiii ail iiit<'llccti<>np|ii iliviiiam; iiuIIuk aiiiom
cst rcs()ectus e convorso iii iiitcllcclu divino, «(uia n»s|Hvtus
eius noii est inuluus.

Istiid ((iiod rlicliiin cst, relatidiKMii (irius non csso in causa
<(ii;iMi iii (^ausato, hwUii inslantias, de ((uil)UK alias.

rJ Ad lerliuni d(! obieclo iUimitalo, ros[)ondeo: obitHtum
in ((iKiiiluiii inotirum et iii ((u:intum primo terininatirum,
el ()or conse<(u«Mis ut duplicit(M' necessario re((uisituiu vol c<j«»x-
acturii ad aclimi, est acque illimilatum, et idoo niliil alitid est
sic ol)i('cluiii ; l:iiii('ii ;«liud ost iAm^lum sccundnrio tciininans.
Ncc o()()rt('t oliicctiiiii illimitatuiii «»ss(3 ()raeci.so tenninas ((iio-
mo(lo(Miiin(Me actuiii, siiMit ()r:iecise est niorens ct ratio actus,
i{iii:i alii(uid (lotivst se((iii termiiium ()rimuiii, et ok.so tormiiius
secuiidus; niliil :iutem ()otost esso socundario niovens ad actiim.
H;itio osl, ((uia omno morcns alii^ualitcr /^YrtTct/iV aclMm; non
:iiil('iii ((iioiiK)do(Mim<(uo terininans (iraeccdit, noc cix»xi^'ilur ad
actum; scd s(»cimd:irio tcrminaiis s('((uitur acliim sicut inensu»
ralum ct caus:itiiiii, si(Mit iiilclh^ctio iii noliis sc((uitur ohioctum.

I()7:{. (">• — Solvuntur ait:umenta principalia. — Ad ar-
'inmcnla principnlia. — n) .\<l illiid {\i> LXXXIIJ. Quacst.
[n. l()<)*ir(] ():ilct ((uod l()((uitur de idcn.

h) .\d .{vicen. [ii. [i)it2h\ concodo ((iukI m l)co (h.icsi . -n.>
rolatio intcllif/cntis, vd (irout lioc ((u«xl csl in/cllif/cns tcr-
iiiiiKit r(»lationem intcllecti, sicut doininum osso osl a()(H'll:itio
rclativ;!, (»t sijjriiillc^it lerminare rcI;ition«Mn WM-vi, vel ()rout in-
lcllif/cns dicit rchitioiicm rnlionis (^ositivao; se<i lunc non o»t
lioc in (irimo iiistaiiti, iicc iii si'cuiido, s«»»l in tcrlin.

c) .\(1 aliuil [ii. lOCri rj ();itet ex diclis [n KMHi />J, «juotl
cndem ratio intclli;j:(Mi(li illiiiiit:ita jiotcst osso propria nillo in-
fclli;;ciidi ((UddcuiiK^ue coruiii ;kI ((uae«^t illimitata sicut si o»-><i
liiiiit:il:i ;id ;ili((U(Ml solum, «^t maximo rcsjMvlu isttus actus qui
«)sl intcllii/erc, iii ((uo noii sem(M»r ro«(uirilur uniroca nilio vel
:i.ssimil;»ti() cuiii co,i;iiito, :ilio«(uiii niliil ()ossei coj;iu>sci |M»r cau«
.sam. iicc conclusio (mm* ()riiici()ium, HtHl siinicit nUio cmint*n-
tior coiitiiKMis ()«Mr«H'to simililudinem virtualiMn coynili.

1164 LIB . I. DIST. XXXV. QUAEST. UNIGA.

1074. — Solvuntur rationes primae opinionis. — Et quod
arguitur pro prima opinione [n. 1065 a], quod oporteat illara
rationein indeterminatam determinari, dico, quod ipsa est ea;
se determinata determinatione opposita indeterminationi quae
est ad contradictoria, licet non sit ex se determinata delerrai-
natione limitationis, nec hoc oportet ad hoc ut per ipsam
obiectum determinate intelligatur,

Et si dicatur : quantumcumque essentia sit excedens me-
dium, non est ratio intelligendi hoc in particulari, nisi deter-
minetur ad illud per ahquid aliud, respondeo : semper ab an-
tecedente ad consequens arguendo cura distinctione est fallacia
consequentis ex forma; tenet autem gratia materiae, quando
consequens illud non potest esse nisi numeretur in pluribus.
Et per hoc tenet illa forma arguendi August. VII. De Trinit.{i):
Si duo homines, ergo duo animalia; sed hoc est ex imperfe-
ctione et limitatione consequentis ad antecedens. Unde non
sequitur: si Pater, ergo Deus: si Filius, igitur Deus; igitur
si Pater et Filius sunt duo, igitur duo dii. Ita dico, quod ad
intellectionera huius oportet dare rationem qua inteUigatur, et
propriam, vel forraaliter vel eminenter continentera quidquid
est perfectionis in propria ratione; et ad intelUgendum illud
oportet habere propriara et determinatara rationem. Sed infe-
rendo: ergo ad intelhgendura aliud et aliud oportet habere
aliam. et aliam rationem deterrainatara, est fallacia conse-
quentis, quia hoc consequens, scilicet rationem esse intelli-
gendi, ilhmitatura est ad aUa antecedentia.

. Quod additur ibi etiara pro illa prima opinione quod ratio
intelUgendi est similitudo inteUigibilis; respondeo : non est si-
miUludo formalis, sed vel iUa vel aUud simile anthonoraa-
stice(a), hoc est continens perfecte sirailitudinera forraalera se-
cundum orane iUud perfectionis quod est in ea in quantura
ipsa est ratio intelUgendi. — Sic est in proposito.

(a) Ed. Ven. analogice.
(1) Cap. 4.

-»^»S®S°<S>o-

DiSTIXCTIO Ti;i(:i;s|.\IA SKXTA

TKXTUS MAtil^Tlll SK.VrKNTIAia \l

rtrum concedendnm sit omnia esse in Dei eMeutin, vet in eo jter
esaenfidni, nt oinnid dicnntiir ensr iii I)ei coijnitione vel prargentiaf

— Solet l)ic quaeri, ciim omnia dicnntur 6886 in Dei cognitiouetww pra©-
Hentia, vel in Df^o per cofrnitiKncni, et eiu8 coj^itio vel | Ma «it
dicinn essentin, ntniiii coiicodenMum sit, omnin esne in diiiini niseutia

vel in Deo jjer es.<icnti(tm .^ — Ad «luod dicimu8, quia I)ei 'infi,, . -tm

utique es^entia est et eiu8 prae^entin, in qua nunt omnia, 4

e8t, nec tamen omnin quae sunt in eiuH ])raesentia vd copiitione, in
eiu8 easentin e88e dici delient. Si enim hoc diceretur, intellijierentur esae
einsdein cum Deo essentine; in Deo enim dicitur esae jter eMtntiam
quiHl est divina esnentin (|uM est Deu8. Halwt erjjo Dcuh :■ ' • in
prnoHontin sun quae non linltet in Hiii nnturn. Unde An - ■^, l)e

Vertiis Apostoli (, 1 j '^t* »'t: « Eleijit nos nute mitndi coustiti. . .. ..i. Quia

HutHcit hoc explicare? EIi<^untur qui non Hunt, nec errat qui eligit,
nec vnno elijrit; oligit tamen et hahet electoH quoH creaturuii e»t oli-
gendos, quo» haltet apud Hemetipsum, non in uatnra 8ua, 8e<i iu //m«-
scientin 8ua (2) • . Nondum erant (|uil)U8 pmmittebatur, 8ed et i\m pro-
mi.ssi 8unt quiliun promitteltntur. — Ecce hic B|)erte flicit, Deuni apiul
Hoinofipsum lml)Oro electoH anfo mundum, non in uatura 8Ua, »e<l in
/irnesrntin sua, cum tnmon eius prnoHontia non nlin,l .>,it .innm eiaa
untura, (|uia ipsiuH prnosontia eius eHt notitia. .ou ad

■ l(<ctoH reforri, cum ait : /;* nntiini sun, id e8t, iUorum. Illo«t quippe
linltuit al) aoteruo apud 8e, non in natura Hua, id eitt, illoruin qui
nondum erant, sed in Hun praesontia, (piia im>h itn novit ac ai eaMDL

ftriim ninln drfienut dici esse in /Vd, ubi funt omnia ttoua, cum
iitrni/ne sint iii riiis ciujnitione rt pntesentia, omnia ruim OMjnn^tcitf

— Po8t praodicta qimoritur, cum omnia dicnntur eHn* in rh*\ non
per essentinm unturne, sed j)er coijnitiourm muruliae, et nen* nciat
l)onn ot mnln. ufrimi cono<vlendum Mif Himplicitor, mala Mwe in Deo,
hIvc t<--<o iu Doo por coj^nifi'"""" : ncit euim DeuM ot nrivit iwmper

>l,r Kphes. c. I. V. i (8) SMm. 'M,

H66 LIB. I. DIST. XXXVI. TEXT. MAGISTRI.

omnia, tam bona quara mala, etiam antequam fierent, et praescivit ab
aeterno ea futura. Ideoque cum omnia bona dixerimus esse in Deo
propter praesentiam cognitionis, eadem ratione videtur dicendum
onmia mala esse in eo, cum ea semper noverit, et per cognitionem
ei praesentia fuerint ; praecognovit enim Deus ab aeterno quosdam
futuros malos et eorum malitiam, ut ait Augustinus (1), praescivit, sed
non praeparavit. Cum ergo peccata omnium sciat, numquid intelligen-
dum est ea includi in illa generalitate locutionis, qua dixit Apostolus (2),
omnia esse in Deo? Ex ipso, inquit, et per ipsiim et in ipso sunt
omnia. — Sed quis, nisi insanus, dixerit, mala esse in Deo? Illa enim
esse in Deo intelliguntur quae ex ipso et ^e?* ipsiun sunt; ea vero
per ipsiim sunt et ex ipso quorum auctor est : sed non est auctor nisi
bonorum ; non ergo ex ipso et per ipsiim sunt nisi bona ; ita ergo non
in ipso sunt nisi bona ; non ergo mala in Deo sunt, quia licet ea
Doscat, non tamen ita omnino noscit ut bona. Mala quasi de longe co-
gnoscit, ut ait Propheta (3), et alta a longe cognoscit, id est, superbiam.
Et alibi (4) ad Deum loquens de malis, ait : De absconditis tuis adim-
pletus est venter eorum. Quod exponens Augustinus (5) : « Abscondita,
inquit, peccata sunt, quae a lumine tuae veritatis absconduntur » . —
Sed quomodo peccata a lumine veritatis divinae dbsconduntur, cum a
Deo sciantur? Si enim non sciret;, quomodo de illis iudicaret et pro
illis malos damnaret ? — Alibi Propheta (6) : Quia neque ab Oriente,
neque ab Occidente deest. Quod exponens Cassiodorus (7), inquit : «Neque
a bonis, neque a malis deest Deus, sed omnibus praesens et cognitor
est » . — Cognoscit ergo Deus et bona et mala per scientiam; sed
bona cognoscit etiam per approbationem et per beneplacitum, mala
vero non. Unde Cassiodorus super Psalm. dicit : « Peccata abscon-
dita Deo sunt, quia non novit, id est, non approbat». Et ex eo sensu
Augustinus dixit ea abscondita a lumine Dei. Qui etiam in libro ad
Helvidium (8) insinuat cognitionem Dei variis modis accipiendam, in-
quiens : « Si ad scientiam referas, non ignorat Deus aliquos vel aliqua,
qui tamen in iudicio quibusdam dicet : Non novi vos (9)^ sed eorum im-
probatio hoc verbo insinuata est » . Ecce non cognoscere dicitur Deus
quae non approbat, quae ei non placent. — Apparet itaque verum esse
quod diximus, scilicet quia quodam modo cognoscit Deus bona, quo non
cognoscit mala, Pariter quidem utraque eodemque modo noscit quantum
ad notitiam, sed bona etiam approbatione et beneplacito cognoscit.

(1) De Praedestlnat. Sanctor. 1. I. c. 10. (6) Ps. LXXIV. v. 7.

(2) Rom. c. XI. V. 86. (7) Exposit. in Psalterium.

(3) Ps. CXXXVII V. 6. (8) Rectius in lEjpistola ad Evodium.

(4) Ps. XVI. V. 14. (9) Mattli. c. VII. v. 23.

(5) Enarrat. in Psalm. XV.

I,in. I. DIST. XXXVI. TK.XT. MAOISTRI. 1107

Ilic ajjerit qnnrp Ixnia tantnm dii-nntur rue in I)to et noii nutla.

— Et inde ent (jiuxJ Ixma tantum dicuntur enne tn I)eo, non mula,
et illa projte, haec loiu/e, ({iiia liwt in De<» aliriua dicantur eiMe propter
copnitionia praesentiam, et Deu.s lK>na ef mala coirwmcat, mala tameo
non cof^no.scit ni.si per notitiain, U>na von* non wjlum \ter iK;ieQtiam,
sed etiam i»er approlmtionem et heneplacitum. Et ob talem oognitio-
nem aliqua dicuntur e.sMe in iJeo, ncilicet quia ita ea Mcit at etiam
njiproliet et placeant, id ent, ita 8cit ut eorum sit auctor.

Qno(i itletn est oniniit esse ex Deo et per ipHum et in ipt». —
Proinde Hi diligenter inspiciamuM, idem videtur eM.sc omnia es«e er Deo
et jier ipmm et /« ipso. Unde AniliroHius ///. ////. /> SpirUu Sancto ( 1 j :
• Ilaec tria, eu: ipso et jier ijiitnm et in ijmi, «unt omnin, unum e««e ttupra
dixiniuH. Ciini «licit ji4-r ijmnin esHe oinnia, non ne^avit in ijt$o tm»e omi\'\%.
Kniiidein viin lml*ent oiiinia Iukm-, Hcilicet cnin ipso et in ijifo et jier
ijjsiiin, et unuui in his atque coiiHiinile, non contrarium intollipitur » .

— Ecce hahcH, quia ex eadem inteilij^entia Scriptiira dicit omnia eHHe
fii ijiso et j)er ipsnin et ej' ijiso vel cnm ipso. Cura ergo ex cadem ra-
tiono oninia dicantur eHse ej' Deo vel jier //>«r/m, non Holum quia Hcit,
H(>d etiam iiuia uuctor est eonim, conHequitur ut eadem ratione ea es»e
in iJeo dicantur, Hcilicet (luia Hcit, et eoniui auctnr est; dicitur, ^ft/a
iii ilio viviinnn et inoreinnr et nninns (2), (juin eo auctore MumuK. mo-
veniur et viviniUH. (Juiu erj^o non nit auctor iiisi l*ononiin, mento nola
l»oua in eo ense dicuntur, nicut w ijiso et jier ijisnm. Cuin erj»o in
eius coirnitione vel praenentia Hint omiiia, Hcilicet Itona et mala, in
eo tninen non dicuntur es.se Qini l)ona, quonim auctor est. Unde Au-
gustiuus in liliro Pe Xntiira lnmi{Q): < Cum audimUM. inquit, er />po
et jH'r iji.iitin et /;j /yw<> es.se oinnin, omnes uti^jue naturaa in* " •>
deli(MiiuH, et oiniiin <iiia(» iintnrnfilrr Hunt. Xe<iue enim ex ip t
peccutn, (luao naturain non Hervant, ned vitiant, «june ex v o
peccantium naMcuntur » . — Ilic a|>erte dicitur, quod in illa ^«'neralitate
locutioiiiH Inma tantuni continentur.

QiuhI (iiiiiiin cj- I'titre rt jn-r l'ntmn rt in I'atrr tunt, ita de
Filio et de Spiritn Sancto e»t diceiuhim, licet projitrr pertonas flat
dintinctio. — Prneteren Mciendum est, quod Hcet ibi indicotur d^^
ctio jiersonarnin, cum dicitur: Kr ijtso et /ter ipsiiin et in ijmi, • ■
tniiion ex Pntre et j)er Pntreiu et in Patre Muut ; Mimilitor d» t liio
et Spiritu Suncto nccipiendum ent. Undo ^ ' s in /. ///>. />r Tri-

iiUate (■{): « Non conruse, iii(|uif. ncci; ■■ " -' "'' V ■-■-'■.tnH:

Kj: ipso et per ijixmn et in i/i.<n. K.i _ r

(1) Tmp. 11. (jj Cup. -'-•.

•'^ \.i .• W II V •_»«. M I. VI t. !•>.

11G8 LIB. I. DIST. XXXVI. TEXT. MAGISTRI.

ipsum propter Filium, in ipso propter Spiritum Sanctum » . — Vigi-
lanter autem attende, ne quia Patrem volens intelligi dixit ex ipso,
sic intelligas omnia esse ex Patre, ut neges omnia esse ex Filio vel
ex Spiritu Sancto, cum ex Patre et per Patrem et in Patre omnia
esse sane dici possint; similiter et de Filio et de Spiritu Sancto di-
cendum est,

Qiiod non omnia qiiae ex Deo sunt, etiam de ipso sunt, sed e
converso. — Illud etiam hic annectendum est, quod non omnia quae
dicuntur esse ex Deo, etiam de ipso esse dici debeant; « quia, ut ait
Augustinus in lih. De Natura honi (1), non lioc significat penitus ex ipso
quod de ipso. Quod enim de ipso est potest dici esse ex ipso, sed non
omne quod ex ipso est potest dici esse de ipso, quia non est de sua
suhstantia. Ex ipso enim sunt coelum et terra, quia ipse fecit ea,
non autem de ipso, quia non de substantia sua. Sicut aliquis liomo si
generat filium, et facit domum, ex ipso est filius, ex ipso est et do-
mus, sed filius de ipso, domus vero de terra et ligno » , non de ipso.

Quae dlcta sunt summatim colliglt. — Ex praemissis apertum est,
quod in Dei cognitione sive praesentia sunt omnia, scilicet ho7ia et
mala ; sed non omni modo sunt ibi mala quo bona; et quod in Deo
bona sunt, sicut ex ipso et per ipsum, non mala; et ex quo sensu
haec accipienda sint, assignatum est; et quod de ipso non dicitur esse
proprie quod aliud est ab ipso; ex ipso autem esse dicuntur omnia
quae eo auctore sunt.

(1) Cap. 27.

•<i!-*^i§*-*>-

Dor/roKis suirriijs ac MAin.\Ni

SL'PER DISTINYTIOM.: XXX\ 1. LJiii;! I. SKNTKNTIAHrM

QUAKSTIO UNICA.

1075. ( ' ) - Proponitur quaestio. - Circa (listimiio/icin
/rif/esimnm sextam «luaon):

Utrum credtura in (juanlutn cs/ fundarnrnluin rclatio-
7iis actcrnac ad Deuin ui cognascentem liabeuf rcr-' csse
cssrnliae, ex hoc quod est suh tali rcspecfuf

107(j. — Argumenta pi'incipalia(l). — Quod sic: — aj Ilumo
iion pst ex se ens ralum, t\\\\\.\ luiic «'sset Deus; fiyu jkt ali-
qiiid ;iliu(l ost ratuin forinaliler: iioij iiisi por respectum ail
priiiiuin * Piiu(ii)iuiii * rntuiii ex se: iion aut»'in jkt resj>ectuin
ail * illtitl * {a) ut ad c/ficiens, (juia cuin (I('(liiitio sit entis ratif
et efliciciis iii (luaiiluiii cnicieus j^nMlucal exislens in avtUf si
lioino iion lialieret esse rafum nisi ab c//icienie in (luantuin
eniciens, (leflnitio non esset eius nisi ut euusfenSf el ita ticll-
nilio terniinaret (|uaestion(Mn an esf : (juo<I est inoonveniens;
er^o ost eiis ratum in (juaiilum |)artici|)at Primuin ut exem-
plar, Iioc est in ijuaiitum IkiImU ivlatioiicin aeternam ad l)«-um
ut scientem et exemj^laiitcm; er}^'o, etc.

fj) Praelerea, corn-lativa ><unt siinul natura; (^iv^o simul
nalura Deus est infc/iigcns lapidem et lapis infc ab eo;

* erf.ro cuin lapis iiittllcctus ab inl«'IIc«-tu divino intelli^^alur
iii (juaiitum ost aliud wh rssriiti;i divina, oi ila scienlia Di»i
erit realis et metaiiliysica. iion loj^ica; erj;o illud i[\nn\ l«Miui-
navit istam iiitcllcctioncm erit rera res*{b).

(a) Wada. nliiid.

{h) \Va<id .. iT};o cutn tili ii«<t<>riio ont lupU inti'll«-ctu« «b iotoilrctu di«riuo,
«'t hoo in quantuni fuit nliiiil nb ritsfiitia divinii, ct lat« '.io rrit rrali*

t>t nirtuiiliy.tica, iidii lopica ; «T^o illiid (|UiMi t)Tntinnvi( itiin iiitrllrrtionrin
urut vrra n-.M. li Sulvuutur :i>l n I<>»«:i.

ToM. I. 74

1170 LIB. I. DIST. XXXVI. QUAEST. UNICA.

1077. — Oppositum : Magister in littera, c. 1 huius dist.
exponens auctoritatem Aug. V. Super Gen. ad litteram, istaui
scilicet: Erant in Dei scientia, non existentia in sui natura,
clicit sic: Illos, scilicet electos, habuii ab aeterno Deus apud
se, non in natura sui, id est ipsorum, qui nondum erant,
sed in sua praesentia, quia illos ita novit ac si essent.

1078. (-) — Exponitur sententia tenens creaturam habere
ab aeterno verum esse essentiae(l). — Hic ^w^^awi dicunt, quod
sic. — Pro hac opinione arguitur potissime per illud quod di-
ctum est in secundo argumento principali de scientia Dei ae-
terna et obieclo reali aeterno [vid. n. 1076 b].

Additur ad hoc: — a) Quod proportio est p^ssio entis:
obiecti autem cogniti in aeternitate proportio est aUqua ad co-
gnoscentem; et * hoc * tahs quod inipossibile esse non est sic
proportionatum.

b) Praeterea, sicut * se habet * eiis ad non ens, ita possi-
bile ad impossibile; ergo perynutatim, sicut ens ad possibile,
ita non ens ad impossibile: sed omne ens est possibile; ergo
omne quod est purum non ens est itnpossibile. — Confir-
matur ratio, quia si ahquod purum non ens sive nihil esset
possibile, et aliquod purum non ens * sive nihil * esset impos-
sibile, unum nihil esset magis nihd alio: quod videtur absur-
dum ; ergo possibile non est omnino nihil, sed aliquod ens.

c) Praeterea, August. De Natura boni, c. 8: Si boniias
est forma aliqua, nonnullum bonujn est capacitas formae;
ergo nonnuUum homxm es,i possibilitas ad bonitatera actualem.

d) Item, Super loan. Homil. 18: Easdem litteras format
cor et manus, sed aliter et aliter ; ergo prius factae sunt a
corde quam a manu.

e) Et Avicen., VIII. Metaph. cap. ultimo, vult idem de
duplici fluxu rerum a Deo.

f) Additur autem ab istis, quod distinctio ista essentiae
ab esse cxistentiae sufficit ad compositionem, pro eo quod
ipsa essentia intellecta ut habens esse essentiae adhuc est in
potentia ad esse existentiae, quod recipit ab efficiente in quan-
tum efficiens est, et tunc est compositio ex potentia et actu{2).

(1) Cuius rationes solvuntur ad n. 1085.

(2) Solvitur ad n. 1079 g.

MIJ. I I>IST. X.XXVI. 0LAE8T. UNICA. 1171

1079. ( «j — Iinpugnatur. — Conba isla arK^uUur: —
(I) Primo, (juia crealio csl productiodi* ni/tili):s(n\ si lapis prao-
linlniit «'sso vrrurii >7v//<', i<;itur (luarHlo pr(j<lucitur al) et!lci»'tite
iioii pnxlucitiir (lo 7t/A//o. — Siniilitcr .stfc«/ir/o; «i noii proiluci»
tur uisi s<!cuu(lu[ii respecttnn taiituni novuni ad fnicirns, iuju
vidctur osse pr(xluctio ad esse simp/icifer, .sod tantuin ad etse
seciuulum f/uiil, r»t minus (;rit crcatio productio * ad oks«» •
simpliciter {a) (|uuin sit alteratio, uhi ost productio saltem ali-
cuius iiuantum ad esse absfUulum. — Terlio, secundum oam-
(lom viam arjz-uilur: quia oanidom rolationem |)onit actualem
et aptiludiiialom ex parto Dci, et proijler Ikx: non poss*j ess«i ali-
(Iiiarii novam actual<'iii iii Doo praotor aptitudinalom anti(|uain
(ii. lUil)]; er^o similitor ex parlc oius (luod rofertur ad Doum
eadem est rohitio aclunlis el aptitudi/taiis, el non erit acluali.s
iiovM praotor aptitudinaiom relationoin anli(iuam; er^o cum
rolatio aptiludinfilis ad osso eaistentiae luerit semiier in (^nte
liabento esso esscnfiae, nulla est in ea rolatio actualis nova
iii <iuantuiii oxislons ost. — Et fjufirto, socundum oamdom
vjatn: (^uia in rutidaiiionto (Xjdoni ot tormino imnuitaliili non
potcst o.s.s(; rosi)(»ctus iiovus: sod Iick: tundamontum idem est,
scilicet osse essentiue, et torminus imniutabilis, scilicet Deus;
erpo nuilus rosp<»ctus novus iKjtost (^so ad talom terminum,
qualis rcspectus poiiitur esse ad f^si' existentiae. — Et
(piinto, socundutn idom tnodium de creaiifine : i[\\\ii piXMJuctio
lei secunduin illud esso essentiae verissime est crealio; i|»-sa
eniin (;sl inero de nihiio ut do tormino a f/uo, ••t ad rerutn
ens ul ad terininum ad qucm • ot productio ista, .s«>cunduin eos,
est aeterna ; eiyo el crentio (»st acternn ; cuius opiK)si(un)
tiititiir ostoiidoro, ot difit .so lialKM*e deiin»nstrationos. — Sexto,
seciindum oatndom viani por opi^osilum do annihiintione, se-
([iiitur ([uod non possit aliiiuid nunihiiari ; sicut onim pro«!u-
I itur de ento s(vuiiduni ossontiatn, ita vidotur roilire in en$
.s«xundum esscutinni, ot tioii in nihil.

(*) ^j Pra(;toroa .strvou/o priticipalilor: iliao ralionosqun»^ factao
sunt dist. S. conlra Avicon. |n. (isu.siHpi. ^qiKwl niliil aluid a Di»o
f^\t /hrtnnliter necessnrium, i^ossunt llori conlra islnm opinio-
iioin; quia ita concludunl de esso quiddit<iUro, si stt rerum

(a) Wiuld. proiluctiu niinplicitcr.

1172 LIB. I. DIST. XXXVI. QUAEST. UNICA.

esse, sicut de esse existeniiae ; non enim voluiitas magis neces-
sario vult aliud a se in esse quidditativo quam velit aliud a
se in esse exisieniiae, quia eadem est ratio utrobique. Et ita
de aliis mediis.

c) Praeterea teriio, res secundum esse esseniiae aut est
terminus relationis ideae, quam ipsi ponunt in Deo, aut non,
sed secundura aliud esse cognitum. — Si secundo modo, ergo
frustra ponuntur res in isto esse essentiae; non enim videntur
propter aliud poni nisi ut sint iermiyii relationum idealium,
quae aeternaliter sunt in Deo. — Si primo modo, ergo aliquid
est in Deo per actum intellectus divini secundum quod Deus
potest aliter se habere sive mutari: cuius oppositum probatum
est dist. 30 [n. 1031]. — Probaiio ultimae consequeniiae :
quia * si * per te omne aliud esse a Deo (non (a) ) est formaliter
necessarium ex se, ponatur igitur, licet per impossibile, istud
ens quidditative aliter se habere; sequitur quod illa entitas in
Deo, sive rei sive rationis, quae habet istud esse pro termino,
aliter se habebit; et sic ex positione alicuius circa aliud a Deo
mutari poterit ahquid quod est in Deo per actum intellectus
sui: quod est impossibile.

dj Praeterea quarto: quando causa est perfecla et inde-
pendens naiuraliter in causando, et agit naturaliter, videtur
posse producere immediatiora sibi perfectiora, quia producit
secundum ultimum potentiae suae: intellectus divinus, ut intel-
lectus praecise, secundum istam viam, producit in Deo ratio-
nes ideales et ipsas esseniias in ratione essentiae, et quasi
per prius in se rationes ideales quam rationes illas in isto
esse, sunt enim per hoc quod exemplatae sunt; ergo illae
ideae habent verius. esse, cum sit naturaliter agens, quam
ipsa ideata: non causat autem ideas nisi in esse raiionis {b),
et non in aliquo esse reali; ergo nec dat aliquod esse reale
ipsis ideatis, quae sunt causata quasi remotiora.
(5) e) Praeterea quinio: * si * istas essentias producit in esse,
aut \x\ cognoscens, dMii noxi. — Si sic, ergo sunt cognita.di\\XQ-
■ quam sint in isto esse, et ita frustra ponuntur istae entitates
propter cognitionem Dei aeternam. — Si non, igitur producit
eas mere ?iaturaliter, sicut ignis calefacit: quod videtur valde

(ct) Deest in Ed. Ven.

(6) Ed. Ven. essentia rationis.

3

r.IH. I. DIST. XXXVI. OIAKST. UNICA. 1173

al»siinlum do fiuocuriHiuo pnvlucto alio a 8e in iiatura, imo
etioni Filiurii ijroducit ut intelleclus, licet non ul intelligens
forrrialitoi', sicut nlias [n. Ii08] oxiRjsilum est.

f) Praeterea sexto: «luod allrihuat alium efre<:tum causao
exemplari el aliuni causa»» c//?c7<?«//, non vidrtur probal»ilo,(iuia
causa excmplaris non ost nisi qiKxldarn r/ficiens (n.2*.i()), elllciens
enini dividitur in «Hlicieiis pcr intcllcctiirM sivo projtosiluTn, t^l
efficions per natumtn, secundum IMiilos, //. P/njsic. Sicut
ijfitur * cau^a * naturaliter pi-oducens non est alia causa ab
efficienie, ita nec exemplaris, nec exernplaritcr pro«luc««n8; et
ila idom est effoctum et exemplariler prcxlucturn alicuius intel-
li««'«'nlis iii «luaiiiuni est intcllif/ens et in (luaiitiim exemplans.

(1) Ouod oliani (kUIH [n. 1()7<S/'], comj^ositionem osse in crea-
luris por islam polentialitatem a«l actum, non vid«>lur rationabile;
quia iiiliil vid«'tur osso ibi (iiiod cum alio compoiiatur; si enim
l(jta albodo praeoxislal in polenlia ut t«'rminus pofentiae, et
posl«»a ipsamot sit in actu, non osi pr-(>pt«'r boc ali^iua compo-
silio rei ot rei ; i{?ilur si pia«*existat i*es sivundurn es.se gss<*/i-
tiae, ot ipsa producatur socnindum esst» existentiae, quo<! non
ost aliud socuiidiini istos ab oss«' essentiae, sicut nec ponera-
litor rolatio est aliud a rundamonto, proptor «luol non iMjnunt
rolalionciii ot rundanioiiliini lacor-e comiMisilioiiom, non eril res
(•onij)osila proptoi' ista «liio.

Kl islud posset esso septitnuhi * aiyum«'ntum * secunduni
primam riam [«] ad improbandum creationem pr*opler iden-
lilatem ivlatioiiis cuni riindaiiionto et f5.vt'«//flc cura fsse, quia

• adom i"es iioii p()l«>st ess«' i-oaIitor nova et non nova; erpo si

• sse * exislenliae * dicat iclalioiiom «luae est eadem cuni es-
sctilia, iiulla cr«'aluia «?rit sinipliciler nova.

IDSO. (•») — Conclusio Doctoris. — Concedo conclusionem
i>lariini i-ationum, scilicot partem tuv/atiram (juaestioms. —
II ) Aij qiiod vidotur siM.'cialit«'r «'ss»; Ikh", «iu«mI non «^ssi» tantum
rsacntiae riindal ad I><'iini rclationem talem, s<hI otiam •'ss»»
rxistcntiar ; (luia, secundum Au;ru*«l. V. Super (ien. cap. 7, nnu
iilitrr )inrit Dcus facta (juam fienda ; \)ra*H'iii:iHn-'\l iy-ilur osso
rxislt-nliac sicut es.se esscntiae: «'t lam«Mi pi-«»pler istam r-»'!»-
liononi riindalani noii conco<Iit aliipiis «»sso cxistentiae fui >
rcruni rcalc os.so ah actcrn" : ••i'"i |>:ui ralioiio niMi «^st «•.m-
cedondum do esse cssentiac.

1174 LIB. I. DIST. XXXVI. QUAEST. UNICA.

b) Omnia etiam motiva quae adducuntur [n. 1076 b] de
intellectu divino videiitur etiam posse adduci de intellectu no-
stro; quia si aliquid non sit, potest tamen a nobis intelligi, et
hoc sive essentia eius, sive existentia eius; et tamen non pro-
pter intellectionem nostram ponitur quod illud habeat verum
esse existentiae * vel esse essentiae *. — Nec etiam est diffe-
rentia aliqua quoad hoc, ut videtur, inter intellectum divinum
et nostrura, nisi quod intellectus divinus pf^oclucit illa intelli-
gibilia in esse intelligibili primo, noster non producit primo.
— Sed si istud esse non est ex se tale quod requirit esse
simpliciter , producere illud in tali esse non est producere il-
lud in aliquo esse simpliciter. Et ideo videtur si istud esse
intetligihile comparando ad intellectum nostrum non requirit
esse simpliciter, comparando etiam ad divinum intellectum
producentem in isto esse non erit esse simpliciter ; quia si
esse atbum non est nisi esse qualitaiivum, producere in esse
albo non est producere in esse substantiae vel simpliciter,
sed tantum in isto esse qualiiativo. SimiUter intellectus noster
agens producit rem in esse inteltigibili, licet sit producta
prius, et tamen propter illud producere intellectus nostri agen-
tis non ponitur res sic producta habere esse simpliciier.

1081. (^) — Obiectiones. — Contra istud obiicitur: —
a) Quia omne fundamentum relationis quando fundat relatio-
nem est secundum illud esse secundura quod fundat; aliter se-
cundura illud esse non fundaret: sed lapis secundura verum
esse essentiae fundat istam relationem aeternam ad Deum ut
scientem, et hoc in aeternitate; ergo lapis est in aeternitate
secundum illud esse. — Probatio minoris : secundura illud
esse fundat relationem ad Deura ut scientem secundum quod
esse eius ut obiectum cognoscitur a Deo : cognoscitur autera a
Deo vere sub ratione essentiae, et non sub ratione essentiae di-
minutae, quia prima intellectio lapidis a Deo non est reftexiva.

b) Praeterea, prima productio non est tantum aUcuius re-
tationis, quia relatio non est nisi in absoluto ; ergo cura con-
cessura sit in praecedenti quaest. [n. 1072] Deum producere
res in esse intelligibili secundum quod res cognita dicitur esse
idea, sequitur quod in illo instanti secundo oportet ponere
aliquam entitatera absotutam rei productae, ita quod in ente
absoluto habente talera entitatem fundetur relatio ad producens.

LIH. I. DIST. XXXVI. QUAKST. INIC*. 1175

1082. (•*) — Solvuntur. — aj Ad pritnum diro, qiiml rfi-
strfnlum resj)oclu (li.slrahcntis nori •'sl «listracturn, 8o<l r**sj)eclu
tertii, ad (iiux] comiiaratur sub ratioin! <listr.ih»'iitis; (juia. siHun-
«lurn Philos., //. Periher., praedicando de aliquo * horiiiiie *
lioc quod est homo t/iorluus «'Sl opposituni in ntlio<lo, ad <juo<l
s<3iiuitur contradictio; t^n^o cornparando jiraocise dotfriiiinabile
ad delerniinationern, detcrininahile non «'st distractum resj>eclu
«U'terniinationi8, scd fnoc (a)) includit contradictionerii ad ij^siim,
scd respfctu tertii de riiK» dicilur: movtuum esl doteriiiinatio
(listrfihrns, et illud quotl detcrniinatur p«M- ip<8Uin distrahitur,
ifa (piod illud aliud non dicitur nisi secumtum quid «le isto.
il;i (lico, (|uo<l (liminulum resjx^ctu iliuii/iurntis non est
iliiiiiiiutuni, S4'd re^iK^ctu terfii, ad (luod coinparatur ij)sum
suh del<>riiiinalioiie diminiiente; sicut cuiii dico: iste est aibuJi
secundum detite.s, non (lirniimiliir dlhum, s«»<I a<'cipitur j^ro
iilho siuipliciter rvspcctii liiiius (h-lcrminationis; aIi(N|uin csmU
imij-atio; ut aut<'iii accipitur suh ista dctcrmiiialionc dicilur (hi
tertio, scilicel, d<» Aethiope, taiiK|uam diminuliim.

Ad propositum, haec d<'t<'rmiiialio, esse in opiuione, est
dclermiiiatio diminuens, secuii<iuiii IMiilosophum, uhi prius;
et sicut esse in opinione, ita et ess«> in intellectione, sive osse
exemplalum, sive esse cofi^nilum, * sive r<'j)raes4'ritalum *, tiuae
oiiiiiia a<'(iuival<'iit. Lic(d i|zitur isiud iiikj^I conipanittir a<l ali-
ijuod istoruni. iit comparatur ail ipsum, non sit diminututn,
himcii ut suh ali(|uo istorum coinparatur ad tertium est </<•
minutum. Kss<» <Miim Homeri simpliciter et non iliminutum esl
ohicctum opinioni.s, se<l istiid esse simjtlicih^r ut in upinione
«'sl ('ss<» serundum (ptitl ; ct iilco non sc^iuilur: Il<»in<»rus esl
iii opinione ; <'r<:o IIoiiktiis ^'.s7. N«i': etiam IIoiiH^rus esl exi-
stens in opi/iione; «'rc^o est t'.ris/f ;i.s ; setl i'st fullacia serun-
duiii (pfid ad (Ij) .simpliciter. — Ita hic, comparando ad inl«»IIe-
clioiiem divinam lapidcm iii a«'t«»rnitalc, inpi\ (|uid<'ni simpii-
ciler «•ompai-atur ad iiit<'ll<»<-lion<'m illam, <'t Ikh' iioii tanlum
s<'«'uiidum csse essentiae lapidis, s<»<I .4«>cuii<Ium »'s.si> ejisten'
tiae et (|U<»d( uiii<iii<» <<»mparahilc; tam<'n illn<I iit a<'c«'|»tum
suh isla eomparatidne a<l scientiam Ivi dimiuuitur: iion «jui-
(lcm distrahitur, ijuasi noii jnissil stan- ens sitnpiieit^r cuni

(n) D«'i>Ht iii KJ. \'.ii (6) Ed. Vcn. p».

1176 LIB. I. UIST. XXXVI. QUAEST. UNICA.

tali respectu, sed diminuitur, ita quod talis respectus non
ponit necessario suum determinabile esse ens simpliciter.
(^) bj Tunc ad formam argumenti: fundamentum relationis
est secundum illud esse * secundum * quod fundat relationem;
verum est, quando relatio illa fundata non est simpliciter di-
minuens esse fundamenti. Et ratio realis istius secundum quid
et simpliciter videtur esse ista : quia prima distinctio entis
videtur esse in ens extra aniraam et ens in anima; et illud
extra animam potest distingui in actum et potentiam, essen-
tiae et existentiae. Et quodcumque istorum esse extra ani-
mam potest habere esse in anima, et illud esse in anima aliud
est ab omni esse extra animam. Et ideo de nullo ente, nec de
aliquo esse sequitur, si habet esse diminutum in a^iima, quod
propter hoc habeat esse simpliciter, quia illud esse est secun-
dum quid absolute, quod tamen accipitur simpliciter in quan-
tum comparatur ad animam ut fundamentum illius esse in
anima.

(10) c) Ad secundum dico, quod productio ista est in esse al-
terius rationis {a) ab omni esse simpliciter, et non est rela-
tionis tantum, sed etiam fundamenti absoluti: non quidem
secundum esse essentiae vel eocistentiae, quod est [b) verum
esse; sed (secundum esse diminutuin, quod esse (c) ) est esse
secundum quid etiam entis absoluti ; quod tamen ens ab-
solutum secundum istud esse diminutum concomitatur relatio
rationis. Exemplum huius: si Caesar esset annihilatus, et ta-
men esset statua Gaesaris, Caesar esset repraesentatus per
statuam. IUud esse repraesentatum est alterius rationis ab
omni esse simpliciler, sive essentiae, sive exisientiae; nec
est esse diminutum Caesaris, quasi aliquid Caesaris habeat
hoc esse et aliquid non: sicut Aelhiops est diminuie albus,
quia aliquid eius est vere album et aliquid non; sed totius
Caesaris esse a causa sua est verum esse existeniiae et es-
seniiae, cuius totius secundum totale esse suum est istud
esse secundum quid: et in ipso secundum istud esse secun-
dum quid potest esse aliqua relatio ad statuara. Et licet pos-
set poni calumnia in exemplo, non tamen ita in proposito de

(«; Ed. Ven. productio ista in esse est alterius rationis.
(6) Ed Ven. quod non est.
(c) Deest in Ed. Ven.

Llb. I. blHT. XXXVI. QUAEST. UNICA. 1177

inlallerlione ot obiecto, (\\\\\\ ol»ioctum totum Rocurulum etiam
totalo ossr suuFii (iiiiiiniitum osso lialioal iii inietlerlu (a).

Et si volis (juaonTc uliquod esse veruni huiuH obiocli,
ul sic millum ost (juaororo nisi serundum f/uid, iiisi «licalur
<1U(k1 istiid esso secundum (juid roducilur aii ali<juo<i es.se
simpliciter, (JikuI est osso ipsius iiilellwtionis; soil istud etise
siinpliciter iioii «jst esse /ormatitcr eius <juo<i liicitur esse se-
cnndicm f/uid, sod ost oius terminatire vol principiative, ita
(|ii()i| ad isliiil rcruin esse illud esso secundum </uid rotiuci-
tiii-, ita niiod siiio isto vero es.se istius non ess4»t * illud * [h)
esse secundum qnid.

lUSM. — Corollarium. — i^x Ikk* aufom apiiarot (luoddam
dicluiii siij)orius dist, '.i \\\. lM)S(|(j.j do coj^nitione in ro«.'uIis
aoloriiis, vidoiicot (piod iiKitio iiitolloclus nostri a i|iiidditatibus
iiitolii^nbilibus rodiK-itur ad ijisiirn iiilcll<>ctum divinum, |)or
ciiiiis osso simidicitor ista obiocta liaboiit osse serutidum quidf
scilicot osso ol»it'ctivum, socuiidum (jU(jd osso moviMit iiitoll»»-
ctiiiii nostrum ad coi/rioscoiidiim voiilat<^s sincer'as, «'l iJi-optor
iiiotioiKMii earum dicitur intolloctus illo moV(>ro, sicut ista lia-
Itont suuiii esso secitiuium (pdd piHiptor simidiriter esse illius.

losi. (") — Solvuntur argunieiita piiucipalia. — a) A<l
/irimum pritwijxilr [ii. l()7(ir/J dico, (pKxl rns ratum aut
appojhiiiir illiid (hkhI liabot osse /irrnnm et vetinn esse, sivo
rssrnliae sivo cristentiar, (|uia uiium iion «'sl siiM» altoix),
ipialitoi-ciiiiKiuo (listiii«,'uaniiir: aul en.s ratum dicitur iilud <iuo<l
/n-inio (lisliiij.niitiir a /i(/mentis, cui scilicot non rrpuijnnt esse
veruni ossonliao vcl oxistontiae. — Si primo modu accipiatur
ens ratnm, dico, (jiiod lionin iiori osl ex se oiis ratuin, scti
al) r//'irirntr, a (luo lial>oi rs.se cerum, et essentiae et e.vi'
slrnliiir.

Kt rum diris: i^'itur iiun(|uam ost ons ratum nisi • sil •
enoctiim * o.\ist<'ns *, concedn lioc iikmIo; i>l (|uando o»t elTo-
ctiim <'sl <'xisi('iis; erfjfo nun(]uam ost ons ralum nisi sil oxi-
stoiis, cinicrdn. Va'*^) iioii esl «»ins dollnilio nisi sit exislens,
n('(/o istam riuisrijurntiam ; (piia doflnilio esl distincta co-
;/nilii) dr/initi .sernndum omtws eius pnrtes esseidiates: di-
sfinrtn aiitoiii co^Miitio pol«'sl esst* alicuius licet iiksum iion sil

l^'l) VA. V«'ll. (irtii

(h) WiidU. illiiiti.

1178 LIB. I. DIST. XXXVI. QUAEST. UNIGA.

ens ratum; non enirn oportet nisi quod ens ratuin terminet
cognitionem deflnitivam; et non sequitur: ens ratum rfe/?mY/re
inteUigilur ; ergo ens ratura est.

Si secundo modo intelligatur ens ratura, dico quod homo
est ex se ens ratum, quia formaliter ex se non repugnat sibi
esse; * sicut * enim cuicumque repugnat aliquid pr«mo, ei re-
pugnat formaliter, ex ratione eius, ita cui non repugnat

* aliquid * formaliter non ei repugnat * propter * rationera
ipsius; et si homini de se repugnaret esse, per nullum re-
spectura advenientera posset non repugnare sibi esse.

Et si tunc ex hoc inferas: liomo est ex se ens ratum
hoc modo; ergo est Deus, consequentia non valet, ({uia
Deus non est tantum cui non repugnat esse, sed est ex se
ipsum esse.

Quod autem dicitur * hic *, quod homo est ens formaliter
ratum ahqua relatione, quae est ratitudo eius, hoc improba-
tum est dist. 3, quaest. de vestigio [n. 436 sqq.], et videtur
valde absurdum, quia, secundum August. VII. De Trin. c. 1

* vel 6 *, si est nihil ad se, nih-il est ad aliud ; et hoc ipsi
concedunt, quod relatio non potest fundari in relatione, sed
in absoluto. Quaero igitur 6e fundamento tahs relationis, quae
dicitur ratitudo. Dicatur A. Si est ad se * formaliter *, ergo
non includit essentialiter in suo inteUectu per se respectum,
({uia nihil essentialiter includens respectum est ad se formahter.

* Item * istud A in quantum est ad se ; aut est ratum, et habeo
propositum : aut non est ratum, et tunc illo respectus fundabi-
tur in ente non rato, et respectus, per eos, est idem funda-
mento ; ergo respectus est idem enti non rato ; et maxime
est consequens inconvenies, * si accipiatur raium pro illo cui
non repugnat esse* (a), quia tunc sequitur quod ratitudo illa
fundabitur in non rato, quod est nihil, et ita ille respecius
esset nihil, et tunc ens ratum erit ex duobus niliilis.

(12) b) Ad secundum Sirgumenlum [101 6 b] concedo quod Deus
ab aeierno inteHexit lapidem, et non idem sibi, et illa intel-
lectio fuit metaphysica et realis, non autem logica. Nec ta-
raen plus sequitur ex hoc de lapide quod sit essentia quam
existentia, nec magis comparando ad intellectum divinura

ia) Wadd. si accipiatur non ratum pro illo cui repugnat esse.

I

I.IB, I. DIST. XXXVI. urAKST. IMCA. 1179

quam racurii. SrMjuiUir <jui<lt'rn: iptur ro« soinpor fuit intelle-
cta; sol ar^Miomlo: ftr^^o ros luit in aliijuo fss^? reali, dico
quofl est fallacia secfindum qitiil a«l (a) sitnpliciter.

10«."), — Solvuntur argumenta alioruin sententiae, — a) l*er
iilem ad illud qiKxl ydducilur pro opiiii(»iM? |ii, UilHn] d»» ;>ro-
portionc ad iiit<'ll«'(:luin : dico (|U()d ista propf^rlio ost ivlalio
rof/nili ad cof/noscen/ein, al hacc osl diniinuens oiis in «juo
(■iiiidalur, siciit declaraturn est |n, ii)H2 a]. Holatio autonj di-
miniietvi oiis non oportet (pifxl ro((iiiiat socurn eiititalom
siinplicitor illius oiitis quod delorrninat. — Kt cnm dicis: non
ost talis proporlio impossifnlis ad intellocluiii divinum, dico,
quod bone ix)tost osse rpiod onniino nir/er non sit al/nts; nec
tainen proptor Ikx* fdhfcs secv)idnm flentes osl simpliciter
alhus. Ita jKjtost csse quod omnimodft iinproportio sil */;))/)0S-
sihile* ad intolh^ctuin divinum, (>t nlifjualis proporlio sit |m»s-
sibilis ad intolIocluMi oiiis, noii taiiien ad esse simjdiriter.

h) Ad illud do pemnutata proporlione n. 1078^ dico, (juod
illo nuMliis arj^MKMidi orluin lialx^t al) Kuclido, * c<mclitsione *
/6". 5.; Si, iiKjuit, f/ualuor fiuantitfitcs proportionnles fuerint
permutatim, propo)-tionales eritnt; (piao jiroljatur pf-r 15
praocodontcrn: CAidcm csl proportio inulliplicium et suhmul-
/iplicium. Kt ista pormutatioiic corta ot iiota in (juantitatilju.s
iituntiir ali(pii iii ar^Mimcnlis. Philosoplius autom usus «^t oa
in diiahus roj^ulis //. Priorum: si A ot B convorlunlur. cl C
el D convortantur, ct A d C cotitradicaiit, B ct D conli-adicunl,
ot 0 converso. Cnnscfpicntia ost noc(»s.saria, (piia allorum con-
(ladictoriorum dicitur do (|Uolil)ot, ct (|ui;i convortihilo cuni
iino conlradictoriorum noii rccipil pracdicationom allorius, iuhj
o convorso, id«^o altcrum convortotur cum rcli(juo contradi-
ctorio; ct jjonoralitcr ulii( uiiKpio |M)tcst halH^ri ali((ua projMtrlio
corrosjjondcns illi l.""> Kuclidis * vora *, \M>r ((uam NmioI isla |m_t-
mulatio corros(M)n(l(Mis Itl. iimc (xMMiiulalio osl lM)na, ot quando
iion, non.

Ad [)ro|)osiluiii ii^itiir dico, ((U«mI ^^onoralitor nuiin(uam tc-
nct talis |MMMiiiilalio coiii()arando cxtroma ad infcrius ot sii-
pcrius, imo cst fallaciu ron.sc(pt*'^ntis ; ((uia oxln^ma duarum
coutradiclionum ad invicom coin()arata halMMit pro(M)riii*iit ta

(a) i:.I V.n. rf

4180 LIB. I. DIST. XXXVI. QUAEST. UNICA.

conversam {a) in inferendo, et non eamdem; oppositum enim
consequentis infert oppositum antecedentis, et non e converso;
et ideo arguere ita inferendo : sicut primum ad tertium,
ita secundum ad quartum, faciunt fallaciam conseqicentis ;
sed e converso deberet argui: sicut primum ad tertium infe-
rendo, ita quartura ad secundum. — Ita in proposilo: si omne
ens est possibile; ergo omne impossibile est non ens; sed non
e converso: ergo omne non ens est impossibile.
(13) Et quod additur ibi, quod tunc unum nihil magis est
nihil quam ahud nihil; * responsio*, quod tripUciter inest ne-
gatio aUcui: quandoque non propter repugnantiam alicuius
positivi ad affirmationem ilhus negationis, sed propter solam
negationem causae non ponentis ilkun effectum: sicut si aliqua
superflcies esset neutra, esset quidem non alba, non propter
repugnantiam superficiei ad affirmationem oppositam huic ne-
gationi, sed propter solam negationem causae non ponentis al-
bedinem inesse superflciei. Quandoque autem inest negatio po-
sitivi propter repugnantiam eius ad affirmationem oppositam
illi negationi (&); et hoc dupUciter : quandoque enim praecise est
talis repugnantia propter aliquid imum de intellectu utriusque,
sicut in speciebus ultimis eiusdem generis proximi negationes
earum mutuae dicuntur de se propter repugnantiam earum,
quae est propter solum unum inclusum in inlellectu utriusque,
scilicet propter differentiam ultimam complectivam: quandoque
autem propter plura inclusa in intellectu utriusque vel alte-
rius, sicut si accipiantur species specialissimae duorum ge-
nerum generalissimorum, repugnant quidem sibi invicem affir-
maliones propter muHa inclusa in eis, tot sciHcet quot sunt
praedicata dicta in quid de utroque in suo genere; nihil enim
dicitur in quid de albedine, quod non sit medium ostendendi
hanc, horno non est albedo ; nihil etiam dicitur de homine
in quid quod non est medium ostendendi eamdem; et ideo
ista, homo non est albedo, vera est propter repugnantiam
extremorum simpliciter, sive propter multa inclusa in intel-
lectu repugnantium, quorum quodUbet ex utraque parte esset
sufficiens ratio talis repugnantiae. Et tamen in omnibus istis

(«) Ed. Ven. consequens proportionale.

(6) Ed. Ven... et oppositum illius negationis.

I.IH. I. DIST. XXXVI. yj;AI-:ST. I NICA. llHl

inliafMfiitiis ii«'<.,'-atiomuii, Jicet ox diversis causis insint, non * ta-
rrifii * (licitur* uliiiuitl intigis vel ininus nefjatuin, s«j<i quodliU.'!
sim|)licit<!r' non tale: ita eiiim est simj^liciter sapor riihil al-
hedinis sicut liomo ; et similitcr suixTflcifs niliil lialx?t all*e-
dinis, posito isto casu. Et i-atio est «luai^e non maf^is est haec
iic^^atio (iiiam ista, (luia (iuaolil)et ncj.Mtio ne^at tolarn afflr-
rnatioiHMn sibi oppositam, cx (luacuiiKiu»' ratione sil talis ne-
•,'atio, sive propter unam rationem, sive proptcr plui-es.
(ti) Ita iii iiroposito liomini iii a«»t('riiitato inost non esse ali-
quid, ct cliimaerae non esse ali(juid; sod liomini non repufjnat
alllrmatio (luae cst esse aliquid, sod taiiluin iiicsl nepitio pro-
pter nejj^ationem actus, vel causae non ixjiHMilis in •'S-s«'. Chi-
iiKierae autem repu^Mint, (piia nulla causa potest in ea cau-
sare csse ali^iuid. — *Et* quare homiiii iion icpu^.Miat, «»1 chi-
maorac r(»pu^Miat^ Ratio ost, (piia hoc ost lioc, ot illud esl
illnd; ol lioc in (Iuocuiikiu»; iiitfllcctu concipicnt»'; (luia, sicul
dictum est [ii. 1U81 a], quid^iuid r»»pu^Miat alicui lormaliler
ex se repuijiuil ei, et quod noii n.-pu^Miat formaliter ea- se
non repuyiiat; iiec ost * hic * (In^ciidum (IU(m1 homini non re-
puf,'nat quia est ens in potoiilia, et chimaerae repuj^nat (luia
iioii est eiis iii potcntia; imo ma^Ms e converso, (piia hoinini
iioii n'pu«.,^iiat csse, ideo possibilis ost potcntia logica, el quia
chimaerao repuj.,Mial, idoo ost iiiiiM)ssibilis impossibililale op|)0-
sita; ot istam possibilitatom cons<niuitur ;)05.v/6///7a.s o^it'C//t'rt,
et hoc supposita oiiiiiipolontia Doi, (piao respicit omne j^ossi-
bilf, (lumiiiodo * illud * sit uliud a se ; tamon illa possibilifas
\()'/n'n absfjlulo ratione sui i>oss(}t stare, licot iM'r impossibile
iiulla omiiipob'iilia oam rospicorot.

Priiiia ij^Mtur omiiiiio ratio, «'t iiuii nilucibilis ad aliani,
quai»! Iiomiiii non repugnat c.sso, est (luia homo fnrmatiter
cst homo, ot boc siv«! iii re roalitcr, sivo in intellectu conce-
plibilitcr; et prima ratio (|uaro chima«»rae repugnut essc, csl
(liimaora in (iiiaiitum chimaera. .Miter i^Mtur inesl isla ne-
j;alio nihileitas lioiiiiiii in aet«M-nitate, et chimaerae; el tamen
iioii proptor hoc ost uiium magis nihil altoro.

Vel otiaiii possot dici (piod ab homino rtMiiovolur tanluni
illud esso, ot non ali^iuid cons«»qu«Mis ad «vsso, «luotl est possthite
esse; a cliimacia aulcm rcmovetur esso, et suum cons«H|uens;
idco proptcr pIuiM ncj^Mlur fsw a chimaera quam ah homine;

Ii82 LIB. I. DIST. XXXVI. QUAEST. UNICA.

rion tamen magis est ista negatio in uno qiiam in alio. — Sed
prior responsio videtur esse realior.

(lo) c) Ad Augustinura [n. 1078 c]: capacitas formae, secun-
duni eum, est materia, quae hiabet aliquam entitatem veram,
et non tantum (jualem habet anima Antichristi antequam
creetur. De hoc in lib. II dist. 12.

d) Ad ipsum, Super loan. [n. 1078 d] concedo quod quando
sunt duae causae subordinatae, ambae causant etfectum, sed
aliter et aUter, quia superior plus causat; et ita si cor sit causa
superior, et manus inferior respectu litterarum, utrumque causat,
tara cor quara manus, nec tamen prius cor quam manus pro-
ducit litteras in aliquo vero esse, et postea manus addit eis
quemdara respectura.

e) Ad ultimum de Avicen. [n. 1078^] loquitur de fluxu
forraarura a Deo in quantura intellectae sunt, et de fluxu oranis
entis quod est, hoc est rei in vero esse. Et concedo quod sicut
aliud esse est intellecti in quantura intellectura ab esse vero, quod
est essentiarura extra animam, ita est fluxus iste et ille alius
et aUus. * Et * utroque fluxu fluit res a Deo. Non sic in nobis,
quia res praeexistunt extra animara, vel hi se, vel in causa, ad
hoc ut moveant intellectum nostrum ad actura intelligendi. Non
autem dicit Avicen. istum fluxum in esse intellecto esse fluxura
in esse quidditativo, quia esse * in intellectu * est esse distinctum
contra totum esse reale, tam quidditativum quam existentiae.

DlSTLNCTiU TIMGIiSIMA SEI'TIMA.

TKXTCS MACISTHI SKNTr.NTIAUI M.

Qnibiis inodis dicalnr Dens esse in rehnsf — Et cjuoniam flemon-
Htratum eat ex parte, quomodo omnia dicantur os»v in Deo, a<ldendum
videtur hic, quil)US mo<liH dicatur Dens esse in retniji, ni tamen id hu-
mana inens vel cx parte digne valeat cofjitare, vel linj^ua sufticiat
eloqiii. — Sciendum er^o est, qufxi Deus, Lucommutabihter sempcr in
8u exititens, prdesenlinliier, potentialUer, essentialiter e«t iii omni na-
tnni sive eHseutia sine tmi definitione, et in omui ItKo sLne circum-
Hcriptione, et in omui tenipore tiine mutahilitate. Et praeterea in HaiictiB
.spiritihiis et aniinahus est ejvellentins, scilicet per ^atiam iuhal>itaiiti,
et iu hoiiiine Christo eurellentissinie, in qno plenitiulo Divinitatis eor-
jmnditer hahitnt, ut ait AiKtstohis (1;; iu eo onim Deus habitavit nou
per ^ratiam adojtfionis, sed per gratiam nnionis. — Ne autem ista,
quia capacitftteui liumnnne inteUij^entiae exce*lunt, laUitatiH ar^uere
uliqui ])raesuiimnt, Sanctorum auctoritatiliU8 muuienda mihi videntnr. —
Beatus Gregorius iSnper Cantica Canticornni, inquit: • Licet Deuii coiu-
muni modo omnihns rehns iusit praenentia, potentia, Hulwtautia, tameu
iuiiiiliariori mrKlo per grntiam dicitur esse in illiti qui miriticeutiam
operuiii Dei acutius et tidelius consiiifrniit ». — Do hoc euim eodem
Au^rustiiius ail Dardunuiu in lih. De l'raesentiti J)ei {'2), ait: « Cum
DeiLs nit uatura incorporea et incoiumutahiliter viva, actema Htabi-
litate in Heipso manens, totuti adest refnis omnilms, et aiuguUn totua:
ued in quibus halutat habeut eum pro Huae capacitatiM diveruitate,
nlii aiiipliuH, alii niinuH, quoH i|>He ailti dilectiHHimiun templum gratia
Huue lH)nitatiH ae<liiicnt >. — liilariuH qiiixjue iu \'III. Ul». IM Tnnit.
npertissimo ilocct Deum ubique ohhc : • IX>uh, iuquit, immeuiMM} vir-
tutis, vivoiis |M)testafl, (juae nnsipiatn non adsit, non <\r^it u>,.iiirim. «>
omiicin |>er sua e^locet, ut ubi Him nint, ipne o«we i:
autem corporali modo, cum alicnbi sit, uou etiam nbique «««0 credatur,
oiiin et in oiunibus esse non dcHinat • . — AmbroHiun, iu Ub. J. J>e Spiritn
Sancto {S), Spiritum Snnctiiin pii>bat non CHnecreatumm, quia iiWi/ii#»

(1) Colwi. c. II V 1» (2; Scu Epist. CL.XXXVII. c « i Cap 7

1184 LIB. I. DIST. XXXVII. TEXT. MAGISTRI.

est, quod est proprium Divinitatis, ita dicens : « Cum omnis creatura
certis naturae suae sit circumscripta limitibus, quomodo quis audeat
creaturam appellare Spiritum Sanctum, qui non habet circumscriptam
determinatamque virtutem, quia et in omnibns et uhiqiie semper est,
quod utique Divinitatis et dominationis est proprium? » Idem in eodem:
« Domini est omnia complere, qui dicit (1) : Ego coelimi et terram compleo.
Si ergo Dominus est qui coelum complet et terram, quis ergo potest
Spiritum Sanctum iudicare dominationis et divinae potestatis exsor-
tem, qui replevit orbem? et quod plus est, replevit et lesum, totius
mundi redemptorem » . ■ — Ex his aliisqvie pluribus auctoritatibus
aperte monstratur, quod Deus tibique in omni creatura essentialiter ,
praesentialiter , potentialiter est.

Quod in Sanctis non modo est, sed etiam habitat, qui non ubique
est habitat. — In Sanctis vero etiam habitat, in quibus est per gra-
tiam. Non enim ubicumque est, ibi habitat ; ubi vero habitat, ibi est.
In solis bonis habitat, qui sunt templum eius et sedes eius. Unde per
Isaiam Dominus ait (2) : Coelum mihi sedes est, terra autem scabellum
pedum meorum ,' quia in electis, qui sunt coelum, habitat Deus et
regnat, qui eius voluntati devoti obtemperant; malos vero, qui sunt
terra, iudicii districtione calcat. Unde etiam in lib. Sap. (3) dicitur:
Thronus sapientiae anima iusti, quia in iustis specialius est quam in
aliis rebus, in quibus tamen omnibus totus est. « Quemadmodum anima,
ut ait Augustinus in epistola ad Hieronymum (4) De Origine animae,
per omnes particulas corporis tota adest simul, nec minor in minoribus,
nec in maioribus maior, sed tamen in aliis intensius, et in aliis re-
missius operatur, cum in singulis particulis corporis essentialiter tota
sit » , ita et Deus, cum sit in omnibus essentialiter ac totus, in illis
tamen plenius esse dicitur, quos inhabitat, id est, in quibus ita est
ut faciat eos templum suum. Et hi tales cum eo sunt iam ex parte,
sed in beatitudine perfecte. Mali vero, etsi ibi sint ubi ipse est, qui
nusquam deest, non tamen sunt cum eo. Unde Augustinus Super loan-
nem (5) : « Non satis fuit dicere (6) : Ubi ego sum, et illi sint, sed addidit
mecum, quia et miseri possunt esse ubi et ille est, qui nusquam
deest ; sed beati sunt cum illo, quia non sunt beati nisi ex eo » quod
cum illo sunt qui fruuntur eo et vident illum sicut est; mali vero
non sunt cum illo, ut caeci in luce non sunt cum luce. Nec boni ita
nunc sunt cum eo ut videant per speciem, etsi sunt aliquo modo cum
eo per fidem. — Quomodo autem Deus habitet in bonis, ex illis ali-
quatenus intelligere valebis quae supra (7) dicta sunt, cum de Spiritus

(1) ler. c. XXIII. V. 24. (4) Epist. CLXVI. c. 2.

(2) Cap. LXVI. V. 1. (5) Tract. CXI.

(3) Cap. VII. V. 27. (6) loan. c. XVII. v. 24. (7) Dist. 14.

LIU. I. DIST. XXXVII. TEXT. MAOISTRI. 1185

Sancti proccHHiono feiiijx)rali aKeretnr, ubi, licet ex j»art«. f-xjjonitar,
ex jMirtr enini cnfjitoscimitn, et tj- pnrte jtroiihetannni 1,, qmiv -'■ ~^pi-
ritUH SanctuH /uihitet in nohiH, rjui non nine Patrf '" Fili'-. .;.: _i at.

Chi er<U iwl hnl>itol>nt iJeitn nntefjitnm eimet crrtiinni / Si aat«in
quaerin, ul)i habitalmt DeuH antoquam Sancti eHsent V, rlicimuH, quia
in se habitabat. Unde AugUHtinuH in lih. Contrn Mnj-iminum ('1): « In
templo, inquit, suo habitat DeuH, scilicet in Sanctis, qui Hunt tem-
plum Dei, raodo secundum fidem ambulanten; et temphun Dei erunt
aliquando otiam secundum speciem, qualiter etiam nunc tfmphim Dei
Hunt Auf^eli. Sed dicet aliijuin: Antequam faceret Douh ofdum et ter-
rani, antequam faceret Sanetos, utii haltitabat? In «e habitabat Deu«,
apud HC habitabat, et aj^ud ne ent. Non ert,'o Sancti nic Hunt domus Dei,
ut ea Hubtracta, cadat Deus; imo nic habitat DeuH in Sanctis, nt si
ipBe diHceHHerit, cadant » .

Mn/tn /lic hreviter docet quae con/lrmnnt jmtedictn. — • Scien«Ium
est etiam, quia, ut ait AuguHtinuH in lihro ad Dnrdnnnm (3), dici nibi
stultiHHimo nequit, Sj)iritum Sanctum non hnbere locum in nontro cor-
pore, quod totum nnima nontra imjdeverit. StultiuH otiam dicitur, an-
^UHtiiH alicubi imj>odiri Trinitatem. ut Pater et FiliuH et Sjiiritus
SanctuH alicubi Hiraul eHse non posHint. Verum iUud est roulto mira-
biliuH, quod cum Deun ubique sit totus, non tamen in omnibus ha-
(fitnt. (^uifl porro audeat oj)inari, nisi inHej)arabiIitatera Trinitatis |)e-
nitUH if^noret, quml in aliquo poHsit habitare Pater et Filius, in qao
non habitet Sjiiritun SnnctuH, aut in aliquo Sj)irituH Snnctus, in qao
non habitet Pater ot Filiun? — Fntendum ent igitur, ul-i""- "•*««
Deum j)cr divinitatis j)raeHentiam. ned non ubique per inhn dn

{^•atiam. Propter lianc onim inhal)itationem fjratino non dicimas;
l'(der noster, qui ea ubique, cum et hoc venun sit; se<l ijui e$ in
coelis » , id est, in Sanctis, in quibus est quodam excellentiori modo.

(Iwid Deits inhnhilntor est ijnontmdnm nonditm «•'■ idiiim

Jhiim, et noii </iioritiiidnm cntjnoscentiiiiii. — « niud quoqu«« iiiiia^ilo ost,
quin, ut ait Au;;uHtiiiuH in efHlcui ( l», Deus est inhnbitnt.»- Mii..riiiM ii»m
iiondiim ctxjnoscentiitm Deum, et non quorumdam mijn- m.

Illi enim ad temjilum Doi non jiortinent, qui cognotcentea iMuin, non
sicitt Detim ijlorifh'<int{h). .\d temjditm Dei j>ortinent pAr\'uli sanctiticati
Hacramonto Christi et rof^onernti Spiritu Sancto, qni nondum valent
co^noHcero Dotim. I<;itur quom j)otuorunt illi nrt«»r neo habert, i«ti
])otuorunt hnlterr nnto<|imm nnsse. HontiMsimi nnfom sunt illi quibuM
boo ent Deum /mbere i|uo<l nossr >. - ilic nltijuatuntui apcrit Augu-

(1) /. Cor. c. .Xlll. V ;• ^\)Ctty •>.

(W) Llb. n. c. 'Jl. i'-'»' /•">' '■ I » -M

(3) Epist. CL-XX.WII c. 4.

ToM. I. 75

1186 LIB. I. DIST. XXXVII. TEXT. MAGISTRI.

stinus, quomodo Deus habitet in aliquo, id est, habeatur, cum vide-
licet ita est in aliquo, ut ab eo cognoscattir et diligatur.

Quomodo Deus totus ubique sit per essentiam, non potest intel-
ligi ab liumano sensu. — Ex praedictis patet, quod Deus iibique
totus est per essentiam et in Sanctis habitat per gratiam. — Cumque
superius, licet tenuiter, ostensum sit qua ratione dicatur habitare in
quibusdam, efflagitaret ordinis ratio id etiam assignari, quomodo ubi-
que per essentiam et totus sit, nisi huius considerationis sublimitas
atque immensitas humanae mentis sensum omnino excederet. Ut enim
ait Chrysostomus sujjer Epistolam ad Ilebraeos (1) : « Sicut multa de
Deo intelligimus, quae loqui penitus non valemus, ita multa loquimur,
quae intelligere non sumus idonei : verbi gratia, quod ubique Deus est,
scimus et dicimus ; quomodo autem ubique sit, intellectu non capimus.
Item quod est incorporea quaedam virtus, quae omnium est causa bo-
norum, scimus ; qxiomodo autem, vel quae ista sit, penitus ignoramus » .

Quorumdam opinio, qui praesumunt ostendere quomodo Deus uhi-
que sit per essentiam, potentiam et praesentiam. — Quidam tamen,
immensa ingenio suo metiri praesumentes, hoc ita fore intelligendum
tradiderunt, quod Deus ubique esse per essentiam dicitur, non quod
Dei essentia proprie sit in omni loco et in omni creatura, sed quia
omnis natura atque omne quod naturaliter est, in quocumque loco sit,
per emn habet esse, et omnis locus in quo illud est. lidem etiam di-
cunt ideo Deum ubique dici esse per praesentiam vel per potentiam,
quia cuncta loca sunt ei praesentia, et quae in eis sunt, nec in eis
aliquid operari cessat. Nam et ipsa loca, et quidquid in eis est, nisi
ipse conservet, manere non possunt. In eis ergo per sidjstantiam Deus
esse dicitur, ut aiunt, quia per virtutem propriae substantiae suae
facit ut etiam loca sint, et omnia quae in eis sunt. — Sed licet haec
vera sint, quae asserunt in explanandis intelligentiis praedictorum, in
illis tamen verbis, quibus dicitur Deus ubique esse per essentiam, plus
contineri credendum est, quod homo vivens capere non valet.

Quod Deus, cum sit in omnibus rebus non ta^nen sordibus re-
rum coinquinatur. — « Solet etiam ab eisdem quaeri, quomodo Deus
substantialiter insit omnibus rebus, et corporalium sordium inqui-
nationibus non contingatur ? (2). — Quod tam frivolum est, ut nec
responsione sit dignum, cum etiam spiritus creatus sordibus corporis
etiam leprosi vel quantumcumque polluti inquinari non possit. Sol
quoque radios suos sine sui polhitione eifundit super loca et corpora
non solum munda, sed etiam immunda ac sordibus foetentia, quorum
contactu homines ac quaedam aliae res inficiuntur ; Solis vero radii
impolluti et incontaminati, ea contingentes, existunt. Non est igitur

(1) Homii. II. (2) Aug. De Agone christiano, c. 18.

Un. I. DIST. XXXVII. TKXT. MAniSTRI. IIHT

luirandum, bi eHHontia divina, omnino Himiilex et iDCOtnmutalalifl, otnnia
replet loca, et omnihuM creaturiri OMHentialiter ineiit ; nec tamen cuia»-
quam rei Hordihn.s contaminotur vel continnatur » . L'nde Au^ittintui
in lih. JJe Ntilnrd honi { Ij: « Cum in Deo. in<juit, Mint oninia quae con-
didit, non tamen inquinant eum illi qui {K*ccHnt. De cuiuM ctiam m-
pientia, quae nttiutjil a fine ugtjiie ad flnem fnrtiter (2) dicitar: Attitiffft
omnia propter Huam munditiam, et nihil inf/ninntnm in eam incurril ■
Timent quidam quo<^l fieri non potent, scilicet ne humnna came ventaii
et HuhHtantia Dei inquinetur; et tamon prae<licant, istum v:
Solem radioH huoh j)er ouineH faecoH ot Hordon Hj^ar^ore. et oog ihmi
et Hinceroa Horvari. Si er;;o vinihilia munda a viHihilihiiH immui. : -
continf^i jiOMflunt et non inquinari, quanto inngiM inviHihiliH et inoin-
inutahilia veritas ? » . — Pontremo renpondoant, quid potius de Deo
reH|)ondondum e.xiBtiment: vel quod nuafjunm jior osHontiam sit, vel
quwl uhifjiie, vel aliciihi, ita quod non uhique. Sed quia audeat dic«re,
quofl niisfjiiani diviiia o.sHontia Hit, vel quod nliculti, ot non uhiqne
Hit ? Si eiiiin ita eat filiciihi, qnwl non uhicjiio, erpo localin oMt. Eat
ergo iihifjiie totn, quae coiitinet totuin ot jionotrat totum, quae nec pro
Hui Himj)Iicitate dividi, nec j>ro sui jjuritate maculari, nec pro sui im-
inenHitato ullo modo comprohendi jioteat. Unde Augustinus (4): < Deoa
uhique est, cui non locia, ned actinnihun propinquamua » .

Quod Deus uhifjue sit, et in innni tenijtore, mm tnmen locali» est.
iion rircitmscrijitihiiin, nec Uko, nec tenijtftre movetur. — Cumqne di-
viiin natura veraciter et OHHontialiter sit in omni loco et in omni tem-
jKiro, non tamen movetur \m' loca vel jwr teinjxira, nec IfKnlit oHt, nec
tenijxwttlin. — Locftlia non eat, qiiia jx^nitUH non circuiuHcrihifii'- l.--.»:
quia nec ita eat in uno loco, quod non nit in alio. no^juo dimtM u

lintiet, sicut corjnis, cui secundum locum aHsijfnatur princijiium, iu«'-
dium et Rnia, et ante et retro, dextra et siniMtra, Mursuin et dcoriium,
quod aui interjxisitione facit diHtantiani.

(luihits nifxiis alifjuid dicntur hicnle ly/ circumticrijttihite. —
DuohiiH nainiiue hin morlin dicitur in Scrijiturn aliqiiid hx^alo «ivo
ciriMiiuscriiif ihilo, of o coiivorHo, scilicot vol quin ttiinrnsiimrin cnjtirnt
longiludiniH et altitudiniH ot latitudiniH tti»tantinm facit in Iixm, iit ct»r-
pun: vel quia 1<ko dr/initiir ac dorenninatnr, quoniam oum «it alicuhi,
non uhique invenitur; quod non Hnlum corjtori, 8ed etiam oroni creato
Hjiirifui congriiit. Oinne erfjo corjuiH oiiini moilo lix'ale ent ; njiiritna
crentiiH qunilniumodo est locnlia, et quoilaiiunixio non Mt lo<
LtKalis qiiidoin dicitur, quin doHnitiono loci trrniinntnr, quoniam cutn
aliculii jiraeHona nit totus. alil>i non invenitur; nun autom i(a l«K»liit

(I) Cjiji. 20. (3) M. c. VII. T. 'Jly

{2) Sai>. .. VIII V I. (4j EHarr.tt. n, /Vi/ XXXIV

1188 LIB. I. DIST. XXXVII. TEXT. MAGISTRI.

est, lit dimensionem capiens, distantiam in loco faciat. — Divina
ergo sola essentia omnino illocalis et incircumscriptibilis est, quae
nec locis movetur aliquo modo, scilicet vel determinatione finita, vel
dimensione suscepta, nec teniporibus, scilicet affectu et cognitione. His
enim duobus modis, scilicet loco vel tempore, fit mutatio creaturae,
quae longe est a Creatore. XJnde Augustinus super Genesim (1): « Deus,
inquit, omnipotens, incommutabili aeternitate, voluntate, veritate semper
idem, movet per tempus creaturam spiritualem; movet etiam per tem-
pus et locum creaturam corporalem, ut eo motu naturas quas condidit
administret. Cum ergo tale aliquid agit, non debemus opinari eius sub-
stantiam, qua Deus est, temporibus locisque mutabibem, sive per tem-
pora et loca mobilem, cum sit ipse et interior omni re, quia in ipso
sunt omnia, et exterior omni re, quia ipse est super omnia, et anti-
quior omnibus, quia ipse est ante omnia, et novior omnibus, quia
ipse idem est post omnia » , scilicet post omnium initia. — Ecce hic
aperte ostenditur quod nec locis nec temporibus mutatur vel movetur
Deus. Spiritualis autem creatura per tempus movetur ; corporalis vero
etiam per tenipus et locum.

Quid sit mutari secundum tempus? — Mutari autem p>^i' tempus est
variari secundum qualitates interiores vel exteriores, quae sunt in ipsa re
quae mutatur, ut quando suscipit vicissitudinem gaudii, doloris, scientiae,
oblivionis, vel variationem formae sive alicuius qualitatis exterioris.
Haec enim mutatio, quae iit secundum tempus, variatio est qualitatum,
quae fit in corporali vel spirituali creatura, et ideo vocatur tempus.

Opinio quorumdam, qui dicunt spiritus creatos non moveri loco,
nec esse locales. — De mutatione vero loci magna inter conquirentes
disceptatio versatur. Sunt enim qui dicunt nvillum spiritum aliquo
modo posse mutari loco, ab omni spiritu locum universaliter removere
volentes, quoniam secundum dimensionem tantum et circumscriptionem
locum constare asserunt, atque id solum locale vel in loco esse dicunt
quod dimensionem recipit et distantiam in loco facit. Et hoc dicunt
Augustinum sensisse, mutationem temporis tantum spirituali creaturae
tribueutem, loci vero et temporis corporeae.

Hic respondetur eis. — Sed, ut supra diximus, dupliciter dicitur
res esse localis vel circumscriptibilis, scilicet vel quia dimensionem
recipit et distantiam facit, vel quia loci termino definitur ; quorum
utrumque convenit corporeae creaturae, alterum vero tantivm spirituali.
Nam, ut supra diximus, corporalis creatura ita est localis vel cir-
cu.mscriptibilis, quod determinatur definitione loci, et quod dimensio-
nem recipiens distantiam facit; spiritualis vero tantum definitione
loci concluditur, cum ita sit alicubi quod non alibi ; sed nec dinien-

(1) Lib. VIII. c. 26.

Lin. I. nisT. xx.wii. tf.xt. maoistri. IIHO

sionem recipit, nec diaUnitinm in loco faclt, qnia Hi miilti s]>intii« m-
«ent hic, non eo coanf,'UHtarent locum, quo minus de cor|>oribu« cmiti-
neret. Idefw|ne Au((ustinuH attribuit mutationem lix^i corpori, non «pi-
ritui, (juia licet sjjiritu.s transeat do lf>ro a^l locum, non tamen ita at
dimeu.sionilm8 circuuiscriptUH, int«>rfi'r!4iti.in«' •<ni faciat difitantiam cir-
cumHtantium, Hicut corpus.

Conclnsio ej' jmiedictig, rjiiod sjiiritna rrcati tuut Ifjcnles et cir-
cinnscriptihiles quodainmodo, et trausennt de loco ad locum, gpirittis
vero I)ei omnino incircuinscrij^ti/iilis. — Sunt ergo HpirituH creati in
loco et tranHcunt de loco ad locum, et quodammorlo localeg et circum-
scriptihiles sunt, sed non omni eo modo quo creaturae corporeae. —
Spiritti.s autem incrontus, qui DeuH cst, in loco (juidem ent et in omni
l'>co, Hed omnino HltHrilis et incircuinscrijitild/is est. Unde Beda tujirr
l^ncam (1) ait: « Cum ad noH Angeli veniunt, sic exteriuH implont mi-
niHterium, ut tamen anto Doum interiun j^or contemplationem a.sHiHtant;
quia etsi AngeluH ent npirituH circumHcriptuH, nummuH taraen Hpiritus,
t|ni DouH est, incircuin.scriptuH ent, intra quem currit Angelun, quo-
cumque inittatur». — Ecce hic dicitur, quia npirituH an^elicuH cir-
cuiiiscriptuH ost, spiritUH autein (jui DeuH ent incircumflcriptus. Alibi
etiaiu Ainl>roHiuH, distantinin ostendens inter Hpirituiu increatnm et
Hj)irituin crcatuiu, dicit, Soraphim de loco ad locuiu transire, ita in-
(juiens in lih. De Trinitate (2): « Dixit I.saias (8) : quia i/ii«r(i« eHt ad
me nnus de Serafi/iiin. Et Spiritus quideut Sanctus miiutu» dicitur, 8ed
Sorn|>liiin ad iinum, Spiritus vero ad oinnes. Sornphim mittitur in
inini.^^trrin, Sjjiritus ojieratur ini/.^tfrium. Scraphim de loco ad locum
trausit, noii oniin coini^lot oiniiin; Hod ipse repietur a Spiritu ». — Hic
aperto inonstrntur, quod Angeli quodainmoilo lucalon Hunt.

Cnm rejietitinne snjieriorum confirmat auctoritatibus I)eum ette
uhiijuc sine loca/i inotii. — Fnteiuiiur itaque, divinam naturam pro
iiiunoiisitate nui nusijuain dressr, eaiiKjuo Holain niunino HlocnUm et
incircnmscrijitihi/rm nullo concludi loco, nod a flne ustjue nd finem at-
timjere (4), non tamon Hpntiona ma^nitudine, noc locali motu. »ed iniiuen-
sitatt; at^jue immobilitate nuae ouHcntiae. Unde Aut^stiuun ad Iktr-
dannm (;')) ait : • Non ijuasi spntioHn ui ' ■ opinomur Deum |ier

ciinctn ditTundi, nicut huiitus aut lii.x i-... ........Ulur, --' •■otiUH nicut

iii duoliiis snpientiluiH, (juoruin altor nltoro cor|>t»re ^ ; wt, »««1

Hnpiontior non ent, una napiontia erit, nec oMt in maiore maior, neo in
iiiinoro ininor, ueo ininor in uno quum in duohui^ ita Detus itiue U»
))oro regeiiH et contineiiH munduiu, in c«^o lotua ent, in terra totoe*
' t in utrociue totun, ot nullo coutcntuH loco, nod in noipeo uhiqoe

a) Ciip I. (3) Cu|.. \ 1. V .. N r VIII. T. I.

\'2) Lib. I. /1. Sjiintu Saurto, c. 10. yh) l.put. Ci..\.\XVII. c. 4.

1190 LIB. I. DIST. XXXVII. TEXT. MAGISTRI.

totus » . Idem quoque super Psalm. (1) ait : « Ad Verbum Dei pertinet
non esse in parte, sed ubique esse per seipsum. Haec est enim sa-
pientia Dei, quae attingit a fine usque ad finem fortlter, non tamen
niotu locali, sed immobilitate sui ; veluti si moles aliqua saxea impleat
aliquem loculum, dicitur quod attingit a fine illius loci usque ad finem,
cum tamen alterum non deserat, alterum occupando. Non ergo habet
motum localem Verbum illud, et Sapientia illa solida est et ubique » .
— Ex praedictis innotescit, quod Deus est ita ubique per essentiam^
quod nec spatiosa magnitudine diffunditixr, nec, uno deserto loco, alium
occupat, quia localem motum non habet. Ideoque Augustinus, volens
praescindere a Dei puritate omnem localem motum et localem circum-
scriptionem, potius dicit omnia esse in illo quam ipsum esse alicuhi,
nec tamen ipsum esse locum, qui non est in loco, in lihr. LXXXIIL
Quaest. (2) ita inquiens : « Deus non alicubi est. Quod alicubi est conti-
netur loco, quod continetur loco corpus est : Deus autem non est corpus ;
non igitur alicuhi est. Et tamen, quia est, in loco non est, in illo sunt
potius omnia quam ille alicubi ; nec tamen ita in illo ut ipse sit locus.
Locus enim in spatio est, quod longitudine et latitudine et altitudine
corporis occupatur ; nec Deus tale aliquid est. Et omnia igitur in ipso
sunt, et locus non est; locus tamen Dei, sed improprie dicitur tem-
plum Dei, non quod eo contineatur, Id autem nihil melius quam anima
munda intelligitur » . — Ecce hic dicit, Deum non esse in loco. Sed
intelligendum est, eum non esse in loco localiter, scilicet quia nec cir-
cumscriptionem, nec localem motum habet.

Oppositio qua videtur prohari quod Deus mutetur loco. — Ad hoc
autem solet opponi sic : Quotidie fiunt creaturae, quae ante non erant,
et in eis Deus est, cum ante non esset in eis ; est ergo ubi ante non
erat, ideoque mutahilis videtur. — Sed licet quotidie incipiat esse in
creaturis, in quibus ante non erat, quia illae non erant, hoc tamen fit
sine sui mutatione, qualiter in mundo coepit esse, quem fecit, tamen
sine sui mutabilitate ; et similiter desinit esse in quibus ante erat, sine
sui mutatione, nec tamen ipse deserit locum, sed locus desinit esse.

Epilogus, uhi exponitur quare in praedictam venerit disceptatio-
nem. — lam sufficienter demonstratum esse videtur, quomodo omnia
dicantur esse in Deo, et Deus in omnihus. Quam disceptationem
quasi incidenter suscepimus, quia id videbatur postulare res circa
quam noster versabatur sermo. Disserebamus enim de scientia sive
sapientia Dei; et cum diceremus, Deum scire omnia, quaesitum est,
utrum propter cognitionem quam de omnibus habet dicerentur omnia
esse in Deo, an alia ratione hoc diceret Scriptura ? Huius ergo quae-
stionis occasio in praemissam nos deduxit disputationem.

(1) Enarrat. in Psalm. CXLVII. (2) Q. 20.

DOCTOHIS SUirriLIS \(' M APJANI

SrPER DISTINCTIONK XXX\ II I.ll;i;i I. SKNTKNTIAIUM

QrAESTiM rxirw.

loso. ( I ) — Proponitur quaestio. — Circn tUsttnclionem
It-ir/esh/uun septimam quaf*i(»:

Ulrum Deiim es.se prfiesentem it/jif/ue secundnm pnfen-
tifun * necessfirio * inferfit ipsum esse ubi^jue secundum es-
se/itiftm, lioc esf, ntruui omnipolentin inferal immensifntemf

lOST. — Argumentuni principale ( i >. — Quti»! sn- : u„inc
afjens est p)'uesens pas.so, sccuiidurn l'tiil(>so|iliuiii, 17/. Phyi.
* «'t V. *, ct Ijoc immcdiato, si imiiM-dJnU' poss«'t aj.'»'r(? iii iIIikI, voI
nirdiato, si ajzat iu illiid iiu?diatr: ()mnij)otons autfMii potosl air«^re
iii (iU(jdlil«'t iiiimc(li.it»^; ciyo «'st pra«'s»Mis cuilib«>t imincdiato.

lOSS. — Opposituni * |)at«'t*; p«)t«}st <Miim causan» ali«|ui(l
cxtia uiiiv(Msum, et tamcii il>i iioii osl secunduru «^«iscntiam;
crf.ro, (»tc.

loso. (i) — Solutio quaestionis. - liesptnuleo: — a) ap-iis
crcaliiiu jiolcst af;(M*(; uhi iioii cst; tauieii communiter oporlet
i|uih| sit immcdiatum (uiliiict sihi proxiino passo in (]U(n1 airnt;
liiii (|uaiido)|uc noii ai^Mt iii illud passuiii actiouc eiusilem
rationis actioni «jua a^'it iii rcinotum, ul piscis niorlillr
maiium |)isr;it()ris noii mDrtillcat r(>te : i|uaiulo<|Uc nuUMii iii
proximum i)assum iioii a^Mt endcm potcntia acliva «|ua wjW
in rcmolum, licct a;:at alia iM>t«'ntia acliva, sicul corpiis c
I«>slc ^n'n«Mans mim-ram in visccrilius lerra«\ vel ali(|U(Ml i...-
xtiim animalum vcl inanimalum Iiic inrtMius atfil sua roriiia
sulislantiali, ((uia iioii sulislanlia iiou |N>(esl f;;Mterurt) !iul«>tuii-

(1; Sulvitlir ail II ll)'.M»

1192 LIB. I. DIST. XXXVII. QUAEST. UNICA.

tiain, noc acciclens aliquod in meclio polest esse ratio generandi
substanliain; est igitur forma corporis coelestis potentia activa
in remotum, absque hoc quod * fbrma ista * (a) agat in proxi-
muin secundum eamdem poientiam activam, secundum quam
agit in remotum, licet agat in propinquum secundum aliain
potentiam activam. Sed hoc accidit vel propter coniunclionem
istarmn potentiarum * secundarum * activarum in eodem,
quaruin utraque est activa, et una habet proximum * passum *
pro passo proportionato, et alia potentia activa habet reUquum
passuin remotum proportionatum : vel accidit propter imjm--
feciionem ipsius ageniis, in quo est defectus virtutis activae,
propter quem defectum prius agit secundum formam imperfe-
ctiorem quam secundum peifectiorem, srcut generans corru-
ptibile i)rius alterat quam generat, propter illius agentis im-
perfectionem, a cj;uo prius origine est imperfectius. Si igitur
primo tollanuis talem duarum potentiarum concursum ab
agente creato, et secundo tollamus ab eo istam imperfeciio-
nem, quod non oporteat eum prius producere imperfectius,
non videtur aliqua ratio quare non erit praesens remoto se-
cundum potentiam, secundum quod est modo praesens sibi in
ratione potentiae activae, et tamen non aget in propinquum,
nec illa potentia, sicut nec inodo, nec alia; et hoc maxime si
illa potentia secundum quam agit in remotum sit simpliciter
potentia activa perfecta; quanto enim perfectior forma est in
creaturis, tanto videtur esse ratio agendi in remotius.
{ 3 ) b) Ex his ad propositum videtur quod cum omnipotentia,
quae est simpliciter perfecta potentia activa, non requirat actio-
nera in unum passum prius quam in aliud, nec propter di-
versas polentias concurrentes in agente, nec propter priorem
generationem imperfectioris * eflfectus, videtur ergo * quod
talis omnipotentia sit ratio agendi in quodcuinque et produ-
cendi quodcumque possibile, licet per impossibile ipsum cuius
est omnipotentia non esset ubique. Et secundum hoc videtur
tenenda negativa pars quaestionis.

c) Confirmatur : si enim omnipotentia est voluntas, ad
cuius velle sequitur rem esse, cum voluntas possit aeque velle
distans sicut propinquum, videlur quod si Omnipotens esset

ia) Wadd. corpus illud.

LIH. I. DIST. XXXVII. QLAEST. UNICA. i\'Xi

por iriipossibilo in uliiiuoioco (lolorrniriato, ct r>on uliiquo, pos-
sot vollo aliffuid esse in alio loco, cui uon n-puj^naivt f»sso,
cl por conscqiirns suo v»'||o illud h;il>oret oss<* in iiio loco, el
I)or coiiscquoiis illud fi«'rot ai) Ornnii^otonte, al>s<juo lioc quocl
Urnnipotoiis ossot ibi praosons socunduni es.sentiam.

d) ConfiDiifitiir «.'liain, «piia anto niumli cn-atioin-in non ost
iina^nnaiKluiii v;tcuuiii iiiniiitiiin, quasi ibi lucrit pritis pnios<Mis
I)ous socumliim esscntiarn anl<'qiiaiii pro«luc«'n't rnunduin, iino
iioii ut alicubi praosons Dous socuiulurn oss«Miliain fuit jKjlons
facoro inundiim. Sicut i^^itur ibi praosontia iinmonsitatis non
pra«;oxi^^<'l)atur pr-ao.sontiao po/^/i//ae suao, ut j^otontia ost, iino
quasi potontia prius baiiuit trrmiiium suum ipiam ossot prae-
.scntia socundum ossontiain *suam*, Ua vidotur incxlo qiUMl non
oportcat prarintcllipcro Doum in aliqiia jtarti* univorsi, ut ibi
aliquid cuusot, scd ina{,Ms e convorso prius sit ibi s^Tundurn
j)()t«'iitiam * iibi prius * ali(piid causot; et tuiic licot p«'r im-
possibilo noii cssct jtriiis sccundiim ossonliam, jtossct tamon
ibi caiisarc.

lOUO. — Solvitur argumentum principale. — .Ad argumentutn
in oppo\itnin [n. lOSTj dici potcsl (luod illud diclum lMiilos<jplii
vcrum csl de ajronlibus naluralibKs, (|uao ajrunl per quali-
tatos naturalos vol formas naturalcs activas, (juae iion sunl
piiiici])ia a^^cndi m romotum, nisi sint alia»» formae concur-
rcntos, (iiuic siint priiicipia aj^oiidi in propiii(|Uum ; ita autcru
iioii csi d(' voluntatc \{\v,\ Omnipotons a^^il.

DISTINCTIO TRIGESIMA OCTAVA.

TEXTUS MAGISTRl SENTENTIARUM.

Hic reddit ad propositum repetens superius dicta, ut addat alia.

— Nunc ergo ad propositum revertentes, coepto insistamus. Supra (1)
dictum est, quod praesciemia Dei futurorum tantum est, sed omnium
tam bonorum quam malorum ; scientia vero vel sapientia non modo de
praeteritis, sed etiam de praesentibus et futuris, nec tantum de tem-
poralibus, sed etiam de aeternis, quia se ipsum novit Deus. — Hic
oritur quaestio non dissimulanda, utrum scilicet scientia vel prae-
scientia sit causa rerum, an res sint causa scientiae vel praescientiae
Dei ? Videtur enim praescientia Dei causa esse eorum quae ei subsunt
ac necessitatem eveniendi eis facere, quia nec aliqua futura fuissent,
nisi Deus ea praescisset, nec possunt non evenire, cum Deus ea prae-
sciverit. Si autem impossibile est ea non evenire, quia praescita sunt,
videtur ergo ipsa praescientia qua praescita sunt eis esse causa eve-
niendi : impossibile est autem ea non evenire cum praescita sint, quia
si non evenirent cum praescita sint, falleretur Dei praescientia : at
Dei praescientia falli non potest ; impossibile est ergo ea non evenire
cum praescita sunt. Sic ergo praescientia catisa eorum esse videtur
quae praescita sunt. — Hoc idem et de scientia dicitur, scilicet quod
quia Deus aliqua novit, ideo sint. Cui sententiae Augustinus attestari
videtur in XV. lib. De Trinit. (2) sic dicens : «Non ista ex aliquo tempore
cognovit Deus, sed futura omnia temporalia atque in eis etiam quid
et quando ab illo petituri fueramus, et quos et de quibus rebus vel
exauditurus vel non exauditurus esset, sirie initio ante praescivit.
Universas autem cx^eaturas, et spirituales et corporales, non quia sunt,
ideo novit, sed ideo sunt, quia novit. Non enim nescivit quae fuerat
creaturus ; quia ergo scivit, creavit ; non quia creavit, scivit ; nec aliter
scivit creata quam creanda. Non enim eius sapientiae aliquid accessit
ex eis, sed illis existentibus, sicut oportebat et quando oportebat, illa
mansit ut erat. Unde in Ecclesiastico (3): Antequam ci-earentur, omnia

(1) Dist. 35. (2) Cap. 13. (3) Cap. XXIII. v. 29.

LiB. I. nisT. .\xxvin. tkxt. maoistiu. ll'.r»

iiota sniit illi, sic et jtoMttjunm cf/mumniata sunt». — Ekx» hui verbU
videtur AugUHtinuH innuere Hcientiam vol praeHcientiam Dei caumm
esse eorum quae Hunt, cum dicit, i<leo ea en.He, fjuia DeuM novit. —
Idein qufxjue in VI. lil>.(\) dicfro vidotur: « Uum, inquit, deco<lol>ant
et Huccofiant teuijKira, non decedit alifiuid vel Hucc^^^lit Mcientiae Dei,
in qua novit omnia quae fecit \)er ipsam. Non enira hacc quae creata
sunt, ideo sciuntur a Dco, quia facta .sunt, HOil {lotiiu ideo facta
8unt, quia immutabiliter ab eo sciuntur». — Et hic etiam Mi)j^ificare
vidotur, Dei scientiam cansnm eorum esse quae fiunt, dicent*, non
ideo Deum ea novisso, quia faota sunt, sed i<leo factn, quia novit ea
Deus. Idoo(jue videtur Dei scientia vel praoscientia causa esso »^.r»im
quae novit.

Inconvenientia ostendit tjKae set/uerentnr, si diceretur dcimtia vtl
l>raescientia causn omnium rerum tjuae ei subsunt. — Qnod si ita
est, est erf^o causa omnium malorum, cum omnia raala sciantur et
praesciantur a Deo: quod lonj^e est a veritate; si enim Dei sciontia
vel praescientia causa ossot nialorum, ea.set utit|ue Deus auctor ma-
lornm, (juod penitus falsuni est. Non er^^o scienfia vol ]>mosciontia
Dei causa est omnium (juae ei subsunt.

Quod res futnrae non snnt cansa scientiae vel praemuentiae iMi.

— Netjue etiam res fnlnrae causa sunt Dei praexcientiae ; licet enim
non easent futurae, nisi praescirentur a Dw, non tamen ideo prae-
sciuntur, quia futurae sunt. Si onim hoc e.sset, tunc ein« qiKKl aotor-
num est aliijuid o.xisteret causn al» oo alienum, ab eo divorHum, ef
o.x creaturis i)enderet prae.scientia (Jroatoris, et creatuui causa essei
increati. Orij^enes tamen sujn^r Kpistolam ad liomanog, lib. VII., ait :
« Non propterea aliquid erit, (juia id scit DeuM futurum, sed quia
futurum est, ideo scitur n Deo antequam Hnt ». Iloc videtur praen»;-
verbis Augustini obvinre; hic enim MijfniHcari videtur quoil rra /«-
tnrne cnusu sint prnescientine; ibi ven» qutxl praesi-ientia cnuiia sit
reruni futurnruni.

(^nid «'./• praedictis tenendum sit cum drterminatione nuctoritntum.

— Hnnc i^^itur qune vidotur repugnnntiam de medio tollere eupieutw,
dicimus, res fntnrns nullatcnus causam asMo pntr^nuentiae vol tcientiae
Doi, nec ideo prnesciri vel Mciri, (juin futurne vel factae Hunt ; ita
exponentes (juod ait Ori};onos,.quin futurum eMt, idei> ncitur a Deo
antoqunm Hat, id est, (|uod tuturun» ost Mcitur a Deo anteiiunm ••t
no<|ue scirofur nisi futurum ossot, ut non nototur ibi ci» isn i-.

<inn non fiorot. — Itn etinm dicimuH, ikuentiam \'t>\ prii' i

non eMMo causttm eoruui qune Hunt, nini talem «ifii* tfua uon Hunt ; ai

(1) fup. 11)

H9() LIB. 1. DIST. XXXVIII. TEXT. MAGISTRI.

tamen scientiam ad notitiam tantum referamus. Si vero nomine scien-
tiae includitur etiam beneplacitum atque dispositio, tunc recte potest
dici causa eorum quae Deus facit. His enim duobus modis, ut supe-
rius (1) praetaxatum est, accipitur cognitio vel scientia Dei, scilicet pro
notitia sola, vel pro notitia simul et heneplacito. Hoc modo forte ac-
cepit Augustinus dicens : Ideo sunt, quia novit, id est, quia scienti
placuit, et quia sciens clisposuit. Et hic sensus ex eo adiuvatur, quia
de bonis ibi tantum agit Augustinus, scilicet de creaturis, de his
quae Deus facit, quae omnia novit non solum scientia, sed etiam be-
neplacito ac dispositione. Sic ergo ibi accipitur Dei cognitio, ut non
modo notitiam, sed etiam beneplacitum Dei significet.

Mala vero scit Deus et praescit antequam fiant, sed sola notitia,
non beneplacito. Praescit enim Deus et praedicit etiam quae non est
ipse facturus, sicut jDraescivit et praedixit infidelitatem Judaeorum,
sed non fecit. Nec ideo quia praescivit, ad peccatum infidelitatis eos
coegit, nec praescisset vel praedixisset eorum mala, nisi essent ea ha-
bituri. — Unde Augustinus super loannem (2) ; « Deus, inquit, futuro-
rum praescius, per Prophetam praedixit infidelitatem Judaeorum, sed
non fecit, neque praescisset mala eorum, nisi ea haberent. Non enim
ideo quemquam ad peccandum cogit, quia futura hominum peccata
praenovit ; illorum enim praescivit peccata, non sua. Ideoque si ea
quae ille praescivit ipsorum non sunt ipsorum, non vere ille prae-
scivit. Sed quia illius praescientia falli non potest, sine dubio non
alius, sed ipsi peccant, quos Deus peccaturos esse praescivit. Et ideo
si non malum, sed bonum facere voluissent, non mahim facturi prae-
viderentur ab eo qui novit quid sit quisque facturus » . — His verbis
aperte ostenditur, si diligenter attendamus, praescientiam Dei non
esse causam malorum quae praescit, quia non ea praescit tamquam
facturus nec tamquam sua, sed illorum qui sunt ea facturi vel habi-
turi. Praescivit ergo illa sola notitia, non beneplacito auctoritatis. —
Unde datur intelHgi, quod Deus e converso praescit bona tamquam
sua, tamquam ea quae facturus est, ut in illa praesciendo simul fuerit
ipsius notitia et auctoritatis beneplacitum.

Contra hoc quod dictum est, praescientiam Dei non posse falli,
oppositio. — Ad hoc autem, quod suprg, dictum est, scilicet praescien-
tiam Dei falli non posse, solet a quibusdam ita opponi : Deus prae-
scivit hunc lecturum, vel aliquid huiusmodi : sed potest esse ut iste
non legat; ergo potest aliter esse quam Deus praescivit; ergo potest
falli Dei praescientia, — Quod omnino falsum est. Potest equidem

(1) Dist. 3(5. (2) Tract. LIU.

LIH. I. DIST. XXXVm. TKXT. MAOISTRr. 1107

non tiori ftliqiud, et illud taineii praeHcitiim e.st Heri ; non uloo tamen
poteHt ialli L)ei praedcientia, qtiia ni illiul uon fieret, nec a De<> prM-
scituin CHset Heri.

Sed adhuc urj^ent qiiaeationem dicenteH : Aut aliter iiotMt fieri qoAin
DcuH praencivit, aut non aliter. Si non aliter, ergo neceHHario cuncta eve-
niunt. Si vero aliter, [wteHt er^^o Dei praencientia /h/// vel mutari.Sttd
poteBt aliter Heri, quia {Mtent aliter Heri qtiam Hat; ita autem Ht ut
praescituin ent; aliter ergo j)oteHt Heri <iuain praoscitum CHt. — Ad qnod
diciinuH, illain locutionem multiplicein tacere intelli^entiam, Hcilicet :
aliler potcst /ieri (jitnm iJcus prarscirit, et huiuHmfxli, ut jtnttst non
esse quod Deus prarscicit, et imjHjssit^ile est non este quotl I)eua
jtraescivit, et ivipnssitjile est non esse jtrarscitn mnnia qune flnnt, et
huiugmofii. PoHHunt enim haec coniunctim intelligi, ut oonditio sit im-
plicita, et disiunctim. Si enim ita intellif^aa no;i jtotest filiter fleri
qunni Dcus j>raescit'it, id ent, non jK>teHt utnnnque simnl esse, Hcilicet
quod Deus ita praesciverit Heri, et aliter tiat, vorum intellijjiH. Si
autein />er disiunctionem intellif^aH, ut dican, hoc aliter non p)HHe eve-
nire <iiiain evenit, et qtiomodo futurum Deus praescivit, falHUui ent;
hoc eniin aliter potest evenire qtiam evenit, et tainen Denn hoc modo
futunim i^raeHcivit. Similiter et alia determinatio, scilicet, imjtossUnle
est illud non evcnire quod Deus jtmescivit vel c»/ij Deus j*mescii-rit,
si coniunctim intolIigaH, veniin dicis; si disiunctim, falHUin. Ita etiam
et illud, imjtnssihilc est non esse jmiescitum omne quod flt, id est, non
poteat CHHe titrumqiie Himul, scilicet ut fiat et non sit jtraeacHum,
hic HensuH veriiH est. Si vero dicin, Deum non potuiHHe non praeacire
omne quod Ht, falaum eat. Potuit enim facere ut «oii fleret, et ita
non esset jtraescitum.

-««-»fil*->-

DOCTORIS SUBTILIS AC MARIANI

SUPER DISTINGTIONE XXXVIII. LIBRI I. SENTENTIARUM

QUAESTIO UNICA.

1091. ( ' ) — Proponitur quaestio. — Girca distinctionem
trlgesimam octavam quaero :

Utrum scientia Dei respeclu factibilium sit practica .?

1092. — Argumentum principale. — Quod non : //. Meiaph.
Finis practicae esi opus: nihil autem extra Deum est /inis eius.

1093. — Contra: — a) VI. De Tri?iit. c. ult.: Est ars quae-
dam omnipotentis atque sapientis Dei plena omnimn ra-
tio?ium viventium incommutabiliurn: ars est habitus pra-
cticiis; ergo, etc.

.b) Simiiiter LXXXIIT. Quaestionum., q. 46: ideae sunt ra-
tiones secundum quas formatur omne formabile (1). Et multae
aliae auctoritates sunt ad hoc.

1094. — Habitus practicus. — Supra (2) in quaestione de
Theologia, utrum sit practica vel speculativa, multum di-
clum est de cognitione practica et speculativa. Breviter au-
tem nunc aliqua applicando ad propositum, potest dici quod
de ratione habitus practici sunt duo, scilicet: conformitas
ad praxim, quam conformitatem habet ex obiecto circa quod
est; et prioritas eius naturalis ad eamdem praxim; quia pra-
xis, ut ab ea dicitur operatio practica, est operatio quae di-
stinguitur a speculatione : nuUa autem operatio alia a specu-

fl) Sunt namque ideae principales formae quaedam vel rationes rerum
stabiles atque incommutahiles, quae ipsae formatae non sunt, ae i)er lioc
aeternae ac semper eodem modo sese habentes, quae in divina intelligentia
continentur,

(2) Prol. qq. 4 et 5.

LIB. I. DIST. XXXVIIl. QUAE8T. UNICA. lliK)

liJlidiif! osl iii |)Ol(!state sjwcuhinlis, nisi sit vol «wc possil na-
tiHjlitor posterior inlcllijctioiM; vcl 8j)«*oulali<uie: n^fiiitio autpm
noii ponitur practica m aliijuo ut est oiii»*, ni>*i r'>sjHH:lu
prajcin quae ost in potestate eius.

100.5. (2) — Resolvitiir quaestio. - Kt ox hoc scien»luin
est iilforiiis, (juod licel cof^nitio practica aclualissifiia el pro-
xinia i)iaxi sit aliijua sciontia »lo praxi eliciomla, puta iutjicium
(jo conclusiono .syllo^Msmi practici, quao conclusio flnis est mo-
tu< iiitclli^^cntiae, sod ab oa incipit operatio, tanicn non solum
ista co^Miitio ost practica (juae sic esl proxiino practica, sed
etiani c(j^'nitio practicorum principiorum, quao virtualiler
iiicludit islani, ct etiain co^'niti() quitiiiitafira terminorum,
(|iia(! iiuludunt piiiicii»ia practica, sicut ibi dictuni ost, Ouicuin-
ijiio i<.ritiir iiitcllcctus noii potcst liahoro ali(|uani * talem ' co-
{.^nitioiiciii (liclativani do opcrando, ?iaturaliter priorem, di-
ctanlcni illain pra.xini ((uain rcspicit talis cojrnitio, ihh: |xjtesl
hahcio coj^nitioncin prinripiorutn, o,\ quihus inlcral talom co-
{^nilionoin dictativam oporandoruni, iiec i»otost hal>ore coi;nitio-
noni (jaiddifativam lertninorum, in (juihus incliKhintur talia
piincipia, talis intclloctus non vidctur posso haliore co^rnilio-
iiiiii practicam ])ropriissime suniptam sccundum illas duas
conditionos pracdictas, scilicet conformitatem ad ohi«Ttum el
prioritafem: sod inteHectua divinus, comparando co^MUlionem
eius ad actum roluntatis oius, non praehabet cofjfnitionem di-
ctativam alifinam i\>' aiiijiio faciondo, nec coj^iiitioiicm aiicuius
principii, noc * cojznilionem * f/uulditafiram termini indu-
(lciil(Mii priiicipium practicum; or^ro iion lialM't ali(|nam co^ni-
ti(»nciii idtiformem ot priorem tali praxi. — Prolxitto mi-
7ioris: si atife arfum twiuntittis divinao possct intelhvtus di-
viiiiis ali(|iiam talcin coj^iiitionom hah«?ro, halH?rot eam mero
)uituri(/ifrr ct iwcessario, (|uia omnis co^^nitio praoc«Hlens ibi
actiim voluntalis ost mcrc naturalis et j)«>r i^sscntiam, ut ipsu
ost ratio rnere naturalis intcllij^cndi; do nece.tsitate or^o co-
^nioscorct hor esse faciendum ; ot tunc voluntas cui * hoi' *
oflcrl iiHii possot non relle isiii.l. quia tunc |)os8et o*so non
rectit, (]uia voluntas iMitoiis discordan» a ratione praclica |)otPSl
ess«i non rccta; \\r nocossitato er^ro voiuntas tlivina voll»»t lioc
oporandiim, cl pcr consoiphMis omnia, (|uia tpia rationc i»ss<>i
dc iiiio, oadcni ratione ot do alio.

1200 LIB. I. DIST. XXXVIII. QUAEST. UNICA.

1096. ( 'M — Instantiae. — Hic instatur — a) jjrwio:
quia per istam rationem intellectus divinus non haberet ali-
quam cognitionem nisi speculativam; aut enim voluntas ne-
cessario vellet illum intellectum speculari, et tunc non esset
Ubertas prima ex parte voluntatis: aut posset non velle illum
intellectum speculari, et tunc posset esse non recta.

b) Et praeterea, si primo otferatur intellectui divino aliqua
lex universalis, puta omne glorificandum esse gratificandum,
et istam acceptat voluntas divina, et ex hoc statuitur aliqua lex
sapientiae, et secundo offerat intellectus voluntati Petrum esse
beatificandum, si voluntas istam acceptet, videtur ex hoc intelle-
clum cognoscere Petrum esse gratificandum, et hoc cognitione
dictativa, non accepta in se formaliter a voluntate, licet vo-
luntas verificaverit praemissas ex quibus intellectus istara
habet.

1097. (i) — Solvuntur. — a) Ad primum istorum: intelle-
ctus divinus ex necessitate naturae est speculotivus, et non est
ad hoc formaliter libertas, licet non sit sine voluntate compla-
cente; Deus enim necessario est sciens, non autem voluntate
est sciens proprie, sicut necessitate, non voluntate est Deus. —
Quando igitur arguis: si voluntas non possit non velle intelleclum
speculari, ergo non est summe libera, non sequitur; quia libertas
eius non est ad intrinseca, quae quasi praecedunt actum eius,
sed libertas eius est ad omnia factihilia, et ideo est necesse
ponere determinationem primam in voluntate respectu facti-
bilium. Non sic autem esset si intellectus practicus praedeter-
m,i7iaret; imo nec proprie libertas posset salvari in voluntate
respectu factibilium, sed- nec contingentia aliqua, quia intelle-
ctus necessario praedete^^minaret eam mera necessitate na-
turali, et voluntas necessario conformaret se intellectui: quod
autem necessario etiam necessitate consequentiae est conforme
necessario non potest esse contingens.

b) Ad secundum dico, quod intellectus divinus non sic co-
gnovit aliqua discurrendo sicut procedit argumentum; sed
distinguendo de instanti naJ,urae, in pjnmo apprehendit quod-
cumque operabile, ita universalia {a) principia operabilium sicut
operabilia particularia : et in secundo signo offert omnia ista

(a) Ed. Ven. ista quae sunt.

Llli. I. DIST. XXXVIIl. QUAE8T. UNICA. 1201

voluntati; quoriim oriiniiim afif/iia ricceplat, lani |jnntijiiururn
jjraclicorum rjuiim jjarticularium ojx-ralMlium; ««t tunc in tertio
sifjnn intoll<'<;lus scit aeque imriMMliat*; illa j)arli«ularia sicul
ilhi univorsalia, f»t ita non anjuirit co^'nition»*m illorum jiarti-
ciilariurn cx j)rincij)iis j)r'a«MJot('rminatis j)or voluntati-m. — IIoc
ma^ns jjatohit in (juacstiono dc scientia Dei resjjoclu futurorum
coyiiingentium (1).

109S. (3) — Explicantur auctoritates D. Augustini. — a) M\
aucloritdteui August. [n. H)i)'-i a\ «iico, ijuotl ars est habitus cum
vera rntinne /'activus, ex VI. Kthicor ; el pvoul cnmplete Bcci'
j)ilur (lofinitio ar/is intollifzitur ratio recta, hoc ost ttirectiva
sive rectificans potontiam *illam * cuius est operari s<x*urnlum
arlorn: diminute autom ars est habitus curn vera ratione,
qiiando est tantum lialjitiis /ipprehemivus roctitudinis aircndo-
rum, et non liubitus directivus sive r-octillcativus jn a;.'«'n(lis.
IIoc S(!Cun(lo modo p(jtest concodi ars in Deo; (juia jMjsita de-
terrnin.itioiio v(jluiilatis eius rosjwHtu (juorumcuiinjuo ojj4'ran-
(lorum, intoll(!ctus eius cognoscit istum ordiiiom ojjerandorurn,
et tunc ost ibi recta ratio, lioc est cognoscens ro<'(itudin«>m;
non tarnen i'octa r'atio, Ikjc est direcliva ijjsius jjtjtontiao ope-
rantis, et lioc maximo si jKinatur j»ot«Milia illa operans exlra
esse voluntas * illa *, ot non alifjua alia potvntia executiva ;
((juia si j)onei*otur ali(jua j)otontia executiva (a) ) alia a volun-
t;itc, vidciui- ibi jjosse salvari recta ratio, alio modo se ha-
bons resjj«.'clu illius jjotontiao opor-antis secundum eam, quam
jMjssit modo salvari rosjioctu volunlatis.

b) Por idom patol ad illud August.; [n. 1002 b\ «juia idcae
suiit obiocta socundaria co<jrnita, sicut dictum osl jjrius, s«vun«lum
(juao fliinf ali«iua exlia. .Non tamon ij»s;i iiu'lu«lunt aliijuam no-
litiam (iicfaUrain do ojjoraiulo, v«'l do non oj)«'r'ando, licot ijjsa
i«'I)ra<?sontont ojjorabilia; sod cogtiitio ttperabitis * j»ra«'cis«» *
iioii ost scicntia prartica, nisi virtualitor inchulat jirin<'ij»ium vol
cunclusionem jiracticam. Sic non «^st do i(U'is in intolbvlu divino.

(a) I)e«'8t lii K«l. Vru.
(l^ Dist. H9.

ToM. I. 76

DISTINCTIO TRIGESIMA NONA.

TEXTUS MAGISTRI SENTENTIARUM.

Utrum sclentla Dei possit augeri vel minui vel aliquo modo mu-
tari? — Praeterea quaeri solet, utrum scientia Dei possit augeri
vel minui; utrumque enim videtur posse probari. — Quod divina
scientia possit augeri vel mutari, hoc modo probatur: quia potest
Deus scire quod nunquam scit; est enim aliquis qui non est lecturus
hodie, et tamen potest esse ut legat hodie, potest enim hodie legere :
nihil autem potest fieri quod non possit a Deo sciri; potest ergo Deus
scire hunc lecturum hodie; potest igitur aliquid scire quod non scit;
ergo potest eius scientia augeri vel mutari. — Eamdemque videtur
posse minui; est enim aliquis hodie lecturus quem Deus scit lecturum:
at potest esse ut non legat ; ergo potest Deus non scire hunc lectu-
rum; potest ergo non scire aliquid quod scit; ergo potest minui eius
scientia vel mutari. — Ad quod dicimus, quia Dei scientia omnino
immutabilis est, nec augeri potest vel minui. Nam, ut ait Augustinus
in XV. lib. De Trinit. (1): « Scientia Dei est ipsa sapientia, et sapientia
est ipsa essentia sive substantia Dei ; quia in illius naturae simpHci-
tate mirabili non est aliud sapere, aliud esse, sed quod est sapere, hoc
est et esse. Ideoque novit omnia Verbum quae novit Pater; sed ei
nosse de Patre est, sicut esse ; nosse enim et esse ibi unum est. Et
ideo Patri sicut esse non est a Filio, ita nec nosse. Proinde, tamquam
seipsum dicens, Pater genuit Verbum sibi coaequale per omnia; non
enim seipsum integre perfecteque dixisset, si aliquid minus aut am-
plius esset in eius Verbo quam in seipso. Hoc est ergo onmino Ver-
bum quod Pater ; non tamen est Pater, quia iste Filius, ille Pater.
Sciunt ergo invicem Pater et Filius, sed ille gignendo, «iste nascendo.
Et omnia quae sunt in eorum scientia^ in eorum sapientia, in eorum
essentia, unusquisque eorum simul videt, non particulatim aut singil-
latim, velut alternante conspectu hinc et illinc, et inde huc et rursum
inde, vel inde in aliud atque aliud, ut aliqua videre non possit, nisi

(1) Cap. 13 et 14.

lAU. 1. DIST. XXXIX. Ti;.\l. MA«iISTHI. 1203

noii vidcns alia ; «ed oinnia Himul videt, quorum nulliim est quod non
Hemper videat » et 8ciat. « EiuH itaque scientia inamiHHihiliri et inva-
riahilis est. NoHtra vero Hcientia et ainiHsihiliH eHt et receiitihiliH, quia
non Ijoc est noluH esse quod ncire. Propter hr>c, «icut noHtra «cientia
illi Hcientiae Dei diHsimiliH est, hic et noHtnim verlmm, quod nancitur
de Hcientia noHtra, dinnimile ent illi Verlx), quod natum est de Patre
Hcientia». — Ex hac auctoritate clare OHtenditur, ncientiam Dei
omnino invariahilem eHse, sicut ipsa esHentia Doi omnino invariahilia
est; et quod Pater et Filinn cum Spiritu Sancto nimul omnia Hciunt
et vident. Sicut ergo non j)OteHt ainjeri vcl miniii divina ennentia, ita
nec divina Hcientia. — Et tamen conceditur poHse scire quod non Hcit,
et poHse non scire quod Hcit; quia jKiHnet aliquid enne Huhiectum eins
Hcientine quod non est, et posset non enae Hubiectum aliquid quod est,
Hine rantationo ipnius scientiae.

(Jppositin, fni Deiis jmssU noviter vel ex tetnjiore scire vei jn-arscire
alifjitid'/ — Hic opponitur a quibundam ita: Si DeuH potent aliquid Hcire
vel praescire quod nunquain Hcivit vel praescivit, |x>teHt ergo rj- /*►«!-
2)ore aliijuid scire vel praescire. — Ad qu<xl diciinus: jjotest quidem
Deus Hcire vel praencire omue quod ix)tost facere, et [x>teHt facere
quod nuinquam iiet; potest ergo Hcire vel pracHcire quod numquam
Het, nec ent, nec fuit. Nec illud Hcit vel scivit, neque praescit vel
praencivit, quia scientia eius non est nisi de bis qiiae sunt vel fue-
runt vel erunt; et praescientia non est nisi de fnturis. Et licet
possif srire vel praescire (|uo<l niinquam est vel erit, non tainen jxjtest
aliqiiid scire vel praescire ex teniporr. Potest utique scire vel prae-
Hciro quod nunquam eflt nec erit, nec illud scitum vel praescitum est
ati neterno; non tainen jx)teHt incij)er€ scire vel pmescire illud, sed
ita potest moflo scire vol pruescire sicut i^otest Hcisse vel praescisse
hI) aeterno. Si enim dicns, eum mtxlo posse scire vel praescire quod
al) neterno non scivit vel pniescivit, id est, ita qiKxl ab aetfmo non
Hciverit vol praesciverit, qiinsi utrumque siinul eHHO |M)Hsit, falHiir" >•-'
Si vero dicas, eum jxisse iuo«.lo sciro vel piacsciie quml ali U'
non Hcivit vel j)rneHcivit, id est haliere jx^tentiam m^icndi vel prae-
Hciendi nb aeterno et modo ali«iuid, nec tamen illud praeseitum e«t
vel futurum, veruin est. Non j^otest erjjo uoviter vel ew temitorr tcirt
vel i^raeHciro nliiiuid, nicut non potest uovitcr vel ex tempore trlle
nliquid ; et tamen i^otest vello (juod nun^iuam voluit.

rtrinn I>viis /Mtssit scire jtliira qiiam scitt — Item • <i Am

dicitur Deus |m>ss(' plitra scire quain wiat, «|uia fx)tefit *•

<|im«' Hcit, et jiotcst alii|iui fncon» quno nun<|uam onint, ct

scire; non eniiu nliqua inco^nitn fnocre jHitcHt. Si ven» omnia ■
qune mo<lo sunt, ot alia «iuae<laiu faoeret quao non «unt, nec erunt.

1204 LIB. I. DIST. XXXIX. TEXT. MAGISTRI.

et illa omnia sciret, pro certo plura sciret quam modo sciat. Nec ta-
men eius scientia potest augeri, quia hoc totum fieri posset sine mu-
tabilitate scientiae. Constat ergo, Dei scientiam omnino esse immuta-
bilem, nec augeri posse vel minui, sed ei subiecta.

Quod videtur adversum illi sententiae, qua supra dictum est,
Deum semper et simid scire omnia. — Ei vero quod praedictum est,
scilicet quod Deus omnia semper videt et simul, videtur obviare quod
ait Hieronymus in expositione Habacuc: « Absurdum est, inquit, ad
hoc deducere Dei maiestatem, ut sciat per momenta singula, quot cu-
lices nascantur, qviotve moriantur, quota pulicum et muscarum sit mul-
titudo, quotve pisces natent in aquis, et similia. Non simus tam fatui
adulatores Dei, ut dum providentiam eius etiam ad ima retrudimus,
in nos ipsos iniuriosi simus, eamdem irrationabilium et rationabilium
providentiam esse dicentes » . Hic videtur dicere Hieronymus, quod
Deus illorum minimorum scientiam sive providentiam non habeat.
Quod si lioc est, tunc non omnia simul scit et semper. — Ex tali
itaque sensu illud dicttim esse noverimus, ut Deum illa alternatim vel
particulatim scire neget, nec per diversa temporum momenta sic illa
cognovit, sicut per varia momenta illorum quaedam deiiciunt, quae-
dam incipiunt; neque illis aliisque irrationabilibus ita providet, que-
madmodum rationabilibus : Numquid enim, ut ait Apostolus (1), cura est
Deo de bobus? Et sicut non est cura Deo de bobus, ita nec de aliis
irrationabilibus. Dicit tamen Scriptura (2), quia ipsi cura est de omnibus.
Providentiam ergo et curam universaliter de cunctis quae condidit
habet, ut habeat unumquodque quod sibi debetur et convenit. Sed
specialem providentiam atque curam habet de rationabilibus, quibus
praecepta tradidit eisque recte vivendi legem praescripsit ac praemia
promisit. Hanc providentiam et curam de irrationabilibus non habet.
Ideo dicit Apostolus, quia non est cura Deo de bobus. Providet tamen
omnibus et curat, id est, gubernat omnia, qui omnibus Solem suum
facit oriri et pluviam dat (3). — Scit itaque Deus, quanta sit multitudo
pulicum, culicum ac muscarum et piscium, et quot nascantur, quotve
moriantur; sed non scit hoc per momenta singida, imo simid et semper
omnia, neque ita scit ut eamdem habeat providentiam irrationabilium
et rationabilium, id est, ut eodem penitus modo provideat irrationa-
bilibus et rationabilibus ; rationabilibus enim et praecepta dedit et
Angelos ad custodiam delegavit.

Brevis summa praedictorum cum additione quorumdam. — Simul
itaque et immutabiliter scit Deus omnia quae fuerunt et sunt et erunt,
tam bona quam mala : praescit quoque omnia futura, tam bona quam mala.

(1) I. Cor. c. IX. V. 9. (2) Sap. c. XII. v. 13. (3) Matth. c. V. v. 45.

DOCTORIS SUHTIMS AC M AIMAM

SITRR DISTINCTIONK XXXiX IJIUU I. SFNTFNTIARTM

QIAESTK) IWICA.
AnriciLrs I.

PnOPONUNTUU yUAKSTIONKS IMC EXAMINAMJAE
CVM AHr.LMKNTIS rRlN(:iI'ALIHUS.

HMd. ( • ) — Proponuntur quiuque quaestiones. — Iii secutida
parte distinctionis (rigesimae octnvae iractat Majfistor »le
infallibHitate scienliao divinao, ct distinctione triyesima notia
tractat do imniutabilitate scioiitiao divinao. (Juantiiin i^^Mtur ail
islam inat<'riain, proiit scioiilia divina respicit simpticiter
existetitias roriini, iiua«}r() «luimju»;:

a) Prinio, utiiiiii Driis liabeat notiliam determinatam
oiimium (juantiim ad oiimos condiliones existontiaof — b) Se-
CMido, utruin liahoat certam notitiam ol infatlibitem omniuiu
<|iiaiituin ad (jiiincs conditioncs «'xislontiaof — c) Tertio, au
liahcat immutabilem notiliain i\r omiiilius ({uantiim ad uiunoui
condilioiKMii oxistontiao? — dj Quurto, an neceisario sciat
omiHMii conditioiifm oxistcntiac omniuin? — e) Et qutnto,
utium cuin determinutione ct certitudine s<"ionliao suao possit
starc aliijua contingentia v.x parto roruu» iii ejiistonliaf (rt).

Kt liaoc simul ({uacri possuni, i{uia \m' oadciu siruul m\-
vuiiliii-.

lloo. (2) - Argunifuta principaiia I. quaestionisil). — Ad
primum ijuaestionem ar^uo <|U(hI iion : — a^ (Juia vtuu*
• liiiii IMiilos. /. Perihcrm., in tuturis cuntin^rntiliiis uun ml

(n) Ed. Vcn. «'«»niti».
il) Solvuiitur Hil u 1132.

1206 LIB. I. DIST. XXXIX. QUAEST. UNICA. APT. I.

detefvninata ventas; ergo iiec scibilitas determinata; ergo nec
intellectus habet notitiara de eis determinaiam. — Confirma-
tur ratio per probationera suam ibidem; quia tunc non * opor-
teret * consiliari, neque negotiari. Ita videtur si est aliqua
determinata notitia de aliquo futuro contingenti, non oportet
negotiari, nec praeconsiliari, quia sive consiliemur, sive non,
hoc eveniet.

b) Praeterea, potentia Dei si esset limitata ad unam par-
tem, esset imperfecta ; quia si Deus ita posset hoc quod non
posset eius oppositum, esset potentiae limitatae, et non omni-
potentiae; ergo eodem modo si ita sciat unam partera quod non
aliam, esset limitatus secundum scientiam, et non omnisciens.

1101. — Contra: Hebr. IV. v. 13.: Omnia nuda et aperta
sunt oculis eius ; et Glos. ibidem dicit: id est, ex omni parte
plene visa ; igitur habet certam et determinatam notitiam de
omnibus quantum ad omne cognoscibile in eis.

1102. (3) — Argumenta principalia II. quaestionis (1). — Ad
secundam quaestionem arguo quod non : — a) Quia sequitur :
Deus novit me sessurura cras, et non sedebo cras; ergo deci-
pietur; ergo a siraili sequitur: Deus novit me sessurura cras,
et possum non sedere cras; ergo Deus potest decipi. Prima
illatio est manifesta, quia credens illud quod non est in re de-
cipitur. — Probo ex hoc quod secunda consequentia teneat:
quia sicut ad duas de inesse sequitur conclusio de inesse, ita
ex una de viesse et altera de possibili sequitur conclusio de
possibili.

bj Praeterea, si Deus scit rne sessurum cras, et possibile
est me non sedere cras, ponatur in esse non sedebo cras : se-
quitur quod Deus decipitur: sed ex positione possibilis in esse
non sequitur impossibile; igitur ista, Deum decipi, non erit
impossibilis.

1103. — Ad oppositum: — aj Hebr. IV., ut supra dictum est.
bj Item, in Primo omnino perfectissimo nulla est imperfe-

ctio: sed si Deus nullam talera notitiara haberet, esset iraper-
fectus; ergo, etc.

1104. {i) — Argumenta principalia III. quaestionis (2). —
Ad tertiam quaestionem arguo quod non: — a) A contradi-

(1) Solvuntur ad n. 1133.

(2) Solvuntur ad n. 1134.

1.1 li. I. lilST. XXXIX. oLAKST. CNICA. AHT. I. 1*^07

ctorio ad coiilry«lictoriijm noii i»otost ♦•sso traiisitus sine nliqua
(iiu!<'ilioii<;; quia si imllii sit ouiiiiiio mutatio, iioii viiU>tur ali*|uo
'inixlo fjiiod illu<i i\\Mn\ fuit priiis veruin sit uuAo /'alsum ;
i^ntur si Dcus scie/i.s A jto/est nescire A, hoc vnh-tur jkt ali-
<|uam inuUitio7ie/n i)ossiliilom, iioii nisi iii ipso A ul sciluin
a Deu, quia nullum osso hal)Ot nisi in scioiitiy l)«'i;ol |>or con-
KoqiKMis oius mutatio noii p<jtost <'s*i« siiK» niutaiioiK' s<M<'iitiao
l)oi, <|uo<l <;st propositum.

b) Praetoroa, <jiii<l<pii<l iioii <'st A, et potost oss«? A, |Kjtosl
incipere oss<» A; <|uia iioii vi<l«;tur osso iiit<>:li^Mbil«' <(uo<l aillr-
matio iK-jj-ationis ipiao non inest possit inessn iiisi invipiat
es.s<;; oij^o si I)<mis non scit A. et potest scire A, |)ol**st inci-
pere scire A; <'r^'o i)Ot<'st inulari a<l scin* A

r) l*ra<'t<Moa tortio, si I)<mis non .scit A, ot potesl scir»? A,
quaoro, (|uae <'st ista potentiaf Aiit <'st pasaita, el tunc ^-sl
acl rormam, ot soquitiir tnutfitin: aut <'st ar//»Y(, <'t pat<'t <iii<h1
naturnlis, quia int<'ll<}ctus ut iiit<'ll<'ctus noii ost liber^ s*-»! na-
luralit<M* a^n'iis: talis aut<'m pot«'ntia iioii pot<'st a},'<'ro post <juyin
iioii <'j.Mt, iiisi tnutefu)'; ijj-itiir, iit priiis, s<'<|uitur inutatio.

110."). — Oppositum pat<'t supra <'.\ dist. S [<|. 5.J <|u<xl iiihil
<'st iii <io niutabi/e.

11()(). (•">) — Argumenta priiicipalia IV. quaestionis ( I ). —
.Vil quartain (juaestionein ar^MK.) qu(j(l sic: — a) (Juia U»us
innnutabtliter .scit A; orjfo necessario \n'V A intolli<.ritur .\n-
tichristum for<'. - I'robatio consequentiae : priino, <|uia non
poiiitur iii Doo necessitas nisi iin/nufabi/itatis ; <M"^a) <|ui«l<|uiil
osl iii <>«) iinmutal)ilil<M* neressario ost: secunilo, <juia onine
iininutabile vidotur <»sso necessarium loriiialit<M*, sicul onino
j/ossibile, <|uoil ropuiriiat n<r<'8sario, vi<l«'lur ««ss»» tnutabiie;
omiK' <'iiiiii talo possihiU; ex se non ost * es.se *, el al» alu> po-
t<'8t <;.s.se: ipsiim aut«'m <'sse post iion os.so, siv<» ortlim' dura-
/ionis sivo onliiK' nnfurar, iioii vidctur poss<? «'Ss»* siiK* yli<jua
miitahililat<>.

b) Pi-ai't<'r<'a, <|iii<l>|ui<l potost «'ss«» in 1».'«) pot«'8l osa» <V/**m
Deo, ot p«'r cons«'iiuons Deus: s«h1 (|ui<l<iiii<l i»oi«'st osso I». i.-^
<lo neressitafe est l)<'us, quia Dous ost immutahilis; orjfo <|ui<l-
<iuid potesl esse iii Doo <!<• necessitale esl D<mis: sciro autoiu

(1) Sulvuiitiir lul I lii*>.

1208 LIB. I. DIST. XXXIX. QUAEST. UNIC.\. ART. II.

A potest esse in Deo; ergo de necessitate est Deus, et per con-
sequens slmpliciie?' necessario scit A.

c) Praeterea, omnis perfeciio simpliciter absoluta de ne-
cessitate inest Deo: scire autem A est perfeciio simpUciier,
quia alioquin * non esset Deus perfeclus * {a), si nesciret A for-
maliter, * quia * non est imperfectus nisi propter carentiam
perfectionis simpliciter; ergo necessario scit A.

1107. — Oppositum: si Deus necessario sciret A, ergo A
esset necessario scitum; ergo necessario verum: consequens
est falsum; ergo et aniecedens.

1108. C^) — Argumenta principalia V. quaestionis(l). — Ad
quifitam quaestionem arguo quod non: — aj Quia sequitur:
Deus scit A; ergo necessario erii. — Antecedens est necessa-
rium. — Probaiio consequentiae : quia actus rationalis non
distrahitur propter * materiam (&) * super quam transit, sicut
ioqui non distrahitur si transeat super hoc quod est me nihil
loqui ; sequitur enim : dico me nihil dicere; ergo aliquid dico;
ergo a simili, scire non distrahitur propter materiam super
quam transit; ergo cum scire Dei sit simpliciter necessarium,
non distrahitur ab hac necessitate propter hoc quod transit
super conii7igens [vid. n. 1131].

b) Praeterea, omne scitum a Deo fore, necessario erit: A
est scitum a Deo fore; ergo, etc. — Maior est vera prout
est de necessario, quia praedicatum de necessitate inest sub-
iecto. — Et minor est de inesse simpliciier, quia pro ae-
ternitate vera ; ergo sequitur conclusio de 7%ecessario.

1109. — Oppositum : ens dividitur in necessarium ei con-
tingens ; ergo intellectus intelligens ista secundum rationes
suas proprias intelliget hoc ut est necessarium, et illud ut
cojiiingens ; aUoquin non intehigeret ista ut sunt ialia entia;
et per consequens illa scientia non tollit coniingeniiam ab eo
quod est scitum.

Artigulus II.
f:xponuntur et impugnantur aliorum sententiae.

1110. {'') — Exponitur I. sententia. — Circa istas quae-
stiones ponitur certitudo divinae scientiae respectu omnium

(aj Wadd. esset Deus imperfectus. (i) Wadd. naturam.

(1) Solvuntur ad n, 1136.

LIl',. I. DlSr. XXXIX. yUAKST. UNKJA. ART. II. T.^'»'.!

«fuanlurn ad ornnns con(lition»*s existentiao propter ideas quao
pommtur- iii intolloctu divino; et Ihx! proptrr perfectionem
earum iii repraesentatulo, ijuia repra^^siMitant illa quorum
sunt, non solum sfcumlum so lotum, .S4'(l etiani setMindurii
nmncm rntionem ct hnhitu(li?iem exti-frnorurn; el ita in in-
fcllcclu (livino est latio sufiicions, non tanlum sirnplirit«»r a|>-
])i'(>lH>n(len(li illa idcata, scd etiam appiclicndcndi omnom unio
nem illorum ot omnom rnodiim ipsorum idciiiorum pertinen-
fom ad e.ristetUiam eoiMim.

1111. Impugnatur. — Contra : — a) Ratirjnes copnoso-iidi
terminoa aliciiius complcxionis non suHlcionter causant noti-
tiarn illius comi»l«'.\ionis, nisi illa nata sit coj^nosci ex terminis:
complcxio autcm confingens non est nata co^nosci ex terininis,
(juia tiinc non tantiiin csscl necessarin, wd etiain i»riiiia el
imiiKMliata; er;,^o rationes co^Mio.sccndi tcrminorum, (juantum-
(lue p(!rlccte iepraes(!nfent cos, non sunt sufllcicntes causae co-
j^Miosccndi illam compUxionem contingenlein .

}>) rracter^ni, ideae incre nntnrnliter rcprac.s«'iiiant illud
(jiiod rcprae.scnlant et sul» ratione sul» qua ali^iuid reprac-
sciilaiit. Qiiod proltatur e\ lioc, (luia idcae sunt in intelUvtu
diviiio ant(? omneni actiim vulunfntis divinac, ita «puxl nullo
modo sunt il)i pcr nctuni ro/itntntis ilivinae: s«»d (|uid(|uid
naluralitcr praccedit aclum voluntatis est mere nalurale. Ac-
cipio i;j:iliir duas ideas cxtremorum quae repraesentantur in
ois, pula /lominis cl nlhi. (Juacro, aut istae ex se reprae.s4?n-
tant compositionem istorum extrcniorum, aut Uivisionemt aul
utrumqne. Si taiiliim compositioneut, erpo naturaliler co-
{^noscit illam, ct ila modo neressnriot et per consequens nullo
iikmIo c()c:noscil (iirisionem. Kodcm inodo si tantuin n'pnie-
senlant dirisiiniem. Si utrunupte, i^ritur I)«*us jmm* istas nthil
iiovji, ipiia scirc contradictoria cssc vcl «»sse veni niliil <»hI scire.

() Praetcrca, eodein modo sunt idca«» |Kt«ail»ilium nou fu-
lurorutn siciit futurorum, (luia difrercntia ista |K»ssibilium
non futurorum a futuris non cst nisi |»«»r actuiii voluntatis
(liviiiac; erjio idca rutiiri iH»ssil.ilis non ma^fis repmcs«Mital
il»^iim ♦(!(> nece.^isitnte* luturum * in * esso qnnrn i.lc.i jiosai.
I>ilis tioii tiiluri.

d) Piiietcrca, iion ma;;is repraescntaliil iilea ruluri i|>suin
]>onondurn ess«> in lioc tiunc (luam in illo.

12i0 LIB. I. DIST. XXXIX. QUAEST. UNICA. ART. II.

H12. (S) — Exponitur II. sententia (1). — Aliter ponitur
quod certam notitiam liabet Deus . de futuris contingeniibus
per Iioc quod totas fluxus temporis praesens est aeternitati
et omnia quae sunt in tempore. — Quod probalur: — a) I*er
hoc quia aeternitas est immensa et infinila; et per convsequens
sicut immensum est simul praesens omni loco, ita aeternum
est siraul praesens toti iempori.

h) Et declaratur per * exempla : * unum quidem est
de baculo fixo in aqua; iuxta quem baculum etsi totus fluvius
fluat successive, et sic sit praesens baculus successive omnibus
partibus fluvii, non tamen baculus est immensus respectu fluvii,
quia non est simul praesens loti; ergo eodem modo si aeter-
nitas esset quoddam slans sicut baculus, iuxta quam flueret
tempus, ita quod numquam esset simul sibi praesens nisi unum
instans temporis, sicut nec baculo simul praesens est nisi una
pars fluvii, aeternitas non esset immensa respectu temporis.

c) Conflrmatur etiam istud, quia nunc aeternitatis ut est
cum nunc temporis non coaequatur sibi ; igitur ut est cum
isto nunc excedit ipsum : non autem excederet ipsum nisi ut
est cum isto nunc esset simul cum alio.

d) Confirmatur etiam hoc, quia si totum tempus posset
simul esse extra nunc aeternitatis, esset simul praesens toti isti
tempori: sed licet tempori i'epugnat propter eius successio-
nem simul esse, nihil taraen propter hoc perfeclionis toUitur
aeternitati; ergo ipsa aeternitas modo est aeque praesens toti
tempori et cuilibet existenti in tempore.

e) Confi7'matur etiam istud per aliud exemplum de cen-
tro in circulo: quia si poneretur tempus fluens esse circum-
ferentia circuli, et nunc aeternitatis esse centrum, quantum-
cumque esset fluxus in tempore, tamen totus fluxus et quae-
hbet pars eius esset semper praesens centro. Ita in proposito,
omnia in quacumque parte temporis habentia existere, sive
sint in lioc nunc temporis, sive ipsa sint praeierita, sive
praesentia vel futura, omnia praesentia sunt respectu nunc
aeternitatis, et ita quod est in aeternitate videt ea praesentia-
liter propter talem coexistentiam, sicut ego possum videre prae-
sentialiter illud quod in isto instanti video.

(1) Cuius rationes solvuntur ad n. 1137.

I.II',. I. hlSl, XXXIX. (iUAEST. I.NICA. ART. II. l.i\l

lli:i. ('J) - ImiJiigiiatur. — Contrn islud ar^^uitur : —
fj Primo rcMlucciMlo coiilry ««os qu(M\ ibi adducunt tlo immen-
sitate; quia posito ((uod lo(:iis |H)s.sit croscoro continuo in in-
finituiM, ita (juod sicut l<'tiii)us ost in continuo fluxu, ita I)«»U8
auj,'oal locuni * in fiori * {u), iniinonsitas taiiion Ivi non essot sihi
rntio coe.jistendi alicui Ifx-o in alii|uo nunc nisi exiatenli;
iioii odini Deiis \\cr iriuiionsitaloni sui co«'xistit alicui in loco
iiisi iju^jd est iii illo; licoi possol causiire l(H-iini oxtra univor-
suin, ot tuiic per iinnrionsiiuloni suain cooxistorol illi. Si ij^'itur
immen.sifds iion osl lalio cooxisf«'ndi I(X'0 nisi actunli, oi non
potentiati, (iiiia non esl, pari ralioiu} netertiita.^i non erit ralio
coexistendi alicui iiisi exi.stenti. * Kt hoc est quwl arj;uitur*,
qiiiii illtid (juod iioii osl iiuUi pot«,'st cooxistere, quia coexislore
dicit rolationoin renlem : s«^d rolalio iion ost roalis cuius funda-
montuin noii est realo.

Ij) Itriii. si ofTocliis lialjot esse in siMpso rosj)<.»ctu Cau^.i'-
Primao, simjjliciter est in se, (juia rosiM'ctu nullius ♦ alterius •
liab«;t verius esso. Uiido (juod dicitur tnle n^spoctu Cau^i'-
1'rimao, simpliciter potost dici tale * in .s^*. Si orjj^o aliqu<j«l
rnturum sit iii actu rospoctu Doi; eiyo simplicilor «'st in actu;
iii'ii;o impossibilo ost postoa ipsiiin poni in actu.

(•) Praotoroa, si s«»ssio iiioa lutura non taiitum ijuantum
ad oiititalom (luaiii liab«!t in osse cognoscibili, s^tl i|uantuni ad

* esso * (I)) in esso cxistentiae, est nuuc praosons aetornitali,
oijj'o iiunc ost prodacta iii illo os.so a Doo; nam iiiliil aliud a
Deo liabot es8<? in lluxu l«'nipoiis. nisi sil pnjtluctum a I)oo
.socuiidum illiid esse: s«^d istani s«'.ssionom I)ous pnHlucol, vol
animaiii Anticliristi, (piod iilom est; (»rffo illud «lutxl iam ah
ipso productum ost ileruni pr«Hluc««tur in osse, et ita bis pn>-
diicotur in ess«\

('i>) d) Praotoiva, ista positio iion vidolur luvaro ad illud pro-
pltr (|iio(I poiiitur, >cilic«?l a«l liab«'n«lam certam notiliam /u-
turoriim. - Kt primo (|ui«I«Mii, «|iiia ista s<'ssi«», praotor Iuv
ipiod pra«\soiis (^sl aotoriiilali, s«H-un«lum «luod ost in aliqu;i
parl«? lomporis. ipsa tamon ost futura in s«», el ^«'cundum luv

* i;;ilur * qiiod tiitiira est et a D«>o priHluconda, qunon». ulrum

(a) Wndd. in iiitiiiitiiin.

{/)) Wiiild. sfil ftiitiii <|iiiintiiii) nd ontiUtcin t|umin hab«>l.

1212 LIB. I. DIST, XXXIX. QUAEST. UNICA. ART. II.

habeat ceriam noliUam * huius vel * non ? Si sic, igitur
hoc non est per hoc quod iam existens est, sed secundum
quod fuiura est, et istam certitudinem oportet ponere per aU-
quid ahud, et illud sufficit ad omnem cognitionem certam de
existentia huius rei. Si non novit ipsam certitudinahter sic fu-
turam, ergo producit ipsam non 'praecognoscens ipsam: co-
gnoscet autem certitudinaliter ipsam cum fuerit producta ; ergo
aHter novit facia quam fienda, quod est contra Aug. V. Super
Gen. 2(1); quia intellectus divinus nullara certitudinem accipit
ab obiecto aliquo aHo ab essentia sua, tunc enim vilesceret.
Unde nunc etiam de sessione mea, quae est nunc in actu po-
sita, non habet intellectus divinus certitudinem causatam in
ipso ab ipsa sessione, non enim movet sessio intellectum eius.
Ergo eodem modo omnia (emporalia, si sint in existentia sua
praesentia aeternitati secundum illas existentias eorum, non
faciunt certitudinem in intellectu divino de eis, sed oportet per
aliud de eis habere certam notitiam de existentiis, et illud
aliud sutficit nobis.

e) Praeterea, isti ponunt quod aevum Angeli est omnino
simplex coexisiens ioii iempori; ergo Angehis, qui est in
aevo, praesens est toti fluxui temporis et omnibus eius parti-
bus;ergo videtur, secundum illam ralionem eorum, quod An-
gehis possit naturaliter cognoscere futura contingentia.

1114. (II) — Exponitur III. sententia (2). — Tertia positio
dicit quod hcet aliqua respectu scieniiae divinae sint neces-
saria, tamen non sequitur quin respectu causarum proxi-
marum possint esse coniingentia. — a) Et confirmatur per
Boetium, V. Consolaiion. c. ult. sive prosa 6., ubi dicit sic:
Si dicas, quod eventurum Deus videt illud non evenire non
possit, quod autem non potest non evenire illud necessitate
contingere, meque ad hoc nomen necessitatis asiringas, re-
spondebo: idem futurum cum ad divinam 7iotitiam refer-
iur est necessarium, cum in sua natura perpenditw li-
berum prorsus est et a vinculis necessitaiis absolutum.

bj Pro hoc etiam arguitur, quia imperfectio potest in-
esse effectui a causa proxima, hcet non a causa remotu sive

(1) De Civit. Dei, 1. X. c. 12.

(2) Cuius ratioues solvuntur ad n. 1138.

I.IH. 1. blST. XXXIX. QIAKST. UMCA. AUT. IJ. 1213

priori, siciit deforinitas f?st iii actu a voliiiitat»; ruiisata, nori
autoin in ({uaiitiirM o.st a voluntuto diviiia ; ideo {XHrcatiirn nori
roducitur in I)<miiii ut in causarn, s^d lantuni iniputatur vo-
lurifali croatao. Licot orj^o (juantuiii csl ««x part»- I)oi, (|ui esl
causa reriwln, ossot necessilas roruni, tanion ox causis pro-
ximis oaruin potost osso rnntinyentia iii ois.

1115. (i^) — Impugnatur. — a) Cnnlra ista ar^Mituni ost
(lisl. 2. [n. 215 et V)Hi) so(j<i.|, ul»i jirohatuin ost Ihmm r>s.s«? ini»*lli-
;j-ontoin ot volontem alia existorc contiii«:«Mitor por contin^on-
tiani roruiii; (juia iiuila contingentia pot(;st osse in caus;itiorie
alicuius causao respoctu sui ofr<*ctus, nisi Prinia (^ausa cnntin-
ffenter .so haheal ad causain proxiinain silii vol ad suurn cf-
loctuin.

b) Ouo<l nunc probatur broviter ox hfM- (fuod causa rno-
voiis iii (|uanhini iiiota, si necessario inovotur, n<X!08.Hario rno-
vct. (Jiiaoliijct i;:ilur causa socuiida, (|uao producit in (|uaiitum
iiiota a riiina, si necessario inorelur a Priiiin, necessario
raoret proxiiiiaiii sibi, vd producit suiiiii ctriH-tuni ; lota «'r^^o
ordinatio caiisaiuiii. iis(jU(; ad ultiniuin onVctuin, necessario
produceret, si lijbitiido Priniae (^au.sa»» ad sibi |)roxirnani *cau-
saiii * sit nocossaiia.

c) l*raot(M'oa, causa prior jtrins naluralilor siinpliciler
respirit e/fectuni suimi (juaiii causa jiostorior; orjiro in illo
piioii, si habcl iiocos.sariani habitudiiuMii ad ipsum, dabit sibi
es.so necessariian. In s»,H-un(lo aut»Mii instanli natura»^ iumi j»o-
t»}st causa propiii(|ua dan» sibi oss»? continycns, (piia iarn prao-
iiitellii^ntur halxMc a Priiiia (hiusa »^s«' rcpugnans contingen-
tiae. Noc potost dicoro »juod in for/<'m i«.s/«n// isla»' duao cau-
sao dant csse causato, (piia siipor illiid osso non |Kiss«»t tundari
necessaria habitudo ad illaiii cau.siim |)orlV«ct»» daiit»Mn os.s«', ol
conUngens habiludo ad ali(piam aliaiii causani.

d) Praot(M"('a, (iiiidiiuid pnMlucitur a causis |»ostorioribu8
potosl iintnediiitc iu-oduci a Prima: ct tunc liaUMVt oaindoin
(Mitilat(Mii (|iiaiii iiiod"» hab»»t, ot lunc oss»'t cnntigcns sicut «»l
modo ost coiitini^MMis; liabol »mx«> ronlingentiam stiarii otiaiii
iiiodo a (lausa Priina, ot iion lanlum a caus:» />»•■

e) Praot»M'(\i, I)(M1s multa pro»luxit inimediatc ol producil.
>icut cnnivil muiidum ol nunc croat animas, vl tainon ornnia
conlint/enter.

1214 LIB. I. DIST. XXXIX. QUAEST. UNICA. ART. III. § 1.

Articulus III.

SENTENTIA DOCTORIS.

1116. — Divisio. — CLrca solutlonem isiarwn quaestionum
sic procedenduni est: primo videndum est quomodo contin-
gentia sil;: secundo qualiter cum hoc stet certiiudo et im-
mutahilitas divinae scientiae de eis.

§ 1. — Contingentiae ratio fundamentalis.

1117. (13) — Contingentia' et necessitas non possunt demons-
trari de ente a priori. — a) Quantum ad primum dico, quod istud
disiunctum necessarium vel possihile est passio entis, circum-
\0(i\xQn9, passionem convertibilem cum ente, sicut sunt multa alia
illimitata in entibus. Passiones autem entis converlibiles ut
communius immediate dicuntur de ente, quia ens habet con-
ceptum simpliciter simplicem, et ideo non potest esse medium

* aliquod * inter ipsum et suam passionem, quia neutrius est
definitio quae possit esse medium. Si etiam sit aliqua passio
entis non prima, difficile est videre per quam * rationem *
priorera ut per medium possit concludi de ente, quia nec fa-
cile est videre ordinem passionum entis, nec si ille ordo co-
gnosceretur, viderentur propositiones assumptae ab eis pro
praemissis esse multum evidentiores conclusionibus.

bj In passionibus autem disiunciis, licet illud totum dis-
iunctum non possit deraonstrari de ente, tamen communiter

* supposito * illo extremo quod e^st minus nobile de aliquo
ente, potest concludi aliud extremura quod est nobilius de
aliquo ente, sicut sequitur: si aliquod ens est finitum, ergo
aliquod ens est infmitum, et si aliquod ens est contingens,
ei'g-0 aliquod ens est necessarium ; quia in talibus non posset
enti particulariter inesse imperfectius extremura, nisi alicui enti
inesset perfectius extremura a quo dependeret.

c) Sed nec isto raodo videtur posse concludi extreraum
imjjerfectius talis disiunctionis; non enim si perfectius est in
aliquo ente, necesse est imperfectius esse in alio ente, et hoc

r.IIi. I IHST. .XXXIX. or-AKST. IJNICA. AHT. 111. ^ 1. 121."»

iiisi illa (;xtr<!ni;i (lisiiincta essent correlatirn, Hicut caum el
causatnm.

d) I;.Mlnr iiuii [jul«'.st o.strijili •h.' «Milf jx-r alnjtiiil prms mo-
(liiiin (lisiun('tiim lioc, nerpsutriinn \(}\ coutinf/ens ; ih^c cliaru
ista pars (lisiiiiicti ((iioil ost rnntingens j)(>ss«'t oslornli «I«* aii-
(juo, siij)j)(>sit() 7u;vessari() * dici * d»; ali(juo. — Kt i(l«*<> videiur
isla, uli'/U()d em est continf/ens, f»ss*» rern printo ci non de-
mons/ru/jilis pro))ter (juid. — riid»' Philosojdiiis ar^'uonscontr*a
imcc.ssitiit(.>m riitiirorum iioii dcducit ad ali(juid inifwssibitius
liyj)otli('si, .scd ad ali^juod iiiij)ossibilo nobis manifestius, scili-
c(,'t (juod iioii oj)orl('t iicc, consiiinri noc negotiari. El idei)
no|.,Miit(}s talia iiiaiiif«'sta iiidi^^cnt j)0«»na vol sorisu, (juia socun-
dum ,\viccii. /. Mrtaph., ncgantes primutn principium sunt
* va})ulandi * rel ejcponendi igni, (ptous^pte conredant quod
noti est idem comburi et non comburi, rel mpulnre et non
vnpulare. VA ita (!tiam isli (jui n(»!.?aiit ali^juod eiis rontingens
exj)on('ndi suiit tormeiitis, (juous^jiio coiic«Hlant «jin^l posstbile
est e(js non torqurri.

llis. (li) — Ideo caiisae secundae contingenter causant quia
et Prima. — Suj^jiosito cr^n) islo taiinjuam maiiilV^sto vcro, (JuimI
ali(/nijd rns rst rontingens, iiKjuii^eiiduin est quomodo possit
sa/rari contingentin iii oiitiliiis. — Kt dico, «juod |)i'Oj)l«'r ;)/•«-
nurm rntio7iem raciam contra tertinm opinionein [n. lll.'»a]
ijuik; ma^Ms cxjdicila csl dist. 2 iii qunestione de esse Dei
[n. -^ 1.')], (jiiod milla caiisatio alicuiiis causao j)ot«»st s;ilvare
contiii;.;ciitiaiii, iiisi 1'rima (laiisa jMdiatur immrdinte contin-
genter causan», ot hoc i^onoiido iii l*iiiiia Causa jM^rloctam cau-
salitatom, sicut Catholici jM»iiuiit. Primum autom esl cau8;ins
I)or iiitclloctum ««t voliiiifatcm ; «-t si j>oiiatur l«»rtia i)ol«Mitia e:re-
cutira alia ah istis, non iuval ad i)ro[M)siturn, (juia si neces-
sarin iiitolli^'at (»t volit, neressnrio producit. Oimrlot or^n)
roii/ingr/itinm istam (juaor«»re in rtduntnte divina, vel in i/i-
/elirctn divino: noii autcm in inte/trctu ut halM«t actuni pri-
miim aiito omiiom acliim voluntatis, «jiiia «junhiuid iiif.II.-.fn<j
iiit»'lliy:it hoc in«Mlo iiitcllij^it mor«» nnturn/iter el ni
nnturn/i, ot ila nulla ctmtingrntia iM)t«>sl osso in s-
ali(jiii(l ijikhI iioii scit, vel in int«»lli^'ontlo aliiiuul i|U(hI ik)||
int«»lli;.;:it tali iiitoll«'cti«)ne prima: y»/-i//Jrtm erp) contintjrntiam
oiM)rt«»t (juaeror«» iii votuntnte dirina.

1216 LIB. I. DIST. XXXIX. QUAEST. UNICA. ART. III. § 2.

§ 2. — De libertale et contingentia volunlatis creatae.

1119. — Divisio. — Quae ut videatur qualiter sit ponenda,
primo videndum est in volantate nostra. — Et ibi tria : primo,
ad quae sit liljertas voluntatis nostrae : secundo, qualiter
istam libertatem sequatur possibilitas sive contingentia: et
terlio, de logica distinctione propositionum, quomodo expri-
mitur 2^ossibilitas sive contingentia ad opposita.

1120. (15) — Ad quae sit libertas voluntatis nostrae. —
Quantum ad primum dico, quod voluntas in quantum est
actus primus libera est: a) ad oppositos actus: b) libera etiam
est mediantibus illis actibus oppositis ad opposita obiecta in
quae tendit: c) et ulterius ad oppositos efjf^ectus quos -producit.

Prima libertas habet necessario aliquam imperfectionem
annexam, quia potentialilatem passivam voluntatis et mutabi-
litatera. — Tertia libertas non est prima, quia * etsi * per
impossibile nitiil efficeret extra, adhuc in quantum voluntas
posset libere tendere in obiectum. — Media autem ratio liber-
tatis ipsa est sine imperfectione, imo necessaria ad perfectio-
nem; quia omnis potentia perfecta potest tendere in omne illud
quod est natum esse obiectum talis potentiae; ergo voiuntas
perfecta potest tendere in omne illud quod natum est esse vo-
libile. Libertas igitur prima sine iraperfectione in quantum
libertas est ad opposita obiecta in quae tendit, cui ut sic
accidit ut oppositos effecius producat.

1121. (16) — Qualiter libertatem voluntatis nostrae sequatur
possibilitas vel contingentia. — De secundo [n. 1119] dico:
— a) Quod istara libertatem concomitatur una potentia ad op-
posita manifesta; licet enim non sit in ea potentia ad simul
velle et non velle, quia hoc nihil est, tamen in ea est potentia
ad velle post non velle, sive ad successionem oppositorum
actuura, et ista potentia est manifesta in oranibus mutabilibus
ad successionem oppositorum in eis.

b) Tamen est et alia non ita manifesta absque orani
successione ; "^oneudiO enira voluntatera creatam tantum habere
esse in uno instanti, et quod ipsa in illo instaiiti habeat hanc
volitionera, non necessario tunc haberet eara. Probatio: si enim
in illo instanti haberet eara necessario, cura non sit causa nisi

Llli. I. DiST, XXXIX. yUAEST. LNICA. ART. III. § 2. 1217

iii illo instanti, quainlo causarpt narn, orpo Rimplk>iter vo' -
tas. (luninlo causan-t «•ain, necessario causan-t; non onim ni«ij>^
<'st continpMis causa, «(uia praccxistrbal anlo istu<l instyns iu
(juo causat; ct lunc ut praooxistcns jMjtuil rMiis.in. vd non cau-
saro; quia sicut hoc ons, «{uamlo <>st, ost ;i« > itnn v<«i c/t-

tinyem, ita causa, (luanilo causat, tunc causal >< rio vH

contiiKjcntt')-. \\\ ((uo i^Mtur in isto instanti caiisat hoc v
ol iion nocossario, iih^o continjrcnti-r. — l''st or^o jMitenlia huius
causao ad opposiluni oius quinl cau«<at sine sv ne. Kl

ista potonlia rcnlis osl j»ot«'ntia prioris natur.iliier ut aclus
l»rinii ail opposita, (piac sunt postoriora natiiraliter iit aclus
s(\*ini(li; actiis oniiii priinus consi(i(>ralus in illo instanti, in
«jiio «'st prior natiiialitor actu s<:vuiulo, ita jjonit illunt in esso
tamipiaiii olloctuiii suum continf/entcr, (piod ul prior natura-
jitcr pMssot ao«iii«' pon«'ro aliinl op]M»situm in esso.

c) Hanc otiam potcniiam rcnlcni activam, |)rioroni nalu-
ralitor ipso «juod jnoducitiir, coiicomitalur jM»tonlia togica, «jiia»»
ost non rcpKf/ndntin tcrniinoruin ; voluntati «^ninj, iil < >l
actiis i>rimus, «'tiam (juaiidi» pn.Hlucit lnx* voll«% non ro|)U^nal
oi)j)(.>sitiim v«'ll«»: tum ipiia caiisa continjrons ost n^sjMvtu sui
«'ircctiis, «'t id«'0 noii r«»i>uj.'-nat sibi opjMisitum in rationo o(T«rtus:
tiim (jnia iit suhicctiim osl contin^'ent««r s«^ haU^t ail istum
actiim ut i!il'(»rmatiir, (juia suhitvto non n^pugnat oj)])osiluni
sui accidentis per nccidcns.

d) Libcrtnlem i«.Mtiir v(»liiiitatis nostrao in «jiiantum ost ad
nppositos artus concomitatur jM^lciitia tani ad oj)j)osiia >

v/rf (jiiam ad ojijiosita i^ro codem instanti, h(x; esl, qu«Mi ai-
tcriitriim jM)ssit in«\sxo sino altoro.

l*'t ista jM)loiilia sociinda est causu ifaiis actiis j»nus
iiatiiralitcr (jiiam loijica. .S«h1 <p4artn ]M)l«>nlia non concoimla-
tur istam, scilic«U ad oppositn sitnnl, «juia illa niilla ♦'sl.

ll'.?-i. (17) — De logica distinctione propositionuiu, qujni.-wi'-»
«'.xprimitur jjossibilitas sive contingeutia ad opposita. — n) K.\
^.•ciiiiilo j»at«'l tertintn iii. 1 1 1'.» , scilic«>t «Iislmctio huius pn ,
>iti«»nis, vitluntas rolens A pofcst non relle K\ ha<v oniiii iii
s.'iisii compositionis lalsii cst, ut si^MiilUvlur |)assibililas huius
comi»ositionis, volimtas rolcns A uon ruit A; voni auli'ni est iii
sonsu dirisionis, ut sij:nillc«»lur jM»ssihilitas ad oj)jK»sila suc-
cessire; «jiiia voliintas coiens j^n» A jH)to8l non relte j)ro B. —

ToM. I. T7

1218 LIB. I. DIST. XXXIX. QUAEST. UNICA. ART. III. § 2.

Sed si etiam accipianius propositionem de jjossibili iinientem
extreina pro eodem instmili, puta istam, voluntas non volens
aliquid pro A poiest velle illud pro A, adhuc ista est distiii-
guenda secundum composiiionem et divisionem; et in seiisu
compositionis est falsa, scilicet quod sit possibilis, quod ipsa sit
simul volcns pro A et non volens pro A; sensus vero divisionis
est verus, scilicet ut significetur quod illi voluntati cui inest
velle pro A possii inesse non velle pro A ; sed non sic simul
stabit, scilicet istud non velle * A *, quia tunc * isiud * velle
* A * non inesset.

b) Et ita ad intellig-endum istam secundam distinctionem,
quae est obscurior, dico quod in sensu composiiionis est una
calliegorica, cuius subiectum est islud, volunias 7ion volens
pro A, et praedicatum volens pro A; tunc tantum attribuitur
hoc praedicatum possibiliter huic subiecto, cui repugnat, et per
consequens impossibiUter sibi convenit quod notatur possibili-
liter sibi convenire. In sensu divisionis sunt duae propositio-
nes cathegoricae enunciantes de voluntate duo praedicata: in
una propositione de inesse enunciatur de voluntate hoc prae-
dicatum 7ion velle A; quae cathegorica intelligitur per com-
positionem implicitam; in alia autem cathegorica de possibili
enunciatur possibiliter velle A; et istae duae propositiones ve-
rificantur pro A, quia significant praedicata sua attribui sub-
iecto (a) pro eodem instanii; et hoc quidem verum est; nam
voluntali isti in eodem instanti convenit non velle A cum possi-
bilitate ad oppositum pro A, sicut significat ista * de inesse
cum ista * de possibili.

c) Exemplum huius distinctionis est in ista : omnis Jiomo
qui est albus currit. Posito isto casu, quod omnes hornines
albi currant, et non nigri, nec medii, vera est in sensu com-
jmsitionis, et falsa in sensu divisionis : in sensu compositionis
est una propositio habens unum subiectum determinatum per
hoc qui esi albus: in sensu divisionis sunt duae propositio-
nes enunciantes duo praedicata de eodem subiecto. Gonsimi-
Uter in ista, omnis homo qui est albus necessario est a7ii-
mal, quae in sensu compositionis est falsa, quia praedicatum
non necessario convenit toti huic subiecto; in sensu vero divi-

(rt) Ed. Ven, quia significantur praedicata sua attribuere subjecto.

Ub. 1. DIST. XXXIX. UUAE8T. LNICA. ART. III. § 2. 1219

siiinis vora ost, (juia do oodom suhioclo iiotanlur <lici diio prae-
(licut;», altoruiM nfcossario, altcrurn ahsolutc sino n» 'lo,

«'t aniho conv(;iiiunt, ot arnhac ilhu? catli('^'(>r-icac ♦suiii ^. i ju •.

U2.'i. ('«) Obiectiones. — Sctl conim istam distinciio
ncm ai'^niitui- ti iplicitor-, (jikxI ipsa non sit fnf/irn, n«v (jmxl
pufciitia ali(jua sit pr-o aliijuo instanti ad 0|>iK»silum piu>! fjn(^l
iiicsl iii illo iiistaiili.

a) Primo p(»r istarii pr-opositioncm /. Pcriherm.: Omne
([110(1 cst, qnfmdo est ncccsse est esse.

h) SecHndo pcr' illam ifH^ulam artis oMiijatoriaf: I'-silo
falso contingenli dc pracscnti in instanfi, nerjandum est
ilisian csse. — Quam rc!.rulam 'probat illo j)or Ikx* (juod iiluil
I)()siturii sustiiicndum ost tam<juam vcruin; orjjro suslinondum
ost pi-o aliijuo instanti j)ro ijuo cst jiossihile: non auteiii est
vcruiii 2H)ssiljile \m) illo iiistaiili jjio ijuo est pnsifum ; rjuia
si (^ssot j)()ssil)ilo j)ro illo instanti, or«ro jwssot osso vorum, ot
tuiic vcl j)(M' motiim vol mutationom: s(>(l ncutro molo, quia
Miotiis iioii ost iii instanti, ncc mutatio ost in aliijuo instanti
ad oj)j)osilum oius quod tiiiic incsf, r[iii:i siniiil siini rnnfntio
ot torminus mutationis.

cj Praotoroa fcrfio, si j^ro aliijuo inslanti sit j^olentia ad
aliijuid cuiusoj)j)ositum inost,aut ista est j^olcntia cum actu, aut
aiito actum. Non cum acfu, j^atot; noc ante actum, qma tiinc
cssot ad acliim pro alio instanti (juam j)ro quo inost illa jwteutia.

1121. (19) — Solvantiir. — a) Ad prinntm rosjM>ndoo, quod
illa j)roj)osito Aristot. j)ot(;st osse calhofjorica vol hyjmlhotica,
sicut ot ista: Animat cnrrcrCt si humo currit, est necessarium.
Ilaoc (juid(Mn socundiim (jiKjd conditionalis ost, t«l distin^'Uonda,
socundiim (juod ncccssarium j)Otost dicoro m.H.'«^itatcm cotise-
(pii'/ifi(ic vt'l cons'C(p(cntis: jiriiiio modo ost vera, socundo inulo
cst lalsa. — Socundum autcm (JikkI (»st cathegorica sonsus oet,
lujc totum, currerc si hmno currit, pratHlicatur do animali
cum modo necessitatis; ot catlu»^'orica (»8l vora, quia praotli-
catum sic dcfcrminatum iiec(>8sario iiiosl suhiccto, licot non
|>raodicatum afjsolute; ol idoo tunc arK'Uoro a pratxlicato sic
dcterminalo ad j)raodicatum absolute sumptum i«st fuUacia
secundum (/uid ad (a) simpliciter. — Ita ilico hic, quotl ai ista

(a) Etl. Von. et.

1220 LIB. I. DIST. XXXIX. QUAEST. UNICA. ART. III. § 2.

propositio Aristot. accipiatur lU est hypothetica teinporalis, ne-
cessifas aut notat necessitatem consequentiae vel consequen-
tis: ut consequcntiae vera est, ut consequentis falsa («). Si au-
tem accipiatur ut est cathegorica, tuuc hoc quod est quando
est non determinat compositionem implicitam in hoc quod
est, sed compositionem principalem significatam per hoc qiiod
est esse, et tunc praedicatum hoc esse quando est denotatur
dici de subiecto quod est cura modo necessitatis ; et sic est
propositio vera. — Nec sequitur, ergo necesse est esse, sed est
fallacia secundimi quid ad {b) simjjliciter, sicut in alio patet.
Nullus igitur sensus verus huius propositionis denotat
quod esse aliquid in instanti in quo est sit simpliciter ne-
cessarium, sed tantum quod sit necessarium secundum quid,
scilicet quando est; et cum hoc stat quod in illo instanti in
quo est sit simpliciter contingens, et per conseqiiens quod in
illo instanti posset oppositum ilUus inesse.

b) Ad secundum: illa regula est falsa. — Et probatio eius
non valet; quia Hcet positum debeat sustineri sicut verum, po-
test tamen sustineri pro illo instanti, non negando illud instans
esse pro quo est falsum, quia non sequitur : est falsum pro
illo mstanti; ergo est impossibile, sicut innuit illa probatio.
— Et cum dicit: si potest esse verum pro instanti pro quo
est falsum, aut potest veriflcari pro illo instanti, etc, dico,
quod nec sic, nec sic; quia ista possibilitas ad veritatem eius
non est possibilitas aliqua cum successione, ut alterum post
alterum insit, sed est potentia ad oppositum huius quod inest
alicui in quantum est prior naturaliter illo actu.

c) Ad tertium dico, quod est potentia ante actum: non
ante duratione, sed ante ordine naturae; quia illud quod
praecedit naturaliter istum actum, ut praecedit actu, natura-
liter, posset esse cum opposito illius actus. — Et tunc ne-
gandum est quod omnis potentia est cum actu vel ante
actum, intelligendo ante pro prioritate durationis; vera au-
tem est intelligendo ante pro prioritate naturae.

1125. (20) — Quarta obiectio. — a) Proponitur. — *Quarto*
obiicitur contra illud : quia si potest velle A pro hoc instanti,

(a) Ed. Ven. concomitantiae vel concomitantis ; ut concomitantiae vera
est, ut concomitantis falsa.
(6) Ed. Ven. et.

LIB. I. DIST. XXXIX. QLAEST. UNICA. ART. III. § 2. 1221

ct ii<;n vult A pio Ik»c iiisUuili, erffo jwtesl * vollo el • non
volh' A pro lioc iii.staiili, (jiiia a<l illain de inesse HfHjuilur illa
(lo jwssihili ; oA tuiic videtur s«'ijui (juo<l |M)S.sii relle A et noti
relU; A siniul j)ro cmUiin iiistaiiti.

b) Solrilur. — Ad istud rosiKjiidco, socuiiduin Flnlos, IX.
Mclayh., (jnod liabons jiotontiain ad ojii^osita sic laciat ut
tacicndi lialx-t itotciitiain, non aut^nii ut {Hjtontiain liaU^t fa-
ciciidi, ita (jiiod mndus rcffrtur ad tenninum i)ot»'ntiao, non
autcni ad polenliam i])saTn, (juia simul Itabro potentinm ad
opposita, scd iioii ad opjtosita simul. — Tuiic dico, quod noii
.sc^juitur: potost vollo lioc in instanli A, ot j)otcst n«j|lo hoc in
A; civ^o potost vellc et noUe in A; <iuia j^oto.st «»ssc j^otcntia
ad ulruuKjuo oi^posit^jruin disiunctim pro ali^juo instaiiti, otsi
iion ad aiiiho illa simul, (juia sicut ost possihilitas ad unuin
illoniiii, ila ost ad non os.so altoriu.s, ot e convoi-so, sicul ad re-
li(juiiiM, ita ad non esse istius. Non ijzitur simul imX evac huius
et istius opptKiti, (juia possihilitas ad simultatem non osscl
* nisi ossoiit ambo ad concurrentia in eodem instanti* ia),
(jiiia iiou liabctur pcr Ikh' «luod ad utruiiKjuo ditisim esl
|)()t(Mitia pro isto iiistanti.

Kxemplum liuius apparct iii pcrniaiiciiliitus: lioc corpu.s
potost «»ssc iii lioc loco iii A iiistanti,-ot aliud corjuis potcst
«3SS0 in c<j(|ciii l(jco in A instaiiti; i-jitur isla duo corpora •«««.'
jujssunt si)nul iii A instaiiti, iion sc^iuitur; ila «Miim hoc corpus
polcst osso ibi, (juod potcst illud corpus non os.se ibi, et o con-
vorso. El id<Jo non so^iuitur: si i)otentia «*sl ad utrunKjuo pro
oodciii, sive in iiislaiili sive in Kk*o, orp) ad and»o simul; soii
lallit (iuan<l<jcuni<ju<' utruiiililM'l illoruin tluoruin oxcludit al-
tciiini. Ila otiani iion sc<juitur: i>ossuni tota die portare islum
hipidcni, siciit portabib» ali«iiii<I a«la«niuato virtuli inoao, ol
possuin tota dic portar»' aliuin lapi<lom; orjro possun» simul
portaro anibos; iion .scijiiitur, ^juia hic utruni«|U«' atl «juikI »«t
pot«'ntia dirisim «»xcludit r«'litiiiiini. Simuttas aulom nun)|uam
pos^cl iiilcrri «'X sola identitute illius unius instnntis vol /<j«-i,
.se«I «)portct cuin h(K' liabon» coniunctionem istorum duormn
rcspcctii fcrfii (jiiac dicuntur osso simul.

(a, Wndd. nlsi f»*>i it<i luulm iNinourn-ittin...

1222 LIB. I. DIST. XXXIX. QUAEST. UNICA. ART. III. § 3.

§. 3. — De libertate voluntatis divinae eiusque contingentia

respectu volitorum.

1126. (-') — Divisio. — luxta praedicta [n. 1119 seqq.] de
voluntate nostra, videnda sunt quaedam de voluniate divina.

— Et primo ad quae sit libertas eius: secundo quae sit con-
tingentia respectu volitorum: tertium, scilicet quantum ad
distinctionem logicam propositionum, proportionabiliter est
ibi [n. 1122] et iiic.

1127. — Ad quae sit libertas voluntatis divinae. — Quan-
tum ad primum dico, quod voluntas divina non est indif-
ferens ad diversos actus nolendi et volendi, quia hoc in vo-
luntate mea non erat sine imperfectione voluntatis [n, 1120];
voluntas enim nostra erat libera ad oppositos actus, ad hoc ut
esset libera ad obiecta opposita, et hoc propter limitationem
utriusque actus respectu sui obiecti; ergo posita illimitatione
eiusdem volitionis ad diversa obiecta, non oportet propter li-
bertatem ad opposita obiecta ponere libertatem ad oppositos
actus. — Ipsa etiam voluntas divina libera est ad opposlfos
effectus; sed haec non est prima libertas, sicut nec in nobis.

— Remanet ergo libertas illa quae est per se perfectionis et
sine imperfectione, scilicet ad obiecta opposita, ita quod sicut
voluntas nostra potest diversis volilionibus tendere in diversa
volibilia, ita illa voluntas potest unica volitione simplici, illi-
mitata tendere in quaecumque volibilia, ita quod si voluntas
illa vel illa volitio esset tantum unius volibilis, et non posset
esse oppositi, quod tamen est de se volibile, hoc esset imper-
fectionis in voluntate, sicut deductum est prius de voluntate
nostra.

Et licet in nobis posset distingui voluntas ut est receptiva,
ut est operativa et ut productiva; ipsa en\m e&% productiva
actuum, et ipsa est qua habens operatur formaliter volendo, et
ipsa est receptiva volitionis suae; tamen libertas videtur esse
eius in quantum est operativa, in quantum scilicet habens eam
formaliter potest * per eam * tendere in obiectum. — Ita igitur
ponitur libertas in voluntate divina per se et primo in quan-
tum est potentia operativa, licet ipsa non sit receptiva, nec
productiva volitionis suae; et tamen potest salvari in ea aliqua

Iin. 1. DIST. XXXIX. 0UAE8T. UNICA. ART. III. § 1. I -':?{

Ubertdn iii (|u;mluiii pvodtictivn csl; Iic«'t i*nim productio in
oss<» cxistcnliaii noii concornilrlur iu'i-cs.sario opcmtionern ciu«,
quia opniiilio ost iii aolornitato, ot jinMluctio ••ss4' oxisionliao
est in t^Tiiporo, lariion o|)orationorn eius n«*co.ssario concornilatur
pio(liicii() ii) cssf; volito ; ot tunc non jK)lost )>otontia illa volun-
tatis (liviiiao priino i\n'uh^n\ CHSie ut productirut sal
quid, .scilicot in osso rolito; o\ ista pro<luctio concuimuniir
oaiii iit opcralivd.

[\'i>>. ('^^) — Quae sit contingentia in voluntate di?ina
respectu volitoium. — (juaiitiini a«l sccufulum arliculuin «lici.,
(liiod vojuiitas «liviiKi niliil aliuil rospicit nccessario pi'o obifoin
ali csscntia sua [vid. n. 21H s«^|fj.]; a«l «juodlibot itrilur aluul
conti^igcntcr s»- liahol, ita (jikmI possot «••^s»' op|M>sili [vul.
n. ()SS s«>(pj.l; ot hoc considcramlo ipsaiii ut «»st prior natu-
ralitor * i|)sa * t<Mi«l«'ntia in illud oliicclurn, noc soluin ipsa ut
voluntas prior ost naturalitor suo aclu, s«'«l «»tiam in «juanlum
ost rolcns; (juia sicut voluntas nos(i*a, ut |)i'ior naturalitor suo
actii, ila olicit actum illuiii, (jiiod possit in oo<lom instanti olicore
()p|)ositum, ita voluiitas «livina in «juanium ipsa * sola iinica * (a)
volitione esl prior naluralitor tond«'ntia lali, ita londit in illud
()l)i«3ctum contin}.,nMil('r, (jiiod in eodom instanli |)«)ssit tond«'ro
iii oppositum ol)io<'luiii; cl hoc lam do iM)lonlia logira, <iuao
ost non rcpuf/?ifinliff tcruiinorutn, sicut diclum <?st jj. livJI)
do volunlal<! noslra, (juam d«' potonlia rcali, «juae prior ••sl
" naturalilor * nclii siio.

§ 4. — Qualilcr cuin continrjcntia rcrum ^trt
rcrtitttflo fliriiuic scicntinc.

1125) (••i3) — Duplex explicatio. — Viso do contiiujcntia
r«Miiiii (juanlum ad cxistcntiuvi, ot hoc conbi«loraiul<> n'sp«vlu
roluntatisdirinnc, nvstat vid«'r«' SKcrNDrM princiiHiU'[n. 1 1 !■ .
(jualiNM' (Mim lioc stat ccrtitudo scicntiac oius.

IIoc |)ol«'St poiii dui)licit«M': uno modo |M^r hoc, «|u«hI in-
tclloclus divimis vid«'iido dctorminationom v<»luntalis <livir
vitlolic<'t illud Ior<' pro A, (|uia voluntas illa illud <I«'l«'rni;
Ibic pro "•■ A *. scil tMiiiii illaiii voluntat<'m <^ss<» immutuhil* •••,

(o) Wn(td. «'Ht Hiil)

1224 LIB. I. DIST. XXXIX. QUAEST. UNICA. ART. III. § 4.

et 11011 iiiipedibilem. — Vel aliter, quia ista via videtur po-
nere cfueindam discursum iii iiitellectu divino, quasi ex iiitui-
tione determinationis voluntatis et immutabililatis eius concludat
hoc fore, potest poni aliter: quod intellectus divinus aut ofFert
voluntati simplicia quorum uiiio est coniingens in re, aut si offert
complexionem,, offert eam sicut *sibi* neuiram, et voluntas
eligens unam partem, scilicet coniunctionem istorum pro nliquo
nunc in re, facit illud determinate esse verum: hoc erit pro A.
Hoc autem existente determinate vero, esseniia est ratio intel-
lectui divino intelUg-endi istud verum; et hoc naturaliter quan-
tum est ex parte essentiae, ita quod sicut naturabter inlelhgit
omnia principia necessaria, quasi ante actum voluntatis divi-
nae, quia eorum veritas non dependet ab illo actu, et essent
cognita ab intellectu divino si per irapossibile non esset volens,

* et * ita essentia divina est ratio cognoscendi ea in iho priori
instanti naturae, quia tunc sunt vera : iion quidem quod illa
vera moveant intehectum divinum, nec etiam termini eorum
ad apprehendendum talem veritatem, quia tuiic intellectus di-
vinus vilesceret, quia patereiur ab aho ab essentia sua, sed
sicut essentia divina est ratio cognoscendi simpUcia, ita et com-
plexa taha; tunc autem non sunt vera contingentia, quia nihil
est tunc per quod habeant veritatem determinatam. Posita au-
tem determinatione voluntalis divinae, iam sunt vei'a, videlicet
pro hlo secundo instanti, et hoc idem erit ratio inteUectui di-
vino, quorl erat in primo, intelhgendi ista, quae sunt iam vera
in secundo instanti, et fuissent cognita in primo inslanti, si

* tunc * fuissent in primo instanti.

(24) Exemplum: sicut * si oculo meo potentia mea visiva sit
semper ratio videndi obiectum, si ab ahquo repraesentante * {a)
nunc sit iste color praesens, nunc iUe, ocukis meus videbit
nunc hoc, nunc iUud, et tamen per eamdem visionem; tantum-
modo erit differentia in prioritate et posterioritate videndi pro-
pter obiectum prius et posterius praesentatum. Et si unus co-
lor fieret naiuraliter praesens, et aUus libere, non esset diffe-
rentia formahter in visione mea, quin ex parte sua oculus vi-
deret naturaliter utrumque; tamen contingenter posset videre
unum, et necessario ahud, in quantum sibi unum sit praesens
contingenter, et ahud necessario. Utroque istorum modorum

(a) Wadd. si in oculo meo ex poteutia mea visiva esset unus actus
videndi obiectum, qui semper staret, tunc si aliquo praesentante

LIH. I. DIST. XXXIX. yLAEST. INICA. ART. IV. Vi^io

l)orialur iiitclloctinn <liviniiin cniHumK^rc existrnlias rerum : pa-
tet secuiiiiurii utiiiiii((U(\ i{U(Mi cst (lotermiiiatio inlflltvtiiH di-
viiii ad illiKl cxisl^Mis ad quod (letertiiinalur voluntas divina,
ct * cerUhulo infdllihilitatis* (ai, ((uia n(jn ixjti-st voluntas
ilftcriiiinare, (juiii iiitelNjctus deteriiiinal(> a])|)rch(>ndut illud
ijiiod voluiitas deterininat; el immutabiliter, (|uia tan» voJunlaH
i|uarii iiitcllectus suiit imiiiiilabiles, cx diat. s [081) S4|«|.).

Kl lioc iiuaiitiiin ad /rc.v fjifaestiones nrinias.

I'^t taiiien ciiiii istis stat amtingentia obiccli cof^niti, (|uia
voluntas volciis lioc dctc?Tiiiiinfp rnntinyenl'*)' vnlt tiiM^. cx
prinKt ardcitfo ii. ll.il].

.\RTICULIS IV.

AU DKIS .NI-XESSAHIO SCl.NT OM.NKM CONDITIONKM
EXISTKNTIAK OMNMM ?

li:*>0. (■-*">j — Solvitur quaestio IV. (Junntuni ad 7Ma;7am
iiuaestioiiein [n. HM>t) d] vidcliir lortassc distin^MM^nduni dc ista,
Detfs necessario scit A, sccunduin comyositionetn ct dicistO'
nem, ut iii sensu compositinnis not(»tur necessitas scientiao
til tifinsit snper istffd obieclum, \\\ sensu dirisionis notctur
ncccssitas scicntiae absnltfte, ijuac tariicn Iransit .su|M»r liw
ohiccliini. Primo inodo csl liilsa, secundo inodo vci^a. — Tanien
talis dislinclio noii videtur loLfica ; -<|uia (|iiando actus transit
siiiiiM* obiccliim iioii vidclur distincucndum de illo nctu nbso-
/tite vcl II t Iranseunte siipra obicctiim : juita si dicani cideo
Sortetii, i(uod (listiii}.,'u:ilur dc visione prout transit in Sorlem,
vcl \\r visionc absolula, ijuac taiiicn est Sorlis. Kt sicut non
l ibi dislinctio iii j)ro|M)sitione de iuesse, ila inv in * pro|)0-
sito*(Z/) vidcliir (lislinctio; scd l;iiituiii vidciur ncccssaha si aclus
tiaiisit iii obicctum nccesvario. Kt ila vidclur isla simpliciter
ncjj^anda, Detts necessario scit A, jui» eo (JU(hI Ihk* |iraedicatuni
sic detertninattim non necess;irio convcnit liuic subi(Vto, licol
|ir;icdic;ilum fin/i determinatum convcniat.

I i:il. Obiectio. — aj I^roixmitur. — Contra hoc oMici-
tur, (jiiia aclus r;itioii;ilis non distraliilur |x^r niateriam su|H^r
i(uam transit, ita ciiiiii esl simj^licilcr dieere (|Uo«l iran'-i' «u-

(rt) WMild. iiniiiutuliilitiT.

(fi) Wiitld |irii|iu»itiono ilc modo.

122G LIB. I. DIST. XXXIX. QUAEST. UNICA. ART. V.

per me nihil dicere, sicut quod transit super me aliquid di-
cere; et ideo ita sequitur: dico ine nihil dicere; ergo dico ;
sicut sequitur: dico me aliquid dicere; ergo dico; ergo in
Dco scire non distrahilur per materiam super quam transit,
quin sit acqualis necessitas [vid. n. 1108a].

b) Solviiur. — Ad istud dicendum, quod licet non di-
strahatur, quod stet secundum quid, tamen potest non esse ne-
cessitas {a) eius ut significatur transire super maleriam, licet
sit necessiias eius in se ; et hoc maxime si sit actus potens
respicere diversa obiecta: sicut si haberem actum loquendi
eumdem virtuti motivae, et ille actus possit transire super di-
versa obiecta contingenter, licet necessario haberem actum
sicut potentiam, non tamen necessario haberem actum ut
tf^anseuntem super tale obiectum; * nec tunc sequeretur*:
necessario dico ; ergo necessario dico istud. Inio posset esse
necessitas diciionis in se curn coatingentia respectu huius ob-
iecti; et tamen dictio huius obiecti esset simpliciter dictio,
ita quod non dictio secundum quid.

Artigulus V.

SOLVUNTUR ARGUMENTA.

1132. (26) — Solvuntur argumeuta principalia I. quaestionis.
— Ad argumenta principalia per ordinem.

a) Ad priiyium pro prima quaesiione [n. 1100 a] dico,
quod non est similis veritas in illis de futuro sicut in illis de
praesenti et de praeterito: m praesentibus quidem et prae-
teritis est veritas determinata, ita quod alterum extremum
est positum: ut intelhgitur positum non est in potestate cau-
sae ut ponatur vel non ponatur, quia licet in potestate causae,
ut prior naturaliter est effectu, sit ponere eifectum vel non
ponere, non tamen ut effectus intelligitur iam positus in esse.
Talis autem non est determinatio ex parte futuri, quia licet
alicui intellectui sit una pars vera determinate, et etiam una
pars sit vera in se determinate, licet eam nullus intellectus
apprehenderet, non tamen ita quin in potestate causae sit pro
illo instanti ponere oppositum. Et ista indeterminatio sufficit
ad consihandum et negotiandum. Si autem neutra pars esset

(a) Ed Ven. non potert esse necessitas.

Uli. l. DI8T. XXXIX. QUAE8T. UNICA. ART. V. 1227

fiitiira, iioii opoilerel iio<,'Oliari vel coimiliari. Kr^ro qUfMi al-
tcra pars sit riitiiia, (luiii (ann-ii roliifua iMis.sit oveiiir*», non
jjroliibot consiliatioriom et iH^^otiatioiicm.

OJ Ad secumlum [ll(X) h] dico, rjiKxl Hcientiam esse unius
partis, ila quod tinn possit osso alteriiis, ponit imixTO-clionem
iii oa; siiiiilitor ot iii voluiitatt' poii«'ro »»3111 ossc uiiius * obie-
cti *, ita (|uoil nnn pnssit osso alterius oMecli volihilis, |)onit
iii oa iiiiporloctioiioiii. Tamon scientiam oss<' uiiius, iia (luoil
fio/i sit altoiius, ol voluiitatora similitcr, iiullam imi^erffclio-
iicm poiiil: sicut <»t potontia cst unius opiK)siti in actu drfer-
miaate (piod producit, ot noii altorius. — Dissimilo tamon ost dc
potcntia ot scirntia ot roluntate \m' hoc, (iuo<I potontia vide-
tur dici esso unius * obiocli * {a) tantum, (luia laiilum i¥>ssil
in illud, ct sci(Mi(ia ot voluntas iioii ita (|U(m1 laiitum sciati6)
V(}1 volit illiid. Scd si accipiatur siiiiili modo ex ntraiiuo
parto, ae^iualis cst detormiiiatio ox iitra^iue parto; quia (luotl-
lil)(!t istorum ost actu unins oppositi, iioii amhorum; <iU(KlIi-
\)o,l oliam istoruiii pntcsl esse utriusque. So<l potontiam esse
alicuius, Ikjc vidotur siixnincare pntentialem lialtitudinera eius
ad illud; sciciiliam vd voluiitatcm es.s«! oius, vidotur siynifl-
can^ actualcni liabiludiiicm ad * illud *. Niliil tanicii niali s«v
(juitur si siiiiili modo accipiatiir liiiic ct iiid(>, (piia lunc sicut
ad scioiKiam scirc ct ad voluntatom v<'ll»\ ita ad i)ot<Miiiara
prnduccrc, iioii autom po.swx' pror/urtvt'; el sicut ail i>ot<'iitiam
pnssc produccrc, ita ad sciciiliarii pnsse srire ct atl vnhmta.
toni possc rellc.

WXi. (27) — Solvuntiir ar^nimeuta principalia II. quaestionis.
— a) Ad primum .irf^^umoiitiim secundac quaestionis (1102 a]
(licu, .|iim| licot ad duas i\>> inesse so<iualur conclusio do
incsse, noii (iuid(Mii syltof/isticc, i\u'\a est oratio iioii syllo^Mslica
r(»ducihilis iu sylloirismos miiltos, taiiion ex una de inesse ot
altcra de possifjili n<H! stjllnffisticc, ntx* ;/ '-io s^Hiuitur

coiiclusio (Ic possifjili. Hatio ost, (piia /alli tt.1 rem opiruiri
alitcr cssc (/uain sit pro tunc pro quando crcdHur esse.
Islud aiitciii includifiir iii illis duahiis praomisfiis <lo /
(luariiiii altcra sic-niijcat isium crcUerc Ikk\ ot reli<|ua (.'i^.<l

(«) Wiutil opponiii.

(h) K(i. Vfii. «>t 810 8iMi'iiliii *>t vultinln*. it« i|tti><i tiiiitum •ciaL

4228 LIB. I. DIST. XXXIX. QUAEST. UNICA. ART. V.

hoc esse, gI. hoc pro eodem inslanti; et ideo sequitur conclu-
sio de falU. Non sic autem ex alia parte, quia illa de inesse
afRrmat unum op'positum pro illo instanti: illa de possibili
affirmat potentiam ad alterum opposituin, * non * pro eodem
instanti coniunctim [a), sed divisim; et ideo non sequitur
* quod * pro aliquo instanti quod possit esse coniunctio oppo-
siti in re ad illud quod creditur ; et ideo non sequitur pos-
sibilitas deceptionis, quae includit istam coniunctionem. —
Similis est ratio in mixtione de contingenti et de inesse, quare
illa non teneat nisi sit etiam * maior * {b) de inesse simpUciter.
— Ista etiam ratio patet, quia si ex opposito conclusionis ar-
guatur cum illa de possibili, non infertur oppositum nisi
alicuius de necessario, et ita * oporteret * maiorem esse
realiter eamdem cum illa de necessario, ad lioc ut inferat
conclusionem. Non enim sequitur: Deus non poiest decipi, et
A potest non fore; ergo Deus non scit A fore; sed sequitur
quod non necessario scit A fore. Quod apparet, quia si intel-
lectus meus semper sequeretur mutationem in re, ita quod te
sedente opinarer te sedere, et te surgente opinarer te surgere,
non * possem * decipi; et tomen ex istis, * scio quod fu sedes *
pro A, et non possum decipi, non sequitur: ergo necessario scio
te sedere pro A. (c) — Ita in proposito, licet intellectus divinus
non sequatur res sicut elfectus causam, tamen concomiiantla
est ibi, quod sicut res potest non esse, ita intellectus divinus
potest non scire; et ideo nunquam sequitur quod intellectus
divinus cognoscat rem aliter quam est; et ideo nunquam
possunt simul stare illa quae requiruntur ad deceptionom;
sed sicut res scita potest esse, ita Deus potest eam scire,
et sicut res scita potest non esse, ita Deus potest eam non
scire, et si non erit, non sciet.

(28) b) Ad secundam [n. 1102 b] de illa positione possibilis in
esse, dico, quod ex tali positione in * esse * {d) nunquam se-
quitur aliquod impossibile; tamen illa de inesse, * cum * qua
ponitur illa de possibili, potest repugnare alicui, cui non repu-
gnat illa de possibili posita in esse; quia antecedens potest

(a) Wadd. pro eodem instanti, non coniunctim, sed divisim.
(6) Wadd. minor.

(c) Ed Ven. non seguitur nisi : ergo necessario scio....

(d) Wadd. in se.

I.IIl. I. DIST. \\Kl\. «JIAK8T. '.NICA. AHT, V. l*2i)

ropujj-naro alicui, cui iioii ivpu^Miat con<«^|uoii8, et tunc ex an-
fpcodciito ot suo n'i)Ui,Mianto |)ot»»sl roiis«'(|ui alii{U(Ml iii
bilo, (juod noii 8»»(juilur o.x con.scijuonl»; siiii|)liciter ct •
(jiiia non ost silii inc()ni|)ossil)ilo. Noc miruiii <'»<t si ox lu' "in-
jiossibilihus sc(juatur imi^ossihiio, (juia wH-umlum PhiK)S. //.
Prior., iii * syll(j;zismis * o.\ oj^i^ositis sjMjuitur conclusio ini-
jjossihiiis. l)ico tunc, (juod jMjsita isia in cs.s**, possibitc cst me
noa sederc, «\x ista sola iiiliil imjK)ssil»il<' s«'(juitur; se*! ex ista
et alia, scilicot, Drus srit me sessuriun, s<»(juitur impos.sib»Io,
scilicot, DeiDii /alfi. VA illiid imj)ossibilo non s»Mjuilur ox im-
I)ossibililal(! cius ijuod j)onitur in c.ssc, ncc ctiam ox irn{)0ssi-
l)ililat(! ali(jiia (jua*; est abs(j|ulo in oa, scd ox ij)sa ot (ju<Mlam
alio simiil, (jiiod cst incomj^ossibilo. Noc lioc est inconveniens,
(jiiod illud (juod cst imjiossibilc s(>(juatur ex ali(juu de inesse,
iii (jiia i)()!iitur alia do possibili ol ali(jua do inrssc, (jiiia cum
isla, e(jo sedeo, stat ista, pnssibile ost ino staro. * llla * tamcn
dc inesse, in (jua jjonilur illa do possibili, roj)U|.Miat illi allcri
do inesse, «»t ox illis diiabus de incsse sctjuitur imjKjssibilc, ista
.scilic(!i, slnns osl sedens. Noc tamon s«?(juitur: crf^o illa (juao
jjoncbatur do possibili in esse fuit falsa, sod vcl illa fuii filsn
vel alia cum (|iia sua do inesse accijiitur cst incomj)(^»ssibil
de inesse.

l i:!l. ("^'J) — Solvuntur argumenta principalia III. quafstiouis.
— fi) .\(l primum ar^^umcntum tertiac qmcstioms [n. 1104^)
conc<Mlo maiorem, (juod non ost transitus sino mutationo. Sed
iii niinori dico, (juod liic iiiilliis est transitus, nec ess«» |)ot«^t;
quia transilus non jiotost esse sino * mutationis* sui ne,

ita (juod o|i|»osiluin succcdat oj^jKisito: talis autem nuii {K>t«^t
es.s«( in j^roj^osito; sicut oiiim non jM)ssunt simul staro scive e\
non scirc, ila iion jiot^ist simul staro ({uul alitptando sciat
ot *(iuod* ali(/unndo mni sciat, sino «juo transilu ab o{»{)Osilo
in oppositum succossivo non est mutatio.

VA si (juacrns: .saltom si p<dcst uon scirc B (jno»l scit,
aliijuid alilcr so liabcret; (juaoro (jiiid osl illud?— />*(V), (JUihI
B iii csse rof/nito ; noii tamon alitor (juam {»riu8 s«« babuit,
scd alit«M- (juain nunc so babot, ita «{U(xl istu»l ^/i7<t «»ss««i non
aliciiius sucredcntis oj^jiositi ad oj){)osilum, s«»d osfu^t altcnus
op|)ositoruni, (jiiod in c(»dcin instanli {M>s.s«'t in»»«Jse, in (juo suum
iil)I)osiluni iiiost; «'t Ikh- non suHlcit ad mutationem.

1230 LIH. 1. DIST. XXXIX. QUAEST. UNICA. ART. V.

h) Ad secundam [n. H04 b] dico, quod ista consequentia
non valet: non sciens A potesl scire k\ erg-o potest incipere
scire A ; et hoc quando est potentia praecise alicuius prioris
naturaliter ad opposituin posterioris pro eodern instanti pro
quo et in quo habet hoc posterius contingenter esse, sicut est
in proposito. Tenet tamen gratia materiae in creaturis, ul^i
est possibilitas ad o\^^os\[r successive ; sed licet illa non esset,
adhuc tanieii esset possibilitas ad utrumque illorum pro uno
insianti.

(30) cj Ad teriium [n. 1104 c] potest concedi quantum ad istud
argumentum, quod ista jootentia ad opposita sit potontia
activa, puta, quod intellectus divinus in quantum est actu per
essentiam et per actualem intellectionem infinitam sit po-
tentia activa respectu quorumcumque obiectorum quae produ-
cit in esse intellecto. — Et cum *dicis:* igitur ipsa non po-
test agere circa aliquid circa quod prius non egit, nisi prius
mutetur, dico, quod consequentia non valet quando agens
requirit obiectura circa quod agat. Sicut in agentibus creatis
non oportet quod agens, si de novo agat, quod mutetur, si de
novo appropinquetur sibi passum in quod agat, ita in propo-
sito, voluntas divina, determinans fore aliquid ostensum ab in-
tellectu, facit complexionem talem esse veram, et ideo intelli-
gibilem; et ex hoc istud est praesens intellectui in ratione
obiecti; et sicut voluntas potest facere istud volilum et non
facere, ita posset esse verum et non verum, et ita potest co-
gnosci et non cognosci ab isto intellectu naturali: non quidem
propter aliquam contingentiam quae quidem sit prius in isto
agente naturali, sed propter contingentiam ex parte obiecti quod
contingenter est verum propter actum voluntatis verificantis.

Et si obiicias, quod adhuc non potest esse sine mutatione
saltem in obiecto intellecto, sicut nec illa approximatio passi
naturalis ad agens naturale potest esse sine mutatione passi,
et forte ipsius agentis approximantis, respondeo, quod obie-
ctum istud non mutatur in isto esse, quia non potest esse
successive sub oppositis; contingenter tamen est in isto esse,
et haec contingentia est a parte voluntatis producentis ipsum
in tali esse, et ista contingentia voluntatis potest esse sine mu-
tatione voluntatis, sicut declaratum est in primo articulo so-
lutionis.

Lll'.. I. DIST. XXXIX. yOAEST. UNICA. ART. V. 1231

Ii:i.j. (31) — Solvuntur argumenta prlncipalia IV. qoaestionis.
— A(l arijumeiiUi qnarttu: f/niwstiunis. — aj Aii priinnm
[u. 110(J ff\ lic^ro con.sf^quentiam — A<1 priinnm probaliunem
(lico, (iii(j(l si iioii sit iii Dw) tiecessitas alia (jiiafii imnintabi'
liffi/is, \u>c osi iioii alius niodus MocfSsilatiM illonirii (jikjs as-
sij^niat IMiiloso|>liiis iii V. Metn/)h. uihi qunrtus, HefUiKluni quo«l
o8t non continfjerc uliter sc hnbere, (|uia alii inoli ii«v<^i-
tatis nMiiiiruiil i/njwr/ectionem, sicut nccossilas oxictioniJt el
caotcri, lamcii iitjii osl ibi sola nocossilDs inimutabHilatis,i\c
(juoil immulaltililas ex se sit ^icceasitns ; quia immutabilitas
e.r .s(,' iioii |iiivat iiisi pos.\ibilem successionem op/msiti ad
f)ppositinn ; nece.ssitas autciii simplicitcr privat nbsotute pos-
sibilitatem hnius op/tositt, et noii tantuin successionem liuius
opposili ♦ 3(1 hoc * (a); et non so^iniiur: (>i)iK)situm non i)ol(«t
sHCcedere opposito; cr^'0 oppositum iioii potcst inesse. — Ad
secnndam /nobationcm (licw, (|uo(l licot omiio css*» exisfen-
tifie ])ussibile foilo sil mufabile, iK»noii(lo crcationom s» cun*
iliim iiitollcclum Aviccn. (?tiam al) clorno csso mutntinnem,
l.imoii in css(; intelleclo sivc rolilo, (iu(xl cst t^w» secundum
qtfid, iion oporlct (^uod omiiis /^ossibilitas, quac rcpu^rnal no-
ccssitati ex sc formalitcr, concludat m<</(//;///Ya/t*m; (|uia islud
cssc non cst esse reale, scd riHlucitur ad o.sso alicnins reale
secuiidum sc nccossarii, proptor cuius allorius i i.itcm

iioii potcst (3SS0 liic mutabilitas; ct tamoii illius altonus tie-
cessitas ex sc iion convonit buic formaliter; el ideo isiud
iioii (jsl ex se rormalilcr ncccssarium, (luia non lialM't esscex*
ircmi (luotl rcspicit roalitor; ii(»c tanion csl mutnbile, t\mu
sccuiidum illiiil rsse diniinutnm ivspicit oxtrcmum immuta-
bile, et inulatio in aliquo in iiuantuin respicit aliud non i^otcst
csm sinc mutatioiio iii illo.

(■^2) b) Ad .seru>id(nn ^IHH) b\ ar^nimonlum dico, riuol nliquid
potost iiiossc Doo duplicilor: V(.'l fonnaliter * donominalivo, vol
iiicss(; subierfire siv(» rolalivc; sic *{b} loj^'ico pra«'dicalum (luwl*
(•uiii(iu(; dicitur incsso subicclo. Primo modo concodo nKtti^rrm,
qiiia oninc lah^ (»st Deus, ct idem Deo nivcss;iri' lo

iiiodo non: sicul appellatio velatica ik)1»»«1 incsik» Uh», s*»cun-

(m) Wiidil. Hicut liir.

\lt) Wjidd. vol forinulitor vol iui-M« •ublcctiTc, »1001.

1232 LIB. I. DIST. XXXIX. QUAEST. UNICA. ART. V.

dum quod Deus dicitur Dominus ex teiiipore, et taraen ista
appellatio noii significat aliquid idem Deo, ita (|uod necessario
sit idem Deo, vel idem quod ipse Deus, quia tunc non esset
ex iempore. — Modo dico, quod Deum scire B, ratioiio liuius
quod est scire absolute, est scire formaliter et * esse * in Doo
formaliter; sed ratione scire ut est huius termini non inest Deo
nisi secundo modo, est enim iiuius termini, quia hoc scitum
liabet respectum ad scientiam divinam, et per lioc aliqua ap-
pellatio relatira inest Deo, sicut praedicatum subiecto.

c) Ad tertium [n. 1106 c] dico, quod nulla perfectio sim-
pliciter in Deo dependet a creatura, nec etiam necessario
simpliciter coexigit creaturam in quocumque esse; et ideo
Deum scire B prout intelligitur non tantum scire absolute,
sed etiam prout transit supcr ijosimt B, non est perfectio
simpliciler, sed perfectio simpliciter cum addito, quod neces-
sario concomitatur perfectionem simpliciter. Tunc dico, quod
maior illius argumenti est vera de perfectione illius scientiae
absolute sumpta; sic autem minor est falsa. Et probatio
eius non probat nisi quod ad perfectionem simpliciter conse-
quitur necessario quod sit talis obiecti, quia consequitur ne-
cessario quod liabeat aliquem talem respcctum ad talem per-
fectionem simpliciter; cum tamen nec ex tali respectu alte-
rius ad ipsum, nec ex appellatione relaiiva eius est perfectio
simpliciter m eo.

1136. (33) _ Solvimtur argumenta principalia V. quaestionis.
— Ad argumenta quintae quaestionis. — a) Ad pirimum
[n. 1108 a] dico, quod antecedens non est necessarium sim-
pJiciier. — Et cum probatur, quia actus rationalis non di-
strabitur propter materiam super quam transit, etc, — re-
spootsum est ad illam propositionem in *argumento* facto
contra solutionem quartae quaestionis [n. 1131].

b) Ad secundum. [n. 1108 b] dico, quod illa mixtio non
valet nisi illa minor sit de inesse simpliciter, et hoc non tan-
tum quod sit vera pro om7ii tempore, sed quod sit necessario
vera; et forte oportet quod signiflcet sutn^otum sub per se con-
tineri sub medio, * sed * sufflcit ad propositum quod oportet
eam necessario esse verara. Et quod hoc requiratur, patet in
ista instantia: oinne quiescens de necessitate non movetur:
lapis in centro terrae est quiescens; ergo de necessitate non

LIB. I. DIST. XXXIX. QUAKST. INICA. ART. V. l'OT

rnovotur. Cnnclusio iion 84'quiliir, el laiiH»ri ttunor yii-iu\>*-i- <>t
vera, non tainon nece.sftario vera. Ita est in proposilo, licel
illa rninor (h; inesse sit si/npliciler vera, non lanieii est n^-
ressnrio vora ; |)otest onim D<'U8 noii scire A siciit \hjU*hI non
velle A, proptor contiru/entiam quae primo fst in toluntate
ad obi»'cla secundarin, ct ex lioc *est* concoinilanler in inlel-
loctu, sicut prius [n. 11"^9 a] cxiM)situni est.

Ii:i7. (31) — Solvuntur ratioues II. sententiae. A<1 nrgu-
menta pro sect(7ula opinione. — a) A<1 primum \u. i[\\i o]
concnlo quoil immensi/as csl praesens omni loco; actl non
omni loco * possihili, sod cum*(o) actuali, sicut ar^Miluni est
in prima rntione contra islam opinionein [n. 111;}«). Kt ita
nec aeternitas j>roptor suam iiiniiitatom erit praospns alicui
lompori nisi e.vistenti.

I>) P<'r lioc patet ad exemplum illud de haculo iii iluvu.
|ii. \[['i f>]\ quia enim baculus non liabot nnde j)08st^«t • ^^.
l>ra»'>i'iis omnibiis partibiis aqu;u» idco non •'st immensus ro-
spectu illariim; s«'tl nanc acternitatis liabot, quantiim «^t ex
partc sua, tiuod pracsons ossol omnibus partibus lomp<»ris, si
cssont.

(•) Pcr lioc ad alind ciim dicitur [n. 111".^ c\ quo«l nunc
aeternilalis ut cooxistit * liuic iiuiic * non aetjualur nunc
fcmporis, vorum ost, (iiiia nunc aetcmilatis ««t /ormalHer
infinilnm, ot idoo oxcodit lormalitor nunc temporis; non la-
mcii coe.vistendn alleri iiuiic: sicut immcnsitas IHm, pi
liuic uiiivcr.so, non coaequatur liuic univorso, et ideo ea-cedU
formnlilcr ; iion tamcii ost alicubi nisi in hoc unicerso.

d) Fer idcm atl nftcruin [ii. 1 1 Iti d] patet, quia si totum
tcmpus o.ssot simnf, aelornitas compb^cteretur illud; el ita «• n
cedo (pKxl a«>toriiitas (|uaiitiini cst ex so liabet inniiitatcni sul-
(icioiitcm ad complcctciidum tolum tenipus, si totum sin t:!
cssot. Scd (iuaiitiimcuiiii|uc ponatur inimcn.sitas a jtartc un
cxtromi, proptcr (luam ipsiim |K)ss4»t C(K^.\istero cuin (|uai;;^
cuiiKiuo iii allcro c.xlrcimj, cum c«H>xisteiilia dical ivlationcm
rcafcn» iiitcr diio cxlrcma, et idet» nNjuirat anibo, j>n»|»ter ini-
mciisitalcm iiiiius cxlromi non jiolest concludi coexistcntm iu\
altcrum, nisi ♦(juaiitum* ad illud (juod cot^xislil doalioexlreii. •.

(n) Wiiiid. Bi<il noii omiii I(k*u McttiHli t<( |NiUMiliiili.

Toji, I. TO

1234 LIB. I. DIST. XXXIX. QUAEST. UNIC.\. ART. V.

Et ideo oinnia ista argumenta procedunt ex insufficienU,
videlicet ex irnniensitate aeternitatis, ex qua non sequitur coe-
xistentia quae dicit relationem ad alterum, nisi habeatur ali-
quid in altero extremo quod possit esse terminus coexistentiae
cum isto fundamento; et tale non potest esse non ens, quale
est omne tempus praeter praesens.

(35) e) Aliud exemplum de centro et circumferentia [n. 1112e]
simpliciter est ad oppositum; quia si imaginemur lineam re-
ctam habentem duo puncta terminantia, A et B, sit A puiictus
immobills, et B circumducatur, * sicut * est de pede circini,
uno immobili, alio mobili; B circumductum causat circumferen-
tiam secundum imaginationem Georaetrarum, qui imaginantur
punctum fluens causare lineam. Hoc posito, si nihil remaneat
de circumferentia per fluxum ipsius B, sed tantum in circum-
ferentia sit punctus iste, ita quod quandocumque punctus iste
desinet esse alicubi, tunc nihil circumferentiae erit ibi, tunc
nunquam circumferentia esset praesens simul centro, sed tan-
tum aliquis punctus in circumferentia. Si tamen tota circum-
ferentia esset simul, tota praesens esset centro. — Ita hic, cum
iempus non sit circumferentia sians, sed /fuens, cuius circum-
ferentiae nihil est nisi instans actu, nihil etiam eius erit prae-
sens aeternitati, quae est quasi centrum, nisi illud instans,
quod est quasi praesens; et tamen si per impossibile ponere-
tur quod totum tempus esset simul stans, totum esset simul
praesens aeternitati ut centro.

f) Auctoritates omnes Sanctorum, quae videntur sonare
omnia esse praesentia aeternitati, intelHgendae sunt de prae-
sentia in ratione * cogniti * {a), et non tantum cognoscibihs
quasi cognitione absiractiva, sicut rosa non existens est prae-
sens intellectui meo per speciem, sed de cognitione vera * in-
tellectiva * iniuitiva, quia non aliter cognoscit Deus facta quam
fienda, et ita perfecte sunt praesentiahter cognita ab intellectu
divino fienda sicut facta.

1138. — Solvuntur rationes III. sententiae. — a) Ad 2^rimum
pro iertia opinione [n. 1114 «] : Boetius exponit se ibidem statim,
immediate post distinguit de necessHsite consequentis et neces-
sitate consequeniiae. — Per hoc concedo quod contingeniia

(«I Wadd. eognoscibilis.

Lin. 1. DIST. XXXIX. QUAKST. INICA. ART. V. 1235

relula ail diKinam scientinm suril necesmria nocessitat»? coti-
sequentiae, lifx; ost, ista coii84'fjuentia est lu-cessaria: si Deus
scit illa essc futurii, illa crunt; iion tamen miiit n«x-«'s.«iaria ne-
cos*;itat(' absolutn, mv. noccssifate consequentis.

I)) \i\ (iliwt \>vo tertia opinioTie u. 1111 b^ dico, quod
co)itinfjcntia noii «'St fantuni priratio vel defcctus rntilatis,
sicut ost (te/'ori)iit(ts iii actu socuihIo «lui osl jxv > ' , imo
coiilinp'nlia cst inudus positirus cntilatis, sicul /jcct vn<(//.v osl
* alicuius * iikmIus; ot onine positivum «hkhI »'sl in «'tT^-ctii prin-
cipalius csf a causa prioro; ct idoo non sicut (te/hrmilas ost
ijjsiiis acfus a causa socunda, non a Causii Prima, ita esl
contingentia, imo confin;,'onfia \>o\' prius cst a Causa Priraa
quani socuiida, proptcr quod iiulluin caus;itum csstrt formalitor
co)ili)i(jC)is, nisi a causa prima conti)iycnter causaretur, gicut
ostonsuni ost [n. 1115 ct 1118].

<rxi)^.^^

DISTINCTIO QUADRAGESIMA.

TEXTIIS MAGISTRI SENTENTIARUM.

Quid slt praedestlnatio, et in qiio differat a praescientia? — Prae-
destinatio vero de bonis salutaribus est et de hominibus salvandis. Ut
enim ait Augustinus in libro De Praedestinatione Sanctorum (1) : « Prae-
destinatio est gratiae praeparatio, quae sine praescientia esse non potest ;
potest autem sine praedestinatione esse praescientia. Praedestinatione
quippe Deiis ea praescivit quae fuerat ipse facturus; sed praescivit
Deus etiam quae non esset ipse facturus, id est, omnia mala » . Prae-
destinavit eos quos elegit ; reliquos vero reprobavit, id est, ad mortem
aeternam praescivit peccaturos.

An aliquis praedestinatorum possit damnari, vel reprohorum sal-
vari? — Praedestinatorum nullus videtur posse damnari, nec repro-
borum aliquis posse salvari. Unde Augustinus in libro De Correctione
et Gratia (2) « In Apocalypsi (3), inquit, dicitur : Tene quod habes, ne
alius accipiat coronam tuam. Si alius non est accepturus, nisi iste
perdiderit, certus est electorum numerus » , id est, non potest augeri
vel minui.

Ad hoc autem obiiciunt quidam, nitentes probare numerum elec-
ctorum posse augeri et minui, sic : posset Deus non apponere gratiam
qiTibus apponit, et posset subtrabere quibus non subtrahit; quod si
faceret, utique damnarentur ; possent ergo damnari isti, qui tamen sal-
vabuntur; posset itaque minui electorum numerus. Ita etiam posset
augeri, quia posset apponi gratia quibus non apponitur, per quam
salvarentur; possent ergo salvari, babita gratia, qui tamen sine ea
damnabuntur; posset itaque augeri numerus electorum. — Quibus
respondemus, ex ea ratione dictum esse et verum esse, numerum
electorum non posse augeri vel minui, quia hon potest utrumque si-
mul esse, scilicet ut aliquis salvetur et non sit praedestinatus, vel
ut aliquis praedestinatus sit et damnetur. Intelligentia enim condi-

(1) Cap.. 10. (2) Cap. 13. (3) Cap. III. v. 11.

Lll:. I. UIST. \L. TKXT. MAiil.STlM. 1237

tionifi implicitae veritatem facit in dicto, et imix item in vero.

Si vero simjtliciter intelli>,'atur, imjioHHiKilitaji non a«liiiittifur. ut cum

dicitur: praede.stiiiatu.s p<.te8t vel non jtoteMt damnari, er

potest salvari. In hin enim et huiu«mo<li locutionilmM ex r:i
diiudicanda est sententia diotionia. Alia nanuine fit in'- si

jicr coninnctionem haoc accipiantur dicta, atque alia iter disiunctionemf
ut 8upra(l), cum de jfnirscientin agehatur, praetaxatum ent. Si enim
cum dicis praedestiuatnn iion j)otetit damnari, intelli;ja» it«, id e«t, non
pote.st 6886 ut jmie^lrstinatiis sit et dnnmrttir, verum dici.s. quia fon-
iunctiiii intelli<;i8; falsum autcm 8i disiunctim, ut ni intelli^^a», istum
uon [X)8.se dnmnari, quem dico praede8tinatum ; }x>tuit enim rioii es$e
jiraedestiiifdus, et ita damnarrttir.

Qnomodo adhttc instant (jnarstioni? — Verumtamen adhuc in.stant,
et secitndtim conittnctionem arj^umentando ita pr(x;edunt. Non enim,
inquiunt, potest 6886 ut aliqui^ praedestinatu^ «it et damnetur.
l'trnin(/iie istorum 8imul 6886 non iM)te8t ; sed alternm non i^oteat
non esse, scilicet quin iate 8it praede^tinatua: al> aetemo enim prae-
de8tinatu8 est, et non potest modo non 6886 praede^tinatUM. Cpin ergo
imi)088il»ile sit simid tttrttmqtie esse, et imi)O.S8ibi]e ait alternm non
esse, videtur non po88e altertim esse, 8cilicet ut damnetnr. Qaod si
e8t, ergo non pote8t 6886 ut non salvetur. — In huius quaeHtionia so
lutione innllein alio8 audire quam docere. Dicimus tamen Mimilem de
jyrarscieidia po8.se moveri <iuae8tionein ; i<leo<iuo tam hic <juain ilii unam
facimu8 re^ix^^n^ionem dicentes, detenninandum fore illu<l cui innititor
tota haec (luaestio, 8cilic6t imjnmihiU est, alttrnm iittortuu noii «•r,
8cilicet (juin iste modo sit prae^lestinatns; ab aetemo enim i«te prm*-
d68tinatu8 est. Di^tin^uondum enim est cum ait: iste non jtrttest modo
non esse jirardcstinatiis, vel ;io/i jmtrst modo esar (jnin ait j>r*ir>'
hoc enim et coniiinctim et disiiinctim intelli;;i ixitcMt. Non ei ••-.

es8e ut al) aoterno 8it prae«.le8tinatu8 et modo non ait pr.n \-*.

nec pute8t e880 simtd ut sit prae^leMtinatuH et non nit pi.
8ed tamen i^otuit e88o ab aotemoqucxl non esnet praeil«8tinatuit, et iiotuit
al) aeterao non esae praedeatinatua. Et «icut ah aeterno Deun fiotuit eum
non praede8tinare, ita conceditur a quil)UM«lam quoil et »ior/o potent Deua
eiun non pnie<le8tina88e. Ab aeterno erp> |M)toi(t /Vii* n<>n jtrttntettinaste
euin ; er^o i)ote8t istr nnn fnissr jtrardi-'- •■-'•'a. Si vero n-' ''•■•'ftei
prucdcstiiiatus. nec //kh/o e88et prae«le- ^; er^jo nnnto \ n<m

6880 praedoMtinatuH. Ita et de jtrarscirntia et de j»rtte9cUi$ •iiount,
(luo<l iii actionihus vel in oi)erationil>UM Dei et hominum nullatenu«
concodunt. K.\ quo enim aliquid factum est vel <liotuin. non couorilunt
qiUKl i^oHHit non rss»- vel noii fuisse, iino imiMXMilnlo e«t non wne vel

(1) DUt. 38.

1238 LIB. I. DIST. XL. TEXT. MAGISTRI.

non fuisse quod factuin est vel dictum, referentes possibilitatem vel
impossibilitatem ad natwram rei existentis. Cum vero de praesclentia
vel de praedestinatione Dei agitur, possibilitas vel impossibilitas ad
potentiam Dei refertur, quae semper eadem fuit et est, quia praedestir
natio, praescientia, potentia unum in Deo est.

Quid sit reprobatio Dei, et in quibiis consideretur, et quis sit
praedestinationis effectusf — Cumque praedestinatio sit gratiae prae-
paratio, id est, divina electio qua elegit quos voluit ante mundi con-
stitutionem, ut ait Apostolus (1) ; reprobatio e converso intelligenda est
praescientia iniquitatis quorumdam et praeparatio damndtionis eorum-
dem. Sicut enim praedestinationis effectus illa gratia est qua in prae-
senti iustificamm* atque ad recte vivendum et in bono perseverandum
adiuvamur, et illa qua in futuro beatificamur, ita reprobatio Dei, qua
ab aeterno non eligendo quosdam reprobavit, secundum duo conside-
ratur, quorum alterum praescit et non praeparat, id est, iniquitatem,
alterum praescit et praeparat, scilicet aeternam poenam. Unde Augu-
stinus ad Prosperum et Hilarium (2) : « Haec, inquit, regula inconcusse
tenenda est: peccatores in peccatis praescitos esse, non praeparatos,
poenam autem esse praeparatam. Praeparavit enim Deus^ ut ait Augu-
stinus in lib. De Bono Perseverantiae (3) in praescientia sua, quibus
voluit bona sua ; et quibuscumque donat, proculdubio se donaturum esse
praescivit » . « Praeparavit etiam Deus, ut ait Fulgentius (4), malis
ignem aeternum, illis utique quos iuste praeparavit ad luenda sup-
plicia; nec tamen praeparavit ad facienda peccata. Praeparavit enim
Deus quod divina aequitas redderet, non quod humana iniquitas ad-
mitteret. Non enim, sicut praeparavit sanctos ad iustitiam percipien-
dam, sic praeparavit iniquos ad iustitiam amittendam, quia pravitatis
praeparator nunquam fuit » .

Sicut ergo praedestinatio Dei proprie est praescientia et praepa-
ratio beneficiorum Dei, quibus certissime liberantur quicumque libe-
rantur, ita reprobatio Dei est praescientia malitiae in quibusdam non
finiendae et praeparatio poenae non terminandae. Et sicut praedesti-
nationis effectus est gratiae appositio, ita reprobationis aeternae quo-
dammodo effectus esse videtur obduratio. — « Nec obdurat Deus, ut ait
Augustinus ad Sixtum (5), impertiendo malitiam, sed non impertiendo
gratiam, sicut nec digni sunt. Quibus enim non impertitur, nec digni
sunt nec merentur ; potius ut non impertitur, lioc digni sunt, hoc me-
rentur » . — Unde Apostolus ait (6) : Cuius vult miseretur Deus, et quem

(1) Eph. c. I. V. 4. (4) Lib. I. ad Monmum, c. 25.

(2) Potius in VI. Hypognosticon, c. 6. (5) Epist. CXCIV.

(3) De Dono Persever. c. 17. (6) Eom. c. IX. v. 18.

i-iij. 1. KiiT. .\i, ii„\i. MA(ii.^im. 1239

vult indHrat: miscricnrdinm ti[t\to\\AUn jtrnedratinatinnein, et prmeciptM

praedcHtinationi.'! cfroctiim, id eHt ynUUw ajtjt^tailinnrm ; tib'1- "•»«

vero (jrfitiae jfricationcm. • Non eniin, ut ait Au^tiMtinuM - j4i-

cmH»<m (1), intelli;.;en<iuiu eHt quod DeuM ita in«luret iiii.i-i .ini

peccare cogat; «etl tamen quibu.s<lara peccatoribua mi

Hcationis suae non Inrgittir, et oh hoc eoH inrinram dicitur, r|aia non

eoruin miseretur, non quia imj^ellit nt peccent. Eontm aatem non

mi.seretur, quiltus gratiara non eHne praol^endam aerpiitate r»

et al) linmaniH BonHil)UH reraotiHHiina iudicat •; quam non aj<ii , ■.•■.i

miratur ApontoluH dicenn (2) : O altitudo divitianim mpientiac et $cien-

tiae Dei!

li Ml. I i| 2. (if) liout. c. XI. V. 3:1.

-^.'^■^^■rTV

DOCTORIS SUBTILIS AC MARIANI

SUPER DISTINGTIONE XL. LIBRI I. SENTENTIARUM

QUAESTIO UNICA.

1139. (I) — Proponitur quaestio. — Circa distinctionem
quadragesimam quaero:

Ut7^um praedestinatus possit damnari?

1140. — Argumenta principalia (1). — Quod non: — a) Omne
praeteritum est simpliciter necessarium, quia, secundum Philos.
VI. Eihic, hoc solo privatur Deus, ingenita facere quae
facta sunt: sed praedestinatio huius praedestinati transivit in
praeteritum, quia Deus praedestinavit istum ab aeterno; ergo
est simpliciter necessarium; ergo non potest Deus non prae-
destinasse, et per consequens non potest iste damnari.

b) Praeterea, si praedestinatus posset damnari, hoc non
esset nisi per actura suum; ergo per actum voluntatis creatae
posset impediri actus voluntatis divinae: quod est impossibile.

1141. Contra: si non, non esset solUcitandum alicui de ob-
servantia praeceptorum et consiliorum, quia quahtercumque
operaretur, salvaretur, si est praedestinatus, et qualitercumque
bene viveret, si non est praedestinatus, damnaretur; frustra
ergo ponitur tota lex divina.

1142. (2) — Quid sit praedestinatio. -- Ad istam quaestio-
nem dico, quod praedestinatio proprie sumpta dicit actum vo-
luntatis divinae, videlicet ordinem electionis per voluniatem
divinam alicuius creaturae intellectualis vel rationalis ad gra-
tiam et gloriam ; licet posset accipi pro actu intellectus con-
comitante istam electionem. Sicut igitur in generali dictum est

(1) Solvuntur ad n. 1144.

LIH. I. DIST. XL. y'AEST. UNICA. 1211

[n. 1120s»,'q(i.] (h» lilxM-talc ft continf^entia voluntatiH ilivr
respoctu qiionifnciKinjiio obi<H!toruni s<»cuinlarioruni sjifHTialii ...
it;i (liccmkim cst icsiipctu liuius obifcti siM-undarii, iil esl rt'//<?
liuic gratia^n et (jloridm.

\\V.\. — Solutio quaestionis. — K.\ Ikjc ilico a): — Quod
propt^M- illa ({ua*.' «licta suiil iii (luaeat. praec. fn. \ 12S], qufNl IV'i)«
C6»/i^//i,yt'/i/6'r prae(l(^stinat illuni (lucni prai^lcslinat, «t pntosi
piai.Hlcstinare, non siniul anibo (q)p<>sita, ncc si; •, >■ <\

utiuiiiqu(? (livisirn in instanli acternilatis^ consimiliter dico atl
qufies/io?u'm in se, qu'j(l istc ((iii cst pra«Hl«?stinatus {)ott>st
(lainnari; noii enini propter eius prae«lestination«;m esl voluntas
eius confirinata, (;l ita potost jwccare, et ita pari ratifjne in
pcccato slarc fliialiter, et ila iuste damnari: seil sicut |)olesl
daninari, ita i^otest non praedcstinaii.

b) (Juantuin aut(>m ad Logicnm projx^sitio pro|)osiia di-
slintrucnda est s(.'cunduiii compositionctn et ilirisionetn : et in
scnsu couipo.sitionis pcr sc extremum est homo vcl |)«»rsona
I^racdestinata sub ista dct^MMninationc pracdestinatum, * et
aliud cxtremum est posse dmnnaiu *] et iste sensus falsus esl.
In sensu autcm dirisionis sunt duae callicpjricae, et enunciatur
de persona aliiiua beatiflcabili in una catluyorica esse prae-
dcstinatum, ct in alia possc dnmnari; et ista duo sunt vera
de eodem subiccto; nec ita vcra, (pKHl simul jM^ssunt «♦sse op-
posita, nec etiam (jikmI iiiium possit .mcccdere alteri, quia in
acter/iitntc est ulruiiKiuc; scd vera simul in quantum volitio
divina consideratur ut priur iiatuialilcr transitu ipsius sujK^r
illud obicctum qutnl cst gloria inti: in illo priori naluralilcr
noii rcpu^^^nat sij»i cssc ojjpositi obitH^ti; imo pc»ssel aeiiualiler
csse oppositi, liccl iion simid aiiilM)runi.

1114. (•'*) — Solvuntur argiimenta princij)alia. — a) Ad
primnm aiyumcntum |ii. 1 1 l() « (lic«>, ipuMl arK'umenlum pn>-
ccdit cx lalsa ima^Miiatioiic, cuius iiiia^'inationis inl«»IUv'lus iuval
ad infclli^^ciidiim vcritatcm proiM>sitae «juacstionis. Si enim |)er
impossibile iiilclliLTcrcmus l)«'uiii adliuc non d«»l«»rminass*' volun-
talem suam ad altcram partem, sml «{uasi delilM>rarcl, ulrutu
vellet istum |)iaed«\slinar«» aut non, l)cne {)os80t inlelbvlUH n«>-
ster caper«»«iu(Kl contiiij;«Mit«»r ipsum praiHb^stinaret vel non pr.t--
d«\stinar«'t, sicut {)atet in actu voluntatis mvstrae; s«\l i{uia Hinii-
per recurrimus a«l actum voluntatis «livina»» «{uosi praeleritum,

1242 LIB. I. DIST. XL. QUAEST. UNICA.

ideo qiiasi non concipimus libertatern in voluntate illa ad actum,
quasi iam sit positus absolute a voluntate. Sed ista imag-inatio
falsa est; illud enim nunc aeternitatis, m quo est iste actus, sem-
per praesens est; et ita intelligendum est de volunlate divina,
sive volitione eius ut est huius obiecti, sicut *si* per impossii)ile
nunc inciperet Deus liabere velle in isto nunc; et ita libere potest
Deus in nunc aeternitatis velle quod vult, sicutsi ad nihil esset
voluntas sua determinata. — Tunc dico ad formam argumenti,
quod praedestinatio huius non transit in jjraeteritum ; licet
enim ipsa coexititerit praeteritis quae transierunt, non tamen ipsa
praeteriit, si (a) alia praeterierunt quae coextiterunt sibi. Unde,
sicutdictum fuit dist. 9 [n. 704], verba diversorum temporum
dicta de Deo, prout verissime competunt sibi, non consignificant
partes temporis mensurantis actum illum, sed consignificant
nunc aeternitatis, quasi mensurans illum actum in quantum
coexistens illis pluribus partibus lemporis. Et ideo idem est
Deum praedestinare et praedestinasse et pimedestinaturum
esse, et ita contingens unum sicut aliud, quia nihil est nisi
nunc aeternitatis mensurans illum actum, quod nec est prae-
sens, nec praeteritum, nec futurum, sed coexistens omnibus
istis.

b) Ad secundum [n. 1140 b] dico, quod voluntas creata
non potest impedire ordinationem voluntatis divinae ; nam
impedire * non esset nisi * staret propositum voluntatis divinae
et oppositum eveniret per voluntatem * aliam '•': hoc autem est
impossibile, quia sicut voluntas creata potest mereri damna-
tionem, ita etiam potest concomitanter sequi quod voluntas
divina non praeordinaverit ipsum ad gloriam. Unde dictum est
dist. praecedente in solutione primi argumenti ad secun-
dam quaest. [n. 1133 a], quod Deus non * possit * falli, quia non
potest stare intellectio eius respectu «c^w.S' cum opposito illius;
ita non potest impediri voluntas eius, quia non potest stare
ordinatio sui cum opposito eius quod ordinavit.

(a) Ed. Ven. sed.

"S^?^-

DISTINXTIO (►LADliAOESlM \ IMMMA.

TKNTIS .\l.\(;iSTI(l SKNTKNTI.MIl \|

Ulrtnn aliqnod sit meritnm oinlurationi» et mi»nricorttiaet — Si
autem quaeriimiH merilnm olnlnrationis er mutericordiae, nl-lurn'
nieritum iiiveuiuuis, misericordiao autera lueritum nou inveiiimuM.
nulluin CHt mipiericordiao meritum, ne tjratiu evacu»-»"' -> >■•■'> •
douetur, «ed meritirt reddatur. Miscretnr ita^ue -•
quao ^ratin datur; otxlnrat autem secundutu iudicium quod merititf
re<lditur. « Unde datur iutelligi, ut sicut roprol»atio Dei e«t iioHe mi-
aereri, ita olxlurafio Dei sit non misereri, ut nou ah illt» irrogetur ali-
quid quo sit homo doterior, «ed tantum quo sit mclior non en>;:e-
tur (1) ». — Ex hirt ajierle oatenditur quid misericonliam, quid ' •' • (
tionem intellexerit Aix)stohis (2), et quia »i/*cr/c-»/n/ia uulium .. . -it
meritum, obilnratio vero non est Hiue merito, 8ed haljor noUe mi.Hereri.
Et misrricordiae verbo hic accijiitur pratdi stinatii», et praecipue /'m^
destinationis e/Jtctns ; olnlnrationis vero non ipna Dei aeterua nprth
balio, quia eixia nulhim ettt meritum, nexl yratiae privatio «ive •< it-
tractio, quae c|u<Mhiin m«xlo est rei^ritbfdiitnis effectns. — A^ " ;• ta-
meu aliijuaudo rejtroltalio pro f>lH.iurationo, sicut vt praedi • >••>

uuo etVoctu, qui ost <^i-atia apixisitu; gratiu oniut quue \.\\^
fectUH est pracdeHtinationis. Cuiu ergo gratiae qiiue up|»>tutur bo-
miui a<l iustitiuitionem miUa Hint merita, multo luiuuii et i|Ktiuti pn»<>>
deHtiuatiouis, (|ua ah aeterno elogit DeuH quoH voluit, aiiqua poMuut
existere luorita; itu ueo reprol»utiuniti, qoa ah aetemo quu«Hiaiu |
HCivit futuroH mnl(»H et damuundos, sicut clogit lacob et repn>i>4twi
Enau (3j, (juixl n.>u luit pn» lueritiH eoruiu, «(iitto tuno hul«errut, .»uia
uullu hubuliunt qiiuiu nec ipni exiHtel>aiit ; nec pmptor futura m«'.
quae pruovideret, ut vel illuiu ele^it, vol illuiu rvprul>avit.

O/nnin qnnrnmdam, in qna f\iH aliquando Atujurtinug, mi potim
retractarit. Opinati Hunt taiuen quidam, Deum ideo eIv^ifM« laoob,

(1) n. Aufc, r ad Si„n'- ., .'.

(2) Hum r. I.\. V. l^' ' - vull misrrrtur, rt t/^rm rmil milmntl

(3) Mulach. V. I. V». l.j; Jiom. c. IX. ». 18.

1244 LIB. I. DIST. XLI. TEXT, MAGISTRI.

quia talem futurum praescivit, qui in eum crederet et ei serviret. Quod
aliquando Augustinus se sensisse dicit in lih. Retractationum (1), ubi
aperte ostendit quod si j^^^opter futara merita electus esset, iam non
ex gratia esset electio. Non ergo ideo electus est a Deo, quia talis
futurus erat, sed ex electione talis est factus, ita dicens: « Disputans,
quid elegerit Deus in nondum nato, cui dixit serviturum esse maio-
rem, et quid in eodem maiore similiter nondum nato reprobaverit, ad
hoc perduxi ratiocinationem, ut dicerem : Non ergo elegit Deus opera
cuiusquam in praescientia, quae ipse daturus est, sed fidem elegit in
praescientia, et quem sibi crediturum esse praescivit, ipsum elegit,
cui Spiritum Sanctum daret, ut bona operando etiam aeternam vitam
consequeretur » . — Ecce hic aperte dicit non propter opera eum ele-
gisse, sed propter fidem qua eum praescivit crediturum. — Sed quia
et in fide meritum est, sicuti et in operibus, hoc retractavit dicens:
« Nondum diligentius quaesiveram, nec adhuc inveneram, qualis sit
electio gvatiae, de qua dicit Apostohis (2) : Reliquiae per electionem
gratiae salvae fient: quae utique non est gratia, si ex meritis pro-
cedit, ut iam quod datur non secundum gratiam, sed secundum debi-
tum reddatur potius cum meritis quam donetur. Proinde quod continue
dixi: Dicit enim idem Apostohis (3) : Idem Deus qui operatur omnia in
omnibus, nusquam autem dictum est: Deus credit omnia in omnibus.
Ac deinde subiunxi : quod ergo credimus, nostrum est ; quod vero bo-
num operamur ilhus est qui credentibus dat Spiritum Sanctum. Pro-
fecto non dicerem, si iam scirem, etiam ipsam fidem inter Dei mu-
nera reperiri, quae dantur in eodem Spiritu. Utrumque ergo nostrum
est propter arbitrium voluntatis, et utrumque datum est per spiritum
fidei et charitatis. Et quod paulo post dixi: Nostrum enim est cre-
dere et velle, ilhus autem dare credentibus et volentibus facultatem
■bene operandi per Spiritum Sanctum, per quem charitas Dei diffun-
ditur in cordihus nostris (4), verum est quidem, sed eadem regula et
utrumque ipsius est, quia ipse praeparat voluntatem, et utrumque
nostrum, quia non fit nisi volentibus nobis » . Ergo et meritum fidei
de misericordia Dei venit. Non ergo propter fidem vel ahqua merita
elegit Deus ahquos ab aeterno vel apposuit gratiam iustificationis in
tempore, sed gratuita bonitate sua elegit ut boni essent. Unde Au-
gustinus in hb. De Praedest. Sanct. (5) : « Non quia futuros nos tales
esse praescivit, ideo elegit, sed ut essemus tales per ipsam electionem
gratiae suae, qiia gratificavit nos in dilecto Filio suo (6) » .

(1) Lib. I. c. 23. (4) Eom. c. V. v. 5.

(2) Bom. c. XI. V. 5. (5) Cap. 19.

(3) 7. Cor. c. XII. V. 6. (6) Ejjhes. c. I. v. 6.

Ml;. I. DIST. XI. 1. ll,\l. MA.iMlU. l*.^l.">

Ilia vidctur contrarinm ijihkI nllhi ait Aiujuttlnus. — Hin taincn
arlverHari videtnr ^[wA dicit AiitruHtinn.H #Hy>rr Malnchiam '

tain(li, ulji HCriptum ent : lacolj dileji, EMnn nutcm nlii» hu
« Cui vult, inijuit, mirteretur, et quem vnlt in<lnrat. S«-.l haec \
Dei iniuHta eHHe non piteat ; venit onim do occultistiimiM meriti*, .
et ipai i>eccatoreH cnin |»ropter genenile pcccatum un«tn maM,Ham fe-
cenint, non tamen niilla inter eoa ent diveniitaM. Prnecetlit erj^o aliipnd
iii poccatorihus, fiuo iiuamvis nondum nint in- '

iintti/lcittioiie. Et iteni jtrneceilit in aliiH j>ec<a • rii-i.-H, ijmi n^ni -
ohtimioiie ». — Ecce hic videtur Aii;^ustinuj» <licere i|ii..I ii.Ha I)oi .
hintas, fjua alioa eligit, alioH reprohat, ex merilis i .»t, .•♦«1 oc-

cultissiiiiis, id ent, quod pro meritis alion vohierit elijjere, alion n»pn>
l)are, et quod pro ineritiH aliin api>onirur pratia iiiMtiHcationiit, aliiM
non, unde ohtnnduntur. — Se<l quid intelligere voluerit, ignorator,
ni.si forte hfx; dicatur intelle.\i.s.He fjufvl Hujira dixiinuH euin n^fra-
cta.sse. Xam ibideni etiam qnacflain alia continue HnUJit. <iua«' in '■'•
livtructntinnnm (i^) aperto retractat; quol utruin<iue le^enti i>at-
Unde veriHimile est in praeiniHsiH etiam hoc retractaiMe. — Qui<lnm
tainen e.\ eo Hensu acci]>iunt fore dictum, non qaia alifiuiit prae<i<
netur pro meritiH vel iuHtiHcationin gratiam mereatur, sed quia ali<iai
non adeo mali sunt, ut mereantur sibi gratiam non irajiertiri. NuIIuh
enim Dei <;ratiam mereri jKtteHt i>er quam iuHtiticatur; |>ote«t tanitMi
mereri ut non api>f>natur, ut poiiituH al>iiciatur. Et ..n;.?..in ali<iui iu
tantum profun<lum ini(Hiitatis <U)venerunt, ut hoc i. ur, ut hoc

digni sint; alii vero ita vivnnt, ut eti*i non mereantur gratiam ia-
Htiticationis, non tamen merentur omnino ropelli et gratiam siln «ub-
tralii. Ideoriue dixit, in quibuHdam praecodere quo digni aint in •
catione, et in aliis f^uo di^'ni siut ob' — Sed hoo (r

Opinio i/iioruniliim faha tle occi/iw,-. /'. / disserenti'--
— « Multi vero do isto profundo «lUaercnteH ro»ldoro r.i
Hocuiulum coniecturan cordis 8ui in.scrutal»ilem altitudinom iii' i

Dci cogitare conantcH, in fabulas vanitatiH abierunt 1

animao Hursum in coelo jioccant, et Becundum |)oocata nua a<i coi
pro moritiH diriguntur, ot dignia aibi ()uaMi car
tur. lorunt hi tales jxJHt cogitatif>noH «uaH, ot v.l.ii' , •'

Doi profundo, verni Hunt in profun<luin ili<«*«ir. v!,ii.i.i/. .i. .
ante convornataH et ibi aliiiui<l lioni vel ninli i—i •.•.!•, ««t pn> mi
ad corjM^ra torrona dotrn.sa« o«ho. Htx; autoin ro«puit cathohca ;
proptcr evidontem Ai)OHtoli Hontontiain, tiua ait (4): Cum nondum natt

(i) Mb rxxxnr (>u.,.,(. ^. /.s.

(2) ('iip. I. vv. '2'A; /.'.."1 c. I.\. v, |H.

(3) Lib. l c 2G. (4) Rom. c. I\ v iMa.

124G LIB. I. DIST. XLI. TEXT. MAGISTRI.

essent, aut aliquid honi vel mall egissent » (1), etc. Melior est ergo fidelis
ignorantia quam temeraria scientia. — « Elegit ergo quos voluit gra-
tuita misericordia, non quia iideles futuri erant, sed ut fideles essent,
eisque gratiam dedit, non quia fideles erant, sed ut fierent. Ait enim
Apostolus (2) : Misericordiam consecutus sum, ut fidelis essem; non ait,
quia fidelis eram. Datur quidem et fideli, sed data est etiam prius,
ut esset fidelis » . Ita etiam reprobavit quos voluit, non propter me-
rita futura quae praevideret, veritate tamen rectissima et a nostris
sensibus remota (3).

Quaestio de reprobatione. — Sed quaeritur: utrum sicut dicitur
elegisse quosdam, ut boni fierent et fideles, ita etiam concedi debeat
reprobasse quosdam, ut mali essent et infideles, et ohdurare, ut peccent ?
— Quod nullatenus concedi oportet ; non enim reprobatio ita est causa
mali sicut praedestinatio est causa boni ; neque ohduratio ita facit ho-
minem malum quemadmodum misericordia facit bonum.

An ea quae semel scit Deus vel praescit, semper sciat et praesciat,
et semper scierit vel praescierit? — Praeterea considerari oportet,
utrum ea omnia quae semel scit vel praescit Deus, semper sciat et
scierit, ac praesciat et praescierit, an olim scierit vel praescierit quod
modo non scit vel praescit? — De praescientia primo respondemus di-
centes, multa eum praescisse quae modo non praescit. Cum enim eius
praescientia non sit nisi de futuris, ex quo illa quae futura erant,
praesentia fiunt vel praetereunt, sub Dei praescientia esse desinunt;
sub scientia vero semper sunt. Praescivit ergo Deus onmia ab aeterno
quae futura erant, neque praescire desinit nisi cum futura esse desi-
nunt. Neque eum praescire desinit aliqua quae ante praesciebat, mi-
nus ea noscit quam ante cognoscebat; non enim dicitur ex defectu
scientiae eius, quod aliqua praescierit aliquando, quae modo non prae-
sciat, sed ex ratione verbi quod est praescientia, praescire enim est
ante scire quam fiat aliquid, Ideoque non potest dici Deus praescire
nisi ea quae futura sunt.

Hic de scientia, dicens Deum semper scire quae semel scit. — De
scientia autem aliter dicimus ; scit enim Deus semper omnia quae ali-
quando scit; omnem enim scientiam quam aliquando habet, semper
habuit et habet et habebit.

Ad hoc autem opponitur ita: olim scivit hunc hominem nascitu-
rum, qui natus est : modo non scit eum nasciturum ; scivit ergo ali-

(1) D. Aug. Serm. CLXV. c. 5.

(2) I. Cor. c. VII. V. 25.

(3) Cfr. August. /. Retract. c. 23; De Praedestin. JSanct. c. 3. Lib. I.
ad Simplician. q. 2.

11. --•

LIM. I. DIST. \IA. TKXT. MAOISTRI. 1217

qiiid ([iwi iiuhIo noii «cit. Itoin itcivit inundiitn cHtn» creandttin: tn<^Klo

non Hcit eum ohbo creanflum; aliqui<l or^o icivit quorl uodo U' •

Et ulia huiuMiiiodi iiitinita induci iKjss^ent. — Se«l ad h
quo^l idein de nativitate huiu8 hominiri ct mandi ci
etiam scit quod Hciebat antequuin Herent, lioet tuoc et nonc hanc
acientinm eius dicersia exprirai verhis oporteat. Nam quod tunc futa-
rum erat, nunc praeteritum est ; ideo(|ue verba cominutancla sunt ad
ipHuin deHignaiuliim : Hicut «liverHiH temjiorihuH lo^juenfPH oaindem diem
mfxlo j)er hw advcrbium craa dcHignamuH, diim adliuc futura e»»t,
mkkIo j)er hodie, dum jiraenenH eat, modo j)cr /im, dum j^raeterita e«i.
lta<iuo antequam crearotur mundu8 «ciebat Deuii hunc creandtimf
j)ostquam creatua est scit eiim creatum. Nec est hoc Khrt diver$a,
Hed omiiino idem de mundi creatione: sicut antiqui Patres crediderunt
CliriHtiim naHcituriim et morituruin; noti autem credimus eum iam na-
tiim et inortuum; nec tamen diversa cre<limuH nos et illi, He«l ea<Iem.
» TeiiijK)ra enim, ut ait Aiij^uHtinus (1), variata Hiint, et idoo verba «uut
miitata, non HdcH». — Indubitanter ijjitur tenearauH, Deum Homj«r
Minnia «ciro quae aliquando scit.

(1) Tract. Xr.V. !>, lonn.

.<r^»r ^|^irVA7>-

DOCTOmS SUBTILIS AC MARIANI

SUPER DISTINCTIONE XLI. LIBRI I. SENTENTIARUM

QUAESTIO UNICA.

1145. ( ' ) — Proponitur quaestio. — Circa distinctionem
quadragesimam pritnam quaero:

Utrum sit aliquod meritum praedestinationis vel re-
prohationis?

1146. — Argumenta principalia (1). — Quod sic: — a) Quia
si sola voluntate, absque aliqua alia ratione, hunc praedestina-
ret et illuni reprobaret, igitur non videretur esse summe bo-
nus, quia non summe liberalis, nec communicativus; posset
enim bonum suum aeque communicare illi quem non praede-
stinavit, ex quo sine omni ratione in alio illum praedestinat
ex sua liberalitate sola, et ita posset istum praedestinare.

b) Praeterea, si duo aequales in naturalibus apprehendun-
tur ab intellectu suo, et solo actu voluntatis suae, sine alia
ratione ex parte eorum, istum reprobat et illum praedestinat,
igitur videtur acceptator personarum, quia aequales quantum
ex parte sua, et ad flnem aequaliter ordinabiles, non aequali-
ter amat ad istum finem : lioc videtur * accipere * personam
praeferendo eam alteri ad illum finem, ad quem non est ma-
gis ex se praeferenda : sed consequens est impossibile et con-
tra Petrum, Actor. c. X. v. 34: In veritate comperi, quia non
est personarum acceptator Deus.

1147. — Contra: — a) Rom. c. IX. v. 11 : Cum enim nondum
nati fuissent aut aliquid boni egissent, aut mali, ut secundum
eleciionem propositum Dei maneret, non ex operibus, sed
ex vocante (2) : quaere ibi.

(1) Solvuntur ad n. 1158.

(2) Vid. explicationem ad n, 1159.

LIB. I. DIST. XLI. VJUAE8T. USICA. 1249

b) Praeleroa ibidein exf-iuplincal de fiyulo, i{ui Uo • i !''m
rnassa j)oto.st Ibrinan! unuin vas iu huiiorem et aliuil in con-
tinneiiarii; ex (juo vidctur arguere a siinili <le pratHlestiiiatione
liiiius et reprobatione altorius.

1 1 IH. (I) — Sententia I. — n) Circa istam qH(ie.sli'.y>rm
sensit Au<^'ustinus aliiiuamio i|iJo<l etsi bona o{H'ra in {irae^ .

Dei iion sint ratio {jraedestinainli, //(/t'« lainen in praj^scienlia Uii
est ralio j^rucdestinandi : sicut {wr euin {^atft su{n?r K{>istolam
ilhiiii ad Roiii., ubi vult ijiiixl {n'o{)t('r lidein quam {iraeMMvit in
lacob, qua sibi esset crediturus, et infld<;litaluin in ICsau, liunc
I)raeele<,'it et illuin non ; el lialietur in lilter.i.

b) Sed illiid relractat i{)se /. liclractai. 2'^, innuens con-
tra se rationein, ({uia fldes cst donuin LkM, sicul et alia liona
opora; qiiod {^robatiir {)«'r A{)Ostoluin /. ad Corinf., ubi dicil:
illiid noii dixisscin, si fidoii intfr donu S{)iritus Sancti connu*
fiicraro sciviss(>m (1).

11 U). — Sententia II. — a) Mai4^ist«'r vidotur .sentiro (ju«m1
omnino nuitum sii mcritum praedcsli/mtionis vel reproba-
lionis; et videtur iniiiti aiictorilati A{>o8toli {)raedictae, et diclo
Au;,'ust. De Pracdestinatione Sanctorum: Son, iiu{uit, quia
nos futuros esse taies scivit nos eicf/it, xed ul es.scmus tales
per iiiam electionem.

b) Et Ma^^ister adducit auctorilatem .\u};usl. coiitra se
fjXXXVlII. Quaest. q. OS, dicentis: Cuius rult, iiii{uil, misere-
tur, et quem vuit indurat; sed haec toluntas J)ei iniusfa
csse non potest ; venit cnim de occultissimis meriiis, quia
etsi ipsi peccatores propter gencraie peccatum unam m '
sntn fecerint, non tamen inter eos nulia e.si diversiias : pr
ccdit cniui aiiquid in peccatoribus, quo quamvis tiondum >in
iuslificnti, dijni tamen efjlciuntur iusti/icaiiune, ci iicrutn
praeccdit in aliis peccfitaribus quo diyni suni obsiinalionc.

c) Hes{)oiulot Maijistor quiMl istani aucloritalom vuletiir
rotractasso in .simiii, rotractando illiul quml dicil 8U{)or I- ;
stolam ad liotn. Kt hoc ♦ connrmal * |»er hoc quwl «{11
(\U[U) sululidoral iii eadein qiiaostiono rotractat, sicul a|){»ni"ol
/. Uctractat. 2^, el illa vidontur ct)mk)nanMum isla .s«'nloniia;
ox quo vidrlur etiain quo<l ilKini soiil^-ntiaiii 1 'Vonl.

(1) Cf. n. IUK).
ToM. I.

1250 LIB. I. DIST. XLI. QUAEST. UNICA.

( 3 ) d) Sed cuntra responsionem Magistri de retractione aucto-
ritatis ad Rom. obiicit quidam Doctor per hoc quod Augustinus
librum illum super epistolam ad Rom. edidit quando fuit Pre-
sbyter; illum aulem * de * LXXXIIl. Quaestionum non com-
pilavit ante({uam esset Episcopus; non igitur videtur quod re-
tractando aliqua de primo libro, retractet aliqua de secundo,
quia retractando dictum prius, quando minus sciebat, non est
retractare diclum posterius, quando magis sciebat.

e) Sed istud arguraentum non cogit; quia licet prius scri-
psit unum librum quara alium, simul taraen fecit librum Re-
tractionum, et tunc habuit illos ambos libros editos, et potuit
sententiam dictam in uno libro retractare in aliis, sive prius
editis, sive posterius. Apparet enim quod omnes libros de
quibus fecerat mentionera ediderat antequam edidit illura li-
brum Retractationum , et tamen si in prirao cap. I. Retra-
ctationum retractasset aliquam sententiam quara dixisset in
aliquo alio libro, * prius * {a) quidera edito et retractato, non
oportet quod iterura replicaret retractionera illius sententiae in
aliquo capitulo assigiiato alii Ubro posterius edito. Unde dicit
libro / Retractationum, cap. 3, retractans illam sententiam,
Deus quem sensus ignorat, addendum, inquit, erat, ui dice-
reiur: mortalis corporis sensus. Et suhdit : nec assidue repe-
tendum esi quod etiam superius iam dioei ; sed hoc reco-
lendum ubicumque sententia isla in meis libris invenitur.
Ergo sententia dicta in libro prius retractato et prius edito
magis retractat eamdera sententiara ut dictara in libris poste-
rius editis quam e converso.

f) Sed aliter posset argui contra expositionem Magistri,
quod non invenitur ubi Augustinus illa verba retractet; qiiia sicut
ipsemet confitetur, et verum est, post illa verba quae adducit
sequuntur alia verba quae retractat de illa q. 68, I. Retracta-
iionum- c. 26, et ista verba non retractat. Videtur autera quod
si intelligeret ea esse retractanda, non inciperet a verbis se-
quentibus ist.a, omittendo illa.

1150. (^) — Sententia III. — Aliter dicitur quod quid-
quid Deus operatur circa creaturas solo beneplacito suae vo-
luniaiis operatur, ut super hoc non sit aliqua alia ratio vel
causa * ponenda *.

(a) Wadd. posterius.

I.IU. I. DIST. XI.I. Qr.-AKST. UNICA. 1251

a) Qucxl * confirrnant* jior illiiil quu! ilicitur liom. IX.
V. II, «!<' lacoh ft Kxnu : Cnm nunduin nati fuissent, aut
oJi(iuid boni egissent, aut tnali, ut secundum electionem prO"
fositum Dei manerel, * non ex operibus *. fliossa : Sirut non
pro meritis praccedentihus, ita nec pro futuris, quia bona
rel nialn yion eranf futura, nisi apposita f/ratia, vcl subtracta.
Quotl ftiarri Ai)()stolus dfclaral siilMJfns v. 21 : * Aut* non habct
polestatem fi<julus cj- eadem massn faccre aliud r/uidem ras
in honorem, aliud vero in f'o///Mmt'//«;>»? Unilr si<"ut s^ija vo
liiiitas flj^uli ost ratio (juaro ilo hac parte runN>n.' facil vas
hoiiorahilo, et do illa vas contumoliao, nulla «li- , <iitia oxi-
stonto iii tota inas.sa, ({uoinadrnixluin est in |iriina inatoria,
quaiM lanien caiisa a^^^ons vestit in una parto ronna nobiliori,
iii alia vero rninus nohili, sic sola voluntas henoj)laciti Dei esl
r;itio (|ii;ir)' de eadoni niassa afN{uali(or vitiata in itriino |)a-
i'<'nto istuni oli|.,Ml ad ^doriain, illimi voro diinittil in danina-
tionem; vel etiain si iKtn fuissct massa vitiata ot omnes es-
soiit a(3qu:dos, iion nisi «.rraluito unuin oli«;oret, altorum vero
dimitter*ot, utrol)i({UO faciondo }.rr*atiain: illi ({uoin ' t, scd

maiorom illi ([iiom elijj«»rel e.\ massa vitiata, et lui luslitiam
({uoin i*\ massa damnata non oliirorot, noii aiilem iniiistitiam
illi ({iioin s«!cun(lum statiim innocontiao o.vistontem non oii^M-rot.

I>) ntorius dicit ista {)ositio ({u«hI convoriit assi<rnare ra-
tionom oius extrinsecani, ({uaro l)ous do tota rnassa i)»M'dila
voluit ({iiosdain homincs misericordilor lil>orare et ({Uosdam
non ; iiullam autcMi ({iiaro {)otius hunc * ({uam * illum. —
Katio primi {)onitiir, iil scilicot bonitas cius, una et 8im{)lox
existons in se, *manifestaretiir* multipticiterw n'hus«liversis
siniul, oo ({iKjd iii niilla * uiia iiatiii*a * lota U^nitas manifif*-
stari j)otost, ({iiia divinam {«'rfoclionom non atlinj.Mt ulla; ♦et*
quomadiiiodiiMi ad {)orrcctloiiom univorsi ni^uiruiilur diverBi
^Madiis i-oruiM iii naturalibus, ot oliani in malerialihus ex ea-
dfiM matoria a(»({iialitor (n) se holHMite ad on 'c eliain pn>-

{)lor camdoiii l^oiiitatfin ot {)orl«vtionorn manu' »uiMdam niiui-
runliir (liv«Msi {.riadus in moralibus, i(uia in Iuk* ItomlaH sua
manir»'slatiir ({iioad alii{U«Mn ^'radum su{M*riialui'alom; it|')' »"•«
«'iiiiM iiisto {)Uiii«Midi» maiiihjstatur lM)nitas iu<fifiit.' illiii ,
iii gloiill'"ttis maiiircstatiir honilas miser,

(a) l.i. \ «11. «'«8fiitiaiit«T.

1252 LIB. I. DIST. XLI. QUAEST. UNICA.

eniin Deus permittit iuste (a) mala fieri, ne bona impediantur,
sed ut eveniant; et hoc tam in moralibus, ut in proposito, quam
in naturalibus, ut in caeco nato, loan. IX. in quo Christus
solam rationem ostendit esse, ut gloria Dei manifestaretur in
illo; sed hoc non est ex defectu visus in caeco, sed ex eius
illuminatione miraculosa a Deo facta.

(5) c) Et videtur hanc rationem assignare Apostolus, Rom. IX,
dicens: Volens Deus ostendere iram iustitiae {\). Cm concoV'
dat exemplum de figulo de eodem luto faciente vas unum in
honorem, aliud in contumeham, de quo 11. Timot. c. II. v. 20,
dicit Apostolus: In magna autem domo non solum vasa au-
rea et argentea, sed et lignea et fictilia; et quaedam qui-
dem in honorem, quaedam autem in contumeliam.

d) De secundo {p) dicitur quod sicut in naturahbus, cum
prima materia tota sit uniformis, quare una pars est sub
forma ignis, alia esl sub forma terrae, alia sub forma homi-
nis, etc, bene potest assignari ratio intrinseca, scilicet per-
fectio universi, et extrinseca, manifestatio potentiae et sapien-
tiae et bonitatis Dei, sed quare haec pars materiae est sub hac
forma et haec sub illa, et non e converso, nulla ratio potest
assignari, nisi sola voluntas artificis sic determinantis, sicut
in omnibus operibus humanis, ut hic lapis figuretur sic ut si-
tuetur in altari, alter ita ut in cloaca, secundum quod Philo-
soph. II. Phys. dicit, aliquos lapides esse bene fortunatos et
aliquos non, hoc a mera electione artificis dependet, sic dicunt
in proposito, in particulari nuila est ratio quare hunc prae-
elegit, et illum non.

e) Quod confirmatur per August. super illud loan. :
Nemo venit ad me, nisi Pater nieus[2), etc, ubi dicit: Quare
hunc trahat, et illum non trahat, noli velle diiudicare, si
non vis errare; et dicunt quod ex hoc quod Deus sic inae-
qualia ex aequalibus facit, non est iniquitas, quia in his quae
flunt ex gratia sine debito potest absque omni iniquitate Deus

(a) Ed. Ven. ista. (6) Ed. Ven. Unde.

(1) Deus volens ostendere iram et notam facere potentiam suam, susti'
nuit in multa patientia vasa irae apta in interitum, ut ostenderet divitias
gloriae suae in vasa misericordiae, quae praeparavit in gloriam: VV. 22-23.

(2) Nemo potest venire ad me, nisi Pater, qui misit me, traxerit eum.
Cap. VI. V. 44.

T.IM. I. niST. XLI. OUAEST. UNICA. 1253

dare proiit vult, iuxta illud Mntt. XX. vv. 11-15: Totle quod
iuum est et vadc ; aut tion licet mihi quod volo /aceref
Tunc autj^m essel iriirjuiias si es<;«t dalum ox «lobiio.

1151. (6) — Praefata sentontia ab aliis irapu^natar. —
Contt^a istajn positionem aiyiut (luidam: — aj Primo «•ontra
illarii r-alionern quae assi^matur iii communi n. llTiO ^J:
naia nullus dcCcctus culpao sive poenae «««l de ix^rliiTtione
\yo.v se universi; '\\z\inv nec per se re<iuirilur ad mamfesta'
iionetn diviyme bonitalis. — Et per \\()c patet <iuo<l non
€st simile d<! difr<Mentiis rorum in esw; naturali et morali; quia
omnes species rerurn distinclae in essr; naturali sunt * de per se
porfeclione * univorsi(a); non sic aul<Mn d«i diirorontiis in ease
inorali intcr h(n)um ot inaluni, vol inler Ix^atum et miKcrum.

hj Ilem * ar{.'uit * (1U(h1 si csset necossarium ad manile-
stationom tlivinae iustitia^» damnatio aliquorum, ad lioc vido-
rotur sufllcere damnalio daomonum; non onim vidcntur homin(>s
et (laoiiKJiies in culpa d |K)ona diirorre specie in osse nKjrali:
])luialitas aulorn individuorum non est dc iK-rlWMion»? nnivcrsi.

v) Aiit si dicas, (piod alio modo manilcstatur jlivina lu-
slilia in illis ct in istis iust»^ punilis, contra : ita nianir«*slare-
tiir (livina miwricordia pluriims iiKMlis, si Dous ^dorifltM-^srt
aliipios lioiniiHjs iiinoc<»nt('s, siciit j.rloriflcavil An^rclos inno'
vol ali(iuos aiifzolos v«;l liominos sine omni merito in seipsis vel
iii alio, quod noii locil, ciim maf,Ms tamon vidorctur do perfe-
etiono divinac iKjiiitatis |)luril)us mulis manirostari mis<M'icor-
(liaiii I)i!i (|uaiM Dci iiistiliam.

d) Praeterea arj^uit istc, ipiod non videtur «|uo«l c.v m-
tcntione Dous fleri p^^ccata pormitlat, ut oa |iostmodum pu-
iiiat; ((iiia iioii vidctur (|uod pcr intcnlioncm cuiuscunuiuc plus
sint pcrmiltcnda iiiala flcri (juam * non * facionda (/'K quja >»>I-
lum maluin culpac vd poonao i)otosl »>8se iK»r s*' int<Milum (c)
iii (iiiaiitum riialum.

(■) c) Kt si dicutur (pKHl voluntas in iMM-mittondo nullo modo
l(Mtur siip(»r maliim, s(nI soIumiiKHlo suixm' pcrmi.s$iotu*m, ul
intondat inalum p(MMiiittoro csso vol fl«M*i, non rationc lotiuH,
.stnl partis, arguit istr (jiiod snlt^Mii iiori cst mniufcslum qua-

(n") "WikIiI. Hiint pir nr ili- pirliilicnif univrr»i.
(A) Wadtl. fuTi (|iiam fiiricinln.
(r) VA. Vi>ii. iii tuiitum.

1254 LIB. I. DIST. XLI. QUAEST. UNICA.

liter ex intentione Deus velit unum et non alterum. Unde non
videtur quod * eius intentione Deus * malum permittat, sed
solum ut bonum eveniat. Hoc patet in caeco nato, quem Deus
permisit nasci caecum, non ut gloriflcaretur in caecitate eius,
sed in * mirabili * illwninatione * eius *. Hoc etiam patet in
naturalibus; Deus enim non intendit defectum; sed si causae
secundae sint impotentes, permittit * deffectum * (a) esse talem
qualem possunt producere. In hominibus etiam videraus quod
qui permittit aliquem peccare, si posset eum prohibere vel
irapedire, peccat. Igitur hoc non est ponendum in Deo.

f) Praeterea contra secundum membrum [n. 1150 d], sci-
licet quod nulla sit ratio in speciali quare illum eligit et il-
lum non, arguit quod ilhid exeraplum non est simile; in ma-
teria enim ut niida est non potest esse differeiitia, propter
quara sic sit disposita ad talem et talem formam, sicut nec
in massa respectu diversorura vasorum; sed in hominibus
videtur posse inveniri aha dispositio in uno et in altero, pro-
pter quam huic congruat praedestinari et illi non : sicut in
raateria non 2it nuda est dispositio propinqua ut flat sub alia
forraa, sicut patet de vino et aceto; non autem esset perfectis-
sime disposita ad ihara posteriorera, si non esset sub priore.

gj Et quod iUi adducunt [n. ilbO ac] pro se Apostolum, dicit
iste, secundum Glossam * ibidem, * quod Aposlolus hoc dicit, non
propter inopiam reddendae rationis, sed ut reprimat temerita-
tera incapacium. Nec est simile in exeraplo * Apostoh * de
raassa et flgulo, nisi ex parte finis, non autem ex parte sub-
iecti; quia hic in electione potest esse differentia in subiecto,
ibi autem non; et quoad hoc est congruentius exeraplura Apo-
stoh, quod ponit 11. ad Timot. c. II. v. 20, de vasis argenteis
et aureis, quia ibi est differentia in subiecto, secundura quam
vasa ficiilia flunt in maiorem contumeUam, lignea m rainorera,
aurea in honorera raaiorem et argeniea in honorera minorem.

1152. (8) — Sententia IV. — Iste igitur iraprobans istara
positionem dicit aliter, et hoc sic: — a) Actus divinus potest
considerari duphciter: vel ut est a Deo agente, vel ut recipitur
in aliquod passum, sive ut terminalur ad ahquod obiectum.
— Primo modo nuha est ratio actionis divinae, neque ut
finis, nisi ut bonitas sua raanifestetur, neque ut efficiens, nisi

(a) Wadd. effectum.

Un. l DIST. XU. gCAKST. t.MCA. 1255

voluritas suu. — SituiuIo modo tarnen ♦•sl a.««ij;narf aliquain
ratioru;rii, \)i'.v (|uarn soilicft illuil fiis circa quo«l f*t acfio ut
ens ad fliK-m con^M-uit flni.

b) Kt i\\\(A ali(|ua talis rulio sit cx jjarlf «'Uti.s a»! liii'
ost(!n(lit triplicitcr: primo, ((uia in rf?lMis ornnino ao<|naIi:
eleclio nominari rioii j)ot(,'sl; iptur si I)«'iis isluru elij;il, ali .
est clitrorentia olcK^ti a non (^lncto: serundo, (juia in uinn;i>.. .
ojxnihus niis(.'ricor(lia(' divinae vidctur ' concurrere iusiiiia;
er^^o ali(jua est con<j:ru(Mitia cx j^ari*^ illius circa qurxl opora-
tur iiiisericorditer: et tertio, (juia consiniililrr vidctur non •
vel esse merituin electioni» vcl rep}-of,aiionis, el ila licel ma-
lilin ex jiart^» rciirohati non sil raiisii daninandi a parti? D«'i,
(luiii luiic Dcus csset passirxs, ct tcmjMtralc csset cau.sa aetcrni,
tamen bene ciMiceditur cx jiartc damnandi * maliliam ess»» ra-
tioiicm rnoiiram *, jir-ojilcr (juaiii rccijiiatur in ijjso aliijna
actio (»t sit circa ijisum; erj^o a siinili videtur ex alia i»arle,
(juod ahsijuc imjicrrcctionc I)ci in a^'endo jH^vsit jxjiii alfpi "
ratio cx j)artc jir-acdcstinati, * ijiiasi in ijiso vel circa i|)>um
cssct talis actio *. Kt iste iimitiliir iii ista conclusioiK? aiicto-
rilali Auf/usl. pracallcjratac (ii. II t!>A] LXXXIII. Quarstionum,
(\\\'.\(', iioii viilclur rctractata. Kt liic j)olcs;i inti-.Hlii.M cxjw.sitio
Miifjjistri sujicrius [n. 11 41) c; jiosita.

(9) r) VlUmus ii\ sprciali dicit (]uae sit ista ratio: (|uia ftonus
usus fiftrri arfntrii pra(?visus ex |)arte elccti, el malus usus
fiffrri (rrbilrii jtracvisus o\ j)arte rcj)i*ol)ati. — Hoc d«vlarat
sic: licet }.ji"atia prinripufiter operetur in actihus lnjnis, taineii
liltcruiM arhitriiiiii <7y()/)f?/7//?o'; ijuod j^robat jM>r .\u>fust. sujxT
illiid I*sabni{\)'. Adiuva nos, Drns snluiaris noster, w\t\ ^XWxi
.•\ii}4^uslinus: Cuni ait: Adiuva nos,ner ingraius est gratiae,
nec tollil fiberum arbitriutn ; qui enim adiuraiur, etiu"*
pcr seipsum afi^pud operatur. (Juando i^^itur uflcrlur pr.ilia
viatori, si rccijtiat ^MMiiam oblalain, ct ci st^cunduin usiiin li-
bcri arbiliii bcnc cooj)crctur, mcrctur liab<'re ^Mniliani s«vun-
diiiM ;^Madum iiltcrictnMii : sicut cxcmiilillcal in miillis ^T.idibus
iiilcrmcdiis a stalu j^cccali morlalis ustjuc ad statuin f.'loriac.
(jiios non oj^ortct modo (MiuriK^ran? oniiicH; el ila viilctiir nu.-l
totus bonus usus lifferi arbitrii |»ro oinnibus slalibns jtracvi-

(1) /'« L.X.W III V. .'.

1256 LIB. I. DIST. XLI. QUAEST. UNICA.

sus possit esse ratio electionis aeternae ipsius bene usuri, et
ita ex alia parte de malo usu et reprobatione.

d) Et si obiiciatur contra istud quod bonus usus liberi
arbitrii est per gratiam; ergo pertinet ad effectum praede-
siinationis, et ita non est ratio eligendi, * responde^it * quod
bonus usus quodammodo non includitur sub praedestinatione, nec
sub eius effectu, licet non sit sine eius effectu, nec sit distin-
ctum quod est praedestinationis ab eo quod est liberi arbitrii.
Sic igitur, secundum ipsum et in communi circa totura genus
humanum potest assignari bonus usus et malus usus, et de
quocumque homine potest assignari ratio ex parte ipsius, non
propter quam, sed sine qua non. Tamen in speciali circa de-
terminatum hominem non est hominis illam rationem investi-
gare, quamvis non desit, et vix possit sciri, cum in speciali,
secundum eum, magna inopia reddendae rationis Apostolus la-
boraverit, cum dixit ad Rom. 11. v. 33. : 0 altiiudo divitiarum,
quia in hoc consistit iudicia Dei abyssus midta{\).

1153. (10) — Quam sequentibus impugnat Doctor. — Sed
contra istud arguitur: — a) Primo, quia Deus non praevidet
istuni bene usurum hbero arbitrio, nisi quia vult vel praeor-
dinat istum bene usurum eo ; quia, sicut dictum est dist. 39
[n. 1129], certa praevisio futurorum contingentium est ex deter-
minatione voluntatis divinae. Si ergo offerantur voluntati di-
vinae duo aequales in naturalibus, quaero, quare istum prae-
ordinat bene usurum libero arbitrio, et illum non? Non est huius,
ut videtiir, assignare rationem, nisi voluntatem divinam. Et
haec est prima distinctio inter eos, quam, per te sequitur electio
vel reprobatio; ergo in priraa distinctione pertinente ad prae-
destinalionem et reprobationem sola ratio est divina vohmtas.

b) Praeterea, ista ratio quam ponit non videtur communis
omnibus praedestinatis et reprobatis. Primo quidem quia non
parvulis, in quibus non praevidet Deus usum bonum vel ma-
lum hberi arbitrii. — Et si dicas, quod etsi non praevideat
usum talem, tamen praevidet istum bene fuisse usurum si su-
pervixisset, illum fuisse male usurum si supervixisset, et ideo
istum perducit ad baptismum et illum non, et iste salvatur,
et ille damnatur; sed hoc ipse ita iinprobai, quia propter bo-
num usum praevisum ahcuius, si supervixisset, non acceptatur

(1) Ps. XXXV V. 7.

LIB. I. F)I8T. Xf.I. QCAEST. IJMCA. 1257

\-('\ (lariiruitiir; timc enim adullus «ocurjilum foa, raorion» in
{.,'ralia noii praftniiarotur socundurn riK-rila quaft iam haU»t, sed
secuniiurn illa (juaf! praoviilerotur hahiturus, si sujK^rvixiHset.
— Siiniliter si loquarnur ih? An^folis pranlMsiinati» pt non prae-
(lestinatis, (ju«;m usiirii lihori arhitrii praovidot I)ou» in isto, si
oflcpiitur ^'•ralia, (pioin ikmi praovid«*t in illo, proptor ijuoin
praodi^stinat isturn, ot illiiiii rcprohat?

11.')1. (") — Sententia Doctoiis. — Potesl alitor din, «iuod
prucdesdnaiionis nulla osl raliooliani i>.x jmrh; prnedeslinnii
ali((iio iiiodo piior ista praodostinationo; rejnobdtionis tariicn (>.Ht
aiiijiia causa,ii(>n ((iiidom ()r-o()t»-r ((uam Dous effectire n'(>r(jhal
iii ((uantiiiii ost actia a Deo, sicut aivutuni cst in pra«'rnissa
0()iiiion(' (n. ll.Vi^J, ((uia tunc Dciis o.ssci jtnssivus, soil ()r(»()tor
((iiam ista actio sic torminotur ad istud olnectum, ot non ad aliud.

n) Primum ()r'ol)atur, ((iiia volcns ordinato flnom et ea
qiiao sunt ad niioiii, (irius viilt fliioin quam aliqiUNl ontium ad
flniMii, ((iiia (a) propler * talorn * flii»'m alia vult; orgo cum in
tolo jn'()C(»ssu quo croatura hoatiflcahilis ()oi*ducilur ad jHTfo-
ctuiii fliii-m, flnis ullimus sit l)ealiludo (>crf»vta, I)«nis volons
liiiic ali((iiid istius ordiiiis, ()rirno vult huic creatur.io iM^alifl-
cahili liiicm, ot qiiasi (lostcrius vult sihi alia ((uao sunt in or-
(liiic illoi-iiiM ((uac ()i'rtini>nt ad illum flnom: S4h) <;ratia, flilos,
morita,(;l hoiiiis usus lihcri arhitrii, omnia *ista* ad istum fliiom
suiit ordiiiala, licot ((uaodam icmotius ct qiiacdam pro()inquius;
ov^o (irimo isti viilt Dous lM'atitudiiicm quam aliquo»! islorum,
ct [)riiis viill ci qiiodcumquc istorum quaiii ()iacvidcat i(»suin
liahiliiiuiii qiio(lcuiii((Uc istoruni; ic-iliir pro(ilcr iiiillum istoi uiii
((lacvisum vull oi hcatitudincm.

h) Secundum prohatur, ((uia damnatio nc^n vidctur bona
iiisi ({iiia iusta; iiam, socundiim .\ii^Mist. A7. Sujter Gen, r. 17.,
non (irius ost Dciis iillor ((uarn ali^juis sit jHVoator; vidciur
enim osso cnidclilatis j»uiiii-o ali((uom, non pra»^'xistonto in oo
cul()a; i^Mtur a simili, ii(»ii vult IVus prius 8li<(uom jmnir»^
(juatn rideat ali((ucni (»ssc p«HTatoi'om. Non ipilur primus actua
volimlatis iliviiKu? circa ludam osl volle damnaiv ludam, j»nHil
liidas oirciliir iii (»iiris natiir-alihus, ((iiia tunc viih»rctur velh
damnarc siiic cul(»a ; s^mI vidolur ((UihI oj)ortoi ludam (»fl^crri
volunlati divinat» suh raliono jMvcatoris anloijuam volit ij«uni

1258 LIB. I. DIST. XLI. QUAEST. UNIC.\.

darnnare; ergo cum reprobare sit velle damnare, reproLatio
* habet * ex parte obiecti rationem aliquam, scilicet peccatum
finale praevisum.

Hoc confirmalur auctoritate Augustini in libro De Prae-
destinaiione Sanctorum, et ponitur in littera.

11.55. (12) — Solvitur obiectio. — a) Contra istud: Petrus et
ludas aequales in naturalibus voliti a Deo in esse existentiae
in illo instanti in quo offeruntur voluntati divinae in existentia
naturali, et aequales, Deus, per te, primo vult Petro beatitu-
dinem. Quaero tunc, quid vult ludae? Si damnationem, ha-
betur propositum, quia tunc reprobat sine omni ratione. Si
beaiudinem., ergo praedestinat ludam.

h) Dici potest quod in isto primo instanti nihil vult lu-
dae, sed tantum est ibi negatio volitionis gloriae. Et sinjiUter
quasi in secundo m^ton^^naturae, quando vult Petro gratiam,
adhuc nullus actus positivus voluntatis divinae est circa ludam,
spd tantum negativus. In iertio instanti, qnando vult permit-
tere Petrum esse de massa perditionis, sive dignum perditione,
et hoc sive propter peccatura originale, sive actuaie, tunc vult
permittere ludam simili modo esse fiUum perditionis, et hic est
primus actus positivus : uniformis quidem circa Petrum et
ludam; sed ex isto actu est illud verum: ludas erit finaliter
peccaior, positis illis negationibus, scilicet, quod non vult sibi
dare gratiam, nec gloriam. In quarto instanti offerlur ludas
ut peccator finaliter voluntati divinae, el tunc ipse vult iuste
punire et reprobare ludam.

c) Nec mirum quod non ponitur simiUs processus prae-
destinationis et reprobationis ; quia bona omnia attribuuntur
principaUler Deo, mala aulem nobis; et ita Deum praedesti-
nare sine ratione congruit bonitati suae; sed ipsum velle dam-
nare non videtur sibi immediate posse attribui respectu obiecti
ut cogniti in suis puris nal;uraUbus, sed tantum respectu obie-
cti ut cogniti in peccato mortali finali.

d) Potest confirmari ista responsio per simile: ponamus
duos ex parte sui aeque gratiosos mihi, quorum alterum di-
ligo, alterum non. Et istum quem diligo praeordino ad aliquod
bonum, per quod possit mihi placere; illum autem quem non
diligo non praeordino ad tale bonum. Si ita esset quod in po-
testate mea esset permittere eos posse offendere, (possem velle

I.IR. I. niST. XU. QUAE8T. UMCA. \ .!'''*

perrnittoro ulruirKiiio o(r»'n<lore {a)\ et ox quo illurn |)*>nlunTi'
non volo a<l ilhnl i»''r ipi<»(l posset roihi placon?, pra»
otronsarn oius porpoluarn, ot ita um iuslo punire oum; prae-
soirorn autoni otr<'ns;wn alt(M-ius roniittiMnlarn, sive roniriiutai)-
(larn a<l <iuoil v»'ll»!rn.

lioO. (I*) — Instantiae. — uj l'ropontintnr. — Sttl adhuc
contr-a istiul inalftlu)-, ijiiia Dous ccrtituilinalilor non pr; ' *
liularn osso rnalnni socnnilurn istani vuiin; nain sol:i ;)r'r//M ■>■>
aliciiius acliis ot coitituilo lU' prfoiissioni! iion lacit C4>rtiiuili-
norn il«! illo nrtti, (jnia f)porlt'r*«'t hal»on' uli<{uarn c^iusain «'//"♦•-
ctivani ; iijitiir «'X liott solo ipicMl I)«'us praescit so vollo ludain
perrni(ler(i p«'ccaro, non oril crrliis «I»' Itnla percaturo vel
hiilarn prccaturiirn; *et * hxpianiur de Anp»lo Ixjno et rnalo, qui
rioii «'lant in pi^ccato ori^'inali, ox hoc, in<piani, solo non vitlo-
tiir (iiKxl sciat LuciCorum osso pi^ccaturuin, et ox hoc solo, ut
vidotiir, non oiroiliir sil»i Liicilor ut prvcator.

Praeierea, iiuid ost istud v<'llo permiltere Liicircriirn |)oc-
caro? Si hoc ost ali<iiiis aclus positirus voluntaiis ros|M'ctu
peccali, \\i\[m' vi<l«'tur (luod vult euin poccare. Si noii est actus
positivus r«.'sp<'ciu actus poccali, s«^d ros|»o<*lu actiis penniss>,-
nis, lunc oril actus re/lejus, ot tunc <'ril «|ua«'ron? do i>t.i
])e>'missiofi(', i\\nii actus sit? Si actus /)os<7/r«s voluntatis. «'ip)
viil<'tiir adliiic ipiod Iifiis hal)oat acturn positicum re«|>«'«''ii
peccali (iiiod pcrniitlil.

IjJ Soleunlur. — Priuium istorurn solvitur imt Ik)C, quml
I)i'Us prao.scit so cooperatururn Lucifoi"o ad substantiam illius
;i«tii>; iiiii i'iil i»<'cc;itiiiii. 1I<k' auloin pra«*8cit quia ru// fo*/
/•(//•/ illi. si ost j»«'c«-atiim coinrnissionis, vel pra«*8cil se /lo/i
rooperaturum ad actniii :iliiiii«'m. si non vult i|)suni. ol hoc
si isto actus primiis ♦ 08S«»t * poccatum omissioiiis; el sciondt)
so cooj»«>raluruin ;id t;di'in snl)sianli;im actus cum iion ciirum-
stantiis dohilis, vol ii(»n cooi>oraluruin «'i ail actum n«M.'<-8jiari'
ot por cons«'inions «iu«'m omittol. sciol illuin peecaturum ; iia
<iui)d scit hiinc p«'ccaturiirn, non s<»lurn «inia scit si» ftermi ■-
rutn, s«'d «'tijiin <iiiia scit sc cottperaturum huic ad vubsi
tiaiii :ictus non circumsl;inii«»nati. ot |M«r rons.»""-"'' iHto ci*!..
initt«'l, vol non coop«'raluruni oi ad aclum no« ■ in», ol jmt

coiis<'.|ii«'iis isto omittot.

yi) hcfst lii K«l. Vrn.

1260 LIB. I. DIST. XLI. QUAEST. UNICA.

Secundum dubium difficultatem quaerit tangentem divi-
nam volunlatem, de qua non modo, sed alias (1).

1157. — . Corollarium. — De istis opinionibus omnibus, quia
Apostolus videtur disputans de ista materia ad Rom. in flne
quasi totum imperscrutabile relinqiiere: 0 aliitudo, inquiens,
divitiarum sapientiae et scieniiae Dei; et quis novit sensum
Domini, aut quis consiliarius eius fuit? (2), ideo ne scrutando,
de profundo, secundum dictum Magistri, eatur in profundum,
eligatur quae magis placet, dum tamen salvetur libertas di-
vina sine aliqua iniusiitia, et alia quae salvanda sunt circa
Deum ut liberaliter eligentem; et qui aliam opinionem tenuerit
respondeat ad ea quae facta sunt contra eara.

1158. C^*) — Solvuntur argumenta principalia. — a) Ad pri-
mum argumenium principale [n. 1146] respondeo, quod summa
bonitas potest stare cum liberali coramunicatione, licet non sit
illa aeciualis omnibus; potest enim summe bonus ex libertate
libere coraraunicare, et ut ostendat se non necessario liberalera,
sed liberalera libere communicativum; potest enim sic liberalis
aliquibus duobus apprehensis aequalibus velle bonum non aequa-
liter comraunicare; nec in hoc fit iniustitia aliqua, sicut dicit
tertia opinio [n. 1150 a et e\ quia nihil est ibi debitum.

b) Ad secundum [n. 1146 b] dico: quando sunt aliqua
duo aeque volibilia et ordinabilia ad aliquem flnera, et ex parte
sui habent rationera illara propter quara sunt volenda ab aUqua
voluntate, voluntas praeacceptans unum illorum alteri ad ilkim
finem peccat secundura acceptationera personarum; talis est
autera oranis voluntas creata, quia respectu illius bonitas ama-
bilis est ratio recte amandi; non sic vohralas increata respectu
alicuius boni alterius ab essentia sua; nullura enira aliud bo-
num, quia bonum ideo araatur ab illa voluntate, sed e con-
verso; et ideo non potest acceptare personas, quia non est in
eis bonitas quae sit sibi ratio araandi.

1159. (13) — Explicatur auctoritas S. Pauli. — a) Ad pri-
mmn in opposiium [n. 1147 a] qui vult tenere aliam viam

(1) Dist. 47.

(2) 0 altltudo cUvitiarum sapientiae et scientiae Dei! quam incomprehen-
sibilia sunt itidicia eius et investigahiles viae eius ! Quis enim cognovit sensum
Dominif aut quis consiliarius eius fuitf aut quis prior dedit illi, et retribue-
tur eif — Rom. c. XI v. 33-35.

LIB. I. DIST. XI.I. QIJAEST. UNICA. Vdttl

potost (licorc, sicut dicit qunrta ojjinio ( n. 1151 //], (jurj<l Apo-
stolus iu hoc rfilarj^Miit iiraosumptuosoH inijuirHiteH illa fjuorum
[lon sunt (-apacos; non autcni jjrojitor inojiiarn rfNldpmlao ra-
tionis, saltom in cornmuni, licot in parlicuiari rj(?f4ciatur (juod
rnalnm j)i-a(>vi(lot Dcus in isto j)roj)lor (juo<l r»'prolx»t cum; et
in istis sj)<'cialil)us j^cccatis j^r-acvisis cst olliludo dirilitirum,
ot suiil iudicia incomprrficnsihilia (n. 1 l.V.^ (/]. Cui viil«'lur
concorilai(! ilhid vocnhuliim iudicii ; (juia iudicium esl do 7x1»*-
licidari aj^'il)ili; usitato onirn non dicimus i\o principiis pra-
clicis sivfi de legibus statutis f«se iudicia, »«h1 de aliijuo par-
ticidari actu indicatur socundum princij)ia practica sivf> lefres
statiitas; et id«H^ non obstantc (juod sit princij)iurn j»r'acticum
statuturn j)»-!- divinam voluntalom, (juod ornnis pi'aovisus flna-
litor riialus danmotur, tamon dc pai*ticularil»us assurnendis sub
isto piaovidf^tur sic flnalitfr malus, et ille sic, (juasi ex hoc
iudicatur isto roprobatus pioj^tor hoc, et illo propter illud,
ista iudicia sunl i7iscrutabilia ; non onim scit liomo nec j^otest
sciro in (juod j^cccatum I)ous vult p(^rmittorv isturn cadoro, ro-
spoctu cuius sit non volitio confcivndi }.'i'atiam, ut sic utVoratur
faiiKjiiam (liialilcr j)Occalor in illo jicccato, ot sic j)roj)tor illud
l)Occatum i^i-aovisum ivj^robctur. — Do bonis autom * j)ra«»vi-
sis * potost i)oni (juod nulla sit ralio, sicut dii-fum ost in qiiinfn
opinione [n. lloll.

b) Kt si contra hoc argua.s, (juod .saltoru circa boiios non
oruiit iudicia inscrutabilia, lacib^ onim ost dicere (juixl (juia
vult, i(l(!o salvat, pntesl dici, (juchI de eis in (juantum pratnlo-
Btinat non ost indiciuai, no(juo do faclo in existonlia, iieque
(juasi in jira^^sciontia divina; iudicium (»nirn est de nlitjuo fa-
cto vol j)raoviso; sod i\o rnalis, licot non »it iudioium de./fir/o,
(juia non j)(»ccavorunt, j^ofost tarnoii condernnotio dici iudicium
do ois in |)raosciontia Doi, ubi dicuntur mali; et tunc iuMTU-
tabilitas iudicioruin jM>fosi i.-forri ad malos, ex jKirte (juorum
Iioiiitiir aliijiia ratio, licet illao ratiuncs ex jjarte divonjorum
proptor (jiias (jiiasi ox j)arto coruru * in forunlur * ludicia, sinl
insciiifabilos ot \w Ii<»c iudicia ins<r-utabilia.

11(10. — ExplicantiU' auctoriUitos S. Augustiui. — A»! aliud
Au(/iistini |iiii. l IJS ^ ol 1 l.Vi 6] farif i»r(> quinta o\
[n. Iir»l|, (juia j)r()bat ox j^aiie pr.io»! loruiu nullam om«»

rationom, sod nun ox j)arlo damnandorum.

DIST. QIJADRAGESIMA SECUNDA.

TKXTUS MAGISTRl SENTENTIARUM.

De omnipotentia Dei, iihi priiis consideratur quare dicatur omni-
potens. — Nunc de omnipotentia Dei agendum est. Ubi prima con-
sideratio occurrit, quomodo vere Deus dicatur omnipotens : an quia
omnia possit, an tantum quia ea possit qiiae vult? — Quod enim
Deus omnia possit, pluribus auctoritatibus comprobatur. Ait enim
Augustinus in lib. Qicaest. Veteris ac Novae Legis (1) : « Omnia
quidem potest Deus, sed non facit nisi quod convenit veritati eius et
iustitiae » . Idem in eodem : « Potuit Deus cuncta simul facere, sed
ratio prohibuit», id est, voluntas; rationem nempe ibi voluntatem
Dei appellavit, quia Dei voluntas rationabilis est et aequissima. —
Fatendum est ergo Deum omnia posse.

Quomodo dicatur Deus omnia posse, cum nos midta possimus
quae ipse non potest f — • Sed quaeritur, quomodo omnia posse dicatur,
cum nos quaedam possimus quae ipse non potest? Non potest enim
amhulare, loqui et huiusmodi, quae a natura Divinitatis sunt penitus
aliena, cum borum instrumenta nuUatenus habere queat incorporea et
simplex substantia. — Quibus id respondendum arbitror, quod huius-
modi actiones, ambulatio scilicet et locutio et huiusmodi, a Dei po-
tentia alienae non sunt, sed ad ipsam pertinent ; licet enim huiusmodi
actiones in se Deus habere non possit, non enim potest ambulare vel
loqui et huiusmodi, eas tamen in creaturis potest operari; facit enim
ut homo ambulet et loquatur et huiusmodi. Non ergo per istas actiones
divinae potentiae detrahitur aliquid, quia et hoc potest facere Deus
omnipotens.

De aliis obiicitur. — Sed sunt alia quaedam quae Deus nulla-
tenus facere potest, ut peccata ; non enim potest mentiri, non potest
peccare. — Sed non ideo omnipotentiae Dei in aliquo detrahitur vel
derogatur, si peccare non posse dicitur, quia non esset hoc potentiae,
sed infirmitatis ; si enim hoc posset, omnipotens non esset. Non igitur
impotentiae, sed potentiae imputandum est quod ista non potest. Unde
Augustinus in XV. lib. De Trinit. (2) « Magna, inquit, Dei potentia est
non posse mentiri » . Sunt enim quaedam quae in aliis rebus potentiae

(1) Q. 97. (2) Cap. 15.

LIH. I. I»1ST. XMI. TKXT. MAQIHTHI. Viiiii

depiitanda Hunf, in aliiH vero minime, et qnae in alii» landabilia «001^ in
alii.s vero reprehon.sihilia Hiint. Non erj^o DeoM ideo mintiit )ir>t«>nii «tt,
qiiiu pfccftre non jtotfMt, ciiin otnni/M^tent nuUa'- it qui hoc |ir>tc«t.

/tfiii (te (iliin o/)/Kniit. - Sunt etiam et ai.a ■, . if.|:iiii (juao Dnuii
noii j)f)teHt; iinde videtur non oinnia |M>H8e; nou eiiim ;- ■■ -• "«'»ri vel
/alU. Unde AuguHtinuH in //7>. /> »V«/mWo(l): • DeuM on. um non

l>oteHt inori, non jjoteHt falli, non pr»teHt miser Heri, nec potent vinci.
Haec utique et huiuHinrxJi al>Hit, iit ponnit omniitotenM; si enim buiai*-
modi pas.sionil)UH at(|ue defectibuH Huhiici [)OHHet, omni|)OtenM minime
foret ». Kt ind<' monstrntur omnijmtrna qiiia ei haec propinquare non
valent. — Potest tamen haec in aliis operari.

Qitoff omnipntentin I)ei secitndtim duo considerfititr. — Sic i^iiur
dili;{onter c'oiisideraiitil)us ontnijiotentid eiuH Hccuinium diio ap|>aret,
Hcilicft (|U0<1 orouia /acit qiiae viilt, et nihil omnino jxttitnr. Secun-
dum utruinque Deus omnijiotens verisHime praedicatur; quia nec ali-
quid est (^uod ei ad patiendum corruptionem inferre valoat, nec ali-
quid ad facienduiu impedimentuin afferre. — Manifeatum ent itaque,
Deuiu omnino nihil jtos.se jiati et oinnia facere |)os.so. praetcr e« sola
(juibus eiuH di|^nitaH laederetur eiusqiie excellentiae deroj;«rrtur, in
quo tuinen non est minus oinnii)r)tens, hoc eniin jmismo non eMnet yMMe,
sed non jiosse. Neino ergo Deuiu imjmtenlem in alit^iio dicere praesu-
mat, ({ui omnia potest qiiae j^o.s.se potentiae cst; et inde vere dicitur
omnijiotens.

Qiiihitsdaiii aitctoritatihns tradittir tjitod ideo dicitur omnijiotena,
i/iiia potest i/iiidijnid vitlt. — Kx (luil)U.sdam tntnen u ' ih tr«-

ditur, i(hio voro dici omnijtotens, (luia (jtiidi/nid !■•■'' .0 Au-

gustinuH in Knchir. (2): « Non ob nliud vei-acitcr , jxttens,

nisi f|Uoniain quidiiuid vult jwteHt, nec voluntate cuiuMpiam crcaturae
voluntatis omiiii)OteiitiH imi>oditur efffct uh » . Idein in lib. lie Sjtiritu H
l/Utera (3); « Non potest Deus facere iniunta, quia ijxj© Mumma iustitia
et bonitas ent. Oinni|)otenH vero ent, non qiiod poeait omnia faoenf». ncil
(luin |K)teHt eiHc«<re (|uidqui(l vult, ita iit nihil valeat eiuN voluutati
resistorc, (|uiii coniplHutur, nut nli(|iio nuxlo im|'«-'"" "jh'!.'''!!! , —
loaiineH (Jlirysostuinus iii lloinHia i/nadnm de ■ ^ _ -oii

nit: « Omnijtotens dicitur DeuM, quin jnisse illiuM non potettt invenire
non posae, dicento rropheta(4): (hnnin qnarcumtjue vttluit flecil. I|«i«
est ergo oinnii)otenH, ut totum (iu(xl vult |io(tMit. t*nde A
Kiiis, inquit, volnntati tjitis rrfigtit »? — Hin an

ustondi (|Uo«l DeiiH ex eo tnntitin dicatur OMiiUy-'»' >•.-, •^••-i •■..•;•.*
Iiotoat ijuac vult, non (^uia omnia p.M.,!!.

(1) Cap. 1 I /V «Mll. ». II.

(3j Unp. 6.

1264 LIB. I. DIST. XLII. TEXT. MAGISTRL

Determinatio praemissarum auctoritatum. — Sed ad hoc potest
dici quod Augustinus ubi dicit omnijjotens non dicitur quod omnia
possit, etc, tam ample et generaliter accepit omnia, ut etiam mala
includeret, quae Deus nec vult, nec potest. Non ergo negavit eum
posse omnia quae convenit ei posse. — Similiter cum dicit non ob
aliud veraciter dicitur omnipotens, nisi quoniam quidquid vult potest,
non negat eum posse etiam ea quae non vult ; sed adversus illos qui
dicebant Deum multa velle quae non poterat, affirmat eum posse
quidquid vult, et ex eo vere dici omnipotentem, non ob aliud nisi
quia potest quidquid vult. — Sed cave quomodo intelligas potest
quidquid vult: an quidquid vult se posse, an quidquid vult facere, an
quidquid vult fieri. Si enim dicas ideo omnipotentem vocari, quia
potest quidquid vult se posse ,' ergo et Petrus similiter omnipotens
dici potest, vel quilibet Sanctorum beatorum, quia potest quidquid
vult se posse, et potest facere quidquid vult facere; non enim vult
facere nisi quod facit, nec posse nisi quod potest; sed non potest fa-
cere quidquid vult fierii vult enim salvos fieri qui salvandi sunt ;
verumtamen eos salvare non valet. Deus autem quidquid vult fieri
potest facere. Si enim vult aliquid fieri per se, potest illud per se
facere, et per se facit, sicut coelum et terram per se fecit, quia vo-
luit. Si autem vult fieri per creaturam et per eam operatur, sicut per
homines facit domos et huiusmodi artificialia, et Deus quidem ex se
et per se potest; homo autem vel Angelus, quantumcumque beatus
est, non est potens ex se vel per se.

Oppositio. — Sed forte dices : nec Dei Filius potest a se, nec
Spiritus Sanctus, sed solus Pater; ille enim potest a se qui est a sej
Filius autem, quia non est a se, sed a Patre, non potest a se, sed
a Patre; et Spiritus Sanctus ab utroque. — Ad quod dicimus, quia
licet Filius non possit a se, nec operetur a se, potest tamen et ope-
ratur per se; sic et Spiritus Sanctus. — Unde Hilarius in lib. IX. De
Trinitate: « Naturae, inquit, cui contradicis, haeretice, haec unitas
est, ut ita per se agat FUius, ne a se agat, et ita non a se agat, ut
per se agat » . — Per se autem dicitur agere et potens esse, quia
naturalem habet potentiam eamdem quam et Pater, qua potens est
et operatur; sed quia illam habet a Patre, non a se, ideo a Patre,
non a se dicitur posse et agere. Homo autem vel Angelus gratuitam
habet potentiam, qua potens est. — Ideo igitur vere ac proprie Deus
Trinitas omnipotens dicitur, quia per se, id est naturali potentia,
potest quidquid vult fieri, et quidquid vult se posse ; nihil enim vult
fieri quod non possit facere per se vel per creaturas, et nihil vult se
posse quod non possit; et omne quod vult fieri vult se posse; sed
non omne quod vult se posse vult fieri; si enim vellet, fieret, quia
voluntati eius nihil resistere potest.

DOCTOIMH SUHTIUS AC MAKI \M

SUPEK DISTINCTIONK XIJI. Lll;ia I. SKNTKNTIARUM

QUAKSTIO UNICA.

IKil. (') — Proponitur quaestio ( 1 ». — Circa Uistinctio-
nem f/H(idrarf«;siinfnn sijcunUani (|u;jor(>:

Utfum Drifin c'.v.sr' omnijjfttcntein pos.sil prnbari nntu-
raft rationef

1102. — Argumenta principalia (2). — (j»io«l »ic: — a) Ri-
cliar«Ius, De Trinil. I. c. 2: Ad o/nnia ijuac fide tenrmo< unn
soium habemus rationes naturates, sed neccssarias.

b) Pra<!l('n'n, iiaturali raliuuc pnthalur U-uni essc poten-
tiac infinitae, .sicul jtroltalur 177/. l'liysic. ot A7/. Mctaph.:
poteutia autctu iiillnila iiota ««st es.so omnipotentia ; tr:.'i>, elc.
— Probatio minoris: ijiiia iioluiu esl |)otoiUia iiilliiila non
jjos.so ali<|uaiu aliaiu maiorcm coi^Mlari, sinc coiitradiclione: qua-
cuuniui! aiilriu |K)tiMitia ijuao iion <>st oinni|M(t(Milia |>ot««t co-
;_Mtnri maior, sino coiitraili<tiouo. Probo: sino coiitra<lictione
potcst co^Mtari omiiii)ot(Mitia sul> rationo omiu|M>t<M)liac: ipfta
aut<Mii maior c<)<^ntatur (|iiacumi|uo alia <|uao non essot onini-
pot(Mitia.

.S7 dicas, iiuoil iiou pol<vst naturalit»M* proUiri omni;-'-"
tiam osso co^ital)il(Mii, siin' contradictionts contra: oniiiii . ..
tiaiu oss(» iii oiitiltus v(MUin «'st; <m'^'o oninis ralio prokinH im-
possihililatom oiuui|H)t(Mitiao sophislica osl: oniniH aultMii niliu
sopliisiica poicst jxM* iiit<'ll»vtum ox piiris naturalil>us s«.!vi:
<M<;o iiil<'llcctus talis cx piiris nalui\»lil)U^ polost r.

(I^ A<1 Iniiti!! (]iini<Htii>iii)t KDliiiiinriii rt u liuo rti

Suhtlli.s (lortriiiam hnlMndniii cU. itrpurL \n I.. ...:iiicl •( '
(2) Solvtiiitiir H(l II. IIGU.

ToM. I. »

1266 LIB. I. DIST. XLII. QUAEST. UNICA.

nulluin impossibilo sequi ex omnipolentia, et scit quod illud est
possibile ad quod nuUum impossibile sequitur; cognoscit ergo
omnipotentiam esse possibilem. — Ex isto etiam potest fleri ratio
per se: quia si naturaliter potest probari omiiipolentiara esse
possibilem, quia non impossibilem, ergo naturaliter potest pro-
bari eam esse necessariani, quia non poiesi esse nisi possit
esse necessaria: et quod potest esse iiecessarium est necessa-
rium; ergo, etc.

1163. — Contra: — aj Nulli Philosophi utentes naturali ra-
tione, etiam quantumcumque perfecte considerarent Deum sub
ratione e/flcie?iiis, concesserunt Deum esse otJini^yoientem se-
cundum inieilecium caiholicorum.

bj Conflrmaiur etiam, quia articulus fidei est in Symbolo
Apostolorum : Credo in Deum Pairem omnipoieniem, etc.

1164. (2) — Duplex omnipotentiae acceptio. — Hic respon-
deri posset distinguendo, quod omnipoiens aut potest dici
agens quod potest in omne possibile mediaie vel immediaie,
et hoc modo est potentia activa Primi Efficidntis omnipo-
ieniia, prout extendit se ad omnein effectura in ratione cau-
sae proximae vel remotae; et si naturaliter possit concludi
esse aliquod Primum Efliciens, sicut ostensum est supra disi. 2.
[n. 220sqq.], naturaliter etiam potest concludi illud esse om?^i-
poiens, hoc modo loquendo.

Alio modo accipitur omnipoiens proprie iheologice, prout
omnipotens dicitur qui potest in oranem effectura imrnediaie
et in quodcumque possibile, hoc est in quodcumque quod non
est ex se necessarium, nec includit in se contradictionera; ita,
inquara, immediate, quod siiie omni coojjeratione cuiuscum-
que alterius causae agentis.

1165. — Quaestionis solutio. — Et hoc modo omnipo-
teniia videtur esse credita de Primo Efflciente, et non deraon-
strata. — a) Quia licet Primura Efflciens habeat in se poten-
tiara effectivam eminentiorera potentia cuiuscuinque alterius
causae effectivae, habeat etiara in se emi^ienier potentiara ef-
fectivara cuiuscuraque alterius causae * effectivae *, sicut de-
ductum est dist. 2. [n. 221 sqq.], et per hoc probatura est eum
habere potentiara infinitam, et istud sit quasi ultimum ad
quod ralio naturalis potuit attingere de Deo cognoscendum,
tamen ex hoc non videtur posse concludi * esse * omniiooien-

Un. I. DIST. XIJI. QUAEST. UNICA. 1267

tia socundum isturn intelloctuni; quia otsi vorurn sll, non ta-
mon est maiiifostum naturali ratione, quoti halKMis causalitatfm
eminonlcr in so ct causalitatorn causae ««cundae cmim^ntius
(juaiM illa causa socunda hab<'at rosjxrtu sui ciro<-tus, |>oH8et
imrnediate in offoclum itnmcdintum causao 8«?cundae; ordoenim
causarum s^fpcriurttm et inferiorum hoc non concludit; quia
otsi sol habcrot in so causalitatcm «»min<'ntiorom quam hal)oat
bos vcl aliud animal, non lamon concetlorrlur solem imrnediate
posso ^cneraro bovom, sicut polost * moiliate * (a) curn bove
gonoiaro.

b) Et hoc maximc poncrent Philos<j|ihi, quia non jkjsuc-
runt causain s(3cundam neccssario concurrenlorn proptcr ali-
<|uam pcrfcctionom addoiidam ofloctui, s<>d qiiasi maf^s propter
imper/ectionein addendam; (juia causalitas Primae Causae im-
me<liato porfccta ost, idoo ixjsuorunt oain non jkiss»^ imnu^iiate
esso causam alicuius imperfccti efl<X!tus. Et id<»o o|Kjrt<»t cau-
sam a^'ont<Mii aliam concurr<»re imjxMToctiorem, ut * sic * illa
Prima non proiluceret sccundum ultimum |>ot<Mjtiao suats sod
cum illa causa a^^ente socunda oir<'ctum «liminutum et im|M^r-
f<^ctiim producerot, hoc <?st non ita pcrtVctum ciri-^ctum pro<lu-
ducorct modiantc causa socunda imp<M ris-la sicut si imm<Miiate
* ipsa Prima * i)i'oduccn't iion ni<'diaiilibus *aliis* causis s*»-
cundis.

(•'^) c) Praotoroa, si Pliilosophi non jK^tuoruut jM^r rationom luitu-
ial<>m conclu(l<'ro Doum posse continyentcr caus;iro(l), <(uanto
maj^^is nec posso immcdiate in <jucincum(|uo cHWMum v«»l in
(pKjdcuiiKiuc (juod |)oti\st producerc UKHliantibus aliis causis
sccundis?

d) i^raeteroa, si ipsi habuorunt (juasi pro principio (juoti
de nihilo niliil fil, saltoin in istis ^'enorabilibus et corruptibdi-
bus, non vi<l<jtur Dciim sic esso oinni|Kjt<*ntom, (JUihI yoasxK ali-
qucm ofloctum tointitcr i>roducoi*e siiu» omni alia c^usa con-
causaiitc,

e) i*raot<M*ea, si IMiilosophi jk»suimuiiI i)«'um «s-^c .- • vs/i-
rio a;,'<'ntem (i), si<Mit vidcntur multi ^^orum s«Mi8is.s«' cl |»«'nui>m\
si cuiii lioc poiicrciit (|U(kI ('ss<»t tnnnipotens sei*uiuium istum

(Vi) Wadd. immi'«lint«<.
»^1) Cfr. diat. H. q. f..

1268 LIB. I. DIST. XLII. QUAEST. UNICA.

inlellectum secundum, haberent negare omnem aliam causali-
tatem cuiuscumque causae secundae: quod est maximum in-
conveniens eis; nara causa necessario causans, in quocumque
instanti comparetur ad effectum, necessario in eodem instanti
causat et agit; ergo cum prius comparetur causa superior
ad effectum quam causa inferior, et tunc, per te, necessario
est omnipotens, * ergo * in illo instanti producit effectum (otum ;
ergo in * illo * instanti in quo comparatur causa secunda ad
eumdem effectum niiiil intelligitur tunc causandum {a), et ita
agens secundum vel causa secunda nihil potest causare.

f) Et ex hoc apparet quod ista propositio, quidquid 'po-
test Causa effectiva Prima cum causa secunda potesi per
se immediaie, non est nota ex terminis, neque ratione naturali;
sed est tantum credita, quia si (b) ipsa omnipotentia, ex qua
dependet, esset nota * ex * ratione naturali, facile esset probare
ipsis Philosophis multas veritates et propositiones, quas ipsi
negant, et facile esset eis probare saltem possibilitatem multo-
rum quae credimus, quae ipsi negant.

g) Omnipotentia tamen hoc modo sumpta, licet non suffi-
cienter demonstretur, probabiliter tamen potest probari sicut
verum et necessarium, et probabilius quam quaedam alia cre-
dita; quia non est inconveniens quaedam credita esse eviden-
tiora quam alia.

1166. (4) — Solvuntur argumenta principalia. — a) Ad
auctoritaiem Richardi [n. 1162 a] dico, quod si sint neces-
sariae rationes ad omnipotentiam probandam et quaedam alia
credita, tamen non sunt evidenter necessav-iae et verae: sicut
illa ratio quae-probat Trinitatem propter duplicem productio-
nem ad intra in Divinis; quia Ucet sit ex necessariis, non ta-
raen praemissae sunt necessario evidenies, quia non sunt no-
tae ex terminis nobis notis, neque ex immediatis nobis notis
possibile est hoc inferre, sicut dictum est disi. 2. q. 2. [n. 212
et 319 sqq.].

b) Ad secundum [n. 1162 &] dico, quod infinita potenlia
etsi possit concludi de Deo naturali ratione, non tamen omni-
potentia secundum quod proprie sumitur. — Et cum dicis

(«) Ed. Ven. causare.
(6) Ed. Ven. enim.

LIB. I. DIST. XLII. QUABST. UNICA. 12rt(»

qiifxl iiinrjita polonlia nulla j)otest maior cofritari, reruin est
intensire; taineii iion videtur contradiclio fju«l Rit Tel cocil«-
tur iiiaior jjoteiitia ad i>lur:i tMj extemieiis fxtomive. — Vei
(liceielur (JU<j<J vAm noii sil coiitrjilictio omiiijKjlentiam roiritari,
(juao ut sic ali(juo u\(n\o excedal infliiitam i)oteniiam iM>n in-
telicctam ut omiiijjolenlia, iion tamen wt iiaturaliter tmtum
j)(jt(;iitiam sic iiit^jlkrtaia ess** otnnipotcntiam. — Va cum di-
cis notam esse omiiipot<yitiam propie sum|)iym, hon fwijntui'.
Kt cum probaiur, (juia omiiis ratio probauH imjMJHsibilc
sequi ex ea est sophistica, ad hoc dicitur, (jurxl est SDphi-
stica ; iion tameii ))otcst solvi jier rationciii iiaturalem; quia
]»rout (licitur sopliislica et peccans in materia ♦•sl tiaU^ns ali-
(juani i^raemis.saiii lalsam, ct iion j)ott«t .solvi nisi j^er inte-
reiiij)lioiieiii illius j)raemissae, quae lamen noii j)otest coj^-nosci
iMterimenda per rationeiii naturalem, sicut iion j)otest coj^-nosci
vera j)er rationem iialuralem.

{'>) Sed cont)(i istial arj,'Uo sic: aul illa (jiun' upjjuirul vei^a,
et iioii ai)j)arent iiitcrimeiida ex ratione iiaturali, aj)jiarent t*s80
vera ex teriiiiiiis (aiu(juam immediata,aut ajjj^areiit rsscconclusa
ex * j)rincipiis * imiiKnlialis. — Si prirno inodo, er^o iiitelliHrtus
noster non jjotest esse cerlus de proj)ositionil>us imm<^lialis,
(juae sit vera et (juae non, (juia tuiic aj)j)arerent alitjuae |)ropo-
sitiones verae et iiiim«Nliatae, (juae taiiien sunl simjiliciter fal-
sae, el ita non erunt ali(ju:« jirincijiia certa liinKjuam ianuae in
domo, contra IMiilosoj^lium el CommentatonMii, //. Mctaphys.,
circa (juae iioii coiitiiij,Mt errare. Si secnndo uutdo ap|)areant
esse vera taiiKjiiam coiiclusa ex * priiicij^iis ♦ imimxliatis, tunc
arpuo do illo syll(i;:ismo sojihistico sicut de isto: aut jnxvat
iii iiiateria, aut iii forma. — Si in materia, lunc j)Ote«t aolvi,
(|ni;i praeiiiissa lalsa j)eccaiis in materia j)ot«»sl interimi. Si
iii /hruia, adliuc potest .solvi j)er arlem lo^Mcam. — Si aulem
dicatur, (jiiod jieccat in forma, et tainen iion iH)t«»st solvi ratione
iKiliirali, istud vidctur ahsurdum; (juia sicut iiitelleiMus tnclu.sus
iii inituralihus tradidit oiiinem arlem d«» syllo^MsriK» ajijuinMili
* iii foriiia * (a) et defectuoso, sic jK>sset * «olvi * jM»r illam
arteiii * ad (lis.solveiidum * omiKMu tahMii sylloiTismum ajij»!!-
caiulo talem aiiem ad talem j)aralof^ismum.

(n) WudU. iiiformi.

1270 LIB. I. DIST. XLII. QUAEST. UNICA.

Ideo dico aliter, quod etsi quicumque paralogismus de-
ducens apparenter ad impossibile ex praemissa significante
Deum esse omnipotentem posset solvi per intellectum et ra-
tionem naturalem, sive peccet in materia, sive in forma, et
intellectus posset scire quemcumque talem paralogismum divi-
sim factum esse solubilera, non tamen sequitur quod sciat
istud non esse impossibile; stat enim oppositum, scilicet quod
dubitet istud esse oppositum primum ex repugnantia termino-
rum, ex quo tamen non posset sequi aliquod manifestius im-
possibile, aut quod dubitet utrum ex isto possit inferri aliquid
impossibile aliud a quocumque illato, et illud argumentum in-
ferens illud impossibile sit insolubile, licet illud non sit aliquod
eorum quae facta sunt, quae scit naturaliter solvere.

Vel aliter generaliter potest responderi ad illud argu-
mentum, quod potest fleri generaliter ad omne creditum, quod
illud sit necessarium ad omne possibile et credibile.

DTSTINCT. QT-.\nn.\f;ES|.\IA Ti;i;TI.\.

Ti-xrus M.\(ii.sriii .si;.vii;.Mi\i!i \i

Ojnuio tjuorumitani dicentinni Deimt ni/iil jh^s-'- •■>'">' tfnntl facit.
— Quidam tanien de suo sensu gloriante.s, Dei ) iin cftarctare

8ub nienHura conati sunt. Cuni enim dicunt : hucuiMjue potetit DeoM et
non ampliu.s, cjuid e.st hoc aliud (juam eiu« potentiam, ciuac in/inita
est, concludere et restringere ad mensuram? Aiunt enim: non |iote0t
Deu8 aliiid faccre (|unm facit, nec nielinti facere id quod facit ; nec
aliquid imwtermUtere de hi.s quae facit. iMtamque primam nuain
opinionem veri.similil)us argumenti.s cauNiH«iue commcntitii.s, nccnon
et Hacrarum auctoritatum testimoniis munirc nituntur diccnteti: non
poteHt DeuH facere nini ({uod Ixnntm est et iuHtum Heri : non eat «utem
iuHtum et bonum fieri ah eo nini quod facit; si enim aliud iusturo est
et lx)num eum facere (luam facit^ non erj^o facit omne quod iu«tum
est et honuin eum facere. Sod (piiH audeat hoc dicere?

Secumtit ralio. — Adduut etiam: non ixiteMt facere nisi qtKxl
iustUia eiuH ejrigit: ned non e.xigit eiuH iuHtitia ui faciat nini «^uod
facit; non er^o i^otest facero nini quod facit. ¥M(iit\xn\\xc itutUia exigit
ut id non faciat ({uod uun facit: non autem iiotcHt faoere oontra in-
gtitiam suam ; non er^o ix^tent ali^iuid eorum facerc «(uae dimittit.

/iesjfonsio ad priiis ilictum. — HiH autcnt rcHi>on'!- •i

verlKirum iiitplli<;entiiim ai^oricntes et ali ein involuta cv.iv.
non i)(>t<>Ht Dous facero nisi quo<l lnnium ent et ituttnm, id i . •'
I^oteHt facero nini illud (HKkI, si facrret, lnmum csHct et iuatum, \<
est: sed multa iHttent facere (luae non Itnna Munt nec iunta^ quin neo
8unt nec erunt, iu<c lieno Hunt nec Hont, quia numi|uam Hent. — It(<m.
quod Hocundo oppdHitum fuit : non |>oteHt facere niai quod iii«fi/ifi Nua
exiffit, et non iKitest id facere (juo^l iuHtitiu Hun pxi|;it ut non Hat;
dicimuH, (luia euiictinnis vorluun do Deo C"nt;ruc non dicitur, ncc pro-
prie nccipitur; et in illiH l(KMitioniliUH duplox cnt HfMusua: ni enim in-
telli^an: non ix^tCHt fncen« niMi ()Uod iujititia Mua exigit, id e«t, niai
quod voiuntas Hua iiista lult, fulHum dicin; iuatitia enim ipniua Dei

1272 LIB. I. DIST. XLIII. TEXT. MAGISTRI.

aequissima voluntas accipitur, qualiter accipit Augustinus (1), illa
verba Domiui in Grenesi (2) loquentis ad Loth: Non possum quidquam
facere, donec illo introeas, exponens : « Non posse, inquit, se dixit,
quod sine dubio poterat per potentlam, sed non poterat per iustltiam » ,
quasi : poterat quidem, sed non volebat, et illa voluntas iusta erat. Si
vero per haec verba intelligas eum non posse facere nisi illud quod,
si fieret, iustitiae eius conveniret, verum dicis. — Similiter distingue
illud : non potest facere quod sua iustitia exigit ut non faciat ; id est,
non potest facere id quod ipse, qui est summa iustitia, non vult fa-
cere, falsum est. Si autem intelligas his verbis, eum non posse facere
id quod iustitiae eius convenire non potest, verum dicis.

Tertia illorum ratio. — Addunt quoque et alia, dicentes : non
potest Deus facere nisi quod dehet : non autem debet facere nisi quod
facit; si enim debet alia facere, non ergo facit omne quod debet; si
vero facit omne quod debet, nec potest facere nisi quod debet, non
ergo potest facere nisi quod facit. — Item, aut debet dimittere quod
dimittit ne faciat, aut non debet. Si non debet, non recte dimittit ;
si vero debet dimittere, ergo non debet facere. Si autem non debet,
nec decet, nec oportet eum facere; et si non decet, nec oportet eum
facere, ergo non potest facere; non ergo potest facere nisi quod facit.
Nec potest illud dimittere quod facit, quin faciat, quia debet illud
facere ; et quod debet facere, non potest illud dimittere.

Sed ut mihi videtur, hoc verbum debet venenum habet. Multipli-
cem enim et invohitam continet intelligentiam, nec Deo proprie com-
petit, qui non est debitor nobis, nisi forte ex promisso ; nos vero ei
debitores sumus ex commisso. Ut autem venenum evacuetur, distingue
verbi sensus : non potest Deus facere nisi quod debet, id est, nisi
quod vult, falsum est; sic enim potest ipse dici debere aliquid, quia
vidt illud. Si autem dicatur : non potest nisi quod debet, id est, non
potest nisi illud quod, si faceret, ei bene conveniret, verum est.

Addunt quoque ilH dicentes : nihil facit aut dimittit nisi optima
et rationabili causa, licet nobis occulta sit, secundum quam oportet
eum facere ac dimittere quae facit vel dimittit; ratio enim penes eum
est qua illa facit et illa dimittit; quae ratio aeterna est, et semper
manens, praeter quam non potest aliquid facere vel dimittere ; illa
ergo manente, non potest quod facit dimittere, nec quod dimittit fa-
cere, et ita non potest facere nisi quod facit.

Et ad hoc respondemus, ambiguitatem locutionis determinantes.
Cum enim dicitur: ratio vel causa optima penes Deum est qua facit
cuncta quae facit, et dimittit ea quae dimittit, verum quidem est,

(1) Lib. I contra Gaudentium, c. 30.

(2) Cap. XIX. V. 22.

rn * • tf^nn

LIM. I. blST. XI.III. Ti:XT. MAOISTHI. iZt.i

quia in eo volantaa ent acquiitHima et rectisMima, qaa lacit et dimittit
quae vult, confra quam facere non iKitent, nec jtmHer eam lacero
poto.st. Nec uriciue amtra eam faceret, nec praeter eam, hi ea >{\
facit dimitteret, vel (juae fJimittit facerot ; Hcti eariem manente r"
et cauaa, alia potuit iacere, et iHta dimittere. Licei «"rjro ra
penes eum «jua alia facit, et alia dimittit, jwteHt tamen iM««-un<iuin
dem rationem et dimittere quae facit, et facere quae dimittit.

Ijwi autem a<ldunt : ratio est eum facere quae facit et non alia;
et non poteHt facere niwi quo<l ratio etit enm faoere, et ita non
facere niwi quo*] facit. — Iteiu, ratio eet eum dimittere .|Uf»<i diiu. i.i,
et non jK^test non dimittere quo<l ratio eat eimi dimiftoro. er ita nr.n
potent non dimittere quod dimittit.

Et ad hoc dicimuH, locutioneH ambiguaH eHne, et ideo detenninan-
daH. Si enim cura dicitur: non potest facere nini quod ratio e»t eum
facore, intelli^^as, eum non iK)sae facere niai ea quae rationtihilia sunt,
et ea (juae, ni fierent, rationabilia «'H.sent. veruH ent hcu.suh. Si autem
intollii^an, eum non pobne facere alia r:iti<.iinliilia et iKuia niHi ea quae
vult et favit, falnus est intellectuH.

Item, aliud adiun^unt dicentes: ni potent DeuH aliud facere quam
facit, potest ergo facere qmKl non j^raescivil ; et si poteHt facere quod
non praescivit, poteat sine praescientia operari, quia omne quod factu-
rum .se praescivit facit, nec facit aliquid <|u<k1 non praencivit : tiuod
bi praeter praeHcieutinm eiun alitiuid Heri im]K).HHil>iIe eMt, omne <(Uod
praeHcitum ent ticri uecen.se ent ; er^u aliud tieri (|uam fit uuila r%-
tionc ]K>HHilnle est; non ergo potent a Deo tieri uini qucKl tit. — Haeo
autem quaeutio de jtrtiescientia facile detenninari |x)tet»t {«r ea quaa
Huj^eriuH (1) dicta Hunt, cum de jtrtiegcientia a^jeretur.

AnctnritatUms tttiintnr in asnertiniiem suae ojiinionia. Hih aut«m
illi Hcnitattjres, (jui ile/rcernnt scrntantes scrntinia ^'2i, Sancfonim an-
ncctuiit tosfimonia. Dicit «•iiiui .\ii<;urtf inuH in lihro J)e Si/mbititt [3< :
< H(X' Holuiu noii jxdeHt Deus, «iu«>«i non rult ». Per <|uo»l videtur noii
]i(^Hse facere ali^iuid nini «luod vult: He<l uon vult nini quod /iici/, et ita
videtur non ]ioH.se nini <iu<k1 facit. - IUud autero ita intelIi(;ondam
eat: id nolum non ixitent Deun (jikkI non vult, nciJicet ee po»ine. — Id«m
in VIL iUi. t'onfeii$.[A) ad Doum l«>«iuen8 ait: • Nec cojjcriu »•!

ali(iui<l, quia voluntas tua non o»t maior quam poteutia: en'».' »it«B»
iiiaior, ni t«'ip.so tu ijtHe maior eHtfeti » . Kx lioc videtur <|'i-! iVim n<-»n
jiossit ])luia (|uain viiU, aicut non vult |ilum quam |>»»t.
voluntaH non ent mai«ir iK)tontin, ita nec iK»t<«nfitt maior e«t voluntate.
Ide«Kiue Hicut ]>lura n«)n vult qunm i»>to«t, ita cuin n<>n plurm |ioMe qoam

(1) Dint. .IH «t ;<".». "^ ^''- ' ''''^'

,*J) Ps. lAIII V 7. .1

1274 LIB. I. DIST. XLIII. TEXT. MAGISTRI.

velle dicunt. — Sed ad hoc dicimus, quia nec voluntas potentia, nec
potentia voluntate maior est, quia una et eadem res est potentia et
voluntas, scilicet ipse Deus, qui esset maior seipso, si voluntas esset
maior potentia, vel potentia voluntate. Nec hac auctoritate negatur
Deum plura posse quam velle, quia plura sunt subiecta eius potentiae
quam voluntati.

Fateamur itaque Deum multa posse facere quae non vult, et posse
dlmittere quae facit.

Quod ut certius firmiusque teneatur, Scripturae testimonUs asse-
ramus Deum plura posse facere quam faciat. Veritas ipsa secundum
Matthaeum (1) ait : An putas, quia non possum rogare Patrem meum,
et exhihehit mihi modo plus quam duodecim legiones Angelorum?
Ex quibus verbis patenter innuitur, quia et Filius poterat rogare
quod non rogabat, et Pater exhibere quod non exhibebat. Uterque
ergo poterat facere quod non faciebat. — Augustinus etiam in En-
chir. (2) ait: « Omnipotentis vohmtas multa potest facere quae non vult,
nec facit ; potuit enim facere ut duodecim legiones Angelorum pugna-
rent contra illos qui Christum ceperunt » . — Item in eodem : « Cur
apud quosdam non fo£,tae sint virtutes, quae si factae fuissent, egis-
sent illi homines poenitentiam (3), et factae sunt apud eos qui non erant
credituri ? Tunc non latebit quod nunc latet. Nec utique iniuste Deus
noluit salvos fieri, cum possent salvi esse, si vellent. Tunc in claris-
sima Sapientiae luce videbitur quod nunc piorum fides habet, ante-
quam manifesta cognitione videatur quam certa et immutabilis et ef-
ficacissima sit voluntas Dei, quae multa possit et non velit, nihil
autem quod non possit, velit » . — Idem in lib. De Natura et Gratia (4) :
« Dominus Lazarum suscitavit in corpore. Numquid dicendum est,
non potuit ludam suscitare in mente ? Potuit quidem, sed noluit » .

His auctoritatibus aliisque multis aperte docetur quod Deus multa
possit facere quae non vult.

Quod etiam ratione probari potest. Non enim vult Deus omnes
homines iustificare, et tamen quis dubitat eum posse? Potest ergo
Deus aliud facere quam facit ; et tamen si aliud faceret, alius ipse
non esset. Et potest aliud velle quam vult, et tamen eius voluntas
nec alia, nec nova, nec mutabilis aliquo modo potest esse. Quod etsi
possit velle quod nunquam vokTit, nec tamen noviter, nec nova volun-
tate, sed sempiterna tantum voluntate velle potest. Potest enim velle
quod ab aeterno potest voluisse; habet enim potentiam volendi et
nunc et ab aeterno, quod tamen nec modo vult nec ab aeterno voluit.

a) Cap. XXVI. V. 53. (3) Matth. c. XI. v. 21.

(2) Cap. 95. (4) Cap. 7.

DOCTOKTS SUIHTMS Af M \I;I \NI

SrPKK DISTINCTIOM': XI.III. I,ll:i;i i. SKNTKNTIAHrM

QUAKSTIU IMCA.

IKiT. (I) - Pioponitur quaestio. — Cjrca distinctionent
quadragesimam U^rliinn^ ubi M;i;,;i.st«'r irnj^robat oiuiiionom
aliorurn, (juaoro:

Utrum prima ratin impossiOilitafis rci fiendne sit ex
parte rei factibilis?

lir>8. — Arguinentum piincipale d). — Quotl ina^MS ex
parte Dei probo : Muf^Mslcr arfjuil dist. seq., (juo<l univorsum
possit flcri mclius; (juia si rioi), aul hoc essol propler hoc
quod ruilluiii bonuni sibi doessct, et tunc os.sot Dous: aut ((uia
ali(|ui(I silii doosset, sod non ossot capax ad illiid reci|>iondum,
ot tunc ar^niit (]uod niclius nor*ot si daretur sibi capacitas a
Doo ad illiid * r-ocipioridiuii *. Ila ar'<ruo in projiosito: si ali^piid
sit in(iictibii('. or-pj si darctur sibi capacitas a IVm», )M>ssvt
flori; ci},'o modo non j>ot(»st Ibu-i, (juia non datur sil»i caiwicl-
tas; or«;o isla inijxtssibililas vidftur pririio esbo o.x parl«» Iv-i
non i)otontis d:ii-(.' cajiacitatoni.

1 1(10. — Contra: .\risolnius, De Casu diaboli, cap. 3: Quia
Deits dedit perscverantiam fnjno Angelo, ideo bonus Angelus
Jiabuit; et twn qttia Deits non dedit malo angviOt ideo nott
fiabitit, sed quia maliis non accepit.

1170. {i) — Gandavensis senteutia rJ . - Ilic diciiur ab

(1) Solvitur iul II. 11 7t;.

(2) ijimm liiti' oi|Kiiiit rt itn|iUf;nMt IWtor in Itrport I. d. 49. q. I.
Undo H<>(|ii<-iitiH traniicrihiiiuiN : « Ad Imnc i/uir»tiwMrm dicitur unu niodo ••>•

cuiHiiiiii (titnilHvcnHfin i|ii«mI |tiiii |Mit<-nliu notivH i>«t in lVt> • »« al

tlicit |i(rrri*<liiincin !«iin|)li<*it<-r. iilfo rat |M>ti>ntiii pitativa nlMiolula in rrrmturm;
ct i|iiiii istii pDtiiitiii piisxivu Hl>«<>liitu ciit n poti-ntiA ncliv* in I^'», idm

1270 LIB. I. DIST. XLIII. QUAEST. UNICA.

Henric. VI. QuoUbet. q. 3; cuius oppositum manifeste quaere
VIII. Quolibet. q. 3.

1171. — Ostenditur contra Henricum rationem impossibilita-
tis non esse exparte Dei (1). — Contra istam secundam senlen-
tiam, sive sit dicta retractando primam senientiam de isto
articulo, sive sit dicta ut retractanda per primam, non * ta-
men * oporteret arguere contra eam, nisi ex verbis suis pro-
priis, quae iraplicant manifeste opposita. Tamen specialiter ar-
guo contra eam sic:

Nihil est simpliciter impossibile, nisi quia simpliciter re-
pugnat sibi esse: cui autem repugnat esse, repugnat ei ex se
primo, et non propter respectura aliquem affirmativum vel ne-
gativum eius ad aiiquid aliud. — Probatio: repugnantia enim
quaecumque extremorum est ex ratione sua formali et per se
essentiali, circumscripto quocumque alio respectu utriusque
extremi, positivo vel negativo, ad quodcumque aliud : sicut al-
bum et nigrum per se ex suis ratioiiibus formalibus contra-

consequitur relatio potentiae passivae iu creatura ad potentiam aetivam in
Deo; et quia creatura sic refertur ad Deum, e couverso Deus secundum rela-
tionem rationis potentiae refertur ad creaturam ; ita quod secundum potentiam
activam Deus refertur ad creaturam, quia creatura refertur ad ipsum. Ita
quod primo est potentia activa ad se in Deo: secundo potentia passiva ad
se in creatura : tertio est relatio consequeus potentiam passivam creaturae
ad Deum : et quarto est relatio rationis potentiae activae Dei ad creaturam.

« Patet tunc quod secundum relationem positivam potentiae Deus dicitur
ad creaturam, quia creatura dicitur ad ipsum ; tamen quia est potentia
activa in Deo ad se, ideo est potentia passiva in creatura, quam consequitur
relatio ad ipsum Deum.

« Sed quid de impossibili? Dicitur quod quae dicuntur de Deo negative
in respectu ad creaturam non habent primam rationem suam ex parte
Dei, sed prima ratio quaerenda est ex parte creaturae. Et secundum hoc
primo est negatio in creatura: secundo consequitur relatio negativa creaturae
ad Deum : tertio relatio negativa Dei ad creaturam. Primo igitur est im-
possibilitas passiva in creaturis : secundo creaturae ad Deum : tertio im-
possibilitas activa Dei ad creaturam, et caetera.

« Alia est opinio eiusdem contraria, ubi dicit quod non est verum
de impossibili simpliciter, quod Deus non potest facere illud, quia non
potest fieri ; sed potius non potest fieri, quia Deus nou potest facere: sicut
etiam in affirmativa ; non enim dicitur Deum posse aliquid facere, quia
illud possibile est fieri, sed e converso, quia Deus potest illud facere, ideo
possibile est illud fieri subiective aut obiective » .

(1) Cfr. n. 1174.

r.lU. I. DIST. XMII. QUAERT. UNICA. 1277

rinntur ul li;ib(;rit i-oj)u<.jfiaiitiarii rorriialcrn, circumscnlM^iwlo imt
iiiipo.ssihilo oriiri<>in n!S|)(M'tiiiii a«l quotlciimqut! aliud; illutl
i^'ilur ost siiuplicitcr impossihile cui per se n-|)U^nat r»»««» et
quod ex se printo ost tal»; quoil silii onininn rcjmgnat esse, ot
non jnoptcjr aliquom rospfcturn a<l I)«;uin aniriiuiiiviim vel
nef^alivurn; imo sihi n'i»u</narot o.sso, hI |)or imj»osHil,ile I)»?us
noii ossot. — Vidotiir iLnUir jrriinn senletiti/i itrohaltilior %e-
cundd.

1172. {^) — Ostenditur contra eumdem possibilitatem re-
rum non esse petendam ab omnipotentia Dei. — Sed contra istarn
primmn sentontiani arj,Mio prirno sic: — n) Potontia activa
qua Dous di(;itur omnipolens non est formalitor intellectus di-
viruis, sed (piasi praosiiitjtonit actionom intol|»H!lus, sive illa
p(jtoiitia sit voluntas, sivo * ali^pia * itotonlia exocutiva: se<l
lapis ost possihilis esse ex se /ormaliter; orj^o re«luceinlo
(piasi ad priininii principiurn oxtrinso<'uiii, inlellectus dirinus
crit illiid a (jik) cst jnutna rntio jiossihilitntis iii lapide. Non
ii.ritur illa poUMitia activa a (jua D«mis dicilur omnijMytens ost
priiiia ratio jK^ssibilitatis in lajtido.

Pnthnlio nssuinpti: jhjssihile, .sociindum quotl esl t«Tmi-
ims vol obicctuin oniniiMjtcntiae, esl illud cui non rejmgnnt
csse ot quod non potest ex se esse neccssario: lapis pi\Htu-
ctus in esso intcilii^Mliili [wr intollcctiim divinum lialM't ista rw
se formaliler ct ([uasi jirinc.ij)inlire per intellectum ; i^ritur
(>st ox .sc forinalit(M- possibilis et quasi principiativc |)«»r inlcl-
lcll(?cliirii diviniim, — Malo ij^itur vidolur illa prima senten-
tin ponoro quod omtiij)otcntin in iVo sit illa jiotentia qua < -t
})otcntia j)nssira iii crcatura: et lioc si lo«iuatur do • isla •
potcntia activa a qua \)o\ih dicitur omnijiotens el respivtu
cuius illa (licilur |tol(Mitia pa.ssiva in cn\itura.

Conlirmntur ista ratio: |M)tcntia acliva (p: ",nnipn.

toitia non dat aliciii ali^piod cs,s»', nisi ;>rvWi« • m'<" dlud. *p>i i
illa cst polontia prodiicliva i'ci nd e.rtrn: .setl anto omucm
pi-odiiclioncm rci nd c.rtra r»»s lialM't o.sso jtossibile; «juia. ^u-ul
probatiim csl dist. 'M\ |n. lOSO]. rrm nro.lnci in <«se iii
hili iioii cst rciii pr(Hluci in cssc >. c, pI n\ «*^«m»i, i i

ossot pcr illam potcntiam (|ua Dcus dicilur omn,,
iy-itur pcr illani potcntiam (piao o«l omi , «/«Vi wil n« ali.«
a Doo primo jiossihilis.

1278 LIB. I. DIST. XLIII. QUAEST. UNICA.

b) Item, in caiisis praecisis si offirmatio est causa affir-
mationis, et negatio est causa negationis, secundura quod di-
cit Philosoplius /. Poster.: sicut si habere pulraonem est causa
* in aniraali* respirandi, non habere pulraonem est causa non
respirandi; ergo si potentia activa quae est omnipotentia in
Deo est praecisa rSitio possibiiitatis in creatura, negatio poten-
tiae activae in Deo esset causa negationis possibilitatis in crea-
tura : quod ipse negat, et bene quantum ad hoc, quia impossibili-
tas in creatura est propter /"ormafem repugnantiam partium.
(5) c) Praeterea, iste respectus qui consequitur potentiam acti-
vam in Deo in quarto instanti aut est realis, aut non. — Si realis
et ad extra, hoc est improbatum dist. 30. [n. 1031]. — Si ratio-
nis, ergo in tertio instanti terminatur possibiUtas ad Deum sub
ratione absoluta. Quod non infero sicut in se inconveniens, sed
tamquam a pluribus concedendum * si detur *, et saltera non
habendura pro inconvenienti ab eis qui tenent opinionera illius
Doctoris, ex quo sequitur ad eara.

d) Sirailiter propter idera ex ista positione infero aliam
conclusionem, scilicet, quod non est aliquis respectus prior ex
parte causae quam ex parte causati; imo ab ipsa causa sub
ratione absokiti est ipsum causatura sub ratione absoluta, et
postea tertio sequitur respectus in causato ad causam, et quarto
in causa ad causatum. Iste ergo ordo absolutorura et relati-
voruni, quem hic concedit, nunquam debet teneri inconveniens
tenentibus eura.

ej Tertio similiter infero, quod potentia ut est attributum
divinum et dicit perfectionera sirapUciter non dicit aUquera
respectum ad creaturara, quod ipse probat in prima sententia
VI. Quolib. q. 3; quia nuUa perfectio divina et simpliciter
dependet a creatiira. Hoc autera probat Anselraus Monolog.
cap. 15, cura illa relatio ad creaturara non dicat perfectionera
sirapUciter etiara in Deo; quia tunc Deus non esset talis, si
creatura non esset: est autera perfectus orani perfectione sim-
pliciter ex se et ex natura sua, et non ex aUquo respectu ad
creaturam. Hoc igitur illatura, quod puto esse verum sicut et
alia duo, non debet respui sicut inconveniens ab aliquibus te-
nentibus dicta eius.

1173. (5) — Sed ab intellectu divino. — Aliter dico a
prima sententia quantum ad illud quod probant illa duo ar-

I.lli. I. biaT. XLIII. (iUAEST. UMICA. 1279

guiip.iiUi: «jiiia lic«'t poU-ntia lv»i ad sp, id ohI alii|ua jHTrf^-lio
abs(jliil:i i|ii:i l)<>iis <>st ri>riii:ilit<>r' potciis, si( iri I)<*o iii |)rimo
iristaiiti iiului-a»', sicut <'t iiuai-lilxjt \t>'ri'»'tiio absi>liita sirnpjici-
tor, sicut caloreiii c;>iis<!(juitur <'ss*» iM;l<>iitiaiii caletin'i<«iitli, <|tii
tain<3ri calor est abs(^luta lorrua, tariKMi {N^r iiiH;tiii |Mjt>'[iliain
sub ratioiK' ijua osl omniitotentia iiori halM>i-ft obi<'ctuiii (juwl
sil primo possifjilc', scil jMjr intellectutn dirinum pnMluoMiltMu
iii |)riiiio iustaiiti illiDl iii ossa int(>lli<;ibili; <'t iiit^^llcclus noil
est roruialit<>r potciitia acliva ({ua L)<ms dicitur foriiialiler omni-
potens ; et tunc res pnjducta ab iiitcllfctu divino in esae lali,
scilicet iiitoUi^Mbili, in priiiio instanti natur-ae, lialj<^t seipsa * for-
maliter* esse possi/jile iii sfcundo instaiiti naturao. fiiuiata))
seipsa formaliler non repugnat sibi esse, et s<Mpsa rornialiler
repitt/tait sibi liabere esjj<? necessarium ex se, in <|uibus duo-
bus stat tota ratio ^;o.v.s//v/7/s, iri (jiiibus corresjMjndi-l ralionibus
j)(;teiitiae aclivae (6). Non esl i}^'itur jtossibilitas in obiecto
;iliiju() niodo jirior (juani sit omnipotentia iii !)<><), accipi<'iulo
oiiiiiij)ot(>iitiaiii |)i'o jterlfctioiK? absolula iti I)<>o, sicul ik"*' chm-
luia csl prior aliijuo absoluto in \)i'\). Si lanieri res intellifralur
esse possifjiiis aiitcijuaiii Deus pcr ornni|X)lentiaiu producal
earn, sic (>sl vcruin; scd iii iila jiossibililate iion esl sinipliciler
jiiioi', S(>d jiroducilur :ib iiit(>llcctu divino.

1171. (<i) — Exjjlicat Doctor unde petenda sit ratio impot*
sibilitatis. — Quaiiluui aut(Mn ad impossibilitalem dico, i|UOil
ill:i non jiotest essc ^trimo ex parte I)ei, sicut dicil prtma
sententia. Kl hoc jiroj^ler rationein ractani conlra secumtam
sententiam [n. IITI]; (jui:i ijxa esl impossibilis pr-ojitcr re-
Iiiic;iiaiiliaiii eius ul flat. (jnod intcllijfo sic: impossitnle sim-
j)licilcr iiicliidit iiicornjios.>«ibilia, (jiiae ex rntiouibus suis for"
malifius suiil iiicoiiijtossibilia, cl ab eo sunt principiatice in-
conijiossibili:! a ijuo j)riricij)iativ»» hab<Mit suas raliones forma*
les. Kst i{j:itur ibi iste jjrocc.ssus : (jikkI sicut iVus suo i/i/t'//<s
ctu juoducil pnssif/ile in es.sc jRissibili, ila pro«lucil duo enlia
fi)riiialitcr ulruiiiijue iii e8.s<,» jiossibili, el illa pnxlucla seipsU
formaliter sunt incompossibitia, ul noii i»ossinl Kimul esso

(«) l>»H'8t iii K<I, V<'ii.

(I>) Ed. V«'U. . iii (|uil>iiH duubu* aUt loln r»tlo ouiui|M}t><ntl«(P corro-
aiiuiiUfii!! riUiuiiibuti putfiitiuu nrtlvav.

1280 LIB. 1. DIST. XLHI. QUAEST. UNICA.

uniim, neque aliquid tertium ex eis. Hanc autem incompossi-
bilitatem quam liabent formaliiey\ habent ex se, principia-
tive ab eo quodammodo qui produxit ea. Et istam incompos-
sibilitatem istorum sequitur inipossibiliias (a) totius flgmenti
includentis ea, et ex ista impossibilitate figmenli in se et ex in-
compossibilitate partium suarum sequitur impossibiJitas (a) eius
respectu cuiuscumque agentis; et ex hoc habet compleri totus
processus impossibilitatis rei quasi ultimus gradus incompos-
sibilitatis sit negatio respectus ad quodcuraque agens. Nec opor-
tet habere aliquem respectum negativum ex parte Dei, nec ex
parte cuiuscumque alterius, nec est forte aliquis (h) in natura
rei, licet intellectus possit comparare Deum vel aliud agens ad
istud sub negatione respectus.

Sic igitur impossibilitas prima est formaliter ex parie
impossibilis, et principiative a Deo; et si principiative re-
ducatur ad aliquid, non tamen reducitur ad negaiionem pos-
sibilitatis in Deo, imo reducitur principiative ad itiieliectum
divinum principiantem illud in illo esse, in quo partes illae
formaliter repugnant, propter quam formalem repugnantiam
totum ex eis simpliciter est impossibile.

1175. (7) — Corollarium. — Et ex hoc apparet, quod falsa
est imaginatio quaerentium impossibilitaiem aliquorum quasi
in aliquo uno, quasi aliquid unum, vel intelligibile vel qna-
lecumque ens, sit ex se formaliier impossibile, sicut Deus
ex se est necesse esse formaliier ; nihil enim est tale primum
in non entitate; nec etiara entitatis oppositae tali non entitati
est intellectus divinus ratio possibilitatis, nec etiam intellectus
divinus est praecisa ratio possibilitatis oppositae 7ti hilo ; qmsi
tunc teneret illud argumentnm de causis praecisis in affirma-
tione et negatione; sed omne simpliciter nihii includit in se ra-
tiones plurium, ita quod ipsum non est primo nihil ex ra-
tione sui, sed ex rationibus illorum quae intelligitur inclu-
dere, propter formalem repugnantiam illorum inclusorum plu-
rium ; et ista ratio repugnantiae est ex rationibus formalibus
eorum, quam repugnantiam pri^no habent per iniellectum di-
vinum, sed non praecise.

(a) Ed. Ven. incompossibilitas.
ib) Ed. Ven. aliquid.

LI15. I. niST. XLIII. (JUAERT. LM(.A. 1281

1170. — Solvitur argumentum principale. — Ad primum
(n-gumcntum [u. IIOSJ : illa rutio MaK^islri tonot 8ii|>|Kjneiido
quod universiiiu possil csso niaioris ix^rf^cclionis ca{)a.\, ({uia
tunc inelius fieret, si daretur sil)i illa capacitas, (jnan» sit sino
illa capacitalo, ut si esset capax rnuitr^runi alioruin. Ab*<oluto
autrni non tonet ralio Maj/istri, no<;ato isto, s<!ilicot, quo«l po-
tuit riiolius fiori: sicut noc sequilur (|uo<l i^Miis, inanons ipnis,
possit fleri rm^lior, si flat capax intelloctus vol voluntalis, (|uia
non |K)t(jst esse istorurn capax. — Dico tunc ad formnm argu-
menti, (luod Dous non potosl daro capacitatorn nihdo(ul sil (a))
lactionis passivurn ; sed ista non est primn ratio, sotl (juia
lale non polost halx3re talcin capacilatom ; et isla ratio roducitur
ad formaleni repugnantiam partinm, ct ulterius ad intelle-
ctum divinum.

(a) Deost in Ed. Ven.

•dXS^SNJ)'

Toji. I. M

DISTINCT. QUADRAGESIMA QUARTA.

TEXTUS MAGISTRl SENTKNTIARDM.

An Deus possit facere aliqidd vieliiis quam facit? — Nunc illud
restat discutiendum, utrum melius aliquid possit facere quam facit?
— Solent enim illi scrutatores dicere quod ea quae facit Deus non potest
meliora facere ; quia si posset facere et non faceret, invidus esset et
non summe bonus. — Et hoc ex simili astruere conantur. Ait enim
Augustinus in Ub. LXXXIII. Quaest. (1) « Deus quem genuit, quo-
niam meliorem se generare non potuit, nihil enim Deo melius, gene-
rare debuit aequalem. Si enim voluit et non potuit, infirmus est ; si
{)otuit et noluit, invidus. Ex quo conficitur aequalem genuisse Filium » .
A simili volunt dicere quod si potest Deus rem meliorem facere
quam facit, invidus est. — Sed non valet liuius similitudinis inductio,
quia Filium genuit de substantia sua, ideoque si posset gignere ae-
qualem et non gigneret, invidus esset. Alia vero, quae non de sub-
stantia sua facit, meliora facere potest.

Quaestio qua illi arctantur. — Verum bic ab eis responderi de-
posco, cur dicunt rem aliquam, sive etiam rerum universitatem, in
qua maior consummatio expressa est, non posse esse meliorem quam
est? Sive ideo quia summe hona est, ita ut nulla omnino boni per-
fectio ei desit; sive ideo, quia maius bonum quod ei deest capere
ipsa non valeat. Sed si ita summe bona dicitur, ut nulla ei perfectio
boni desit, iam creatura Creatori aequatur. Si vero ideo non potest
melior esse, quia bonum amplius quod ei deest capere ipsa non va-
let, iam lioc ipsum non posse defectionis est, non consummationis ; et
potest esse melior, si fiat capax melioris boni, quod ipse potest qui
eam fecit. Potest ergo Deus meliorem rem facere quam faciat. — Unde
Augustinus super Genesim (2) : « Talem potuit Deus hominem fecisse,
qui nec peccare posset, nec vellet; et si talem fecisset, quis dubitat
eum meliorem fuisse » ? — Ex praedictis constat quod potest Deus et
alia facere quam facit, et quae facit meliora ea facere quam facit.

(1) L. 50. (2) L. XI. c. 7.

LIH. I. DIST. XMV. TKXT. MAOISTRI. i2K^

Utrttm alio vel mellitrl modo jtonsit fncere ijiinm fheUf — Pttit
liafic conHiderandnrn est, ntrnrn nllo modo vel rnelioH qnam farit po»-
Hit ea facftre (|nan facit? — Si modim op«mtiriniii ad aapietMam npi-
flcuH referutiir. nec aliuM, nec melior inrxl"-' •■'-'• [lOteflL Non enim [..t«»«t
facere aliqnid aiiter vel inelins quam i . i wrt, alin a»ipinitin vel

maiorl snpieutin; niKil enim HapiontiuH potest facere quam faeit. 8i
verr) referafur ynofln» ad rem ip»nm qnam facit DetiH, Hioimuj qni*
et alius et melirrr pr^tent eH.se modnsi. Kt Hecnndum hoc <
IKjtest qnia ea quae facit jiotest fac«'re m*»!in.H et aliter qnam lacit,
qtiia |x>te8f fiuiltti.sdam ineliorem nifKlum cxi.Mteiidi praestare, f
busdam aliuin. Unde Auj^ustinuH in XIII. lihro I>f Trinttnf,-
quod fuit et alius inodu.s no.strae lif)erationi.s i»f>.>4sil.iiiH I'
l^otest ; sed nuUus aliun nostrae miHeriae sanandae fuit convenieDtior.
— Potest ergo Deua eorum quae facit qua(vlam alio modo meliori,
quae<lam alio~modo aeqne Ikhxo, (|uapdain etiain minus bono facere,
(|uani fttcit; ut tamen mrxlu.s rofcratur ad ipinlitntem opori», id e«t
crentiirae, non ad anpientinm Crentoris.

Utrum DeuH semj>er j^nasit nmne ijuod nlim jtotnit? — PraeterM
quaeri solet, utrum Deus semjier |K)ssit omne qnod olim jKituit? —
Qund (|uil)U.sdain non videtur dict'ntil»us: |>otuit Deus incamari et
|.otuit mori et resurgere, et alia huiusiuodi, «luae modo non |M>teiit.
Potuit cr^o (|uae modo non {^otent, et ita babuit {lotentiam quam
iikkIo non Iialtet. Unde videtur {wtentia eius imuiinuta. — Ad quod
dicimuH, quia sicut omnia Heiniier 8cit quae ali({uando ftcivit^ et somper
vult quae alifiuando voluit, nec lUKiuain ali(|uam ttcieutiam amittit, vel
voluntatem inutat, (luain habuit. ita omnia Heiniier iMitent quae ali-
(luando iK)tuit, nec iiiKiuiiin aliqiia i»otcntia Hua iirivatur. Non oiit
orj^o privatius jmtentin incurnandi vel reHurj^endi, licot non {xxMit
iiKKJo incarnari vel resurj^ere. Sicut enim {wtuit olim incamari, ita et
|K)teHt modo iucnruntits esse, in (luo eiufdem rei {K)tentia moniitratar.
Ut enim olim scivit He rcHurrecturnin, et mcxlo acit ne reMurrexiiwe;
nec est alia Hcientia illud oliin scirisse, et hoc roodo $cir«t »cd ©ailem
oinnino. Et Hicut voluit oliiu resurfrore, et mrHlo re- •"♦«. in 'ju.-

iiiiiuH rei voluntnH (>x|irimitur, ita |)<ituit oliin na*< i . , . .•■•■..^r.- .•
hkmIo ipso iK)to8t nntus fitisse et resurrcj-isse; ot vnt ciuKdem i ■ .
Si eniin {w.sHnt modo nnscl et resuryrre, non e«iiet idem pomf. Vrrl>«
(>nim diverHorum tem{)oruin, diverniH prulata t«in(ioril>uii el divn- -
ftdiuncta adverbiin, oumdcm faciunt MeuMum, ut modo loi|UontM 'L' ;
miis: iste {wtest leijere liodie; cms autem «liccmun:
vel j)otuit lei/ere heri; iiliiquo unius rei luonMtrmtur {■"••miH. .'i »■»>••.•

(1) Cap in

1284 LIB. I. DIST. XLIV. TEXT. MAGISTRI.

diversis temporibus loquentes eiusdem temporis verbis et adverbiis
utamur, dicentes hodle: iste potest legere hodie, et dicentes cras:
iste potest hodie legere; non idem, sed diversa dicimus eum posse.

Fateamur ergo Deum semper posse quidquid setnel potuit, id
est, habere omnem illam potentiam quam semel habuit, et illius omnis
rei potentiam cuius semel habuit; sed non semper posse facere omne
illud quod aliquando potuit facere; potest quidem facere aut fecisse
quod aliquando potuit. — Similiter quidquid voluit et vult, id est,
omnem quam habuit voluntatem et modo habet, et cuiuscumque rei
voluntatem habuit et modo habet; non tamen vult esse ve\ /ieri omne
quod aliquando voluit esse vel fieri, sed vult fuisse vel factum esse.
Ita et de scientia Dei dicendum est.

DOCTOltlS sujrriLis ac maimam

SUPER DISTINCTIONE XMV. \A\',\[\ I. SENTENTIAHIM

QUAESTIO UNICA.

1177. (') — Proponitur qnaestio. — Circa distinctionem
quadmgcsimam quartam, ubi M;«{.fister tractat, ulrum Deus
polui/ fccissc mclius rcs quam fccil, qiiaoro istarn (|uacstionom :

Ulrum Dcus possit facerc alitcr rcs quam ab ipso or-
dinaium cst ficrif

1178. — Argunieutum priucipale(i). — Et vidotur quol non;
(]uia tunc posset facero res inonlinate: co;<s^fyM^/j5 i*sl Jalsurn:
ergo ot antcccdcns.

1171). — Contra: res aliter fleri (juani lactae sunl non in-
cludit coiitratlictionom, noc est n(H!ossarium {'i).

1180. — Potentia ordinata -- absoluta. — Jicspondeo: —
a) In omni af^aMilo i^er iiilolloclum oi voluntatom yotentem confor-
iiiitor aj^cro h^j^i roctao, et tamon non neccssario apM'e conlbr-
iiiilcr lcf^i r<?cta(j, est (Iistiiif.ruore ixjtontiam ordinatam a po-
lciitia absoluta. Et ralio liuius ost, (|uia |>ot(^t afforo confor-
(iiitor illi lcf^n roctae, ot tunc * aj^Mt * socundum iH»tonliam
ortlinatam; vrdinatn (>nim (>st in ijuantum csi prmcipium exc-
quciidi ali(|ua coiirormilor Io;,m roctao s»ruiiilum ordiiwm proe-
lixum ab illa loj^^e: ot potcst a^'oro praelcr illam lojjom vol c«»n-
lia oam, ot in lioc ost |)ot«»ntia absoluta oxciHlon'^ tMt<MJtiaiu
oi(liii:itam. Et idt-o non taiitum in I)i'o, stnl in omm i^ lilwro

(juotl potost a}.,'oro socundum liictamon i««ctao rai
\i"/\s, ot praotor talom lo^'om ot conlra oam, osl (iistinjruoro
|iotontiam ordinatam ot absolutam. Idoo dicunt luristuo (|ucm1
(luis piitost lioc facore do /hc/o, hoc esl do iK>tcnlia sun ab*o-
futa, vol do iurc, Iujc osl do j»otontia ordinata Hi>cundum iura.

(I) Rolrittir Rd n. lisi (9) Cfr. n. llt^.

1286 LIB. I. DIST, XLIV. QUAEST. UNIGA.

b) Quando autem illa lex recta, secundura quam ordinate
agendum est, non est in potestaie ageniis, tunc potentia eius
absoluta non potest excedere potentiam eius ordinatam circa
obiecta aliqua, nisi circa illa agat inordinate; necessarium
enim est illam legem stare comparando ad tale agens, et * ta-
men * actionem non conformem illi legi rectae non esse re-
ctam, neque ordinatam; quia tale agens tenetur agere secun-
dum illam rectam legem, cui subest. Unde omnes qui subsunt
legi divinae, si non agant secundum illam, inordinale agunt.

c) Sed quando in potestate agentis est lex et rectiludo
eius, ita quod non est recta nisi quia (est ab illo(<x)) statuta,
tunc potest recte agere agendo aliter quam lex illa dictet,
quia * tunc * potest statuere aliam legem rectam, secundum
quam agat ordinate; nec tunc potentia sua absoluta sirapliciter
excedit potentiara ordinatam, quia * tunc * esset ordinata se-
cundura (illara («)) aliani legera, sicut secundum priorem; tamen
excedit potentiam ordinatam praecise secundum priorem, con-
tra quara vel praeter quam facit. — Ista possent exempliflcari
de Principe et subditis, et lege positiva, etc.

1181. (2) — Potentia ordinata et absoluta in Deo. — Ad
propositum igitur applicando dico, quod leges aliquae gene-
rales rectae de operabilibus dictantes praeflxae sunt a volun-
tate divina, et non quidem ab Iniellectu divino ut praecedit actum
voluntatis divinae, ut dictum est distinct. * 38 [n. 1094]; quia
non invenitur in illis legibus necessitas ex terminis: ut quod
omnis peccator flnalis daranabitur; sed solura ex voluntate di-
vina acceptante, quae operatur secundum huiusraodi leges
quas statuit; vel suflficit ad propositura dicere, quod statuuntur
a divina sapieniia *.

* Secundura quod * {b) intellectus offert voluntati divinae
talera legem, puta quod oranis gloriflcandus prius est gratiflcan-
dus, si placet voluntati suae, quae libera est, recta est lex, et ita
de aliis legibus. Deus igitur agere potens secundura istas re-
ctas leges, ut praeflxae sunt ab eo, dicitur agere secundura
potentiara ordinatam. Ut autera potest agere raulta quae non
sunt secundura istas leges iara praeflxas, sed praeter illas, di-
citur eius potentia absnluta; * quia enira Deus potest agere

(a) Deest in Ed. Ven. (6) Wadd. Sed quando.

LIIJ. I. DI8T. XMV. .JUAKST. UNICA. 1287

fliiod nori incluilil (•ontrailiclionom, rt tah-s sunt rnulti m«!i al.:,
idoo (licitnr tunc ai^cro stH-MtuUun i)Oionti:nn absolutnm. lntlo
palet 4U<jil * inuUa alia potcst acore ordifUiU', ot mtilta alia \t(tfim
flori onlinati' al) illis ((uao Hunt conlorrnitor istis |rj;il»us, non
includit contradiclioncin, * (juando * i-i>ctitud(> illiiis lff»i«5, wcun-
durn (luaiii (luis dicitiir rcctir et nrdinnlr ap.Te, esl in jiolf.st •»••
ipsius a<.rci>tis. Idco sicut |M)test alitcr atrere, ila {HiN^st al: .
lej^foni statuere rectaui; (juae si Btatucretur a Iki), n-t-la e.s^- ;,
quia nulhi U:x est recta, nisi (lualenus a voluntale divina * ac-
ceptanl(! slatuta *. Et tiinc pot»!ntia eiiis «/aso/u/a * ad ali(juid *
non K(} cxtendit ad aliiid (iiiaiii ad illud (|U(h1 ortlinnte (leret,
si fleret: non (iiiidiMii flcrct oidinale Ki^cundum istum ordinem,
sed fleret ordinate secunduiii alium ordinem ; iiuem aliuni ordi-
nein ila posset voluidas divina statucre, siciit aliter j^otest agere.

IIS2. (T) — Oidinatuni ordine universali — particulari. -
Advertcndum tamen cst (juod alii|uid cs^ic ordinatum et or-
dinaii! fieri cst dupliciter: uno mo^lo onliiH» nnii '* I
portinct ad l«'<.r<'"i coinmuncm: sicut onliiiatum «^i >. i uii.tuui
le},'(!m coiiimuncm omnciii linaliti-r pcccatonMii csse damiian-
dum, *vil* si ri'.\ slatuat iiuod o»>rw/s liomicida morialur: <•••
cuiido iiiodo ordinc jjorlictdarif * et hoc ad iudirinm p«'rti
non ad /rr/etn*, ipiia lex esl de univei-salihus casibus; de c:isii
autom parliculari non est lex, sini iudicium .secundum 1«»^
(IU(hI est conclusio lc;,as : ui ijuod i.stf liomicida moriaiur.

1 is:{. ( * ) — Solntio qiiaestionis. — Dico ♦ i;;itur*: — a) Qnwl
DiMis non soluiii pot(!st a^rerc alitcr iiuam oi-dinatum esl ordine
particidfiri, scd cliam alilcr iiuani ordinatum est onlinu uni-
rers(di: sivc S(^cuiuliiiii lc;.fcs iustitiai* polesl ordinntc
(luia lam illa (ipiac sunl practer illum onlinem, (luam illa v'' )
quao sunt contra illuin ordincm possunl a Doo • ' i

do potcntia absolula. Potcntia tamen ordiiuita ■ ujinur ,01
S(^cuniliiiii onliiicni Icj,ris unirenialis; non aulcm s*xMmdum or-
diiicm Icf^^is ni;tac d<' aliipio pnrticulari. Quo«l appar«'l ••x
h(H', quia possihilc cst |)i'um salvarc aliiiucm ijucm non .sah.it,
qui laiiicii iiiorictur iii iK-^-cato mortali lliialitcr ct dntnn ;}>:tur;
noii aulciii concovlitur ipsuiii |m>.ss»« salvarc /i«/<im
tum; nec tamcn Iick! esl im|HKSsil)ile de jiotentia nbioluta U'i,

(a) Dri'«t in h'A. V«-ii. ,4) Wmia nou diclmr nUi ».

1288 LIB. I. DIST. XLIV. QUAEST. UNICA.

quia non includit contradictionem. Igitur istud, scilicet salvare
ludam, eo rnodo est impossibile, quomodo possibile est salvare
isium ; ergo istum potest salvare de potentia ordinata, quod
verum est, et illum non: non quidem ordinatione particulari,
quae est quasi de isto agibili et operabili particulari tantum,
sed ordine universali ; quia si salvaret istum, staret statutum
modo cum legibus rectis, quas recte praeflxit de salvatione et
daranatione singulorum: staret enim cum ista, quod omnis
finaliter malus damnabitur, quae est lex praefixa de daranan-
dis, quia iste adhuc non est finaliier peccator, sed potest esse
non peccator, maxirae dura est in via, quia potest Deus eum
gratia sua praevenire: sicut si rex praeveniret aliquem, ne
faceret horaicidium, si non damnat eura, non facit contra le-
gem suam universalera de horaicida. Non autem staret cum
illa particulari lege, quod ludam salvaret ; ludam enim -potest
praescire salvandum de potentia ordinata, sed non isto modo
ordinaia, sed absoluia, * et taraen isto modo vel alio modo *,
ordinata secundum aliquem alium ordinem, quia secundum or-
dinera ahura tunc possibilera institui. Potentia igitur absoluta
potest ludam salvare; potentia vero ordinaia potest istum
peccatorem salvare, Hcet nunquam salvabitur; sed lapidem
nec potest beatificare potentia absoluia, nec oi^dinata.

b) Et secundum hoc patet respectu cuius dicitur potentia
absoluta in Deo, scilicet in quantum potest contra legem uni-
versalem, et non contra legem particularem.

c) QuaUter autem voluntas divina possit circa particula-
ria et circa leges rectas instituendas volendo oppositum eius
quod nunc vult, dictum est supra de hoc dist. 39.

1184. — Solvitur argumentum principale. — Ad argumen-
tum prinium [n. 1178] patet quod consequeniia non valet;
quia si faceret aUo modo res quam modo ordinatum est eas fieri,
non propter hoc inordinate fierent, quia si * tunc * statueret
aHas leges, secundum quas flerent, eo ipso ordinate flerent.

1185. — Explicatur argumentum in oppositum. — Ad*/)^^-
mum- * argumenium in opposiium [n. 1179] concedo quod
probat de potentia absoluia ; quae tamen si esset principiura
ahcuius, esset eo ipso ordinata; sed non secundum ordinem ab
eo praefixum euradera quem primo habuit.

DISTLNCT. (iUADi;A(;KSI.MA oII.NT.V

TEXTUS .M.\(;iSTIll SKNTRMTMd \|

De volnntate Dei, qnne esseutia Dei nna eat el aeterna, et de $i-
gnis eins. — laiii dv. volnntate Dei aliquid pro HeiiHtiM nrwtri imJx^il-
litate dicenilum est. — iSciciuluin e.st ergo, rjuia volnnta» »\\t> voieita
de Deo secunduiu essentiam dicitur; non eHt eniin ei aliud velle et
aliud esse, 8ed ouinino idein. Et sicut idem eot ei e*9e bonum quorl ecM
Deinn, ita idem est ei esse xolentem quod este Deum ; nam voluiitaii,
(|ua Heinpor volenH est, non affectns vel motns est, qui in Deam cadere
ii(»n valot, 8e<l divina nsia, qua volcns ent, Deus e«t, et huiusmodi.

Qno(t licet idem sit Deo velle qHixl esse, uon tamrn jKtteat dici
Dens esse onniia qitae vnlt. — Et licet idem sit Deo vrlle quod rj»r,
non tanien dicenduin ost Deuin esse omnia quae vult. — Quod qai-
dain, de D(M voluntnto non recte riontienteM, nohis oltiiciunt dicentefi:
Hi idein est Deo veile (juod esse, erf;o cuin diciinus Deuiu velie omnia
(luao facit, diciinus eum esse omnia (|uae facit ; ali(Hjuin non ibi illo
verbo idem Hijjniticatur quod Hij^Miiliratur hoc verl» e$he cum dc Deo
ilicitur. Et ni ita eat, non Honiper dicitur do Deo vtlle »ecundum «•#-
sentiani. 8i vcro Hccundiiin cHHentiain non dicitur ftli(|uando, qiiomodo
erj^o dicitur de />eo/ Itelative eniin nun^iuain dicitur. — Ad quod
diciinuH, (luia licet idoni pfiiituH nit Deo velle (]u<xl rsse, non tamen
l)()t('st dici OHso omnia (juuc vult: «icut idein o»t Deo rwr quixi *-<rr,
iicc taiiien Hicut dicitur scire omnin. ita quoque poleat dici esite omnia.

Qnis sit sensns /mrinn vrrf><>r'i,„ . IVna wit. iW IVun v'* ■'rtn
I >ous .scit oinniii vei vult ali(juid. rt qnid de Deo in his yrx: rf

At ubicuiiKjiio DciiH dicitur scire vel scieiui, et veite vd ro/riu,
liaec de eo wvuiiduiii essrntiam diciintur. Cum enira dicitar: Dnta
si-if vcl Deiis viitt, nivo Drns rst sciens vol voirn$, ettrntin divina
inaedicutur ot />rns o.mho enuntiatur. Curo autem additur nmniit vel
aliijiiid vel aliqiia, et dicitur: P it nmnia, ^ ' " ' .'•' vcl

nli(iiiu. esscntia (luidoin divina pi n. ii. atur. •• •■ *■ ..>'<. f^

s(^(l ita ut .Hcicntiac, (juno ipno OMt, . .1111111»

1200 LIB. I. DIST. XLV. TRXT. MAGISTRI.

luntati, quae ipsa eadem est, aliquid vel aliqua subiecta esse dicantur,
nt talis fiat sensus : Deus scit omnia, id est, Deus est, caiHS scientiae,
quae ipsius essentia est, omnia subiecta sunt. Similiter: Deus vnlt
haec vel illa, id est, Deus est, cuius voluntati, quae ipse est, liaec
sive illa subiecta sunt. Volens ergo sive velle dicitur Deus secundum
essentiam, cuius voluntas essentia est sempiterna et immutabilis, licet
ea varientur et transeant quae ei subiecta sunt, quae non potest esse
iniusta vel mala, quia Deus est.

Quod Dei voluntas summe bona causa est omnium quae natura-
liter sunt, cuius causa non est quaerenda, quia nullam habet, cum
sit aeterna. — Haec itaque summe bona voluntas causa est omnium
quae naturaliter fiunt vel facta sive futura sunt, quae nulla prae-
venta est causa, quia aeterna est. Ideoque causa ipsius quaerenda
non est; qui enim eius causam quaerit, aliquid maius ea quaerit, cum
nihil ea maius sit. — Unde Augustinus in lib. LXXXIII. Quaest. (1)
« Qui quaerit quare voluerit Deus mundum facere, causam quaerit
voluntatis Dei : omnis autem causa ef&ciens maior est eo quod effici-
tur : nihil autem maius est voluntate Dei ; non ergo eius causa quae-
renda est » . — Idem in lib. contra Manichaeos (2) : « Si qui dixe-
rint, quid placuit Deo facere coelum et terram ? Respondendum est
eis : qui voluntatem Dei nosse desiderant, causas voluntatis Dei scire
quaerunt, cum voluntas Dei omnium quae sunt ipsa sit causa; si
enim habet causam voluntas, est aliquid quod antecedat voluntatem
Dei: quod nefas est credere. Qui ergo dicit: quare facit Deus coelum
et terram? Respondendum est illi: quia volicit ; voluntas enim Dei
causa est coeli et terrae, et ideo maior est voluntas Dei quam coe-
lum et terra. Quiautem dicit: quare voluit facere coelum et teiTam ?
maius aliquid quaerit quam est voluntas Dei : nihil autem maius in-
veniri potest. Compescat se ergo humana temeritas, et id quod non
est non quaerat, ne id quod est non inveniat » . — Ecce his auctori-
tatibus aperte insinuatur quod voluntatis Dei causa nulla est, .et ideo
quaerenda non est.

Quod voluntas Dei prima et summa ca'isa est omnium. — « Vo-
luntas ergo Dei, ut ait Augustinus in III. lib. De Trinit. (.3), prima et
summa causa est omnium specierum atque motionum ; nihil enim fit
quod non de interiori atque intelligibili aula summi Imperatoris egre-
diatur secundum ineffabilem iustitiam. Ubi enim non operatur quod
vult Dei omnipotentis sapientia, quae pertingit a fine usque ad finem
fortiter et disponit omnia suaviter (4), et non solum facit ea quae perseve-

(1) Q. 28 (3) Cap. 1. -2. 8 et 4.

1-0 L. c, 2. (4) Sap. c. VIII. v. 1.

I.ll:. 1. 1>1M. .\I.V. JKXI. MAtllsTHI. I".^.>1

rantia conMuetu<liiiiH aiiuiirationem non aUmittunt, iteti (^tukm M quaa
propter raritatem et intK>litura eventum mir» vi ' . nt Mont d*-

fectus liiniinariura et terrae motu.s et nn>nMtnKmi a ■ • |j«rtua

et hit) siiuilia, (|Uorum niliil tit «ine vnliij>rati> l)ii :.. rw.n

apparot. Ideo^iuo placuit vanitati Pln!

tribuere, cum omnino videre non jKJHHent tiijnrrioren :» omnibuM

caiisani, id eHt, vnluutatem I>ei. Itaque non niiii I)ei voln

prima est Hanitatin, ae^ritudinin, iiracmiorum ati|tie |ioenarutu, ^t'>

rum et retrihutionum ». — iraec frno Hola ent unde ortuin iwt qma-

(juid ent, et ipna non est orta, ned aeterna.

Qitihns iiifxlis (wcipitur Dei voltintas? - 11 ic non e«t pm' •
reundum nohis, ijuod .^acni Scriptura de vttlnntate Dei variia iwxin
lo(|ui consuevit; ct tainon non c«t Dei voluiitas divprna, ?*••-' ^ - •
tin diver.sa est de voluntate, (juia nomine volnntatin divert»a
Nam volnntas Dei vere ac proprie dicitur quae in \\m-> est ©t ipsiiiji
essi-ntia est ; et haec una cst, nec multiplicitatem recipif, nec muta-
bilitatem, r|uae inr-xpleta e.s.se non jioteMt, de qua Propheta ait
Oinnia ifiiarcnnn/ne voliiit J)nniiniis fecit. Et A] ^' '

eins fjiiis resistitf Kt alihii.'l): l't jmilietis, ipifi^ sit
et hencjilncens et /lerfcctft. Kt haec voluntaH recte a| j ....
citnin Dei «ive disjiositio.

QiiDil sivitmlum /liiiinuii ilicitnr volnntas Ihi i>ni- ' "

hitin, cnnsilinin, pennissin, njteratin, vt idco j.r^ir.if:!. ,-
rnlnntates. — Alit|UHndti veru Heciinilum qn.

voluntaH Dei vocatur quixl Hecundum proprietatem non eiit voluntM
oius, ut praeceptin, jtrnhihitin, cnnsilinm, nec non itrrmittio el «/»e-
ratin. Ideoque pluralitcr aliquando Scriptura ifAnntatrs Dei pronun*
Uude Propheta^4): Maijna n/iern Dnntini, ej-ifnititn in omne* iv'
eiiis ; cuin nnn sit nisi iinn vi>lunta.s Dei, quae ipse ent ; pl
taiiien tlicit volnntatcs, quia vtiliintaH Doi variin mi»!'-' '"• ii""
accipitur, ut dictum eat. Ita etiara idem Ppq-ho».-». ,
fectuH iniHoricordiao et iuHtitiae, pluraliter di- \ti»trici»rdii%* Ikt-

inini in aeternum cantabo ; et alibi((i): Institiae Uomini rrctne,ln '
flcantes cnrdn; cuin tamcn iii Deo iina sit roiiM<! w »nn iunf

oadciiiqui' sit iniHerifordia quao iuHtitin, Hcilicet »iW»i.

(^iiarc jiraccejitin et pmhibitio rt consilinm ..i. - /W !>»/»»'•-

tas .^ - Itloo uutom jiracccjitio ot jtmhihiti" .ir.iiio «■■ 't, curo » ;■'

tria, dicitur tainen uiiuiii<|M<Klque e«»nun I i(n/<i*, •[uia i«ta n.i.'

(1) Pa. rXIII. V. 11. ^i; iV fX. » .'

(•J) //«»1. ••. IX. V V.t '■• '•'. I.XX.WIli

(M) /A. c. XII V -'. - XVIII «

1292 LIB. 1. DIST. XLV. TEXT. MAGISTRL

signa divinae voluntatis : quemadmodum et signa irae dicuntur ira, et
dilectionis signa dilectio appellantur ; et dicitur iratus Deus, et tamen
non est ira in eo aliqua, sed signa tantum quae foris sunt, quibus
iratus ostenditur, ira ipsius nominantur. Et est figura dicendi, secun-
dum quam non est falsum quod dicitur, sed verum quod dicitur, sub
tropi nubilo obumbratur. Et secundum hos tropos diversae voluntates
Dei dicuntur, quia diversa sunt illa quae per tropum voluntas Dei
dicuntur.

Uhi voluntas Dei pro praecepto et consllio accipiatur ? — Pro
praecepto Dei atque consilio potest accipi voluntas, ut ibi (1) : Fiat vo-
luntas tua, sicut in coelo et in terra. Et alibi (2) : Qui facit voluntatem
Patris mei, qui in coelis est, ipse frater meus et soror et mater est.
Et contra hanc voluntatem multa fiunt. Unde Augustinus in lib. De
Spiritu et Littera (3) : « Infideles, inquit, contra voluntatem Dei faciunt,
cum eius Evangelio non credunt » .

Quod Deus non vult ab hominihus fieri omnia quae praecepit, vel
71071 fieri quae prohihet. — Et si illa tria dicuntur Dei voluntas, ideo quia
signa sunt divinae voluntatis, non est tamen intelligendum Deum omne
illud fieri velle quod cuicumque praecepit, vel non fieri quod prohi-
huit j praecepit enim (4) Abrahae immolare filium, nec tamen voluit; nec
ideo praecepit ut id fieret, sed ut Abrahae probaretur fides. Et in
Evangelio (5) praecepit sanato, ne cui diceret : ille autem praedicavit
ubique, intelligens Deum non ideo prohibuisse, quin vellet opus suum
praedicari, sed ut daret formam homini laudem humanam declinandi.

De permissione et operatione, uhi dicantur Dei voluntas? — Per-
missio quoque Dei et opcratio voluntas Dei appellantur, qualiter ac-
cipit Augustinus in Enchiridio (6) dicens : « Non fit aliquid nisi Omni-
potens fieri velit, vel sinendo ut fiat, vel ipse faciendo. Nec dubitan-
dum est Deum facere bene etiam sinendo fieri quaecumque fiunt male;
non enim hoc nisi iusto iudicio sinit, et profecto bonum est omne quod
iustum est » . — Ecce hic manifeste habemus Dei voluntatem appellari
ipsius operationem vel permissionem, cum dicit non fieri aliquid nisi
Omnipotens fieri velit, ubi includit et bona et mala omnia quae fiunt.
Ideoque aperte distinguit quomodo Deum velle dixerit, ne eadem ra-
tione intelligeretur velle bona et mala, subdens : vel sinendo ut fiat,
hoc quantum ad mala dicit, vel ipse faciendo, hoc quantum ad bona ;
mala enim sinit fieri, sed non facit ; boua vero ipse facit. Ideoque
dixit eum velle, quia et volens mala sinit et volens bona operatur;
et ob hoc permissio et operatio voluntas Dei dicuntur,

(1) Matth. c. VI. V. 10. (4) Gen. c. XXH. v. 2seqq.

(2) Ib. c XII V. 50. (5) Marc. c. l. v. 44.

(3) Cap. 33. (6) Cap. 95 et 96.

I.IM. 1. iJl.M .\l.>. TKXT. MAtilsiHI. 1293

Quinfjue 811 //rn aiiut proj>osiUi quae dicuntur tecuttdum trrtpum,
et ideo diMlinijuat lector tdiifjue j/ro fjno ettruin accijfiaiur voluntaa. —
(^uinfjnf fjrj^o .suprn jKwita Hunt, (jiiae .r •"• ''t Hooundum tr>>|)iiin
Dei rolnntfut, <juia ttitjna Hunt divinae vol , (juao un» eat et un-

mutabiliH, Hcilicet Iteneplacitum. Ideoque diligenter diittinguat loctor,
ubi de voluntate Dei Scriptura coinmemorat, iuxta quem modum ftc*
cipi oporteat: Bcilicet pro Iteneplftcito Dei, an pro aliquo tignnrum
eius; magna enim est adhiltoiida diHcretio in co^itione divinae volun-
tatis, quia et henpplncitnm Doi eat voluntaH ♦«iu.s, et tiffnum benepla-
citi eiu.4 dicitur volunta.s eiuH; sed beneplficitnm eiu.s R«t..rf.nm ent,
sifjnum vero beneplticiti non; et contjonat rorum eH- - ttene-

placitum ipsius, et ipsi effectus rerum ab illo non dittcordant; fit enim
omne quod l^eneplncito vult fieri, et omne quod non volt fieri, nequa-
quam fit. Non ita autem eat do sitjnis, quia praecepit Douh multin ea
quae non faciunt, et prohiltet quae non cavent, et consutit quae non
implent.

-t-O-XO-J-

DOCTORIS SUBTILIS AC MARIANI

SUPER DISTINCTIONE XLV. LIBRI I. SENTENTIARUM

QUAESTIO UNICA.

1186. (!) — Proponitur quaestio. — Girca distinctionem
quadragesiniam quintam quaero:

Utrum Deus ab aeterno voluit alia a se?

1187. — Argumentum principale (1). — Quod non; quia
tunc in voluntate divina fuisset relatio realis ad creaturam:
consequens est falsum, sicut patet dist. 30 [n. 1031]; ergo et
antecedens. — Prohatio co7isequentiae : prius Deus vult ali-
quid quam intelligat se velle illud. Sit illud A. Quia, sicut di-
ctum est dist 39 [n. 1129], certitudo intellectus divini circa
futura contingentia non est sine certitudine determinationis vo-
luntatis; ergo relatio illa quae est in voluntate divina primo
ad A praecedit omnem considerationem intellectus de illa vo-
litione; igitur non est in voluntate sive in volitione ut cognita
est, sed ut in se est, et per consequens est ibi ex natura rei,
et non in cognito ut cognitum est.

1188. — Contra: si non voluit alD aeterno, ergo nec modo
vult de novo, quia esset mutabilis; ergo nihil vult.

1189. (2) — Solutio quaestionis. — Respondeo: omnis po-
tentia operativa perfecta potest esse principium operandi circa
quodcumque obiectum natum respici a tali potentia: sicut per-
fectus intellectus potest esse principium intelligendi quodcum-
que intelligibile, et perfectus visus potest esse principium per-
fecte videndi quodcumque visibile; igitur cura in Deo sit vo-
luntas formaliter, ex dist. 2 [n. 245 sqq.] et etiam summe

(1) Solvitur ad n. 1190.

UU. I. I>IST. XI.V. ylAEST. I.NICA. i*^'»

pcrffcla, (iiiia iiifluita, ♦;x eadom disL, Hfijuitur quod i|>«*a
I)otf'st nsso principiiiiM volondi (|iifMl<um«|iio voliliJK Non au-
loiii potost osso princii»iuiii volondi alnpiid e:c tempore, «(uia
tio<: iion polost osso siiio mnlaliotu: aliciiius : ot iion ohi»t'ti
volili; ipiia obicctuin volitiim noii hal*oi osse nisi i{uia voli-
turii ot ipiia liahot (^sso in voliintat»» divina; or^o ipsn mutatio
<'ss*'l ipsius roluntntis, 8icul doiiiictiim ost dist. 39 <!•• ra-
tioiio ipsiiis voliiiitiitis; or^'o vojunlas divina polosl m aetei^ni-
lale siia oss(> priiicipium v^jjcndi (|U(xlcuin(jUo volihilo. Non e»t
jiulcm ratio volondi sirmd ojt^posita aiiilio; (piia illa r»»s|)»>ctu (a )
iiullius jKjssiint es.so siiniil; iwc est ralio volondi neutrum,
<pii;i liiiic in croaturis niliil lnlc ossot a Deo (volitum(A) ) et i>t
cons(;(pioiis niliil caus;iroi in cn^aturis; (piia contin^rontia non
jiotf^st ossc iii Dco nisi a partc volunlatis, sicut dcductum ost
disf. '.VJ [n. irj9j; gt^o in aclertiilate est raiio volondi n/^*-
ri'7ii oiipositum in (piihiiscuMMpK' aliis a se.

illM). (^) — Solvitiir argumeiitum principale. — .\d nrgu-
inetitn rospondoo siciit (liclUMi ost prius <lisl. 'M) fn. iO".^r>; de
rclationibus cx temporc, (piod t<'rminalur ad Dcuin sub rn-
liono mcn! ai>snluta: ot simili m<Kl(j iU* ideis, dist. .'i5 \n. 10<>9
ol siniili modo de omnipotcntia, disl. 43 (n. 117:^), quae est
mere nhsnluta secuiidum (pifKl est attnbiitum divinum, el sic
tcrmin:»l ielati(jncni crcalurae |M>ssiI)ilis ad D«'um. Ua dico,
(|Uofl voluntas ilivina sub ratione mero ahsoluta terminat re-
sj)(>ctum volili :i(l ipsam: (pio<l quidfMii voluntas (c) divina pro-
(liicit iii CS.SO \o\\U) ct in aotornitato, sicut int«»llcctus proilucit
iii csse co{.riiito vcl inl<'IIocto, et simili modo dicoiulum de oase
rolili sicut dicfuni cst i\\' esse coyniti dist. 3*1.

1 1!>1. — Instantia. — a) Prnponitur. — Sed tunc a>
si voliliim hal)ot rclationom ad voliinfalom divinam, aut ' ci-;,'o
liabot * ivlationom n^alcin, aut s«viin<lum ralionom tanlum. —
.Si realem, \'/iUir fun(l;iiii<'ntum suum ost rcalo; civt> illa i"«»»
Ii;iIh>1 oss<; rcalc ;il) a<'l<'riio. — .Si n'lalioncm rutittnis lantuin,
cfiiilra: iion (»st p<»r acluiii inteilectus divini c(>m|xir.iMiis r.f.i.i-tum
illiid :id iMicIlci-tiiMi siium; oriro noii (»st r«»latio nj.

(rt) E<i. Wn. Illi r.'Hp.ct(i».

(b) Drfst iii l'ltl. Vfii.

(c) Kd. Vtn. voliliono.

1296 LIB. I. DIST. LXV. QUAEST. UNICA.

licet enim intellectus clivinus prius comparet illud obiectum ut
cognitum ad intellectum suum quam sit volitum ab ipso, et in
illo priori * causaret * relationem rationis ipsius obiecti ut
cogniti ad intellectuum suum, non tamen videtur causare ali-
quam relationem eius ad voluntatem.

( 4 ) h) Solvitur. — Licet hic possei responderl quod ista re-
latio voliti ad voluntatem sit per actum intellectus divini com-
parantis obiectum volitum ad voluntatem suam, quia prius
comparat obiectum ad voluntatem suam quam comparet ad
intellectum suum, si poneretur idem esse sufficere in obiecto
intellectus ut obiectum est cognitum, et voluntatis ut volitum
est, et quod nullo modo esset volitum * praesens voluntati
nisi quia praesens fuit intellectui * (a), tamen respondeo ali-
ter : quod in isto obiecto ut volito est relatio alia ad voiun-
tatem divinam quam illa quae in eo est'ut * intellecti * ad
intellectum divinum. Et ista alia relatio non est relatio realis ;
nec tamen est rationis, loquendo stricte de relatione rationis,
scilicet inteiiectus. — Nec ista divisio est sufflciens, quod omnis
relatio aut est realis, aut rationis, accipiendo relationem ra-
tionis stricte; quia omnis potentia quae potest habere actum
circa obiectum existens * non ut existens est * (&), et illud ob-
iectum potest actu suo comparare ad aliud, ad quod tale ob-
iectum non comparatur ex natura rei, potest in obiecto ut
obiectum est causare reiationem ipsius ad aliud. Quae quidem
relatio non est realis, quia non est ex natura ol^iecti in se;
nec tamen est stricte rationis, quia non semper illa potentia
comparans est ratio tantum, sive potentia ratiocinativa; potest
enim voiuntas utens aliquo bono ad finem causare in obiecto
illo relationem ad illum flnem. Et nec est illa realis relatio,
quia non est in aliquo * obiecto * ex natura rei, sed ex com-
paratione voluntatis conferentis; potest enim uti Deo ad crea-
turam. Nec est illa relatio rationis, quia potentia ista causans
istam comparationem non est ratio, sive intellectus, sive ima-
ginatio dicatur talis virtus collativa, sive quaecumque alia;
certum est enim quod voluntas est talis potentia coUativa et

(a) Wadd. quod nullo modo esset volitum, nisi quia prius fuit intel-
lectum.

(6j Wadd, existens vel non existens.

LIB. I. DIST. XLV. QUAEST. UNICA. l^JT

coruparaliva (a) ila Ixine sicnt polniilia iiitolU^ctiva; et ideo
certum est quod utrafjue istarum potrntiarum pot«»8t obiecturn
suum comparare et in obiocto suo causare relalionem, n<»n t'ea-
lem, (juia * non esset ibi in tali ease ex rmtura rei*{b) sino
omni comparatione; nec rejationem rotionis stricte «^ ' im
pro relatione causata ab infclledu, lic«'t eam quaiulmju'- tun-
comitetur relatio rationis causata ab int«'IIcclu; twHl voluiitas
(livina et etiam voluntas omnis, (juidquid sit de imapnatione,
(lo qua * nunc * non, potest comparan' ««'ipsam ad obi««ctum
in esse volito ab aetcnio, et e convorso, et sic potesl in obieclo
causare relationem rationis ad ipsam.

(rt) Ekl. Vfn. addit: et iiniiKinativii.

(6) Wadd. quia bIc cssct ibi in tali ex natiira rci.

•j-oxo-J-

TOM. I •»

DISTINCTIO QUADRAGESIMA SEXTA.

TEXTUS MAGISTRI SENTENTIARUM.

Illi sententlae qiia dictum est Dei voluntatem non posse cassari,
qiiae ipse est, quaedayn videntur ohviare. — Hic oritur quaestio ; dictum
est enim in superioribus (1) et auctoritatibus communitum, quod voluntas
Deij, quae ipse est vocaturque beneplacitum eius, cassari non potest,
quia illa voluntate quaecumque voluit fecit in coelo et in terra (2), cui,
teste Apostolo (3), nihil resistit. « Quaeritur ergo, quomodo accipiendum
sit quod Apostolus de Domino ait (4) : Qui vult omnes homines salvos
fleri? Cum enim non omnes salvi fiant, sed plures damnentur, videtur
utique non fieri quod Deus vult fieri, humana scilicet voluntate im-
pediente voluntatem Dei. Dominus quoque in Evangelio (5) impiam civi-
tatem compellans: Quoties, inquit, volui congregare filios tuos, sicut
gallina congregat pullos suos suh alas, et noluisti? Ita haec dicuntur,.
tamquam Dei voluntas superata sit hominum voluntate, et infirmissi-
mis nolendo impedientibus, non potuerit facere potentissimus quod vo-
lebat. Ubi est ergo illa omnipotentia, qua m coelo et in terra, secun-
dum Proplietam, omnia quaecumque voluit fecitf Et quomodo volun-
tati elus, secundum Apostolum, nihil resistit, si colligere filios leru-
salem voluit, et non fecit? » (6) Haec enim praedictis plurimum obviare
videntur.

Solutio quomodo intelligendum sit illud: volui congregare fllios
tuos, et noluisti? — Sed audiamus solutionem, ac primum, quomodo
accipiendum sit illud quod Dominus ait, videamus. « Non enim ex eo
sensu illud dictum est, ut ait Augustinus in Enchiridio (7), praedictam
solvens quaestionem, quasi Dominus voluerit colligere filios lerusalem,
et non sit factum quod voluit, quia ipsa noluerit ; sed potius illa qui-
dem filios suos ab ipso colligi noluit, qua tamen nolente, filios eius
coUegit ipse omnes quos voluit; quia in coelo et in terra non quae-
dam voluit et fecit, quaedam vero noluit et non fecit, sed omnia quae-

(\) Dist. 45. (5) Matth. c. XXIII. v. 37.

(2) Ps. CXIII. V. 11. (G) D. Aug. Enchirid. c. 97.

(3) Rom. c. IX. V. 19. (7j Loc. cit.

(4) I. Tim. c. II. V. 4.

lAU. l. 1>1^I. XI.VI. TK.\T. MAtil.STni. i29i)

cinnfjtie volnit fecii » , ut sit HenHaH: Qnotifs la/ui congrttjarf flliot
tiioH, et noliitMti, id est, quotquot < rivi mea voluntate Mein|M>r

oflicaci, te nolunte, feci. — Ecco iii ••\i'ii-uti fiOMituin eut, quod illa
iJoinini verl»a .su|ierioril>u.s non rcpu^^nant.

QnomfKlo intclligendnm sit iiind: tjui vnlt owncs hominea aalroa
fierif — Nunc videre re«tttt quomodo etiam praemiMtMt verhft Apontoli
praedictiH non contradicant, qui «le Deo loqueDM ait : VuU omnc* ho-
mines sfUvos fieri. Quorum occaaione verbonim multi a verit«t« d^
viaverunt rlicfnte.s J)eum uiultn velle fieri (juae non finnt. — Sed
uon e.st intcllifrendum, ea ratione illud e.s.se dictum, quaiti Deua
vellet aliquos .salvari, et non «alvcntur. * QuiH enim tam iint.io <leai<
piat, ut dicat Deum uiala.s hominum voluntaten, quan -. et

quando voluerit et ubi voluorit, in honum non i>o«He convertere? Xon
est utifiue verum quod in PHalmo dicitur: Qnaecnmqne lyilnit, fecit,
si aliciua voluit et non fecit; et quod CHt indijniiuH, ideo non fecit,
quoniam ne Herot quo<l volehat Omnipotenn, voluntan I '
divit». Ideoque « cuni audimuH et iu sacrin Litteris 1
velit omncH homineH Halvos fieri. quamviH certum 8it nc'
liomineH aalvoH fieri, non taraen ide<^ deliemus oroni|iotentiMHimae Dei
voluntati ali(iuid deroj^are, Hcd ita intelligere qucxl Hcrijitum ent : \'nH
onincg homines saivfM fieri, tamquam diceretur. nullum hnminem fieri
■ Halvuui nisi (|uem ficri ips^* voluerit; non qiKxl nullus sit b<
nisi (jUOMi salvum fiori velif, sed (juod nulluH fiat Halvus t' ••ui

velit salvari; et ideo ro^andus ent, ut velit, quia nocesHe i .. .;, i»i
voluerit. Non est enim credcntlus OmniiiotenH aliquid voluijwe fieri
qu(xl factuin non sit. Sic etiaiu iiitelli);itur illud: Illnminat omnrm
liominem venientem in hniic ninndnm (1), non quia nullus homiuum e«t
qui non illuuiinetur, sed (jui nisi ah ipso nullun illuminatur. Poteet
et alio modo illud intellijji, dtira tainen cre<lere non c ' '

j)Otontein nliquid vohiisso fieri, factumque non eano, ■
ainliijiuitatiliUH ni in coolo et in terra, sicut Veritau
(jiutecnmfjne Vftlnit fvcU, pmfecto facere non voluit qu.^
fccit* (2). — E.\ hin a|ierto ostcnditur quixl DeuM ea voluntato quae
ipse est uon vult alitiuid tieri quixl uon fiat, ne^jue non fieri qood fiat.

rtrnm ninln I)ei volnntrtte finnt, an eo nolrntef — Ideoque cum
constct omnia iHwti (luae fiunt eiua fieri voluntate, quae ni fieri nollct,
imllatonuH fiorent, rocte quaeri Holet, utnim et imi/*i omiiia «jua" fiunt,
id est, |ioccata, Dei fiant voluntate, an "

hoo divorsi vario Hentiontos, sihi contradic» !■• u »•' '•i..n

«licuut quod DouH vult iimla eMf vol ''■"•'. "•"> ini/.i .Vhi

(\) loaii. 1'. I. V '.» 1» .\iii.Mi-*t . irf. cii|«

1300 LIB. I. DIST. XLVI. TEXT. MAGISTRL

vero quod nec vult mala esse, nec fierL In hoc tamen conveniunt et hi et
illi, quod utrique fatentur, Deum mala non velle. Utrique vero rationi-
bus atque auctoritatibus innituntur ad muniendam suam assertionem.

Quare dicunt quiclam Deum velle mala esse vel fieri? — Qui
enim dicunt Deum mala velle esse vel fieri, suam his modis muniunt
intentionem: si enim, inquiunt, mala non esse vel non fieri vellet,
nuUo modo essent vel fierent; quia si vult ea non esse vel non fieri,
et non potest id efficere, scilicet ut non sint vel non fiant, voluntati
eius et potentiae aliquid resistit, et non est omnipotens, quia non
potest omne quod vult, sed impotens est, sicut et nos sumus, qui
quod volumus quandoque non valemus. Sed quia omnipotens est et
in nuUo impotens, certum est non posse fieri mala vel esse, nisi eo
volente. Quomodo enim, invito eo et nolente, posset ab aliquo malum
fieri, cum scriptum sit: Voluntati eius qiiis resistet? SvLipra etiam dixit
Augustinus (1): « quia necesse est fieri, si voluerit » . Sed vult mala
fieri, aut non fieri. Si vult non fieri, non fiunt : fiunt autem ; vult ergo
fieri. Item, bonum est mala esse vel fieri, alioquin summe bonus non
permitteret ea fieri. Unde Augustinus in Enchiridio (2) : « Quamvis ea,
inquit, quae mala sunt, in quantum mala sunt, non sunt bona, tamen
ut non solum bona, sed etiam sint et mala, bonum est. Nam nisi esset
hoc bonum, ut essent et mala, nullo modo esse sinerentur ab Omnipo-
tenti Deo Bono, cui proculdubio quam facile est quod vult facere, tam
facile est quod non vult esse non sinere. Hoc nisi credamus, pericli-
tatur nostra confessio, qua nos in Patrem omnipotentem credere con-
fitemur » . Ecce hic aperte habes quod bonum est mala esse : omnis
autem boni Deus auctor est, qui vult omne bonum esse quod est;
cum ergo bonum sit mala fieri vel esse, ergo et mala vult fieri vel
esse. — His atque aliis huiusmodi rationibus et auctoritatibus utun-
tur qui dicunt Deum velle mala esse vel fieri.

Hic ponit rationes illorum qui dicunt Dei voluntate non fieri
mala vel non esse. — Illi vero qui dicunt Dei voluntate mala non
fieri vel non esse, inductionibus praemissis ita respondent dicentes,
Deum nec velle mala fieri, nec velle non fieri, vel nolle fieri, sed tan-
tum non velle fieri. Si enim vellet ea fieri vel esse, faceret utique ea
fieri vel esse, et ita esset auctor malorum : non est autem auctor ma-
lorum, ut Sanctorum protestantur auctoritates ; non ergo eius volun-
tate fiunt mala. Item, si nollet mala fieri vel vellet non fieri, et ta-
men fierent, omnipotens non esset, cum eius voluntas humanae volun-
tatis effectu impediretur. Ideoque non concedunt Deum velle mala
fieri, ne malorum auctor intelligatur ; nec concedunt, eum velle mala
non fieri vel nolle fieri, ne impotens esse videatur; sed tantum dicunt

(1) Enchirid. c. 103. (2) Cap. 96.

LIU. I. DIST. XLVI. TEXT. MAOISTBI. 1301

eam non velle mala fieri, at non anctnr, «ed permia$or nulornin mcnh
stretiir. Unde et Evaii^eli^ta (1 1, nhi ontAndit Denm auctoraoi «Meom*
nium ^X)norum, dicemi: Omnia jier ipitnyn facin titnt, connt>qnenter mM'
lorum auctorem esse ne^ar dicenH: Kl iiine iimn fnrtiint 0tU nihil, id
est, peccatum. Non dixit, |)er eum tartum e8.He, vel eo nnlonfo et invito,
sed tantum sine eo, id est, nine eian voluntat«, quia non «iuM volun-
tate tit peccatum. Non ergo Deo volmte vel mtirntr, ned non v*ilente
fiunt mala; quia non 8ul>eHt Dei voluntati, ut malum flat vel non flat,
sed ut /leri sinat, quia l>onum e^t Hinere mala tieri; et utique volenfl
Binit, non volens innla, sed volens sinere ut i|ma Bant, quia nec m/i/a
Bunt })ona, nec ea fieri vel esse bonum ettt.

Qnom/xlo intelligendnm rit illnd Auguatini: mala fleri ttonum
est / — QuckJ vero Au^ustinus ait (2): Malii tieri bonum ent, noc aine-
rentur mala al) omnipf)tenti Bono tieri. nlHi hnc PHHet lionuro, ut ea
CHHeut ; ea ratione (iictum eHse anserunt, (jnia ex lualis quae tiunt
DeuH l)0ua elicit, nec ipse |)ermitteret ea tieri, nisi de eiii boni ali-
quid faceret. Unde Au^MiHtinus in endem \i\>rn Enchiridion \ii'. aperte
indicans praedictorum verborum talem csse intellinentiam, ait: • Deua
omni{K)tens, cui rerum est summa |K>testas, cum Humme bonua sit, nollo
inoilo Hincret aiiquid mali eHse in o|)eribuH suis, nisi unque adeo omni-
jx)tenH et l)onus. ut bene faoeret etiam do malo > . Itera in eodera^4»:
< Melius iudicavit DeuH de malis lK>na facere (luam mala nuUa per-
mittere*. Ex hoc itaque Honsu dictuin ent, ac venim eet, bonum i^tuie
iiialu tieri, (juia ex inalis quae tiunt, lx)ni8 f/ii/ tecnndum proitotitum
vocati sunt Sancti \b) accedit l)onitaH, id est, atilitas. Talibu« enim,
ut ait AiKMtolus, in bonum cooj>erantiir omnia, etiain miUa, quia ei«
pnisunt (|uae aliis faciontibus obsuiit. Und»' otiam aliqunndo in Scri'
ptura let^itur, nuilum apjHdlari Itonuin, ut HifP"^ "">«' ..•■'•-•r Marcum:
Malum, in^iuit, Indao boiium fuit, Hcilic«>t noi > um PMt illi

vel illi, inde Hequitur quod Himpliciter l)nnum nit; propne onim ac
Himi)liciter bonum cHt quotl in $e et facienti iKinuin ei«t.

QuadrijHirtita boui dccej^tio. — Ktti enim aliquid quod in m bo-
num e8t et cui fit, ned non ent iKinum facirnti, ut cum nubvenitur
pauperi, ned non propter Deum. Et ent aliquid Ixmum in m «l /b-
< /V»j//, sod non ei cui fit, ut cura verita*» pn>pter Dcum alicui non
obedionti praedicntur. Et e8t aliquid /»i $e ct facirnti el oi cui flt
bonuin, ut cum veriUis pi-ae<licfttur proptcr iVum crwlonli. Un^lo A|«>-
Htolus [iW: lionus ottor sninua Iteo, alii» otiitr vit-"- "^■•' -' r > i rfu.
Eat autem aliud quod ncc /»i *»• lionuiu cst, ot /Vii-i

(l) loau V I. V. .1. ^;i) tnp. U. U»: li»m. c VIII » 3?«.

(i) Knchirid. 0. %. (4) Cap. 27. («' // r-^r . I! »f l.MiV

d302 LIB. I. DIST. XLVI. TEXT. MAGISTRI.

nisi poeniteat, tit malum, valet tamen ad aliquid ; ut enim, ait Augu-
stinus in Enrichidio {V) : « A summe et aequaliter et immutabiliter bona
Trinitate creata sunt omnia, nec summe nec aequaliter nec immutabi-
liter bona, sed tamen bona etiam singula. Simul vero universa valde
bona, quia ex omnibus consistit universitatis admirabilis pulcliritudo ;
in qua etiam illud quod malum dicitur, bene ordinatum et loco suo
positum, eminentius commendat bona, ut magis placeant et laudibi-
liora sint dum comparantur malis » .

Quod mala universitati valent, et facientibus sua propria vel
patientihus aliena prosunt, electis tamen. — Hinc patet quod ex malis
quae fiunt aliquod provenit bonum, dum bona magis placent et laii-
dabiliora existunt. Ipsis etiam facientibus ex malis quae faciunt in-
terdum bona proveniunt, si secundum propositum vocati sunt Sancti.
« Talibus enim, ut ait Augustinus in lib. De Correctione et Gratia (2),
usque adeo Deus omnia cooperatur in bonum, ut, si qui horum deviant
et exorbitant, etiam hoc ipsum eis faciat proficere in bonum, quia hu-
miliores redeunt atque doctiores » , ut Petrus. Illa etiam mala quae
ab iniquis fideles pie perferunt, ut ait Augustinus in lib. De Trinit. (3),
ipsis utique prosunt vel ad delenda peccata, vel ad exercendam pro-
bandamque iustitiam, vel ad demonstrandam huius vitae miseriam,
Ideoque et lob Dei manum, et Apostolus Satanae stimulum sensit; et
uterque bene profecit, quia malum bene portavit.

Ex praedictis concludit ostendens esse bonum, fieri mala multis
modis. — Si quis igitur diligenter attendat quae scripta sunt, facile
est ei percipere ex malis bona provenire, et ex ea ratione dictum esse
quod bonum est mala fieri vel esse, non quia malum sit bonum, vel
quia bonum sit malum fieri. Non est enim bonum malum fieri ab
aliquo, quia non est bonum ut aliquis faciat malum. Si enim hoc esset
bonum, profecto huius Deus auctor esset, qui est auctor omnis boni.
Quod si huius Deus auctor est, eo ergo auctore homo agit malum, et
ita eo auctore homo fit deterior. Et si eo auctore homo fit deterior,
tunc eo volente homo fit deterior ; idem est enim dicere aliquid fieri
Deo auctore, quod Deo volente: Deo autem auctore homo non fit
deterior; ergo non Deo volente, ut Augustimus in lib. LXXXIII.
Quaest. (4) aperte astruit a minori dicens ita : « Nullo sapiente homine
auctore fit homo deterior; tanta enim est ista culpa, quae in sapien-
tem hominem cadere nequeat : est autem Deus omni homine sapiente
praestantior ; multo minus igitur Deo auctore fit homo deterior ; multo
enim est praestantior Dei voluntas quam hominis sapientis. Illo autem
auctore cum dicitur, illo volente dicitur ; est ergo vitium voluntatis,

(1) Cap 10. (2) Cap. 9. (3j L. XIII. c. 16. (4j Q. 3.

1.115. I. bl.si. XI.VI. TK.M. MAUI.SIIU. llUKi

quo est homo deterior. Quori vitium, Mi lonj^e aU-nr a I>«»i v< '
ut ratio docet, a «iuo sit iiuafnTiduiii ••st ». — Kcce a]
Au{^u.stiiiii.s, lh'o auctore vel voh-ntij huininem non H«i •
sed vitio voluntatiH nuao. Xon ent erf^o Dco fturf-.ro. .)U..l
ab aliiiuo, et ita Doo volente ninla non fiun'.

(^(dhI in I)cn Tioii est cnustt nt sU homo ilelmor. Dviii : :i

Auf^u.stinu.s quaercn.s, ijuae «it cauna ut homo Hit dit.il.r if, l .
esse asscrit, in eodein liliro (1) gic dicen»: « Ut sit h('i
ipso cau.sa eut, aut in alio, aut in uihilo. Si in nihiln, nuUa ca iici
eHt; si in (tlio, aut in J)eo, aut in alio ijuoIilx't homine, aut in eo
quod nei^ue Dcus, neijue homo uit. Sed non in />o; lionorum enim
Dcus tutitiiiu cau.sa CHt; ergo aut in homino est, aut iu eo quod uch; I>euii
nec hoino, aiit iii nihiln». — K,\ hi.s a|>erte ■ -•'■•■■lifiir quoil non e«t
Ixjiiuin ut sit hoino deterior, quia nim est J >. ,s rei cauiia, "iii

tantum cauna tx)norum est. Et ni non ent tx>num ut homo tiat <!
rior, non ent ij^itur honum ut ah eo fiat inalum.

Aliter prolxtt qnoil iJeo ftnctore non finnt nutla. — Item ii!
etiam ostenditur qual Deo nuctore, id eat, volente, non fiunt roala,
quia ip.se non CHt cau.sn tendendi att non esse ; tendere cnim ad '
esse nialuin est : ipse nuteiu auctor mali non est : tondit vero ad .
esse qui i»|>eratur innliiin; non erj^o I)(»o auctore est quoil aliquiit • ,•
rafur iiialum ; non eat crgo lx)num quo<l aliquiH n|*eratur maluiu, qutA
tantuiu lioiii Deus nuctor est. Hoc autcin .•Xu^u.stinus in eodcm lil». rJj
nperte c.vplicat, im dicens: • Qui oinniuin qtiae sunt auctor e«t, et
nd cuiuH honitntem id pcrtini-t ut nit omne quiMl e«tt, boni ' '
inoilo cati.sn est. Quocirca nmli nuctor non ©»t, et ide«> ijise h
lioiiuiii est, a (jtin in iitillo ilctiocre iHiiiuin ent ; et malum ••■<'
Non est i^ittir caiisa doHciendi, id cHt, tendendi ad non r.<- .
ita dicntn, csseiidi causa est, quia omnium quae suut auctor e«it, quae
iu qtiantum Hunt Ixjna Htiiit .. — Kcce ai>erte hnliOri quod defict»re a
Deo, qiii Huininiim ent iKinuiu, inalum est ; mala er^ facera malimi
est ; non er;^o l)»v) nuctorc vcl volcnte mnla fiunt.

(Jhievtio «iiiornmditm soi^histica, i/ •'•*ifr nituutnr •" • t^-"**-'

i/iiihI ntala /iant. - Iimi Miilhcicnti>r iii e-^* .i'i.-I I»

iion fiunt innla. — Quidam taiucn «oidiittict iii. s^ et ideo /v.

(Hlihi/en i'.\i, proliare conantur, e.x D«h> auctore enM» quod mala fiunt,
lioc inodo: quo<l lualn fiunt irriim eMt : omne autom vorum qut>I eitt
n verit(tte eat, quae l)ett» e»t; a Deo if^itur • \ mala tiunt. Quwl

miffin niiiiio voriiin n Deo Hit, confiriuant auit.i i ;ii. \ ■ ' '

IsXXXlll. (^tiaest.i^^) itaUin^"»!- • '>innc verum a vi.. :..:

(i) (i I- (2) g. 21. ; / .x.x.wii ». «I. ti) g. i.

1301 LIB. I. DIST. XLVI. TEXT. MAGISTRI.

est autem veritas Deus ; Deum igitur habet auctorem omne verum » .
Est autem verum quod mala fiunt vel sunt; Deo ergo auctore est
quod sunt vel fiunt mala.

Responsio, ubi concedit omne verum esse a Deo, et sophismxi ape-
rit. — Quibus facile est nobis respondere; sed indignum responsione
videtur quod dicunt : « Omne namque verum a Deo est » , ut ait Au-
gustinus, cui consonat Ambrosius, qui tractans illud yerbum Apo-
stoli (1) : Nemo potest dicere: Dominus lesus, nisi in Spiritu Sancto, di-
cit, quod « omne verum, a quocumque dicitur, a Spiritu Sancto est » .
Cum itaque verum sit quod mala fiunt, lioc verum quod dicitur illa
locutione, scilicet rnala fiunt, a Deo est. Sed non inde sequitur quod
a Deo sit ut mala fiant ; si enim hoc diceretur, auctor malorum Deus
esse intelligeretur. Quod ex simili manifeste falsum ostenditur: Deus
prohibet furtum fieri: sed furtum fieri veram est; ergo prohibet ve-
rum ; non sequitur.

Partem quaestionis approhat illorum qui dicunt Deum non velle
mala fieri. — Haec igitur et alia huiusmodi inania relinquentes, prae-
missae quaestionis parti saniori faventes, quae Sanctorum testimoniis
plenius approbatur, dicamus Deum non velle mala fieri, nec tamen
velle non fieri, neque nolle fieri; omne enim quod vult fieri fit, et
omne quod vult non fleri non fit: fiunt autem multa quae non vult
fieri, ut omnia mala.

(1) /. Cor. c. XII. V. 3.

«O»— Og<^g^^<>~«©e-

DOCTOKIS SrBTILIS AC MAlilAM

SUPER DISTINCTIONE XLVl. LIUIU I. SKNTKNTI.VHCM

QUAKSTln rXICA.

1192. (') — Proponitur quaestio. — Circa dislinctiuncm
<litn(lragesiinatn se.vtani (luaero:

Utruni voluntfis beneplaciti Dei scmper implcatur f

ir.Ki. — Argumenta principalia(l). — El vldotur quixl non:
— a) I. ad Tiinol. c. II. v. 1: Dcus vult omnes homines salcos
licri: non tamon orunt oinnos salvali; orjf»), etc.

t)) Pracleroa, Matth. v. XXIII. v. '.il, ail Salvator illis (lliis
ItTUsalotn: Quoties volui conf/rcfjarc filios luos, fjucmadmo'
duin f/nllina coufjrcgat putlo.s stios sub alas, ct noluisti : «^rgo,
ul prius.

1191. — Coutra: h'<>>n. c IX. v. 19: Voluntati eius quis
resistctf Et in Psalni. CXIII. v. 11: Uninia quaecumque voluit
/cnt.

1195. (-) — Solutio quaestionis. — licspondco: — aj Vo-
liuitas Dci * heneplariti* iiuantuin ail oinnia 8«'m|»er ilolx?! im-
])l(M'i ; ijuia sicut OnMii]K)lonH ixttost onino {lossibilo, ita «(uamlo
voliintas (livina * (l(>torininatur * ad {M^nendum ali(|ui(l in cmo
iiltiina ilotorininatii)iio, illud orit: volle aut«;m illud volunlate
bcncplaciti ost ultinia dctfrminatio (juao {)ol«»8t {nuii ex {mrlt^
voliinlatis ij)sius Oiiiiii{)()l«'ntis voIiMitis {jonore eireclum in «^»<»e;
orf.r<> r('s]Mrlu (•iiiiis(iinii|uo olUvtus, s» Ik»U8 esl sic volens, i|.

Illd (MMt.

b) Et j)()ss«'t ratii) confinnari, «juia si causa ullima ilo-
ii'rniiiialiono ad alniiiid dclerminala non ponerel elTivlum iii

(1) Solvunliir ml >' 1 l-'<''

1306 LIB. I. DIST. XLVI. QUAEST. UNICA.

esse, hoc non videretur nisi propter impoientiam eius, ut puta
quia non sufficeret ex se * ad hoc *, vel quia esset impedita
ab aliquo aUo, vel propter muiahilitatem eius antequam in-
telligatur effeclus poni in esse: sed Oranipotens nec est im-
2:)otens, nec imj^ediius, nec mutabilis; erg-o, etc.

1196. — Solvuntur argumenta principalia. — a) Ad primum
argumentum [n. 1193a] dico, quod licet illud dicturn Apostoli
posset exponi de distributione accommodata pro omnibus qui
salvi fient, tamen multo melius posset exponi de voluntate
antecedenie sic: id est, vult omnes homines salvare et salvos
fieri, quantum scilicet est ex parte sui et voluntate sua anie-
cedente, pro quanto dedit eis dona naturalia et leges rectas
et adiutoria communia sufficientia ad salutem: sicut de rege
statuente bonas leges et praefigente ministros ad custodiam ista-
rum legum posset dici quod vult omnes subditos suos paci-
flce vivere et quiete; et tamen si videret aHquem tribulari
iniuste, non statim oporteret quod rex intromitteret se ad fa-
ciendum illum quiete vivere, nisi devolveretur causa ad ipsum
per quaerimoniam de facto: vult quidem iste quemlibet pa-
cifice vivere et quiete antecedenter, non tamen vult quem-
cumque immediate ita vivere. Ita dico m proposito, quod etsi
Deus non habeat voluntatem beneplaciii ad istum salvan-
dum, taraen vult isti illa adiutorla communia antecede?itia
ad salutem omnium, quibus iste etiam potest sufficienter
* quandoque * bene vivere et salvari, propter quae dici potest
quod quantum est ex parte sui vult omnes salvos fleri.

b) Ad secundum [n. 1193 ft]: Magister exponit, et bene,
non quasi Dominus voluerit colligere filios Hierusalem, et non
sit factum * quod voluit, sed quod omnes * (a) quos ipse con-
gregavit, sua voluntate congregavit. — Vide expositionem Ma-
gistri et nota eam.

(a) Wadd... et non sit factum, sed quod voluit quod omnes....

-QAS-^S^Q^^

DiSTixcT. (,'1 Ann.\(;i:si.\i.\ .vki-tima.

Ti;.\lLS .M.Mil^Tltl SK.Mi;.MI.\aL.\l.

CiiKxl voluntas I)ei 8emj>er itupletnr de homiiie, qitoattnque «e
vertat. — Voluntas qiiipi^e Dfi 8eini>er efjicnx est, ut fiat orone qnorl
velit, et nihil Hat quod nolit; (piae de hoinine semper impletur, quo-
cumqiie 86 vertat. Nihil enim, ut ait Au^iMtinus (1), in liliero arbi-
trio constitutuiii Hiij>ernt voluntatem Dei ; et«i faciat contra oiu.t vfv
luntatem, taiiicn contru eiiis voluntatein qiiae ipse e»t nihil putamlum
cst ita ticri, taiiuiuain celit tieri, et non tint, vol nnlit tiori. ••' »""'
IUa enim voluntas, ut ait Auf;ustinus in Knchiritlio, Hemi>*'r n ,
aut de nohis, aut n noliis. I>e nol/is iinpletur; sed tainen non impte-
mus eam quando poccamus. A uol/in impletur (|uando bonum facimua;
ideo enim facimus, quia scimus placore Deo. — Ita et de homine ttem-
per Deus implet Vdluntatem suam. (|uia niliil facit ! ' * -

non opcretiir (jufKl vult ; mm eiiiin vult Dous ut ikx-i . i ,!••,.
.si autein iwccnverit, i^oonitenti vult parcero, iit vivat ; in \h-. -.
Iierseverantcm punire, ut iustitiae potentiam cuntumax non '
Sicut alios al> aetemo praoparavit ad ixionam, ita alinM pmoi>aravit
ad ;.;I()riam. « Et haoc sunt maijna ojiertt JJomini, ejtfiiisila iit ontiira
vnlitntntrs cius (2), et taiii sapienter exquiMita, itt ciim anpdira et humana
crentiira poccasset, id ost, non (|ur>d ille, - ' ' ' ' ii»*a !•

(«tiam por eniiid(Mii croaturae voliintntom, <i.... .... .... • -; (|U(>d • .... ■ ;

iion voluit, imploret ipse quod voluit ; l>ene utoutt etiam nmli-* tam-
(lunm Hiimmo l>onuH ad eoruiii dnmnationem quos iiuitc prtt' .ivit

a<l poonam, ot nd eorum Halutom (iuoh Itenipie praedt^tinavit ad gTm-
tiaiii. (jiinntuin eniin ad ijtsos attinet, qiiud DeuM noluit f(Pcerttnt ;
(|unntuin vero ad ntuniixttentiam Ihi, nullo nioilo id fa«-'
Hoc (|uippo ipso iiiii»! coiitra oiiiM voliintatom fcconr '

(>st voliintas eius. I*ri>ptorou nnm(|Uo inaijnn oyirm /

iii omiies voluntalrs rins, iit iniro et inotVulnli iik^Io nou tlat .

eiuH voluntatom qiKxl otiuin tit cimtrn eiuM voluntalem; quia non ti»-

ret, Hi non Hinoret, noc uti^iuo iioleiiii Hinit, itod volcna ; nec

(1) / /. c. 05. (<) P». CX. ». a

1308 LIB. 1. DIST. XLVII. TEXT. MAGISTRI.

bonus fieri male, nisi omnipotens et de malo posset facere bene (1) » . —
His verbis evidenter monstratur quod voluntas Dei aeterna semper
impletur de homine, etiamsi faciat homo contra Dei voluntatera.

Sed attendendum est diligenter, quomodo in superioribus dicitur
fieri aliquid contra Dei voluntatem, quod tamen non fit praeter eam;
et qualiter intelligendum sit illud : quantum ad se fecerunt quod Deus
noluit; quantum vero ad omnipotentiam Dei nullo modo id facere va-
luerunt; videntur enim ista superioribus (2) obviare, ubi dictum est,
Voluntati eius nihil resistere.

Hic aperit diversis modis supra accipi Dei voluntatem. — Verum,
ut supra (3) diximus, voluntas Dei diversis modis accipitur : quae
diversitas in praedictis verbis si diligenter notetur, nihil ibi contra-
dictionis reperitur. Ubi enim dicit non fieri praeter eius voluntatem
etiam quod fit contra eius voluntatem, dissimiliter accepit voluntatem,
et non ipsam voluntatem quae Deus est et sempiterna est, sed eius
signa praedictis verbis intelligi voluit, id est, prohibitionem sive pracr
ceptionem et permissionem.

Multa enim fiunt contra Dei praeceptum vel prohihitionem, quae
tamen non fiunt praeter eius permissione^n. Ipsius namque permis-
sione omnia fiunt mala, quae tamen praeter eius voluntatem sempi-
ternam fiunt. Sicut Augustinus dicit super illum locum Psalmi (4) : Ut
non loquatur os meum opera hominum. Opera enim hominum dicit
ea quae mala sunt, « quae praeter Dei voluntatem fiunt » , quae ipse
est, sed non praeter eius permissionem, quae ipse non est. Appellatur
tamen ipsa Dei voluntas, quia Deus vftens sinit mala fieri. Fiunt et
contra eius praeceptionem vel prohihitioyiem, sed non contra eius vo-
luntatem, quae ipse est, nisi dicantur contra eam fieri, quia praeter
eam fiunt. Contra eam quippe nihil ita fit, ut velit fieri, et non fiat,
vel nolit fieri, et fiat. Quod evidenter ibi Augvistinus notavit, ubi ait:
« Quantum ad ipsos attinet, quod Deus noluit fecerunt ; quantum vero
ad omnipotentiam Dei, nullo modo id facere valuerunt » ; ac si diceret:
fecerunt contra Dei praeceptum, quod appellatur voluntas, sed non
fecerunt contra Dei voluntateyn omnipotentem, quia hoc non valuerunt,
illud valuerunt ; et ita per hoc quod fecerunt contra Dei voluntatem,
id est, praeceptum, de ipsis facta est voluntas eius, id est, impleta
est voluntas eius sempiterna, qua eos damnari volebat. Unde Grego-
rius super lob (5) : « Multi voluntatem Dei peragunt, unde mutare con-
tendunt, et consilio eius resistentes obsequuntur ; quia hoc eius dispo-
sitioni militat, quod per humanum studium resultat » . Hic aperte

(1) E)ichirid. c 100. (4) Ps XVI. v. 4.

(2) Dist. 4(3. (5) Morcd. lib. VI. c. 18.
(3).Dist. 45.

Llii. 1. DI8T. XI.VII. li.xi. M.M.liiul. l.'MK)

ostenrlttur, quia durn mali conMilio ac praecf>pto Dei reiiititunt, qood
voluiitas Dei a]*i>ellntur, ea iuciunt umle vrtluntaji eioB ijoae i\mt wt
impletur, (juae (/isjiositio vel hen':''- '''ifn vot-atur. • N'am, ut ait Aa-
gustinuH in A'/<t7*/r/V//o (1), quanta lint vf»luntate« An^elorum vel

hominum, bonoruiu vel malorum, vel Uiud qu<jfl Deu«, vel aliud ro-
lentium quani DeuM, Omnipotentitt voluntaH 8em{jer invicta e«t, qoM
mala esse nunquam ]:K>te8t, quae etiam, dum mala irrogat, insta ttt,
et profecto (luae iusta est, mala non eat. Deus vr t, «ive

per miHericoniiani cuiuH vult miHereatur, Hive i^er luiiiiiiii jitin %'ult
olxluret, nec inique ali(iuid facit, m-.- ni-*! v..'iii> quid(]unm facitf et
omnia qtiaocuin(|ue vult facit » .

ASnmtndtini pcrstriinjit sententiain prtiedictnrnm, nddeiu t^tmrr
Deita praecepit omnihng lnnin fiwere et mnlu vHnre, ctim non velit
lioc ab omnihus iinpleri. — Kx praedictis liquet qnod voliintnt Dei
quae ipse ent Hemi>er inrictn eat nec in aliquo catmtiir, 8«d per
omnia impletur. Consilinm vero eiuH et jpraeceptio sive prr>hihUio
non al) oinni^us implentur (iuil>UH proijosita et data sunt. Neque ideo
prnccepit oinnilms bona vel prohihiiit inala vel consnliiit optima. qiiod
vellot ab omnibuH lx)na (juae praect'i)it tieri, vel mala (june prtihibuit
vitari, (ai enim vellet, utique et fierent, (juia in nullo |»ote«t ab ho-
inine Huperari vel impediri eius voluntan), ned ut iutititiam 8uam ho-
minibuH oHtenderet, et mali esnent ine.xcuHabilcH; denique ut boni ex
obedientia gloriam, mali ex inobeflientia poenam Hortirentur, sicat
utris(iue ab aeterno praeparavit. Ea erjjo (|UBe nmnibna praocepit
vel prohibuit. a (luibusdain voluit Heri vel vitari, ned non ab orani-
bus; et quaeilain prrsonnliter praecepit et in veteri et in nov» Le^je,
(luae ab eis (luibus praocepit fieri noluit, ut Abrahae de imroolatione
Hlii, et in Evangelio quibusdam curatin, quibua pnu)Ct>pit. ne cai
dicerent (2).

(1) Cap. 102. '2) Cfr. I)i»t. 45.

'<t^t^^

DOCTORIS SUBTTLIS AC MARIANI

SUPER DISTINGTIONE XLVII. LIBRI I. SENTENTIARUM

QUAESTIO UNICA.

1197. (!) — Proponitur quaestio. — Girca distinciionem
quadt^agesimam septimam quaero:

Utrum permissio divina sit aliquis actiis voluntatis
divinae ?

1198. — Argumentum principale (1). — Quod sic; quia aliter
non videtur Deus hunc certitudinaliter scire peccaturum; ne-
scit enim futurum contingens sine determinatione voluntatis
suae: sed circa peccatorem non videtur habere aliquem actum
nisi permittere eum peccare, neque enim habet respectu illius
velle vel nolle; ergo si permittere non sit aliquis actus, non
erit Deus certus de peccato istius futuro, quia non erit aliqua
determinatio voluntatis suae ad istud futurum contingens cer-
titudinaliter cognoscendum.

1199. — Contra: permissio connumeratur cum aliis signis
voluntatis divinae: sed praeceptum non est aliquis actus eli-
citus voluntatis divinae; ergo mullo fortius nec permissio.

1200. (2) — Actuum voluntatis nostrae distinctio. — Re-
spondeo : in nobis potest distingui duplex actus voluntatis,
velle scilicet et nolle. Et uterque est actus positivus, et si
sint circa idem obiectum, sunt contrarii actus, qui exprimun-
lur aliis vocabulis, quae sunt amare et odire. — - Et utrum-
que in nobis potest distingui : ut velle distinguatur in velle
efficax et in velle remissum : ut dicatur velle efficax quo vo-
luntati non tantum complacet esse voliti, sed si posset statim
ponere volitum in esse, statim poneret: ita etiam nolitio effi-

(1) Solvitur ad n. 1202.

LIU. I. I>IST. XLVII. QUAEST. UNICA. 1311

cax ost (jua iion tnntiim nolon.s im|)0(lit aliquiiJ. whI hi
omnbio deslruit illiid. — VolunUis auterii r> > esi qua

ila jjhiwl volituni, qiuxl tanion voiuiilas non y.mj in este,
lic(;l j)Ossit ijonorn illuil in osse: nolilio «•tiani remissn est
qua ita (lisplicet noliturn, rjuod * Inrn.ti * /ir»i prohibeat illud
esse, licot possit.

bj Iii iioiiis Gr«^(j permissio proprio dicta vidftur esae no-
litio remissn alicuius rnali (|U(j<1 scio; non eniin dicor proprio
perniiltcre illud do (juo niliil scio, vel illud (|uo4l ita (It ab
alio, (juod placei iiiilii; sod illud permilto rjuod scio ab alio
nialo flori, ol (iisplicct; si non proliibeo, hoc pcrmilto, • ai •
IKjssoni pr-oliil)oro (rt).

c) Signum auloin rfjlcacis volitionis, si tiat ininKilialc a
voluntato, est adiniplctio : si por altorum, est prneceptum;
ot vttlitionis remissac in iiobis forlo ost consilium si^^nuui,
vol pe)'sua$io siv(; monilio. — Ila sijrnurn nolitionis remix-
sac (.'st permissio, vel dissuasio; et signurn nolitionis e0ca-
cis est prohihilio.

1201. — Solutio qiiaestiouis. — a) * .vhI * si ista distinctio
poss(>t poni iii Doo, ita (juod sicut unus actus est velle et
nollc, ot lioc sine contrnrietale vcd distinctione in illo aclu in
so, ita iKjnon«tur suiicr (juacdam obiocta volita eius velte effi-
cax, ot siiiiilit(?r tioHe suuni su|K'r obiwta (jua»Hlani nolita ef-
/ica.r, suj)or (|uaodarii autcm non, tunc i)(jss«'t ilici uolitio IkM
remissa rosj)oclu illoruni oI)i(H*lorum, (juao ita nollet, quo»l la-
mon non rellef ista prohibere; et baoc iiolitio iVi |)OHsi?t dici
permissio cius; ot ila est actns in Dtx) in (|uaiitum tran.sit su-
per ol)i(>ctuiii sic so liaI>ons ad voluntaloni divinam.
(•'») b) Si autorn istiid non j)Iacot, |)ro «X) quo«l uoti^ ■ -uh-
(•uriKjuo positi in esse vidctur essi> cum aliijua (ti. -.....« el
cum ali(jua (^)) imi>orlV'cliono ij)sius voluntalis, tunc |)oli"^f •'*■ i
quod per)nissio, esonplum {c), vo| sifjnum «»st, quml »•//
6/7, (iiii larnon ost contra praect^)tum diriuum, ot iDlud ost
per)))issio, (pKul cst si^Mium voluntatis divinae. — Iluic auloni
non corrosp()i;d('t aliipiid in ipsa roluntale dirina, nisi non
vellc prohibcre illiid llori, sivo non vello, \\v\ck\ w\ netfatio

(a) Wndd. rljii tuim-n |)o«M'in |)r«»hib«'rc,
(/>) I)i«<«iit in K«i. \'vn.
(c) Wuilii tJttrn

1312 LIB, I. DIST. XLVII. QUAEST. UNICA.

actus divini positivi, et per consequens non est actus positivus.
— Et quod dicitur volens sinere, hoc potest intelligi non quod
habeat velle 7^ectum circa illud quod permittit, sed actum re-
flexum. Offerlur enim voluntati suae hunc peccaturum vel
peccare: prirao voluntas eius circa hunc non habet velle;
velle enim ipsum habere peccatum non potest: secundo potest
intelligere voluntatem suam non volentera hoc, (et tunc potest
velle voluntatem suam non velle hoc(a)), et ita dicitur foZem
sinere, et voluntarie permittere : sicut ex alia parte praesen-
tato sibi luda, prirao Deus habet non velle sibi gloriam, et non
primo nolle, secundum illam ultiraam positionera dist. 41.
[n. 1154], et potest tunc secundo se reflectere super istam ne-
gationem actus et velle eam; et ita volens sive voluntarie
non eligit ludam finaliter peccaturum, et non nolitionem glo-
riae, sed non volitionem gloriae.

1202. — Solvitiir argumentum principale. — Ad primum
argumentum [n. 1198] dictum est disl:. 41. [n. 1156] quomodo
non est praevisio Dei de peccato futuro per hoc solum quod scit
se permissurum hunc peccare finaliter et sic finaliter daranan-
dum, sed cum hoc requiritur quod sciat se cooperaturum isti
in actu peccandi, vel 7ion cooperaiurum ad actum illum
cuius omissio erit peccatum omissionis; concomitatur tamen
utramque istarum permissionura, Deum praevidere se (non (a))
velle prohibere hunc peccare. — Et ita patet quomodo per-
missio divina sit actus voluntatis, et quoraodo non.

(a) Deest in Ed. Ven.

-^vis^l5;$^jv^

DLSTIXCT. QUAI)RAGE.si.UA OCTAVA.

TKXH.S MACISTItl SKNTKNTIAItl \l.

Qho(1 aliiiiianflo homo Itonn voluntaU alind vuit f/uam /ietu, ti
nlif/ufimlo nuila ifl f/urxl DruM ttonn voluntate vult. — ^ a qao-

qne est, cjuofl aliiiuandn m///a est voliinta.s h' !

Deus vult Heri, et alir|uan<io f>ona est vnluntii-< ii-iii.in-^ ,i,,,,., i

quam Deu.s. Ut enim iKina «it hominiM vohintaM, i.i-i*.' a-
qnid congruat ei velle et fjuo fine. Tantum enira in
tatom Dei et voluntatem bominiM, ut in quihutwlam aliud con^iat I)in>
velle, aliiid homini. Unde Augustinu» xn Envitiridio \\
incjuit, liona voluntnte homo vult aliquid quod DeuM nou viili U.ua
multo am])liu.s multo<{ue certiu.s voluntato (nam illiuM mala voIuntM
fsse nunrjunui potest). tam(|uam si bonuM tiliu» |)atreni ^••''' viv.r.v
quem Deu.s l»ona voluntate vult mori. Et rurMUM Heri )
velit homo voluntate mala (juod DeuM vult )>ona, velut mi maluii filiu.s
velit mori patrem, velit etiain hoc DeuM. Nomi* ille vult qaod nnn
vult DeuM, iste vero id vult quod vult et Deu»; et tamen bonae Dei
voluntati pieta» illiuM iKttiuM con.s^inat, ({uainviM nliud \ ' lam

huiii.s idem volentiM impietaM. Multiim enim ••••■• '•■-

inini, ijuid Deo con^^ruat, et ad (juein tiuem , ,

luntatcm, ut approl>etur vel improl>etur *. Pote«t enim velle
qiiod non con^ruit ei velle, et {toteMt velle lionum quod congrnit, ned
non reiert nd tinem rectum; et ideo non eMt liona voIunta«.

Quini hniin Dei voluiidiji iiinla iiiniiimiin vitiuntate ii' ' ' ^. ut
in pnHsionc Cliristi vontiijit, ul>i i/uidif,' ■' •"■•■■'":•, *•'' .,...-/ ,i

rt Iiii/iiri innln vnluntatr valurrunt, i.
Deus non vult. — Illiid quotjue non ©iit prsetermit
aliquando Dei voluntaM l>ona pcr inalnm hominiM voiuntatrm m
ut in criicilixione ChriMti factum eMt, (juem Dcum l)ona \-olunf«if» u><>n
voliiit; ludaei ven^ inipin voluntnto euiu cr Kt vololiant

Imlaoi innln voluntnfe (juiddnm, q': ' T» .-... . i... ..

Hciiicet ut ChriatuM |>ntoi»iiii «f i

(1) Cap m.

ToM. I. O^

1314 LIB. I. DIST. XLVIII. TEXT. MAGISTRI.

aliud, quod Deus non volebat, scilicefc occidere Christum, quod fuit mala
actio et peccatum. Actum quippe ludaeorum non voluit Deus, passlo-
mm vero Christi voluit, sicut et in ipso Psalmo (1) Christus ad Patrem
ait : Tii cognovisti sessionem meam, id est, voluisti et approbasti pas-
sionem meam ; tibi enim placuit. Voluit itaque tota Trinitas, ut
Christus pateretur, nec tamen voluit, ut ludaei occiderent; quia vo-
luit poenam Christi, sed non voluit culpam ludaeorum ; nec tamen
noluit; si enim noluisset, nec fuisset.

Oppositio. — Sed ad hoc opponitur sic : si vohiit Deus ut Christus
pateretur, voluit utique ut pateretur a ludaeis, vel non. Si voluit ut
non pateretur a ludaeis, cum passus sit, factum est itaque quod vo-
luit Deus non fieri. Si autem voluit eum pati a ludaeis, ergo voluit
eum occidi a ludaeis; voluit itaque ut ludaei occiderent eum. — Ad
quod respondentes dicimus, simpliciter concedendum esse quod Deus
voluit Christum pati et mori, quia eius passio bonum fuit et causa
nostrae salutis. — Cum autem dicitur : volebat eum pati vel occidi a
ludaeis; hic distinguendum est: si enim intelligitur sic: volebat et«?7
sustinere passionem sive crucifixionem a ludaeis illatam, verus est sen-
sus ; si vero intelligitur sic : volebat ut ludaei occiderent eum, falsum
est ; non enim volebat Deus actionem ludaeorum, quae mala erat, sed
volebat passionem bonam; et haec voluntas per malas ludaeorum vo-
luntates impleta est. Unde Augustinus in Enchiridio (2) : « Deus quas-
dam voluntates suas utique bonas implet per malorum hominum vo-
luntates malas, sicut per malevolos ludaeos bona voluntate Patris
Christus pro nobis occisus est ; quod tantum bonum fuit, ut Apostolus
Petrus, quando id fieri nolebat, Satanas ab ipso qui occisus est di-
ceretur » (3). — Ecce manifeste habes, magnum bonum fuisse, quod
Christus occisus est, et hoc bonum quia Petrus nolebat, ideo redar-
gutus est.

Utrum placuerit viris sanctis quod Christus pateretur et more-
retur; placuit quidem intuitu nostrae redemptionis, sed non ipsius cru-
ciatus. — Ex quo solvitur quaestio, qua quaeri solet, utrvim viris
sanctis placere debuerit quod Christus pateretur vel occideretur. De-
buit enim eis placere intuitu nostrae redemptionis, sed non intuitu
ipsius cruciatus. Voluerunt ergo ac vehementer cupierunt, Christum
mori propter liberationem hominis et impletionem divinae voluntatis;
sed non voluerunt delectatione ipsius afflictionis. De eodem ergo lae-
tabantur et tristabantur ; sed ob aliud gaudebant et propter aliud do-
lebant. Volebant igitur Christum mori pro hominis redemptione, et
tamen de morte ipsius diversis de causis corda eorum varie movebantur.

(1) CXXXyill. V. 2. (2) Cap. 101. (3) Cf. Afatih. c. XVI. v.

LIH. I. DIST. XLVIII. TKXT. MAOISTRI. 1315

Qnomodo seutienduni sit de jtfutionihuM Sanctorum, an velJe an
nolle debeniniig? — Si vero qnaoritur, utmm eodtni mrxlo iwntieiiflum
ait de pasaionihiia et vuirtijriis Sanctorum ; .licimun, ah-iuam fxne <\tf-
ferentiam inter paMHionem capitia et memhrorum ; Chn.Hti nam-^ue
paMttio cautia eHt noHtrae Halutiti, quod non CMt paMHio aJicuiu.4 Stincti;
nnlliuH enim paHaione re<lempti Humn» nisi Christi. Profuerunt fjni iom
non modo eis qui pasHi Munt, verum etiam aliis HdelibnB ipnoram pM-
siones ; verumtamen nostra retlemptio non sunt ; hoc enim pMiio iUias
Bolum passio potuit (jui Jjeiis cHt et Ilomo. IUiuM '••'■■ rn«ionem credeii-
tium piae menten vohiemnt et optavemnt fieri, .*<: anun eredehant ;

paHHiones vero Sanctorum po.sHumas velle et noUe, et ntramque tiona
voluntate, si rectos nobis proponamun tines. Cui enim placuit Paali
pansio eo Hne quia praemium eius per hoc auctuui et paratnm ceme-
bat, bonam videtur habuiHse voluntatem, quae vohintati • ©-

bat, qna cupiehat dissolci et esse ciim CVirw/o ^ 1 j. Qui autein m

dechnare pa.sHionem ot elFnj^ere mannn iniquorum comj^aiMiion' ;»,

et ille hal)nit l»onam voluntatem. — Unde Au^uHtinuH in Enchi. J);

< Bonae n])])arobant voluntatcs piomm Hdehum, qai nolebant ApostO'
lum Paulnm lemnalem per^^ere, ne ibi pateretnr mala qtiae Agaba«
])ropheta praedixerat. Et tamen hoc iUura Deus pati voIe)>at pro an-
nnntianda fide Christi, exerc«ns martyrpm Chr * |ue istam IxNUun

vohintatem Huam imj^levit j>er ChriHtianomuj ...... ■•^" ^"naii, ead

per Lidacomm mulas; et ad eum j^otiuH jjertiuebant .j ant qaod

volebat, (]uam iUi per quos volentes factum est quod volebat, qoia id
ijjHum mala voluntate fecernnt, quod Dcus liona voluntate voluit
Ita et in j^assione Christi factum est: quotl enim Deas volait, hoo
idem Indan et diabolus; sed Uli mala vohintate, Dcus vero l*ona vo-
luntate, scilicet ut ChriHtuH moreretur. Vemmtamon illi actum volue-
runt, quem Deus non volnit.

(1) Phil. c. I. V. 23. (-2) Loc. cit. (3^ Cfr. Act. c. XXI. t. 10 —t^.

■**'&t^^'

DOCTORIS SUBTILIS AC MARIANI

SUPER DIST. XLVIII. ET ULTIMA LIBRI I. SENTENTIARUM

QUAESTIO UNICA.

1203. ( I ) — Proponitur quaestio. — Circa distinctionem
quadragesimam octava^n quaero :

Ut7'um volunias humana, vel generalius, utrum volun-
tas creata sit bona moraliter, quandocumque conformatur
voluntati increafae?

1204. — Argumentum principale (1). — Quod sic: veritas in-
tellectus creati est * certa * quando conformatur intellectui in-
creato; ergo a simili de voluntate creata tunc est bona quando
voluntati conformatur increatae; quare, etc.

1205. — Contra: ludaei voluerunt Ghristum pati et mori,
quod etiam * Deus * voluit : et tamen ipsi peccaverunt, * quia
dicit Deus *, dimitte, inquit, eis, Pater, quia nesciunt quid fa-
ciunt (2) ; ergo, etc.

1206. (2) — Bonitas moralis actus. — Respondeo: secun-
dum Dionysium, De Divin. Nominibus, cap. 4: Bonum est
ex causa integra [n. 799]. Et secundum Pliilosoph. II Ethic,
oportet simul omnes circumstantias concurrere • in actu quo-
cumque morali ad hoc ut sit bonus moraliter; sufficit tamen
defectus unius et cuiuscumque circumstantiae ad hoc ut sit
malus moraliter.

1207. — Solutio quaestionis. — Voluntas igitur creata con-
formis voluntati divinae in substantia actus, sive in substantia
ut circumstantionata quacumque una circums.tantia, sive sit con-
formis sibi in omnibus circumstantiis (pertinentibus ad bonita-
tem moris; et forte, si esset conformis sibi in omnibus circum-
stantiis(a)), puta quod propter idem vellet et eodem modo, et sic

(a) Deest in Ed. Ven.

(1) Solvitur ad n. 1208. * (2) Luc. c. XXIII. v. 34.

Lin. I. DIST. XLVIII. tjUAEST. UMCA. joi.

dc omnibus aliis circumstantiis, ailhuc non oi>ortorot oam esae
i)Oiiaiii sicut voluutas incroata est t)ona; quia non con^ruunt
cacdcm circumsliiiitiafi aclui ut actus c«t diversorum a^^^en-
tium * ipsis divcrsis aji^ciitibus ae<junlitcr *; non cnim voluntati
crcalac cont^ruit ita inleiise velle ali<juod obioctum lioiium, sicut
voluntati incrcatae, * sicut * ct intensio actus rospectu obiecli in
a{,'ciitc crcato et increato cst ditrcrciis multum in eis; et sal-
tem quidijuid sit dc contbrmitatc voluntatis cn^atac cl increa-
tae in omiiibus circumstantiis, non sufDcit conformitas in bo-
iiitate actus ct obiecti, (juia jjotest e8.s«3 difTormitas in aliis cir-
cumstanliis (junf necossario rcijuiruntur ad l)onitatcm actus
volunlatis.

1208. — Solvitiir argumentum principale. — Ad argumentum
in opposittim [n. 12011 dico, (juixl non cst similo; rjuia veritas in-
tellcctus non dcjMMidet iiisi a solo obiecto, * quia * obiectuni si
ita se lialK»at sicut intcllif^ilur, verus cst intellwtus; bjnitas
autcm volunlatis iion dej)cndct a solo obi«x;to, sed ab aliis
omtiibtis cirfinnsfandis, ai j)Otissimc a fine.

1200. — Laus Deo. — Projitor (JU(j«I notandum «^l, ijuod
omnis nostra volitio * actio, co«.ritalio * jiotissimc ordinnta ost
ad flncm ultimum, (jui est Aljiha ct Ornf^irn. pi i , ira ct
flnis: Cui sit lionor et gloria in saecula s ruin. Amen.

In Ed. Veneta :

LAIS OMNIPOTKNTI DKO

Prim»' libcr scntcntiarum loannis S<-oti ordinis

minorum sacn» theoloj^ic d«x'toris cxc«»llenti.ssimi a

Rcucrcndo sacre tlnt>lo}.Mc professore maffistm

Gratiano |{ri.xiano ciusilcm ordinis in vni

uersitatc Paduana jiublicc t' iam Ic

j^onte dili;.r«'nti cura ac HolluiiUiiiin' eme

datus lelicitcr torminatur. Ac Imj)on

sa et imlustria solerti Itcrnardini dc

Nouaria. Imjui^ssus Vcnctiis

amio domini. 1 r.H). dic 17.

iiKMisis lulti.

t»l <t

INDEX ANAI.YTICLJS

Phakfatio.

i

§ 1. — De Commrntarii Orottinmi» F^iiHimihua . j

§ 2. — Uuiitg Kditiouis rntio. XXT

DrvntisHiiniic orHtioiics tlicolom» HtMilriiiibiu iMriiliUa iizil

yuotidiaiiii li. I. Scoti coiiiiiifiiiorHtio iixvi

Prolof^iH Mujri.stri Scntentinruni ... 1

1. Proloyi divisio ....... 3

QUAESTIO I.

I THI M lloMlM |'H<) ST.Xrr IST<i slT NE<;tvs.\Rll .M \l.l(.il \\l |MNTRIN.\.\I SI'Ki i u ry
Sl r'F.nN.\TIU.\UTKU INSflU.M»!. .\li glAJI VII»KI.I(XT SOX Pr«sMT .U .
I.l MINK N.\TIH.\I,I INTKLLK<TrS?

2. Proponitur qiiuvHtio. — ,'{. Arpumeiita prin«-ipnliH — \. Ad op-

]ioiiituin . . . . M

AliTlCULlJfl I. Kxpottitiir Hentfiitiii I'/iilos<i/tii»niin trneiilium tfuod nitUa
est cor/nitio Hn/irrnntiirnliM homini wrrttnrin prv tlatu istu.

— 5. Coiitrov«>raia iiii«T l'liilii""ipli..<t it 'riii'oloe<>ii. — •"«. |*o

Bitio Pliilosophoniiii 5-7

AnTictJLCH II. Arf/itit Doctor contrn praedictam tf^itmtiam. — 7. Ar-
fjuincntiiin I. contrn IMiilonophoii — M .\ • ''. itr»

PhilouoplioH. — 'J. IiitftHtur roiitrn pr.i. .. „ ;a. —

lU. Iiiatntur contrn II. nrf;. — II. SHtislit priori iii*l«ntiM.

— 12. Satisflt instaiitiAif Hllori — 1.') Arguniriicum III. con-
tni I*liil<i!iophoH. — 14 Ii)!<tutiir contrn nrf^ III. — \b. S«-
tiHfit priicdictnc iiiHtHiitiHc. — I»i ArKiiiin^nlit- 'V coalra
IMiiio.xoplioH. — 17. Ar;;iiiiiciituin V. contri» Ti. .•>• . . 7-19

AnriCt^LUM III. lirn/iondrtnr Hirrctr ad quarttioun». - Ib. Nstlir«l«-
BUpernntiirnlc. — l;>. Co^niiio iiniurnlia-BUpenuiturali*. —

21). Kcv.lnti.. ... II>-SI

AiiTicfLDit IV. Cuiijirmantur tria /iriifi/tatia artfumrnta art. II. —

21. Confirmntio. — 22. InNtnntiN c.inlrn priii<<licl« «rirunu-nU. 21-23
ARTicaLUii V. Solvuntur art/uinmt.t 83

§ 1. Solviintur nrifumrnln }'hilo»i'/)hurum. 'J.l "v.aiti.i ari;u-

iiicnti n. — 21. Soltitio :ir' '■ ''• *.!•.•- ,\t^ ... . . ](3^

§ 2. Solvuiitur nri/umrnlii /n • .r nrfi 1 prioc.

— 27. Solvittir urt^. II princ. — 28. Solvilur mrg. III prioc 2K41I

1320 INDEX ANALYTIGUS.

QUAESTIO II.

l.TRUiM COGNITIO SUPERNATl'RALIS NECESSARIA VIATORI SIT SUFFICIENTER

TRAUITA IN SACRA SCRIPTURA?

Pag.
29. Proponitur quaestio. — 30. Arguincnta principalia. — 31. Contra.

— 32. Haereses variae recensentur. — 33. Octo viae in com-
muni proponuntur. — 34. Praenuntiatio prophetica. — 35.
Scripturarum concordia. — 36. Auctoritas scribentium. —
37. Recipientium diligentia. — 38. Rationabilitas contentorum.

— 39. Irrationabilitas singulorum errorum. — 40. Ecclesiae
stabilitas. — 41. Miraculorum claritas. — 42. Testimonium
eorum qui foris sunt. — 43. Deus non deest quaerentibus sa-
lutem. — 44. Doctrina sacri Canonis necessaria est et suffi-

ciens viatori. — 45. Solvuntur arguraenta principalia . . . 31-45

QUAESTIO III.

UTRUM THEOLOGIA SIT DE DEO TAMQUA.AI DE SUBIECTO PRIMO?

46. Proponitur quaestio 45

Aeticulus I. Proponuntur quaestiones hic examtnandae. — 47. Argu-
menta principalia ex P Via. — 48. Argumenta principalia ex
II* Via. — 49. Contra. — 50. Proponitur quaestio lateralis.

— 51. Argumenta principalia — 52. Coutra. — 53. Proponitur
altera quaestio lateralis. — 54. Argum. princ. — 55. Contra. 45-48

Abticdlus II. Distinctiones praeambulae. — 56. Divisio. — 57. Theo-
logia in se — in nobis. — 58. Assignatur ratio primi obiecti.

— 59. Obiectiones. — 60. Theologiae partes integrales. . . 48-50
Articulus III. Respondetur ad primam quaestionem quoad veritates

necessarias. — 61. Deus est primum Theologiae obiectum. —

62. Probatur. — 63. Persuadetur 50-52

Aeticulus IV. Respondetur ad quaest.: « Utrum Theologia sit de Deo
sub aliqua ratione sjjeeiali»? — 64. Proponuntur diversae sen-
tentiae. — 65. Deus non est obiectum Theologiae sub aliqua
ratione communi. — 66. Neque sub aliqua ratione attributali,

— 67. Neque sub aliquo respectu ad extra. — 68. Sed sub
ratione qua est « haec essentia». — 69. Habitus evidens ex
obiecto — non evidens. — 70. Theologiae nostrae, ut uostra

est, obiectum est Ens Infinitum 52-56

Aeticulus V. De primo obiecto Theologiae contingentium. — 71. Assi-
gnatur ratio primi obiecti Theologiae contingentium. — 72.
Obiectum primum Theologiae contingentium in se, in Deo et
in Beatis. — 73. Obiectum primum Theologiae nostrae con-

tingentium ' 56-57

Articulus VI. Demonstratur Christum non esse adaequatum Theologiae
obiectum. — 74. Argumenta contra primam opinionem. —
75. Praedicta exemplo declarantur. — 76. Proponuntur argu-
menta alterius opinionis. — 77. Solvuntur 58-62

'f tecmmdme

1 -.

>... -79. A4

afir

priiii'. .«TUii

m/ de ommitms ez

. .•>

inlo

is '■

lU.

hi

.««rv

INDEX A.NALl ULLS. U;il

ABTICftfM VII. Sij/viiittur ari/uriin'

qunrattoiiu. - T-J. Ad arg. j.r.n. i.

arg. priinao f|iiafiit. fx II». via —

dae quat*8t. 6S46

AHTI(.fl.fs VIII. S'-hi'ur -, « ilil y

nttrihutione ijmor

negans. — H>'. 'i . lumbii.

— 83. Non nutcm '! :i Ueatoruin. —
logia nostru. — ho. 'i beologia tamen omnU e«t de •

rfiiantuin ml ' — 86. f r ' _ 87. Ad arj. o7-7l

ABTICfLfS IX. .1/1 .; ,111 »it «. '>.'■.. .../.../<-.

gulMiltnmata? — SS. 1'roponuntur hic «i

tiae conditiones. — 9U. An Theologia in m et in dirino in-

tvllectu eas habt^at? - 91. An in H- ' —

02. (.jualiter in T' ' -iji salvrf- -■

8c. esse de uecr- — •».'1. i

pientiu quain Bcientia . 71-73

ARTict7Lf8 X. 1'triim 7 tit tcirnUa guhaitmtatu t>ei tHbaitfr-

nataf — '»4. Con. i '. T' ' ;.. ae. — 9S. Th^-o-

logia ii<.-,tr:i iioii >Mia.L. -....:...' i ... .. ^...- Dei et UoatoniiD. 74>7b

QLAESTI0NE8 IV. ET V.

nWlM TIIF.oLiNiL\ SIT PB.\«,TIC\?

%. Propoiiitur quuestio IV. — 97. Argumenta principalia quactt IV.

— OH. Contra — 1*0. Proponitur quaestin V. — lilO Argam.
princ. quii.rtt. V. — lol. Contra. — Uti. I»; 76-77

ABTIcfLfH I. U"i<i 'it praTi* nd quam dicitur c . ,

tmdi. — 1U3. Definitio praxia — 104. D. r I pntib

conditio. — 105. IX-claratur II. pratia conditio. — 106. Co-
rolluriuin: Cuiusnam jx'!

tra I'^ ""t:i, — lUo. i *r<i;ii Ji iiir iii. i.s.t&i« i.<.iimi»i«.

1U9. ( ria 77 -«J

AnTicftfs II. Qualitrr coffuitio practica -tr ad pruxim, —

llU. Extenditur |M'r duplicrm n-lationem apt

111. I)i(1'.reiitiH .ulalivum .... 8061

AHTicfLCH III. ,."1 7"" '-utU.Mfm. — 119. Ei«

ponit opini.ii • practlco» «b

obiecto, int4-lliH'tuin rero a i II I. Tribiu rfilcitur ar-
gumentis. — 114. I

actuin dici priicf- •-••..

liaititum dici pr • — 1 ~

117. Sent4'ntia Doctorln 81^

AuTICULUil IV. Solritur tjuitrstio: • •»< ••

jinrm f//- "Tteoi

halM>t hI' '■^

niat prioritu W"»!

1322 INDEX ANALYTICUS.

Pag.
Articulus V. Solutio quaest. principalis i An Theologia sitpractica»^ 91

§ 1. Aliornm sententiae. — 120. Proponitur priina via. — 121.

Improbatur. — 122. Proponitur secunda via. — 123. Impro-

batur. — 124. Propouitur tertia via. — 125. Improbatur. —

126. Exponitur conclusio communis prioribus tribus viis. —

127. Improbatur. — 128. Solvuntur instantiae. — 129. Pro-
ponitur quarta via. — 130. Proponitur quinta via. — 131.
Proponitur sexta via. — 132. Improbatur. — 133. Proponitur
septiraa via, — 134. Improbatur 91-103

§ 2. Solutio Doctoris. — 135. Theologia necessariorum in intellectu
creato est practica. — 136. Proponuntur quatuor obiectiones.
— 137. Solvuntur tres priores. — 138. Solvitur quarta ob-
iectio et examinatur an scientia Dei sit practica. — 139. Alia
solutio obiectionis quartae. — 140. Theologia contingentium
in intellectu creato est practica. — 141. An vero in divino
intellectu? — 142. Theologia contingentium in se est specu-
lativa. — 143. Solvuntur obiectiones. — 144. Theologia eon-

tingentium potest esse practica per accidens 103-113

Articulcs VI. Argumentorum solutio. — 145. Solvuntur argumenta
princ. quaest. IV. — 146. Solvuntur argumenta principalia
quaest. V. — 147. Solvuntur rationes positae n. 114. — 148.
Instantia duplex 113-119

LIBER PRIMUS SENTENTIARUM.
Distinctio prima.

Textus Magistri Sententiarum 121-126

QUAESTIO I.

UTRUM PER SE OBIECTUM FRUITION^S SIT TANTUM FINIS ULTIMUS?

149. Divisio. — 150. Proponitur quaestio — 151. Argumenta prin-
cipalia. — 152. Ad oppositum. — 153. Quaestionis divisio. —
154. Fruitio in communi — ordinata. — 155. Avicennae senten-
tia de obiecto fruitionis ordinatae. — 156. Assignatur obie-
ctum fruitionis in communi. — 157. Quomodo ratio finis se
habeat ad obieetum fruibile. — 158. Solvuntur argumenta
principalia 127-133

QUAESTIO II.

UTRUM ULTIMUS FINIS IIABEAT TANTUM UNAM R.\TIONEM FRUIBILITATIS, AN IN
IPSO SIT ALIQUA DISTINCTIO, SECUNDUM QUAM VOLUNTAS POSSIT EO FRUI
SECUNDUM UNAM RATIONEM, ET NON SECUNDUM ALIAM?

159. Proponitur quaestio. — 160. Argumenta principalia. — 161. Ad
oppositum. — 162. Distinctio quadruplex in Divinis. — 163
Quaestionis divisio 134-135

INDEX ANALYTICU8. 1323

Abticlll» I. iJe Jruilione viaforis tfUdntiim u ' " r»u*.

— IM. Concl. I. — W^. Cuiicl, II. — 1.. . . .186.187
Abticux,i;« II. De /ruitionr comprrhrntori* loifuenito dr . Oei

(tfjnoluta. — U>7. KxfNinitur sontrntia ni>ean«. — IW. Doeto-
riH Bcnt.iitia. - ItJO. Expli.nt I)cx:tor w>ntmti«ro •uain. —
170. Soiviintnr ar(;iMiii>nt>i 187*148

Abticulch III. De fruilionr oompre/imtori* lof/ttrndo de poteniia erea-
turae. — 171 Int4-ll(>ctuii compr)|ien.«ori« non potr«t natara-

littT vi(l«'ri' rtHiMitiiun, non virlcniio p<-r<i<>na<i. 17*^. N

voliintas compri-henHoriu potortt naturalitt^r frui r«M>ntia ic.ii
frufiido p«!rHonis IIIHI

Abticuldb IV. De fruHionr romprehrnMorit et viatoris loquf^do <!
facto. — 173. I)f friiition<> «■omprchRnnonn do faoto. — 174
Dc fruition»! vintoria «1«« fHcto 145

Abticl'lu.>i V. Solruttfur arf/umrufn. — 175. Kolvuntur argttineQUi

I>riiicipHlia. — 176. Ad rntionon in oppooituro 14&-148

QUAESTK» III.

\N FHCI SIT .\Llyl IS .ums KUUTIS A V(»H NT.\TE, VEI, PXmo HUePT.K
IV VOMNTATK, lU T.\ .\ 1.1^1 .\ HF.I.KiTATlO?

177. Pr'i]i(.nitiir (|iiaf!itiii. — 178 ArguintMitu principnlia. —

Coiitra. — 1S(). (^uacstionis divinio. — Ihl lnt«-ll«*rtu» \ ■ u.i-

tatiH(|ii«> Hfl.ion.suH (Injilox. — 1H2 Kipliratnr «Mii iatorum «•r>n-
veniat frui. — Iti^l. Solvuntur ar);mnonta principalia . 149-153

QUAL:jTl«» IV

irUIM IIM \l'l'HFnF\«i<i PRR IMl l.l.K n VI, \»UiX«\Hlil SJT
V(iUMATK\l FKH W» .'

184. rropuiiitiir i|ii;ii-.tio. — IH.S. Ar - ' . i. — imi. Aa

oppoHitiim lrt7. tjiiHcMtioni . -. Alioruro «• n

tciitia. — IHH. Kciicitur i|iiantuin ad priroum artie. —
liciicitur (|iiaiitum a«i itccunduro artic. — 191. Kciicitur (|uan-
tiim ad t)-rtiuiii urtic. - 192. Keiicitur i|uantuin nd

artic. — VXi. Sciitcntia |)«»ctoris. — TM <..U ■<•'<" r ,.,

propoHitM n. 188. — 11*6. Solvuntur i\. >a . I&4 104

QUARSTK» V.
«;i I iT siiuwm» (j»?ivKsiAT ntii ?

19(i. I*rop«initnr «|Uacatio. — 197. Proponuntur quar«liunculaff ol ar-
gumcnta principali». — 198. 1'racinittitur t>\>
Ad propo.Hitimi ikpidicutur. — ""^ '^ ' r^

Quo oliiiHto iVuutur pcccut«»r '.' _ : .j>i!»«'i

— 2<K'J. Solvitur (|UU(>iitiunc. V. — 2l>4. SnUuolur aritumruU
principulia. — 'Jl^f». Uorollariuin do m^ |(^1T2

i

1324 INDEX ANALYTICUS.

Distinctio secunda.

Pag.
Textus Magistri Sententiarum 173-178

QUAESTIONES I. ET II.

UTRUM IN ENTIBUS SIT ALIQUII) ACTU EXISTENS INFINITUM?

206. Proponitur quaestio I. — 207. Argumenta principalia. — 208.
Contra. — 209. Proponitur quaestio II. — 210. Argumenta

principalia. — 211. Contra 179-181

Sectio I. Resolvitur quaestio II: « An aliquod infinitum sive an
Deum esse sit per se notum? » — 212. Quid sit propositio per
se nota. — 213. Iraprobantur quaedam distinctiones. — 214.
Propositio « Deus est » est per se nota. — 215. Non autem
prout Deus a nobis concipitur. — 21G. Definitur conceptus
simpliciter simplex. — 217. Instantiae. — 218. Solvuntur

argumenta princ. quaest. II 181-190

Sectio II. Resolvitur quaestio I: « Utrum in entibus sit aliquid

actu existens infinittwif^ — 219. Divisio quaestionis. . , . 190

Aeticulus I. Declaratur esse de xjroprietatibus relativis entis infiniti.

— 220. Divisio articuli. — 221. Probatur aliquod esse efifecti-
vum simpliciter primum. — 222. Duplex proponitur instantia.

— 223. Solvitur prima instantia. — 224. Explicatur quae sint
causae essentialiter et accidentaliter ordinatae. . — 225. Pro-
ponuntur tres propositiones demonstrandae. — 226. Probatur
infinitatem essentialiter ordinatorum esse impossibilem. —
227. Probatur iufinitatem in accidentaliter ordinatis esse im-
possibilem. — 228. Probatur infinitatem esse impossibilem,
etiamsi negetur ordo essentialis. — 229. Solvitur instantia al-
tera proposita n. 222. — 230. Probatur eflPectivum simpliciter
primum esse incausabile. — 231. Probatur primum efFectivum
actu existere. — 232. CoroUarium. — 233. Probatur aliquod
finitivum esse simpliciter primum. — 234. Probatur primum
finitivum esse incausabile. — 235. Probatur primum finitivum
actu existere. — 236. Corollarium. — 237. Probatur aliquam
naturam esse simpliciter primam secundum essentiam. — 238.
Probatur supremam naturam esse incausabilem. — 239. Pro-
batur supremam naturam actu existere. — 240. Corollarium.

— 241. Probatur praefatam triplicem primitatem eidem quid-
ditati competere. — 242. Probatur primum efficiens esse ex
se necesse esse. — 243. Probatur primum efficiens esse tan-

tum unura secundum quidditatem et naturam 191-201

Articulus II. Declaratur esse de Ente Infinito. — 244. Divisio Articuli. 201
§ 1. Proponuntur et demonstrantur conclusiones j^i^f^eambulae ad
infinitatem. — 245. Demonstratur primum efficiens esse intel-
ligens et volens. — 246. Instantiae. — 247. Epilogus. — 248.

1

INDEX ANALYTICUS. i'^'*'

Prohiitiir l'riiiii iiii4lli<-ti<>iii-in it v

uliud alj friiKiitiii »!iiii». — lill». l'ri ;... ; ; .. ,.

et volitioniMii nlioriiin non «■ano nliud Hb PtM-ntin Hua. — .
Prolmtur intt-llectuin Priini intellif^frt; APtn|H-r vt diatiorle pt
ncccs.siirio ornniu inti-lli(;iliiliH, priuM ntiturulir *J(i2-2U9

§ 2. iJircitf demonKtrntiir ;->'-'-' ■- Itri, — •Jnl 1;,,,..,... —
Katio Philu.Hoplii h<1 \n >in Dri infinitutrm »•« inotw ^

finito. — 25."$. Aliorurn ratio. — '2h\ Prohatnr IVI infinitaa
ex lioc qiiod edt intclli(;r>iit« diatiiiriv omnia. — 2f>^. !'
Dci innnita.s cx hoc (|iio<l ipm' in r t- '" • '

finituiii. — '.i')<>. ProliHtur D<'i iiiln
tiHsimiiin. — '-T)?. Kxplicatur celvbrc S. Anaelml arp^incntum.

— 254. Prohiitur Dci iiiBiiitas ex co quod non habct caa*am
intrinsccain. — 'J;V.>. Kjiilofjnn •■ 'J09-'i:J0

ABTlcui.tH III. Solvuntur arr/uinnitit priucipalia I. quarit. — 2W>.
Solvitur arp. I. — 2G1. Solvitur arn. II. — 262 S^ilvitur arir. 11 1.

— 2(53. Solvitur HrR. IV . . 220-223

QUAE8TIU 111.

.\N SIT T.WTI M IMS DFIV?

264. Projioiiitur quHc»tio. — 2(»;") Arguiiwnta principaliu — -
(Joiitru. — 2()7. Alioruin opiiiio. — 2»).'^. 1»;^;,;..

I)i>iiioii8trutur unitHH Dci cx rutiouc inllniti \i. '
DcinoiiMtrutur uiiitu» Dci ez rationc infinitac Toluntati* —

271. Dfinoiistrutiir unitaa Dci cx rati — 272.

DcmonHtrutur iinitUH Dci cx ratioiic •• • —

27.'t. DcinonHtrutiir uiiitu»» Di-i cx ruti ••. —

27^i. Demonstratur unitUH Dci ex rationc vntia i. i —
27:'). Dcnionatratur iinitaa Dci vx ratioiiv omnipotvntiav. —

27i;. Alioriiin Hr^,'iiiii<^iitu — 277. Uvfvllittir • 2«»7 vx-

poHita. — 27H, Solvitiir I arR. princ. — 27'.'. r II arg.

princ. — 2H0. S^ilvitur III arir princ. — vltur IV

arg. priiic. ...... • 224-888

QUAESTIONES IV. V. \ 1. ET VII.
I iiii M {'«iviiuii.F siT r.i V i'\rr\TK rssryn\K nim.*E miir

m HAUTATE-M PKW.soK.Mlt M ?
Abticui i s r. /';■..; .wnTi^/r qunrntionea et arffummln '.-:•'-''— 't:.. _
2'^-. rriii"iiiitiir ipnn^ntio IV'. ^ 2'^'l. Ai
quiicBt. IV. — 284. Ad op|H)«itum. — 2«&. Pro|>onltur quarat. V.

— 28(5. Arjiumvntu princ. quavat. V. '■'-'■ '' •». —
2RH. Propoiiitur (|iiucittlo VI. — " : n!i«
quucnt. VI. — 'J'.H) Ad oppo.ituiu . i" ».'•
Btio VII. 202. Arj;iini«'nl« prinripalia quaval. VII. — 'i93.

Ad oppoaituni • w^-S^O

1326 INDEX ANALYTIGUS.

Pag.
Articulus II. Resolvitur quaeslio VI.: « Utrum essentia divina possit

stare in aliquo et ipsum esse j^i^oductumf t> — 294. Probatur

primo in Divinis esse productionem. — 295. Obiectioncs. —

296. Solvuntur — 297. Probatur spcundo in Divinis esse pro-

ductionem. — 298. Probatur tertio in Divinis esse productio-

nem. — 299. Probatur quarto iu Divinis esse productionem.

— 300. Exponuntur aliorum probatioaes. — .301. Ostenditur
praefatas probationes non concludere propositum. — 302. Sol-
vitur I. arg. princ. quaest. VI. — 303. Solvitur arg, II princ.
quaest. VI. — 304. Solvitur arg. III princ. quaest. VI. . . 240-251

Aetioulus III. Resolvitur quaestio VII: « Utrum in Divinis sint tantum
duae productiones intrinsecae? » — 305. Conclusio. — 306. Alio-
rum declaratio. — 307. Improbatur primus articulus praece-
dentis opinionis. — 308. Improbatur secundus art. praec. opi-
uiouis. — 309. Improbatur tertius art. praec. opiuionis. —

310. Duo posteriores articuli falsi sunt etiam in nobis. —

311. Sententia Doctoris. — 312. Obiectiones. — 313. Solvuntur.

— 314. Instantiae. — 315. Solvuntur. — 316. Solvuntur arg.
princ. quaest. VII contra pluralitatem divinar. productionum
adducta. — 317. Solvuntur arg. princ. quaest. VII ad pro-
bandum duabus plures esse productiones adducta 251-272

Articulus IV. Resolvitur quaestio V: Utrum sint tantum tres personae
in essentia divina? — 318. Proponuntur hic probanda. — 319.
Probatur unam esse personam productam actu intellectus di-
vini, aliam actu voluntatis, easque distinctas esse. — 320.
Probatur duas tantum esse personas productas. — 321. Pro-
batur unam tantum esse personam uon productam. — 322.

Solvuntur arg. princ, quaest. V 272-276

Articulus V. Resolvitur quaestio IV: <s. Utrum possibile sit cum unitate

essentiae divinae stare pluralitatem personarum? i 276

§ 1. Solutio quaestionis. — 323. Conclusio et declarationes prae-

viae — 324. Probatur conclusio 276-279

§ 2. Scoti doctrina de distinctione sive non identitate formali. —
325. Probatur aliquam esse distinctionem inter essentiam di-
vinam et supposita ante actum intellectus. — 326. Explicatur
qualis sit ista distinctio. — 327. Praefata doctrina exemplis
declaratur, auctoritate confirmatur 279-286

§ 3. Solvuntur argumenta prineipalia quaestionis IV. — 328. Sol-
vitur I arg. princ. quaest. IV et explicatur eflfatum : « Quae
sunt eadem uni tertio, etc. ». — 329. Prosequitur explicatio
praedicti effati et solutio I arg. princ. — 330. Solvuntur in-
stantiae. — 331. Obiectiones. — 332. Solvitur II. arg. princ.
quaest. IV. — 333. Solvitur III arg. princ. quaest. IV. —
334. Solvitur IV. arg. princ. quaest. IV 286-294

Distinctio tertia.

Textus Magistri Sententiarum . . . ._ 295-302

INDKX ANALVTICU8. 1327

QUAESTIONES I KT II.

ITIU M DKIS SIT NATrnAUTKIl i;iMiMiS<3IIIIJS AH ISTKI.LKm VIATOlllK?

ARTICU1.UN 1. Propimnntnr ftnnr t/uaeBtir/nrt earumijug arf/umfnta prim-
aijmlia. — .'i.'}."). ['rnpunitur r|uafiitio I. — 836. XtgumvnXm
princ. (|UH<rt>t. I. — .'{.'17 Contru. — 338, Proponitar II.

— 3.'W. ArKumrntii principiilia n ' * II. — '■'' -ri. d08-30l
AnTrcui.UH II. Nuliontii jtrarvinr ail Km , /. tjuo' — 'M\

1)<!U8 non cognoscitur nuturiilitor a nobis •olum n<*piitive. —
342. Ex|)licantur r|unedain diHtinetiones •tatUM|Ui< drfinitur
r|uii<-.>4tioniH . .804*806

Articulu» III. Aliurnin iinitf^ifia rirm utramqur quarttion^m —343,
Alioruin H<.'nt4'ntin (|UO)ul I. (|unc4ti<>n<>ni — .'M4. Aliornm v>n-
tuntin quoiid II. (|ua(>Mtionciit .I06>806

Articcluh IV. Dortorin nnitentia cirra J. i^u^DtiUoiifM. — ;»4."». I)vu#
potcHt coneipi nnturnlitcr a nohiit pvr bo ct r|ui(lditatirc. —
34G. Kt in coiKcplu Hlii|uo nnivoco Mihi ««t creatura«>. — .'M7,
Dcus non cof^noHcitiir n:itiirnlit<>r a vintor«< in pnrticulari et
pro|>rie, — •14H. I'u8ttuinutf tnnien conccptus proprio* hali<>r«
d(< I><'o. — .'MM. Qiinc cogiioHcuntur de IM) cofnioM-unlur prr
upeci(;H crcHturnruin 3Ut^l6

Akticuluh V. Solvuntur argumeitta principalia I. quaflionit — 360.
Solvitur I, nrg. princ. I. (]uao8t. ct vxplicatur effatuin * I'han-
tu!iinn 8<; linlx-t » <'tc. — HhX. Siolvitur nrg. II. princ. I. r|nae«t.
ct cxponitiir siiiiilu « Sicut hc halM't (><'ulu8 nuctuac * etc —
.3.52. Solvuntur nrg. III <-t l\'. princ. I. quaeat. «*t rxponiintur
diio cflutn dc « Infinito » ■■'< '•. Sulritur arg. IV. princ.

quacst. I. — 3iA. S(ilvuntur nr^cuincntn Ilcnricl . . '. 1 'I-'

AnTICirLUH VI, lirsolvitnr fjunrttio 11: « 1'truin I tru* ttt —
f/nituin (t no/nn iinfiirnlitrr pro atalii itto »'{ — diA
nos pracviac. — 35G. Hriinuin orif^iiir actualil^r cof^itum roa»
fuae C8t HpceicH HpecinliMniinu. — 357, 1'riuiuin originc actua-
lit<'r cognitiiin dixtinct»' c»t C'> ' '^. t)rdo

contUHe concipiciuli prior cnt or . '■■ —

3h^. Notitin linliitiinliH - virtunlia, i'riu8 ha*

hitiinlili-r vcl virtiinliter cofjniwcuiitur roinmunior i
rcrfcctiii» iutclligihili* siinplieitcr - m • lu.

— 3()2. I'riui* co^;nitiiin ' ' *

3ti3, (^uid tiit priiiiiiiii < '

tioncin ... '-'•'

AnTicuLUs VII. Sotruntur arffummta prtnctpaiia II. —

.It')!. Solvitiir I. nr^r. prine. II. rt • -

« Siciit rc-» «.c luihcnt ad enl.. ...... , elr. i

ar^ princ. .11111. nt. II. - ^Wf). ."vtlrilur III. «rir. princ. II.
(|uav8t, — 307. Solvuntur rationrt allrrlua opinioui* Xift>896

1328 INDEX ANALYTICUS.

QUAESTIO III.

LTRUM DEUS SIT OBIECTUM NATURALE PRIMUM, HOC EST ADAEQUATUM,

RESPECTU IXTELLECTUS VIATORIS?

Pag.
368. Proponitur quaestio. — 369. Argumenta principalia. — 370.

Contra 329-330

Akticulus I. Exponimtur et reiiciuntur aliorum opiniones. — 371,
Exponitur opinio tenens primum obiectum intellectus nostri
esse quidditatem rei materialis. — 372. Reiicitur. — 373. Ob-
iectio. — 374. Proponitur opinio tenens Deum esse primum
obiectum intellectus. — 375. Reiicitur. — 376. Neque sub-
stantia est primum obiectum intellectus nostri 330-334

Articulus II. Sententia Scoti tenentis ens esse primum obiectum, intel-

lectus nostri. — 377. Praemittenda. — 378. Articuli divisio . 334-335
§ 1. Qualis sit univocatio eniis et ad quae est. — 379. Probatur
ens non esse univocum dictum in quid de differentiis ultimis.
— 380. Probatur ens non esse univocum dictum in quid de

propriis passionibus 335-337

§ 2. Declaratur ens esse primum obiectum intellectus nostri. — 381.
Qualiter enti conveniat duplex primitas. — 382. Explicatur
speciatim qualiter enti conveniat primitas communitatis. —
383. Non tamen concluditur communitas entis in quid ad ul-
timas differentias et passiones eius. — 384. CoroUaria. — . 385.
Obiectiones. — 386. Solvuntur 337-346

Articulus III. Examinatur an verum seu ens sub praecisa ratione
veri sit primum obieetum intelUctus. — 387. Exponuntur argu-
menta aflBrmantia. — 388. Argumenta Doctoris contra prae-
dictam opinionem. — 389. Solvuntur argumenta proposita
n. 387. — 390. Corollarium 346-350

Articulus IV. De obiecto moiivo intellectus nostri pro statu isto. —
391. Primum obiectum motivum intellectus pro statu isto est
quidditas rei sensibilis. — 392. Status - Quare intellectus in-
diget phantasmate pro statu isto. — 393. Solvitur obiectio . 351-353

Articulus V. Solvuntur argumenia p^rincipalia. — 394. Solvitur I.
arg. princ. — 395. Solvitur II. arg. princ. — 396. Explicantur
quaedam D. Augustini auctoritates 353-356

QUAESTIO IV.

UTRUM ALIQUA VERITAS CERTA ET SINCERA POSSIT NATURALITER COGXOSCI
AB INTELLECTU VIATORIS, ABSQUE LUCIS IXCREATAE SPECIALI ILLUSTRATIOXE ?

397. Proponitur quaestio. — 398. Argumenta principalia. — 399.
In oppositum. — 400. Expouitur sententia tenens nullam ve-
ritatem certam et sinceram posse a nobis naturaliter cognosci
absque speciali illustratione lucis increatae. — 401. Quaestio-
nis divisio 357-362

iMJtA. A.NALVHCUS. 1*^20

Abth'CI.C9 I. OntfiKlttitr ijtioH j ■ ir ratioiya non nnU >

funflamriittitfM alicuiun «-/ — - »rrundum i -

nem Auf/imtinif ard jtro j rum. — i><J l ><■
moiiittrHtiir pracfntuH ratiom*» concluden* omnvin int-erUtodi»
nem. — 40;j. 1'roliHtur praeUictain concltuinnem non p«m! mt-
cundiim iiiPiitciii Aiif;iiHtini 36^364

Abticull» II. OHtnulitur i/ii'>iiu>flo ilUi opinio AcaHrmicarum rst /aUa.

— 404. Divinio Articuli. — 4tKi, Oatfnditur ccrtitudo dc pri-
mis principiifl. — 40(>. (>Bt(*nditur cirrtittido conchiaionum. —
4U7. Iiitt-llrctiH noii crrat, rtiainti rr iitua. — •!•>>• '
ditur ccrtitiido dc co^iiitis pcr cs|h .ui. — (<>'

ditur ccrtiludo dt? actilitiH iiottriii. — 410 !)»• ci-rt

ruin r|uai* Hul)Huiit actibus Hcnituii 1-370

Abticulch III. ItiM/iondrtitr ad ralionra f/uatrttus minu» concimdumi.

— 411. Solvitiir primn nitio opiiiioniM con*- -■ * '
stratur miitiil)ilitiitcm ohiccti iii hc iion otli

gnitionis. — \l\i. Solvitur sccunda ratio. — 413. Solvitor

tcrti)i nitio. — 411. Solviintur ohit^ctiones ct dubiu . .171-374

Abticci.uh IV. Arf/uitur contra fin

415. 1'racfiitii coticluDio <|iiiii ,.. i..., — ...:... t.: .> .374-375

Abticulom V. Solvitur f/uaratio. — 41tj. (juadriiplcx inodua quo Ycri-
tatcs nccciisariau vidcri po»8unt in rogulia avtcrni». — 417.
Exponitur priinux modus viilcndi vcritatc« nvtvasariMA in r«*
pulis actcriii.i. — 41.H. Kxpoiiitur ttccuiidus ukmIus. — 4li*.
Solvitiir diihiuin dc priino inodo ct cx|Mjiiitur tcrtiua. — 420.
Solvitiir obicctio. — l'-'!. Corollarium. — \ti. Kx|H)nitur D.
AugiiHtini doctriiiii. — \2'.\. Solvitur obicctio contra prHctlictam
cxpo.Hitioiiciii. — 424. Kxponittir i|iiiirtiia iikkIuk vidcndi v«>ri*
tatcs iiccc.isariaM iii rcgulin actcrni». — t"'> S,.lv iintiir ur
guincnta ))riiicipalia '•

ABTicCLtra VI. Oalrnditur t/uomodv contrarine opiuionis ralivHCs «m-
rludunt intrntionem Aui/it/itini, non autem i ' ^uam hio

indtiritntiir. — 4'Jii. Alia Holiitio ratiouum li<iii><i ' . StS*M8

QUAtxno V.

I Tiit \i i\ (t\iM lUK.vrriix siT vj>TUiH >i thimtvti*?

427. Proponitiir (|uacHtio. — 428. Argumi*nta principalia i. •.

Coiitni. — 430. (juHcationis diviaio. — 431. Katio vraliffii
iiixta alioriiin acntcntiam. — 4.TJ. Hatio rc ■

— 43.3. Kciicitiir Hlioriiiii cxplicutio. — ■I..I,
otoriM. — 43.'». Fiimlitmcntiiui v. .tiL-il iiitt.i

liam. — 43»>. rriiiia rcfutatio i li». — 43i.

Solviintur inittHiitiai*. — 438. StvnnUa n<lut«Uo pmcvrdpnlia
opiiiioniri. — 43".>. .S^Mitcntia I)«H'ti»rla. — 44" -

tioiicM propn>titac n. 43.'» Ml. 8ulvuntur ar^ .- |-

cipalia ..- 1 .. '«

ToM. I. M

1330 INDEX ANALYTICUS.

QUAESTIO VI.

UTRIM IN PARTE IJfTELLECTIVA l'U()PRIE SUMPTA SIT MEMORIA PROPRIE, ID

EST IVTELLEC.TUS IIABENS SPECIEM INTELLKJiniLEM PRIOREM NATURALITER

ACTU INTELLIGENDI?

Pag.
442. Proponitur quaestio. — 443. Argumenta principalia. — 444. Ad

oppositum. — 445. Exponitur prinia opinio uegans species

intelligibiles. — 446. Secunda opinio aliter probans idem. —

447. Solutionis fundamentum et determinatio rationum, —

448. Rationes ex parte phantasmatis repraesentantis. — 449.
Eationes ex parte intellectus agentis. — 450. Rationes ex
parte communioris et minus communis. — 451. Kationes ex
parte praesentiae obiecti. — 452. Conclusio. — 453. Probatur
ex Philosopho dari species intelligibiles. — 454. Idem proba-
tur auctoritate D. Augustini. — 455 Solvuntur argumenta
principalia. — 456. Solvuntur rationes primae opinionis. —
457. Solvuntur argumenta secundae opinionis. — 458. Solvitur
instantia 398-417

QUAESTIO VII.

UTRUM MEMORIA INTELLECTIVA SIT CONSERVATIVA SPECIEI INTELLIGIBILIS,
CESSANTE ACTU INTELLIGENDI ?

459. Proponitur quaestio. — 460. Argumenta principalia. — 461. Cou-
tra. — 462. Exponitur sententia Avicennae tributa, quod spe-
cies intelligibiles non manent in anima. — 463. Excusatur
Avicenna. — 464. Reiicitur sententia supra exposita. — 465.
Conclusio. — 466. DifEcultates. — 467. Solvuntur argumenta
^ principalia . . . ; 418-424

QUAESTIO VIII.

UTRUM IN INTELLECTU NOSTRO SIT ACTUALIS NOTITIA GENITA VEL PRODUCTA?

468. Proponitur quaestio. — 469. Argumenta priucipalia. — 470. Con-
tra. — 471. De natura et essentia operationum immanentium.
— 472. Solvitur obiectio. — 473. Conclusio. — 474. Resolvitur
ad operationes immanentes dari mutationem. — 475. An in-
tellectio et volitio geuerentur vel producantur? — 476. Obie-
ctiones. — 477. Corollarium. — 478. Solvuntur argumenta
principalia 425 430

QUAESTIO IX.

UTRUM PARS INTELLECTIVA PROPRIE SUMPTA VEL ALIQUID EIUS
SIT CAUSA TOTALIS GIGNENS NOTITIAM ACTUALEM, VEL RATIO GIGNENDI?

479. Proponitur quaestio. — 480. Argumenta principalia. — 481. Ad

oppositum 431-432

INDEX ANAI.YTICU8. 1331

AnTiCDtU» I. Exponuntur rt improbanlur atx alionim opinionra. —
482. F^xpoiiitiir prima opinio attribucnii toUin Mrtiritatrm

rnapcctu int<-ilcctionii) '\\m aniiniK'. — 4M.1. Irnpr ' —

484. Expoiiittir HfcuiHlH opinio iir^anH aniinac (|' -lur

activitatcin rfapi-ctu intvllectionia. — 48R. Iinpr<>l>.itur. —

486. Exponitur t4;rtia opinio t4-n«'na int(*lligibiUr at rcluccl
in phantJiHmiit»' prodiiccrp hui inH-IN-ctioniin ronfutani, ••tc. —

487. Kxp(jiiitur rpnirta opiuio tcnenH plianta«inu tuiitiiin in-
clinarc intcllectum. — 488. Improbantur duac prn- < •■'imtM
opinioncH. — 489. Exponitur quinta opinio toncn» int^-Urotum
esBc iiicrc iiUH.iivum, HpcciiMii vcro int«-lli(;ibi! ■ em

gignciuii notitiam. 4'.M). Kxp<initur Hcxta <^>j : ■'■i

notitiam actual<-in p>nitam chhc H{N-cii>in. — 491. i
conclusio istaruin (luaruin opinionum. — 492 Itnpugnatur
spccialitcr opinio sexta 4.Ti-446

Articuluh II. lifnoliiliit f/un<nliouiji. — 49.'l. (^uid nit intcllrrtlo artna-
lis. — 491. Concl. I: Ubi<'ctuiii non «•«t totaliN cuimu iiit«-l-
lectionis. — 495. Concl. II: Nc«juc aniina intclicctiTa eat
totalis causa iiit«>llectioni8. — 49G. Concl. III: Sod iata duo
Hunt iiiia cau.-^a iiit<-^ra rcHp«-ctu iiit«>ll<>ctioniH. — 497. IX^cla-
ratici liuiua III. ConcluHiuniii. — 49S. Obicctionoa . . . .446-460

Abticuluh III. Solulio nrfftnnnttorum. — 499. Explicantur auctori*
tatcH I>. Augustini. — r>0O. Solvuntur rationoa primar opi*
nioniH. — 501. .Solvuiitiir rationea fl<H>undao opinionia. — 5(i2.
Explicantur ub«>riuH «ipinion<-8 tortia «'t «juart •. '-' ' I-

jiroliatio. - fiOl. S<ilviiiitiir rHtii>ii«>H (|uiiitai> <>|'
Solvuntiir argumenta principulia. — 506. Explicantur rati<>iici
fundamcntales propositae n. 481 . . 15»>4(>*>

QUAKSTK) X.

I TIU .M l'HIN(.II'.M.|()U r.AIS.\ XiTITI.VE (iKMT.^F. SIT «HUIUTI II IX SE
VEI. IN SPFU:iK PUAK<KNS, VKI, IISA l'ARS IST>:i.l.F4rnVA AVIIIAE?

507. Proponltur quacstio. — 508. Argutn<>nta prinripaliii • \ :

oppoHitum. — 510. OHtenditur intollcctuin omo principaii<'r
caiiHain rcspectu cogiiitioniH. — 511. Noii tuinon ^ ^

BioiiiH bciitiricae. — 512. Solvuntur urgumcnta pr { .. '- 7 4To

QUA?;STI() \I

ITIU M I\ MKNTK SIT DISTIMTK IM.\«.<» TmsrTATts?

5in. I'ropni)itur quaeatin. — 514. Argumi>nta principalia. <—

oppoHitiiin — 51(). Divinio «|iiai*i«ti<>ni« -- 5l7. IV r.^-

iina^iniH in corporalibiia. — 51H. Uo»im. tn .iiMin '.It id

iii 'rriiiitato. — 519. In quo rat in iiol'

— 620, 1'roponutitiir duo dubia. — 6SI. Scilvuntur. — '

OHtcnditiir in parto H<>ni«iliva non ea*r imaginom. — bSS. Aol-

vuiitiir arguincnta prinripulia . 4H»400

1332

INDEX ANALYTICUS.

Pag.
. 481483

Distinctio quarta.

Textus Magistri Seiitentiarum

QUAESTIO I.

UTRUM ISTA SIT VERA, DEUS GENERAVIT ALIUM DEUM ?

524. Proponitur quaestio. — 525. Argumenta priucipalia. — 526. Con-
tra. — 527. Demonstratur hanc esse falsam : « Deus genera-
vit alium Deum». — 528. Solvuntur argumenta principalia. 484-489

QUAESTIO 11.

UTRUM HAEC SIT VERA : DEUS EST PATER, FILIUS ET SPIRITUS SANCTUS.

529, Proponitur quaestio. — 530. Argumenta principalia. — 531. Con-
tra. — 532. Propositio, « Deus est Pater, Filius et Spiritus
Sanctus » , vera est. — 533. An haec sit vera, « Deitas est
Pater, Filius et Spiritus Sanctus»? — 534. Explicatur pro
quibus supponat « Deus » in prima propositione. — 535. Sol-
vuutur argumenta principalia 490-493

Distinctio quinta.

Textus Magistri Sententiarum 494-500

QUAESTIO I.

UTRUM ESSENTIA DIVINA GENERET VEL GENERETUR?

536. Proponitur quaestio. — 537. Argumenta principalia. — 538.
Argumenta principalia logica. — 539. Contra. — 540. Expo-
nitur doctrina Abbatis loachim. — 541. Defenditur doctrina
Magistri. — 542. Ostenditur logice hanc non esse veram,
« essentia generat » , bene vero hanc, « Deus generat » . —
543. Solvuntur argumenta principalia. — 544. Solvitur I. arg.
princ. logicum. — 545. Solvitur II. arg. princ. logicum. —
546. Solvitur III. arg. princ. logicum. — 547. Solvitur IV. arg.
princ. logicum 501-514

QUAESTIO II.

UTRUM FILIUS GENERETUR DE SUBSTANTIA PATRIS?

548. Proponitur quaestio. — 549. Argumenta principalia. — 550. Op-
positum. — 551. Exponitur sententia tenens Filium generari de
substantia Patris sicut quasi de materia. — 552. Sententia al-
tera tenens essentiam divinam subiective generari. — 553. De-
monstratur essentiam divinam non esse quasi materiam, primo
quia est terminus formalis generationis. — 554. Secundo, quia
aut praeconciperetur ut quid absolutum in tribus personis sub-

INDKX ANALYTICUS, 1333

■Istena, aiit in una: iitruiiir|ii)> m n». — &6&. Tertio,

quia in 1'iitrf *-4H<>t n-latio n-alin priM >< i itioncad F^tiiam: c|aod
e8t iibsurdum. — fif)»). (.^imrto, quia i.rima |Mtivntia ••iTi^-tiTa m
aola cuu8)tt; a pari de productiva. - 567. Quinto, qaia nf«-
qae in pnKiuetioiu! Spiritun Sancti e*t qua«i mat<*riH
55b. ScnUMitia I)oct<»riH. — r>.V». Di-claratur in IHrinia (^nrra-
tionem non prcitupponere matcriain, nrc qua«i tnatcriam. —
560. Ostcnditur Filiiim vere osim! dc nubittantiii ratri*. — Ml.
Explicantiir I). Aii|U'U8tini aiurtoritati-i. — .'>•'..' Ottcnditur
Filium iion c.ise dc nihilo. — .'>*>.'l. K iii Di-

vinid posHit caBc vera filiatio ab.>t(|iif ,,,,.. ... .^,,.„1 ma-

teriu. — 504. Kxplicatur i|uoino(lo pcrHonu divina sit uni^
qiiin in ca «it aliqua potentialittii». — 5r>5. Explicatur qao-
modo relatio iliHtinguit, (|uin sit actUH. — 5<)(>. i' :r

quninodo possit csac rclutio nisi ri''|iiirut proprium r m i iu
fiin<luiii)'iiti. — 5»>7. I'ra)'dicta «•DMiipliH ilcclarantur. — 5«>-H.
Solvitur ({iiartu diflicultus. — 669. — S)ilvuntur argutncnta
primac opinionis. — 570. Solviintiir ar(;uincnta altcrius opi-
iiionis. — 571 S)»lviiiitiir arLriiincnta principalia. — !>7'J. Kxpli-
cuiitur urguniciitu in oppo.iituni ... . 515^537

Distinctio sexta.

Textus .Mugistri Scntcntiariiiii ... .588-688

QUAESTIO UNICA.

ITIll M |ii:is IVVTF.n CKMIT DEIM nUlJi VtU.lNT.m?

57.']. 1'ropoiiitiir (|iiucstio — 574. Arpuiiu-ntu prinoipalia. — 575.
Contru. — .'j7t>. Diviaio. — 577. Aliorum dfK-trinn quantum
ad primuiii. — 578. Keiicitur. — 579. S«-ntuntia Doctoria. —
580. Ostcniiitiir 1'utrcm noti Kiftncrc Filiiim voluntAtt' at prin-
«ipio prodiutiv)». — 5H1. Solvitur obicctio. — 582. Solvnntar
urgiiiiiciita priiicipuliu . .540548

Distinctio aeptima.

TextUB Magistri Scntcntiurum .64M61

QUAESTIO UNICA.
I Tiu M i-irriNTiA i.KNFHAMU iN runi: «rr .\uqiii> mw^utih,

VKI. I'HM|'H».T.\S rVTIllH?

683. 1'ropoiiitiir <|iiu)'Mii)>. — 5H4. ArBtiincniH ipriii.-iniitiit — 506.
Cuiitru — 5.^1;. F.xponitnr M'ntcntia t divina»

o»»o illud qiio Pati^r gcnorat. — 587. Iinprobatur inult r.

— 58-*<. Kxponitur m-ntcntia t
turininutiir pi-r p-lutinn '
-- .''>S'.i. Impugiiutiir III , ;••

1334 INDEX ANALYTICUS.

Pag.
plices potentiae acceptiones. — 591. Demonstratur potentiam

generandi Patris non esse relationem. — 592. Demonstratur

potentiam generandi Patri esse aliquid absolutum. — 593. In-

stantiae. — 594. Solutio generalis. — 595. Solutio specialis,

— 596. Explicatur titulus quaestionis. — 597. Solvuntur ar-

gumenta principalia. — 598. Explicantur rationes n. 587 pro-

positae quatenus facere videntur contra praeexpositam do-

ctrinam 552-572

Distinctio octava.

Textus Magistri Sententiarum 573-578

QUAESTIO I.

UTRUM DEUS SIT SUMME SIMPLEX ET PERFECTE TALIS?

599. Proponitur quaestio. — 600. Argumenta principalia. — 601.
Contra. — 602. Divisio. — 603. Ostenditur Deum non esse
compositum ex materia et forma. — 604. Ostenditur Deum
non esse compositum ex partibus quantitativis — 605. Osten-
ditur Deum non esse compositum ex subiecto et accidente. —
606. Ostenditur Deum non esse compositum, quia ens neces-
sarium. — 607. Ostenditur Deum non esse compositum, quia
ens infinitum. — 608. Solvuntur argumenta principalia . . 579-585

QUAESTIO II.

UTRUM ALIQUA CREATURA SIT SIMPLEX?

609. Proponitur quaestio. — 610. Argumentum principale. — 611.
Oppositum. — 612. Aliorum opinio. — 613. Sententia Docto-
rig. — 614. Declaratur omnem creaturam esse compositam. —

615. Declaratur quamlibet creaturam esse componibilem. —

616. Solvitur arg. principale. — 617. Solvuntur argumenta al-
terius opinionis 586-588

QUAESTIO III.

UTRUM CUM SIMPLICITATE DIVINA STET QUOD DEUS VEL ALIQUID FORMALITER

DICTUM DE DEO SIT IX GENERE?

618. Proponitur quaestio. — 619. Argumeuta principalia .... 589-590
Articulus I. Exponuntur opiniones extremae. — 621. Rationes pro
opinione negante conceptum univocura Deo et creaturae. —
622. Auctoritates pro eadem opinione. — 623. Reiicitur prae-
dicta opinio ratione alias ad idem adducta. — 624. Reiicitur
secundo alia ratioue alias adducta. — 625. Refutatur tertio
ratione alias adducta. — 626. Refutatur quarto auctoritate.
— 627. Solvuntur rationes opinionis negantis conceptum uni-
vocum Deo et creaturae. — 628. Explicantur auctoritates pro

»Nr>KX ANALYTICUb. i'SX>

eudutn opitiioiu; itiidiicU» n. 6*22. — 629. SolvunUir Snaunliw.

— CXJ. frupotiuiititr nu('toriut<'ii pro opinion» t<-ti<'n(<- I><Mim

e»«e in p'n«'n; — tlHl. Kution«>a pro radetn opiiu . , ^j

ABTicui.t'H 11. SrnlniUa IhtciorU. — b.Ti. Tr a

DfUin iioM i-t-^f iii jr<>iu?re au('toritut<' 1

— G;il. I'r()l).ii Hci-iiiido, fx rutiont' ii> i ,.•
in gpncrc. — (>.'{.'). Confirinutitur uuctoritutc* n. t>33 »dducU«.

— 6.%. l'robut tcrtio, ex ratione « nit'«>tM eMc», Dcum oon
eeas»' iii (jfiicrf. — iVM. Ncqut* ali(|uiil dictiiiii T !<•
Dco i'«t iti pMwnr. — ♦JUS. Solvuntur duo dubin. -

rum probutio infiriiiutur. — G4U. Solvitur priina iiitt.i .i'

tru rutionciii dc iiitiiiitutc. G41. Solvitur inaUntia altrra.

— t",l2. Solvitur ohicctio. — tl-i,'}. In.Htitiitin. — 644 Kxponitur
Ariatoti-lis doctrinu circu prufdictu gencralia . . .«lOS^^ll

Abticcllh 111. Solutio itrf/iimmtftruin. — 645. Kxplicantur auctori-
tate» udductae n. ihiU pro Mccundu opiniom*. — 64t!. Solvuntur
rutioncs eiusflcin opinioiii.s n. IWJI. — t;47. S<i|ritur I. arg
principule. — GlH. Solvitur diiliiuin. — i 1" ^ ' <iiitur instan-
tiuc. — t;r)(). Solviiiitiir aliii iir^riiniciitu | lu . . .611617

QU.VK.STI() IV.

JTIU.M «:l .M SI.MI'l,!(:iT.\TK l>KI IHK^^IT STAHK .\LIV» i> !M<>In> IH-TIMm»» I

t:TI(»M .\| KyxK.NTI.\l.ir\l, l'l«.\»:« EUKNS .\Ut,iHi Vomi o\|>Ki| Al.TI M IMIX-
LKCTl S 't

651. 1'ropoiiitur (|Uuci)tio. — iib'2. Arguiiicntum principale. — 653.

Coiitru. — 6r>4. I)ivi.'»io r|uaestioniii , :-'l9

AnTtCfLfH 1. Kii>"niiiir rt iini

tfitf (lirinii n<tii ponse *.'-..

ii/#i tantuni riitioiiin prr n

diimcntttlia liuiu!» Hcntentinc. - tyx;. rraiHlictav •«•ntcntiac

cxplicutio. — 667. Kiuiidcm ncntcntiac d'

lir>s. I'rac(lictuc ratioiiiM coiilir '■

tiu uuctoritutc pcrsuadctiir. — ■ .

rutionibuH im|iiii;natur. — (i6l. Katiu eiua ftind i

fringitiir. ' ' ' ' -''

ArTIC(;I.UM II. Krfiijtnlui- it «.

ratinnis i»"-- '•'•/■•••• ■■ ..

Mciitcntiac • _ -'if. ~ 6lii4. 1

dcin Mcntciitinc expoMillo. — 6«»ft. Oatcnditur (|uainlilirt p«rr-

fcctioiicm siinpliccm ciimc in l>««o anti* —

i;r.i; OMtcnditur talcn I -■

tcllcctu-*, ii"n hulM're i ;

tur pra( |i'>iiU ex|K»aitio u. 6»H. — 6M. I'ra«'dict*

iti ac iinpugiiatiir

1336 INDEX ANALYTICUS.

Pag.
Articulus III. Solutio quaestionis. — 6G9. Sententia Doctoris cxpo-

nitur et probatur ratioue. — G70. Confirinutur auctoritate.

— 671. Ostenditur non identitatein fonnalem stare cuin sim-
plicitate divina. — 672. Proponuntur tria dubia. — 673. Sol-
vitur primum dubium. — 674. Solvitur secundum dubium. —
675. Solvitur tertium dubium. — G76. Solvitur argumentum
priucipale. — 677. CoroUarium 633-640

QUAESTIO V.

UTRUM SOLUS DEUS SIT IMMUTABILIS?

678. Propouitur quaestio. — 679. Argumentum principale. — 680.

Oppositum 641

Articulus I. De immutabilitate Dci. — 681. Expouuntur rationes

Aristot. pro immutabilitate Dei. — 682. Probatio Doctoris . 641-642
Articulus II. De creaturarum mutabilitate. — 683. Divisio. . . . 642-643
§ 1. Quae fuerit intentio Pldlosopliorum. — 684. De intentione
Aristotelis et Avicennae secundum alios. — 685. Ostenditur
praefatam expositionem non esse ad mentem Aristotelis et
Avicennae. — 686. De vera intentione praedictorum Philoso-
phorum. — 687. Satisfit rationibus primae expositionis. . . 643-649
§ 2. Motiva Philosophorum. — 688. Argumenta pro opinioue Pbi-

losophorura 649-650

§ 3. Quae sint rationes contra Philosophos. — 689. Prima ratio
contra Philosophos. — 690. Secunda ratio contra Philosophos.

— 691. Prima ratio Doctoris coutra Philosophos. — 692. Se-
cunda ratio Doctoris contra Pbilosophos. — 693. Tertia ratio
Doctoris contra Philosophos. — 694. Quarta ratio Doctoris
contra Philosophos. — 695. Quinta ratio Doctoris contra Phi-
losophos. — 696. Conclusio Doctoris 650-658

Artioulus III. Solvuntur argumenta. — 697. Solvitur argumentum
principale. — 698. Solvuntur argumenta pro opinione Philo-
sophorum 658-661

Distinctio nona.

Textus Magistri Sententiarum 662-666

QUAESTIO UNICA.

UTRUM GENERATIO FILII SIT AETERNA IN DIVINIS?

699. Proponitur quaestio. — 700. Argumenta priueipalia. — 701. O^-
positum. — 702. Ostenditur generationem Filii in Divinis esse
aeternam. — 703. Solvuntur argumenta principalia. — 704.
Explicatur quomodo de Deo verba cuiuscumque temporis dici
possint 667-672

INDEX ANALYTICD8. 1337

Distinctio decima.

Textus MagiMtri Simtentinnnn . t;^Xf,lR

(^UAESTIO TTNICA.

I THI M «•IMIims SANCns PRDIiliATril ITH MIHHM \IHX%1\T»1

7<J5. I'roj)oiiitiir (luiu-Btio. — 7(M>. Ar((uinrnt« principiiliH — 7U7.
Contru. — "n.H OHtonditur Spiritiini Siiiutuiii prrMlurl |wr
moduin voluiituti4. — 70'> l'ropununtur triii dubia. - 71U.
Alioruin Holutio ad priniuin duhiuin. — 711. Aliorutn «olutio
ad secunduiii duliiuin. — 712. l'riicfutn« xilutionoa non tenero
drrlariitiir. — 71'J. .Sojiitio DiM-toriit ad primuin >i " —

714. Soiutio Doctoria ad Ht-outidum duhiiiin. — 71.. aur

tcrtium dubium. — 71ii .Solvimtur urKUiiicnta priiicipalia. . ('>77-€88

Distinctio un(iecima.

Tcxtua .Magibtri hfiitciitiaruiii HSS^l

QIIAKSTK) I.

ITKI M SIMIUTIS S.VXims IMilNIKM.XT .\ IVVTIIK CT KIUO?

717. Proponitur quacatio. — 718. .\r^unu>nta principalia. — 719.
Coiitra. — 7*J(). l'iitn*H (Jracci iMMiigiu- iiiti-rprclandi. — 721.
Veritas catholica tcncndn. — 722. O-Htcnditur p-nrrationem
C88C aliquo iiiodo priu» .ipinitioiic. — 72.'). Sdlvtiiitiir nri;u-
incnta principalia . 692<696

quaf;sti() II.

ITHI M sl sniUTIS S.\.\(ms MiN 1'HiMKhKHCT A Hl.lu l'«»SSCT <t\Ht
lil^TIMTIi» HKAUS IINirs A nU«>?

724. frupoiiitur i|uacstio. — 725. Argumctiln principalia. — 726.
Contra. — 727. Scnsus quacstionis csplicatur. — 7!i8. Alio-
rum opiiiiu. — 729. S«'iitciitin I' — 73U. Q

ditur priino ex rntionc formnli tivl. — T

tur .sccuiido cx distinctionc finui. .in. — . tur

arf^uincnta principnlia. — 733. Solvuntur ratiouM conUmriae
opinioni.t ' '04

Distinctio dw Mi.cima.

Tcxtus MngiHtri S(>ntcntiarum

QlTAIvSTll) I.

I TIU M l-Mlll KT HI.IIS slMUKNT >rinm V -\Ni"ri\| l\ •■i »MI u mMVI^.i
IMM VKI. I> I.II ANTI Jl AI.IVlii Mnlwi |»|*TIN

784. l'ropoiiitur qunc*ti>> - 735. ArKUincntA principaliM — > 736.
Contrn. — 737. OntiMiditur l'ntn*iu rt Filiuin v—c unum prt»'

1338 INDEX ANALYTIGUS.

Pag.
cipium Spiritus Sancti. — 738, Exponitur sentontia tenens

Patrcm ct Filium producere Spiritum Sanctum voluntate in

quantum concors et in quantum aliquo modo sunt distincti.

— 739. Rciicitur primo, quia scqueretur duos esse Spiritus

Sanctos. — 740. Reiicitur secundo, quia voluntas aeque per-

fecta est in uno supposito sicut in duobus. — 741. Reiicitur

tertio, quia tunc ultimata ratio principii spirativi essct rela-

tio rationis. — 742. Reiicitur quarto, quia tunc uterque esset

principium diminutum ac veluti partiale. — 743. Respondetur

ad rationos Richardi. — 744. Argumentum ad hominem. —

745. Resolvit Doctor Patrem et Filium spirare voluntate ut

omnino una. — 745. Resolvit Doctor Patrem et Filium spirare

voluntate ut omnino una. — 746. Explicatur benigne sententia

Richardi. — 747. Pater et Filius rectius unus spirator quam

duo spiratores dicuntur. — 748. Solvuntur argumenta princi-

palia 708-723

QUAESTIO 11.

UTRUM PATER ET FILIUS SPIRENT OMNINO UNIFORMITER SPIRITUM SANCTUM ?

749. Proponitur quaestio. — 750. Argumenta principalia, — 751.
Coutra. — 752. Solutio quaestionis. — 753. Obiectio. — 754.
Solvuntur argumenta principalia 724-727

Distinctio decimatertia.

Textus Magistri Sententiarum 728-731

QUAESTIO UNICA.

UTRUM SPIRITUS SANCTUS SIT GENITUS, SIVE UTRUM PRODUCTIO SPIRITUS SANCTI
SIT GENERATIO, VEL DISTINGUATUR AB EA ?

755. Proponitur quaestio. — 756. Argumenta priucipalia. — 757. Con-
tra. — 758. Sententia I. — 759. Sententia II. — 760. Sen-
tentia III. — 761. Sententia IV. — 762. Sententia V. — 763.
Sententia VI. — 764. Sententia VII. — 765. Solvuntur rationes
praecedentis opinionis. — 766. Sententia Doctoris. — 767,
Solvuutur argumenta principalia. — 768. Instantia .... 732-753

Distinctio decima quarta.

Textus Magistri Sententiarum 754-757

Distinctio decima quinta.

Textus Magistri Sententiarum 758-763

QUAESTIO UNICA,

UTRUM QUAELIBET PERSONA DIVIMA MITTAT QUAMLIBET PERSONAM, ET MITTATUR?

769. Proponitur quaestio. — 770. Argumenta principalia. — 771.
Contra. — 772. Exponitur opinio Magistri. — 773. Argumenta

INDh.V A.NAL^ IK.LS. I.mVJ

contra opiriion.m M;i^'i«tri. — 774 Pro|)onilur alia opinio.

— 775. Kxpiiciiiitur fi nta .Mn(;i*lri. — 776. Quo ■«•nau

posait t«iHTi opinio '.; , — 777, Solruntur ■trLMiin«^U

adductu contra MujfiHtruin. — 778, Solvuntur ar • i prio-

cipttiiu :i;i-7»;9

Distinctio clecin! ::ta.

Toxtus Ma(^i8tri Sentciitiarnni ... , 770-772

QUAESTKJ UNICA.

ITIU M «:ONVEM.\T SIMHITI I 5».\>CTO MlSHIO VISIillU>«?
779. iVoponitur quacstio. — 780. ArgumiMita pri i. — 781.
(Jontra. — 7>'J. Solutio rjnaniitioniit. — 78^. .5'jivuntur argu*
incnta principiiiia TTTl.TT'

Distinctio decima septima.

Tcxtua Maf,'idtri Srntciitinnim ... 77r»-783

QUAEST. I. II. I T 111.

ABTict:i.cs I. l'roponuuliir duae prioret fjuaralionea cum arjumenUs
principalifjuji. — 7H4. l'roponitur quaotio I : Utmm nntMe
bH jKtucrc vUnritntfiit rrentmn formn' ' • ' - ■ ,,^

hrntijirnhilif — 7H.'>. Ar^iiincntn pn _ <_ tra.

— 787. l'roponitiir (|Uii)-dtio II: Utrum tit nrrrcw iw habitu
ponrrr rationrm principii aetivi resprctu actuaf — 788. Argu-
nifiita princii^aii.i pro activilatr linbitUH. — 789. Arguntfnta
priiiiipalia contra activitat«'in li.'.;'.. 78I-788

Abtk ui.LM II. Solvilnr (junrntiu If. — . ti-ntia I. — 791. Hcn-
tontia II. — 7'.l2. S^-iitiiitia III. — 793. 0«ic>nditur pott^nliani
priorcm chhc lialiitii in caintando. — 7D4. I)iiruultMt«« contra
III. BiMitcntiani. — 7"' ^ " " IV 788*796

.\uTi<x'i,L'n III. P'- fionitntr .- « rt dr hahitu morali, —

79G. Proponitur i(uar»tio III. l'trum /mhitus moratis ih i/uam-
tum turtuM ait alit/uo modo prinripium nctivum rrapeetm bomi-
tati» in nHuf — 7'.»7. A' ilia. — "98. S«l

oppooituiii. — 7'.l'J Dc b.. UM '■!' '"•»«•

cipio activo. — 8(J0. Do iMMiitatu HKiruli hn ,ur

principio activo. — 801. Conillaria — 80*i. S'nt«'ntirt III u>a-
glH esplicatiir. 80t). Silvuntur ^ra

activitatciii Imliitut. — H*>1. Pr» «^

luliiuctac ail Mciitcntiain II iinpi 'ur

dilHciiltatcH contra III. iM>nl«'ntiNni. .S^ilvuntor argil-

incnta principalla qunoat. II. quat^Miu» otfirrn' vidontur mo*
tcntiiic IV. — 807. "
virtUH cnt, nullaiii li^i

— 808. Solvuntnr ar t III.

1340 INDEX ANALYTICUS.

Pag.
ARTicuiiUS IV. Resolvitur quaestio I: Utriim neeesse sit ponere cha-

ritatem creatam formaliter inhaerentem naturae heatificabilif

— 809. Opinio Magistro Sententiarum attributa. — 810. Pro
qua arguitur primo ex imperfectione habitus. — 811. Ar-
guitur secundo ex non necessitate habitus. — 812. Contra
praefatani opinionem arguitur primo cx iustificationo pecca-
toris absque actu elicito. — 813. Arguitur secundo ex ratione
actus meritorii. — 814. Divisio. — 815. Ex nuUo actu nostro
vel circumstantia eius probari potest dari in nobis liabitum
supernaturalem. — 816. Habitus supernaturalis requiritur ut
actus sit acceptus Dco. — 817. Qualiter habitus supernaturalis
sit ratio acceptaudi naturam et actum. — 818. An gratia sit
causa prima vel secunda respectu voluntatis? — 819. Prae-
dicta exemplis confirmantur. — 820, De potentia Dei absoluta
non est necessarius habitus snpernaturalis ad beatitudinem;
bene vero, ex fide, de potentia Dei ordinata. — 821. Beuigna
opinionis Magistri expositio. — 822. Solvuntur argumenta prin-
cipalia quaest. I. — 823. Solvuntur argumenta proposita

n. 810. — 824. Solvuntur argumenta proposita n. 811. . .809-831

QUAESTIO IV.

UTRUM TOTA CHARITAS PRAEEXISTENS CORRUMPATUR CUM NOVA INDUCITUR, ITA
QUOD NULLA REALITAS EADEM NUMERO MANEAT IN CHARITATE MAIORE
ET MINORE?

825. Proponitur quaestio. — 826. Argumentum principale- — 827.
Contra. — 828. Aliorum opinio. — 829. Argumentum I con-
tra preadictam opinionem. — 830. Argumentum II. — 831. Ar-
gumentum III. — 832. Argumentum IV. — 833. Argumen-
tum V. — 834. Argumentum VI. — 835. Solutio quaestionis.

— 836. Solvitur argumentum principale 832-843

QUAESTIO V.

UTRUM ILLUD POSITIVUM CHARIT.\T1S PRAEEXISTENTIS QUOD MANET IN AUGMENTO
SIT TOTA ESSENTIA CHARITATIS INTENSAE, ITA QUOD SI PONERETUR CHA-
RITAS INTENSA SINE SUBIECTO, NULLAM REALITATEM HAHERET POSITIVAM IN
SE ESSENTIALITER ALIAM AB ILLA QUAE PRAEFUIT IN CHARIT.\TE REMISSA?

837. Proponitur quaestio. — 838. Argumenta principalia. — 839.
Contra. — 840. Aliorum sententia. — 841. Impugnatur. — 842.
Solutio quaestionis. — 843. Solvuntur argumenta principalia . 844-851

QUAESTIO VI.

UTRUM CHARITAS AUGEATUR PER E.VIRACTIONEM PARTIS NOVAE
DE POTENTIA AD ACTUM ?

844. Proponitur quaestio. — 845. Argumenta principalia. — 846. Con-
tra. — 847. Aliorum opinio. — 848. Solutio quaestionis. — 849.
Solvuntur argumenta principalia 852-855

INI)r\- ANALYTICI-S. 1341

Diatinctio decima octava.

TextUH Ma^,'iHtri SeuU-iitiariiiii ...

QUAESTIO rXICA.

ITHrM |M»\I M lilCAT 1'HOI'UICTATKM l'KR><l!«AI,i:y SIIBm ** ««AMTlTr
»50. Proponitiir (jimcsii.j. — fi'}l. Ar(;iuni>ntA priniipMlin. — <i'*.
Contra. — H5.'J. Kiponitur iiliiiruin opinio. - HM. Suluiio
quiiratioiiiH. — 855. Ex|M.iiitur I). Augu«tini int«>ntio. — ^*:»*».
Solviinttir ar^fumrnta prinripHJIIt ... .861-968

Distinctio decima nona.

'I'cxtu.s .Magistri Soiitentiariini . . 77

qi;ak8TI() I.

I TUI M l'!:»SO\AE .MNT AEylAI.KS SEr.lMU N .MAIiMITI WNH\I .'
857. l'ropoiiitiir ((UnoHtio. — 858. Argtimcnta principniin. - 859.
OppoMituin. — 8»;o. Divinio. — 861. I)o Aoqualitatc pmprie
sumpta. — Hr,2. l)f at>qualitatc goni'rnlit«>r — H63.

(.^uaii!! 08t aor|ualita8 in pri>p<ii>ito. — hiJI. i; ,u jn I>i.

vinis sit aoqualitas. — 865. 1'ropouuntur trin duliia — MH.
Solvuiitiir ar^umoiita priiicipalin . -v|

qi;aesti() II.

ITHI M <JI AKI.IIICT l'KHM)>A lllVISA SIT IN ALIA?

867. Proponitur quaratio. — 868. Argumciit:t principaiia. — W9.

Contra. — H70. Divisio quacstionis . ... . 886-886

ARTictJLns I. De modo qno peraonu rat in pnraona. — 871. Atiorum

.Mciitcntia. — H72. liiipu(;iintiir. — 87.3. Scntrnti» iXictori*.

871. .Solviintur nrguiiifiitu pri-r!- ■•■iiiionis 886-898

AUTICULDH II. Qiiitr »U rtttio utiuji iif le. — 875. D<>inonatmtur

noe ossontiain 8olani, noc rclntiuncin solnin rsM rationrm in-

cxi.stontiao divinnniin pcrsonnruni . ■Si)'J H'.ii)

AuTicfi.OH III. Si iit'' wi'>'/mj» « '•- ' '■'( "kWmj»!

aliqucm * mgcndi iti » in n 1' i: ' . iniiiiinc.

- 877. Bono vero iinpcrfocto ... S'.aH94

AnTlcuLUs IV. Solutio argumentorum . — 878. 8olvuntur argun>ent«

priiioipaliii . .896^7

Distinctio vIk'» siina.

ToxtUH Mngistri Scntoiitlaruni . .89MW

QUAPXriO UNICA.

ITIll M TUKS I-KRMINAK SINT AKgl AU>« IX IH»TK?m \ ?

870. I'ropoiiitiir qiiaciitio. — 8.80. Arguincnt» prinolp«ll«. — ^
Contra. — 882. Distinotlonos praoviMO. — 883. Slatus qn.»'

1342 INDEX ANALYTICUS.

Pag
stionis. — 884. Aliorum sententia. — 885. Impugnatur, —

886. Sententia Doctoris. — 887. Dubii solutio. — 888. Altera

Doctoris solutio. — 889. Solvuntur argumenta principalia .900-909

Distinctio vigesima prima.

Textus Magistri Sententiarum 910-912

QUAESTIO UNICA.

UTRUM HAEC SIT VERA : SOLUS PATER EST DEUS?

890. Proponitur quaestio. — 891. Argumenta principalia. — 892. Op-
positum. — 893. Distinctiones praeviae. — 894. Ostenditur
praedictam propositionem uou esse veram. — 895. Solvitur in-
stantia. — 896. Solvitur I. argumentum principale. — 897.
Solvitur II. arg. principale. — 898. Solvitur III. arg. princi-
pale 913-920

Distinctio vigesima secunda.

Textus Magistri Sententiarum 921-923

QUAESTIO UNICA.

UTRUM DEUS SIT XOMIXABILIS A NOBIS YIATORIBUS ALIQUO NOMI.VE
SIGNIFICAXTE ESSENTIAM DIVINAM UT HAEC?

899. Proponitur quaestio. — 900. Aliorum opinio. — 901. Expljcatur
propositio « sicut res intelligitur, ita et nominatur » . — 902.
Solutio quaestionis - . . . 924-927

Distinctio vigesima tertia.

Testus Magistri Sententiarum 928-932

QUAE3TI0 UNICA.

UTRUM PERSOXA SECUNDUM QUOD DICIT ALIQUID COMMUNE PATRI, FILIO ET
SPIRITUI SANCTO, DICAT PRAECJSE ALIQUOD SECUNDAE INTENTIONIS ?

903. Proponitur quaestio. — 904. Argumenta principalia. — 905. Con-
tra. — 906. Aliorum sententia. — 907. Impugnatur. — 908.
Solvuntur rationes praecedentis sententiae. — 909. Sententia
Doctoris. — 910. Obiectiones. — 911. Solvuntur. — 912. Ul-
terior dubitatio 933-940

Distinctio vigesima quarta.

Textus Magistri Senteutiarum 941-943

QUAESTIO UNICA.

UTRUM LV DmNIS SIT PROPRIE NUMERUS?
913. Proponitur quaestio. — 914. Solvitur 944-945

INDEX ANALYTICU8. 1343

Distinctio vigesima quinta.

Tcxtus MagiHtri Scutciitiiirnn. '46-9G0

QUAKSTlo INICA.

ITKIM PKHMOA IN IUVIMS lUCAT SHISTANTIAM. VFI, Hn.STtosr^f
915. Proj)Oiiitiir r|uaoBtio. - r*l(j. Sjlvitiir. . . '.M.^tSS

Distinctio vigesima sexta.

TcxtUH MagiHtri Scntciitiaruin . . ... SM^SM

QUAESTIO UNICA.

I TRIM PKHS<»AE lONSTITrANTr» l> H""*»: PER.MlXAU
PKU IIKI.ATlONh> oRliilMs?

91H. Proponitur fiuncstio. — 919. Argumrnta prinripalin. — 920.
Contra. — 921. Kx])oiiitiir flcnti^-ntia tviicn* |M'rf»ona!i (iirinas
BcipHi» (liritiii^iii. — :i"J*J. Iinpu^niitur. — 9'.».'J. Aucturitatibu*
ostcnditur pcrHonas divinas conatitiii rclationibus — 9*24. Ka-
tionibuB idcm ostcnUitur. 91'.'). I)i-(laratur qualitcr [WMiflit
rclutio coiistitiicro et diatingufrc |>«*r8ona«. — 92G. Argt>*tur

coiitra oi)inioni'in communcin comparando rclat- nd rc-

latuin. — 927. Argiiitiir Hccundo coinparando r • in ad

origiiicm. — 928. Arguitur tcrtio cx propria ratione conitl-
tutivi. — 929. Ar(;uitur quarto por auctoritatcn' '. Scn-

tcntia tciicns divinaH {icr.^oiias cnsc a1 ' VjI. Im-

piiKnatiir. — 9;i2. Iiistantiac pro pracdi: ; t<-ntia. — 938.

.Solviintur. — 9.'Jl. Instatur adhuc pro pracdicUi a<>iitcntia. — -
9.'].'). KxplicationcB quns patroiii MMitcntiac tcucntia pcraoou
divinaii conHtitiii pcr absoluta darc |M>ucnt ad auctoritatca

adducta» pro Hciitcntin doccntc i • '•■ - ' •■ ■nibiid. —

9.'Jt). Kodciii Hcn.HU csplicttiitnr r i»d t»*tcn-

dciidum (livinaH |N*rHonn« conttitui rclationibu». — 937. 8ol<
vuiitiir HrpuiiicntH contra opinioiiciu C' n dinlueUl ri

comparationi* rclalioiiiH nd rclntiitn. — ■.'<■'. -> 'i-

incntii contrn opinioncm coiiiMiuiicm diilucln •- oc

rclationia nd origincin. — 939. S>lvuntur a 'r«

opinioncm communcm dcducta ci propria ralionc coiiatiltttivi.
— 910. .Solviintur nrgumcntn nb nucturitat( m

comiiiiincm. — 9-11. S ' • - tn prin. Hi;»..-! — . • '

Solvuiitiir ar^unicnt:i ; 16

Distiactio vigesima scptima.

Tcxtus Mngintri .Scntcntiarum . . 1017-1021

1344 INDEX ANALYTICUS.

QUAESTIONES I. II. ET III.

Pag.
Articulus I. Proponuntur quaestiones et argumenta principalia. —

943. Proponitur quaestio I: Utriim verburn creatum sit intel-

lectio actualis? — 944. Argumcnta principalia. — 945. Contra.

— 946. Proponitur quaestio II: Ati Verbum in Divinis dicat
proprium personae ge^iitaef — 947. Argumenta principalia.

— 948. Oppositum. — 949. Proponitur quaestio III: Utrum
Verbum divinum dicat respecium ad creaturam? — 950. Argu-
mentura principale. — 951. Oppositum 1022-1024

Articulus II. Solvuntur quaestiones I. et II. — 952. Aliorum sen-
tentia quoad I. quaestionem. — 953. Eorumdem sententia
quoad II. quaestionem. — 954. Impugnatur praedicta sen-
tentia quoad I. quaestionem. — 955. Impugnatur etiam quoad
II. quaestionem. — 956. Instantiae. — 957. Solvuntur. —
958, Praemittenda ad solutionem I. quaestionis. — 959. Verbi
descriptio. — 960. Proponuntur quinque opiniones de verbo.

— 961. Quarum quatuor improbantur. — 962. Sententia Do-
ctoris. — 963. Solvitur dubium. — 964. Sexta opinio. — 965.
Declaratur tantum notitiam genitam esse verbum. — 966.
Solvitur obiectio. — 967. Solvitur dubium, — 968. Solvuntur
argumenta principalia I. quaest. — 969. Ostenditur Verbum
in Divinis dicere proprietatem personalem. — 970. Corolla-

ria. — 971. Solvuntur argumenta principalia II. quaest. . 1024-1042
Articulus III. Solvitur quaestio III. — 972. Aliorum sententia. —
973. Impugnatur. — 974. Solvitur dubium. — 975. Solvitur
argumentum principale. — 976. Solvuntur rationes aliorum
sententiae. — 977. Proponitur difficultas 1042-1046

Distinctio vigesima octava.

Textus Magistri Sententiarum 1047-1051

QUAEST. I. ET II.

Articulus I. Proponuntur quaestiones et argumenta principalia. —
978, Proponitur quaestio I : Utrum ingenitum sit proprietas
ipsius Patris? — 979. Argumenta principalia. — 980. Oppo-
situm. — 981. Proponitur quaestio II: Utrum innascibilitas
sit proprietas constitutiva primae personae in Divinis ? — 982.
Argumentum principale. — 983. Oppositum 1052-1053

Articulus II. Solvitur quaestio I: An ingenitum sit proprietas Patris
984. Divisio. — 985. Distinctiones praeviae. — 986. Explica-
tur qualiter ingenitum soli Patri conveniat. — 987. Exponi-
tur sententia tenens ingenitum dicere aliquod positum. —
988. Impugnatur. — 989. Sententia Doctoris. — 990. Solvun-
tur argumenta principalia I. quaest 1054-1060

INbKX ANALYTH:» s irii;,

Akticllum IH. Solvitur t/uartHo II: Iftrnm innateibititas tU yro-

prirtaa ronntltutivu jtrimnf }>frinmaef — 991. Aliorum M>iilri>-

tin. — '.M>J lmput,Miat»r. — IKKJ. ,*v.tv;»..r ,f riu,. H

quacBt. — 994. Solviintiir rationeii . . |iiGi»^|iM

QUAE8TI0 III.

ITUI.M 1'ltlMA l'i:iM»N.\ COXSTITIATI R IN Hv-K CtlfioN.^U AUQ« * IIEU\TlUtr
IHJSJTIVA Al) !«1U:I M)AM PIH-^i^AW '

99:'). I*ro|)()iiitur (|tiH(>Htio. — 990. Ar ,». «ii»7

Coiitra. — 99«. SrnWntiii I. — . ! •'•••

Sentcntiii IIF. — 1001 ImpugnHnttir i

scntentiuf. — 1002. S<;ntontia IV. — 1003. S..lutiM i|Uiii-«tk>-
ni». — 1(X>1. Simtiltii.t rclativorum stnt rmn priorU«t<' oriicinU

— KKI.O. Kxplicutur f|uoinoilo csacntia li.-tcrr • - ml primnm
peryoiiam. — IfXM;. Solvuntur Hr-imi. ni.i | , .liu liiC, 1075

Distinctio vigesima nona

TcxtUB Magistri SvnU-ntiarum . . 1076-1078

QUAHSTIO UNICA.

ITKI M nilNCIIMI .M I \n Mn|Mi IHiAriU HK i>l(IN(JI'|ii »1 MPTn mUIOXAUTIII
CT MUKiNAI.ITKH KT v| MITi» Y^WM K-v^KNTIAUTKH ?

IU07. Propoiiitur r|iiuc.4tio — |(K»H. Arpimrntum prinrlp«lr — lOflfl.
Contra. — lOlO. Solvitur (|uiu^stio. — 1011 Kolvitur arfii-
mcntum principulc. 1012. Kxplicatur nrf;umcntum •(! op-

poaitum 1079 M^«)

Distinctio trigesima.

roxtus iMagiatri S4>ntc>ntiuruin IOt)M08S

QUAEST. I. 1:T II.

KM;}. rroponitur (|tuic8tio I: Vlrum dr Iho liiratur ali^ua rriatio
ex tnnporef — 1014. Argtimcnta principaUa. — lOIR. Op-
poaittim. — 101»'.. rro|H)nitur r|uacatio II: Ctrum /W ttd
crratiiruin /»'--// ra»r nlit/ufi rrlatto rraluf — !• ' ^'^-
mcnta priiit ipulia. — lOlS rontra. -- 1019. Allon itlo

ad I. (|uacHtioncm. — l"-.t>. h^irumilcm tolatio ad II. quae-
Htioncm. — 10"J1. Impugnntur prn««««4iHi»lu ««^lulio »d I. qa«r>
stioncm. — li>i*"J. Impu(n>atur allorum •" '^

«tioncm. — i»»_'.l. .\!iu uliorum iiolutio r '
ncm. — 10-M. Impnjjiiiitur. — lOjr» «'
rclationpm novam In Dtd pcr «o t«Tmln«ntcin novaa rr:
crcattirurum. — 1026. l*ot«'iil rrro tmac rrlatio r i^*^

ucttim liit.ii.vtii .-r.viti lfn?T <)l.i..-tlo — I«r> i •.!..

— 1029. I^tiomol.. D.u» iliiutiir I)..iiiiiiiM — 1' ' ^». I.i.ntur

TOM. I. •

134G INDEX ANALYTICUS.

Pag.
argumenta principalia I. quaest. — 1031. Ostenditur nuUaiii

relationeui rcalcm esse in Deo ad creaturas. — 10.32. Tnstan-

tiae. — 1033. Solvuntur. — 1034. Solvuntur argumenta prin-

cipalia II. quaest 1084 1102

Distinctio trigesima prima.

Textus Magistri Sententiarum 1103-1109

QUAESTIO UNICA.

UTRUM IDENTITAS ET SIMILITUDO ET AEQUALIT.XS SINT RELATIONES

REALES IN DEO?

1035. Proponitur quaestio. — 1036. Argumenta principalia. — 1037.
Oppositum. — 1038. Eelationis realis conditiones. — 1039.
Ostenditur in Divinis esse fundamentum reale relationis. —
1040. Et realem distinctionem extremorum. — 1041. Et rela-
tionem consequi personam ex natura rei. — 1042. Quod osten-
ditur speciatim de aequalitate. — 1043. Aequalitatis perfectae
ratio in Divinis. — 1044. Solvuntur argumenta principalia. 1110-1117

Distinctio trigesima secunda.

Textus Magistri Sententiarum 1118-1123

QUAESTIONES I. ET II.

1045. Proponitur quaestio I: Utrum Pater et Filius diligant se Spi-
ritu Sancto "? — 1046, Argumenta principalia. — 1047. Contra.
— 1048. Proponitur quaestio II: JJtrum Pater sit sapiens sa-
pientia genitaf — 1049. Argumentum principale. — 1050.
Contra. — 1051. Exponuntur et breviter impugnantur quatuor
sententiae quoad I quaestionem. — 1052. Exponitur V. sen-
tentia. — 1053. Impugnatur. — 1054. Praeambula ad solu-
tionem II. quaest. — 1055. Solutio Doctoris ad II. quaest. —
1056. Solvitur argumentum principale II. quaest. — 1057. So-
lutio Doctoris ad I. quaestionem. — 1058. Solvuntur argu-
menta principalia I. quaest. 1124-1134

Distinctio trigesima tertia.

Textus Magistri Sententiarum 1135-1139

Distinctio trigesima quarta.

Textus Magistri Sententiarum 1139-1144

QUAESTIONES.

1059. Proponuntur quaestiones. — 1060. Solvuntur tres praedictae

quaestiones 1145-1146

IMiKX ANALYTKM S |;U7

Distinctio trigesizna quinta.

Trxtii^ Mugiiitri .S-uU-ntiuniiii 1I471i>f>

QUAK.sriO LMCA.

ITIII M IS HKO >I>T IIKI.ATIDNKS AKTKH^Ai: .\|l nll!l|\ MJBIUA
IT (^TIlDIT.Ue <:i)ti!^ITA?

10t)l. froponitiir r|imf8tio. — 10«'>2. Arfpimonta principaliii. — 1"
Cuntrii. — VHW. Tria concurrunt ad intclln-tionirin. — I •
Alioniiii ariitttntiiif pxpoiuiiitiir. — ]fht*\ Itn| .rum

coiu-limio. — lOijT. Iinpugnatiir ii|M*ciulit4-r 1
lOliH. Iinpugnutur spcciulitor II. MMit^-ntiu. - lO
IJoctorii). — 1070. Conclusio. — 1071. Obicctionrs — l",j
Solvuntiir. — I07.'l. .Solvuntur nrguincnta principali». — lu74.
Solvtinliir rutioiit-i priiiiuc opiiiionin. M51>1IG4

Distinctio trigesima sexta.

TextUH Mugiutri .Si-iitcntiuruni .... i 1 • 1 : -

QUAE.ST10 UNICA.

ITIHM (.IIKATHI.V IN ol ANTIM J^T FfMDAMKXTHI HM.ATIoMn \t:r»H\M \|.
DKIJI IT (;iKi.\(»4.KMi:M IIMIK.VT VKHE K.N.-f »--1x11*» i\ i|in: ytUli
KST Slll TALI llF>l'K(Tr ?

1075. l'ropoiiitur (|uuc.stio. — 107G. Arguincntu principalia. — 11)77.
(Jpptjiiituin. — 107H. Exponitur Bcntfiitia tcn<-ii.4 crcaturain
liuberc ub uetcrno vcruin cssc cnsrntiac. — 1079. Iinpuf^natur.

— lOHO. CoiK-lusio Doctorin. — 10^1. OLi 1 _ lun-j

Solvuiitur. — 1<»'^ ■ '"' - .llurium. !"""< ^ •■ •

priiicipuiiu. — 1' . untur urgtih

Distinctio trigesima septima.

TextiiH MugiMtri Si-nti-iitiuriiiii . . !!- 1 •■

QUAl<;sTI(t I .\1» .\.

I TUI M lill M I>-^J: l'll.\J>K!<iTK»l I l»K»l K >t> I M'< M n»T»;Mi.\ii * \Bra«URin •

iMi.ii.\T iiM \i »:s«iK I iiK.M K -»:! iMu M iiAM, ikn: r>r, I Tni II ••■^i-

IHiTKNTIA IMKIIAT l\IVKN"<ITATK\l f

lOHlJ. Proponitur rpiucntlo. — 1087. Argumcntuui prliicipalp 1 '^"
Oppottituin. — lOHH. Solulio i|ua(p«tioniB. — HW. SoUilur ar
guincnttim priiicipulc . • liyi I

Diatinctlo triKOsima o» t;iv.i

Ti«\tiM .Mugistri .S<«iitcntittriim IIM U''.

1348 INDEX ANALYTICUS.

QUAESTIO UNICA.

UTRUM SCIENTIA DEI RESPECTU FACTIBILIUW SIT PHACTICA ?

Pag.
1091. Proponitur quaestio. — 1092. Argumentuin principale. — 1093.

Contra. — 1094. Habitus practicus. — 1095. Rcsolvitur quae-

stio. — 1096. Instantiae. — 1097. Solvuntur. — 1098. Expli-

cantur auctoritates D. Augustini 11981201

Distinctio trigesima nona.

Textus Magistri Sententiarum 1202-1204

QUAESTIO UNICA.

Aeticdlus I. Proponuntur quaestiones hic examinandae cum argu-
mentis principalibus. — 1099. Proponuntur quinque quaestio-
nes. — 1100. Argumenta principalia I. quaestiouis. — 1101.
Contra. — 1102. Argumenta principalia II. quaestionis. —
1103. Ad oppositum. — 1104. Argumenta principalia III.
quaestionis. — 1105. Oppositum. — 1106. Argumenta princi-
palia IV. quaestionis. — 1107. Oppositum. — 1108. Argu-
menta principalia V. quaestionis. — 1109. Oppositum . . 1205-1208

Articulus II. Exponuntur et impugnantur aliorum sententiae. — 1110.
Exponitur I. sententia. — 1111. Impugnatur. — 1112. Expo-
nitur II. sententia. — 1113. Impugnatur. — 1114. Exponitur
III. sententia. — 1115. Impugnatur 1208-1213

Articulus III. Sententia Doctoris. — 1116. Divisio 1214

§ 1. Contingentiae ratio fundamentalis. — 1117. Contingentia et
necessitas non possunt demonstrari de ente a priori. — 1118.
Ideo causae secundae contingenter causant quia et Prima. 1214-1215
§ 2. De libertate et contingentia voluntatis creatae. — 1119. Di-
visio. — 1120. Ad quae sit libertas voluntatis nostrae. —
1121. Qualiter libertatem voluntatis nostrae sequatur possibi-
litas vel contingentia. — 1122. De logica distinctione propo-
sitionum, quomodo exprimitur possibilitas sive contingentia
ad opposita. — 1123. Obiectiones. — 1124. Solvuntur. — 1125.

Quarta obiectio 1216-1221

§ 3. De libertate voluntatis divinae eiusque contingentia respectu
volitorum. — 1126. Divisio. — 1127. Ad quae sit libertas vo-
luntatis divinae. — 1128. Quae sit contingentia in voluntate

divina respectu volitorum 1222-1223

§ 4. Qualiter cum contingentia rerum stet certitudo divinae scien-

tiae. — 1129. Duplex explicatio 1223-1225

Articulus IV. An Deus necessario sciat omnem conditionem existen-

tiae omnium f — 1130. Solvitur quaestio IV. — 1131. Obiectio 1225-1226

i

iNDKx A>ALrncfT8. i:vr»

AuTicL-i.Ls V. So/iuiilitr anjumrnUt — 1132. SoUiiiitur «r/
principalia I f|UaiMti«>iiU. — I i:{.l S<i|viifitiir »rpiiinri
cipiiliii U, quavotioni». — ll.U. .S<>ivuntur ar(;uim'nt.i
jialiii III. qua<>Htioni«. — 11.15. Solruntur arRumrota prinrl-
palia IV. (jiiarstionis. — ll.l»; .Silvuntur arguint^nU pn
palia V. qua.-BtioniM. - ll.*?? I^.lvunf ' nt% II. ««it

tiau, — \V.\^. Solvuntur ration*-* III u- l.j. i.

Distinctio quadrageaima.

TcxtuB Magidlri Svnt<-ntiaruiii .

QTTAI-NTK) CNICA.
iTiu M i'H.vKi>i,-ii.>Aii > ••nssrr n.\M>.\iii.'

113U. rropoiiitur c|ua«'rttio, -- 1 HO. Argmnfnta principalia. — 1141.
Criiitra. — 1112. l^uid nit pracil.-ijtiniitio — 111.1. .Solutio
(|Uai.-.itioiiiM. 1111. Solvuiitur arguiinnta principali.i . \i{\y\'2i'I

Distinctio quadragesima prima.

Tt;xtU8 Ma^i^istri Sfnteiitiaruin

QUAFSTTO UNICA.

I TUr.M SIT ALlMnui MKIUTI M lli VI |il.->riy ATloXls VKL IIRI1Hi|IMH»!a»T

111'). rrupoiiitur i{uat'8tio. — 1 14G. ArguinfntJi principalia. — 1147.
Coiitra. — IHx .Sontcntia I — 114:> Sfntt-ntia II. — ll.V»

Si!ntt>iitia III. — 1151, Pracfatn Bcntontia «!> ■'■•-

tur. — II.')-' Stntcntia IV. — lir).'». t^uum •< .

pnat Doctor. — ll.')l .Sciitfntia I)t)ct<»riii — 1I5&. SoUitur

ubicctiu. — lir)ti. Inatantiae. — 1157, Corullariuin. — 1 1 -

Solviiiitiir ar^iiin<-iita principalia. — II.'»'» Kxpli<«tnr

rita.s S rauli. - 1 lliU, Explicantur auctoriUt» S. Augi. I"* l-*»'-!

Distinctio quadrageeima seoonda.

Tcxtiiit Magintri Si-ntcntiaruiii . . l<K3t '

QUArsTKj UNICA.

iTur.w i)Kr.y ^x-^k ii.y>iiitrn.MJ.u ii»v*it i*Rtm\ui wtihvu RVTHt>i;'

1101. l*rop«>iiitur «juacutio. — 1 IG:/ ArgumciiU princip«ll«. — ll"^l
('«intra. — lli'»4 l>uplcx • ntiac •ccopti.» — I1«k»

CjuiifMtioniH .s«>lutio — ll)'tt>. .S..,. ...uir ari;uioonU prin<c>ipalia IJuJ VilM

Distinctio quadrageslma tertla,

Tt*xtUH .Ma^iHtri Scntfntiaruni • 15^*1 I-'-'

1350 INDEX ANALYTIGUS.

QUAESTIO UNICA.

UTRUftl IMllMA UATIO IMPOSSIHIJ.ITATIS IIEI FIENUAE SIT EX
PARTE REI FACTiniLIS?

Pag.

11G7. Propouitur quaestio. — 1168. Argumentutn principale. — 1169.
Coutra. — 1170. Gandavensis seutentia. — 1171. Ostenditur
coutra Henricum rationem impossibilitatis non esse cx partc
Dci. — 1172. Ostenditur contra eumdem possibilitatem rerum
non esse petendam ab omuipotcutia Dei. — 1173. Sed ab in-
tellcctu diviuo. — 1174. Explicat Doctor unde pctenda sit
ratio impossibilitatis. — 1175. Corollarium. — 1176. Solvitur
argumentum priucipale 1275-1281

Distinctio quadragesima quarta.

Textus Magistri Sententiarum 1282-1284

QUAESTIO UNICA.

UTRUM DEUS POSSIT FACERE ALITER RES QUAM AR IPSO ORDINATUM EST FIERI?

1177. Proponitur quaestio. — 1178. Argumentum principale. — 1179.
Contra. — 1180. Potentia ordinata-absoluta. — 1181. Po-
tentia ordinata et absoluta in Deo. — 1182. Ordinatum or-
diue uuiversali-particulari. — 1183. Solutio quaestionis. —
1184. Solvitur argumcntum priucipale. — 1185. Explicatur
argumcntum in oppositum 1285-1288

Distinctio quadragesima quinta.

Textus Magistri Seutentiarum 12891293

QUAESTIO UNICA.

UTRUM UEUS Al$ AETERNO VOLUIT ALIA A SE?

1186. Proponitur quaestio. — 1187. Argumentum principalc. — 1188.
Cotra. — 1189. Solutio quaestionis. — 1190. Solvitur argu-
mentum principale. — 1191. Instantia 1294-1297

Distinctio quadragesima sexta.

Textus Magistri Sententiarum 1298-1304

QUAESTIO UNICA.

UTRUM VOLUNTAS BENEPLACITI DEI SEMPER IMPLEATUR?

1192. Proponitur quaestio. — 1193. Argumenta priucipalia. — 1194.
Contra. — 1195. Solutio quaestiouis. — 1196. Solvuntur ar-
gumenta principalia 1305-1306

INI»KX ANAI.VIH.U». \'.^*\

DistiDctio quadragesima septima.

'('•'xtiia .Ma^^ixtri S<nt»'iitiariiiii 1 ttl iptj

QIJAK8TI(> IMCA.

ITIII M l'l.llMI-<!o IHVINA s|t AI loriS A«.7I> VOI.rTTATO IHVWAr?

Il't7 l'r(i|)<initiir i|tiiM-i«tio. — 119H. Argumrntiim prii
lll>;i. Contra. — 12()(). Actuuin vo! • *
1201. Sdlntio rinarHtioniM. — rjTL*
cipalc . 1310 i:il.'

Distinctio quadragesima octava.

'IVxtiiii Magi.stri Sontcntiarnni . . 1313^1

QUAICSTIO UM( A.

I THIM Vdl.l NT\< III MANA, VKL liKNKRAI.IIS, rTlll M VnU MT.VS r.BK\TA
SIT ItnVA M«»HAI.iTi:i», nl AMmk 1 .MylF rn\K*iHMATI R Vi>l.l>T\T1 IMRKATAK?

1203. Froponittir (|Uav8tin. — 1204 ArgumiMitum prinripale. — 12«^*)
Contra. — 12(X>. HonituH tnorali.t actii» — 12o7. Solutio i|n.ii'
HtioniH. — 120S S<ilvitiir arguniriitnin principalt'. — IJI^U.
Laua Deo 1316-1317

V

K^

\

\

\

^

Dune Scotus
Oxoniensia.

- Comraentarii

Vol. 1.

PONTIFICAL INITITUT
Of MKOIACVAl STUOI

i

26806

'.'^/^-^

^i"^^